________________
૮૯૪
ધન્ય ધરા
આપે? અને આપે તોય એમાં સૌરાષ્ટ્રવાસીઓ અને સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની તેમનો હાથ પહોંચ્યો છે, ત્યાં ત્યાં તેમણે આપ્યું છે. મંદિરો બંધાવ્યાં પ્રતિષ્ઠા શી? સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યના પ્રથમ મુખ્યમંત્રી શ્રી ઉછરંગરાય છે ને મંદિરોનો જીર્ણોદ્ધાર પણ કરેલો છે. દેવવિહીન દેવસ્થાનોમાં ઢેબરની વિનંતીથી પળવારમાં જ શ્રી નાનજીભાઈએ સૌરાષ્ટ્ર રાજ્યની દેવભૂમિઓની સ્થાપના કરેલી છે. ગંગામૈયાને કાંઠે અને અન્ય પવિત્ર પ્રતિષ્ઠા સાચવવા રૂપિયા ત્રીસ લાખ ગણી આપ્યા. સૌરાષ્ટ્રમાં ધાન્ય યાત્રાસ્થળોમાં ઘાટો અને સુરક્ષિત સ્નાનઘરો બંધાવ્યાં. ભદ્રસમાજને ભેગું થયું અને સૌરાષ્ટ્રવાસીઓએ નિરાંતનો શ્વાસ લીધો. આવી હતી આપ્યું. ગ્રામસમાજને આપ્યું. કાળે દુકાળે, ઉત્સવો અને રાષ્ટ્રકાર્યમાં, શ્રી નાનજીભાઈની કર્તવ્યનિષ્ઠા.
નગરજન અને ગ્રામજનોની પડખે હંમેશાં ઊભા રહ્યા. શ્રી નાનજીભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ અને હિન્દુ ધર્મના સંરક્ષક ભૂતપૂર્વ બ્રિટિશ સરકારે યુગાન્ડામાં કરેલાં વિશિષ્ટ કાર્યો માટે અને સુધારક હતા. મહર્ષિ દયાનંદ અને પૂજ્ય ગાંધીજીના જીવનમાંથી શ્રી નાનજીભાઈને ‘એમ.બી.ઈ.'નાખિતાબથી નવાજ્યા. પોરબંદરના પ્રેરણા લઈ હિન્દુ સમાજ અને હિન્દુ ધર્મનો ઉદ્ધાર કરવામાં એમણે રાજવી શ્રી નટવરસિંહજીએ તેમને “રાજરત્ન” ઇલ્કાબથી વિભૂષિત હૃદયપૂર્વક ભાગ ભજવ્યો હતો. આપણી સાદી, અબૂધ પણ પવિત્ર કરેલ અને નવાનગર સંસ્થાએ “ઓર્ડર ઓફ મેરિટ'થી સમ્માન કરેલ. જીવન ગાળતી નારીઓના ઉત્થાન અર્થે પોતાની શક્તિનો ઉત્તમાંશ પૂ.કાકાસાહેબ કાલેલકરે શ્રી નાનજીભાઈને “ધર્મરત્ન' તરીકે ઉદબોધીને અર્યો અને માતૃશક્તિનાં શિક્ષણ, ઉત્થાન અને સંરક્ષણના કાર્યમાં એમની ધર્મનિષ્ઠા તથા ભારતીય સંસ્કૃતિ અને નારી શિક્ષણના કાર્યને અનન્ય ભાવે તેઓ લાગી ગયા હતા. ઉદ્યોગો વધતા ગયા. અર્થની ઊમિસભર એજલિ આપેલી. છોળો ઊછળવા લાગી, પરંતુ તેમણે સ્વીકારેલાં જીવનમૂલ્યો કે સેવા- શ્રી નાનજીભાઈ સાદગીના તો ઋષિજન હતા. સાદી ભાષા, કાર્યોમાંથી ક્યારેય ન વિચલિત થયા. ઊલટી એમની કર્મવૃત્તિ અને સાદો પહેરવેશ, સાદું લખાણ, સાદું ભોજન અને ઉચ્ચ આચારવિચાર દાનશીલતા ઉત્તરોત્તર પ્રબળ થતાં ગયાં. એમણે આર્યકન્યા ગુરુકુલને એમના જીવનનાં પંચશીલ' હતાં. ટાઢ અને તડકે, અંધારે ને અજવાળે મહિલા કોલેજ જેવી સંસ્થા આપીને આત્માના અમૃતથી ઊછેરી. પુણ્યમયી છાયા સમાં પૂજનિયા સંતોકબાને સથવારે, સંતપુરુષોને ભારતમંદિરની સ્થાપના દ્વારા ભારતમાતા અને તેનાંવરેણ્ય સંતાનોએ આવકાર્યા, રાષ્ટ્રપુરુષોનો સત્કાર કર્યો, રાજા-મહારાજા સાથે ફર્યા, - ઋષિકલ્પ પુરુષોએ અને સન્નારીઓએ જે સંસ્કૃતિનું સર્જન કર્યું તેને છતાં પોતે જે ગ્રામસમાજમાં ઊછર્યા હતા, જેમની સાથે કિશોરવિનમ્રપણે પ્રેરક અર્થ આપ્યો. ‘તારામંદિરની રચના કરી વિજ્ઞાન અવસ્થાનો નિર્મળ આનંદ માણ્યો હતો, તે ગ્રામજનોને, ખેડૂતોને, અને ઉદ્યોગયુગના પુરસ્કર્તા મહામાત્ય પંડિત જવાહરલાલ નહેરુની સામાન્યજનને તેઓ કદી ન ભૂલ્યા. સ્મૃતિને મૂર્ત કરી. “મહર્ષિ વિજ્ઞાન મહાવિદ્યાલય'નું ભવ્ય સર્જન કરીને આમ સૌરાષ્ટ્રના એક નાનકડા ગામમાં કેવળ ચાર ચોપડીનો ભારતીય સંસ્કૃતિએ ભાળેલું ઋષિઋણ અનન્ય ભાવે ચૂકવ્યું. ગુજરાતી અભ્યાસ કર્યા છતાં પ્રખર પરિશ્રમ અને આત્મશ્રદ્ધાથી એ - પોરબંદરમાં પૂજ્ય ગાંધીજીના જન્મસ્થળને સ્મારકરૂપે આકાર યુગમાં અનન્ય એવી સાહસિકતાથી જીવન ખેડીને જનતા જનાર્દન આપી કીર્તિમંદિરના સર્જન દ્વારા શ્રી નાનજીભાઈએ પોરબંદરને તેમજ ભદ્રપુરુષોનું સમ્માન પામેલા શ્રી નાનજીભાઈએ તૈત્તિરીય જગવિખ્યાત બનાવેલ છે. ગાંધીજીનાં ૭૯ વર્ષના જીવનને લક્ષમાં
ઉપનિષદનું શ્રુતિવચન સાર્થક કરી બતાવ્યું. અઢળક લક્ષ્મીના સ્વામી રાખી ૭૯ ફૂટની ઊંચાઈ ધરાવતું આ કલાત્મક કીર્તિમંદિર દેશ
હોવા છતાં કરોડો રૂપિયા લોકોપયોગી પ્રવૃત્તિઓ માટે ન્યોચ્છાવર વિદેશના પર્યટકો માટે અનેરા આકર્ષણનું કેન્દ્ર બનેલ છે. મુંબઈ જેવા કરી મહાત્મા ગાંધીની ‘ટ્રસ્ટીશીપ’ની ભાવનાને સાકાર કરી. પચરંગી નગરમાં બૃહદ ભારતીય સમાજે એમના આ કાર્ય પ્રત્યે અને આમ ૮૨ વર્ષની સભર, સ્મરણીય અને અર્પણશીલ સભાવ પ્રદર્શિત કરીને તેનું નામ “શ્રી નાનજી કાલીદાસ મહેતા જીવનયાત્રાનો અન્ન આવ્યો. મહેતા પરિવારનું એક વટવૃક્ષ વિકસાવી, ઇન્ટરનેશનલ હાઉસ” રાખ્યું. આ તો મોટી ઘટનાઓની વાત થઈ, પુરુષાર્થ અને પરમાર્થનો આ વિરાટ વડલો તા. ૨૫-૮-૧૯૬૯ના પણ એવા બીજા પણ અગત્યના બનાવોની તો એક મોટી તપસીલ દિને સવારે ૯-૪૫ કલાકે અનંતની સફરે ઊપડી ગયો. પુણ્યભૂમિમાં કરવી પડે! ગામડામાં કુમારશાળા શરૂ કરવી છે : મળો દિવસો સુધી આંસુનાં તોરણ બંધાયાં હતાં. અનેક મહાનુભાવોએ નાનજીભાઈને. કન્યાશાળાનું મકાન બાંધવું છે પહોંચી નાનજીભાઈ આ વિભૂતિને ભાવભરી શ્રદ્ધાંજલિ અર્પી. જેમણે કેવળ એમનું નામ પાસે. તિલક સ્વરાજભંડોળની સૌરાષ્ટ્રની ઝોળી અધૂરી રહે છે : કશી જ સાંભળ્યું હતું એવી ગ્રામનારીઓએ “ધરમનો થાંભલો ખરી પડ્યોફિકર નહીં, નાનજીભાઈ તો પડખે ઊભા છે ને! નારી છાત્રાલય ગરીબોનો બેલી ગયો” એમ કહેતાં વેત ક્રૂસકે ધ્રુસકે રડી પડીને સ્થાપવું છે ! એમની સ્ત્રી શિક્ષણની ભાવના મદદે ચડે છે. ધર્મની. હૃદયવેધક ભાષામાં અંજલિ અર્પી. સંસ્કૃતિની, સમાજની ધોરી નસ સમી કોઈ સંસ્થાને ઉગારવી હોય, શ્રી નાનજીભાઈનું જીવન એશિયા અને આફ્રિકા ખંડના જિવાડવી હોય કે નવી સ્થાપવી હોય તો નાનજીભાઈની લક્ષ્મી એનું નિવાસીઓના ચાહક તરીકે બંને ખંડોની યશોગાથામાં વર્ષો સુધી ઉદાર અર્પણ કરવાને હંમેશાં તત્પર હોય છે. ભારતમાં જ્યાં જ્યાં ઓજસપૂર્ણ રીતે ચમકતું અને દમકતું રહેશે.
Jain Education Intemational
cation International
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
