________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ક્ષમાભાવ
લેખક: શાહ ચત્રભુજ જેચંદ હિંસા-અહિંસા અને ક્ષમાને પરસ્પર ગાઢ સંબંધ લાગે અથવા હળવા થાય તે વિચારવાનું રહ્યું. છે, હિંસાનું નિવારણ અને અહિંસાનું પરિણામ જૈન ધર્મ તેને બહુ સરસ ઉપાય બતાવે છે. અને તે ક્ષમાભાવ છે. હિંસાના પરિણામમાંથી બચવા, તેનું જતાં અજાણતાં જે કોઈ જીને હિંસાથી અથવા નિવારણ કરવા હિંસામય કયની ક્ષમા માગવી અને બીજી રીતે નુકશાન દુઃખ ઉજાર હોય તે બાબત હિંસા કરનાર ઉપર પણ ક્ષમાભાવ ધારણ કરે છે તેમની ક્ષમા માંગવી અને તે માટે કોઈ ને કોઈ પ્રાયશ્ચિત અહિંસાને ઉત્કૃષ્ટ પ્રેમમય પરિણામ છે.
કરવું. જૈન ધર્મમાં પ્રતિક્રમણથી જે આવશ્યક ક્રિયા સામાન્ય રીતે માણસ હાલતાં-ચાલતાં, જાણતાં- કહી છે તેને મુખ્ય હેતુ એ છે કે અઢાર પાપ સ્થાનક અજાણુતાં હિંસા અથવા બીજાનાં નકશાન, અપમાન, સત્રમાં વર્ણવેલ છે તેવાં આ સંસારનો ચોરાસી લાખ નિંદા વિગેરે નહિ કરવાં, કરવા જેવાં ક કરે છે. જીવયાનિના છ પ્રત્યે જે કાંઈ પોપ કાર્યો જાણતાં મનુષ્ય અને બીજા મોટા પશુ-પંખીઓ વિગેરે પ્રાણીઓની
અજાણતાં કર્યા કરાવ્યાં અનમોહ્યાં હોય તે સંબંધી હિંસા અથવા બીજી રીતે શારીરિક નુકશાન કરવા ક્ષમા માગવી પ્રાયશ્ચિત કરવું અને પાપના દોષમાંથી સિવાય પણ નાના મોટા ધણા જીવ જંતુઓની હિંસા મુક્ત અથવા હળવા થવું. પ્રતિક્રમણમાં વંદિત સૂત્રના સીધા અથવા આડકતરી રીતે થયા કરે છે. હાલનું પાન સ્વાધ્યાય કરવાનો હોય છે. તેમાં જુદા જુદા વ્રત જીવન યાંત્રિક સાધનોથી ચાલતા મોટા નાના ઉદ્યોગધંધા, નિયમ વિરૂદ્ધ પાપમય પ્રકૃત્તિનો વર્ણન પછી ધણી ભોગવિલાસ, ખાનપાન, મુસાફરી અને જંતુનાશક ગાથામાં “પકિમે દેસિ સંબં” તથા “ તે નિંદ દવાના ઉપયોગ વિગેરે કારણે સીધી રીતે હિંસા કરવાનો સંય ગરિહામિ ” પદ આવે છે અને છેવટ સૌના ભાવ કેઈ ઈરાદે નહિ છતાં એટલું હિંસામય થયું છે, થત પૂર્વક જીભે ચડતી સંકસિદ્ધ ક્ષમાપનાની ગાથા “ખામેમિ જાય છે કે કેટલા અસંખ્યાતા અનંત જીવેની દરરોજ સવ છે, સેવે જીવો ખમતું મે” આવે છે તે આખા
થતી હશે તે કહપનામાં આવવું મુશ્કેલ છે. તે વંદિત્ત સત્રના સારે છે. તે મુજબ પાપમય કયો થયાં સંબંધી ભાગ્યે જ કોઈ વિચારે છે. એ તો જીવન વ્ય હોય તેનું પ્રાયશ્ચિત કરવું તેમાંથી પાછા હઠવું, જે કોઈ વહારને જાણે દરજનો ક્રમ કંઈ ગયું છે. જેનામાં જેની જે કઈ રીતે વિરાધના અપરાધ થયા હોય તેની ધર્મભાવના જાગૃત હોય તે આત્મ નિરીક્ષણ કરી ક્ષમા માગવી અને પિતા પ્રત્યે બીજાએ તેવા પાપ વિચારે તે કાલની જીવન પદ્ધતી જ ભયંકર રીતે થતી અંપરાધ કર્યો હોય તેને ક્ષમા આપવી આવું પ્રતિક્રમણ હિંસામંય દષિત લાગશે. હાલન જીવન વ્યવસાય જ દરરોજ બની શકે નહિ તે પાક્ષિક અથવા ચૌમાસિક એવો થઇ ગયો છે કે તે જાવા છતાં તેવા હિંસામય અથવા છેવટ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ તે. દરેક શ્રાવક જીવન વ્યવહારમાંથી ઘણાખરા શ્રી શકે તેમ નથી. શ્રાવિકાએ અવશ્ય કરવું જ જોઈએ. અને ઘણાખરા હિંસામય જીવનથી સ્ટાય નહિ તો તેના પાપબંધમાંથી જેને પર્યુષણમાં તેમ કરે પણ છે. ધર્મ ભાવનાયત પણ છૂટાય નહિ અને તેના દુઃખમય પરિણામ એક મનુષ્યએ પાપકર્મમાંથી મુક્ત થવા અથવા પાપકર્મને અથવા બીજા ભવમાં ભોગવવા પડે. તે પ્રમાણે ભાર ઓછો કરવા જૈન ધર્માચારની એ વિશિષ્ટ પદ્ધતિ સામાન્ય રીતે હિંસામય જીવન પ્રવૃત્તિમાંથી છૂટાય છે. આ બાબત જેનેને વિશેષ સમજાવવું પડે તેમ નહિ તે તે કારણે થતાં પાપ દોષ કેમ એ નથી. ખરૂં વિચારવાનું એ છે કે ધર્મક્રિયાની એક
આત્માન પ્રા
For Private And Personal Use Only
