Apbhramsa Vyakarana Gujarati

Author(s): H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 223

૧૬૦
અપભ્રંશ વ્યાકરણ
૪૦૧ થી ૪૦૯, ૪૧૩ થી ૪૨૮ અને ૪૪૪ એ સૂત્રોમાં છુટક શબ્દગુચછે કે શબ્દોને લગતાં પરિવર્તન કે આદેશ આપ્યાં છે.
મ પરથી રામ અને શિવ પથ્થી ઉન્ન થયેલું છે. સં. ઈશ્વ પરથી અને તેના સાદગ્ધ જેમ વગેરે. પાછળના અપભ્ર શમાં નાસિકથ વ્યંજન પૂર્વેના g, ને હસ્વ કરવાનું વલણ છે. હસ્વ છે, જે ઘણીવાર રૂ, ૩ રૂપે પણ લખાતા. એટલે , પાનાં ચેપ, ઘેર અને જિમ, રૂમ ગુજરાતીમાં તેમાંથી કાવ્યમાં વપરાતાં “કયમ', “યમ”, “જ્યમ' અને બોલીમાં વપરાતાં “ઇમ', 'કિમ', જિમ”, “કમ”, “જમ આવ્યાં છે. અને “જે” “તે ’ની અસરથી “જેમ’, ‘તેમ' ઘડાઈને માન્ય ભાષામાં વપરાય છે.
વિધ વગેરે સં. જિ-અંગ (નિ વગેરેમાં છે તે) અને –થ પ્રત્યયથી સધાયેલા - જેવાં રૂપ પરથો છે. પ્રાચીન અપત્ર માં ધિ, ઉત્તરકાલીનમાં વિ.
૪૦૧ (૧). સમcq એ સમcq- “સમાત થવું”નું આજ્ઞાથે પુ. એક વ. છે.
(૨) નુ-વિ પરથી અન્ન-, શરૂ, “અ”, “ને.” >િહિંદી વળ્યો.
(૩) લેકસાહિત્યમાં આણંદ-પરમાણુંદના દુહા જાણીતા છે. તેમનાં મૂળ હેમચંદ્ર સુધી જાય છે એ પ્રસ્તુત દૂહ બતાવે છે. દૂહા પ્રશ્નોત્તરના રૂપમાં છે.
માટે જુઓ સૂત્ર ૪૪૪.
૪૦૨-૪૦૩. હેમચંદ્ર ચાદરા અને સાદરા-ના આદેશમાં ભેદ પાડવો છે તે બરાબર નથી. ચારા- વગેરેમાં પ્રાકૃતમાં – વગેરે સાર્વનામિક અગોની અસરથી =-. g>હૂએ પ્રક્રિયાથી જ્ઞ-, પછી જે- અને સ્વાર્ષિક ૩ પ્રત્યય ભળીને
– એવો વિકાસ છે.
૪૦૨. મહું મળિયા સાથે સરખાવો ચાલુ પ્રયોગમાં મેં કીધું,' કહું છું કે' વગેરે લહેકા. વઢ માટે સૂત્ર ૪૨૨ (૧૫, ૧૬). ઉદાહરણ હિન્દુ પરંપરાના સાહિત્યમાંથી છે.
૪૩. કામચલાઉ ઉદાહરણે.
૪૦૪. વૈદિક રૂથા પરથી રૂરથ અને પછી પ્રા. વાથિ, તરથ તેમ જ શું, વેલ્યુ અને તેÚ. ઘર અને કયાવરોની વ>ફુ અને > એ પ્રક્રિયાઓ. પ્રાચીનતાની સૂચક