Book Title: Gujaratna Hastprat Bhandarona Sandharbhma Amdavadna Hastprat Bhandaro Ek Adhyayan
Author(s): Navalsinh K Vaghela, Rasesh Jamindar
Publisher: Gujarat Vidyapith
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
49
મામ છતાં ગોરીશંકર મોઝાયે વેદકાલીન સમયમાં લેખનકલા પ્રચલિત હતી એ બાબત તેમના 'ભારતીય પ્રાચીન લિપિમાલા' પુસ્તક ધ્વારા સિધ્ધ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમના મતે પ્રાચીન હિંદુ સમાજમાં વેદ અને યજ્ઞ ચે બે મુખ્ય વસ્તુ હતી. યજ્ઞમાં વેદના મંત્રોના યુધ્ધ ઉચ્ચારણ પર ભાર મુકાતો, ગુરુ પાસેથી રબ્ધ ઉચ્ચારણવાળા મતો તેમના શિષ્યો કંઠસ્થ કરતા, વેદકાળમાં ગ્રંથોન થતું પરંતુ મંત્રોચ્ચાર સ્વમાં ફેરફાર ન થાય એટલા માટે મા કેંઠસ્થ વેદો પર જ ભાર મુકાતો, કોઈપણ બ્રાહમણ હાથમાં પુસ્તક ઘરે મંદ્રોચ્ચાર કરતો નહીં. લખાયેલ પુસ્તકો પરથી કેંદ્રોચ્ચાર કરવાનો કે વેદ વાંચવાનો તે સમયે નિષેધ હતો. વેબાં પુસ્તકો લખવા અને વેચવાં તે પણ પાપ સમાન ગણાતું. જોકે વેદની સહિતા સિવાય શાસ્ત્રો પર મા પ્રકારો નિબંધ ન હતો. તેમ છતાં અનુકરણ અને શાસ્ત્રો કંઠસ્થ ન રાખવાં જોસે મેં માન્યતાને કારણે તે સમયે બધાં જ શાસ્ત્રો કેંઠસ્થ કરવામાં સાવતાં.
વેદક હીન સમયમાં બધા ગ્રંથો વારપૂર્વક લખાયેલ હતા પરંતુ અધ્યયનપ્રણાલીમાં કંઠસ્થ કરવાની બાબત પર વિધ ભાર મુકવામાં માતો, વેદ, બ્રાહમણ એ પનિગદના સમયમાં વ્યાકરણ, છંદશ્વસ્ત રચાઈ ગયેલાં હતાં, મૈક વિધા તેમજ ગાણિતિક હિસાબ પણ પ્રચલિત હતા. મા બધું લેખના સોન વિના કય ન હોઈ શકે. સમયે ભોજપત અને તાડપત કુદરતી રીતે જ વિદેશ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ હોવાથી ગ્રંથલેખન માટે તેનો જ ઉપયોગ થતો, પરંતુ ભારતની પ્રતિકૂળ સાબોહવા અને કાળની થપાટો ખાઈને તે સમયની તાડપત અને ભૂપતની કૃતિમો નાશ પામી હશે.
ભારતમાં લેખનકળાના ઉદ્ભવ અને વિકાસ માટે અનેક વિધ્વાનોયે જુદા જુદા મત બાંધ્યા છે. બુફ્ફર ભારતમાં લેખનકળાની ઉત્પત્તિ ઈ,સ,૧૮૦૦માં થયેલી માને છે, જ્યારે મેકસમૂલર ઈ.પૂ.૪૦૦ માં થઈ હોવાનું જણાવે છે, પરંતુ મહાભારતના યુધ્ધ સમય સુધીમાં વેદની રચના થઈ ગયેલી હતી, ઋગ્વેદ માત્ર શ્રુતિ પરંપરામાં ન રહેતાં ગ્રંથબધ્ધ થઈ ગયો હતો. બેનીના મતે હિંદુમો લખવાની કળા ભૂલી ગયા હતા, જેને ફરીથી ણવાન વેદવ્યાસે સ્ક્રીન કરી2
૨. નલાલ ગુપ્ત, પ્રાચીન ભારતીય વિદ્યાયે મેમ કલામે, ચેતન ખાન, નાગપુર, ૧૯૦૮, પૃ.
For Private and Personal Use Only
