Comprehensive Critical Dictionary of Prakrit Languages Volum 01

Author(s): A M Ghatage
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute

Page 384

अणुर्द्ध
315
विजया गीवं अणुद्दिसं हणुपएसम्म ( झाइज) SraĀ. (V.) 461; अविर - ठाणं एकं अणुद्दितादिसु सुरोघमेव हवे (FomSa (K.) 305; तत्तो ताणुत्ताणं वामाणमणुद्दिसाण विजयादि (Gomia. (J) 639. ef. अणुदिस.
a (an-uddhaman-urdhvam) ade. not standing erect (i.e. sitting), M. उब्भमणुद्धं च ठिआ दोलासु ( विलया वणस्सश्वदिट्ठा) KumāCa..(HL.). 22 (26)
(an-uddhaya-tta an-uddhata-tva) n. abBonee of houghtiness, politeness, JM एरिसमशुद्धयत्तं एसो नयसुंदरो विवा देने अन्याओं EV
345b. r. 136.
अणुदर (anuddhara anuddhara ) . proper name of a parson, JM. चविडं जोइसियसुरो कणयाभानंदणी समुप्पन्नो । बहुगुणनिहाणभूओ अणुद्धरो नाम विक्खाओ PaumCa. (V.) 39.79; 39.81; Apa. वसुभूइ-भिल वण-जण पडरें पट्टणे उप्पण्णु अरिट्ठउरे । णामेण अशुद्ध दुद्दरिमु कणय पह-जणणि जणिय-हरिसु PumCa. (S.) 33.9.25.
अणुद्धरण ( an uddharanaan-uddharana ) n. not finishing (routine duties), J.M. वसहिअपमज्जणे कजगाणं अणुद्धरणे अविहि परिवणे ... ( चउगुरु) ViMaPra. 88.30.
अणुद्धरा ( anuddharā anuddharā) f. name of a nun, JM. आसि तया विवखाया, अणुहरा नाम सयलगणपाली PanmCo. (v.)
39.48.
(an-uddharittā< an-uddharitvā=an-uddhrtya) ger [also अणुद्धरिताण ] not having uprooted, AMg. सुमं पि भावलं अणुरित्ता उ जो कुणइ कालं लज्जाए गारवेण य न हु सो आराहओ मरणे Maray Vi. 04 एगमवि भावसलं अणुद्धरित्ता य जो कुणड़ सलं (? कालं ) लज्जाइ गारवेण य न हु सो आराहओ होइ ārāhPad.(V.) 329; JS एगमवि भावसलं अणुद्धरित्ताणं जो कुणइ कालं लजाए गारवेण यण सोहु आराधओ होदि Bhaāra. 40.
agaf (an-uddhariya <an-uddharita-an-uddhṛta) adj. ppp. not extracted or taken ont, Jis. एवं तु भावसलं लज्जागावहिं पडिबद्धं अयं पि अणुद्धरियं वदसीलगुणे विणासेइ Bhaārā 466.
अणुद्ध रियल ( an uddhariya-salla < an uddharita - śalya-an-uddhrta -Salya ) adj. whose thorn has not been extracted, JM. जहां सो आसो अणुद्धरियसलो बलं ण गेण्हर NisCu.
4.304.29.
अणुद्धरी (an-uddhari < an uddharin ) / 1 a kind of small and sticking ant (fit. inextrieable), AMg तं स्यणि चणं कुंथु अणुद्धरी णामं समुप्पण्णा जा ठिया अचलमाणा छउमत्थाणं णिग्गंथाणं णिग्गंधी यणो चक्कासं हव्वं आगच्छर जा अट्ठिया चलमाणा चक्खु फार्स हब्वं आगच्छइ Kapp. (J.) 1923 Kapp. (8.) 44; [.1. अणुधरी Cau. अणुं सरीरंगं धरेति अणुंधरी : 2A name of a princess (daughter of Sugriva), JM सब्बंगसुंदरीओ तेरस कन्नाउ वाणरवइस्स एत्तो अणुद्धरी पुण सिरिकंता सुंदरी चेव Phumla (V. ) 47.53; Apa. चंदकेत तिरिक्ताणुद्धरि ... परिणि भंडार प्यउ कण्णउ PanmCa. ( S) 44.11.5; 2B name of wife of a Sresthin, JM. अरहमित्तो सेट्ठी, अणुद्धरी भज्जा AvTt. (II.) 714. T; 2C name of wife of a priest named Visvabiraci, Aye. तहां विस्तर पामेग आणि सुप पुरोदिगुरा... तहाँ णाम अणुद्धरि पढम घरिणि PayaCa. (P.) 1.10.4.
..
अणुद्धरी ( anuddhariya < anuddharika ) n. two sensed animaleule (fit. that which cannot he extricated), JS. अणुद्धरीयं कुंथो मच्छी काणा य सालिसित्थो य । पज्जत्ताण तसाणं जहण्ण देहो विणिद्दिट्ठो KattiAyu. 175.
अणुधम्म
अणुद्धित (an-uddhita <an-uddhrta ) adj. (ppp.) not extricated or removed, JM. जं कुणइ भावसलं अणुद्धितं उत्तिम कालम दुलहबोहीयत्तं अनंतसंसारियत्तं च PañieaPra. 16.38. ef. अणुद्धिय.
अणुद्धिय (an-uddhiyaan-uddhrta) adj. ( ppp. ) not uprooted or extricated, AMg. जं कुणइ भावसलं अणुद्धियं उत्तिमट्ठकालम्मि दुलहवोहीयत्तं अनंतसंसारियत्तं च MaranVi. 111; 228; MahaPaee. 28; ārāhPad. 216; ArāhPay 6; OghNi. 804; जं कुणइ भावसलं अशुद्धियं मरणदेस कालम्मि | दुल्लहबोहीयत्तं अनंतसंसारियत्तं च ĀrahPad.(V.) 296; JM. अप्पं पि भावसलं अणुद्धियं राय-वणियतणएहिं । जायं कडुयविवागं किं पुण बहुयारं पावाई ViMaPr. 95.35; ŚradPrasū.
197b. 1.3-5.
अणुयड (an-uddhiya-danda can uddhrta-danda) adj. 1 (a monk ) who has not paid back his fine or punishment (by expiation), AMg उद्धियदंडो साहू अचिरेण उवेति सासयं ठाणं । सो चियऽणुद्धियदंडो संसारपकड्डूओ होति NisBha. 6416; 2 (a
householder) who has not paid back (material) fine (because he lins none to pay ), JM. उद्धियदंडो गिहत्थो असण-वसण-रहिओ दुही होति । सो चियऽणुद्धि-दंडो असण-वसण-भोगवं होति NisBha. 6417.
अणुद्बुद (an-uddhuda <an-uddhxta ) adj. ( ppp. ) not having been extrieated or taken out, Jई. जह णाम दवसले अणुदे होतो तो भोगि Bhar
464. ef. अणुदुय.
अणुद्धुददोस (an-uddhuda dosa <an-uddhrta-dosa ) adj. (a monk) who has not thrown out (or confessed ) his sin, एवमद्भुददोसो माइलो तेण दुक्खिदो होर Bhaāra. 537.
J
अणुद्धुय (anuddhuya <anūddhūta) adj. taking or lifting up ( to play ) [ the word अणुद्ध्य is used in the AMg eanon with reference to a mṛdanga (a eymbal) used in a festival. The commentators split it in two ways, (i) taking the first element as the negative particle an- and (ii) taking it as an spasarga ana. Once it occurs as an adjective of 'मारुएण' (the wind ) in which it can only be the negative particle an- because the meaning is not blowing on high (uddhuta) but along the ground. In other cases, the comm. on Viy. takes it as an-, Naya. both an- and anu-, Kapp.(J.) anu-, Jambuddi. anu-. uddhata is given the sense of lifted up' or placed down." The most reasonable interpretation appears to be to take
·
uddhaya as litting up, and the prefix to be ans, the ineaning being lifting up the eymbal properly to play '] AMg. तर गं से बले राया ··· अणेगतालाचराणुचरियं अणुद्धुयमुइंगं ... दसदिवसे ठिइवडियं करे Viy. 11.11.42 (11.151 ); रायगिहे नयरे... अणुद्धयमगं ठिइवडियं दसदिवसिय करेह Naya. 1.1.78; तए णं से सिद्धत्थे राया अणुजुयमुरंगं ... दसदिवसं ठिईवडिय करे Kapp. (J.) 102; Viva. 1.3.52; तए णं से भरहे राया एवं बयासी ... अणुद्रुयमुइंगं ... अणुचक्करयणस्स अट्ठाहिअं महामहिमं करेह Jambuddi. 3.28; 3.41; 3.49.
अणुद्धय (an-uddhuya <an-uddhrta ) adj. not above (i.e. along the ground), AMg. तेणं सिवेणं मउणं मारुणं अणुगुणं भूमि वा पर्व वा निम्तो समेत मा Jambuddi. 5.5.
...
अणुधम्म ( anu- dhamma anu- dharman) m [ef Pali. अनुधम्म ] additional rules of religious behaviour, complete religious behaviour, duties taught after the original teaching,