Apbhramsa Vyakarana Gujarati

Author(s): H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 222

ટિપ્પણ
૧૫૯ ૩૯૬ (૫) forગાર-માંથી સધાયેલું જળગા - બેવડે વ્યંજન એકવડે થયાનું ઉદાહરણ છે. જુઓ ‘વ્યાકરણ”.
૩૭. લક્ષણ વ્યાપક હોવાથી છૂટક શબ્દ જ ઉદાહરણ તરીકે આપ્યા છે. - અવિકૃત રહે અને -ક-ને “” થ એ જુદીજુદી બોલીઓની વિશિષ્ટતા હતી. વ્યાપક સાહિત્યભાષા તરીકે અપભ્ર શમાં જુદી જુદી બોલીઓનાં અતિ વ્યાપક લક્ષણોનું મિશ્રણ ઉત્તરોત્તર વધતું ગયું છે. હિંદવિભાગની બોલીઓમાં ૫૦R લાક્ષણિક છે, ગુજરાતીમાં ૫ જળવાઈ રહે છે. “ભરા’–‘ભમરો; “”, “ – જેમ” – તેમ” વગેરે અનેક ઉદાહરણ આપી શકાય.
૩૯૮. આ ભેદ પણ મૂળે તે બેલીગત છે, અર્વાચીન ગુજરાતીમાં ઘણા શબ્દો એવા છે જેમાં મૂળના સંયુક્ત રકાર જળવાઈ રહ્યો છે, જ્યારે હિંદીમાં તેનું સારૂપ્ય થયું છે. ભત્રીજો ભતીજા', “ભાદરવો'– ભાદ', “છતરી'– છાતા”, “ત્રીશ—“તીસ વગેરે. નમિમાધુએ ઉદ્દત કરેલા અપભ્રંશ વ્યાકરણ સુત્રામાં પહેલું છેઃ રોપોડામ્રરોડપોરે ૨નાં ઉદાહરણ તરીકે પ્રાચ આપો છે.
૩૯. ગુજરાતીમાં આ વલણના ઉદાહરણ માટે જુઓ “વાગ્યાપાર,' ૨૧૧-૨૧૫. “શ્રાપ” “શા૫)', “સરાણુ (શાણ)”, “કરેડ’ ‘(કેડિ)' વગેરે જાણીતાં ઉદાહરણ છે. નમિસાધુએ ટાંકેલ બીજુ સૂત્ર છે : મૂતો વરઘો ચિત્તે . ઉદાહરણ તરીકે વાવાઢા (= વાવાસ) આપેલ છે.
o) હેમચઢે અહીં ટાંકેલાં ઉદાહરણ જેનેતર-વેદિક પરંપરાના અપભ્રંશ સાહિત્યમાંથી છે. એવી કઈ કૃતિ હજી મળી નથી આવી, તેથી એમનું મહત્ત્વ ગણાય. ઉદાહરણ ૪૦૨, ૪૩૮ (૩), ૪૪૨ (૧૨) પણ આવાં જ છે. ક્રિ તિ માટે જુઓ સૂત્ર ૪૧૯.
(ર) હેમનું મૂળ વૈદિક દવામ- કે, આધાર છે. તૈમ- માંથી થંભ થાય છે. રિ વિર્યો, પરંમ, રામ, સંબંધક ભૂતકૃદંતના દિg, વિષ્ણુ, તૃતીયા બ. વ. ને °gf ગુણવાચક નામ સાધતા , cq પ્રત્યય વગેરે જેવી સામગ્રી છે, જેનાં મૂળ વૈદિક સમયમાં છે અને જેને મળતું પ્રશિષ્ટ સંસ્કૃતમાં કશું નથી. અપભ્રંશને થાક અંશ તેના પાયામાં રહેલી લેકબેલીઓ દ્વારા વૈદિક સમયની લેકબોલીએમાંથી ઊતરી આવ્યા હોવાનું અનુમાન આવી સામગ્રીને આધારે કરાય છે.
100 સં. વ્યંજનાંત સંવ- જેવા સ્ત્રીલિંગ શબ્દ શરા જેવાં આકારાંત સ્ત્રીલિંગ નામોની અસર નીચે આકારાંત બની પ્રાકૃતમાં સંપડ્યો વગેરે બને છે : સવથાનું અપભ્રંશમાં સંપ અને પછી સંપરૂ.