Gujaratna Hastprat Bhandarona Sandharbhma Amdavadna Hastprat Bhandaro Ek Adhyayan

Author(s): Navalsinh K Vaghela, Rasesh Jamindar
Publisher: Gujarat Vidyapith

Page 189

174
તેમાં દાખલ થાય તો હસ્તાતો નુકસાન પામે મા ખ્યાલથી ભંડારો બંધ રાખવામાં ચાવતા હોય છે. ઉંબા સમય સુધી હસ્તપ્રતભંડારો ખેંધબારણે રહેતા હોવાથી હસ્તપ્રતનૈરોમાંની ધૂળ, કચરો વગેરે ગ્રાફ કરવાની જરૂર ઉભી થાય છે. વખાતુ દરમ્યાન થોડીપણી ભેજવાળી હવા પ્રવેશી હોય ને હસ્તપ્રતોને સર થયેલી હોય તો માવી પ્રતો વધારે નુકસાન ન પામે તે માટે મે તાપમાળા ગરમ વાતાવમાં રાખવી જરૂરી બને છે, તદ્ઉપરાંત પુસ્તકમાં જવાતો ઉત્પન્ન ન થાય તે હેતુસર કબાટોમાં ધોડાજ કે અન્ય વનસ્પતિો કે ગોળીયો મુકેલી હોય તે બદલવાની જરૂરઊભી થઈ હોય છે. હસ્તપ્રતભંડારોમાં હસ્તપ્રતોને વ્યવસ્થિત રાખવા માટે ઉપયોગમાં લીધેલા પાટીમાડાં, બૃધ્ન, દાન્ડા, કબાટ વગેરે નુકસાન પામ્યા હોય કે ખરાબ થયા હોય તો તેને બદલવાની જરૂર પણ ઉભી થાય છે.
મા બહુ કા કોઈ એક વ્યકિત માટે કરવું અકય તેમજ સગવડતાભર્યું હોય છે. માથી જ કુળ તૈનાચાર્યોને વગતુ પછી હતોને તાપમાં રાખવા તેમજ તેને વ્યવસ્થિત કરવા માર્ગો ઉત્તમ દિવસ કા કિ કલ પંચમીને ગણાવી મા તિથિને નિપ્ક્ષ્મી' તરીકે મોળખાવી,૧૯ મા દિવસને ધા મિક તહેવાર સાથે સકળી લઈ જ્ઞાનડારોમાંની હસ્તપ્રતોની જાળવણીનું મહત્વ સમજાવી તેમ પ્રજાને જ્ઞાનભકત અને સાહિત્યસેવા તરફ દોરવાનું કાર્ય કર્યું છે. પ્રાચીન સમયમાં મા દિવસે તેનો વ્રત સાદિ સ્વીકારી જ્ઞાનરોના મા પુણ્યકાર્યમાં ભાગીદાર બનતા, મા દિવસે જેનો જ્ઞાનભંડારોમાં જઈ કચરો વાળીને બૅંડાર સાફ કરવાથી માંડી હસ્તપ્રતોમાંનો બેજ દૂર કરવાના હેતુસર તેને થોડીવાર માટે ખુલ્લા છાંયડામાં મુકતા, મૉટી ગયેલી પ્રતોને યોગ્ય માવજતથી ઉપાડતા અને કબાટોમાં રાખેલી ધોડાવા જેવી વનસ્પતિક્ષો કે તેના ભૂકાની પોટલીયો બદલતા. કેટલાક શ્રીમંત તેનો નિપૂજાના બહાને ભંડાર માટે જરૂરી સાધનો પણ માપતા.
પરંતુ સમય જતાં જ્ઞાનપંચમી'ના મા તહેવારનું મહત્વ ધર્યું છે, તેનું સ્વરૂપ બદલાયું છે, અત્યારે તો મા તહેવાર લગભગ નામશેખ થઈ ગયો છે, મામ છતાં કેટલાક શ્રધ્ધાળુ ઓ આ તહેવારના મૂળ ઉઠ્યો ભૂધીને માને હસ્તપ્રતભંડારની હસ્તપ્રત પોથીની પૂજન વિધિ કરી ઈતિશ્રી માને છે.
૨૦
૧૯, પાનૉધ ૩ મુજબ, પૃ.૧૧૬,
૨૦. રમ ણિક વિજયજી, સપા, ાનીજલિ, સાગચ્છ જૈન ઉપાશ્રય, વડોદરા,
૧૯૬૯, પૃ.૫.