Book Title: Vedant Shabda Kosh
Author(s): Atmanandgiri Swami
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020886/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 sastu sAhitya ' eTale UMcAmAM UMcu' sAhitya vedAMtazabdakoSa [ vedAMtanA graMthAmAM vaparAtA khAsa avALA kaThina 632 zabdAnI samajUtI ] sagrAhaka : svAmI AtmAta dragiri * bhiLu akhaMDAnaMdanI prasAdI sastuM sAhii vardhaka kAryAlaya The bhada pAse amadAvAda ane prinsesa sTrITa muMbaI-ra 75 paisA For Private and Personal Use Only sastuM sAhitya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - sa sAhitya eTale kALAmAM kANuM sAhitya - - - - vedAMtAbdakoSa [vedAMtanA graMthamAM vaparAtA khAsa artha vALA kaThina 632 zabdonI samajUtI ] saMgrAhaka : svAmI AtmAnaMdagiri bhikSu akhaMDaMdaLI prasarI adzAhityavardhakakAryAlaya Thebada pAse amadAvAda ane prinsesa sTrITa muMbai-2 75 paisA For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra savarNa 2027 * } www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvRtti jI I. sa. 1970 (c) sastuM sAhitya mudraNAlaya TrasTa mudraka ane prakArAka : tribhuvanadAsa ka. Thakkara, sastuM sAhitya mudraNAlaya, rAyakhaDa, bhadra, : amadAvAda For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nivedana A saMsthA taraphathI gavAsiSTha mahArAmAyaNa, vedotasiddhAMta muktAvalI, zrI paMcadazI, pakSapAtarahita anubhavaprakAza, yuktiprakAza, paMcIkaraNa, upadezasAhasrI, vivecUDAmaNi, AtmarAmAyaNa, zrI vedAMtamArgadazinI vagere vedAMtanA nAnAmeTA graMtho prasiddha thayA che. AvA graMthe ane anya vedAMta saMbaMdhI pustake vAMcavA-samajavA mATe je zabda vedAMtanA khAsa arthamAM vaparAtA hoya che, te jANavA jarUrI che, e sivAya vedAMtagraMthe samajavAmAM ghaNI muzkelI paDe che. e mATe evA keTalAka mukhya zabdone saMgrahI "vedAMtazabdakeva" nAme eka pustikAnI saMvata 2020 mAM eka AvRtti prakaTa thayelI te khalAsa thatAM A tenI navI AvRtti prasiddha thAya che. A AvRttimAM navA 15 zabda umerAtAM kula 63ra zabda apAyA che. vAcakone A AvRtti paNa kaMIka aMze upayogI thaI paDaze evI AzA che. vallabhavidyAnagara ! "satuM sAhitya mudraNAlaya TrasTanA TrasTIo tA. 30-11-70 I vatI eca. ema. paTela (pramukha) For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 'sastu' sAhitya" eTale UMcAmAM UMcu' sAhitya vedAMta-tattvajJAna pakSapAtarahita anubhavamakArA www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir amRtAnubhava vicArasAgara 5McIkaraNa Sa5dI ( vedAMtamakriyA ) AtmarAmAyaNu jIvanmuktiviveka 6-50 tattvAnusaMdhAna 400 5McaThThI ( marAThI parathI ) 2-00 2-00 4-00 2-00 0--35 1-50 1-50 2-00 | prakhA sudhAkara ane 0-50 tabAdha 0-50 hastAmalakastAtra ane 0-50 vAsumA 0-25 praznottaramALA ne jIvana 1-10 mukta AnadalaharI jJAnavANI jJAnalaharI vicAramALA layeAgavAsiSThasAra jJAnanAM jharaNAM sadAcAra zrImat zakarAcAya kRta upadezasAhasrI 4-00 dakSiNAmUti sta Mtra maNiratnamALA sau laherI vivekacUDAmaNi mahamugara ane bIna deza ratnA AtmA-anAtmAviveka 1-50 1-50 0-40 1-10 For Private and Personal Use Only 1-00 0-35 50 0-15 vadhu vigata mATe vistRta sUcipatra magAveA : sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya--amadAvAda 0-25 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIsadgurave namaH vedAMtazabdakoSa akRtAbhyAgamaH nahi karelAM kama, sukhaduHkhAdi phaLa Ape te doSa; kama na karyA chatAM phUlanI prApti. akSara avinAzI, paraprA. " akhyAtiH sAMkhya ane prabhAkaranA mata pramANe A sapa che' temAM 'A' aza rajjunA chaMda paNAnuM pratyakSa jJAna che ane sap'e pUrve joyelA sapanI smRtinuM jJAna che. A pramANe e jJAna che evA viveka na rahetAM A sapa cheH evI bhrAMtinI pratIti ane kathana. agamya : grahaNa na thaI zake te, samajI na zakAya ' evuM. agAcara : iMdriyA tathA manathI grahaNa na thaI zake evuM. brahma. ajahatlakSaNA : traNa lakSaNAmAMnI eka. jemAM vAmya ane tyAga na karatAM adhika atha (lakSya )nuM grahaNa karavAmAM Ave che te. jema ke For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [6] jAbhyo pi sUcasa"! kIDIo caDelA dahIMne taDake mUkI mA potAnA putrane kahe che ke "kAgaDAthI dahIMnuM rakSaNa karaje." temAM kAgaDA uparAMta dahIM khAI javAne jemane svabhAva che te badhAMnuM grahaNa karavAmAM Ave che. ajAtavAdaH kAI keInuM kAraNa nathI, kAMI utpanna thatuM nathI, thavAnuM nathI ane thayuM nathI. kevaLa brahma ja mAtra che. evuM mAMDUkya upaniSadanI kArikAmAM zrI gauDapAdAcArya mahArAja kahe che: 'na kazcit jAyate jovo saMbhavo'sya na vidyate / etattaduttamaM satyaM yanna kizcit na jAyate / / / jIva janmato nathI, tenI utpatti nathI. A ja uttama satya che ke jyAM koI paNa utpanna thatuM nathI. ajJAna : huM brahma chuM evuM jJAna na hovuM te; brahma svarUpane AcchAdita kare te. avidyA, mAyA, prakRti-pralayAvasthA ane mahAsuSupti paNa enAM nAma che, te adhyAsarUpa hovAthI kalpita che. atavyAvRttiH jaDa padArtha-prapaMcamAtra. adhi kAna brahma-caitanya sivAya sarvane niSedha. atalAdiH atala, vitala, sutala, talAtala, rasA- tala, mahAtala, pAtAla. For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ s ] atiprasaMgaH zAstranI maryAdAnuM ullu ghana. ativyApti H (nyAya) kaI vastunuM lakSaNa khAMdhavAmAM jene samAveza na karavA joI e tene samAveza karavAnA doSa. jema ke, 'jene ziMgaDuM hAya te gAya' AvuM gAyanuM lakSaNa atibhyAsi doSavALu che; kAraNa ke gAya sivAyanAM bIjA paNa keTalAMka prANIne ziMgaDAM hAya che. eTale e lakSaNu lakSya uparAMta alakSyamAM paNa rahe che, tethI kRSita che. atiSa : brahmasvarUpanA jJAnathI je niraMkuza tRpti Upaje che te. atIndriya iMdriyAthI grahaNa na thAya tevuM sUkSma. atyaMtAbhAva : (nyAya ). cAra prakAranA abhAva mAMne eka. abhAvanA cAra prakAra : prAgabhAva, pradhva'sAbhAva, anyAnyAbhAva ane atya'tAbhAva. jenA traNe kALamAM abhAva hAya te. jema ke vAyu viSe rUpa, vadhyAputra, sasalAnuM ziMgaDuM, advaita : ekarUpa; ananya; jIva ane brahma athavA jagata ane brahmanI ekatA athavA abheda brahma. tenA traNa bheda che. For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [8] adhikArI: veda ane vedAMgane abhyAsa karI jeNe tene artha sArI rIte jANe che, niSiddha karmanA tyAgapUrvaka, nitya, naimittika ane prAyazcitta karmanA anuSThAnathI ane upAsanAthI pApa dUra thaI jenuM aMtaHkaraNa nirmaLa ane nizcaLa thayuM che, ane je sAdhanacatuSTayasaMpanna che, te manuSya vedAMta-jJAnane adhikArI eTale yogyatAvALo kahevAya che. uttama, madhyama ane kaniSTha evA enA bheda che. adhideva idrinA devatA indriyone viSaya na heya ane pitAthI bhinna hoya te devanuM svarUpa. adhibhUtaH pitAthI bhinna hoya ane daSTino viSaya hoya te bhUta-bhautika prapaMca. adhiyaH kamarU5 yajJamAM pravRtti karAvanAra adhi chAtA brahma. adhiSThAnaH jenA ajJAnathI bhrAMti thAya ane jenA jJAnathI bhrAMti jAya che te tattva; AdhAra; Azraya. jemAM brAMti thAya che. jema ke deraDImAM sapanI brAMti thAya che; te sarSa bramanuM adhiSThAna deraDI che, tema jagatarUpa bhramanuM adhiSThAna brahma che. . . For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 2 ] adhyAtma: brahmasvabhAva; brahmabhAva; AtmAnuM jJAna pitAne Azraya karIne raheluM hoya te. adhyArepaH vastu eTale brahmamAM vastu eTale jaDa samUhanuM AropaNa athavA kathana adhiSThAna brahmamAM jagatanuM AropaNa athavA ka9panA. adhyAsaH jemAM je na hoya temAM te padArthanI buddhi thavI te vastunuM anya rUpe bhAsavApaNuM, mithyA pratIti, kalpanA, bhrAMti; deha, idri Adi anAtma padArthomAM huM ane mAruM e je bhAva athavA buddhi. adhyAsane be prakAra che: jJAnAdhyAsa ane arthadhyAsa. jJAnAdhyAsa-sarpadikanuM tathA dehAdika prapaMcanuM jJAna. bhrAMtijJAna. anartha ahaMtA-mamatAthI thatAM duHkha. anavasthA (nyAya) cha daSamAM eka. ekane kartA bIje, bIjAne kartA trIje ane trIjAne cethe e pramANe kAraNanI paraMparA-pravAhanuM cAlatuM rahevuM te doSa. anaMtaH deza-kALa ane vastunA paricchedathI rahita. anAtmaH AtmAthI bhinna badhA padArtho. anAdiH zarUAta vagarano padAtha utpattirahita, For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [10]. anirvacanIya : sat che athavA asat che athavA kevuM che e; jene viSe nirNaya na ApI zakAya tevuM mAyA-ajJAna vagere. anirvacanIya khyAtiH sRSTinA upAdAnakAraNa saMbaMdhI bhrama viSe pAMca matamAMno eka. adhiSThAna brahmacaitanyamAM anirvacanIya padArthonI pratIti ane kathana. anupapattiH asaMbhava. anupalabdhiH cha prakAranAM pramANamAMnuM eka. abhAva jema ke, ahIM ghaDo nathI. anubaMdhaH pitAnA viSayanuM jJAna ApIne te dvArA zAstramAM pravRtti karAvanAra je viSaya te anubaMdha. badhAM ja zAstronA cAra anubaMdha hoya che ane te dareka zAstranA bhinna bhinna hoya che. e anubaMdhane jANIne ja jijJAsuo te te zAstramAM pravRtta thAya che. adhikArI, viSaya, saMbaMdha ane projana e cAra bAbate DAhyA mANasone graMthamAM pravRtta karAvavAmAM hetu (kAraNa) che. graMthane artha egya rIte samajavAmAM e anubaMdha upagI che. vedAMta graMthane viSayajIva brazanI ekatA che. saMbaMdha-prApya-prApaka For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 11 ] bhAva, pratipAdakapratipAdyabhAva vagere projanaanartharUpa saMsAranI nivRtti ane paramAnaMdanI prApti. adhikArI-cAra sAdhanasaMpanna puruSa. cAra sAdhana-viveka, vairAgya, samAdi SasaMpatti ane mumukSutA. viveka-sat -asat ; nitya anitya; jaDa-cetananuM pRthakkaraNa karavuM te. vairAgya-A loka ane paraloka saMbaMdhI saghaLA bhega ane bhogasAmagrImAM tRSNArahita aMtaHkaraNanI sthiti. samAdi SasaMpatti-zama, dama, zraddhA, samAdhAna, upati, titikSA. zama-ekAgratA, manonigraha, manane bahAranA viSayamAM bhaTakatuM aTakAvavuM te dama-iMdriyono nigraha. zraddhA-guru-zAstra upara vizvAsa; samAdhAna-mananI ceya vastumAM sthiti; uparati-tyAga karela padArthamAM pharI mana na javuM te; titikSA-sukha-duHkhAdi, zItauSNAdi saghaLAM DhaMDhonuM sahana karavuM te. anubhavaH yathArtha jJAna, pramAjJAna, smRtithI bhinna yathArtha jJAna. anumAnaH (nyAya) cha pramANamAMnuM eka. hetu dvArA vimarzapUrvaka thatuM jJAna. jema ke parvata upara dhumADe che mATe tyAM ami che evuM agninuM For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 12 ] jJAna anumAnathI thAya che. anusaMdhAna : ciMtana-vicAra. annamayakAzaH pAMca kAzamAMnA eka, annathI utpanna thayelA deha; sthUla zarIra. anyathAkhyAti H bhrama sa`kha'dhI pAMca matamAMne nyAyavALAnA mata; vastunu' anyathA bhAna ane kathana, jema ke, dArImAM sapa bhAse te netranA doSathI dAraDIne badale sarpa dekhAya che. anyAnyAdhyAsa ekabIjI vastumAM parasparane adhyAsa. jema ke sarUpa brahmanI sattAnA adhyArApa mithyA prapacamAM karavAthI saMbadhAdhyAsa thAya che ane mithyA prapoMcanA svarUpathI adhichAna brahmamAM adhyAsa thavA te. anyAnyAbhAvaH cAra prakAranA abhAvamAMnA eka abhAva. jema ke ghaTa e paTa nathI ane paTa e ghaTa nathI. anyAnyAzrayadASa H nyAyamAM cha doSamAMne eka ekabIjAnA arasaparasa kartA kahevI te. aparigraha : mamatApUrvaka bhAgasAmagrI ekatra na karavI te. For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [13] apakSajJAnaH brahmanuM pratyakSajJAna-huM brahma chuM ema jANavuM che. svarUpasAkSAtkAra; mekSa. apavaga: dukhane nAza; mokSa. apavAdaH dorImAM sabhAse che te sarpa mithyA che, ema samajavuM te; adhiSThAnane zeSa rAkhavuM te; bAdha; trikAlika niSedha. apacakRtaH paMcIkaraNanI rIte mizra thayeluM nahi tevuM paMcabhUtanuM svarUpa. sUkSama. apAnaH paMca prANumAMno eka prANu. je gudAsthAna mAM rahe che ane maLamUtrane nIce laI javAnI kriyA kare che. apUrvatAH vedAMtanA tAtparyane nirNaya karavAnA sAdhanarUpa SaliMgamAMnuM eka anya koI pramANathI siddha na thaI zake te. aprameya: pramANathI jANI na zakAya evuM pramANa no aviSaya. abhAvaH astitvamAM na levuM te. je vastu nathI e rUpa jaNAya te tene abhAva kahevAya. abhijJAna: pratyakSa jJAna-sAkSAtkAra pratyabhijJAna? saMskAravALuM pratyakSa jJAna. For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 14 ] abhinivezaH pAMca klezamAMnA eka; maraNanA bhaya. abheda : kAI paNa prakAranA bheda mAnyA vinA satra ekatA; advaita. abhedavAda : advaitavAda. abhyAsa : vedA nirNaya karavAnA SaDla gamAMnu eka; pratipAdya viSaya punaH punaH kahevA e. ayathA jJAna : saMzaya, bhrAntiyukta jJAna. ayutasiddhi H je ekabIjAne Azraye rahete; samavAya saMdha, jema guNa ane guNI, avayava ane avayavI; jAti ane vyakti; kriyA ane kriyAvAna, arivaga : paraleAkanA vidhI, AMtara zatruone samUha kAma, krodha, leAbha, mAha, mada, matsara. arcana bhakti : peAtAnA iSTa devanu athavA temanI pratimAnuM bhAvapUrvaka pUjana karavuM te. artha : cAra puruSArthamAMnA eka; A leAka ane paralAkamAM bhAganA sAdhana; dhana; dalita. avAda : abhedanuM stuti ane bhedanuM niMdAparaka zrutivAkaya. For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [15]. arthadhyAsaH zAMtithI bhArate padArtha, jAMtijJAna no viSaya. arthapatti: cha pramANamAMnuM eka puSTa devadattA divase bhojana karato nathI, ema jANyA pachI te rAtre bhojana karatA haze evI kalpanA, tenI puSTatA joIne karavAmAM Ave te arthapatti pramANa kahevAya che. avadhiH budhanI hada, vairAgyanI hada ane citta nirodharUpa upazamanI hada. avastuH ajJAnAdi sakala jaDa padArthane samudAya; mahAprapaMca. anAtma padArtha. avasthA H aMtaHkaraNa athavA jIvanI sthiti; jAgrata, svama ane suSupti, evA traNa enA bheda che. avasthA (zarIranI): 6. temAM zizu-eka varSanA dehano samaya; kaumAra-pAMca varSa sudhInA dehano samaya; pIMgaDa-chathI dasa varSa sudhInA dehane samaya; kizora-11thI 15 varSa sudhInA dehane samaya; yauvana 1thI 40 varSa sudhInA dehane samaya; jarA-cALIsa varSa uparano samaya. avAntara vAkya : vedanA je vacanathI paramAtmAnA For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [16] athavA jIvanA svarUpanuM jJAna thAya che. e vAkyathI parokSa jJAna thAya che. avidhA anAdi kALanuM ajJAna, mAyA; prakRti; enA be prakAra che: mUlA ane tulA, paMca lezamAMne eka kaleza. avidyAnA pAMca prakAraH 1 tama, 2 meha, 3 mahAmeha, 4 tAmi, 5 aMdhatAmiksa. tama-pitAnA svarUpanuM ajJAna. moha-dehAdimAM "huM" paNuM. mahAmaha-viSayabhogamAM IcchA. tAmisa-viSayecchA pUrI thavAmAM kaMI vigha AvavAthI thato krodha. aMdhatAmisa-bhoga athavA tenAM sAdhanono nAza thavAthI "mAre nAza thaye" evI buddhi. avyaktaH spaSTa na jaNAya tevuM IdriyothI agocara, brahma, prakRti, mAyA. avyApti ke vastunuM lakSaNa bAMdhavAmAM jene samAveza karavo joIe teno samAveza na thAya te doSa. jema ke, "kALI hoya te gAya." evuM gAyanuM lakSaNa bAMdhatAM rAtI ane dhoLI vagere gAyomAM te lakSaNa adhyAta rahe che. eTale ke lakSaNa pitAnA lakSyamAM pUrepUruM na rahe te avyApti che. aSTapurI : jJAnendriya paMcaka, karmendriyapaMcaka, sa. sA, For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir t17] prANapaMcaka, aMtaHkaraNapaMcaka, viSayapaMcaka, kAma, karma ane avidyA. asata? jenI traNe kALamAM hayAti na hoya ane pratIta paNa na thAya tevuM mithyA; nAzavaMta. asakhyAti pAMca khyAti athavA bhramamAM eka. deraDImAM atyaMta asat sarSanI pratIti ane kathana ke jene zUnyavAdI bauddhoe svIkAra karyo che te. asaMgaH deha, IMdriya AdinA saMbaMdharahita jene keIno saMbaMdha na thAya tevuM svarUpa. jema ke adhiSThAna brahma cetanya; vyavahAramAM AkAza paNa asaMga che. asaMprajJAta samAdhi: traNeya kALane viSe advata vilAsanI bhAvanAne ja AnaMda, nirvikalpa samAdhi. asaMbhavaH kaI vastunuM lakSaNa bAMdhavAmAM asaMbhavita guNa kahevA te doSa; jema ke "eka kharIvALI gAya" evuM gAyanuM lakSaNa bAMdhIe tyAM gAya mAtrane be kharI hoya che. gAya sivAyanAM prANIemAMnAM ghaDA vagerene eka kharI hoya che. tethI lakSaNa potAnA lakSamAM jarAya rahetuM nathI. tene For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 18 ] asaMbhavadeASa kahevAmAM Ave che. bIjI jagyAe Ane artha azakyanA arthamAM thAya asaMbhAvanA : brahma che athavA nathI; jIva ane brahma eka che ke bhinna che; evA saMzayane asaMbhAvanA kahe che. te be prakAranI che : 1. pramANugata asaMbhAvanA. 2, prameyagata asaMbhAvanA. temAMnI prameyagata upara batAvavAmAM AvI che. pramANugata asaMbhAvanA ene kahe che ke je pramANanA viSayamAM saMzaya hAya. asaMsati : jJAnInI sAta bhUmikAmAMnI A pAMcamI bhUmikA che; savikalpa samAdhi vaDe cittavRttine saMdhI nirvikalpa samAdhimAM javuM te. asteya aSTAMgayegamAMnu paheluM aMga "yama", tene eka prakAra; corI na karavI te. ahaMkAra : aMtaHkaraNanI cAra vRttimAMnI eka che "huM" evuM abhimAna kare che te. A ahaMkAranA prakAra nIce pramANe che : 1. zuddha ahaMkAra : svasvarUpane ahaMkAra, jema ke huM brahmasvarUpa chuM. 2. azuddha ahaMkAraH dehAdi anAtmAne ahaM kAra; jema ke huM zarIra chuM, manuSya chuM, vagere. For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 18 ] 1. sAmAnya ahaMkAra : huM evI sAmAnya ahaMkAranI vRtti. 2. vizeSa ahaMkAra : "brAhmaNa chuM, huM kSatriya chuM." ItyAdi akuraNarUpa cittanI vRtti. 1. mukhya ahaMkAra H phUTastha (sAkSI), cidAbhAsa ane deha vagerene ekameka mAnI, ajJAnIne AkhAya samudAyamAM "a" zabdano saMbaMdha karI je ahamanI phuraNA thavI te. zaktivRttithI jANavA ahama zabdanA arthane viSaya karavAvALe ahaMkAra. 2. amukhya ahaMkAra : vivekIne vyavahAra dazAmAM (1) dehAdi sahita cidAbhAsamAM ane (2) paramArthadazAmAM kevaLa "Tastha". mAM "ahama" zabdane saMbaMdha karI je ahamanI phuraNA thavI te lakSaNAvRttithI jANavA yogya ahaM zabdanA arthane viSaya karanAre ahaMkAra, ahaMkAradhama : zoka, harSa, bhaya, krodha, lobha, meha, pRhA vagere. ahaMgrahadhyAnaH saguNa athavA nirguNa brahmane For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 17 ] pitAnI sAthe abheda karIne huM brahma chuM, ema ciMtana karavuM te. eTale ke upAsya svarUpa ane huM eka ja chIe ema pitAnI sAthe upAsyanuM abhedarUpe ciMtana te. ahiMsAH aSTAMgayogamAMne eka prakAra, keI paNa prANane mana, vacana ke zarIrathI kAMI paNa pIDA na karavI te. aMDajaH iMDAmAMthI janma lenAra prANI, jema ke pakSI-sape Adi, aMta:karaNaH zarIranI aMdaranuM jJAnanuM sAdhana; jemAM cetanano AbhAsa athavA pratibiMba paDe che te. tenAM pariNAma athavA vRtti cAra cheH mana, buddhi, citta ane ahaMkAra sattva. aMtaryAmI: sarva prANInA hRdayamAM rahI sarvanI buddhine niyAmaka ane karmane preraka Izvara. aMdhagelAMgulanyAya bhUlA paDelA AMdhaLA mANasa ne baLadanuM pUchaDuM pakaDAvI kahevAmAM Ave ke pUchaDuM choDavuM nahi. e tane tAre ghera pahoMcADaze. tema karyAthI te mANasa duHkhI thAya che. tema bhedavAdI, svAthI guru ziSyane upadeza kare ke amAro mata khare che, te choDa nahi, tethI For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [21] tane sukhaprApti thaze, paNa tema karyAthI ziSya janma-maraNanuM mahAduHkha bhogave che. e aMdha gelAMgulanyAya che. aMza: bhAga; sarva padArthamAM pAMca aMza cheH asti, bhAti, priya, nAma ane rUpa. AkAzaH paMcabhUtamAMnuM eka tattva. tenA ghaTAkAza, jalAkAza, maThAkAza ane mahAkAza evA cAra bheda upAdhine lIdhe kahevAmAM Ave che. AkAMkSAH padanA anvaya mATe bIjA padanI jarUra hevI . jema ke "Ave che. ahIM mAtra Ave che padathI kAMI artha samajAtuM nathI. tene koI bIjA padanI jarUra che jema ke rAjA Ave che. ahIM rAjApadanI AkAMkSA kahevAya. te sivAya zabdabodha karI zake nahi. Agama: zAstra, veda, zabdapramANa. AgAmI kama : vartamAna zarIre thatAM puNyapApa rUpa karmaka kriyamANa karma. AtatAyIH agni lagADanAra, viSa denAra, hAthamAM hathiyAra laI mAravA AvanAra, dhana laI lenAra ne bhUminuM tathA strInuM haraNa karanAra AtatAyI kahevAya che. For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ rasa ] AtmakhyAtiH pAMca khyAti athavA bhramamAMno - eka derImAM sarpa bhAse tene vijJAnavAdI bauddhA AtmakhyAti kahe che, eTale ke vijJAna pote ja sarSarUpe pratIta thAya che ema kahe che. AtmajJAnaH pitAnA sAcA svarUpanuM jJAna; brahma jJAna tatvajJAna. Atmadarzana: AtmAne sAkSAtkAra. Atmadhama : ajara, amara, asaMga, anaMta, akriya, nirguNa, nitya, nirAkAra, niraMjana, acinya, zuddha, buddha, mukta vagere. Atmanivedana navadhA bhaktimAMnI eka prema lakSaNA bhakti; apakSAnubhava. pitAnA mAnelA zarIra sahita sthAvara jaMgama sarva pitAnA ISTa devane zuddha buddhithI arpaNa karIne temAM mamatA rahita rahevuM te. AtmA : skUla, sUkSama ane kAraNa e traNa zarIra thI bhinna, paMcakozathI bhinna; jAgrata, svama ane suSupti e traNa avasthAne sAkSI, saccidAnaMdasvarUpa, vedAMtanA mahAvAkya "tavamasi" mAM kahelA, "tya padane lakSyArtha. . For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 23 ] cAmoti yadAdate yaccAnti viSayAniha / yathAsya saMtato bhAvastasmAdAtmeti kathyate // je kAraNathI A AtmA saghaLA anAtma padArthone vyApIne rahe che ane je kAraNathI svamamAM peAtAnA prakAzathI prakAzita svAtrika padArthone grahaNa kare che, ane je kAraNathI suSupti avasthAmAM ajJAnanA kAryarUpa samasta prapa`cane peAtAmAM lIna karI le che ane je kAraNathI niraMtara peAtAnI sattA peAtAmAM anI rahe che, te kAraNathI te tattvane AtmA kahevAmAM Ave che. upAdhine lIdhe A AtmA, gauNAtmA, mithyAtmA ane ane mukhyAtmA evA traNa bhedavALA kahevAmAM Ave che. AtmAzraya cha doSamAMnA eka; kriyAnA kartA ane kama bhinna hAvAM joI e. eka ja hAya te AtmAzraya doSa Ave. jema ke kaI kahe ke huM mArA khabhA upara besI nadIe gayA hatA. AvuM vacana AtmAzraya doSavALu che. Atyantika : anaMta; atizaya; sarvottama. AtyaMtika pralaya : mAyA ane mAyAnAM kAryane sudRDha khAdha thAya te. A pralaya mAtra sAta pAmelAne thAya che mATe puruSAtha vaDe sAdhya che, For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ra4 ] Adhidaivika du:khaH traNa prakAranAM duHkhamAMnuM eka je devage thAya che te. TADha, tApa, bhUta, preta, dukALa, marakI AdithI thatAM du:kha. Adhibhautika du:kha? pitAnA skUla sUkSma zarIra rUpa saMghAtathI bhinna hoya ane netra Idriyane viSaya hoya te, ane tenAthI utpanna thatuM je duHkha te Adhibhautika duHkha jema ke cora, vAgha, sarpa Adi. AdhyAtmika du:kha? AtmAnA Azraye rahevA vALA je sthUla, sUkSma zarIrathI utapanna thatuM duHkha. tene ja adhyAtma tApa paNa kahe che. jema ke-roga, bhUkha, tarasa, zeka, moha AdithI thatAM duHkha. AnaMdaH brahmajJAnathI thatuM sukha, brahmAnaMda, viSayA naMda ane vAsanAnaMda evA traNa prakArane AnaMda che. AnaMdamaya kezaH pAMca kezamAMne eka; kAraNa zarIrarUpa avidyAmAM rahelI priya, meda ane pramoda e vRttio sahita malina sarva. Ata puruSaH vizvAsagya puruSa; yathArtha vaktA. For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa ] AbhAsa : chAyA; dekhAvamAtra biMbanA dharmathI rahita hoya chatAM biMba jevuM dekhAya che. jema ke khAbociyAne pANImAM sUryanuM pratibiMba paDe che, te sUryanA dharma garamIthI rahita hevA chatAM sUryanI peThe caLake che. AbhAsanI sAta avasthA : ajJAna, AvaraNa, vikSepa (bhrAMti ), parokSa jJAna, apakSa jJAna, zoka, nAza, ati harSa. AbhAsavAdaH jIva-IzvaranA svarUpa viSe traNa mata che, temAMno eka. zuddha satvaguNa sahita mAyAmAM brahmano AbhAsa te Izvara ane malina sarvaguNa sahita avidyAnA aMzamAM AbhAsa te jIva, ema mAnavuM te AbhAsavAda che. Amumbika : paraloka saMbaMdhI. AraMbhavAda : jagatanI utpatti saMbaMdhI traNa mata che, temAMno eka paramANuthI jagata utpanna thayuM che, ema mAnavuM che. e mata nyAya, vaizeSikavALAno che. teo mAne che ke IzvaranI IcchAthI paramANuomAM kaMpana thAya che ane sajAtIya paramANuo bhegA maLI jagata thayuM. ApaH eka vastunA dharma bIjI vastune lagADavA For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 26 ] te. jema ke adhiSThAna brahmacaitanya kaI paNa jAtanA vizeSa dharmathI rahita che, chatAM temAM nAmarUpAtmaka saghaLA prapaMca( jagata )nuM kathana karavuM te Aropa che; brAMti, kalpanA. AjavaH mana, karma, vANIthI sadA ekarUpe rahevuM te; saraLatA. AvaraNa : brahmasvarUpane ajJAnathI AcchAdita karavuM te; A AvaraNa be prakAranAM che : abhAnApAdaka ane asavApAdaka. AmA-brahmacaitanya nathI evA jJAnane ane kathanane asattA pAdaka AvaraNa kahe che. Azrama: dhArmika jIvananuM vagIkaraNa; tenA cAra vaga banAvyA che. te vagane Azrama kahe che. tenAM nAma brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama,vAnaprasthAzrama ane saMnyAsa Azrama. koI paNa hiMdudharmane anuyAyI A cAramAMthI koI eka vargamAM (AzramamAM) rahe che, A vargothI bahAra rahI zakato nathI. dareka Azramane pitAne gya dharmonA niyama hoya che ane tenA anuyAyIe te pharajiyAta pALavAnA hoya che anyathA dharmadrohano deSa lAge che. For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 17 ] Asakita : viSayabhoganI IcchA; strI, putra, dhana Adi viSamAM prIti; saMga; cittanI azuddha avasthA. Asatti : cogya padenA saMbaMdhathI samaya athavA zabdanA aMtarAya rahita padArthonI smRti. jema ke manuSya je eka vAkya bolatAM eka pada pachI bIjuM pada lAMbe samaye bele athavA vacce bIjAM pade bolI pachI prathama vAkyanuM pada bole topaNa padanA arthane bodha thaI zake nahi. Asana: veganA ATha aMgamAMnuM trIjuM aMga. yeganA 84 Asana che, temAM siddhAsana, padmAsana, bhadrAsana, siMhAsana vagere mukhya che. zarIranI je sthitimAM besIne lAMbA kALasudhI paramAtmAnuM ciMtana karI zakAya ane temAM zarIra agavaDarUpa na thAya tema ja mULabaMdha thato hoya te zarIranI acaLa sthitine "Asana" kahe che. te Asana mukhya che. bAkInAM Asane roganivRtti dvArA sAdhanAmAM madadarUpa che. AsaMgaH kartApaNuM ane bhaktApaNAne saMbaMdha. AsurI saMpatuH adhama vAsanA, rajoguNa, tame For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 18 ] guNapradhAna aMtaHkaraNanI vRttio; kAma, krodha, lebha, meha, Adi azubha vRttio, aMtaHkaraNa nI kharAba avasthA. AMtaraprapaMca : pAMca koza, traNa zarIra, traNa avasthA ane tenA traNa abhimAnI traNa guNa, pAMca kaleza, pabhAva-vikAra, paDu Urmio; kAmakodhAdi paripu cAra sAdhanaH viveka, varAgya, saMpatti ane mumukSutA, cAra vyAdibhAva: maitrI, muditA, karuNA, upekSA; aSTAMgayega, che pramANa, rega ane Arogya e sarve maLIne AMtaraprapaMca kahevAya che. IdaMtA : A IdaMtA vedAMtanA siddhAMtamAM bhramarUpa mAnI che. ahaMtAnI sAthe idaMtA UbhI thAya che. iSTApUta : dharmAdA kAmo jevAM ke, yajJayAgAdi karavAM; vAva, kUvA, taLAva, devamaMdire, dharmazALAo, davAkhAnAM, sadAvrato, bAgabagIcA vagere lokopayogI kAryo karavAM te. Idriya jJAna ane karmanAM sAdhana, jJAnendriya ane kamedriya evA enA be vibhAga che. temAM jJAneMdriya-zrotra, tvacA, cakSu, jiddhA ane zANa e pAMca che, ane vANI, hAtha, paga, gudA ane For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upastha e pAMca kaDhiye che. mana paNa AMtara Idriya kahevAya che. akSaNaH javuM te; vicAravuM. paramAtmAe A sRSTi IkSaNathI banAvI che, "yuvA kSati niyama tti " teNe (Izvare) IkSaNa karyuM (jeyuMvicAryuM) ke, huM lekanI racanA karuM. IvaraH mAyAmAM cetanane AbhAsa athavA prati biba; mAyAnA saMbaMdhavALuM cetana, vedAntanA tatvamasi mahAvAkyamAM kaheluM tata pada; mAyAne niyAmaka; aMtaryAmI: samaSTi ajJAna upAdhi sahita cetana. IzvarapraNidhAnaH yoganA ATha aMgamAMnA niyama rUpa aMgane eka prakAra; Izvaramaya jIvana; ananya upAsanA. udAna : prANa, apAna, vyAna, udAna ane samAna A pAMca prakAranA prANamAM eka, jenuM sthAna kaMTha che ane oDakAra tathA heDakI vagere kiyA, che. A vAyu kaMThamAM pitAnuM kendrasthAne rAkhIne * prANIe khAdhelA anna-jaLane vibhAga kare che. udAsIna avasthA: sukha ane duHkhanI vaccenA saMdhikALamAMnI avasthA; kazAmAM Asakti na For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [20] hoya evI sthiti, udAharaNaH vyApti sahavartamAna daSTAMtanuM kathana karavuM te. jema ke, parvata agnivALo che, dhumADAvALe havAthI; jema ke rasoDuM. ahIM rasoDAmAM agni ane dhumADAnI vyApti che. vyApti eTale sAhacarya, dharma-avinAbhAvasaMbaMdha. dhumADo ane agnine e saMbaMdha che. tethI rasoDuM e vyApti, sahavartamAna daSTAMta dAkhala vagere kahevAya. uddezaH nAmamAtrathI vastunuM kathana karavuM te, koI paNa kAryane hetu, prayojana. ubhija: prANIonI cAra jAtamAMnI eka vanaspati, pRthvI UMDIne bahAra nIkaLe te. upakama-upasaMhAra: vedArthanirNaya karavAnA Sa tAtparya liMgamAMnuM paheluM ane chelluM liMga; prAraMbha ane aMta; e niyama che ke je upakrama hoya te ja upasaMhAramAM paNa hovuM joIe. jema ke IzopaniSadamAM prathama maMtramAM upakama karatAM kahe che ke, "rIvAsthamidaM parva" (A saMpUrNa jagata Izvara vaDe AcchAdana karavA - yogya che); ane te ja upaniSadamAM upasaMhAramAM kahela che ke, "kartharda ' (te paramAtmA For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 1 ] cAre tarapha gayela che ane zuddha che). A pramANe dareka upaniSadezamAM pAtapAtAnI rIte upakrama ane upasa'hAra maLe che. purANAmAM paNa jovAmAM Ave che. jema ke zrImad bhAgavatamAM magalAcaraNa karatI vakhate prathama leAkamAM upakrama karatAM kahe che ke: saccuM reM dhII ' ( ame parama satyanuM dhyAna karIe chIe) ane aMte upasAramAM kahe che ke, satyaM para dhImahi ' A pramANe parama satya vastu e zrImad bhAgavatanA pratipAdya viSaya che; upakrama eTale zarUAta ane upasa'hAra eTale samApti. upanaya : juo 'cAvayava, 6 upaniSada : para satyanI najIka laI janAruM zAstrabrahmavidyA, vedAMta. upapatti H viSayapratipAdana karavAnI yukti, upamAna 7 pramANamAMnuM eka; upamAthI jJAna thAya te; jema ke gAyanA jevuM rAjha hoya che; e jANyA pachI ja'galamAM rAjhane jotAM A prANI gAyanA jevuM che tethI rAjha che evuM jJAna thavuM te. uparata : uparAmatAM; khAdya pravRttinI nivRtti; iMdriyAnuM pAtapAtAnA viSaceAthI pAchA haThavuM For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [32] te viSayanA grahaNanI aruci, jema ke koI viSayano tyAga karyA pachI te viSayanI sannidhimAM paNa viSaya grahaNa karavAnI IcchA na thavI te. upAdAna : jene kAryanA svarUpamAM praveza hoya ane jenA vinA kAryanI sthiti rahI zake nahi te padArthonI utpatti, sthiti ane laya jemAM thAya che evuM kAraNa AdikAraNa, jema ke mATI e ghaDA vagerenuM upAdAna kAraNa che; nyAyavALA A upAdAnakAraNane samavAyI kAraNa kahe che. A upAdAnakAraNa traNa prakAranuM che ema nyAyadarzananA pravartaka zrIgautama mAne che. aneka paramANuthI A jagatane AraMbha thaye che ema kaNAda kahe che. sAMkhya praNetA zrIkapilamuni mAne che ke, A jagata prakRtinuM pariNAma che; A rIte te pariNAmavAdI che; ane vedAMtanirdezaka zrIvyAsa bhagavAna mAne che ke parama zuddha citanya ja A jagatarUpe vivarta pAme che; vivarta eTale vastunuM anyathA bhAna mAtra. jema ke, deraDImAM deraDIne badale bhUlathI sarpa dekhAya te. upAdhi: je vastune svarUpa viSe praveza heya nahi. sa. sA. For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 73 ] ane svarUpane anya padArthathI bhinna karIne jaNAve te; jema ghaTAkAza che, temAM ghaTa e AkAzanI upAdhi che, mAyA e IzvaranI upAdhi che ane avidyA e jIvanI upAdhi che. upAsanA iSTadevanA svarUpAkAra aMtaHkaraNanI vRtti, dhyAnabhakti; A upAsanA saguNa, nirguNa, pratIka ane ahagraha e prakAre bheda pAme che; upAsanA hamezAM puruSataMtra (kartAne AdhIna) hoya che, te katuM -akatuM ane anyathAkatuM zakya che. te vidhine AdhIna hoya che. vidhi pramANe karavAthI saphaLa thAya che, anyathA nahi. UrmiH 6. janma-maraNa, be sthala zarIranA dharmo. sudhA-nRpa, be prANanA dharmo, zeka-meha, be mananA dharmo. ekAgratA : cittanI pAMca avasthAmAMnI ethI avasthA; samAdhikALamAM citta brahmAkAra banI rahe che; saMprajJAta samAdhi-cittanI vRtti eka ja viSayane pakaDI rahe te. eSaNa icchA, Asakti; tRSNA, rAga, dveSaNa lokamAM mArAM vakhANa ja thAya, niMdA na thAya For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [34] evI IcchAvizeSa; viauSaNa-dhanasaMpatti ekaThI karavAnI icchAvizeSa; puSaNa-strI-putra vagere saMsAranI tema ja ziSya vagerenI IcchAvizeSa. A prakAre eSaNAnA traNa prakAra che. ehikaH A leka saMbaMdhI. mUzkAraH e brahmavAcaka zabda piote ja brahma rUpa che; akSarabrahma; zabdabrahma; emAM a, u ane ma e traNa akSara che. "a" virATa ane vizvanuM tathA viSNunuM vAcaka che, "u" hiraNyagarbha, taijasa ane brahmAnuM vAcaka che ane "ma" e Izvara tathA prAjJa tema ja zaMkaranuM vAcaka che; praNava, brahmanuM pratIka ane brahmAmayatA. karaNaH sAdhana; asAdhAraNa kAraNa kartavya karavA yogya jJAnanuM sAdhana, pharaja. kamaH kAyika, vAcika, mAnasika kiyA enA be prakAra che: vihita ane niSiddha, temAM vihita karmanA cAra prakAra che nitya, naimittika, kAmya ane prAyazcitta. vaLI saMcita, AgAmI ane prArabdha-e prakAre traNa bheda che, temAM AgAmIne kriyamANa karma paNa kahe che. tattvajJAnathI saMcita karma bhasma thAya che, AgAmIne sparza For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 5 ] thatuM nathI ane prArabdhane bhegathI kSaya thAya che. te uparAMta pApa, puNya ane mizrita e prakAre paNa karmanA traNa bheda che. mendriyaH jenA vaDe karma thAya che te indriyaH vANI, hAtha, paga, gudA ane upastha-e pAMca kamendra che. kaSAya? rAgadveSAdinA saMskAra viSayavAsanA; tIvra vAsanA vaDe aMtaHkaraNanI jaDatA jevI sthiti, zUnyatA, nirvikalpa samAdhimAM cAra vijJa che. temAMnuM eka, je cittane viSa tarapha vAraMvAra AkarSaNa kare che; rAga. kaMThamaNinyAyaH gaLAmAMne hAra gaLAmAM che e vAta bhUlI jaIne te khavAya che ema mAnI, te hAra zodhavA mANasa phAMphAM mAre ane duHkhI thAya tema mokSa svatasiddha che, chatAM te vAta samajAtI nathI ane mokSa meLavavA aneka prakAranAM ADAMavaLAM phAMphAM mAre che. jyAre keInA kahevAthI gaLA tarapha daSTa jAya che (arIsA vagere sAdhana dvArA) tyAre nityaprApta hAra maLe ema kahevAya che ane e hAra meLavavAne bIjo koI upAya nathI; tevI For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 36 ] ja rIte saddagurunA upadezathI sazastra dvArA jijJAsunI vRtti AtmA tarapha vaLe che tyAre ja tene nityaprApta mekSasvarUpa AtmAne anubhava thAya che ane zAMti lAbha kare che. mekSa mATe A sivAya anya kaI rasto nathI. kAma? rajoguNanA kAryarUpa rAga, IrachA, prasiddha saMstaranA heturUpa bhegecchA. kAmyakarma: phaLanA nimitte kareluM karma svargAdika sukhaprAptinA kAraNarUpa karma, jevAM ke, agnihotra, somayAga vagere. kAraNa: jenA vaDe kArya utpanna thAya te. A kAraNa be prakAranuM che : nimitta ane upAdAna. je kAraNa kAryanA svarUpamAM pravezeluM na hoya ane kArya utpanna thavAmAM sahAyarUpa hoya te nimitta kAraNa che. jema ke, ghaDAnI utpattimAM kuMbhAra, daMDa, cAkaDo, gadheDe vagere vAhana. A badhAM nimitta kAraNa che; kAraNa ke temanI sahAya vaDe ghaDe utpanna thAya che; ane upAdAnakAraNa eTale je kAraNa kAryanA svarUpamAM pravezIne rahyuM hoya ane kAryanI utpatti, sthiti ane laya jemAM thAya che tenuM upAdAnakAraNa kahe For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 37 ] vAya che, jema ke ghaTanA viSayamAM mATI ghaDAnuM upAdAnakAraNa che. kAraNabrahma: mAyAviziSTa cetana, Izvara. " ghara cataH"e sUtra pramANe jagatanA janmAdi jenAthI thAya che te, ajJAta brahma. kAraNuzarIraH skUla-sUkSma zarIrenA kAraNarUpa je avidyA che te.. kAryaavidyA: 1. anityamAM nitya buddhi (jema ke anitya brahmalokAdine nitya mAnavA). 2. azucimAM zuci buddhi (jema ke-dehAdi apavitramAM pavitrapaNuM mAnavuM). 3. duHkha ane tenAM sAdhanAmAM sukhapaNAnI buddhi (jema ke strI, putra, mALA, caMdana vageremAM sukhabuddhi rAkhavI). 4. anAtmAmAM Atmabuddhi (jema ke dehAdi anAtmAmAM Atmabuddhi karavI. kAryabrahma: mAyAkRta kArya viziSTa cetana. kAlaH bhUta, bhaviSya ane vartamAnano jenAthI vyava hAra thAya che te. kAlaparichedaH "prabhAva-pradarvasamAMvariyojitva varjiri chevatvama' prAgabhAva ane pravAbhAvanuM pratiyogIpaNuM e ja kAlapariccheda che. For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 38 ] kALI bheda-vibhAga thayA hoya te, jema ke Aja, kAla, mahine, varSa, yuga vagere. kItanabhaktiH pitAnA ISTadevanA mahimAnuM zraddhA bhaktipUrvaka gAna karavuM te. kuTicaka vRddhAvasthAmAM saMnyAsa grahaNa karI pitAnA gharanA eka bhAgamAM ke gAma bahAra sthiti karanAro saMnyAsI. A saMnyAsamAM zikhAsUtrane tyAga karavAmAM Avato nathI. mAtra bhagavAM lUgaDAM dhAraNa karavAmAM Ave che. te traNa daMDa rAkhe che. kUTasthaH skUla ane sUkSma dehanA adhiSThAnarUpa nirvikAra caitanya pratyagAtmA sAkSI kaTa=mithyA skUla-sUkSma zarIramAM je nivikArarUpe raheluM catanya; athavA kUTanInI eraNa. aneka prakAranA senAcAMdInA ghATa A eraNa upara ghaDAya che, chatAM te pote nirvikAra rUpathI rahe che. temAM aneka prakAranAM mAyAkRta skUla-sUkSama dazya A phUTa-nivikAra caitanya AtmAnAM adhichAtRtva upara pratIta thAya che, chatAM pate namaLanirvikAra rUpathI acaLa rahe che, mATe AtmA phUTastha che. For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [38] kevalya : kevala jJAnasvarUpa brahmabhAva; brahmarUpa thavuM te mekSa. keza: AtmAnuM AcchAdana karanAra DhAMkaNa, paDade. A keza pAMca che : annamaya, prANamaya, manemaya, vijJAnamaya ane AnaMdamaya. A pAMce kezothI AtmA DhaMkAyo che mATe jaNAtuM nathI. vyavahAramAM A pAMca kozamAMthI keI ne koI koza sAthe AtmAnuM tAdAmya hAya ja che ane tAdAmya dvArA ja vyavahAra karI zake che. talavAranA yAnane paNa koza kahe che; dhAnyanA bhaMDArane paNa koza kahe che. kauzikakaH tvacA, mAMsa, rudhira, meda, majA ane asthi-A cha kauzikaSaka che. kRtakRtya karavA yogya saghaLuM jeNe karI lIdhuM che te puruSa, kartavyapaNAnI nivRtti pAmelo puruSa. AtmasAkSAtkAra pAmele puruSa. kRtanAza karelAM karma phaLabhoga vagara nAza tha te. A eka deSa che. jeo AtmAne anitya, nAzavAna mAne che temanA mate A deSa Ave che. jema ke je AtmA nAzavAna hoya to A janmamAM karelAM karma koNa bhogavaze? phaLabhoga For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 40 ] vagara nAza pAme te A doSa Ave che ane kaiAInAM karmo kAIne phaLa Ape evA anyAya sabhavatA nathI. krama meAkSa : aha'graha upAsanA vaDe brahmAnA leAkamAM jaI, tyAMnAM sukha bhAgavI brahmAnA mAkSanI sAthe thanArA mokSa. kriyamANa ka : vartamAna janmamAM je kama karavAmAM Ave che te. krodhaH : apakAra karanAra para cittamAM paritApa upajAvanArI vera vALavAnI vRtti. phleza jIvanA duHkhanuM kAraNa. ekleza pAMca prakAranA cheH avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza. kSipta : cittanI pAMca avasthA che, temAMnI pahelI avasthA; rajoguNanA pariNAmarUpa daDha anAma vAsanAvALu' citta kSima kahevAya che. kSetra: prakRti, zarIra, jaDa samudAya. kSetrajJa: sAtA, brahma, jIva. : khyAti sRSTinA upAdAnakAraNa saMbaMdhI bhrama athavA mithyA pratIti; enA pAMca bheda cheH For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [1] asatkhyAti, AtmakhyAti, anyathA khyAti, akhyAti ane anirvacanIya khyAti. guNaH prakRtinA dharma e guNa traNa cheH sattvaguNa, rajoguNa ane tamoguNa. badhe vyavahAra A traNa guNathI thAya che. savathI jJAnaprakAza maLe, rajoguNathI pravRtti thAya ane tamoguNathI nidrArUpI ArAma maLe, jethI zarIramAM bIje divase tAjagI Ave. Ama traNe guNa jIvananA upacagI aMga che. jarUra che tenA upara kAbUnI, nahi ke nAzanI. nAza saMbhava nathI. traNamAMthI ekAda nAza pAme te jIvana Take nahi, guNadhAna : vastumAM guNa lAvavA. jema vastrane raMgathI raMgavuM. guru lakSaNa zrotriya, brahmaniSTha, zAnta, dAnta. guru zaraNaH praNAma, sevA ane prazna. gauNasmA putra putrane gauNAtmA tarIke svIkAra thAya che, kAraNa ke pitAne te vArasadAra che. vaLI pitA pote ja putrarUpe janme che e zAstra vacanathI paNa putra gauNAtmA che. gaurava: eka tattvane svIkAra karatAM khulAse thatuM For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [42] hoya tyAM vinA kAraNe vadhAre tattva svIkAravAM e gauravadoSa che. eTale jarUriyAtathI vadhAre svIkAravuM te. jarUra sivAya vadhAre khAvuM, jarUra sivAya vadhAre bolavuM ane jarUra sivAya vadhAre lakhavuM, jarUra sivAya vadhAre ciMtana karavuM vagere badhuM ja jarUra sivAyanuM doSarUpa thAya che. gaurava doSamAM AvI jAya che. graMthibheda : hadayagraMtha eTale cittamAMnI IcchAne taDavI te, AtmA IcchAdi dharmarahita, asaMga ane traNe kALamAM ekarUpa che. e prakAranuM jJAna e ja graMthibheda kahevAya che. ghaTAkAzaH pANIthI bharela ghaTa jeTalA AkAzane reke te. ghara vRtti: rajoguNathI utpanna thayela tRSNA, neha, rAga, dveSa, lebhAdi vRtti ghora kahevAya che. cakikadaSa: kAraNanA kAraNane vicAra karatAM cha deSa naDe che, temAM eka doSa. ekano kartA bIje, bIjAne trIjo ane trIjAne pahele, e pramANe cakanI mAphaka pharyA kare te doSa. kAMI nirNaya na karI zakAya. cita-cetana-maitanya : jJAna, brahma. upAdhithI For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 53 ] enA cAra bheda cheH phUTastha, jIva, Izvara ane brahma; athavA pramAtA cetana, pramANu cetana, prameya cetana ane pramAM cetana. cittaH ciMtana karanArI aMtaHkaraNanI vRtti. cidAbhAsaH buddhimAM cetanane AbhAsa; cetananA dharmathI rahita hAIne cetana jevuM bhAse te; jIva, pramAtA, ahaMkAra vagere tenAM nAma che. codanAH cAdanA-vidhi, kriyApravartaka vacana, prava taMka, Adeza. cauda bhuvanaH brahmAMDa, jemAM bhUrloka, bhuvarloka, svarloka, janaka, maharloka, tapaloka ane brahmaloka Ane keTalAka satyaka paNa kahe che, e uparanAM sAta bhuvana che; ane atala, vitala sutala, rasAtala, talAtala, mahAtala ane pAtAla A sAteya pAtAla tarIke oLakhAya che, A sAta nIcenAM bhuvana che. badhAM maLI cauda bhuvana , thAya che. jagata : nAmarUpAtmaka mAyAno anirvacanIya pravAha, prapaMca. jarAyuja : cAra prakAranAM prANI che. temAM je orathI vIMTAyela avasthAmAM utpanna thAya che For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [44] te prANIo; jema ke manuSya, pazu vagere. jalAkAzaH jala bharelA ghaDAmAM AkAzanuM je pratibiMba paDe che te. japavAda : bIjAnA pakSanA deSa batAvavA ane pitAnA pakSanuM pratipAdana karavA mATe je vAda thAya che tenA pitAne pakSa sthApana karavAne durAgraha. jahatIlakSaNa: traNa lakSaNAmAMnI eka; jemAM vAcya arthane saMpUrNa tyAga karI, tenA saMbaMdhamAM rahela bIjo artha grahaNa karavAmAM Ave che te, jema ke gaMgAmAM gAma che, tyAM gaMgA nadInA pravAhano tyAga karI gaMgAne kAMThe e artha levAmAM Ave che. jahatI-ajahatI lakSaNa athavA bhAgatyAga lakSaNa: traNa lakSaNamAMnI eka, jemAM padanA vAcyArthIne saMpUrNa tyAga nahi karatAM mAtra eka bhAga je virodhI hoya tene ja tyAga karI ane vAgyanA avireAdhI bhAganuM grahaNa karavuM te, jema ke te A devadatta che, emAM tepaNuM ane "ApaNuM viruddha che. tethI te ane Ane tyAga karIne mAtra devadattanA zarIranuM For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [4pa ] grahaNa karavAmAM Ave che ane e rIte te - paNAmAM rahela devadatta ane "ApaNAmAM rahela devadatta eka ja che evuM jJAna thAya che. te ja pramANe jIva ane brahmanI ekatAnuM bedhaka vAkaya "tatvamasi" che, temAM tenuM pada ane vaM padanA vAgya artha ekabIjAthI viruddha jAya che. ethI viruddha arthanI ekatA saMbhave nahi. A asaMbhavatA lakSaNa tarapha dere che. tethI tApadanA vAzya arthamAM rahelA virodhI bhAga tajIne eTale ke tapada vAcya IzvaranA svarUpamAM rahela mAyA ane mAyAkArya sarvajJa, sarvazakti vagere guNono tyAga karI, mapadanA vAgya arthamAM rahela virodhI bhAga je alpajJa, a5zakti vagerene tyAga karI mAtra "jJa" citanya baMnemAM-jIva ane IzvaramAM samAna rUpathI rahela che. A rIte A lakSaNo siddhAMta jANavAmAM upagI che. jAgradevasthAH aMtaHkaraNanI traNa avasthAmAMnI eka, jemAM jIva Idri dvArA bahAranA padArthone anubhava kare che; cauda tripuTI dvArA je avasthAmAM vyavahAra thAya che te. For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 8 ] jijJAsu cAra prakAranA manuSya kahevAya che. temAM jeo uttama saMskAra karI sat zAstranuM zravaNa karI jJAna prApta karavAnI IcchA dharAvatA hoya te jijJAsu" kahevAya che. pAmara, viSayI, jijJAsu ane mukta ema cAra prakAranA manuSya che. uttarottara vadhAre sAro manuSya kahevAya che. jIvaH buddhimAM paDeluM cetananuM pratibiMba, cidA bhAsa caitanya adhiSThAna temAM kalpita buddhi ane temAM paDelI cetanyanI chAyA-AbhAsa A traNa maLIne jIva kahevAya che. upAdhinA bhedathI e vizva, tejasa ane prAsa kahevAya che; athavA ajJAnamAM paDatuM ciMtanyanuM pratibiMba; athavA ekajIvavAdInA matamAM saghaLo prapaMca A ajJAna upahita AtmArUpa jIvanI kalpanA che pAramArthika, vyAvahArika ane pratibhAsika ema paNa keTalAka jIvanA bheda pADe che. jIvakata ta manathI kalpAyeluM jagata, strIputrAdika. jemake Izvararacita strI eka che chatAM te strIne jevAvALA tenA saMbaMdhIo rUpa pratiyogIenI mAnasika strI judI judI hoya che. te strI tenA pitAnI putrI che, bhAInI bahena, For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patinI patnI, putranI mA vagera. ahI putrI, bahena, patnI ane mA vagere AkAra chavakRta dvita kahevAya che. e Izvare banAvela nathI, paraMtu vyaktinA saMbaMdhamAMthI manamaya utpanna thAya che. A jIvakRta daita be prakAranuM che: zAstrIya ane azAstrIya. azAstrIya jIvakRta dvata kAma, krodha, lobha vagere rAjas ane tAmasa guNovALI mAnasika vRttio che, ane guru, zAstra-zAstravicAra vagere zAstrIya jIvakRta dvita che. mANase kalyANa mATe azAstrIyane sadaMtara tyAga karavo joIe ane zAstrIyano tattvajJAna thatAM sudhI-AtmasAkSAtkAra thatAM paryarata svIkAra karI te pachI teno tyAga karavAne che (paMcadazI). A jIvakRta baeNta ja mANasane baMdhanakartA che. IzvarakRta dvita sukhaduHkha ApatuM nahi hovAthI ane mokSanA sAdhanarUpa hovAthI muktino hetu che. ataH sarvasya jIvasya bandhakRt mAnasaM jagat / / jIvanmuktiH zarIra sahita puruSane saMsArabaMdhana nI bhrAMtino abhAva, ajJAnanI nivRtti dehAdi mithyA che ema samajI saMsAramAM rahyA chatAM brahmAsvarUpe sthiti. For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 0 ] keTalAka kahe che ke, A jIvamukti mAtra arthavAda che, kAraNa ke jJAna samakAla mokSane siddhAMta che. vaLI jJAnIne zarIra ke prArabdha karma rahI zakatAM nathI. kAraNa ke jJAnI eTale AtmA. AmA nityamukta che, teNe kadI karma karyuM nathI, tethI tene prArabdha nathI ane prArabdha nahi hAvAthI zarIra paNa nathI. vaLI A samagra prapaca svamA jevuM che. eTale svamanI peThe tattvajJAnane prapaMca paNa vilaya pAmata havAthI mAtra AtmA nityamukta che e bhAna sivAya muktinA bhAga saMbhave nahi. vaLI tavamasi vAkayamAM vartamAnakALa batAvyA che, je zarIra gayA pachI mekSa, kevalya maLavAnuM hota to "tattva vikhyA-te tuM thaIza" evuM vAkya Avata; tethI paNa ema lAge che ke jIvanmukti athavAda che. jJAtavya: jANavA yogya, jJAnane viSaya (brahma ane AmAnI ektA). jJAna : jIva ane brahma bhinna nathI paNa eka che ema jANavuM ane te pramANe vartavuM te; brahma ane AtmAnuM ekatva anubhavavuM te. pakSa ane aparokSa evA A jJAnanA be prakAra sa, sA. For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ s ]. * che. temAM brahma che' evu' jJAna parAkSa jJAna che. AvuM parAkSajJAna thatAM jijJAsu sapUrNa pApamAMthI mukta bane che, kAraNa ke tene paramAtmAnI satra hAjarI che evuM jJAna rahe che. tethI tenAthI keAI pApa thaI zakatuM nathI. aparAkSa jJAna : upara jaNAvela paramAtmAnuM parokSajJAna thayA pachI te ' paramAtmA huM chuM' evA AtmAthI abhinna anubhava thavA te. tene sAkSAtkAra paNa kahe che. A aparokSajJAna paNa be prakAranu' kahevAya che : dRDha aparIkSajJAna ane adRDha aparAkSajJAna, dRDha aparAkSajJAna, saMzaya-vipaya rahita pAtAnA svarUpamAM niSThA te. ane sazaya-viSaya sahita guru-zAstra dvArA zravaNa karavAthI, ' tattvatti 'vAkyana vicAra karavAthI je jJAna thAya che te. vaLI nyAyamAM pramAjJAna athavA yathArtha jJAna ane smRtijJAna evA prakAra che. te uparAMta bhrAMtijJAna paNa che. smRtijJAna paNa e prakAranAM cheH eka yathArtha smRtijJAna ane khIjI' ayathA smRtijJAna, jJAnasAdhana : zravaNa, manana, nididhyAsana, tatpada ane tva'padanu. zeAdhana, maneAnAza, vAsanAkSaya. For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa0 ]. jJAnAdhyAsaH je padArtha hoya tevuM jJAna na thatAM bIjA prakAranuM kalpita jJAna thavuM te; jema bhrAMti vakhate deraDInA jJAnane badale sarpanuM jJAna thavuM te. jJAnAtmA : buddhi. jJAnendriyaH je idri vaDe padArthanuM jJAna thAya te. zrotra, tvacA, netra, jIbha ane nAsikA e pAMca jJAnendriya che. taTastha lakSaNaH je lakSaNa pitAnA lakSyamAM kAyama na rahetuM hoya paNa kyAreka rahetuM hoya che. jema ke jagatanI utpatti, sthiti ane layane je hetu che te brahma che. tavaH zuddha, akhaMDa, sacidAnaMdasvarUpa. sAMkhyanAM tattva pacIsa che, temAM puruSa ane prakRti mukhya che; jagatanA mULabhUta padArthane "tatva" tapadaH brahma, Izvara, tattvajJAna : A saMsAra mAyAmaya che ane AtmA caitanyasvarUpa che ema jANavuM te. tanumAna sAH manane brahmamAM rekI tenA sthUlabhAvanI For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [51 ] nivRtti karI sakSama karavuM te. jJAnanI trIjI bhUmikA. tapa : deva, dvija, guru AdinI pUjAthI mAMDI zarIra, vANI, mana thakI amuka niyama laI kaSTa karavuM te. ganAM ATha aMgamAMnA niyamano eka prakAra, mananI ekAgratA e uttama tapa che. tamaguNaH prakRtinA traNa guNamAMno eka ajJAna, ALasa, nidrA, pramAda e enAM lakSaNa che. takazAstraH nyAya ane vizeSaka dazana tarkazAstra kahevAya che. A baMne darzananA praNetA anukrame gautama ane kaNAda RSi che. tAtparya : vaktAnI IcachAnuM jJAna. vaktAnI IcchA jANyA vinA zabdane khare artha samajAya nahi. saMdhavanA mIThuM ane gheDe evA be artha thAya che. musApharIe nIkaLatI vakhate kahevAmAM Ave: "saidhava lAva" ahIM saidhavano artha ghoDo ja kare joIe, mIThuM nahi ane jamatI vakhate "saMdhava lAva" ema kahevAmAM Ave tyAre vaktAnI IcchA "mIThuM lAva ema kahevAnI che tethI mIThuM ja lAvavuM joIe, ghaDo nahi. For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa ] tAdAyaH ekatA, aikya, abheda, cAra prakAranAM saMbaMdhomAMno eka saMbaMdha. sAga-samavAya tAdAmya saMbaMdha ane AdhyAtmika saMbaMdha. be mUrta vastune saMbaMdha te saMga saMbaMdha. jema ke, ghaDe ane pRthvIne saMbaMdha-samavAya saMbaMdha nitya saMbaMdhane kahe che. jema ke taMta ane paTane saMbaMdha-tAdAmya saMbaMdha ekatAne kahe che, jema ke agni ane lokhaMDanA goLAne saMbaMdha. agni ane gaLe ekarUpatAne prApta thaI jAya che, paraMtu temAM be vastu hoya che ? eka agni ane bIje goLa. jyAre AdhyAtmika saMbaMdhamAM eka vastu kalipata hoya che ane eka vAstavika hoya che. vaLI tAdAmya traNa prakAranuM che : sahaja, karmaja ane bhrAMtijanya. cidAbhAsa sAthe ahaMkAranuM tAdAmya sahaja che. dehanI sAthe karma ja che ane AtmAnI sAthe brAMtijanya che. tApatraya H traNa prakAranAM duHkha-AdhyAtmika, Adhi devika ane Adhibhautika-zarIranI aMdara ane mAnasika. je gaDagUmaDa, tAva, hADakAnuM bhAMgavuM vagere zArIrika AdhyAtmika duHkha che. kAma, dha, lobha, ciMtA, udvega vagere mAnasika For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 53 ] AdhyAtmika dukha che. zarIrano Azraya karIne raheluM duHkha pitAthI bhinna hoya paNa dekhAya nahi evA nimittathI prApta thatuM duHkha Adhidaivika che. jema ke ativRSTi, anAvRSTi vagere ane zarIrathI bhinna ane joI zakAya evAM kAraNothI prApta thatuM duHkha Adhibhautika che. jema ke cora, sApa, laDAI vagerethI prApta thatuM duHkha. titikSA : dukha maTADavAne upAya karyA vinA ane ciMtA tathA khedarahita sarva duHkha sahana karavAnuM baLa. anubaMdha catuSTayamAMnA eka SaTasaMpattimAMnI eka saMpatti. "sahunaM sahuvAnAM ativArapUrva mumukSottamo dharma | kaI paNa prakAranA pratikAra vinA sarva duHkhane sahana karavAM e mumukSune uttama dharma che. tiryakUH pazu, pakSI, kITa, pataMga Adi. tripuTI jJAtA, jJAna, ya vagere traNa traNanAM joDakAM. tarIyAvasthA: turIya pada jJAnanI sAta bhUmikA mAMnI chelI bhUmikA-sAtamI bhUmikA; jyAre jJAnI sarvadA tanmaya thaI vRtti mAtranA skuraNarahita thaI nirvikalpamAM ja rahe, brahmapada, mokSa. For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [54]. tulA avidhAH IdamAvacchinna caiitanyane AvaraNa karanAra avidyA; je ghaTAdi upAdhivALA cita nyane DhAMke te avidyA. taijasa: vyaSTi sUkSma zarIra ane svama avasthAne abhimAnI tejomaya vRttivALe jIva. tvapada : sAkSI lakSaNavALuM jJAna, AtmA, jIva. dama: SaTasaMpattimAMnI eka; kamedri tathA jJAne drine temanA viSayamAMthI pAchI vALI pitapitAnA gelakamA sthira karavI te. bAhya IdriyAnuM damana athavA nigraha. darzanaH tattvavicAranA mArgo-paddhatie athavA mata. nyAya, vazeSika, sAMkhya, ga, mImAMsA ane vedAnta e cha darzana che. dAsyabhakti potAnA ISTadevanI prasanna manathI kapaTarahita niSkAma sevA karavI te. duHkhahetu: pApa, tApa, dainya (dInatA). daya : daSTine je viSaya hoya te; AkAra, raMga vALo sthUla padArtha, jagata. daSTi-sRSTi-vAdaH daSTi eTale avidyAnI vRttirUpa jJAna; ajJAna e ja sRSTi athavA jJAna samaye For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa ] sRSTi athavA jevI daSTi-jJAna, tevI sRSTi. A vAdamAM daSTithI svataMtra padArthanuM astitva svIkArAtuM nathI, tethI jJAnAnusArI seya kahevAya che. sukha-daSTivAdamAM yAnusArI jJAna eTale jevuM ya-padArtha hoya tevuM jJAna che. daSTi-sRSTivAda e vedAMtane UMce siddhAMta che. AmAM sarva prapaMcane suSuptimAM laya thAya che. devayAnaH sUryaprANamAM (sUryanADImAM prANa cAlato hAya) dehatsarga thavAthI sUryamAM gati thAya te mAga. upAsakane mATe Urdhva lekamAM javAne mArga aciMga e mArge javAthI mANasa brahmalokamAM jAya che ane tyAM brahmAnI sAthe amuka vakhata rahI, tyAMnA bhoga bhogavI brahmAjInI sAthe mukta thAya che. paNa bhoganI IcchAvALA hoya te manuSyalokamAM pavitra ane zrIsaMpanna mAtApitAne tyAM avatare che athavA yogInA kuLamAM janma le che. dezaH sAkAra vastuone avakAza ApanAra ane jenA bhAva vaDe vastuonI parasparanI dizA ene vyavahAra thAya che te. dezaparicchedaH sthaLathI bheda, vibhAga thAya te. For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa ] 'atyantAbhAvapratiyogitvam dezaparicchedatvam / ' atyaMtAbhAvanuM je prativegI che te dezapari cheda vALuM hoya che. dehaH deha cAra cheH skUla, sUma, kAraNa ane mahA kAraNa dehanI avasthA che che. temAM (1) zizueka varSanA dehane samaya. (2) kaumAra-pAMca varSa sudhInA dehane samaya. (3) paugaDa-cha thI dasa varSa sudhInA dehane samaya. (4) kizora11 thI 15 varSa sudhInA dehane samaya. (5) yauvana-16 thI 40 varSa sudhInA dehane samaya. (6) jarA-cAlIsa varSa uparane samaya, kSetra kahevAya che. dehIH dehamAM rahIne tene niyAmaka sAkSI che te, AtmA. daivI saMpata : ucca vAsanA, sAtvika vRtti. deASa: (pApa) jagatane kartA keNu che, te saMbaMdhI vicAra karavAmAM che doSa eTale viruddhatA naDe che te. e doSa che cheH AtmAzraya, anyanyAzraya, cakakA, anavasthA, vinigamanA, viraha ane prAgalapa. bIjA traNa doSa cheH maladoSa, vikSepaSa ane AvaraNa deva For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [57] doSApanayana: vastumAMthI dezone dUra karavA jevI rIte malina vastrane dhoIne zuddha karavAmAM Ave che. dravya: (nyAya matamAM) je vastu koI guNa ke kiyAnA AzrayarUpa hoya tenuM nAma dravya. A dravya nava che pRthvI, jala, teja, vAyu, AkAza, kAla, dizA, mana ane AtmA. A navamAM AkAzathI AtmA payatanAM dravya nitya che ane pRthvI, jala, teja ane vAyu A cAra dro kAryarUpathI anitya che ane kAraNa paramANurUpathI nitya che. A nyAyano abhiprAya che. drA: jenAra; AmA. dvataH bheda jagata. AtmAthI bhinna sarva kAMI dvita zabdathI kahevAya che. IzvarakRta, jIvakRta; zAstrIya ane azAstrIya; tIvra ane maMda. dvatavAdaH jIva ane brahmane pAramArthika bheda mAna. te mata. madhvAcArya A pramANene mata Ape che ke, jIva kadI brahmarUpa thaI zake ja nahi. dhAmaH sakAma athavA niSkAma je puNya, te. dhAtuH dhAtu sAta che khAdhelA annanA sUkSma (puNya pA5), madhyama (annane sAra) tathA sthaLa For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 58 ] (maLa) evA bhedathI traNa prakAranA vibhAga thAya che, temAMthI je madhyama vibhAga che, te (1) rasa, (2) rudhira, (3) mAMsa, (4) meda-vetamAMsa, carabI, (5) asthi, (6) majjA-asthimAM rahelA cIkaNA padArtha ane (7) reta-vIya. dhAraNA: ceAganAM ATha aMgeAmAMnuM eka; cittanI vRttine keAI sthaLe khAMdhI daI bhAvanA karavI te dhAraNA, cittane ekAgra karavA mATe sthaLane dRDha nizcaya te dhAraNA. dhUmamArga : jJAnarUpa jyAtithI nahi paNu, dhUmarUpa yajJAdithI prApta thayeleA phrIne janma ApavAvALA pitRlAkamAM javAnA mArga, pitRyAna, yajJAdi karmanA anuSThAna dvArA svargAdanI prAptinA mA dhyAnaH nira Mtara dhyeyAkAra cittanI vRtti; dhAraNA khAMdhelA peAtAnA dhyeyamAM cittanuM sAtatya; dhAraNAmAM dhArelI vastunu' ja bhAna thayA kare, jJeya caitanya ane jJAtA caitanya ubhaya ekAkAre sphure te dhyAna, upAsanA, bhakti, naradvAra kAma, krodha ane leAbha, For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ pa ] nADI: zarIranI aMdaranI mATI rago. e daza cheH IDA, piMgalA, suSuSNa, gAMdhArI, hastijidvA, pUSA, paryAsvanI, lakuhA, alaMbuSA ane zaMkhanI. nigamana: juo paMcAvayava. nigrahaH (nyAya) parAjayanuM kAraNa, saMyama, idri ane manane potAnA viSayamAMthI pAchA vALI AtmAmAM sthira rAkhavA te. nijAnaMdaH potAnA svarUpano AnaMda; brahmAnaMdane anubhava. nityaH traNe kALamAM rahenAruM; utpatti tathA nAza rahita; avinAzI, trikAlAbAdhya. nityakama : je na karavAthI jarUra pratyavAya lAge te kama. (jema ke, snAna, japa, homa, devapUjana, Atithya ane vaizvadeva e che nityakarma che.) nityapralayaH nitya kSaNe kSaNe manuSyAdi prANIo ne je nAza thAya che te athavA jene nitya je suSupti thAya che te. nididhyAsanaH brahmamAM cittanI ekAkAra vRtti sajAtIya pratyayano pravAha ane vijAtIya For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 67 ]. pratyayane tiraskAra, niraMtara ciMtana, Atma dhyAna, suratAbhaktinuM dhyAna rAkhavuM. nimittakAraNaH kAryamAM jeno praveza nathI paNa kAryathI bhinna rahIne je kAryane utpanna thavAmAM hetu hoya te. kartA; jema ghaDAnuM nimittakAraNa kuMbhAra che. niyamaH (ga) ATha aMgamAMnuM eka zauca, saMteSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna-e pAMca niyama kahevAya che. niraMjanaH avidyAnA AvaraNathI rahita, avidyA kArya prapaMcanA lezathI rahita zuddha caitanya. nidhaH cittanI pAMca bhUmikA che, temAMnI chellI bhUmikA. samAdhikALe jJAnInI sarva vRttio brahmAkAra mAtra ja hoya che te avasthA. atyaMta ekAgratA. nirguNa upAsanA zuddha brahmanI upAsanA. nirvANu mekSa, kevalyasthiti svarUpasthiti, Atma siddhi, paramArtha prApti. nirvikalpaH saMzaya, viparyayathI rahita, kalpanA rahita, nirguNa. For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 1 ] : nivikalpasamAdhi traNe kALane viSe advaita vilAsanI dRDha bhAvanAnA AnaMda; jJAtA, jJAna, ya e tripuTInA bhAnarahita, akha`Da, brahmAkAra cittanI sthiti; asaMprajJAta samAdhi, nivizeSa : kAI paNa vizeSaNathI rahita svarUpa; nAma, rUpa, jAti, guNa, kriyA Adi vizeSa bhAvAthI rahita. nivRtti : bahAranA vikSepaneA nAza; khAdha; nAza; pravRttinA abhAva. niSiddhama : zruti, smRti vagere vedazAstromAM je karma karavAne niSedha karyAM che; te ka. (jema ke, brahmahatyA, surApAna vagere) niSkula : avayava athavA azathI rahita. niSkAsakama : phaLanI icchAthI rahita karavAmAM Avela kama; athavA je karmanA phaLane bhagavAnane apaNu karavAmAM AvyAM che tevAM ka niprapaMca : avidyAnA kArUpa, bhUta, bhautika saghaLA prapaMcarUpa vikArathI rahita zuddha brahma. ni:zreyas : prapa'carUpa-sa'sArarUpa anatha nI nivRtti ane paramAnaMdanI prApti, meAkSa; kaivalyaprApti, For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ka ] naika : kama nA tyAga; sa sanyAsarUpa mAkSadazA. neka siddhi : brahmasa'kha'dhI vicArathI utpanna thayeluM jJAna; A nAmanA zrImat surezvarAcArya racelA graMtha paNa che. temAM cAra pariccheda che. pahelAmAM karmanu kha`Dana che, bIjAmAM tat pa4tuM, trIjAmAM m padanuM ane ceAthAmAM atti padanu nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. kahevAya che ke A graMtha bhagavAna zrI zakarAcAya nI AjJAthI temaNe lakhyA che. naimittikakama : koI nimitta prApta thavAthI je kama karavAmAM Ave te (jema ke, zrAddha vagere ) naimittikapralaya : brahmAne divasa thavAthI traNa lekanA je nAza thAya che te. pakSa ( nyAya ) je jagyAe sAdhyanI siddhi karavAnI che te jagyA. jema ke, pavata agnivALe che. ahI' agni sAdhya che ane sAdhyarUpa agni patamAM siddha karavAnA che tethI paryaMta pakSa kahevAya che. pa'cakleza : jIvanA pAMca kaleza athavA duHkha; avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhinaveza. For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ]. paMcakarmendriya je vaDe karma thAya te pAMca karmendriya : vANI, hAtha, paga, gudA ane upastha. paMcakoza : AtmA uparanuM DhAMkaNa-AvaraNa. annamayakeza, prANamayakoza, manomayakoza, vijJAnamayakoza ane AnaMdamayakeza. e pAMca prakAranA keza che. annathI ja utpanna thayela ane annathI ja purNa thayela Akhare annamaya pRthvImAM maLI janAra sthala zarIra annamayakoza che. pAMca prANa ane pAMca karmendriye maLIne prANamayakoza bane che. pAMca jJAnendriya ane mana maLI manomayakoza thAya che. pAMca jJAnendriya ane buddhi maLI vijJAnamaya koza kahevAya che ane priya, mada ane pramoda evI sukhAtmaka avidyAnI vRttiothI banate AnaMda mayakoza che. paMcajJAnendriyaH je vaDe zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha e pAMca viSayAvALA padArthonuM jJAna thAya che te diye. zrotra, tvacA, netra, jihavA ane prANa. A pAMca jJAnendriya che. te pAMce Idriye bahirmukha hevAthI bahAra pitAnA viSane ja grahaNa kare che; paraMtu For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 4 ). aMtarAtmAne grahaNa karavA samartha nathI. paMcatamAtrA: zabda, sparza, rUpa, rasa ane gaMdha pAMca tanmAvyA che. sUma bhUta athavA paMcabhUtanuM bIja. paMcaniyama aSTAMgayogamAMne eka niyamanA pAMca prakAra che. juo niyama. paMcapralaya: nityapralaya (suSupti), avAntara pralaya athavA manvantara pralaya, dainaMdina pralaya (brahmAnI suSupti), brahmapralaya athavA mahApralaya (brahmAnuM AyuSya pUruM thatAM teno nAza tha te) ane AtyaMtika pralaya (muktAvasthA). A pAMca pralaya che. vaLI zrImad bhAgavatamAM A pralAne cAra vibhAgamAM vibhakta karyA che. nitya, naimittika, prAkRta ane AtyaMtika. nitya pralaya suSupti, nimittika pralaya brahmAne divasa pUre thatAM thAya che. prAkRta pralaya brahmAnuM AyuSya pUruM thatAM mULa prakRtimAM tene laya che te ane AtyaMtika pralaya mekSane kahe che. saikAlika niSedhane paNa kahe che. artha e ke jagata thayuM ja nathI te. paMcaprANu ane upaprANa prANa, apAna, vyAna, sa, sA. For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 65 ] udAna ane samAna, A pAMca mukhya prANa che, ane nAga, dhUma, kukala, devadatta ane dhanajaya A pAMca upaprANa che. bhinna bhinna kAryAM karatA hovAthI eka ja prANa te te kAya anusAra bhinna bhinna nAma dhAraNa kare che. pacabhUmikAH cittanI pAMca avasthA-kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane niruddha. uttarAttara bhUmikA caDiyAtI kahevAya che. jijJAsu jema jema abhyAsamAM AgaLa vadhatA jAya che tema tema tenI uparanA krama anusAra bhUmikA AvatI jAya che. paMcamahAbhUta : AkAza, vAyu, teja, jala ane pRthvI e pAMca mahAbhUta che. pacayama : caiAganAM AThe aMgamAMnu' eka, ahiMsA, satya, asteya, brahmacaya ane arpAragraha. A pAMca yama che. adhyAtma jIvananA pAyArUpa che. A pAyAmAM jeTalI kacAza teTalI adhyAtmajIvananA AnaMdanI prAptimAM kacAza rahe che. pa`cAvayava : (nyAya) anumAna pramANunA pAMca avayava che. pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana. jema ke, pava ta upara agni che (pratijJA); kema ke tyAM dhUma che (hetu), jema ke, rasADAmAM For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [+]. (udAharaNa che. ahIM paNa ema ja che (upanaya). tethI e paNa tevuM ja che (nigamana). paMcIkaraNa: AkAzAdi paMcabhUtanA ekekanA pAMca bhAga karI te pacIsa bhAganuM amuka pramANamAM mizraNa karavuM te. pAMce bhUtonuM paMca bhUtAtmaka karavuM te paMcIkaraNa, paMcIkataH paMcIkaraNanI rIte thayeluM sthUla, sUkama; bhUtanuM paMcIkaraNa karavAthI sthUlatAne prApta thAya che. padArtha: (nyAya) dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa, samavAya ane abhAva, e sAta padArtha che. padArthobhAvanI. brahma vinA bIjA koI paNa padArtha nI potAnI meLe pratIti na thAya evI cittanI avasthA jJAnanI chaThThI bhUmikA. para: sUkSma; zreSTha utkRSTa, paramahaMsa : janoI tathA zikhAno tyAga karI tathA eka daMDa rAkhI mAtra vedAnatanAM zravaNAdi mATe jeNe saMnyAsa grahaNa kare che e. paramANu jALImAMthI pravezatA sUryaprakAzamAM je jhINA rajakaNe UDatA dekhAya che te traNa kahevAya che. tene chaThTho bhAga paramANu che. For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 6 ] paramAtmAH parabrahma, parapada : mAkSa, parASTi driceAnI hiMsu khavRtti, parAprakRtiH uttama prakRti; jIva; kSetra. parAmaza : vicAra; niNaeNya; jJAna. parigraha : grahaNa karelAM padmA, strI, putra, vaibhava ityAdi; mamatAvALA padArtha, mAla, milakata. pariccheda : aMta, hada, maryAdA, bheda. A pariccheda traNa prakAranA che: deza pariccheda, kAlariccheda ane vastupariccheda. dezathI thayelA bhedane dezapariccheda kahe che ane vastuthI thayelA bhedane vastupariccheda kahe che. pariNAma : vastu pAtAnu rUpa tajI anya rUpe thAya te; upAdAnakAraNanA samAna svabhAvavALuM anyathA svarUpa; jema dUdhanuM dahIM, pariNAmavAdaH sRSTinI utpatti saMbaMdhI traNa vAda che temAMnA eka. jema dUdha dahInA AkAre pariNAma pAme che-vikAra pAme che, tema triguNAtmaka prakRtinA svAbhAvika pariNAma eTale vikArathI jagatanI utpatti thAya che, ema mAnavuM For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 68 ] te mata. e mata sAMkhyadarzanavALAne che. parIkSAH kaI vastunA lakSaNanI yathArthatA-ayathArtha tAnI tapAsa karavI te. lakSaNa barAbara che ke nahi te viSe vicAra, parokSajJAna pratyakSa nahi evuM; brahma che ema jANavuM te parokSajJAna kahevAya che. A jJAna azraddhArUpI pratibaMdhanI nivRtti thatAM sataguru ane satazAstranAM vacana zravaNa karavAthI utpanna thAya che.. pAdasevanabhakti : pitAnA ISTadeva athavA temanI pratimAnAM caraNakamaLanI zraddhAnI prItithI sevA karavI te. pApa : zAstraniSiddha karma. pAmara : cAra prakAranAM manuSya cheH pAmara, viSayI, jijJAsu ane mukta. jeo zAstrasaMskArarahita ane niSiddha tathA vihita bhege viSe Aso hoya te pAmara kahevAya che. pAramArthika jIvaH phUTastha cetana. pAramArthika sattAH jene traNe kALamAM bAdha zAya nahi tenI satya athavA pAramArthika sattA na pAmara kahe uta bhego vikArarahita For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahevAya che. kapita nahi paNa satya sattA. pAzaH baMdha, dayA, zaMkA, bhaya, lajajA, niMdA, kuLa, zIla ane dhana-e ATha pAza, baMdha che. pitRyAna: pharIne jyAMthI janma thAya che evA pitRlokamAM javAne mArga. Ane dhUmamArga paNa kahe che. puraiSaNA strI-putranI vAsanA. puruSa : AtmA, Izvara, jIva. puruSArtha: puruSane arthe jIvavuM te. cAra prakAranAM sukha meLavavAnAM sAdhana. mananuM sukha dharmathI prApta thAya che, zarIranuM sukha artha(dhana)thI prApta thAya che, prANanuM sukha viSayabhoga(kAma)thI prApta thAya che ane AtmAnuM sukha mekSathI prApta thAya che. eTale dharma, artha, kAma ane makSa e cAra puruSArtha che. temAM pahelA traNa abhyadaya mATe che ane chelle zreya-kalyANane mATe che. pahelA traNane dhyeya paNa kahe che. pUjApAtraH pUjAne gya. brahmaniSTha, mumukSu, hari dAsa ane svadharmaniSTha e cAra, athavA ava sthAvRddha, jAtivRddha, AzramavRddha, vidyAvRddha, dharmavRddha ane jJAnavRddha e cha prakAranA vRddha, For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [70] prakRti traNa guNanI sAmyAvasthA; satva, raja ane tama e triguNAtmaka je samAna avasthArUpa jaDa che. jagatanuM mULa kAraNa mAyA; avyakta, para ane aparA tathA sarva pradhAna ane tamapradhAnA evA enA bheda che. sarvapradhAnAnA zuddhasavA ane malinasattA evA bheda che. zuddhasavA te mAyA ane malinasantA te avidyA. sAMkhyamata pramANe pAMca tanmAtrA, mahattattva, ahaMkAra ane avyakta e ATha prakRtinAM cha lakSaNo che: (1) pUrvakarmanA saMskAra pramANe je svabhAvanuM baMdhAraNa te prakRti. (2) bIjA tattvanuM e upAdAnapaNuM te prakRtitva. (3) (sAMkhyamatamAM) je utpattirahita hoIne bIjA(tatva)nI janaka hoya te mULa prakRti kahevAya che. (4) kAryarUpe je vikAra pAme che te prakRti kahevAya che. (5) sattva, rajasa ane tamasa e guNonI sAmyavasthA te prakRti athavA (6) jagatanA mULa kAraNarUpa ajJAna te prakRti. prakRtinA prakAra ATha cheH (1) pRthvI, (2) jaLa, (3) agni, (4) vAyu, (5) AkAza, (6) mana (samaSTi manarUpa ahaMkAra), (7) buddhi (samaNi buddhirUpa mahattatva) ane (8) For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 6 ] ahaMkAra (mahattattvathI zuddha ahaMkAranA kAraNa ajJAnarUpa mULa prakRti). prakRti-vikRtiH (sAMkhyamata pramANe) mahattattva, ahaMkAra ane zabdAdi pAMca tanmAtrAo e sAta prakRti-vikRti kahevAya che, kema ke te anukrame pitAnI pachInAnAM kAraNo hovAthI prakRtirUpa che ane pitAnI pUrvanAnAM kArya hovAthI vikRtirUpa che. jema ke-mahattattva ahakAranI prakRti kahevAya; paNa ajJAnanuM kArya hAvAthI vikRti kahevAya. ahaMkAra e zabdAda tanmAtrAonuM kAraNa hovAthI prakRti kahevAya; paNa mahattattvanuM kArya hovAthI vikRti kahevAya. paMcatanmAtrAo zabdAdi viSayanuM kAraNa hovAthI prakRti kahevAya ane ahaMkAranuM kArya hovAthI vikRti. prakriyA graMtha : svamatanuM sthApana karanArA graMtha te prakiyA graMtha kahevAya che. jema ke vedAMtamatanuM sthApana karanArA graMtha paMcIkaraNa, vicAracaMdrodaya, vicArasAgara, paMcadazI, vedAMtasAra vagere graMtha prakiyA graMtha che. prajJAH buddhi. sthitaprajJA ane asthiraprajJA. For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 7 ] prajJAna : buddhivALuM caitanya, pratijJA : (nyAya) pacAvayavamAMnA prathama avayava; sAdhyuM dhamathI viziSTa evA dharmanuM pratipAdana karanArA zabda. jema paryaMta agnimAna che. pratipatti jJAna. pratibadha : jJAnamAM zakANu karanAra sAdhana, bhUta, vartamAna ane bhaviSya evA pratibaMdhanA tra prakAra che. zravaNu, manana vakhate sa jaDa vastuAnA anubhava rahe che te bhUta-pratiba`dha athavA pahelAM joyelA, sAMbhaLelA, anubhavelA padArthA, prasaMge vAravAra yAda AvavA athavA pahelAMnA padArthAMmAM saMga-Asakti-prIti rahI javI te bhUtapratibaMdha che. pApakarmAthI thayelAM kAryo vRddhi pAme te; A vartamAna pratima dha paNa cAra prakAranA cheH buddhinI madatA, kutarka, vipa yamAM durAgraha ane viSayAsakti, mananathI buddhi tIkSNa thAya che. zraddhAthI kutarka haNAya che. nididhyAsanathI viparyayamAM durAgraha haTI jAya che ane vairAgyathI vicAmAM Asakti rahetI nathI. kAI eka puruSamAM dayA, proti, Adi utpanna karavAvALA prArabdhazeSa te AgAmI For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 73 ] bhaviSya pratibaMdha bhAvi pratiSadha che athavA ekathI vadhAre janma ApanAra prArabdhazeSa. jema ke jaDabharatane traNa janmanu hatu. ane vAmadevane e janmanuM hatu. A prArabdha jene pratiba`dharUpe hoya che tene AtmasAkSAtkAra thatA nathI. paraMtu chellA janmamAM pratimadhanA kSaya thatAM, AgaLa karela zravaNa, manana, nididhyAsanarUpa sAdhana keLa ApavA samartha thAya che, tethI AkharI janmamAM vagara sAdhana karyuM tene tattvajJAna thAya che ane tethI kaivalyaprApti thAya che. pratibiM'avAda : ajJAnamAM cetananu' pratiSi`kha te jIva ane khaMkha te Izvara che. evuM mAnanAra matavazeSa. praticeAgI : (nyAya ) jene abhAva kahyo hAya te, jema ghaTAbhAvane pratiyeAgI ghaTa che. pratyakSa pramAH idrAne potapotAnA viSaya sAthe sakhadha thavAthI je jJAna thAya che te. A pratyakSa pramA te te pratyakSapramANanA bhedathI cAkSuSa pramA, zrotraja pramA, vAca pramA, rAsana pramA ane ghrANaja pramA tema ja mAnasapratyakSa For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ] pramA, ema cha prakAranI che. pratyakSa pramANa: cha pramANamAMnuM eka pratyakSa pramAnuM karaNa (sAdhana) je netrAdi Idriyo che te pratyakSa pramANu kahevAya che. A pratyakSa pramANa zrotra, cakSu, jihuvA, tvacA ane ghANa tathA mana evA bhedathI cha prakAranuM che. pratyagdaSTiH IdriAnI aMtarmukha vRtti. pratyaMgAtmA : aMtarAtamA, sAkSI, kUTastha, pratyaka= aMtara; AmA caitanya. zarIranI aMdara rahIne sarvane prakAza karanAra caitanya. pratyAhAra: ganAM ATha aMgamAMnuM eka viSayo thI saghaLo idriyono nirodha; sarva iMdriyone aMtarmukha karavI te. jema ke : yadA saMharate cAyaM kUrmo'GgAnIva srvshH|| indriyANIndriyArthebhyastasya prajJA pratiSThitA / / jema kAcabo potAnAM aMgane pite sameTI le che, evI rIte A puruSa jyAre pitAnI badhI iMdriya badhI taraphathI iMdriyonA viSamAMthI sameTI le che tyAre enI buddhi sthira thAya che, A pratyAhAra che. (gItA ra-pa8). For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 4 ] pradhAna : prakRti. pradhAna eka che tathA utpattithI rahita che. mATe te kAInI vikRti ( kAya* ) nathI. pravasAbhAva: (nyAya) cAra prakAranA abhAvamAMnA eka : nAza thayA pachI je abhAva thAya che te. utpanna thayelA kAryanA peAtAnA kAraNa viSe je abhAva eTale nAza te. jema ghaDA bhAMgI jatAM tenA ThIkarAMmAM je ghaTanA abhAva rahe che te; nAza. A pravasAbhAva sAdi ane anaMta che. prapaMca: jagata; saMsAra, bhUta, bhautika samagra padmA samUha; jAgrata, svagna ane suSupti tathA sthUla, sUkSama ane kAraNarUpa saghaLA idaDatAvALA padArtha samUha. dRzyatva, jaDatva, paricchinnatva ane caitanyathI bhinnapaNu e prapa'ca(jagata )nuM sAmAnya lakSaNa che. tenA be prakAra-1. bAhya prapaMca ane 2. AMtara prapaMca athavA sthUla prapoMca, sUkSma prapaMca ane kAraNa prapaca, pramAH yathArtha jJAna; yathArtha anubhava; pramANa dvArA utpanna thatuM jJAna. Ane prati cetana paNa kahe che. pramANa: yathArtha anubhavarUpa jJAnanuM je sAdhana te For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 74 ] pramANa. A pramANe che che ke pratyakSa, anumAna, upamAna, zabda, anupalabdhi ane arthapatti. pramANucetanaH aMtaHkaraNanI vRtti iMdri dvArA nIkaLIne padArtha paryata gaI hoya tyAM te vRttie padArtha sudhI jatAM jeTaluM cetana rokeluM hoya te. pramANugata asaMbhAvanAH (jue saMzaya). pramAtA : uparanAM cha pramANe vaDe padArthone jANa nAra jIva; aMtaHkaraNaviziSTa cetana, sAdhiSThAna aMtaHkaraNamAM paDatuM cidAmAnuM pratibiMba, jJAtA, kartA, bhoktA vagere. pramAtAcetanaH aMtaHkaraNe jeTalAM cetanane rokeluM hoya teTaluM cetana. prameya: pramANa vaDe jANavA yogya padArtha. pramANa | no viSaya hoya te. prameyagataasaMbhAvanAH (jue saMzaya). prameyacetanaH ghaTAdi viSayoe jeTaluM cetana rekeluM hoya te. pramedaH AnaMdamaya kezanI traNa vRttimAMnI eka iSTa vastunA bhegathI je sukha thAya te. For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ ] prayojana: badhAM ja zAstronA cAra anubaMdha hoya che. temAMne trIjo anubaMdha. ajJAna sahita janma Adi sarva anarthanI nivRtti ane paramA naMdarUpa paramAtmAnI prAptirUpa mekSa. prazAMtaH rAgadveSAdi vikArothI rahita. prasthAnatraya: upadezanA traNa upAya upaniSada, brahmasUtra ane gItA e traNa prasthAna kahevAya che. vallabhAcArya prasthAnacatuSTaya mAne che. te uparanA traNamAM zrImad bhAgavatane prasthAna tarIke umere che. prAkRtapralaya: brahmAnuM AyuSya pUruM thaye prakRtinA sarva kAryo prakRtimAM laya pAme che te prAkRta pralayane mahApralaya paNa kahe che. prAgabhAvaH (nyAya ) cAra abhAvamAMne eka. utpattinA pahelAM, kAraNamAM kAryane abhAva te; jema mATImAM ghaTana, taMtamAM paTane vagere. A abhAva anAdi ane sAMta che. prAglopa ( nyAya) cha doSa mane eka; pAchaLanA kAraNene abhAva, e deSa che. prAjJa: suSupta avasthAne ane kAraNazarIrane For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 78 ] abhimAnI jIva. sarvajJa heAvAthI prAjJa kahevAya che. '5 sarvajJa' A mAMDUkaya zrutimAM e pramANe kahyuM che. prANAyAma : cAganAM ATha a'gamAMnu eka; pUraka, kuMbhaka ane recaka evA tenA traNa prakAra che. prANanirodhanA upAya. prANamaya kArA : pAMca kezamAMnA eka; paca prANa ane pAMca kame driya maLIne prANamayakeza thAya che. prAtibhAsika jIva : sAbhAsa aMtaHkaraNarUpa vyAvahArika jIvamAM adhyasta svaprakALanA jIva. prAtibhAsika sattA H padArthAnuM pratItimAtra svarUpa hAvuM; pratItinA samaye ja padAnI sattAnA anubhava thAya te, AgaLa-pAchaLa nahi, mithyA hAvApaNuM-kalpita avasthA. jema ke dArImAM sapanI pratIti, ThUMThAmAM cAranI, mabhUmimAM pANInI ane svamaprapa`ca. A badhA prAtibhAsika sattAvALA che. keTalAka mAne che ke, A jAgrata prapa`ca paNa adhiSThAna caitanyamAM adhyasta che ane bhrAMtithI pratIta thAya che. caitanyanA vivata che tethI prAtibhAsika sattAvALA che. For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A matamAM be ja sattAne svIkAra che, pAramArthika ane pratibhAsika prAptavya prApta karavA gya, jJAnanuM phaLa mokSa. prAyazcitta karma: pApane kSaya mAtra kare evuM karma. (jema ke kuraccAMdrAyaNa Adi karma ) (prAyazcita : prAyaH tapa ane citta-nizcaya eTale ke nizcaya yukta je tapa te prAyazcita kahevAya. ) prArabdhakamaH jIve karelAM karmomAMthI je karma phaLabhega ApavAne mATe pravRtta thayuM hoya ane zarIranA baMdhAraNano hetu hoya te prArabdhakarma, A prArabdhakarma traNa prakAranAM che: IrachA, anicchA ane parecchA. svayaM IcachA thavAthI sukhaduHkha phaLane hetu thAya te IcchA prArabdha. A prArabdha ajJAnIne hoya che. potAnI ke pArakAnI keAInI IcchA na hoya te paNa pravRtti karI sukhaduHkha bhagavAve te. ane parecchAprArabdha-bIjAnI IcchAthI pravRtta thaIne sukhaduHkha bhogavavA paDe che te. chellAM be jJAnIne hAya che. priyaH asti, bhAti ane priyarUpa brahmanA traNa For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aMzamAMne eka, ke je priya AnaMdarUpa che te. priyavRttiH AnaMdamayakezanI traNa vRttimAMnI eka. ISTa vastunA darzanathI utpanna thatI AnaMdanI vRtti. prauDhivAdaH (nyAya ) prativAdInuM kahevuM mAnIne paNa svamatamAM deSano parihAra kare te, athavA siddhAMtanuM pratipAdana karavuM te; viruddha vAtane paNa svIkAra karI svamatanuM sthApana karavuM te. phala : Sa liMgamAMnuM eka. graMthanA zravaNathI tathA temAM kahelI rIte yatna karavAthI je prajana siddha thAya te. phalacaitanya cidAbhAsa. phalAvyApti cidAbhAsano viSaya cidAbhAsa padArtha ne prakAze te; vyApyatA. jyAre aMtaHkaraNanI vRtti padArthAkAra thAya che tyAre te vRtti padAvacchinna citanya uparanuM AvaraNa haTAve che ane vRttimAM rahela cidAbhAsa nAmarUpane prakAza kare che. A cidAbhAsa vaDe nAmarUpane prakAza thI te phalavyApti. philAbhisaMdhi : phaLano saMbaMdha, phaLanI IcchA. sa, sA, For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 4 ] bahRdaya : ghaNA pANImAM snAna karanAra-zarIramAM sAmarthya hAvAthI je sanyAsI ghaNA tI'mAM bhramaNu kare te. tene veSa paNa phUTicakanA jevA hAya che. te paNa traNa daMDa rAkhe che. adha H 1. dRzya sahaadha satyarUpe jaNAto hoya te a'dha. 2. ajJAna ane tenA kArya rUpa jagatanI sAthe AtmAnA saMbaMdha te madha. 3. varNIzramanAM dhama kama karavAnA sakalpa te adha. 4. aNimAdi ATha prakAranAM aizvayanI AzA vaDe siddha evA sakalpa te adha. 5. niyamAdi aSTAMgayoganA sa'kalpa te adha. 6. kevaLa mAkSanI apekSAthI sa'kalpa karavA te aMdha ane 7. sakalpa mAtranI utpatti te khaMdha. bAdha : traikAlika niSedha, mithyA jANuvuM te. sAkSAtkRte tvadhiSThAne samanantaranizcitiH / adhyasyamAnaM nAstIti bAdha ityucyate budhaiH // adhiSThAnatattvanA sAkSAtkAra thatAM ja 'adhyasta vastu kAMI che ja nahi Ave! je nizcaya thavA tene tattvajJAnI puruSA khAdha kahe che. jema ke dAraDInu jJAna thatAM ja savane e nizcaya thAya che ke sarpa che ja nahi. A For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [1]. sarSane bAdha thayo kahevAya. tevI ja rIte siddhAMtamAM adhiSThAnatattvanuM yathArtha jJAna thatAM ja bhUta-bhautika samasta prapaMca che ja nahi evuM je jJAna thavuM tenuM nAma bAdha. bAlasAmAnAdhikaraNya : be ekatAvALA padArtho mAMthI ekane bAdha karyAthI je ekatA thAya te; je vastune bAdha thaI jenI sAthe abheda thAya te vastunuM tenI sAthe bAdhAmAnAdhikaraNya kahevAya. jema ke jIva ane brahmanI ekatAmAM jIvanA jIvapaNAne bAdha karI adhiSThAna sAkSI phaTastha sAthe ekatA karavI temAM jIvanuM brahma sAthe bAdhasAmAnAdhikaraNya kahevAya. tevI rIte pratibiMbanuM mukha sAthe ane jhADanA pUMThAnuM puruSa sAthe. vagere jagyAe samajavuM. bAhyaprapaMca : paMcabhUtothI utpanna thayeluM brahmAMDa, cauda bhuvana ane temAMnA cAra prakAranAM prANImAtra e sarve maLIne bAhyaprapaMca kahevAya che. buddhi: aMtaHkaraNanI cAra vRttimAMnI eka je sAra asAra svarUpano nizcaya karavAvALI che te. buddhivRttiH jAgrata, svama ane suSupti. For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [3] brahmaH je satya, jJAna ane AnaMdasvarUpa, vyApaka zuddhacatanya athavA parama tatva che te. traNa prakAranI upAdhithI e virATa hiraNyagarbha ane Izvara thAya che. athavA nAmarUpAtmaka saghaLA jagata AkAre pariNAma pAmatI mAyAnuM adhi kAna te brahma. brahmacarya : vIryarakSA. brahmadarzana: AtmasAkSAtkAra. yatreme sadasadpe pratiSiddhe svsNvidaa| avidyayAtmanikRte iti tadabrahmadarzanam // AtmAmAM avidyAthI karAyela mAyAnA kArya- kAraNamaka, vyakta-avyakta saghaLAM rUpo je avasthAmAM AtmajJAnathI bAdhita thAya che, tene brahmadarzana kahe che. brahmaniSTha: jIvabrahmanI ekatA nizcayapUrvaka je jANe ane e ekavasvarUpamAM jemanA cittanI sthiratA hoya-saMpUrNa sthiti hoya te. brahmAnaMdaH nidrA na hoya te vakhatane daitabhAva vagarane, brahmAbhimukhavRttithI Avirbhata je AnaMda te. athavA samAdhimAM AvibhUta athavA suSatigata biMbabhUta AnaMda te brahmA For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 84 ] naMda ane nijAnaMda, yogAnaMda, advaitAna, AtmAnaMda, e badhAM enAM ja nAmo che. ahmAbhyAsa: brahmanuM ja ciMtana, tenuM ja kathana ane badha; ane brahmane viSe ja tatpara rahevuM te. taciMtanaM tatkathanaM anyonyaM tatprabodhanam / etadekaparatvaM ca brahmAbhyAsaM vidurbudhAH // brahmAMDaH cauda bhuvana. bhaktaH cAra prakAranA. 1. Ata--adhyAtma Adi duHkhothI vyAkuLa. 2 jijJAsu-paramAtmatattva jANavAnI IcchAvALo. 3 arthAthI-A leka ane paralekanA bheganI IcchAvALo. 4 jJAnI jIvanamukta bhaktiH svasvarUpanuM athavA ISTadevanuM dhyAna athavA anusaMdhAna. pitAnA ISTadeva upara athavA vAstavika svarUpa upara proti e bhakti che. svaninusaMdhAne miiramipIcapitAne svarUpanuM anusaMdhAna e bhakti che.-zrImad rAMjharIya bhagavAna: bhaga azvaryavAna vALA eTale che azvarya jenAmAM hoya te. 1. samagra vabhAva 2. samagra dharma, 3. samagra yaza, 4; samagra zrI, 5. samagra jJAna. 6. samagra vAgya. For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 5 ] bhAgatyAgalakSaNuM: traNa lakSaNAmAMnI eka, jemAM vAcya arthamAMthI eka bhAgane athavA paraspara viruddha dharmono tyAga karI eka bhAganuM athavA aviruddha bhAganuM grahaNa karavAmAM Ave che. tavamasi-te tuM che e vAkyamAM bhAgatyAgalakSaNuM che. ene jahatI-ajahatI lakSaNa paNa kahe che. jema ke te-paramAtmA, tuM jIva. te paramAtmA tuM che ema kahetAM daSTavirodha Ave che, kAraNa ke alpajJa ane sarvajJa, alpazaktimAna ane sarvazaktimAna vagerene virodha spaSTa che. tethI e banne padArthamAM rahelI upAdhiono tyAga karI kevaLa aviruddha zuddha svarUpacaMtanyanuM grahaNa karavuM te. bhAtiH brahmanA traNa aMzamAMne eka, je bhAse che athavA prakAze che te. bhAvavikAraH padArthanI cha sthiti thAya che te, te cha bhAvavikAra A pramANe cheH 1 asti=hevuM, 2 jAyate utpanna thavuM, 3 vardhate moTuM thavuM, 4 vipariNamate pariNAma pAmavuM, 5 apakSite kSaya pAma-ghaTavuM-zithila thavuM ane 6 niyati nAza pAmave. jema ke ghaTapadArthanI For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 44 ] pachI vadhe che, cha sthiti che. utpanna thayA pahelAM mATImAM prAgabhAvanA praticeAgIrUpathI rahe che. kAraNanI pravRttithI utpanna thAya che, pakavavAmAM Ave che, ThAkara lAgatAM kheA khA thAya che ane Akhare bhAMgI jAya che--nAza pAme che e pramANe dareka padArthamAM samajavu. bhUtagrAmacatuSTaya cAra prakAranAM prANI-jarAyuja, : a'Daja, svedaja ane urdUbhajja. bhUmAH deza, kAla ane vastunA paricchedathI rahita vyApaka paramAtmA. AnaMdasvarUpa paramAtmA. co thai mUmA tannulak=je vyApaka paramAtmA che te ja sukharUpa che. bhUmikA H jJAnanAM pathiyAM. e sAta che: 1 zubhecchA-(sAdhanacatuSTayasa'panna thavAnI icchA ). 2 suvicAraNA-(zravaNa-manana vaDe vedAMtavAmyAne! vicAra). 3 tanumAnasA-(nididhyAsanathI sUkSma vastu vicAravAnI ceAgyatA. mananI sUkSma avasthA tanutA ). 4 sattvApatti-sAkSAtkAra (vikalpa samAdhi ). 5 asa'sakti-( vikalpa samAdhimAMthI nirvikalpamAM javu' te. Aktihita avasthA). ( padArthobhAvinI For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (nirvikalpa samAdhimAM lAMbA kALa rahevuM te) ane 7 turyA-turyagA (brAhmIsthiti-sarvadA brahmamaya rahevuM te avasthA-saMpUrNa niSThA). ajJAna=mehanAM sAta pagathiyAM che: 1. bIja jAgrata, 2. jAgrata, 3. mahAjAgrata, 4. jAgrata svama, 5. svama, 6. svama-jAgrata ane 7. suSupti. bhedaH sajAtIya, vijAtIya ane svagata evA traNa bheda padArthone che. samAna jAtivALAne paraspara bheda te sajAtIya bheda kahevAya che. jema ke, eka AMbAnA jhADane bIjA AMbAnA jhADathI bheda che. bIjI jAtanA padArthothI je bheda te vijAtIya bheda che. jema ke vRkSathI paththarano bheda ane avayava ane avayavIne bheda te svagata bheda che; jema vRkSanAM pAMdaDAMthI, phaLathI, DALIthI, phalathI bheda che. vaLI jIva, Izvara ane jaDa jagatanA paraspara pAMca prakAranA bheda thAya che te A pramANe cheH 1 jIva-Izvarane bheda, 2 jIva-jIvane paraspara bheda, 3 jIva-jaDane bheda, 4 Izvara-jaDane bheda ane 5 jaDa-jaDano bheda. A badhA prakAranA bhede tattvajJAnathI nivRtta thaI jAya che. gaH sukha-duHkhane anubhava che. For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 88 ] bramapaMcaka : jIva, AtmA ane braNa saMbaMdhI pAMca prakAranI bhrAMti H 1 jIvAtmA paramezvarathI bhinna che evI bhrAMti, 2 AtmAmAM kartA-bhetApaNuM pratIta thAya che te vAstavika che evI bhrAMti, 3 traNa zarIrayukta AtmA saMgI che eTale ke AmA zarIre sAthe saMbaMdhavALe che evI bhrAMti, 4 brahma jagatanuM kAraNa hovAthI vikArI che evI bhrAMti ane 5 kAraNarUpa brahmathI jagata bhinna che ane satya che evI bhrAMti. A pAMca prakAranI brAMti nivRtta karavA mATe nIce pramANe pAMca daSTAMtane upaga che: 1 bhedabhrAMtinI nivRttimAM biMba-pratibabanuM daSTAMta. 2 kartA-bhaktApaNAnI bhrAMtinI nivRttimAM sphaTikamAM lAla puSpanI lAla raMganI pratItinuM daSTAMta. 3 saMgadhrAMtinI nivRttimAM ghaTAkAzanuM daSTAMta. 4 vikArabhrAMtinI nivRttimAM rajAmAM sarSanI pratItinuM daSTAMta. 5 brahmathI bhinna jagatanI satyatAnI brAMtinI nivRttimAM kanakamAM kuMDaLanI pratItinuM daSTAMta. maThAkAzaH oraDAmAMnuM AkAza. te ghaTAkAza karatAM moTuM hovAnuM manAyuM che. For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [9] matsara : ISya-bIjAnI caDatI sthiti sahana na thaI zake che. madaH 1 mArA jevA bIjo koNa che evI cittanI vRtti athavA harSanI vRtti te mada. 2 vidyA, dhana, kuLa, zIla, tapa, yauvana, sattA vagere nimittathI pate bIjA karatAM zreSTha che evI buddhi te mada. manaH aMtaHkaraNanI saMkalpa-vikalpa karanArI vRtti. mananaH jJAnanAM zravaNadi traNa mukhya sAdhanamAMnuM eka; vedAMtavAkyanA zravaNa karelA arthanuM punaH punaH ciMtana karavuM te; jIva ane brahmanA abhedanI sAdhaka ane bhedanI bAdhaka yuktio vaDe ati brahmanuM ciMtana karavuM te. manomayakozaH pAMca kozamAMne eka. pAMca jJAnendriya ane mane maLIne manomaya keza thAya che. malapApaH rAgadveSAdi vikAra, aMtaHkaraNanA mela che. mahattatvaH (sAMkhya) samaSTi buddhi. mahAkAza: kAMI paNa upAdhirahita, sarvatra ekarasa, vyApaka AkAza, mahAnAlyA: mahattava, For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAprapaMcaH skUla, sUkSama ane kAraNa prapaMcanI samaSTi, mahAvAkya: jJAnanAM sAkSAt sAdhana vedAMtavAkya, jIva ane brahmanI ekatAnuM bodhaka vAkya jema ke "tatvamasi-te te cho." "huM trAhima-huM brahma chuM." "acamamA vraNa-A AmAM brahma che." prajJAnaM tra-prajJAnarUpa AmAM brahma che." mahAyajJa: RSiyajJa, devayajJa, pitRyajJa, manuSyayajJa ane bhUtayajJa A pAMca mahAyajJa kahevAya che. maMgalaH namaskAra, AzIrvAda, vastunideza. mAtrA sparza Idrine viSa sAthe saMbaMdha. mAyA svarUpanuM vismaraNa zuddha sattvaguNapradhAna prakRti, IzvaranI upAdhi pradhAna, AvaraNa ane vikSepa e be enI zakti che. mithyAtmAH skUla, sUkama zarIra. muktaH cAra prakAranA manuSya che, temAM jene traNa zarIrathI bhinna pitAnA svarUpanuM brahmarUpe apa rokSa jJAna hoya te mukta kahevAya che. mukti: huM kartA chuM, bhakta chuM, e prakArane bhrAMtijanya bhAva tyajIne AtmasvarUpamAM cittanI vRttinI sthiti karavI e mukti che. mukti cAra For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAranI che. sAya, sAmIpya, sArUpya ane sAyujya. vedAMta kavalyamukti aMgIkAra kare che, je prApta karanArane pharIthI A lokamAM pAchA pharavuM paDatuM nathI. vaLI jIvamukti ane videha mukti paNa che. mukhyAtmAH sAkSI. phUTastha. mumukSu: vividha dukhanI nivRtti ane paramAnaMdanI prAptirUpa mokSanI IcchA karanAra. mumukSutA jJAnanA vivekAdi sAdhanacatuSTayamAMnuM eka. saMsArane janma-maraNarUpa baMdhanamAMthI chUTavAnI daDha buddhi ane mokSanI irachA. mUDhatA : cittanI pAMca avasthA che, temAMnI bIjI nidrA, Alasya Adi tamaguNanA pariNAmane mUDhatA kahe che. mUlAvidyA-mUlAjJAna : zuddha sAkSIrUpa cetanyane DhAMke te avidyA athavA ajJAna. meghAkAzaH megha eTale vAdaLa, temAM raheluM AkAza tathA temAMnA jaLamAM paDeluM AkAzanuM pratibiMba te baMne meghAkAza kahevAya che. maitricatuSTaya mitro, mukti, karuNA ane upekSA, A jJAnInI bhAvanAnA cAra prakAra che, pitAnI For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [9]. samAna hoya tenI sAthe mitratA rAkhe che. pitAthI AgaLa vadhelAnI sAthe muditA bhAvathI-AnaMda pAmavArUpa bhAvathI rahe che. pitAthI nikRSTa athavA duHkhIne joIne karuNAbhAva pragaTa kare che ane pApInI tarapha upekSA vRttithI rahe che. mekSa : anarthanI nivRtti ane paramAnaMdanI prApti paramAtmAne svasvarUpe jANe te AtmasAkSAtkAra; azeSa ajJAnabhaMga, mekSanA pAMca prakAra che : sArUpya, sAlekaya, sAMnidhya, sAyujya ane kaivalya. A pAMcamAM kaivalyamakSa e ja kharo mela che. bAkInA upAsanAnA phaLarUpe prApta thatAM lekAMtaramAM ucca sthitirUpa che paraMtu tyAMthI pAchA janmavuM paDe che. __muktirhitvA'nyathArUpaM svarUpeNa vyavasthitiH / makSa te anyathA rUpane choDI pitAnA svarUpe sthiti karavI te che. svarUpanuM smaraNa. mokSadvArapAla : zama, saMtoSa, vicAra ane satsaMga. medavRtti AnaMdamaya kozanI traNa vRttimAMnI eka ISTa vastunA lAbhathI je sukha thAya te. For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3] meha : satya-asatya, AtmA-anAtmAnA svarUpa ne viveka na ho te kartAbhoktArUpa buddhi ajJAna, bhrAMti. yajJa: je vaDe parabrahmanuM yajana thAya te karma. 1 RSiyajJa, 2 devayajJa, 3 pitRyajJa, 4 manuSya yajJa ane 5 bhUtayajJa e pAMca prakAra che. yama aSTAMga yoganuM paheluM aMga. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha, ATalA yama kahevAya che. A yama adhyAtma ImAratanA pAyArUpa che. yuktayogIH sarvakALa padArthanA jJAnavALe gI; Izvarane yuktayegI kahevAya. yukita: tarka daSTAMta. muMjAnagI : ciMtana karavAnI sAthe ja jene saghaLuM jJAna thAya te yuM jAnagI. ga: cittavRttinirodha, upAsanA, AtmasAkSAkAra; jIvanuM paramAtmA sAthe joDANa. A yeganAM ATha aMga cheH yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna, samAdhi. rAjayoga ane haThaga evA enA be prakAra che. je jAtanA sAdhananuM avalaMbana laIne For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 24 ] paramAtmA sAthe joDANa karavAmAM te sAdhananI sAthe ceAga zabda prakAranA ceAga bane che. jema bhaktiyAga, kama yAga, aspaza yAga vagere. cegakSema : aprAptinI prApti ane prANanuM rakSaNu. ceAgabhUmikA : 1 vANIlaya, 2 maneAlaya, 3 buddhi Avyu hAya lAgI te te jJAnayeAga, layayeAga, ma`trayeAga, ke laya, 4 ahaMkAralaya; athavA nIce pramANe pAMca : 1 kSepa-rAgadveSa vaDe thatI cittanI caMcaLatA. 2 vikSepa-hima khacittanI kadAcit thatI dhyAnayuktatA. 3 mUDhanidrA, taMdrAyuktatA. 4 ekAgra ane 5 nirodha. yAgavRtti: zabdanA avayavAnA maLavAthI te zabdanA arthanuM jJAna karavAnu zabdamAM rahelu sAmarthya, jema ke pAcaka+pacakkarAMdhavuM+aka= karanAra-rasAI karanAra AvA atha thayA. ceAgArUtivRtti : avayavA tathA saMketa vaDe peAtAnA ane jaNAvavAnu` padamAM raheluM sAmarthya. jema ke pakaja. ceAgyatA : eka padArthanA anya padArtha sAthenA ceAgya sa''dha, jema ke vRkSane agni vaDe siMce For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che : AmAM agnimAM jala peThe siMcavAnI yegyatA nathI. mATe agni zabdane baMdha thAya nahi. egyatA vinA padArthadha thatuM nathI. rajoguNaH prakRtinA traNa guNamAMne bIjo guNa, je dehIne kAmamAM pravRtta karAve che ane viSamAM rAga upajAve che tathA kAma, garva, phodha, tRSNAdi utpanna kare che. rasa tathA rasa guNa : 1 madhura, 2 ala (khATA), 3 lavaNa ( khA ), 4 kaTu (kahe ), 5 kaSAya (sU) ane 6 tikta (tIkha ). rasaguNa pRthvI ane jaLa be drAmAM rahe che. pRthvImAM cha prakArano rahe che ane jaLamAM ekalo madhura rasa rahe che. rasAsvAdaH nirvikalpa samAdhimAM cAra vigha che temAMnuM eka sattvaguNane prakAza thatAM je AnaMda, jJAna, siddhi Adi prApta thAya temAM ja cittane AnaMda pAmavA daI AgaLa na laI javuM te, savikalpa samAdhimAM thate vikSepa, nivRttijanya ane sopAdhika AnaMda te rasAsvAda. te nirvikalpa samAdhimAM jatAM aTakAva kare che. saMprajJAta sukhanI icchA. For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [9] rAga H viSayomAM prIti, neha, utkaTa icchA-tRSNa. rAjagaH jIva-brahmanI ekatA karavA mATe sAdhana catuSTaya ane samabhUmikAdi jJAna kamarUpa sAdhane ne upayoga karI cittavRttine mAravI te. dhAraNA, dhyAna ane samAdhine abhyAsa karI cittane zreyAkAra banAvavuM te. prANane rokI prANAyAma karI cittano vikSepa aTakAvavuM te haThaga kahevAya. rUDhivRtti H A zabdano A ja artha thAya evA lekenA saMketa pramANe pitAnA arthane batAvavAnuM padamAM raheluM sAmarthya jema ke ghaTa, paTa, vagere. rU5 tathA rUpaguNa: 1 dhoLa, 2 nala, 3 rakta, 4 pIta, 5 harita (lI ), 6 kapIza (bhUkhare) ane 7 citra (kAbaracitare), e rUpaguNa pRthvI, jaLa teja e traNa dravyamAM che. pRthvImAM sAte prakAranAM rUpa che. jaLa ane tejamAM ekale dhoLo (zukla ) guNa rahe che. lakSaNa : asAdhAraNa dharma, je dharma pitAnA lakSya sivAya bIje rahe nahi te dharma. jema ke godaDIvALI gAya. ahIM gadaDIpaNuM gAya sa. sa. For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sivAya kaI prANImAM rahetuM nathI. tethI te gAyane asAdhAraNa dharma che, tethI te gAyanuM lakSaNa che. enA be prakAra che: 1 taTastha lakSaNa ane 2 svarUpa lakSaNa. lakSaNadoSa (3): 1 avyAptidoSa, 2 ati vyAptiSa ane 3 asaMbhavadoSa. traNa doSathI rahita je lakSaNa te nirdoSa lakSaNa che. lakSaNAvRttiH jyAM zabdane vAcya athavA mukhya artha lAgu na paDe tyAM zabdano paraMparA saMbaMdha joI artha kare te; "raciva rakSAzakyAthenA saMbaMdhane lakSaNo kahe che. A lakSaNAnA traNa prakAra che: 1 jahatI, 2 ajahatI ane 3 bhAgatyAga athavA jahatI- ajahatI lakSaNa. lakSya arthaH lakSaNa vRttithI jANavA egya artha, garbhita artha tAtparyArtha. layaH nirvikalpa samAdhimAM cAra vidhra che temAMnuM paheluM nidrA, Alasya Adi eka rIte vRttine abhAva, nAza; kAryanI kAraNarUpe sthiti kAraNumAM nivRtti e laya che. upAdAna kAraNa vidyamAna chatAM kAryane je tirodhAna-mAtra che For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | [8] tenuM nAma laya. layaciMtana : kAryane kAraNamAM laya karI kAraNarUpa jANa dhyAna karavuM te; jema ke pRthvInuM kAraNa jala che, jalanuM kAraNa teja che, tejanuM kAraNa vAyu che, vAyunuM kAraNa AkAza che, e rIte sarva prapaMcanuM kANuM Izvara che, tethI jagata izvarathI bhinna nathI, ema jANI dhyAna karavuM te layaciMtana che. lAghava : (nyAya) ochAmAM ochA tatvane svIkAra karI vadhAremAM vadhAre khulAse maLe te lAghava guNa che, jemAM gauravadoSa Avato na hoya. liMga (nyAya) hetu, jema ke dhUma te agninuM liMga che; vedAMtavAnA tAtparyano nizcaya karavAmAM cha yukti che te paliMga kahevAya cheH 1 upakama-upasaMhAra, 2 abhyAsa, 3 apUrvatA, 4 phala, 5 arthavAda ane 6 upapatti. e SaDa liga che. liMgaparAmazaH (nyAya) liMga eTale kArya uparathI kAraNanuM jJAna thAya tenuM dhumADAnA jJAnathI agninuM jJAna thAya te dhUmajJAna parAmarza kahevAya che, For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (99 ] liMgazarIraH jIvanAM traNa zarIramAMnuM eka paMca prANa, paMcajJAnendriya, paMcakarmendriya, mana, buddhi, citta ane ahaMkAra e sarva maLI ligazarIra kahevAya che-sUkSma zarIra, lezAvidyA : 1 prArabbakAryane saMpAdana karavAmAM kuzaLa evI eka prakAranI avasthA te lezAvidyA. 2 dhoI nAkhelA lasaNanA vAsaNamAM - pAchaLa rahelI lasaNanI vAsanI peThe rahele avidyAne saMskAra te lezAvidyA. 3 prArabdha evA vartamAna dehAdi samApta thatAM sudhI cAlyA kare, ema thavAnA heturUpa vikSepazaktine je aMza te lezavidyA. loka : prANIone karmanuM ane jJAnanuM phaLa bhoga vavAnuM je sthAna te leka. svarga, mRtyu ane pAtALa ema traNa leka che. vaLI 1 bhU; 2 bhuva, 3 svaru, 4 maharloka, 5 janaka, 6 tapaleka ane 7 satyaleka ema sAtaloka che. lekavaNuM lekamAM kIrti meLavavAnI icchA-tRSNA. lAbha : pitAnA mAnelA padArthono tyAga sahana tha te. For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir t100 ] vadavyAghAtaH (nyAya) belavAmAM ja doSa Ave te; jema ke mArA mukhamAM jIbha nathI. jIbha na hoya te "mArA mukhamAM jIbha nathI" A vacana paNa bolI zakAya nahi. eTale bolatAM ja virodha Ave che. te vadavyAghAtadoSa che, varNaH brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zudra e cAra vaNe che. vastu sat, cit AnaMdasvarUpa brahma, zuddha cetana, AtmA. vastupaccheidaH padArthane anya vastu vaDe vibhAga. vaMdana bhakti potAnA iSTadevane premapUrvaka dIna bhAvathI namaskAra karavA te. vaMda : vedAnta, guru ane Izvara. vAkya AkAMkSA, gyatA ane Asakti, e traNavALe je padone samUha te vAya. vAkyanA prakAra be che : 1 laukika-AptapuruSe kaheluM, 2 vaidika-sarvajJa Izvare kaheluM athavA 1 avAtara vAkya-"Izvara che" ema pakSa jJAna karAve, 2 mahAvAkya-" tamati ema apakSa jJAna karAve. For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 101 ] vAgyAtha : zabdanI zakti-vRtti vaDe jANavAmAM AvatA artha; mukhya artha, zakyArtha zabdane sIdho artha, vANInA prakAraH parA, pazyantI, madhyama ane vikharI. parA nAbhimAM che, pazyantInuM sthAna hRdaya che. madhyamA kaMThanA madhyabhAgamAM rahe che, ane jIbha, dAMta heTha vageremAM vaikharI rahe che. vAdaH tattvavastunA bodhanI icchAvALA be puruSanI prazna-uttararUpa je kathA tenuM nAma vAda. 1 pratibiMbavAda 2 ava chedavAda. athavA 1 AraMbhavAda, 2 pariNAmavAda ane 3 vivartavAda. 1 vAda-guruziSya-saMvAda, 2 apavAdayuktipramANakuzaLa paMDitano vAda (potAnA matanuM khaMDana ane sAmA pakSanA matanuM khaMDana). 3 vitaMDAvAda. vAsanAya : lokavAsana, dehavAsanA ane zAstra vAsanA, kAntaramAM javAnI icchA te lekavAsane. zarIra huM chuM ema mAnI tene puSTa karavAnI IcchA te dehavAsanA. aneka prakAranAM zAstranuM adhyayana karavAnI IcchA te zAstravAsanA. tene eka prakAra pAThavAsanA paNa che. zAstrone For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 102 ] pATha karyA kare che. vAsanAnaMda: viSaye vinA brahmAnaMdanI vAsanAthI sukha thAya che. jema ke suSaptamAM brahmAnaMdane anubhava karyA pachI jAgrata thatAM tenA saMskAra thoDo samaya rahe che. ane jene lIdhe pharIne te sthitimAM javA prayatna karAya che, te brahmA naMdanI vAsanA che. e ja vAsanAnaMda che. vikama viruddha karma-niSiddha karma-zAe je karma karavAnI nA pADI che te karma. vikAraH 1 janma, 2 astitA (pUrva avidyamAnanuM astitvamAM AvavuM te), 3vRddhi, 4 vipariNAma, 5 apakSaya ane 6 vinAza. vikSepaH cittanI pAMca avasthAmAMnI trIjI avasthA dhyAnamAM pravRtta cittanI bAhya vRtti thAya te vikSepa kahevAya che. athavA skUla, sUma be zarIra sahita cidAbhAsa vikSepa zabdathI kahevAya che. vikSepazakita: prapaMca (jagata) ane tenuM jJAna utpanna karanAruM je ajJAnamAM sAmarthya che te. vicAraNuMH vivekAdi cAra sAdhana saMpAdana karI tathA sazurunuM vidhivat zaraNa karI temanI For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 13 ] pAsethI satzAstranuM zravaNa karavuM ane temaNe upadeza karelA viSayanuM manana karavuM te. jJAnanI sAta bhUmikAmAMnI bIjI bhUmikA. vijJAnaH dazyamAtrane bAdha thaI jAya ane eka ja advitIya brahma che, e anubhava thAya te; buddhi. vijJAnamayakeza: pAMcakozamAMne eka paMca jJAnendriya ane buddhi maLIne vijJAnamayakoza kahevAya che. vijJAnavAdaH buddhadhama gAcArane mata; jeo mAne che ke sarva padArtha buddhithI bhinna nathI, ane buddhi kSaNika vijJAnarUpa che. sarva kSaNa -A sarva padArtha kSaNika buddhirUpa che. temAM paNa pravRtti vijJAna ane AlayavijJAna evA be prakAra che. vitaMDAvAdaH (nyAya) je vAdamAM potAne mata sthApana karavAmAM AvatuM nathI, paNa mAtra sAmA pakSanuM khaMDana karavAmAM Ave che, viauSaNa dravyada saMpatti meLavavAnI IcchA. videhamuktiH prArabdhane kSaya thavAthI traNe deharUpa ajJAnane nAza thavo ane caitanyamAtra avazeSa For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [104 ] rahI javuM te, saMsArarUpa prapaMcanI pratItirahita brahmasvarUpe sthiti. vidyA: brahmajJAna. vidyAnaMdaH brahmajJAnathI utpanna thatuM sukha athavA AnaMda, zAstravicArathI prApta thate kRtakRtyane AnaMda. vidvatasaMnyAsa cittanI zAMti mATe tattvajJAnI je saMnyAsa grahaNa kare che te. viddhasaMnyAsInA bAAcihna ne AcAra paramahaMsa jevAM athavA avyakta hoya che. vinigamaviraha (nyAya) cha dezamAM eka eka nizcayAtmaka yuktine abhAva. viparIta bhAvanA AtmA dehAdi rUpa che. athavA "jagata satya che" ema mAnavuM te; vastunA vAstavika svarUpano tyAga karI tenA viSe judA prakAranI buddhi karavI te mithyA jJAna. viparyayaH jyAM je vastu nathI tyAM te che tema mAnavuM te; brama; jema chIpamAM rUpuM bhAse che tema A saghaLe prapaMca adhiSThAna brahmamAM bhAse che, te viparyaya che; UlaTuM bhAsavuM. For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 105 ] vibhu : vyApaka prahma. vimazaH vivekapUrvaka vicAra. virAga: A leka tathA parAkanA padArthonA bhemAM aruci te virAga. virATa samaSTa sthala prapaMca sahita cetana, vizvAnara. vivata kAraNaH pUrva avasthAne tyAga karyA vinA anya avasthAnI prApti te vivatI upAdAnakAraNa che. svarUpamAM kaI paNa jAtanuM pariNAma thayA vinA-karyA vinA-je kAryane utpanna kare- pratIti karAve te vivatI kAraNa. jema brahmamAM jagata athavA dorImAM sarSa bhAse, tyAM brahmane ane dorIne vivarta eTale bhrAMti athavA kapanA che. vivavAdaH adhiSThAnanA svarUpane nahi choDatAM doSanA yogathI judA rUpe padArtha jaNAya che evuM kathana, te vivartavAda kahevAya che. vividiSA saMnyAsaH parama tatvane jANavA mATe je saMnyAsa grahaNa karavAmAM Ave che te. viveka: 1 jJAnanA cAra sAdhanamAMnuM prathama sAdhana 2 nitya-anitya, satya-asatyanuM pRthakakaraNa For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [16] karavuM te teno pRthaka pRthaka vicAra kare te. 3 AtmA nitya che ane AtmAthI bhinna brahmaleka paryata sarva anitya che, e prakAre zrati, smRti ane yukti vaDe vicAra tenuM nAma viveka che. 4 sAkSI AtmAne pAMca kezathI judo karIne nizcaya kare te viveka kahevAya che. viziSTAdvataH advaitanA traNa prakAra che temAM eka rAmAnujAcAryane e mata che. emAM brahma, cita (jIva) ane acita (jaDa) emane bheda mAne che. vizuddhaH avidyArUpa maLathI rahita. vizeSa caitanyaH aMtaHkaraNanI vRttinA agrabhAgamAM sthira thayeluM cetana. vizvaH vyaSTa, sthUla abhimAnI jIva. viSayaH bheganAM sAdhana-zabda, sparza, rUpa, rasa ane gadha e pAMca viSaye che. 1 e tamAtrAo paNa kahevAya che. 2. zAstronA cAra anubaMdhamAM eka brahma ane AtmAnI ekatA vedAMtazAstrane viSaya (pratipAdya) che. viSayAnaMda: viSe prApta thavAthI tenA bhoganI - IcchA zAMta thaI mana aMtarmukha thAya tyAre For Private and Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 107 ] mananI vRttimAM AnaMdanuM pratibiMba paDe che te. viSayIH A loka ane paralokanA vihita viSa saMpAdana karavA mATe vihita uga karanAra. visaMvAdI bhramaH je mithyA jJAnathI pravRtta thatAM ISTa phaLanI prApti na thAya te. vRttiH aMtaHkaraNa athavA ajJAnanuM pariNAma vizeSa zabdano pitAnA artha sAtheno saMbaMdha. zabdanI be vRtti che: 1. zaktivRtti ane 2. lakSaNAvRtti. jIvananirvAhanA sAdhanane paNa vRtti kahe che. vRttinA prakAraH pramANa, viparyaya, vikalpa, nidrA, ane smRti. tathA kilaSTa ane aliSTa evA bheda paNa che. vRtti vyAptiH vRttine viSe. buddhivRttine sadabhAva. aMtaHkaraNanuM viSayAkAra pariNAma te vRttivyApti. vRddhaH avasthAvRddha, jAtivRddha, AzramavRddha, vidyAvRddha, dharmavRddha ane jJAnavRddha A cha vRddho gaNAya che. vedaH 1 je vAkya manube raceluM na hoya te veda. 2 dharmanuM ane brahmanuM pratipAdana karanAruM apauruSeya pramANarUpa vAkya te veda (madhusUdana). 3 maMtra ane brAhmaNane samudAya te veda. A For Private and Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 18 ] veda cAra cheH Rveda, yajurveda, sAmaveda ane atharvaveda. vedanA kAMDa (3): karmakAMDa, upAsanAkAMDa ane jJAnakAMDa. vedAMga: 1 zikSA, 2 kapa, 3 vyAkaraNa : nirukta pa chaMda ane 6 tiSa. vedAMtaH vedano chevaTane bhAga, upaniSada, SaDradarzana mAMnuM eka darzana, uttaramImAMsA. kevalAdvaitavAda. vaikharI vANI: kaMTha, tAla Adi sthAnethI uccArAtA zabdarUpa vANI. vairAgyaH sAdhanacatuSTayamAMnuM jJAnanuM bIjuM sAdhana A lokanA tathA parAkane viSaya-bhegamAM IcchA athavA prItine abhAva na thave te. vairAgyakAraNa viSayamAM doSadarzana vairAgyanuM kAraNa che. vairAgyaphalaH vinA prayatna prApta thayelA bhAgomAM paNa cittanI je adInatA che te verAgyanuM phaLa che. vezvAnara : samaSTi sthUla prapaMca sahita cetana; virATa, agni, For Private and Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 17 ] vyakti anekamAM anugata rahenAra eka dhama jAtine - je Azraya te vyakti che. vyatireka abhAva; tyAga. vyabhicAraH (nyAya) viyega; apavAda. vyabhicArIH (nyAya) sarvadA ekarUpe nahi rahe nAra; je vastu kyAreka hoya ane kyAreka na hoya te sarvamAM vyApaka nahi evuM; avasthA taradharmAntaravALuM. vyaSTi: eka, jIva. vyaSTi ajJAnaH jIvanI upAdhi avidyA; kAraNazarIra; AnaMdamaya koza, suSupta avasthA; sthUlasUphama zarIranuM layasthAna. vyaSTi sUkSma zarIra H taijasanI upAdhi, eka sUkSma zarIra. vyasana ISTa ke aniSTa vastumAM cittanuM lAgI rahevuM te vyasana che. vyAptiH (nyAya) sAhacaryane viSaya, dhumADo ane agni sAthe rahe te sAhacarya-svAbhAvika saMbaMdha; jyAM dhumADe hoya tyAM agni hoya e niyama te vyApti. vRttivyAmi, phalavyApti e be prakAra che. For Private and Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAvakaH bheda batAvanAruM; vizeSaNarUpa. vyAvahArika jIvaH sAbhAsa aMtaHkaraNarUpa jIva. vyAvahArika sattA: traNa prakAranI sattAmAMnI eka, je izvarasRSTi eTale deha, iMdriya Adi prapaMcamAM che, ane jene bAdha brahmajJAnathI thAya che te; janma, maraNa, baMdha, mokSa Adi vyavahArane siddha karavAvALI je sattA eTale vidyamAnatA athavA hovApaNuM te. zakitaH brahmane Azraye rahenArI mAyA; AvaraNa ane vikSepa e be prakAra enA che. zakitavRttiH zabdano artha sAthe saMbaMdha jethI zakyAthe ke vAcyArtha thAya che te. zakyAtha: zabdane mukhya artha; vAgyArtha. zabdaH AkAzamAne (zrotragrAhya) guNa paMca tanmAtrA athavA paMca viSayamAMno eka. zabdapramANu yathArtha vatAnuM kaheluM vacana. yathArtha vaktA-satyavaktA, zAstra pramANa zabdapravRtti: jAti, guNa, kriyA ane saMbaMdha, cAra zabda pravRttimAM nimitta che, brahmamAM temanI pravRtti nathI ema vicAravuM. For Private and Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 1 ] zabdabrahma: veda; praNava zabdavRtti: zabdanA arthane prakAra, zaktivRtti ane lakSaNavRtti evA enA be bheda che. zatru(ari)vaga: palekanA virodhI AMtara zatruone samUha temAM kAma-icchA athavA prApta vastunA bhAganI icchA, kodha, lobha, moha, mada ane matsara. ' zamaH 5 saMpattimAMnI prathama; manonigraha; manane bahirmukha thatuM aTakAvavuM te, mananI zAMti. zarIraH pUrvajanmanAM puNya pAparUpI karmothI baMdhA celuM sukhaduHkhanA bhoganuM sthAna; dhUla, sUkSma ane kAraNa evA enA traNa prakAra che. zAstraH kRti, smRti, sUtrAdi zAstra kahevAya che. zAMtAvRttiH harSa, vairAgya, kSamA, udAratAdi satva guNanI vRtti zAMtavRtti che. zAMtAtmA : zuddha brahma. zuddhAdvaita : vallabhAcAryane puSTimArga. emAM mAyAnA adhyAsathI sRSTi thAya che ema mAnavAmAM AvatuM nathI, paNa mAyArahita zuddha brAnA AvirbhAva-tirobhAvathI sRSTi thAya che, ema For Private and Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 112] mAne che, zuddha caitanya viruddha dharmane Azraya che, ema paNa mAne che. zubhecchA H A vizvamAM grahaNa karavA yaMgya ane tajavA yogya ne guru ane zAstrathI jANavAnI tIvra IcchA. jJAnanI sAta bhUmikAmAMnI prathama bhUmikA. zUnyavAdI : sarvanuM kAraNa abhAva che, jagata zUnyamAMthI utpanna thayuM che ane zUnyarUpa che ema mAnanArA buddhadhamI mAdhyamika sarva jo nya-sarvazUnya che" e emane siddhAMta che. zeSaH aMgabhUta athavA bAkI rahe te zeSazeSIbhAvaH zeSapaNuM gauNapaNuM. zakanAza : mArA brahmasvarUpamAM zoka duHkhada nathI ema jANavuM te. zyAlasAmeya nyAyaH prajana jANyA vinA samAna saMjJA athavA nAmathI brama thAya te pitAnI zALA ane kutarAnuM eka ja nAma hoya te ekane viSe bolatAM bIjAne mATe bolAya che ema samajavAmAM Ave te. zraddhAH saMpattimAMnI eka guru ane zAstra upara vizvAsa, sa, sI. For Private and Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [13] zravaNu jJAnanAM aMtaraMga sAta sAdhanamAMnuM eka vedAMtavacane vaDe jIvabrahmanI ektAnuM vivecana sAMbhaLavuM te; zrotriya ane brahmaniSa gurunA mukhathI mahAvAkyone yathAyogya artha samajavo te. zravaNubhakita: pitAnA iSTadevanA guNAnuvAda prema ane zraddhA sahita sAMbhaLavA te. zravaNuliMga : (2) upakramo pasaMhAra, abhyAsa, apUrvatA, phala, arthavAda ane upapatti. zrutiH upaniSada, vedAnta; vedavacana. zrotriya : veda ane upaniSadene arthapUrvaka sAre abhyAsa jeNe karyo hoya te. Samika jarA, maraNa, bhUkha, tarasa, zeka ane meha e che Urmi che. temAM jarA, maraNa e sthala zarIranI Urmi che. bhUkha, tarasa e prANanI Urmi che ane zAka ane moha e mananI Urmi che. paSa: ( nyAya) Izvara sarvatra vyApaka ane nitya che, tethI bhinna rIte mAnatAM je naDatara Ave te doSa kahevAya che. A deza cha prakAra For Private and Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [114] nA che : AtmAzraya, anyAzraya, cakrikA, anavasthA, vinigamanAviraha ane prAglapa. pazAstra: darzana-nyAya, vaizeSika, sAMkhya, ga, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA athavA vedAMta e SazAstra athavA padarzana che. pasaMpattiH sAdhanacatuTyamAMnuM trIjuM sAdhana zama, dama, uparati, titikSA, zraddhA ane samAdhAna, e che saMpatti kahevAya che. SaDUbhaga(IzvaranA): 1 samagra aizvarya, 2 samagra dharma, 3 samagra yaza, 4 samagra zrI, 5 samagra jJAna ane 6 samagra vairAgya. pabhAvaH padArthonI cha avasthAH havuM, utpanna thavuM, vadhavuM, pariNAma pAmavuM, ghaTavuM ane nAza pAmavuM. e cha bhAvavikAra che. paliMga: vedAI nirNaya karavAnI cha yuktiH upakama, upasaMhAra, abhyAsa, apUrvatA, phala athavAda ane upapatti. sakAmakarma : phalecchA sahita karma. sakhyabhakitaH pitAnA ISTadevanI sAthe pavitra mitranI peThe vivekapUrvaka vartavuM te. For Private and Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 115 ] saguNa upAsanA kAraNabrahma Izvara ane kAryabrA (hiraNyagarbha Adi)nI upAsanA. sat H jene traNe kALamAM bAdha ke niSedha thaI zake nahi evuM advitIya brA, sattAH havuM te, vidyamAnatA. e sattAnA traNa prakAra che pAramArthika, vyAvahArika ane prAti bhAsika sattA. satyaH traNe kALamAM bAdha na pAme ane ekarUpe rahe tevuM nitya tatva. koInuM ahita na thAya evuM yathArtha ne priya balavuM te. somokSa jJAnIne vartamAna janmamAM ja videha kaivalya-rUpa je mekSa thAya che te. sarvApatti: AtmasvarUpanI prApti eTale ke hAthamAM rAkhelA AmaLAMnI peThe pitAnA AtmasvarUpane pratyakSa anubhava che te. jJAnanI cothI bhUmikA. samavAya saMbaMdha: (nyAya) be padArtha judA na paDI zake evI rIte tene joDanAra ane ekane nAza thAya te bIjAne paNa nAza thAya e saMbaMdha. jema ke taMtu ane paTane saMbaMdha, dravya ane guNa tathA avayava ane avayavIne For Private and Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samavAya saMbaMdha che. nitya saMbaMdhane samavAya saMbaMdha kahe che. upAdAna ane upAdeyabhAvarUpa saMbaMdha paNa samavAya che. samavAyI kAraNa: (nyAya) kArya abhinna kAraNa upAdAna kAraNa, samavAya saMbaMdhathI raheluM kAraNa, samaSTiH samagra, samUha, jema ke, eka vRkSa te vyaSTi ane ghaNAM vRkSone samUha je vana te samaSTi. samaSTi ajJAnaH IzvaranI upAdhi mAyA. samaSTi sUkSma zarIraH hiraNayagarbhanI upAdhi. samaSTi sthala zarIraH virATanI upAdhi jarAyuja Adi cAra prakAranAM zarIra, samAnaH pAMca prANamAM eka, jenuM nAbhi sthAna che ane khAdhelA annajaLane pAcana cAgya banAve che. samAdhAna: cha saMpattimAMnI eka; brahmamAM mananI ekAgratA. samAdhi cittanI ekAgratA, jemAM vijAtIya pravAhane tiraskArapUrvaka sajAtIya pravAha vahe ane mAtra abheda brahma ja saphare te nididhyAsana For Private and Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 117 ] nI paripakvAvasthA. enA be prakAra che: vikalpa ane nivikalpa. samAdhidoSaH laya, vikSepa, kaSAya ane rasAsvAda A cAra samAdhimAM vinnarUpa che. samyak danaH yathA jJAna. sarvAtmabhAvaH brahma ane AtmAnI ekatA, abheda. savikalpa : nAma, jAti, guNa AdinI kalpanA sahita; saguNu. savikalpa samAdhi jJAtA, jJAna ane jJeya e tripuTInA bhAna sahita brahmamAM cittanI ekAgratA. enA e prakAra cheH dRzyAttuviddha ane zabdAnuMvizva. kAma, krodhAddhi vRttionA sAkSIpaNA vaDe bheda pAmelI ekAgratA te dRzyAviddha che ane 'duM mAsmi ' evA zabda sahita ekAgratA te zabdAnuviddha samAdhi che. , saMga: lAbhisa`dhi; padA bhAge pa2 Asakti, sacitkama : pUrva janmAmAM karelAM karmonAM khIjanA samUha phaLa ApyA vinA ekaThA thayelA hAya te. sa'prajJAtayeAga jemAM dhyeya viSayanA atyaMta : : For Private and Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 18 ] spaSTapaNe anubhava karavAmAM Ave evI cittanI avasthA, saMbaMdhaH saMga, samavAya ane tAdAmya e traNa prakArane saMbaMdha che; kArya kAraNabhAva, viSayaviSayabhAva ane AdhAra AdheyabhAva evA paNa traNa prakAra che. be zabdono sAmAnyadhakaraNya, be padArthono vizeSaNa-vizeSyabhAva ane pratyaMgAtmA tathA tenA lakSaNane lakSya lakSaNabhAva evA paNa bheda che. tathA pratipAdaka-pratipAdya, janya-janaka, nivatya-nivataka, prApya-prApaka vagere anubaMdha catuSTaya mAMno eka anubaMdha. saMnyAsa : saMsArano tyAga; enA be prakAra che : 1 vividiSA, 2 vidvata saMnyAsa. saMnyAsI cAra prakAranA cheH 1 kuTIcaka, 2 bahudaka, 3 haMsa ane 4 paramahaMsa. kAmyakarmone tyAga. saMyamaH dhAraNA, dhyAna ane samAdhi e traNanuM nAma saMyama che. dhyAtA ane dhyAna jyAre AyA kAra bane tyAre tene saMyama kahe che. saMvAdI bhramaH je mithyA jJAnathI pravRtta thatAM iSTa phaLanI prApti thAya te. For Private and Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 119 ] saMzaya: saMdeha, te pramANagata ane prameyagata ema be prakAranuM che. zruti karmane bedha kare che ke brahmanuM pratipAdana kare che, evI cittavRtta te pramANugata saMzaya che. jagatanuM kAraNa brahma che ke mAyA che, evI je cittavRtti te prameyagata saMzaya che. nyAyazAstramAM kahelA seLa padArtho mAM trIje padArtha, saMskAraH pUrva karmanA aMkura; vAsanA. saMhitAH dharmane bodha thavAne arthe racele graMtha te (jema manusmRti mahAbhArata ityAdi) athavA jemAM sArI rIte hitanuM pratipAdana kareluM hoya te vaNenuM atizaya sAnnidhya. sAkSAtkAra: aparakSAnubhava. sAkSIH aMtaHkaraNamAM raheluM cetana, prakAzaka, draSTA; AtmA. sAdhanacatuSTaya : jJAnanAM cAra sAdhana : viveka, virAgya, samAdi cha saMpatti ane mumukSutA. sAmayikAbhAva: amuka samaya mATe je abhAva hoya te. jema keAI mANasa bahAra gaye For Private and Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 17 ] hoya tyAre gharamAM tene abhAva hoya che te sAmayikAbhAva. sAmAnya caitanya sat, cit, AnaMdarUpe sarvatra vyApI raheluM cetana te. sAmAnyAdhikaraNyaH eka ja arthanA be zabdone paraspara saMbaMdha, be vastune sadA abheda jema ke, kUTastha ane brahmanuM tathA ghaTAkAza ane mahAkAzanuM sAmAnyAdhikaraNya kahevAya che. bhinna bhinna arthane vAcaka zabdanuM eka arthamAM rahevuM. "tatvamasi" e vAkyamAM tat ane vamanuM sAmAnyAdhikaraNya che. sAmIpya : mokSanA cAra prakAramAM eka prakAra IzvaranA sevakarUpe tenI samIpamAM rahevuM te. sAyujya: eka prakArane mekSa IzvaranA samAna . vibhUti prApta thavI te. sArUpya: eka prakArane mela, IzvaranA anujarUpe tenA samAna rUpanI prApti thavI te. sAlaya: eka prakAranI mukti; IzvaranA lekamAM prajArUpe rahevuM te. sASTi : eka prakArane mokSa IzvaranA yuvarAjarUpe rahevuM te. For Private and Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 121 ] sAMkhya : tattvavicAra jJAna. siddhi yogathI prApta thatuM alaukika sAmarthya aNimA, mahimA, ladhimA, garimA, prApti, prAkAmya, vazitva ane Izitva, e ATha prakAranI siddhi che. sUkSma zarIraH traNa zarIramAMnuM eka, je bheganuM sAdhana che te, paMca prANa, paMca jJAneMdriya, paMca kameMdriya, mana, buddhi, citta ane ahaMkAra maLIne sUkama athavA liMgazarIra kahevAya che. sUtrAtmA samaSTi liMgazarIrane abhimAnI, hiraNya garbha; brahamA. suSuptiH aMtaHkaraNathI trIjI avasthA; gADha nidrA. aMtaHkaraNa potAnA kAraNa ajJAnarUpa thAya te avasthA. sRSTi-daSTivAdaH mithyA ane bAdhartA, mAnasika sRSTi athavA jIvakRta jagata mAnavuM te. sthitaprajJa jIvanmukta, nizcala jJAnabuddhivALo puruSa. skUla zarIraH paMcIkRta mahAbhUtothI utpanna thayeluM zarIra je bhoganuM sAdhana che te. For Private and Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 10 ] sthUlAdhatInyAya : skUla batAvI dhIre dhIre sUkSama upara laI javuM te; jema ke aruMdhatIne tAre bahu sUkSma che. te batAvavA mATe prathama caMdramaMDaLa batAvavAmAM Ave ane kahe ke e aruMdhatI che, pachI kahe ke caMdrathI judA tArA te aruMdhatI che, pachI kahe ke sata tArA te aruMdhatI che. pachI temAMnA traNa nIcenA tArA batAve ane pachI kahe ke temAMne vacceno tAre te aruMdhatI che; ane chevaTe kahe ke te tArA pAse jhINe tAre che te aruMdhatI che. te ja pramANe paMca keza uparathI sUkSma AtmA samajAvavAmAM Ave che te sthUlAruMdhatInyAya kahevAya che. siddhionA prakAra: janmajA, auSadhijA, maMtrajA, tapitA ane samAdhijA. raNaH pratIti, bhAna, prakAza, calaNa valaNanuM sAmarthya. smaraNabhakita: pitAnA ISTadevanA nAmane ane temanA guNene sAMbhaLavA te. smRtijJAnaH iMdriyenA saMbaMdha vinA saMskArajanya jJAna, For Private and Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 133 ] svamAvasthA : aMtaHkaraNanI traNa avasthAmAMnI eka, jemAM aMtaHkaraNa manamaya padArthone anubhava kare che. svama avasthA: aMtaHkaraNanI vRtti zarIramAM ja kalpita viSa racIne tene AkAre thAya te avasthA. svarUpAnusaMdhAna brahmanuM ciMtana, AtmasAkSAtkAra. svarUpa lakSaNaH je lakSaNa pitAnA lakSyamAM kAyama rahetuM hoya che. jema ke, AtmA saccidAnaMda svarUpa che. svasvarUpaH brahma, AtmA. svAdhyAya : aSTAMgayoganA niyamone eka prakAra; vedavedAMganuM Avartana. svedajaH pasInAthI utpanna thanArA prANIo jevAM ke ja, mAMkaNa Adi. hoga: prANane rokI prANAyAma karI cittane vikSepa aTakAvavuM te; eka page UbhA rahevuM, hAtha UMcA karI rAkhavA, e Adi upAthI cittane mAravuM te. For Private and Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ 124 ] haMsa: je sanyAsI praNavanA japa kare te. A sanyAsamAM zikhAnA tyAga hoya che tathA eka daDa rAkhavAmAM Ave che. ane sUtra hiraNyagarbha : sUkSma samaSTinuM abhimAnI cetana; sUtrAtmA, kArya brahma, brahmA. hRdayagraMthi H AtmA ane cittanA ekapaNAnI brAMti. cittanI kAmAdi vRtti, cit ane jaDanA dRDha saMcAga, ahaMkAra. hetu : ( nyAya ) anumAnapramANanA pAMca avayavamAMnA bIjo avayava; kAraNa. hetvAbhAsa : (nyAya) khATA hetu; hetunA lakSaNathI rahita hAvA chatAM hetu jevuM bhAse te nyAyazAstramAM kahelA sALa padArthomAMnA teramA padA haMsa: brahma. For Private and Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sastu sAhitya' eTale UMcAmAM UMcuM sAhitya anya upayogI pustake purANamA rAmAyaNe zAMtiparva-(mahAbhArata vAlmIki rAmAyaNa (be bhAgamAM) 15-00 bhAga 6ThTho) 12-50 talasIkRta rAmAyaNa zrIharivaMza athavA (be bhAgamAM) 15-20 ttira mahAbhArata 10-00 giradharakRta rAmAyaNa vAyu purANa upaniSada vAmana purANa se upaniSada nAradamahApurANa Iza ne kena upaniSada 1-25 kaThopaniSada agnipurANa praznopaniSada zrImArkaDeyapurANa muMDakopaniSada varAhamahApurANa etareya upaniSada mahAbhAratabhrAra 4-50 rirIya upaniSada zrI mad bhAgavata-1-2 15-00 chagya upaniSada gImad bhAgavatane mAMkaya upaniSada 3-00 dazama skaMdha 4-00 : "hadAraNyaka upaniSada | (be graMthamAM) zrImad bhagavatI (devI) tAjatara upaniSada bhAgavata 10-00 ! upaniSada-navanIta viSapurANa 6-00 | mahAvAkayaranAvalI 15-00 1-50 - 1-50 1-00. For Private and Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0-40 0-60 0-37 dharma ane nIti AryadharmanIti ane hiMdu dharmanI bALapothI 0-5 cANakyanItisAra 1-25 navadhAbhakti 0-50 bAlavilAsa 1-50 nItizataka subhASitaranabhAMDAgAra 12-00 vijJAnazataka subhASita ratnamALA 0-75 zAMDilya bhaktisUtra cAra carcA 0-25 saMtoSasurata yakSa ane yudhiSThira 0-30 navasaMhitA ghamadana vyavahAramALA vATanA dIvaDA 1-50 satsaMgamALA hiMdudharma-moTuM 1-25 hiMdudharma ane sadAcAra 0-25 bodhamALA hiMdudharma 0-25 | jesala-tela tathA hiMdudharmanA pAyA 0-25 jAlaMdhara-gopIcaMda 0-25 0 - 7 0 0-50 0 0-40 0 gItAviSayaka rImad bhagavadgItA zrImad bhagavadgItA (guTaka) zAMkarabhASya (chapAze) ( 0 saM0 lipi) 0-50 puruSArtha bedhinI gItA aSTAvakragItA 0-60 (bhAga 3 ) 4-00 zrI rAmagItA 1-75 zrImad bhagavadgItA 1-50 rImad bhagavadgItA avadhUtagItA 1-25 ( guTake gu. lipi) 0-50 pAMDavagItA For Private and Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 dharmasthA-prArthanA 0 0-30 bata rAja 15-00 . lImbastavarAja vedika-vinaya nityapATha 1-25 (traNa khaMDomAM) 7 10 | kaMThAbhUSaNama puruSottama mAsamAhAnya 3-00 | hanumAna cAlisA 0-15 cuM DIpATha 2-00 sAMpradAyika pustake zrI viSNusahastranAma 0-50 | SoDaza graMtha zivamahimA stotra dhammapada -dharmanAM pade 1-25 haripATha 0-20 | samAdhizataka 0-40 viSNusahastranAma stotrama -15 japa 1-00 lokasAhitya 1-10 1-00 0-75 ( chapAze) kahevata saMgraha 4-50 soraThI duhAsaMgraha vAge rUDI vAMsaLI re. --00 kAThiyAvADI duhA kAThiyAvADanI daMtakyAo chapAze) barAsakarInI vArtA batrIsa pUtaLInI vAta 3-00 | naMdabatrIsI maDApacIsInI vAto 1-10 dhIrAmAnI vArtA pAMca lokakathAo 1-50 madana-mehanA suMdara kAmadAranI vArtA 0-75 | bhaDalI-vA 0-35 0-17 0-40. daSTAMtakathAo zrI subodhakathAsAgara zrI subedharanAkara daSTAMtazataka 3-00 5 beka vArtAo 2-00 | saMtanI vAta 1-50 | sadUdhasaritA 1-50 2-00 1-50 For Private and Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10-00 18 Arogya ane vaidaka tharaka-saMhitA (pAMca bhAgamAM ApaNe AhAra 2-00 bhAga 1 15-00 vaidA jIvana bhAga 2 je 15-00 vaidakanA akasIra upAyo 0-40 bhAga 3 vyAyAma ane sUryanamaskAra 0-75 bhAga 4 chAlopAla-marImasAlA 5-00 malamapaTTA bhAga 5 rasAyana( Ayurveda nibaMdhabhAvaprakAza bhAga 1 lA 12-00 mALA : bhAga 4 the) 1-50 bhAvaprakAza bhAga 2 15-00 Ayurvedane itihAsa 5-00 suzruta-Ayurveda rojide Ayurveda 1-25 T (be graMthamAM) 1600 ArogyanI bAramAsI 2-00 aSTAMgahRdaya-vAgabhaTa 15-00 be padevazataka 1-25 mAdhavanidAna 12-00 jhera utAravAnA tAtkAlika kAzyapa saMhitA 15-00 upAye hArItasaMhitA 6-00 ; mAMdA AhAravihAra 0-30 rasataMtrasAra ane siddhapragaTa ! mAMdagInAM kAraNe saMgraha-prathama khaMDa 10-00 kherAkanA guNadoSa che -75 pacApazca jIvanacaryA 0-50 (ArogyanI kuMcI) 3-00 haraDe ane tene upayoga) 0-pa0 cikitsAMjana vRkSAyurveda gharadharane vaidya 200 | dAMtanuM jatana Arogya viSe cUrNa-auSadhi 0-35 sAmAnya jJAna 1-00 vAtha--auSadhi garanAkara-pUrvArdha 8-00 : pAka-auSadhi sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya-amadAvAda sa, sA. 0-50 0-50. -40 For Private and Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvanacaritro yegIzvara yAjJavalkaya-maharSi yAjJavaphTanuM jIvanacaritra 0-6 0 bhakta pIpAjI-saurASTranA eka rAjavI bhaktanuM caritra 0-40 kabIra sAheba-saMkSipta jIvanacaritra 7=40 gosvAmI tulasIdAsa-mahAna bhaktakavinuM caritra 0=40 sata jJAnezvara ane mahAtmA ekanAtha saMkSipta jIvanacaritra jJAnezvara ne cAMgadeva -saMkSipta jIvanaprasaMgo, pAsachI sAthe zrI rAmakRSNa paramahaMsa-saMkSipta jIvana sata mULadAsa-preraNAdAyI ne romAMcaka aTha jIvanaprasaMge 9=3 7. mekaNuM dAdA-"kacchanA kabIra " gaNAtA saMtanuM camatkArika caritra 0-50 bhakta jalArAma-saMkSipta jIvanacaritra bhakta rohidAsajI-saM'tajIvananI preraka kathA zrImata zaMkarAcAya--saMkSipta jIvanacaritra bhakta aMbarISasaMkSipta jIvanacaritra, = 5 0 mahAtmA sarayudAsa-saMkSipta caritra ane temanAM saMsmaraNo 9=50 nAnabhaTTa bApA-bAdhaka ne preraNAdAyI jIvanaprasaMge 09=30 nAnaka-saMkSipta jIvanadarzana-kaThalAMka bhajano sAthe 0-60 caMdrahAsa-saMkSipta caritra che. vadhu vigata mATe vistRta sUcipatra maMgAve : che sastuM sAhitya vadhaka kAryAlaya-amadAvAda ku nuNci nuvvu nnnu aNt mNci For Private and Personal Use Only