________________
૬૩૨
ધન્ય ધરા
જીવન કૃષ્ણપત્ની બની રહી. વય વધતાં રાજવી પરિવારમાં નાનપણથી જેના જીવનમાં આવી ચમત્કારિક બાબતો બનવા પરણવા છતાં દેહને બદલે આત્માના વરને જ તે ભજતી રહી. લાગી હતી એ વ્યક્તિ એ મોટી વયે ઈશ્વરના સંદેશવાહક “સંત નરસિંહની જેમ તેના જીવનમાં પણ ચમત્કારિક ઘટનાઓ બની દાદુ દયાળ' નામે સુખ્યાત થાય છે. નાનપણથી સંતફકીરોનો સંગ હતી. તેનાં ભજનો પણ આજે ગવાય છે. આમ ગુજરાતના શોધતા રહેલા દાદુએ જીવનના ત્રણ દાયકા બાદ અમદાવાદ સંતોની પરંપરાના આ બેઉ આદ્યસંતો ભક્તિગંગાનાં ગોમુખ છોડ્યું. પિંજારા તરીકેનો પિતાનો વ્યવસાય સ્વીકારી ગુજરાન બની રહ્યાં!
ચલાવવા સાથે સત્સંગ વિસ્તારતો રહ્યો. વિધિવતુ શિક્ષણ નહિવતુ પરંપરાગત રહેણીકરણી અને ભજનકીર્તનથી લોકપ્રિય
મળ્યું, એટલે સત્સંગના પરિણામે જેમ સૂઝી અને સ્ટ્રરી એવી બનેલા સંતો કરતાં અખા ભગત નામે જાણીતો થયેલો કવિ અખો
કવિતા–પદરચના તેમણે લખવા માંડી. વણકર સંત કબીરની જુદી જ માટીથી ઘડાયો હતો. ભક્તિને બદલે તેણે જ્ઞાનમાર્ગ
જેમ આ પિંજારા સંતની રચનાઓ પણ લોકબોલીમાં લખાયેલ પસંદ કરી શકવેદાંતના અદ્વૈતવાદનો અભ્યાસ કર્યો હતો. ધંધે
હોવાથી હજારોના મુખે વહેવા લાગી. તેમના મૃત્યુ બાદ એમનો સોની રહેલા અખાને સંસારજીવનના થયેલા કટુ અનુભવો અને
નવો પંથ (સંપ્રદાય) રચાયો, જેના આશ્રમો આજેય ગુજરાતનાં ધમધતાનાં દર્શનથી સમાજ પર કટાક્ષ કરવાનું મન થયું છે.
ઘણાં ગામોમાં છે. છપ્પા'ના લઘુકાવ્યનો ઉપયોગ કરી અખાએ એના સમયમાં ૧૮મી સદીના અંતિમ વર્ષ (૧૭૯૯)માં સૌરાષ્ટ્રમાં એક ફેલાયેલી અંધશ્રદ્ધા અને ધાર્મિક કુરિવાજો પર ધારદાર કટાક્ષ એવા સંત થઈ ગયા જેનો પ્રભાવ બે સદી બાદ આજે પણ કર્યા છે. “કથા સુણી સુણી ફૂટ્યા કાન...” અને “ગુરુ કીધા અકબંધ રહેલો જણાય છે. અતૂટ શ્રદ્ધાનું પ્રતીક બની ગયેલા સંત મેં ગોકુળનાથ....” જેવી એની કટાક્ષવાણી આજેય ગુંજ્યા કરે પૂ. જલારામ બાપા આજે પણ માત્ર સોરઠના જ નહીં, સમગ્ર છે. “અખેગીતા” અને “અનુભવબિંદુ’ એની ઉત્તમ કૃતિઓ ગણાય | ગુજરાતના લોકપ્રિય સંત ગણાય છે. બાળપણથી સાધુસંતો તરફ છે. કેટલાંક ગામમાં અખાની ગાદી સ્થપાઈ છે. લોકો સમજી વળેલું એમનું મન પારખીને પિતાએ નાની ઉંમરે તેમને પરણાવી શકે તેવી ગામઠી ભાષામાં રચેલા છપ્પા તેને ઉત્તમ જ્ઞાની કવિ દઈ સંસારી બનાવી દીધા હતા, પરંતુ પરિણામ વિપરીત જ તરીકે સ્થાપે છે.
આવ્યું. સંસારી બન્યા પછીય સત્સંગ બેવડાઈ ગયો. અખાના અનુગામી જ્ઞાનમાર્ગી સંતોમાં પ્રીતમદાસનું નામ
બદ્રીનારાયણથી રામેશ્વર સુધીની યાત્રા કરી પાછા ફર્યા. આગલી હરોળમાં મુકાયું છે. સૌરાષ્ટ્રના ચૂડા ગામે જન્મેલા આ
જાતમહેનતનો રોટલો ખાવો અને ખવડાવવો એમ દઢપણે સંત જીવનના ઉત્તરકાળમાં આણંદ જિલ્લાના કરમસદથી ડાબી
માનતા જલારામે પત્નીની મદદથી ખેતર ખેડ્યું. તેમાંથી મળેલા દિશાએ આવેલા સંદેશર ગામમાં આવીને વસ્યા હતા. અખાની
અનાજમાંથી ભૂખ્યા જનોનો જઠરાગ્નિ ઠારવાનું કામ શરૂ કર્યું. જેમ તેમણે પણ “ગુરુ-શિષ્ય-સંવાદ' અને “જ્ઞાનગીતા' જેવા
“જે દે ટૂકડો, તેને પ્રભુ ટૂંકડો”—એ મંત્ર સાથે જલારામ ગ્રંથોમાં પોતાનું ચિંતન સાદી અને સરળ વાણીમાં રજૂ કર્યું છે.
બાપાએ વીરપુરમાં સંતવ્રતનું બીજ રોપ્યું. તેમાંથી આજે આ ગ્રંથો ઉપરાંત પોતાનાં પદોમાં તેમણે ભક્તિબોધ, વૈરાગ્ય,
ગુજરાતના ગામેગામ જલારામનાં મંદિર બંધાયાં, જેમાં સદાવ્રત બ્રહ્માનુભવ જેવા વિષયો પર ચિંતન રજૂ કર્યું છે. પોતાના
અને સત્સંગ નિયમિત ચાલે છે. અંતકાળની જાણ થતાં આ સંત સમાધિના ખાડામાં જાતે જઈને | ગુજરાતમાં દત્તભક્તિનો પ્રચાર કરનારનો જન્મ સૂતા અને જીવનલીલા સંકેલી હતી, સંદેશર ગામમાં તેમની ગોધરામાં એક મરાઠી કુટુંબમાં થયો હતો. પ્લેગની બિમારી સમાધિ અને એમના નામકરણવાળી હાઇસ્કૂલ આજે પણ આ ફેલાતાં તેમના પિતા પરિવાર છોડી ચાલી નીકળ્યા, એટલે આ સંતની યાદ તાજી કરાવે છે.
બાળક માતા પાસે ઊછર્યું. મોટી ઉંમરે તીર્થયાત્રા દરમ્યાન અમદાવાદમાં મુસ્લિમ પિતાને ઘેર જન્મેલા એક બાળકને
કોલ્હાપુરમાં જવું થયું, જે ભગવાન દત્તાત્રયની ભિક્ષાભૂમિ માત્ર અગિયાર વર્ષની ઉંમરે એક વૃદ્ધ પુરુષના રૂપે ભગવાને
ગણાય છે. અહીંથી તેમના મનમાં ભગવાન દત્તાત્રયની છબી દર્શન આપ્યાં હતાં એવી લોકવાયકા છે. બાળકને માથે હાથ મૂકી
જાગી. રાતદિવસના ચિંતનમનનના પરિણામે હૃદયમાં પડી આશીર્વાદ આપ્યાની ઘટનાના સાતેક વર્ષ બાદ ફરી એક વાર
રહેલા ધર્મસંસ્કારો જાગૃત થયા. મામાએ આપેલી પોથી વાંચતાં એ વૃદ્ધ આવીને કિશોરને બ્રહ્મનો સાક્ષાત્કાર કરાવ્યો હતો.
અનુભવાયું કે કોઈ દૈવીશક્તિ એમનું જીવન ઘડી રહી છે. યુવાન
Jain Education Intemational
cation International
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
