________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
આ તયવાદ જૈન દર્શનને તદ્દન સ્વત ંત્ર અને અત્યંત મહત્ત્વના વિશિષ્ટ વિષય છે અને જૈન સાહિત્યમાં એ વિષે પુષ્કળ ગ્રંથ રચાયેલા છે.
www.kobatirth.org
. મહલવાદી નયચક્રમાં ખાસ કરીને નયેનું નિરૂપણ કરે છે. છતાં તેમણે નિરૂપેલા નયેાનાં નામે પરંપરાગત નયા કરતાં ભિન્ન છે. તેમના નયે નીચે પ્રમાણે ભાર છે :
(૧) વિધિ (૫) ઉભર (૯) નિયમ (૨) વિધિવિધિ (૬) ઉભયવિધિ (૧૦) નિયમવિધિ (૩) વિષ્ણુષય (૭) ઉભયાભય (૧૧) નિયમેાભય (૪) વિધિનિયમ (૮) ઉભયનિયમ (૧૨) નિયમનિયમ
આ બાર નયાના ઉપર આપેલા પર પરામત સાત નયે। સાથે સંબંધ તા છે જ. પહેલા વિધિનયના અંત માઁવ વ્યવહાર નયમાં, ખીજા, ત્રીજા અને ચોથા નયાને સ ંગ્રહનયમાં, પાંચમા અને છઠ્ઠા નયાને નૈગમ નયમાં, સાતમા નયને ઋજીમૂત્ર નયમાં, આઢમાં તથા નવમા નયા શબ્દ નયમાં, દશમાં નય?! સમભિરૂઢ નયમાં અને અગિયારમા તથા બારમા નયાના તાવ એવ ભૂત નયમાં થાય છે.
આ. મહલવાદીએ એક નવીન પ્રકારની નિરૂપણુ શૈલીના ઉપયોગ કર્યો છે, તેમના શ્રંથનું નામ ‘દ્વાદશાર નયચક્ર' છે અને તે બરાબર સાÖક છે, જેમ ચક્રમાં ખાર અરા ( આરાઓ) હેાય છે તેમ આમાં પણ રાત્મક બાર પ્રકરણા છે, એકેક અરમાં એકેક નયનુ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે અને તેમાં તે તે નય સાથે સબંધ ધરાવતા દાર્શનિક વિચારોને સમાવી લેવામાં આવ્યા છે. ચક્ર આકારે નયાની યાજના કરવાથી એ પણ સૂચિત થાય છે કે આ નયાનું ખંડન-મનનું' ચક્ર નિર ંતર ચાલ્યા જ કરે છે અને એમના વાવિવાદેને ăાઇ અંત જ નથી, પરંતુ વાદ્યમાં પરમેશ્વર જેવા અનેકાંતવાદ–સ્યાદ્વાદના આશ્રય જો લેવામાં આવે આ બધા નયેાના અગઢાએ તરત જ અંત આવી
જાય.
s
२०१
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'નયચક્ર'ની એક ખાસ વિશિષ્ટતા એ છે કે વિધિવાદ, દ્વૈતવાદ, અદ્વૈતવાદ, શ્વરવાદ આદિ કાઇ વાદાનુ તેમાં સીધું ખંડન નથી. ભિન્નભિન્ન નયે જ એકબીજાનુ ખંડન કરે છે. પૂર્વ પૂર્વ નયના મતનું ખંડન કરવા ઉત્તરાત્તર નય ઉપસ્થિત થાય છે. આ શૈલીથી તે સમયના તમામ દાŚનિક વિચારાના વ્યવસ્થિત ચિંતનક્રમ તથા ખંડનમંડન ક્રમ તટસ્થ દષ્ટિથી ભગાવીને બધા નયવાદેશના સમાવેશ આ. મહલવાદીએ નયચક્રમાં બહુ જ સુંદર પદ્ધતિથી કર્યો છે. નયવાદા કેવી રીતે અનેકાંતવાદને આશ્રય લેછે એ પણ અનેક સ્થળે જણાવ્યું છે, અને તે તે દરેક નયનું ખીજ જૈન આગમ ગ્રંથેામાં કયા કયા વાકયમાં રહેલું છે એ પણુ દરેક નયના અંતે તેમણે દર્શાવ્યું છે. આ રીતે અનેકાંત દષ્ટિથી જૈન દર્શનની સવનય સમૂહાત્મકતા સિદ્ધ કરવામાં આ. મહલવાદીએ પોતાની અપ્રતિમ પ્રતિભાને પરિચય કરાવ્યો છે.
નયચક્ર દાનિક સાધન માટે ખૂબ ઉપયોગી ગ્રંથ છે, કારણ કે તેમાં સમકાલીન જ્ઞાાનિક વાદો તથા તેના અતિહાસિક વિકાસની માહિતી આપવામાં આવેલા આ બાબત આપણે ટૂંકામાં તપાસીએ.
છે.
આ ગ્રંથમાં જુદાજુદા બૌદ્ધવાદોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. પહેલા અરમાં દિલ્તાગે પ્રમાણસમુચ્ચય અને વસુબએ વિધિવાદમાં જણાવેલા પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુના ક્ષક્ષણનું વિસ્તારથી ખંડન છે, અને એ પ્રસંગમાં અભિધમપિટક, પ્રકરણપાદ વગેરે બૌદ્ધ આગમ ગ્રંથામાંથી પા। ઉષ્કૃત કરેલા છે. વસુબધુ એ રચેલા અભિધમ કાશભાષ્યના એક પાઠની આ. મન્નવાદીએ વિસ્તારથી સમીક્ષા કરેલી છે. તે ઉપરાંત હસ્તાક્ષ પ્રારણું, આય દેવ રચિત ચતુઃસ્થત વગેરે બૌદ્ધ 'થામાંથી પણ પાઠેના ઉષ્કૃત કરેલા છે. આમા અરમાં દિ¥નાગના અાહવાદનુ વિસ્તારથી ખંડન છે. દશમા ભરમાં રૂપાદિ સમુદાયવાદનું, અગિ મારમાં અરમાં ક્ષણિક્રવાતું તથા બારમા અરમાં વિજ્ઞાનવાદ—શૂન્યવાદનું નિશ્પક્ષુ છે,
For Private And Personal Use Only
આત્માનઃ પ્રાશ
