________________
બ્રહ્મવિહાર ચિંતનથી થતા લાભ અને તે માટે જૈનદર્શનમાં દર્શાવેલ મળ્યાદિ ભાવનાઓને અભ્યાસ મેક્ષમાર્ગમાં ‘ભાવના-
ચેનું મડુત્ત્વ દર્શાવે છે.
તદુપરાંત જૈન સાહિત્યમાં ધ્યાન-માર્ગ અતિ સ્પષ્ટ છે–-એ સિદ્ધ . કરતાં જણાવ્યું છે કે – જૈનદર્શનની વિશેષતા સર્વનય-સંગ્રાહિતામાં છે. બદ્ધદશન જુસૂત્રનયાનુસારી છે, તેથી તે પણ એક નય છે, તેમાં જે કાંઈ સત્ય છે તે શ્રી જૈનદર્શનની અંતર્ગત જ છે, તે ઉપરાંત અન્ય નોનું સત્ય પણ જૈનદશનાંતર્ગત છે જ.
ધ્યાનની પ્રક્રિયા તરીકે વિપશ્યનામાં જીજ્ઞાસુઓને રસ પડો છે ત્યારે અહીં એકત્ર કરવામાં આવેલી માહિતી તેમાં રહેલા ઉપકારક અંશે ઉપર પ્રકાશ પાડવા માટે મહત્ત્વની છે.
| [ ૧૭ ] ધ્યાન (પૃષ્ઠ : ૧૬૪ થી ૧૭૧)
[ અ. ૩+ ભ, ૮ = ૧૧ પત્રો]
અષ્ટાંગ-ગમાં ધ્યાન કરતાં પહેલાં ધારણા મહત્ત્વની હોવાથી પ્રારંભમાં “ધારણા માટેનાં નાભિ, હૃદય આદિ સ્થાને ને ઉલ્લેખ છે. તત્પશ્ચાત્ ધ્યાનના અધિકારી થવા મૂલગુણનું તથા ઉત્તરગુણોનું પાલન, આત્મજ્ઞાન વગેરે અતિ આવશ્યક જણાવી ધ્યાન-સામગ્રીની વિચારણા કરી છે. “ભાવના” અને “અનુપ્રેક્ષા ધ્યાનમાં આગળ વધવા માટે જરૂરી છે. તે બંને ધર્મધ્યાન પિષક છે તથા ધ્યાનમાં સ્થિરતા અને વિશુદ્ધિ લાવવાનું કાર્ય કરે છે.
ધ્યાતાનાં લક્ષણે” તથા ગૃહનાં ધ્યાન” અંગે વિચારણા કરતાં ગૃહસ્થને ધ્યાનને એકાન્ત નિષેધ નથી – એ સમજાવ્યું છે. '
“સમાધિ-વિચારના એક પદ દ્વારા દર્શાવ્યું છે કે -- “જે અરિહંતનું ધ્યાન છે તે જ આત્મધ્યાન છે.”
ત્યાર બાદ પિંડસ્થ, પદસ્થ, રૂપસ્થ અને રૂપાતીત ધ્યાન પણ જિનેશ્વર ભગવંતે જ કહ્યાં છે, ધ્યાનના તે પ્રકારે જૈનેતરના નથી –-એ અનેક ઉદાહરણો આપી સિદ્ધ કરેલ છે.
25
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
