________________
શાશ્વત સૌરભ ભાગ-૨
ગરાસદારોની પોતાના જ કુટુંબના વડા રાજવી કે જેનું સ્વરૂપ શોષકનું હતું તેની સામે ફરિયાદ હતી, આક્રોશ હતો અને ‘ભાઈ’એ એમની સામે સત્યાગ્રહનું શસ્ત્ર ઉગામ્યું. ત્રણ ત્રણ
સત્યાગ્રહ થયા!
આમ, જોઈએ તો ‘ભાઈ’ આઝાદી પહેલાં અને પછીના સૌરાષ્ટ્રના રાજકીય વાતાવરણનું એક આગવું પાત્ર છે. એટલે એમ કહેવું હોય તો કહી શકાય કે ૧૯૩૫થી લઈને આજ સુધીનો સૌરાષ્ટ્રનો જીવતો જાગતો રાજકીય ઇતિહાસ અને તેનો ભંડાર હરિસિંહભાઈ છે! જો એમના હાથે સૌરાષ્ટ્રનું રાજકારણ, સમાજકારણ, રજવાડાંઓનો અને ગિરાસદારોનો ઇતિહાસ લખાય તો આજની પેઢીને એમાંથી ઘણી પ્રેરણા મળે.
વર્ષો સુધી ‘રાષ્ટ્રશક્તિ’ના તંત્રી તરીકે એમણે કૌટુંબિક સામાજિક સમાચારો, શૈક્ષણિક, કાનૂની અને રાજકીય સવાલો દ્વારા સમાજને–જ્ઞાતિને જાગૃત કરવાનું બીડું ઝડપ્યું હતું. એમણે ઘર ખેડ, ગિરાસદારના હક્કો તેમજ સામાજિક-શૈક્ષણિક પ્રશ્નોનો અભ્યાસ કરી સામાજિક-કાનૂની તથા રાજકીય રીતે અનેક જંગો ખેલેલ છે.
૧૯૫૨-૫૩માં રાજકોટ મ્યુનિસિપાલિટીમાં ચૂંટાયા અને સુધરાઈપ્રમુખ બન્યા. એમાં પોતાની કાર્યશક્તિનો પરિચય કરાવીને લોકચાહના મેળવી. આજના ખોખલા અને ટાંટિયાખેંચ રાજકારણીઓ જેવું એમનું રાજકારણ નહીં.
આજની નેતાગીરીમાં જ્યારે પોતાની પકડ અથવા બીજો કોઈ પોતાનાથી આગળ જતો હોય ત્યારે એને ઉતારી પાડવા, ધિક્કારવા કે પોતાના મોટપણનો ઉપયોગ કરીને પોતાના સ્થાન ઉપર ચીટકી રહેવાની જે મનોવૃત્તિ આજે જોવા મળે છે ત્યારે હરિસિંહભાઈનું બીજાંઓને પ્રોત્સાહિત કરવા તરફનું વલણ રહ્યું છે એટલે તેઓ જળકમળવત્ જ લાગે! એમને સત્તાએ ક્યારેય આકર્ષ્યા નથી! સત્તાને સાપ કાંચળી ઉતારે એમ ઉતારી શક્યા છે!
સ્વભાવમાં દુશ્મન પણ તેમને માટે સારી લાગણી રાખે તેવો મીઠો! વિનય-વિવેક તેમની લાક્ષણિકતા છે. નાના સાથે નાના અને મોટા સાથે મોટા! ત્યાગીને ભોગવ્યું છે. એમણે ઝેર વાવ્યું નથી. ઇતિહાસના વિદ્યાર્થી અને ગીતાના સારા અભ્યાસી છે. કર્મયોગ વિશે ઘણું લખ્યું છે અને વ્યવહારમાં એને ચરિતાર્થ કરવા મથ્યા છે.
આમ ખેતી, લોકસાહિત્ય, રાજકારણ, સામાજિક સુધારા,
Jain Education International
૧૫
ઇતિહાસ, સ્વાતંત્ર્યજંગ, શિક્ષણ અને આવાં બીજાં ઘણાં ક્ષેત્રોમાં આ માણસે તેમની જિંદગીનાં પાંચ-છ દાયકા લગી કાર્ય કર્યું છે. આજે આંખો થાકી છે પણ એમની ધગશમાં ક્યારેય ઓટ આવી નથી!
એટલે તો હરિસિંહભાઈ એક નામ નહીં પણ કાર્ય છે. તે વ્યક્તિ નહીં પણ સમાજ છે. એ રાગી નથી પણ ત્યાગી છે. એમના કાર્યનું ક્ષેત્ર એક નહીં પણ અનેક છે. તેઓ જીવે છે તો જળકમળવતુ, બોત્તેર વર્ષના બાળક જેવું! આટલી લાંબી મંજિલ કાપ્યા છતાંય કદીય થાક્યા-હાર્યાં નથી કે નથી થયા નિરાશ! કામ કરવાની એવીને એવી તાજગી ને એવો ને એવો ઉમંગ ધબકે છે એમની નસેનસમાં! એમને ઉંમરે હરાવ્યા નથી!
પણ પોતાના જુવાનજોધ દીકરાના મૃત્યુએ એમની છેલ્લી પરીક્ષા કરી લીધી છે. જાણે કે, એક વિશાળ વટવૃક્ષ ઉખેડાઈ ગયું હોય એવું લાગે છે આજે તો! પણ સમય તો સમયનું કામ કરતો જાય છે અને ભાઈ-ભાઈનું! આવી વિભૂતિને અમારાં લાખ લાખ વંદન હો!
કનુભાઈ
ગુજરાતીમાં કહેવત છે કે, ‘મન હોય તો માળવે જવાય.' જો માણસ પોતાના મનથી કોઈપણ કામ કરવા માટેનો દૃઢ નિર્ધાર કરે તો તે ધારે તે કરી શકે છે, પણ જે પ્રશ્ન છે, તે એના ઉત્સાહનો છે. આજે કેટલાક છોકરાઓ-યુવાનો નિસ્તેજ દશામાં જોવા મળે છે. ત્યારે એમની ભારોભાર દયા આવે છે અને થાય છે કે, આ જ યુવાનોના ખભે આપણી આવતીકાલના દેશનું ભાવિ બેઠું હશે!
જેમનામાં કશુંક કરવાની ધગશ હોય છે, તે ગમે ત્યાં હોય પણ સફળ થતાં હોય છે. એટલે જ તો કહેવાયું છે કે, અડગ મનના મુસાફરને હિમાલય પણ નડતો નથી, મન અડગ હોવું જોઈએ. જેનું મન અડગ છે, દૃઢ શ્રદ્ધા છે એને ઈશ્વર પણ મદદ કરતો હોય છે : પંગુમ્ લંઘયતે ગિરિમ્.’
આવા અનેક દાખલા આપણને મળે છે કે, અપંગોએ મહાન સિદ્ધિઓ મેળવી હોય અને હવે તો વિશ્વભરમાં દર વર્ષે માર્ચ મહિનાના ત્રીજા રવિવારે વિશ્વ અપંગ દિન'ની ઉજવણી થાય છે અને તે દિવસે દરેક દેશમાં ક્ષતિવાળી વ્યક્તિને મદદરૂપ થવા માટે અને તેઓને પ્રોત્સાહન આપવાના હેતુથી કાર્યક્રમો ગોઠવવામાં આવે છે અને એમના પ્રશ્નોને સમજવાના, તેમને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવાના પ્રયત્નો કરવામાં આવે છે. આજે
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
