Book Title: Gujaratna Hastprat Bhandarona Sandharbhma Amdavadna Hastprat Bhandaro Ek Adhyayan
Author(s): Navalsinh K Vaghela, Rasesh Jamindar
Publisher: Gujarat Vidyapith
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
50
અનુવેદિક સાહિત્ય તેમજ પુરાવશેોમાં લિપિ અંગેના કેટલાક મહત્વના ઉલ્લેખો પ્રાપ્ત થાય છે, જેમાં પાણિની કૃત સષ્ટાધ્યાયી'માં યજ્ઞાની લિપિનો ઉલ્લેખ થયો છે, પુરાણો તેમજ રામાયણમહાભારત વગેરે ગ્રંથોમાં લેખકળા મને લેખનસાહિત્ય એક ઉલ્લેખો છે. ફોલ્થિના અથાસ્તુમ પણ લિપિ' શબ્દ પ્રયોજાયો છે.
ભારતીય પ્રાચીન લિપિ બ્રાહમી વિધિ છે. બ્રાહમી લિપિની ઉત્પત્તિ બ્રહમા ા૨ા થઈ મેલી એક પ્રાચીન માન્યતા પ્રવર્તે છે, પરંતુ બ્રાહમી લિપિનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન હિંદુ, બધ્ધ તેમજ જૈન ગ્રંથોમાં મળી માવે છે,
જેમ સ્નોમાં સમવાર્યું ' એ પણવણા' કે ઈ.પૂ. ચોથી મને બીજી સદીન ગ્રંથો મનાય છે તેમાં ૧૮ લિપિમોની સૂચિ માપવામાં માવી છે જેમાં બૈશી ઉર્ફે બ્રાહમીને પ્રથમ સ્થાન માપેલું છે. બા સાહિત્યમાં ઈ.સ.ની થ્રીજી સદીના પ્રસિધ્ધ સંસ્કૃત ગ્રંથ લલિતવિસ્તરમાં ૬૪ લિપિમોની સૂચિ માપવામાં આવી છે, જેમાં પણ બ્રાહમી લિપિનું સ્થાન પહેલું છે. બંનેમાં ખરોષ્ઠિ લિપિનું સ્થાન બીજું છે. મા સાહિત્યિક પુરાવામો ઉપરાંત શોકના લિાલેખોમાં પણ બ્રાહમી લિપિનો થયેલો વિપુલ પ્રયોગ તથા ભારતના અનેક પ્રદેશોમાં થયેલો મા લિપિનો વ્યાપકપણે વિનિયોગ તેની પ્રાચીનતા પુરવાર કરે છે,
ભારતમાં બ્રાહમી સિવાય ખરોષ્ઠ, મારામા, ગ્રીક વગેરે લિપિસો પણ પ્રચલિત હતી, પરંતુ બધી લિપિયોમાં બ્રાહમી લિપિ જ સૌથી વધુ પ્રચલિત ને વ્યાપક હતી. ફાળો કાહમી સિવાયની બધી લિપિમો ભારતમાંથી અસ્ત થઈ, અને તેનું સ્થાન ચોકના સમયની બ્રાહમી લિપિમાંથી વિકસેલી લિપિમે લઈ લીધું. સમય જતાં ભારતના જુદા જુદા પ્રદેશોમાં જુદી જુદી રીતે ક્રમિક રૂપાંતરો પામતી બ્રાહમી લિપિ, નાગરી, ગુજરાતી, બંગાળી, તામિલ વગેરે અવાચીન લિપ્સિોના સ્વરૂપે ભારતમાં માને પણ પ્રચલિત રહી છે.
For Private and Personal Use Only
