________________
આણગમો વૃદ્ધિ પામે છે, પછી “અનિત્ય' ના ચાળાને તે ધિક્કારે છે. તેને અનિત્યમાં રાચવાનું. રમવાનું અને ડૂબવાનું મન જ થતું નથી. સઘળીયા મનોહર સૃષ્ટિની અનિત્યતાને ચિંતવીને તે મનોહર સૃષ્ટિ વચ્ચે પણ વિરાગી રહી શકે છે. તે ક્ષણિકના રાગથી અંધ બનતો નથી. તે ક્ષણિકની પિપાસાથી તરફડતો નથી. નાશવંતની સુધાથી તે રિબાતો નથી.
નિત્યના આશક માટે સઘળો'ય નશ્વર વૈભવ ત્યાજ્ય છે, ભોગ્ય નથી અને ત્યાગમાં જે આનંદ, ખુમારી અને બાદશાહી છે, તે ભોગમાં ક્યાં છે ? સમગ્ર વિશ્વના સઘળા'ય વૈભવનો ભોક્તા કોઈ જ ન બની શકે. પણ એક જ ભીષ્મ પ્રતિમાનાં બળથી ત્યાગી મહાત્મા સમગ્ર વિશ્વની સઘળીય નશ્વર સંપત્તિનો ત્યાગી બની શકે છે. આ જ ત્યાગીની બાદશાહી છે. ત્યાગીના ચહેરા પર ખમીર ચમકે છે, ભોગીના મુખ પર લાચારી ચીતરાય છે. કબાટના હેંગર ઉપર લટકતા દશ જોડી કપડા એક સાથે પહેરી શકાતા નથી, પણ પ્રતિષાના એક ઝાટકે કબાટમાં લટકતા દશેય જોડી કપડાનો ત્યાગ કાચી સેકંડમાં થઈ શકે છે. તેથી ભોગ ક્રમિક છે અને ત્યાગ એક જ ઝાટકે થઈ શકે છે. મોંમાં મૂકેલો એક કોળિયો પેટમાં ઉતર્યા પછી જ બીજો કોળિયો મોંમાં નાંખી શકાય છે. આમ ભોગને મર્યાદા છે. અત્યંત ક્ષુધાગ્રસ્ત માનવી પણ ખાતાં ખાતાં ધરાઈ જાય છે. પછીનો પ્રત્યેક કોળિયો અશાતા ઉપજાવે છે. ભોગમાં થાક-કંટાળો છે, પણ તૃમિ ક્યારેય નથી. ત્યાગ તૃમિ ભાગી લઈ જાય છે અને તૃમિ હંમેશા રહે છે. ભોગીને લાચારી છે, ખુશામતો કરવી પડે છે, ભીખ માંગવી પડે છે, કોઈની દાઢીમાં હાથ ઘાલવા પડે છે. ભોગીનો હાથ હંમેશા નીચો રહે છે, ત્યાગીનો હાથ હંમેશા ઊંચો રહે છે.
ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞ ડાયોજિનિસને રાજાએ રાજ્યનું “રાજગુરુ નું પદ સંભાળવા વિનંતિ કરી. પણ નિઃસ્પૃહી ડાયોજિનિસે ખુમારીથી તે પદનો અસ્વીકાર કર્યો. અન્ય કોઈ પંડિતની રાજગુરુના પદ પર વરણી થઈ.
હયકંપ
૧૪૦
