________________
તેનું મૂલ્ય ચૂકવવા સોની નોટ આપી. વેપારી પાસે ૬૦ રૂપિયા છૂટા નહોતા. પેલા ગ્રાહકે કહ્યું “કાંઈ વાંધો નહિ. હમણાં આ સોની નોટ રાખી કલાક પછી હું આવીને ૬૦ રૂપિયા લઈ જઈશ.’’ તે ગયો અને દુકાન યાદ રાખવા તેણે નિશાની શોધી. દુકાનની સામે બહાર ગાય બેઠી હતી. તે નિશાની યાદ રાખીને ગયો. કલાક બાદ તે બજારમાં પાછો આવ્યો. ગાય ઊઠીને બીજા એક વહોરાજીની દુકાન સામે બેસી ગઈ હતી. દુકાનમાં પેસતા જ વહોરાજીની લાંબી દાઢી જોઈને તે આશ્ચર્ય પામ્યો ‘કલાકમાં વેપારીને આટલી લાંબી દાઢી ઊગી ગઈ ?''
આ મૂર્ખતા પ્રત્યેક માનવીને વરેલી છે, જે વિયોગમાં વિષાદ પામે છે, જે સંયોગને શાશ્વત ગણે છે, જે વિરહથી વ્યથિત થાય છે, જે વિદાયથી વિલખો પડે છે.
ખેડૂત વર્ષાના સંયોગની ક્ષણિકતા જાણે છે. માટે વર્ષાઋતુમાં તે નિરાંતે બેસતો નથી. વેપારી સીઝનના મોકાને ઓળખે છે, ત્યારે તે ધંધાને જ મુખ્યતા આપે છે. પરીક્ષાના અવસરે વિદ્યાર્થી રમતને ગૌણ કરે છે, કારણ કે સંયોગનું મૂલ્ય છે.
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે, મનુષ્યદેહ એ પણ એક સંયોગ છે. આત્મસાધનાથી ભવમુક્તિનો ઉપાય આ દેહથી જ આણી શકાય છે, અને ઉત્તમ ધર્મસામગ્રી પણ ક્વચિત્ જ પ્રાપ્ત થાય છે. એ ઉત્તમસંયોગો પ્રાપ્ત થાય પછી પણ જે પુદ્ગલમાં રાચે છે, જે જડમાં જ માચે છે, તે ગુમાવે છે. જડનો અનુરાગ કોઈપણ સંયોગોમાં સંભવી શકે છે. પણ જડના વિરાગ માટેના સંયોગો દુર્લભ છે અને ક્ષણિક છે. આ સંયોગો હાથ લાગ્યા પછી પણ જડના રાગનું જ પોષણ કરવું એ મૂર્ખતા છે.
અને ઉત્તમ સંયોગો પ્રાપ્ત થયા પછી, તેની જે ઉપેક્ષા કરે છે, તે સંયોગોનું અવમૂલ્યન કરે છે અને સ્વયં તે સંયોગો માટે અપાત્ર ઠરે છે.
હૃદયકંપ ૧૧૯
