________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્ષમા : એક વિશેષ શક્તિ
લે; વિનોબાજી. છી િબાદ ૬ નવીન તિર્લેષા વૃતિ મા. પણ તેને પિતાને ગુણ પણ આપે છે. એવી જ રીતે
માનવશક્તિનું નારીના રૂપમાં ભગવાન વર્ણન સ્પર્શમણિને લોઢાને પ્રહાર કરવા છતાં ય લોઢાનું તે કરી રહ્યા છે. શ્રુતિ પછી સાતમી શક્તિ છે ક્ષમા. સેનું બનાવી દે છે. મતલબ કે ક્ષમા એમને સ્વભાવ સમાને એક વિશેષ શક્તિરૂપે ઉલ્લેખ છે અને એનું બની ગઈ છે.
સ્વતંત્ર મૂલ્ય મનાયું છે. કોઈ આપણું અપમાન કરે, એકદમ આ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી. તે માટે તે નિંદા કરે, આપણને ઇજા પહોંચાડે, તકલીફ આપે એ સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ. પ્રયત પૂરક ક્ષમાને સહન કરવું, માફ કરવું એને ક્ષમા કહે છે. આ સહન ગણ વિકસાવતા રહેવાની સી કને અવશ્યકતા છે. કરવું, માફ કરવું તે જ્યારે નિરુપાયે નહિ પણ સહર્ષ અંદર ક્રોધાદિક વિકારે પડ્યા હોય તેને કાબૂમાં રાખીને સામે ઊઠીને કરવામાં આવે છે ત્યારે તે એક શક્તિ ક્ષમા આપીએ તે તે સારું જ છે. પરંતુ ક્ષમાનું તે બની જાય છે. ક્ષમા આપણો સ્વભાવ બની જવી જોઈએ.
પૂર્ણ સ્વરૂપ નથી. સહજભાવે ક્ષમા કરાઈ હોય ત્યારે એ એટલી સહજ થઈ જાય કે ક્ષમા કરી એવો આભાસ જ તેની શક્તિ પ્રગટ થાય છે. આપણે ક્ષમા કરી છે સુદ્ધ આપણને ન થાય.
એ ભાસ પણ ન થાય અને ક્ષમા સિવાય બીજું ક્ષમાં અર્થાત પૃથ્વી. પૃથ્વી સહજ ભાવે આપણું કંઇ આચરણ આપણે માટે શકય જ ન હોય સૌને ભાર ઉપાડે છે. આપણે એને કષ્ટ આપીએ છીએ ત્યારે તે આપણે રવભાવ બની ગઈ છે એમ કહેવાય. તેને તેને ખ્યાલ સુદ્ધાં નથી આવતું. આપણે એને વસિઝ અને વિશ્વામિત્રને પ્રસંગ જાણીતું છે. બેદીએ છીએ તે જે તે તે બદલામાં હર્યોભર્યો મેલ જ વિશ્વામિત્ર એમ તે બહુ મોટા તપેરવી હતા, પણ આપે છે. એમ એને સ્વભાવમાં જ ક્ષમા છે ક્ષમાને વસિષ્ઠ માટે એમના મનમાં મત્સર પેદા થશે. તેમણે છે જે આપણા માથા પર ભાર રહે છે તે શક્તિ વસિષ્ઠના પુત્રને મારી નાખે તે એ વસિષ્ઠ કંઈ ગુસ્સો નથી બનતી.
કર્યો નહિ. આથી તે વિશ્વામિત્ર વધુ ધૂંઆપૂંઆ જ્ઞાનદેવ મહારાજે એક પ્રાર્થનામાં કહ્યું છે કે થઈ ગયા અને એમણે વસિષને ય મારી નાખવાનું નક્કી શાંતિ ક્ષમા, ઋદ્ધિ-સમૃદિત વાત મા વાષિ- કર્યું. એક દિવસ વસિષ્ઠ અને અરુંધતી બેઠાં હતાં. કઈ પર દયા, ક્ષમા કરવી એ પણ એક અદ્ધિ-સમૃદ્ધિ ઉજજવળ ચાંદની હતી. પતિ-પત્નીને વાર્તાલાપ ચાલતે છે અને એ પણ મને ઉપાધિ જેવી લાગે છે. ઈએ હતા. વિશ્વામિત્ર છુપાઈને તે સાંભળી રહ્યા હતા. તેઓ અપરાધ કર્યો તે તેને બદલે લેવાની, તેને શિક્ષા વસિષ્ઠને મારવા આવ્યા હતા. અરુંધતીએ વસિષ્ઠને કહ્યું કરવાની વૃત્તિ થાય છે. અને ચિત્ત પર એ વાતને ભાર કે ચાંદની કેટલી સુંદર છે ! વસિષ્ઠ બોલ્યા: “હા, બહુ જષ્ણાય છે. એવી જ રીતે મારે અપરાધ કર્યો હોય સુંદર છે, વિશ્વામિત્રની તપસ્યા જેવી મનોહર છે ! આ
રવાની વૃત્તિનો યે ચિત્ત પર ભાર રહે છે. સાંભળતાં જ વિશ્વામિત્ર પીગળી ગયા. એમનાથી રહેવાયું એમ બને તે ક્ષમામાંથી કોઈ શક્તિ નિમણુ નથી નહિ અને એકદમ બહાર આવી વસિષ્ઠના ચરણમાં થતી. કવિઓએ કહ્યું છે કે ચંદનવૃક્ષને કુહાડીથી ફાડીએ ભાથું ઝૂકાવી દીધું. તેમને બેઠા કરતાં વસિષ્ઠ કહ્યું : છીએ તો યે કુહાડી સુહાને તે સુગંધિત કરી મૂકે છે ત્રાઉં ! ઉત્ત-બ્રહ્મર્ષિ ઊઠો.” ત્યાં સુધી વસિષ્ઠ અર્થત કુહાડીને માત્ર ક્ષમા આપે છે એટલું જ નહિ, વિશ્વામિત્રને બ્રહ્મર્ષિ મહેતા કા. જ્યારે વિશ્વામિત્રે
ક્ષમાં
For Private And Personal Use Only
