Apbhramsa Vyakarana Gujarati

Author(s): H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 219

૧૫૬
અપભ્રંશ વ્યાકરણ
૩૯૦થી ૩૯૫ સુધીના સૂત્રોમાં વિશિષ્ટ ધાત્વાદેશ આપ્યા છે.
૩૯. સં. બન્ને પંદુર-આદેશ થાય છે. ખરી રીતે તે પદુગૂસંસ્કૃત ચકારાંત ધાતુઓનાં રૂપના સદશ્ય સધાયે છે :
સં. નિસ્ ઉપરથી સિન, પ્રા. પિત્તોતિરફ સં. વજૂ પરથી સં. ઉત્તર, પ્રા. કુત્તો-સુવર્ વગેરેની જેમ સં. મૂત, પ્રા. પંદુત્તા–દુઃ . અથ “પૂરા પડવું, પર્યાપ્ત થવું' એ નહીં, પણ “આંબવું” એવો છે.
છેગા સ્વાર્થે ઉમેરાઈ છે - ઉપરથી છે અહીં હાનિ” એવો વિશિષ્ટ અર્થ છે. પછીથી હક રના પ્રક્ષેપથી બનેલ છે એ જ અર્થમાં જૂની ગુજરાતી માં મળે છે : “લાહઈ વિણિજુ કરે હઉ, દેહઉ માઈ ચર્સ'
(“સાલિભદ્ર-કક, પ૭) પણ “સંત” એવા અર્થમાં ઉત્તર પ્રત્યય લાગીને છે ટે છેડો' સધાયું છે.
૩૯૧. ઢ રકાર જાળવી રાખતા અપભ્રંશવિશેષનું રૂપ છે. જુઓ સત્ર ૩૯૮, બીજા ઉદાહરણ ત્રો, ૩૯૩ને કરણરિ, ૩૮૪ને કૃgિy અને વ્રત પણ એ કેટિનાં છે. બન્નદિને રિ તથા વ્રતમાં જળવાયેલો અસાધારણ સ પણ વિશિષ્ટ અપભ્રંશપ્રકારના સુચક છે.
૩૯૨. આખા અપશ સાહિત્યમાં 3 વ્ય જન આ સુન્ન ધાતુનાં રૂપો સિવાય ક્યાંયે મળતું નથી. અને તે રૂપાયે પ્રાપ્ત સાહિત્યમાં મળતાં નથી.
૩૯૩. ઘર- પ્રસિદ્ધ અપ. સાહિત્યમાં દેખાતું નથી.
કરૂ-ના મૂળમાં ઘણય– છે. પર-નું પલ્લુ- થવાને બદલે રકાર–પ્રક્ષેપથી (જુઓ સત્ર ૩૯૯) - થયું. • િમાટે જુઓ ૩૯૧ પરનું ટિપણું ઉદાહરણપઘ નથી આપેલું ઘડી કાઢેલું રૂ ન જ આપી દીધું છે.
૩૯૪. કૃષ્ણ- અપ.માં કવચિત જળવાઈ રહેલા કારનું ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે. ૩૬, શૂળ, અરંત વગેરે આવાં બીજા ઉદાહરણ છે. જુઓ “વ્યાકરણ. છો નુ કમણિ અંગ છોસ્ટિક - અને તે ઉપરથી વર્તમાન કૃદંત છોતિરકન્નર પ્રાકૃત-અપભ્ર શમાં વર્તમાન કૃદંત ક્રિયાતિપત્યર્થના વાચક પણ છે. જોતિરકસંત અને દંત આનાં ઉદાહરણ. ગુજરાતીમાં પણ કરત', “જોત' વગેરે. ખરું તૃતીયા એકવચનનું રૂપ છે, હેમચંદે . એકવ. માટે રુ પ્રત્યય નો નથી.