________________
વાંચવા લાગ્યો, “આ પણ કાયમ ટકવાનું નથી.” તે સૂત્ર તેણે આ સત્તા અને વૈભવના સંબંધમાં પણ લગાડ્યું. આ તેના ઉજળા દિવસોમાં તેથી તે બેભાન ન બન્યો, સત્તાના મદમાં તે ચકચૂર ન બન્યો, વૈભવના વિલાસમાં તે ગળાબૂડ ન બન્યો, કારણ, પ્રત્યેક પળે હવે તેને ખ્યાલ હતો કે, આ પણ ક્ષણિક છે, આ સાહ્યબી પણ વિનશ્વર છે.
સુખ દુઃખની ક્ષણિકતાનું ભાન જ્યારે થાય છે, ત્યારે સુખ અને દુઃખ પ્રત્યે વિરાગ જન્મે છે. પછી દુઃખના દિવસોમાં રોકકળ અને દીનતા થતી નથી. પછી સુખના સંયોગોમાં મોહાંધ રાગદશા અને અત્યંત આસક્તિ જન્મતા નથી. પછી, તો પ્રત્યેક આફત કે પ્રત્યેક આનંદનો અવસર વિરાગનો જ જનક બને છે.
અદ્ભુત રૂ૫ના સ્વામી ચક્રવર્તી સનતના રૂપની પ્રશંસા દેવલોકમાં થઈ, અને એક દેવ તેનું રૂપ જોવા આવ્યો. મજજનગૃહમાં સ્નાનાર્થે બેઠેલા ચક્રી સનતનું રૂપ જોઈને તે અચંબો પામ્યો. ત્યારે રૂપના ગર્વથી ચક્રીએ તેને કહ્યું, “રૂપ અત્યારે શું જોવાનું? હું બની-ઠનીને અને અલંકારો સજીને રાજ્યસિંહાસન પર બેસું ત્યારે મારું રૂપ જો જો.”
અને રાજ્યસિંહાસન પર બેઠેલા સનતને જોતાંની સાથે જ દેવે અરુચિ પ્રદર્શિત કરી. તેણે કહ્યું “આ તમારી રૂપાળી કાયામાં સોળ મહારોગો ઉત્પન્ન થઈ ગયા છે. એ રૂપ જોઈને હરખાવાનું શું?” સનતે પાન ચાવીને ઘૂંક કાઢયું, તો તેમાં કીડાં ખદબદતા હતા. રૂપનો વૈભવ અસ્ત પામ્યો, સૌંદર્યનું સુખ વિલય પામ્યું ને ચક્રવર્તી ત્યાં દીન બન્યો. તેણે તુરંત વિરાગ કેળવી મનને સ્વસ્થ કરી લીધું. ક્ષણિક હતું, તે વિલય પામ્યું તેમાં કોઈ આશ્ચર્ય નથી. હું તેના પર ગર્વ કરતો હતો, તે મારી જ ભૂલ હતી. અને, માત્ર મારું રૂપ જ નહિ, મારી સત્તા, મારો વૈભવ, મારો દેહ, મારો પરિવાર, મારો માનેલો મોભો બધું જ ક્ષણિક છે. આ ક્ષણિકના પાશથી બંધાઈ હું ગુલામ શું કામ બનું? ક્ષણિકની પ્રાપ્તિમાં ગર્વ પણ શું કરવો? ક્ષણિકની પ્રાપ્તિ અને રક્ષાના વલખાં પણ વ્યર્થ જ છે. રેતીમાં નાવ હંકારવાની
હૃદયકંપ છે ૧૧૩
