________________
ક
ર
-
નમસ
૩૬
- –જેન યુગ
- તા. ૧૬-૭-૩૩
ઠે શૈકે એ ગુજરાતની પ્રાચીન સંસ્કૃતિને પ્રારંભકાળ એ. ની પી લેનાર લાલા હંસરાજજી પશુ સાથે છે, વિદ્યાસામાન્યરૂપે વિ. સં. ૫૫૦ થી ૧૫૦ સુધીને આઠ વર્ષના પીઠના વાઇસ ચાન્સેલર શ્રીમાન આનંદશંકર ધવે (કે જેમણે એ શ્રી જિનવિજયજીને કપેલે પ્રાચીન યુગ છે.
ઘણું વર્ષના પ્રયાસે સ્યાદવાદ મંજરી સંશોધન, અંગ્રેજી | મા ગુજરાતના પ્રાચીન યુગને ઇતિહાસકા હિંદને મળ્યું છપ્પણી-વિશાલે પ્રસ્તાવના સાથે તૈયાર કરેલી અને હમણાં યુગ કહે છે, ૫ ગુજરાતની દષ્ટિએ એને મધ્ય યુગ કહે મુંબઇ સરકાર તરફથી પ્રકાશિત થઇ છે) ૫૦ સુખ સદની બરાબર નથી, કારણ કે એ યુગ પહેલાં ગુજરાતનું જ ગુજરાત નિમણુક યથામ કરી છે; અને તે પંડિતજીએ તે પદ તરીકે અસ્તિત્વ જ ન હતું, તેને જન્મ એ યુ'માં થયે તેથી સ્વીકાર્યું છે એ એક આનંદદા:કે બીના છે. પહેલાં પશું તે તેના રાજીનન માટે એ યુગ પ્રાચીન યુગ કહી શકાય. એ પદ તેમને અપવા ઈચ્છા હતી, ૫ગુ ને વેખતે તે સ્વીકારવા યુમની ગુજરાતની સંસ્કૃતિ એટલેકે એ કાળમાં ગુજરાતની જેવી પિતાની મિતિ નહોતી. અને પદે રહી અનેક વિદ્યાર્થીભૌગોલિક, ઐતિહાસિક, રાજકીય, સામાજિક, ધાર્મિક અને એને પોતાની પ્રતિભા અને વિજ્ઞાથી આકથી જે વામરાષ્ટ્રીય જે પરિસ્થિતિ હતી તેનું કેટલુંક દિગ્દર્શન કરવા કરા- ઘન અભ્યાસ પંડિતજી કરાવશે અને તેથી તેને પ્રચાર અને વવાનો ઉદ્દેશ વ્યાખ્યાનકારે રાખે તે તે ઉદ્દેશ સફલ થયો છે. વિસ્તાર કરશે એવો આપને વિશ્વાસ છે.
દરેક વ્યાખ્યાન માટે માત્ર એક કલાક રાખેલ હતો, તેથી ગમે તેવું વિદ્યાલય કે વિદ્યાપીઠ હોય પણ્ ત્યાં સમર્થ વ્યાખ્યાતાને પિતાના વિષયને પૂરે વાંચી સંભાળાવા જેટલે નિષ્ણાત વિશારદ અધ્યાપકે ન હોય તે તે દેવ વગરના પણુ અવકાશ રહેતા નથી, તેથી ધણું તે વાંચ્યા વગર મૂકી મંદિર જેવું કહે છે. અગાઉના સુપ્રસિદ્ધ મગધને નાલંદા, • દેવું પડયું હતું. કેટલાક વિષય માટે માત્ર નાં કરેલી હતી, વિક્રમશિલા-કાઠિયાવાડના વલભીનગરમાં બૌદ્ધ વિદ્યાપીડે-મડતે સંબંધી પણ પૂર્ણ કરી જવા જેટલે વખત રહે નહિ. વિહાર હતા, તેની પ્રતિષ્ઠા તેમાં કાર્ય કેતા મહાન અખા | આ સર્વેમાં નાના વિધ વસ્તુઓને ભારે સંગ્રહ અને સંભાર પોથી થઈ હતી અને તે કારણે ભારતવર્ષની બહારથી-ચિન હોવાથી તે જ્યારે સંપૂર્ણ સળગાકારે પ્રસિદ્ધ થશે ત્યારે ગુજઃ આદિ દેશમાંથી અનેક વિદ્યાII" એ તો આવી અધ્યયન કરતા રાતના ખંતકામ પર જબરે ક્રમબદ્ધ પ્રકારા પડો એમાં શક હતા. એવા અધ્યાપકો-શિક્ષકેના અભાવે અને મુસલમાનના નથી. આ બધા વ્યાખ્યાને ગુજરાતી ભાષામાં આપવામાં આક્રમણે તે વિહાગનો નાશ થશે. હિંદુ વિદ્યાપીઠની ખ્યાતિ આવેલ હતાં, છતાં તેવી જાહેર ખબર ગુજરાતી છાપામાં પણ કેટલાક મહાન છે ફેસથી થઈ, પશુ દુભાંગે તેમને સ્પષ્ટ રીતે આવેલી ન હોવાથી શ્રોતાઓની સંખ્યા ભાણેજ મેટા પગાર બીજે સ્થળે મળતાં તેને છોડી ચાલી ગયો અને પચાસ કરતાં વધુ થતી હતી. વેનરાજના અગુડિલપુર પાટણ હવે નવા પ્રોફેસરે શોધી કા ચલાવવું પડે છે. સ્થાપવા ૫છીને ને મુસ્લીમે ગુજરાત પર રાજય કરતા થયા જેન “ચેઅર' સ્થાપવા માટે લગભગ ચાલીસ હજાર ત્યાં સુધી ઈતિહાસ તે મુખ્યત્વે જેનેજ ઈતિહાસ છે, તે રૂપીયા કલકત્તાની જેન ને કેન્ફરન્સની બેઠક વખતે થયેલ, કાળમાં મુસદ્દી મત્રીએ, દંડનાયકે વગેરે જેને પ્રધાન ભાગે ઉઘરામાંથી વ્યાજ ઉમેરાતાં થયેલ રકમમાંથી હિંદુ વિદ્યાહતા. વળી આ સમયના ઇતિકાસને પૂરો પાડનાર જૈાના પાને અમુક સરતાઆવામાં આવેલા, અને તેમાથી જેન પ્રબંધ આદિ છે. એટલે આ વ્યાખ્યાનમાળાથી નાના પ્રોફેસર તરીકે એક બિલકચંદજી નામના સ્થાનકવાસી જૈન પરાક્રમ, જૈન ધર્મ સમાજ કળ વગેરે પર ઘણું અજવાળું પંડિતની સવા રૂ. ના પગારથી નિમણુક થયેલા. તેમણે પડનાર છે. આ વ્યાખ્યાનમાળા કર | માટે ઓનરેમ એક પિતાની યથાશકિત કામ કર્યું', ૫ વિદ્યાર્થીઓને સંપૂર્ણ તુજાર યુપીમાનું વ્યાખ્યાતાને મળેલ છે. તે ઉપરાંત તે ઝટ સંતાય ન થશે અને તેની સંખ્યા પણ ઘણી ઓછી થઇ. કરવા માટે ૫ણુ યુનિવર્સિટી પાસે કંડ છે ને તેના તથા આ બાબતને કંઈક પેકાર વિદ્યાથીઓ તરફથી આવતાં એ તે વહેલી મેડી પ્રસિદ્ધ થશે એ આનંદને વિષય છે. આ સ્થિતિ કેકાર માગે છે ઍ જણાયું, પણ્ જયાં સુધી વધારે વ્યાખ્યાતાને ચુંટી કાઢવામાં શ્રીયુત કનૈયાલાલ મુનશીને અગ્ર સારા પંડિત મળી ન શકે ત્યાં સુધી હોય તેનાથી નભાવાનું ભાગ છે એ ભૂલવું ન જોઈએ.
રહેશે કારણે અત્યાર સુધી નિભાવવામાં આવ્યું. સુભાગે આપણુ વિદ્યાલય કે શ્રીમતા જૈન વિદ્વાનોને સારૂં પં. સુખલાલજીએ એ "દ રવીકારવા સંમતિ બતાવી ને તેમ-l એનોરેશ્ચિમ આપી આવી વ્યાખ્યાનમાળા સજાવવા ને પ્રગટ નિમણુંક થઈ, તેથી વસ્તુસ્થિતિમાં વિશેષ પ્રગતિકારક સુધારે કરાવવા કયારે કટિબદ્ધ થરો ?
વધારે થવાના દરેક સંભવ રહે છે. કાશી હિંદુ વિદ્યાપીઠમાં જૈન અધ્યાપક- તેને ત્યાં જઈ આખી સ્થિતિને અભ્યાસ કરી રહેલી
તરીકે પંડિત સુખલા,દા જીની નિમણુંક કરવામાં આવી હતી. ગુટિઓનું નિવાર કરશે, જે સાહિત્યને અભ્યાસ કેમ વધુ અને તેમને માટે બીજી સમા શ્રી કન્ટ્રન્સ એડીસા
પ્રમાણુમાં વિદ્યાર્થીને લે તે માટે કામ કરશે અને તેના પૂરી પાડવામાં આવી છે. તે અનુસાર તેમને ત્યાં જવાનું અને
વિકાસ અને પ્રચાર માટે જે સાધને જોઈએ તે પૂરાં પાડઅધ્યાપક તરીકે હોદ્દા સંભાળી લેવાનું જણાવવામાં આવ્યવાળી ચાય સંયના એ કરશે. વિસ્તાર થાય તેને અર્થે છે. હતું, પનું પૂર્વ અધ્યાપકે રાજીનામું આપવું ને તેથી સરત
એ મુ. વિઘાર્થીઓમાં શિષ્યવૃત્તિ માની લેજના લાભદાયક નિડે પ્રમાણે ત્યારે જાદ ત્રણ્ માસ તેઓ ચાલુ રહ્યા અને નવીન તેમ હોય તો યેાગ્ય વખતે પંડિત જ રેર ભલામણ કરશે. કામ આ માસની ૧૦ મી તારીખથી ચાલુ થયું. તેથી પ, અધ્યાપક તરીકે વિદ્યાર્થીઓને અભ્યાસ કરાવવા ઉપરાંત સુખલાલજીએ મુંબાઈ માવી ત્રીજી જુtઈએ કાશી પ્રત્યે પ્રયાગુ અભ્યાસાર્થે ઉપયોગી ઉજમ પુસ્તકનું સંશોધન અને સંરકરણ કર્યું છે. સાથે હિંદુ વિદ્યાપીઠમાં રેન અભ્યાસ કરી એમ.
( અનુસંધાન પૃ. ૩૯ ઉપર )
