________________
શાશ્વત સૌરભ ભાગ-૨
૯૧૩
પણ પરિવારના સભ્યો જલ્દીથી હા પાડતા નહોતા. આવી વિષમ વિદ્વાન છે. તેમનાં માર્ગદર્શન નીચે મુંબઈની પરિમલ એકેડેમીમાં પરિસ્થિતિમાં દીદીએ જ્યારે મણિપુર નૃત્ય કલાનું પદ્ધતિસર મણિપુરનાં નૃત્ય આચાર્યો અને અભ્યાસીઓની રાહબરી નીચે આ શિક્ષણ લેવા જવાનો એમનો નિર્ણય જાહેર કર્યો ત્યારે પરિવારમાં કલા ઉપર સંશોધનાત્મક ગ્રંથ તૈયાર થઈ રહ્યો છે. સન્નાટો છવાઈ ગયો.
દીદીએ મણિપુરી નૃત્યશૈલીની સાધના અને સિદ્ધિને પિતાજી રાજી નહોતા, કોઈ સંજોગોમાં હા પાડે એમ બિરદાવવા માટે મહારાણી ધનમંજરી દેવીએ તેમને “દ્વિતીય નહોતા, તેમની દૃષ્ટિએ પુત્રીનું આ પગલું સમયોચિત નહોતું. ઉષા'ના બિરુદથી સમ્માન્યાં છે. (ભગવાન કૃષ્ણનાં પૌત્રવધૂ દીદીનો કલાકારનો માંહ્યલો જીવ હાથમાં રહે તેમ નહોતો. એમને બાણાસુરનાં પુત્રી ઉષાએ દ્વારિકાની ગોપીઓને પ્રથમ લાસ્ય નર્તન મણિપુરનાં મંદિરો, મણિપુરનાં વાદ્યો, મણિપુરની સંસ્કૃતિ, શીખવ્યું હતું). આવી જ રીતે મણિપુરના મહારાજા સ્વ. મણિપુરનો ધર્મ, મણિપુરના નૃત્યગુરુઓના આત્મા પોકારી બોધચંદ્રસિંહજીએ છેલ્લાં બસો વર્ષમાં કોઈને એનાયત ન કરાઈ પોકારીને પોતાની પાસે આવવા સાદ પાડી રહ્યા હતા. અંતે હોય એવી “મૈતેયી જગઈ હંજબી' (મણિપુરી નર્તન-ગુરુ)ની કલાની જીત થઈ, કલાકારનું ભાવવિશ્વ ઊઘડવા માંડ્યું. પિતાનો પદવી અર્પણ કરી મણિપુરી નૃત્યના ઉત્તમોત્તમ પુરસ્કર્તા તરીકેની વિરોધ તો શાંત ન પડ્યો. પણ વત્સલ માતાની ઉષ્મા કામ લાગી. સ્વીકૃતિ આપી હતી. આ ઉપરાંત મણિપુરની શ્રી ગોવિંદજી પિતાના કોપ સામે માની મમતા છાંયડી બનીને ઊભી રહી અને મંદિરની બ્રહ્મસભા પાસેથી ‘નર્તનાચાર્યની માસ્ટર્સ ડિગ્રી ‘હરવું, ફરવું, લખવું, ખાવું, પીવું અને મોજ કરવી'ની મેળવનાર તેઓ સૌ પ્રથમ છે. “નૃત્યરત્ન', ‘જ પત્ર એવાર્ડ ગુજરાતણની ઘરેડમાંથી એક કલાસાધક સન્નારીએ મણિપુરની ઉપરાંત મણિપુરનું એક વધુ પ્રતિષ્ઠિત બિરુદ “ચન્દ્રપ્રભા” પણ અણદીઠેલી ભોમકા પર પગલાં માંડ્યાં. પછી તો કઠિન માર્ગે તેઓને અર્પણ કરાયું છે. ગુજરાત નૃત્ય નાટક અકાદમીએ તેઓને ચાલીને દીદીએ મણિપુરી નૃત્યકલાનાં દુર્ગમ શિખરો સર કરવાં મણિપુરી નૃત્યકલા માટે તામ્રપત્ર અર્પણ કર્યું હતું. મણિપુર માંડ્યાં. મણિપુરની ગિરિકંદરા ઓગળીને દીદીમાં સમાઈ ગઈ. રાજ્યની કલા અકાદમીએ તેઓને ફેલોશિપ અર્પણ કરી હતી. મણિપુરી નૃત્ય કલાએ તેનાં સઘળાં રહસ્યો આ સાધિકા પાસે નવીદિલ્હીના બૃહદ મહારાષ્ટ્ર મંડળે મણિપુરી નૃત્ય અને જાણે કે ખુલ્લાં મૂકી દીધાં હોય એમ આ કલામાં તેઓ અપ્રતિમ સંસ્કારના ક્ષેત્રે ઉચ્ચ પ્રદાન બદલ તેમનું બહુમાન કર્યું હતું. આવું સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવા માંડ્યાં. .
બહુમાન મેળવનાર તેઓ એક માત્ર બિનમહારાષ્ટ્રીય છે, જ્યારે લાઈ હરા ઓબા, મહારાસ, કુંજરાસ, વસંત રાસ, નિત્ય
ગુજરાતે સવિતાદીદીને “વિશ્વગુર્જરી'ના પ્રતિષ્ઠિત એવોર્ડથી રાસ, દિવા રાસ, સંકીર્તન સહિતની મણિપુરી નૃત્યશૈલીની પ્રત્યેક
વિભૂષિત કરેલ છે અને સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીએ પોરબંદર આર્ય બારીકીઓ, ખૂબીઓ, મર્મો, સૌંદર્યપ્રતીકો, ભાવપ્રતીકો, વાદ્ય
કન્યા ગુરુકુળની તપોભૂમિ પર આવીને ડી.
લિની પદવી નિપુણતા વગેરે દીદીએ હસ્તગત કરીને મણિપુરી કલાકારો અને
એનાયત કરી તેમની શિક્ષણ, કલા અને સંસ્કૃતિ પ્રત્યેની પ્રીતિને આચાર્યોને આશ્ચર્યચક્તિ કરી નાખ્યાં.
નવાજી છે, જ્યારે ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ જ્ઞાની ઝેલસિંઘે
યોગશિરોમણિ'ના ઇલકાબથી દીદીને નવાજ્યાં છે. પ્રથમ પ્રયોગી દીદીઃ
કલાસ્વામિનીનું વિશ્વભ્રમણા : મણિપુરી નર્તનમાં સોલો (એકાંકી) નૃત્યના પ્રયોગો તેમણે સૌપ્રથમ વાર કરીને મણિપુરી નર્તનાચાર્યોની પ્રશંસા મેળવીને
આ નૃત્યકલાનું નિદર્શન કરાવવા સવિતાદીદીએ વિશ્વતેમણે આ પ્રાચીન કલામાં નૂતન તત્ત્વોને આવિષ્કાર કરનાર દેશનાં
પરિભ્રમણ કરીને સ્વિટ્ઝરલેન્ડ, જિનિવા, પેરિસ, ઈંગ્લેન્ડ,
યુગાંડા, કેન્યા અને ટાંઝાનિયા સહિતના દેશો તથા મુંબઈ, દિલ્હી, સૌપ્રથમ મહિલા બનવાનું સમ્માન પ્રાપ્ત કર્યું..
મદ્રાસ, કલકત્તા, ગૌહત્તી, અમદાવાદ, પોરબંદર, રાજકોટ સિદ્ધિ અને પ્રસિદ્ધિ
સહિતનાં ભારતનાં પ્રમુખ નગરોના સંસ્કારી નાગરિકોને રસ અને આજે દીદીના અથાક પ્રયાસોથી ભારતમાં અને વિદેશોમાં ભાવની સૃષ્ટિમાં રમમાણ કર્યા છે, તેમજ નૃત્યશૈલીની કમનીય મણિપુરી નૃત્યકલાનાં પ્રભાવક તત્ત્વોનો પ્રસાર થયો છે. યોગ- કલાનાં નિદર્શન આપીને કલાવિવેચકોની ચાહના પ્રાપ્ત કરી છે. સાધના અને નિગૂઢ રહસ્ય વિદ્યાને નૃત્યના માધ્યમ દ્વારા પ્રાચીન-અવચિીન શિક્ષણપ્રણાલીનો અદ્ભુત અભિવ્યક્ત કરતી આ નૃત્ય શૈલી પર દીદીએ પ્રસ્થાપિત કરેલ
સમન્વયઃ પરિમલ એકેડમીની સંશોધનાત્મક પાંખ અધ્યયન અને સંશોધન ચલાવી રહી છે. દીદી પોતે મણિપુરની મૈતેયીભાષાનાં પ્રખર
આપણા સમાજમાં જ્યારે શિક્ષણ નિસ્તેજ થતું જાય છે અને અધ્યાપકોની નિષ્ઠા ઘસાવા માંડી છે, તેવી પરિસ્થિતિમાં
Jain Education Intemational
on Intemational
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
