________________ 106 જ્ઞાનસાર પ્રવચનમાળા પક્ષ અને એ વિકાસમાં સહાયક બનતા સમયને શુકલ પક્ષ કહેવાય છે. અનાદિકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહેલા છમાં, જે જીવને સંસારમાં ફરવાને કાળ ફક્ત એક પુદ્દગલ પરાવત જેટલે બાકી રહે છે, તે જીવને તે કાળ એ શુકલ પક્ષ કહેવાય. એ સમયમાં જ જીવને આધ્યાત્મિક વિકાસની પ્રાપ્તિ થઈ શકે. એ પહેલાંના સમયમાં નહિ. એ પહેલાને બધે સમય કૃષ્ણ પક્ષ કહેવાય છે. છેલ્લા પુદગલ પરાવર્તન કાળને ધર્મયૌવનકાળનું બિરૂદ શાસ્ત્રોએ આપેલું છે. એ પહેલાંને સમય તે ભવબાલકાળ, શેમાં મઝા આવે છે? નાના બાળકને કહે કે, તારે પલાંઠી મારીને ગાદી પર બેસી રહેવાનું તે એને એ કથન કડક સજા જેવું લાગશે. ધૂળમાં રમવાની જે મઝા આવી રહી હોય છે એને, એના મુકાબલામાં ગાદી પર બેસી રહેવું એ એને સજા જેવું જ લાગે ને! પણ વર્ષો વીતતાં જ આ અભિગમ બદલાઈ જાય છે. નાનકડા બાળકમાંથી તરવરિયા તરુણમાં પલટાયેલા એ જ છોકરાને તમે ધૂળમાં રમવાનું કહે તે એને એ ગમશે ? કેમ પરિવર્તન આવ્યું આ? કોણે આ પરિવર્તન
