________________
૧૨/-/૯
સંવત્સર થાય છે.
ધે સર્વ નક્ષત્ર સંવત્સરગત અહોરણ પરિમાણમુહૂર્ત પરિમાણ વિષય પ્રશ્નઉત્તર સૂત્રો કહે છે - X - સુગમ છે. વિશેષ એ કે- અહોરાકની વિચારણામાં નક્ષત્ર માસ અહોરણ પરિમાણ, મહd વિચારણામાં નક્ષત્ર માસ મૂહર્ત પરિમાણને બાર વડે. ગુણતાં ચોક્ત અહોરાત્ર સંખ્યા અને મુહર્ત સંખ્યા થાય છે. - x •
ભગવંત કહે છે – ૩૧ અહોરાત્ર અને અહોરાત્રના ૩૨૬ર ભાગ, આટલું પરિમાણ ચંદ્રમાસ અહોરણ વડે કહેવું. તેથી કહે છે - યુગમાં ૬૨ ચંદ્રમાસ છે અને તે પૂર્વે પણ ભાવિત છે. પછી યુગના ૧૮૩૦ અહોરાકને ૬૨ વડે ભાંગતા પ્રાપ્ત થશે - ૨૯ અહોરાત્ર અને એક અહોરાત્રના દુર ભાગો.
પછી અનસૂન સુગમ છે. ભગવંત કહે છે - ૮૮૫ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના 3, ભાગ. આટલું પરિમાણ ચંદ્રમાસનું મુહૂર્ત પરિમાણથી કહેવું. તેથી કહે છે - ચંદ્રમાસ પરિમાણ ૨૯ અહોરા અને એક અહોરાત્રના 3ર ભાગ. તેમાં સવર્ણનાર્થ ૨૯ અહોરાત્રને ૬૨ વડે ગુણીએ. ગુણીને ઉપરના ૩ર ઉમેરીએ. તેથી આવશે ૧૮૩૦, પછી તેને ૩૦ વડે ગુણીએ. આવશે - ૫૪,૯૦૦ મુહૂર્ત ગત ૬૨ ભાગો. એ રીતે ૫૪,૯૦૦ને ૬૨ ભાગ વડે ભાગ દેતાં, પ્રાપ્ત થશે - ૮૮૫ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના 39/દુર આ અદ્ધા પૂર્વવત્ કહેવું.
બીજા ઋતુસંવસર વિષય પ્રશ્નપત્ર સુગમ છે. ભગવંત ઉત્તરમાં કહે છે • x • 30 અહોરણ પ્રમાણથી ઋતુમાસ કહે છે. તેથી કહે છે – ઋતુમાસ સુગમાં ૬૧ છે. પછી યુગ-૧૮૩૦ અહોરાત્રને ૬૧ વડે ભાંગતા પ્રાપ્ત થશે 30 અહોરમ. મુહૂર્ત વિષયક પ્રશ્નસૂત્ર સુગમ છે. ભગવંત કહે છે - તે ૯૦૦ મુહૂર્તના મુહર્ત પ્રમાણથી કહેવું તે આ રીતે - 30 અહોરાત્રના ઋતુમાસ પરિમાણ એક-એક અહોરાકમાં 30મુહૂર્ત છે, તે 30ને ૩૦ વડે ગુણતાં ૯૦૦ થાય. • x • શેષ પૂર્વવત્ કહેવું.
ચોથા સૂર્ય સંવત્સર વિષયક પ્રશ્નસૂત્ર, તે સુગમ છે ભગવંત કહે છે - ૪ - ૩૦ અહોરબ, એક અહોરાકનો એક અદ્ધભાગ. આટલાં પ્રમાણ સૂર્યમાસ અહોરાત્ર પરિમાણથી કહેવું. તેથી કહે છે - સૂર્યમાસ યુગમાં ૬૦ છે, પછી યુગના અહોરબો ૧૮૩૦ને ૬૦ ભાગ વડે ભાંગતા, રહેશે સાદ્ધ-30 અહોરાત્ર. મુહૂર્ત વિષય પ્રશ્ન સૂત્ર સુગમ છે, ભગવંત કહે છે - ૧૫ મુહૂર્ત પરિમાણથી કહેવા. તેથી કહે છે - સૂર્ય માસ પરિમાણ 30 અહોરાત્ર અને અદ્ધ અહોરણાધિક. તેની ૩૦ વડે ગુણીએ. તેથી ૯૦૦ આવશે. અહોરમનું અડધું એટલે ૧૫ મુહર્તા. - x - શેષ પૂર્વવતું. * * *
પાંચમા અભિવર્ધિત સંવત્સર પ્રશ્નસૂત્ર-સુગમ છે ભગવંતે કહ્યું - x • તે ૩૧ અહોરમ, ૨૯ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના ૧દર ભાગ અહોરાત્ર પરિણામથી કહેવું. તેથી કહે છે – ૧૩ ચંદ્ર માસ વડે અભિવર્ધિત સંવત્સર છે. ચંદ્રમાસનું પરિમાણ ર૯ અહોરમ અને એક અહોસબના 3 ભાગ છે. તેને ૧૩ વડે ગુણીએ. તેથી યથાસંભવ ૬૨ ભાગ અહોરાત્રમાં આ ૩૮૩ અહોરાત્ર અને એક અહોરામના
સૂર્યપજ્ઞપ્તિ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ-૨ ૪૪, ભાગ. આ અભિવર્ધિત સંવત્સરનું પરિમાણ છે. તેથી આને ૧૨-વડે ભાંગીયો. તેમાં ૩૮૩ અહોરાત્રને ૧૨-ભાગ વડે ભાંગતા આવશે ૩૧ અહોરાત્ર. પછી શેષ રહેશે૧૧ તેના મુહૂર્ત કરવાને માટે 30 વડે ગુણીએ. તેથી આવશે-330 અને જે ૪/૬૨ ભાગ અહોરાત્ર છે, તેના મુહૂર્તકરણને માટે-30 વડે ગુણીએ. તેનાથી આવશે - ૧૩૨૦, તેને ૬ર ભાગ વડે ભાંગતા, પ્રાપ્ત થશે-૨૧ મુહૂર્તો. શેષ રહે છે - ૧૮. તેમાં૨૧ મુહૂર્તા, મુહૂર્વાશિમાં ઉમેરીએ. તેનાથી મુહૂર્વો ચશે - ૩૫૧. તેમાં ૧૨ વડે ભાગ દેવાતાં, પ્રાપ્ત થશે-૨૯ મુહૂર્વો અને શેષ વધે છે - ત્રણ. તે ૬૨-ભાગ કરણને માટે ૬૨-વડે ગુણીએ. તેનાથી આવશે-૧૮૬. પછી પૂર્વોક્ત બાકી રહેલ મુહૂર્તના ૧૮૨ ભાગ ઉમેરીએ. તેથી આવશે • ૨૦૪, તે ૧૨ ભાગ વડે ભાંગતા, પ્રાપ્ત મુહૂર્તના ૧દુર ભાગ. - ૪ -
તે અભિવર્ધિત માસ કેટલાં મુહૂર્ત પરિમાણથી કહેવો ? ભગવંત કહે છે - ૫૯ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના ૧ર ભાગ. તેથી કહે છે - ૩૧ અહોરાકને ૩૦ વડે ગુણીએ. તેથી આવે ૯૩૦ મુહૂર્તો. પછી ઉપરના ૨૯ મુહૂર્તી, તેમાં ઉમેરીએ. તેથી આવશે - મુહૂર્તોના ૫૯.
તા અન્ન અને ઈત્યાદિ - પૂર્વવત્ કહેવા. અહોરમ વિષયક પ્રશ્ન સૂઝ સુગમ છે. ભગવંતે કહ્યું - તે ૩૮૩ અહોરાબ, ર૧ મુહૂર્તી અને એક મુહૂર્તના ૧/૨ ભાગ અહોરાત્ર પરિમાણથી કહેવા. તેથી કહે છે – ૩૧ અહોરમને ૧૨-વડે ગુણીએ, તેથી આવશે • ૩૭૨ અહોરાત્ર. પછી ૨૯ મુહૂર્તને ૧૨-વડે ગુણીએ. તેથી આવશે ૩૮૪. તેના અહોરાત્ર કરવાને માટે 30 વડે ભાગ દેવાતા, પ્રાપ્ત થશે ૧૧ અહોરામ, અઢાર રહ્યા. જે ૧/ર ભાગ મુહૂર્ત, તેને પણ ૧૨-વડે ગુણીએ. તેથી આવશે ૨૦૪, તેમને ૬૨ ભાગ વડે ભાંગીએ. પ્રાપ્ત થશે-3-મૂત. તે પૂર્વે કહેલ ૧૮-માં ઉમેરીએ. તેથી આવશે-૨૧-મુહૂર્તો અને બાકી વધશે ૧૮૬૨ ભાગ મુહૂર્ત.
તા છે ને ઈત્યાદિ. અનસૂત્ર સુગમ છે. ભગવંતે કહ્યું - ૧૧૫૧૧ મુહૂર્ત અને એક મુહૂર્તના ૧૮/દુર ભાગ, મુહૂર્ત પરિણામથી અભિવર્ધિત સંવત્સર કહેવું. તેથી કહે છે - અભિવર્ધિત સંવત્સર પરિમાણ ૩૮૩ અહોરાત્ર અને ૧ મુહૂર્ત તથા એક મુહૂર્તના ૧૮ર ભાગ. તેમાં એક અહોરાકમાં ૩૦ મહત, એ રીતે ૮૩ અહોરબોને ૩૦ વડે ગુણીએ, ગુણીને ઉપના ૨૧-મુહૂત, તેમાં ઉમેરીએ. તેથી ચણોક્ત મુહૂર્ત સંખ્યા થાય.
હવે આ પાંચ સંવત્સરો ભેગા મળીને જેટલા પ્રમાણમાં અહોરાત્ર પરિમાણથી થાય છે, તેટલાંનો નિર્દેશ કરવાને માટે પહેલાથી પ્રસ્ત સૂત્ર કહે છે -
• સૂગ-૧૦૦ -
નોયગ કેટલાં અહોરાત્રથી કહેલ છે, તેમ કહેવું? તે ૧૭૧ અહોરાત્ર અને ૧૯ મુહૂર્ત તથા મુહૂર્તના ૫૨ ભાગ, અને ૬૨-ભાગને ૬૭ વડે છેદીને ૫૫-ચૂર્ણિકા ભાગથી અહોરાત્રનું પરિમાણ કહેલ છે, તેમ કહેવું..
