Gujaratna Hastprat Bhandarona Sandharbhma Amdavadna Hastprat Bhandaro Ek Adhyayan

Author(s): Navalsinh K Vaghela, Rasesh Jamindar
Publisher: Gujarat Vidyapith

Page 195

179
ગુઝરાતમાં હસ્તપ્રતભંડારોની જે સંખ્યા જોવા મળે છે તેમાંના મોટાભાગના બૅંડા૨ો જેનધોના વહીવટ હેઠળ સૂચવાયેલા જોવા મળે છે. ગુજરાતમાં હાલ કુછ જેટલા સ્થળોને નાનાં-મોટાં ગામોમાં ૧૩૩ જેટલા જ્ઞાનભંડારો સચવાયેલા છે, જેમાં એકાદ કબાટથી ૨૨ક૨ીને હજારોથી સંખ્યામાં હસ્તપ્રતો સચવાયેલી છે. મા હસ્તપ્રતર્થંડારો તેન સાધુસાધ્વીઓના અધ્યયનના હેતુસર સ્થપાયેલા હશે, જૈન સાધુ-સાધ્વીમો એક ગામથી બીજે ગામ વ્હાર કરતી વખતે રસ્તામાં ચાવતા જૈન વસતિ ધરાવતા ગામોના જૈન ઉપાશ્રયમાં થોડો સમય વિતિ લેતા. તે સમય દરમિયાન તેમ જ ચાતુમારના સ્થાયી નિવાસ દરમિયાન જિજ્ઞાસાવૃત્તિ ધરાવતા કે સંશોધન અને લેખ્તવૃત્તિમાં રૂચિ ધરાવતા સાધુ-સાધ્વીમો ગ્રંથોનું અધ્યયન કરી શકે અને તેમની લેખનકાએ વેગ મળી કે તે હેતુસર કેટલાક નાનાં ગામોમાં પણ ાનચંડારો સ્થપાયેલા જોવા મળે છે.
કેટલાક શહેરોમાં જૈન સુધોના ભૂંડારો ઉપરાંત શોધન સંસ્થાનોમાં ને વ્વિાકીય સંસ્થામોના ગ્રંથાલયોમાં સંગ્રહાયેલી હસ્તપ્રતો સારી સ્થિતિમાં સચવાઈ રહેલી જોવા મળે છે. મા ભંડારોમાં મોટાભાગની તો કાગળ પર લખાયેલી મળે છે. કેટલાક ઇંડારોમાં તાડદીય હતો પણ સારી સંખ્યામાં જોવા મળે છે. મા બધી જ તો ભાષા ને વિાય વૈવિધ્યમાં અનેક પ્રકારે સામ્યતા ધરાવતી જોવા મળે છે. દરેક બૅંડારમાં મોટાભાગે સઁસ્કૃત, પ્રાકૃત, હિંદી, ગુજરાતી અને થોડી સંખ્યામાં પદ કે અન્ય ભાષાઓની પ્રતો જોવા મળે છે. જેન ઉપરાંત જૈનેતર પ્રતો પણ ઘણી સંખ્યામાં પ્રાપ્ત થાય છે. વિષયની સામ્યતા લગભગ દરેક ભંડારમાં સામાન્ય જોવા મળે છે, સચિત પ્રતો પણ પણી સૈામાં પ્રાપ્ત થાય છે, ખાસ કરીને 'કલ્પસૂત', 'હણીસૂત', 'ઉત્તરાધ્યયનત', 'રાસો (ચરિત કામો, વગેરેની પ્રતોમાં ચિત્રો વિશેષ જોવા મળે છે. અન્ય રચિત પ્રતોમાં એકાદ બે ચિત્રો મળી કુંવાની સંભાવના પણ હોય છે. રોપ્યાદારી પ્રતોની સરખામણીમાં સુવર્ણકારી તો વિદેગ જોવા મળે છે, કેટલીક સુણાકી પ્રતો તેની લેખનશૈલીની વિશેષતાને કારણે જાણીતી છે.