________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મલવાદી: મહાન તાર્કિક શિરેમણિ
લેખક મુનિરાજ શ્રી વિજયજી મહારાજ ન્યાય એ એક પ્રાચીન શાસ્ત્ર છે. સર્વ દર્શનકારાએ તૈયાયિકોમાં તેનું સ્થાન મોખરે છે. તેણે ઘણુ ગ્રંથ પોતે સ્વીકારેલાં તને અને વિચારને સિદ્ધ કરવા માટે લખ્યા છે. તેમાં પ્રમાણસમુચ્ચય'એ ખાસ કરીને બૌદ્ધ જે પદ્ધતિ અપનાવી અને સમય જતાં જે પદ્ધતિ વિક- ન્યાયના ઉપર આધારભૂત ગ્રંથ છે. પિતાના જુદા જુદા સીને વ્યવસ્થિત બની એ ન્યાયશાસ્ત્ર રૂપે પરિણમી. ગ્રંથોમાં પ્રમાણ ઉપર પોતે જે જે વિચારો દર્શાવ્યા હતા
જેને ન્યાયના જે પ્રાચીન મહાન લેખકે થઈ ગયા તે સઘળા એકત્ર કરીને તેણે પ્રમાણસમુચ્ચય' એ છે, અને જેમના ગ્રંથો તથા જેમના સંબંધી થોડી છે તેમ તે આ ગ્રંથના પ્રારંભમાં કહે છે. આ મૂળ ઘણી માહિતી અત્યારે આપણી પાસે છે, તે સૌમાં પ્રથમ ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં હતો તે લુપ્ત થયા છે, આજે મળો. ક્રમે સિદ્ધસેન દિવાકર આવે છે. તેઓ ઇસ્વીસનની શરૂ નથી. પરંતુ તેને તિબેટી અનુવાદ મળે છે. જે ઉપરથી આતના સૈકામાં થઈ ગયા હોય તેમ જણાય છે. જેને આપણને તે મંથના સ્વરૂપને ખ્યાલ આવી શકે છે, ન્યાયના વિષય ઉપર સંસ્કૃતમાં લખેલે તેમના ગ્રંથ
દિનાગ મહાન તાર્કિક અને વાદી હતું. તેને ન્યાયાવતાર' આધારભૂત ગણાય છે. તેમણે તેમાં ખાસ "બૌદ્ધન્યાયને પિતા” એવું ઉપનામ આપવામાં આવે છે, કરીને પ્રમાણની અને અમુક અંશે નયની ચર્ચા કરી અને તે યથાર્થ છે. તેણે પોતાના વિરોધીઓના મતે છે. પ્રાકૃતમાં તેમણે રચેલો સન્મતિક આકર ગ્રંથ ઉપર ઉમપણે પ્રહાર કર્યા છે અને તેથી વિરોધીઓએ ગણાય છે. તેમાં તેની વિસ્તૃત વિચારણું છે. પણ તેના મતે ઉપર તેટલા જ ઉગ્રપણે સામા
બૌદ્ધ લેખકોએ પણ આજ સમયમાં ન્યાયની શરૂ- પ્રહાર કર્યો છે. દિનાગના મૃત્યુ પછી પણ આ આત કરી. મૈત્રેય, અસંગ, વસુબંધુ, વગેરે બૌદ્ધ લેખ બૌદ્ધિક યુદ્ધ બંધ નથી રહ્યું. તેની પછી આવનારા કાનાં લખાણોમાં બૌદ્ધ ન્યાયના પ્રારંભના બીજ જોવા લેખકે એ પણ જ્યાં જયાં તક મળે ત્યાં ત્યાં તેના મતનું મળે છે. આ લેખકે ઈ. સ. ના ત્રીજા ચોથા રીકામાં ખંડન મંડન કર્યો જ કર્યું છે. થઈ ગયા મનાય છે.
દિનાગની પછી તેના જ જેવા તર્કશિરોમણિ જૈન બૌદ્ધ ન્યાયને ખરો પુરસ્કર્તા વસુબંધુના શિષ્ય આચાર્ય મહલ થયા. જે મહાન વાદિએક હેવાથી મલ્લદિલ્તાગ છે. તે પ્રખર બુદ્ધિશાળી હતા અને ભારતના વાળ 05
વાદી તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેમણે દ્વારશાદ' નથa પરમ પૂજ્ય સ્વર્ગસ્થ મુનિરાજ શ્રી ભુવનવિજયજી અથવા ટૂંકામાં નવમુ નામને નય ઉપર પ્રમાણભૂત મહારાજના અંતેવાસી પૂજ્ય મુનિશ્રી જંબૂવિજયજી ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં લખ્યો છે. મહારાજે જાપાનની રીહ યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર ડે. દ્વાદશાર નયચક્રને મુખ્ય વિષય નાના નિરૂપણથશે કાનાકરાને તેમના સિરમાં જન્મદિને અર્પણ દ્વારા એકાંતવાદી સર્વ દર્શનનું નિરસન અને જૈન કરવામાં આવનારા અભિનંદન ગ્રંથ માટે અંગ્રેજીમાં દર્શનસંમત અનેકાંતવાદની સ્થાપના એ છે. અનેકામક યાર કરી જાપાનમાં પ્રોફેસર છે. યુકિયે સાકામોટોને વસ્તુના એક દેશનું અવધારણ કરનારી દષ્ટિને “નય” એ કહેલા લેખો ગુજરાતી અનુવાદ, સવિસ્તર માહિતી કહેવામાં આવે છે. આવા નો અનંત છે. છતાં જૈન માટે જુઓ તેઓશ્રી સંપાદિત અને શ્રી જેને આત્માનંદ આચાર્યોએ તે બધા નયને સંક્ષેપ સાત નોમાં કર્યો સભા-ભાવનગર તરફથી થોડા સમય પછી પ્રસિદ્ધ થનાર છે. જેવા કે (1) નિગમ (૨) સંગ્રહ (૩) વ્યવહાર (જી द्वादशार नयचक्रम् विभाग:१ - તંત્રી અજીત્ર (૫) શબ્દ (૬) સમધિરૂઢ અને (૩) એવભૂત. મલવાદી
૧૦
For Private And Personal Use Only
