Book Title: Vadopnishada
Author(s): Siddhasen Divakarsuri, 
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009622/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ motthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu - 9 gurjarabhAvAnuvAdAnuyutA zrIsiddhasenadivAkarasUrikRtavAdadvAtriMzikAvRttirUpA vAdopaniSad * saMzodhanam nUtanavRttisarjanam bhAvAnuvAdaH sampAdanam vairAgyadezanAdakSa AcAryadevazrImadvijayahemacandrasUrIzvaraziSyaAcAryadevazrImadvijayakalyANabodhisUrIzvarAH cAlo, have vAha nahIM paNa hAla karAM zIkhIe..... zrIsiddharsanI batrIsInI TIkA prakAzaka che zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa 2 pustakanuM nAma : vAdopaniSad. mULa graMtha : ekavIza dvAtriMzikA paikI 'vAdadvAtriMzikA' nAme oLakhAtI aSTamI dvAtriMzikA. * mULa graMthakAra : zrutakevalI mahAtArkika mahAstutikAra pa.pU. AcAryadeva zrIsiddhasenadivAkarasUri mahArAjA. * navanirmita saMskRta vRtti : vAdopaniSad * mULa graMthanuM cAra hastAdarzo dvArA saMzodhana + saMskRtavRtti navasarjana + gurjara bhAvAnuvAda + saMpAdana : pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya 5.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja. saMzodhana : pa.pU.vidvarya gaNivaryazrI yazovijayajI mahArAja, * viSaya : vivAdanI vidAyathI paramasukhanI prApti. vizeSatA : gharathI mAMDIne ophisa ane dharmakSetra sudhI sarvatra vyApelA saMklezonA sthAne zAMti ane prasannatAnuM sAmrAjya sthApavA mATeno zrIsiddhasenadivAkarasUri mahArAjAno saphaLa saMdeza. eka romAMcaka AnaMdadAyaka ane preraka graMtha. prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI. paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA. - prati : pa AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM.2066, vI.saM.2536, I.sa.2010 - mUlya : rUA.150 zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha jJAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. * mudraka : zrI pArzva kompyuTarsa, amadAvAda. phona : 079-25460295 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSada .....anumodaAL... abhinaMda.... dhanyavAda.......... -vAtaDI vAdanI... 44 sukRta sahayogI ? zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA cerITebala TrasTa haste. zrI AdinAtha jaina saMgha nijhAmapurA, vaDodarA. jJAnanidhi sadvyayanI bhUri bhUri anumodanA vAda e rAjasabhAmAM be judA judA darzanonA paMDitonI carcA sudhI sImita nathI. paNa prAyaH dareka kSetranI dareka vyaktimAM rahelI vRtti che. be varSanA bALakanI kAlIghelI bhASAmAM ya vAda pragaTa thAya che, to ghara, kula, koleja, dukAna, ophisa, basa, Trena, ghArmika saMsthA, TrasTa, saMgha badhI ja jagyAomAM paNa vAda goThavAyo che. sAmasAmA abhiprAyo raju thAya. potapotAnA abhiprAyonI puSTi karavAmAM Ave te sAmAnA abhiprAyanuM khaMDana karavAmAM Ave. eno InkAra karavA sAthe tarka-dalIlo karavAmAM Ave, A ja to vAda che. A vAdopaniSad e vAda karatAM zIkhavADatuM nathI, kAraNa ke e to prAyaH badhAne AvaDe ja che. ahIM to je batAvyuM che e darekanA jIvanane AnaMdanI anubhUti tarapha dorI janAruM che. gharathI mAMDIne saMgha sudhInA dareka kalaha-vikhavAda-saMlezone zamAvanAruM che. je tattvo ne rahasyo ApaNA zAstromAM ja paDyA che, eno bijhaneza-selsamenazIpa vageremAM paNa bahoLo upayoga karavAmAM Ave che, ne jaMgI pariNAma paNa meLavavAmAM Ave che. e viSayanAM kiMmatI pustako, klAsa-lekTara mATe moTo kharco karavAmAM Ave che. e baghAno paNa sAra hoya to e che vAdopaniSad TUMkamAM, bhogI ane yogI, saune upayogI evI A racanA che. mULa kRti zrIsiddhasena divAkarasUrijInI aSTamI dvAnaMzikA che. 'teozrInA Azayane pragaTa karatI A TIkA che,' ema kahevuM to mAruM du:sAhasa kahevAya. kyAM rAjA bhoja ne kyAM gaMgU telI, paNa emanA Azayane zodhavA prayatna jarUra karyo che. emAM huM keTalo -......e.modI ..... abhinaMdathI....... dhanyavAda... * prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM.6, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2. phona : 22818390, 22624477 zrI caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI, 6/bI, azokA kople, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 9909468pa7ra zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5. mo. : 94265 85904. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad saphaLa thayo chuM, e to bahukRto ja kahI zake. divAkarajInI vidvatA ane prauDha pratibhAthI bhAgye ja ko'ka ajANa haze. A ja kRtinuM eka udAharaNa joIe - nA A zabda svayaM ja jaTila che. emAM pAchuM nirNaya thaIne jaTilatA vadhI, emAM pharI nirnaya thaIne paDakAra banyo, enuM pharI vinirnava thayuM, ATalI gaMbhIratA ochI hoya ema enI bAjumAM smAra zabda goThavAyo che. hajI eka vizeSatA e ke A nirnayAzmIra zabda zlokanA bIjA koI zabda sAthe pahelI najare meLa khAto nathI. 'lo beTA, karo majA'... jANe divAkarajIe kalpanAnA ghoDAo doDAvavA vizALa medAna ApI dIdhuM che, "tamArI zakti hoya eTaluM doDAvo. A medAnamAM huM (divAkarajI) kyAM ubho chuM ? e rahasya che. mArA sudhI pahoMcavA kadAca e medAnanI tasu tasu jagyAe pharI vaLavuM paDe, e paNa zakya che ke huM badhe ubho houM." che ne majAnI vAta !!! Ama chatAM A TIkAmAM eTalI doDadhAma karI nathI. mukhya arthanI zakya najIka javAno prayAsa karyo che, chatAM maMdabuddhi Adine kAraNe kSatio thaI hoya to viddhajjanone teno nirdeza karavA namra prArthanA che. prAcIna zailInI traNa vizeSatA jovA maLe che. (1) allAkSara mahArNatA (2) alA sAkSIpATho, (3) sAkSIsthAnaviraha. ahIM prathama vizeSatA to kharUra evA 'sUtra'nA lakSaNa dvArA spaSTa che. A vizeSatAthI aneka skaraNAo tathA gaMbhIra ciMtanano avakAza rahe che. vacananI amUlyatAnuM saMvedana thAya che. AcArasaMga vagere sUronI vRttimAM dvitIya vizeSatA dRSTigocara thAya che. sAkSIpAThonI alpatA kAMI ajJAna nathI sUcavatI, e vRttikAro to mahAvidvAnonA ya guru jevA hatAM. prastuta viSayamAM atyaMta saMgata evA eka ke vadhumAM vadhu be sAkSIpATho mUkIne padArthamAM ghabakAra pUrIne TIkA AgaLa vadhe che. e vizeSatA suvidita che. tRtIya vizeSatAnuM kAraNa sthala daSTie vicAratAM evuM lAge ke 'TIkA lakhatI vakhate e sAkSIpATha kyAM graMthano che e bhUlAI gayuM hoya eTale mAtra daM ra lakhIne sAkSIpATha lakhI lIdho hoya." paNa TIkAkAra paramarSionI bAbatamAM AvI zakyatA ochI che. nirapavAdapaNe sAkSIsthAnano anullekha eka sAbhiprAya zailIno saMketa karatI hoya evuM lAgyA vinA rahetuM nathI. ahIM evo abhiprAya hoI zake ke zAstra e saMzoghanano ke aitihAsika mAhitI saMgrahano viSaya nathI. paNa zAsana ane prANazakitano strota che. kahyuM che ne - zAsanA trApAzva gurtha: zaa nikaLato ragadveSathI uddhata banelA citane saddharmamAM anuzAsana kare ane duHkhothI rakSaNa kare, tenuM nAma zAstra yasmAd rAgadveSoddhatacittAn samanuzAsti sddhrme| santrAyate ca duHkhAcchAstramiti nirucyate sadbhiH / / AvA zAstrane saMzodhanamAtranI dRSTie jovuM e to e jinAlayane myujhIyama tarIke jovA barAbara che. zAstranuM adhyayana thatuM jAya, adhyAtmaghArAno avirata pravAha cAlato rahe rAgadveSanA paDaLo dhovAtA rahe e ja zAnuM prayojana che. e adhyAtmaghArAmAM graMthonA nAmo ane adhyayana-uddeza-prakaraNane zlokonA kramAMkonuM sthAna e pahmarSioe ucita nahIM gamyuM hoya. A sivAya bIjA paNa umadA uddezothI pUrvAcAryoe AvI zailI svIkArI hoya e saMbhavita che. A eka dRSTikoNa che. graMthavistAra, sAkSIo, graMthanA nAmo ane zlokAdinA kramAMko mukavAno pratikSepa nathI. bIjA dRSTikoNothI A badhuM paNa upayogI che te niHzaMka che. tethI ja prAcIna zailInI paNa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad angiArakAzipa [Idha | mAraHIL TIL|| pikanika kAkA kAra | | TET/ HITENT || LEGE INTERVIE SIDENT FULL HD Iii resa tara! H LI /LIF/ LifjanaHNI II navI (4 - siddhasena divAkarasUrikRta kAtrizikA - bhAMDArakara InsTITyuTa - pUnA, mU.A.jauharImalajI pArakha, jodhapura tADapatrI naM.67), sarakAranA mA pANI mArA zvAsaNA gAmamAM pANI - purapa paNa pApa nA pANI nA nikAla karI nA mArA mAthA mA | kApA mArA nAma nathI lAgato | mA gayA hatA tevA nA // FIyA mAravA nI vAta paNa nA kAkA mAM kA ma aa aa aa | rANAyama, kAmaNagArA A TIkAno sugama anuvAda tathA TippaNomAM sAkSIsthAna-zloka kramAMka paNa ApyA che. jyAre prAcIna zailInI gauNatA ane tulanAtmaka abhyAsanI mukhyatA hoya tyAre e traNe vizeSatAothI taddana viparIta paristhiti ja ucita kare che. anekAMtavAdanI pariNatithI A gauNa-mukhyabhAvo sahajatAthI samajI zakAya che. A nUtanaTIkA paNa prAcIna zailInI che. jemaNe Agamika grantho tathA haribhadrasUrijI Adi pUrvAcAryonA vADmayano AMzika paNa abhyAsa karyo haze. temane A TIkAno abhyAsa karavAmAM prAyaH koI takalIpha nahIM paDe. chevaTe anuvAda to che ja. anuvAdanA Teke Teke paNa jo TIkAno abhyAsa karavAmAM Avaze to uparokta vADmayanuM vAMcana atyad saraLa thaI jaze. prastuta dvAviMzikAnA mAtra 26 zloka ja upalabdha thAya che, bAkInA cha zlokone kAusamAM umerIne dvAaizikAnI pUrti karavAnI bhAvanA to thaI hatI. paNa pachI vicAra karatAM lAgyuM ke pU.haribhadrasUrijI ane mahopAdhyAyazrI yazovijayajIe jemane zrutakevalI tarIke svIkAryA hoya evA mahApuruSanI racanAnI pUrti paNa temanI kakSAne anurUpa thAya, e ja ucita che. anyathA to apUrNa hoya emAM ja teonuM gaurava che. satI subhadrAe zIlanA prabhAve nagaranA traNa daravAjA ughADI dIdhA. cotho daravAjo ema ne ema baMdha rahevA dIdho ane kahyuM ke mArA jevI satI hoya e A daravAjo ughADe. Aje paNa e daravAjo baMdha ja che - AvA zabdo zAstramAM vAMcyA hatAM enI smRti thaI AvI. kyAM zrutakevaLI ne kyAM mArA jevo gamAra ne pAmara jIva ! mATe e pUrti karavAno vicAra paDato mUkIne yathAvat 26 zloko ane tenI TIkAne ahIM rajU karI che. mULa pATha saMpAdana mATe be hastapatio tathA mudrita pratino upayoga karavAmAM Avyo che. (g - siddha senasUrikRta batrIsIo, zrI jaina AtmAnaMda sabhA (bhAvanagara) zrI bhaktivajayasaka prati, naM.1021.) paramakRpALu paramAtmA tathA gurudevazrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA AzIrvAdothI prastuta saMskRta + gujarAtI TIkAnuM sarjana tathA saMpAdana zakya banyuM che. viddhadhvarya gaNivarazrI yazovijayajI ma.sA.e udAratA dAkhavIne potAnA amUlya samaya ane zaktino bhoga ApI A prabaMdhanuM saMzodhana karela che. te badala temane zata zata dhanyavAda ghaTe che. mULa pATha saMpAdana mATe upayukta prationI ghAraka saMrathAono tathA jeozrInA saujanyathI hastapratonI prApti thaI evA bahuzrutamunivarathI jaMbUvijayajI ma.sA. tathA munirAjazrI kRpAbiMduvijayajI ma.sA. huM AbhAra mAnuM chuM. zrI pArzva komyuTarsa - vimalabhAInA prayatnothI graMthano zabdadeha sohAmaNo banyo che. A prabaMdhanA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad adhyayana dvArA adhyetAvarga sva-paranuM kalyANa kare e zubhAbhilASA saha... jinAjJA-viruddha lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam. - pa.pU.vairAgyadezanAdA AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvajI mahArAjAno caraNakiMkara vijaya kalyANabodhisUri zrI bhuvanabhAnusUri janmazatAbdIe navaluM najarANu jJAnAmR4 84nam... - pariveSaka pa.pU.vairAgyadezanAdakSa A. hemacandrasUrIzvaraziSya A. kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA. 1. siddhAnta mahodadhi mahAkAvyam - sAnuvAda. 2. bhuvanabhAnavayam mahAkAvyam - sAnuvAda, savArtaka. 3. samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. 4. paramapratiSThA kAvyam - sAnuvAda, kalAtmaka Albama sAthe. 5. jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. 6. premamaMdiram - kalyANarmAdarapAdapUrti stotra - sAnuvAda, savArta5. 7. chaMdolaMkAranarUpaNam - kavi banavAno zorTakaTa - pokeTa SAyarI. 8. tattvopaniSad 9. vAdopaniSadda | brIsiddhasenavAkarasUrikRta 10. vedopaniSad - SaSThI, aSTamI, navamI ane aSTAdazI 11. zikSopaniSad ) dvAathaBI para saMskRta TIkA - sAnuvAda. 1ra. stavopaniSad - zrIsiddhasenadivAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrI hemacaMdrAcAryakRta abhuta stutionA rahasya - sAnuvAda. 13. sopaniSad - yogasAra caturthaprakAzavRtti - sAnuvAda. (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) 14. devadharmopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta devadharmaparIkSA graMthanI gurjara TIkA 15. paramopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajI A kRta pAMca 'parama" kRtio para gurjaravRtti 16. ArSopaniSa-1) zrI pratyekabuddhapraNIta RSibhASita 17. ArSopanaSadra (IsabhAsayAI') AgamasUtra para saMskRta TIkA. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 11 vAdopaniSad 18. vairAgyopaniSad - zrIhariharopAyAmakRta bhartuharinirveda nATaka bhAvAnuvAda. 19. sUtopaniSad - paradarzanIya adabhuta sUktono samuccaya tathA rahasyAnuvAda ra0. karmopaniSad - siddhAnta mahodadhi zrI premasUrIzvarajIkRta karmIsaddhi graMtha para bhAvAnuvAda. ra1. vizeSopaniSad - zrI samayasuMdaropAdhyAyajIkRta vizeSazataka graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. rara. hiMsopaniSad - zrI haribhadrasUrikRta svopajJa avamUri alaMkRta hiMsASTaka graMtha para gurjara TIkA. 23. haMsopaniSad - ajJAtakartRka (pravAdadH zrIharibhadrasUri mahArAjA kRta) nAnapattaprakaraNa para saMskRta TIkA-sAnuvAda. 24. dharmopaniSad - veda thI mAMDIne bAIbala sudhInA dharmazAstronA rahasya. 25. zopaniSad - narvAnaAta saptaka prakaraNa - sAnuvAda. ra6. lokopaniSad - zrI haribhadrasUrikRta lokadqnarNaya graMtha para saMskRta vRtti (bhAga-1). 27. AtmopaniSad - zrI udayanAcAryakRta Atmatattvavaveka graMtha para gurjara TIkA (bhAga-1). 28. sAmyopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta samAdha sAmyadvAazakA saMracatra sAnuvAda. ra9. sadgodhopaniSad - sarbodhacandrodaya paMyANakA para saMskRta vArtaka - sAnuvAda 30. stotropaniSad - zrIvajasvIkRta zrIgautamasvAmastotra - Icatra sAnuvAda. 31. darzanopaniSad1 ) zrI mAdhavAcAryakRta sarvadarzanasaMgraha 32. darzanopaniSadra U graMtha para gurjara bhAvAnuvAda. 33. rAmAyaNanA teja kiraNo - rAmAyaNa mATe paryApta AlaMbana 34. asparzopaniSad - mahopAdhyAyazrI yazovijayajIkRta aspRzaoNMtavAda para gurjara vRtti 35. hitopanaSad - adhyAtmakalpadrumanA yaMtazikSopadethAkAra tathA zikSApaMcazakA para gurjara vArtaka + sAnuvAda sAvacUri AMtavicAra 36. jJAnopaniSad - aSTAvakra gItA para saMskRta vRtti. 37. saMbodhopaniSad - saTIka zrIratnazekharamrarakRta saMbodhasamrate graMtha para gurjaravRtti 38. ISTopanaSad - zrIpUjyapAdasvAmakRta Ibdopadeza graMtha para saMskRta TIkA-sAnuvAda 39. vimohopaniSad - zrIyazapAlamaMtrIkRta moharAjaparAjaya nATaka para viSamapaThavyAkhyA ane anuvAda 40. zramaNyopaniSad - darzAvadha yaMtadharma para narvAnarmita prakaraNa (bIjuM nAma zramaNaNata5) 41. saphaLatAnuM saranAmuM - saphaLa jIvana jIvavA mATe saphaLa kimiyAo 4ra. sUtropanaSad - zrIsUtrakRtAMgasUtra-dvitIyazrutaskaMdha para saMskRta saMgrahaNI. (zrIsUtrakRtAMgadIpikA bhAga-ranA punaH saMpAdana sAthe.) 43. pravajyopaniSad - ajJAtapUrvAcAryavRta pravajyavadhAna prakaraNa para gurjara vRtti Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad 44. prasajJatAnI paraba - vatA-zrotA baMnene upayogI vairAgyAdi rasajharaNA. 45. dezanopaniSad - vairAgyadezanAkSa pU. gurudevazrInI vAsanAonuM saMskRta kAvyamaya avataraNa. 46. jIrAvalA juhArIe - gIta guMjana. 47. upadezopaniSad - upadezaranakoSa graMtha para vizaTha vRtti. 48. prArthanopaniSad - alaMkArika stutio para tAtparyavRtti sAnuvAda. - zrI jinazAsana sukRta mukhya AdhArastaMbha - (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha. lInAbena caMdrakumArabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) (2) mULIbena aMbAlAla zAha ha. ramAbena puMDarIkabhAI zAha parivAra - khaMbhAta (muMbaI) - zrI jinazAsana sukRta AdhArastaMbha >> (1) nayanabALA bAbubhAI jarIvAlA ha, zobhanAbena manIzabhAI jarIvAlA parivAra (muMbaI) In Process..... * aMgopaniSad - adhAtR amudrita Agama aMgacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtta vargopaniSad 1 - arvAdha amudrita Agama vargacUlikAsUtra para nUtana saMskRtavRtti boTikopaniSad - arvAdha amudrita kRtio-boTika pratiSedha, boTika nirAkaraNa, digaMbaramata khaMDana, boTikorATananA samanvaya sAthe ane prAcIna graMthonA AdhAre digaMbaramatanI gaMbhIra samIkSA che. AgamopaniSad - AgamautapakSanarAkaraNa (visaMvAda - prakaraNa) para vizada vivaraNa e duHSamApanaSad - duHSamAMDekA graMtha para vivAda vRtti. ja AyAropaniSad - zrIdevasuMdarasUrikRta sAmAcArI prakaraNa para vizada vRtti che zrutasamuddhAraka che. 1. bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUri ma.sA.) 2. zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 3. zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU.tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma.sA.) 4. zrI zrIpAlanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI (preraka : pa.pU.ga.o. rAmacaMdrasUri ma.sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda s.ma.sA.) zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivarya). 6. nayanabAlA bAbubhAI sI. jarIvAlA hA. caMdrakumAra, manISa, kalpanA (preraka : pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 7. kezarabena ratanacaMda koThArI hA. lalitabhAI (preraka : pa.pU.gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayadhoSasUrIzvarajI mahArAja) 8. zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadharalAlA TrasTa, dAdara, muMbaI 9. zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMdha, muluMDa, muMbaI (AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.nI preraNAthI) 10. zrI sAMtAkrujha che. mUrti. tapAgaccha saMdha, sAMtAkrujha, muMbaI (preraka : AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad 11. zrI devakaraNa mUlajIbhAI jaina derAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI saMyamabodhi vi.ma.sA.) 12. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta (pU.sA. zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.tathA pU.sA.zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU.sA. zrI divyazAzrIjI ma. nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13. bAbu amIcaMda pannAlAla AdIzvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-4La006. (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA pU.munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.) 14. zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI (preraka : pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.). 15. zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMdha, maMgala pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda (preraka : 5.pU. AcAryadeva zrI cakacaMdrasUri ma.) 16. zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMdha, sAMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma.sA.) 17. zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMdha, bombe senTrala, muMbaI (preraka : pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.) 18. zrI kalyANajI sobhAgacaMdajI jaina peDhI, pIMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma.sA. nA saMyamanI anumodanArthe 19. zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : vairAgyaderAnAdakSa pU.A. zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 20. zrI AMbAvADI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda (preraka : pU.muni zrIkalyANabodhi vi.ma.) 21. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda (preraka : pU. AcArya zrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma.sA.) 22. zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda (preraka : pU.gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.). 23. mahAvIra jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, zeTha kezavalAla mUlacaMda jaina upAzraya, amadAvAda. (preraka : pa.pU. AcArya zrIrAjendrasUri mahArAja sA.) 24. zrI mATuMgA jaina dhe. mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI 25. zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMdha, nAdiyA (rAjasthAna) (preraka : pU. gaNivarya zrI akSayabodhi vijayajI ma.sA. tathA munizrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 26. zrI vizA osavAla tapAgaccha jaina saMdha, khaMbhAta (preraka : vairAgyadezanAdakSa pa.pU.AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 27. zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMdha, bANagaMgA, vAlakezvara, muMbaI-4o 007. 28. zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti (parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA saMvata 205nA pAlitANA madhya cAturmAsa prasaMge) 29. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (IsTa), muMbaI (preraka : munizrI netrAnaMda vijayajI ma. sA.) 30. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. | (preraka : munizrI saMyamabodhi vi.ma.) 31. zrI kRSNanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMdha, saijapura, amadAvAda (pa.pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. nA kRSNanagara madhye saMvata 205ranA cAturmAsa nimitte pa.pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijaya ma.sA.nA preraNAthI) 32. zrI bAbubhAI sI. jarIvAlA TrasTa, nittamapurA, vaDodarA 33. zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA (preraka : pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhi vijayajI ma.sA.) 34. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina vaitAmbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (preraka : pU. munirAja zrI anaMtabodhi vijayajI ma.sA.) 35. zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata (preraka : pU.paM. akSayabodhi vijayajI ma.sA.) 36. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI (preraka : munizrI aparAjita vijayajI ma.sA.) 37. zrI javAhara nagara jaina zve. mUrtipUjaka saMgha, goregAva, muMbaI (preraka : pU. A. zrIrAjendrasUri ma.sA.) 38. zrI kanyArAvAlA jaina upAzraya, khaMbhAta (preraka : pU.pra.zrI raMjanazrIjI ma. sA. ane pU. pra.zrI IMdrazrIjI ma.sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa.pU.sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma.sA. tathA pa.pU.sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma.sA. tathA sAdhvIjI zrI svayaMprabhAzrIjI ma.sA.) 39. zrI mATuMgA jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI (preraka : pU. paMnyAsapravara zrI jayasuMdaravijayajI gaNivarya) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad 40. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (IsTa) (preraka : pU.paM. zrI varabodhivijayajI gaNivarya) 41. zrI AdinAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI (preraka : pa.pU.A. zrIguNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrIpuNyaratnavijayajI gaNivarya tathA pU. paM. zrIyazoratnavijyajI gaNivarya) 42. zrI koImbatUra jaina zvetAmbara mUrtipUjaka saMgha, koImbatUra 43. zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMdha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda (pa.pU.A. zrI bhuvanabhAnusUri ma.sA. nI gurumUrtipratiSThA prasaMge thayela AcArya paMnyAsa-gaNi padArohaNa-dikSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI). 44. zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbaI (preraka : pU. munizrI rAjapAlavijayajI ma.sA. tathA pU.paM. zrI akSayabodhivijayajI ma.sA.) 45. zrI hIrasUrIzvarajI jagadaguru zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMdha TrasTa, malADa (pUrva), muMbaI 46. zrI pArzvanAtha che. mUrti. pU. jaina saMgha, sAMdhANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbaI (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.ma.) 47. zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina che. mU.pU. saMdha jaina- nagara, amadAvAda (pU. munizrI satyasuMdara vi.ma.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 48. ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa, muMbaI (preraka : pU. munizrI ratnabodhi vijayajI ma.sA.) 49. zrI marIna DrAIva jaina ArAdhaka TrasTa, muMbaI 50. zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka : munizrI satvabhUSaNa vijayajI) 51. zrI govAlIyA TaMka jaina saMgha, muMbaI (preraka:gaNivaryazrI kalyANabodhi vi.) pa2. zrI vimalanAtha jaina derAsara ArAdhaka saMdha, bANagaMgA, muMbaI 53. zrI vADIlAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muMbaI (preraka : munizrI rAjapAlavijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 54. zrI prInsesa sTrITa, luhAra cAla jaina saMdha (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vi.) 55. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdivalI (pUrva), muMbaI (preraka : munizrI rAjapAla vijayajI tathA paM. zrI akSayabodhi vijayajI gaNivara) 56. sAdhvIjI zrI suryayazAzrIjI tathA suzIlayazAzrIjInA pAla(pUrva) kRSNakuMjamAM thayela cAturmAsanI AvakamAMthI 57. zrI premavardhaka devAsa . mUrtipUjaka jaina saMgha, devAsa, amadAvAda (preraka : pU.A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. tathA pU. munirAjazrI kalyANabodhivajiyajI ma.) 58. zrI pArzvanAtha jaina saMgha, samA roDa, vaDodarA (preraka : paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya) 59. zrI munisuvratasvAmI jaina derAsara TrasTa, kolhApura (preraka : pU. munirAja zrI premasuMdara vijayajI) 60. zrI dharmanAtha po. he. jainanagara che.mU.pU. saMgha, amadAvAda (preraka : pa.pU. paMnyAsapravara puNyaratnavijayajI mahArAjA) 61. zrI dipaka jyoti jaina saMdha, kAlAcokI, parela, muMbaI (preraka : pU. paM. zrI bhuvanasuMdara vijayajI gaNivarya tathA pU.paM. zrI guNasuMdara vijayajI gaNivarya). 62. zrI padmamaNi jaina zvetAMbara tIrtha peDhI - pAbala, punA (preraka : pa. kalyANabodhi vijyajI gaNinI vardhamAna tapanI so oLInI anumodanArthe, 5. vizvakalyANa vijayajI) 63. omakAra sUrIzvarajI ArAdhanA bhavana, surata (preraka : A. guNaratnasUri ma.nA ziSya munizrI jinezaratnavijayajI ma.) 64. zrI goDI pArzvanAtha jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, nAyaDu kolonI, ghATakopara (pUrvI muMbaI (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 65. zrI Adizvara zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, goregAva (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 66. zrI AdIzvara zvetAMbara TrasTa, sAlema (preraka : pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.) 67. zrI govAliyA TeMka jaina saMgha, muMbaI (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhivi.ma.sA.) 68. zrI vilepArle zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha enDa ceriTIjha, vilepArle (pUrva), muMbaI (preraka pa.pU.A.zrIhemacaMdrasUri ma.sA.) 69. zrI nensI kolonI jaina che. mU.pU saMdha, borIvalI, muMbaI | (preraka : pa.pU. paM.zrI kalyANabodhi vi. ma. sA.) 70. mAtuzrI ratanabena narasI monajI sAvalA parivAra (preraka : pa.pU.paM. zrIkalyANabodhi vi.nA ziSya muni zrIbhakitavardhana vi. ma. tathA sA. jayazIlAzrIjInA saMsArI suputra rAjananI puNyasmRti nimitte ha. suputro navInabhAI, cunIlAla, dilIpa, hiteza) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad 71. zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva) (preraka : pa.pU.paM.zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya). 72. zrI dharmavardhaka che. mUrtipUjaka jaina saMdha, kArTara roDa naM.1, borIvalI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANodhi vijayajI gaNivarya) 73. zrI umarA jaina saMghanI zrAvikAo (jJAnanidhimAMthI) (preraka : pa.pU. munirAjazrI jinezaratna vijayajI ma.sA.) 74. zrI kezarIyA AdinAtha jaina saMgha, jhADolI, rAjasthAna (preraka : pa.pU. mu.zrI merucaMdra vi.ma. tathA paM. zrI hiraNyabodhivi.ga.) 75. zrI dharmazAMti cerITebala TrasTa, kAMdIvalI (pUrva), muMbaI (preraka : pa.pU. munirAjazrI hemadarzana vi.ma.sA.) 76. zrI jaina che. mU. sudhArAkhAtA peDhI, mahesANA 77. zrI vikrolI saMbhavanAtha zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha, vikrolI (pUrva), muMbaInI ArAdhaka baheno dvArA jJAnanidhimAMthI 78. zrI ke. pI. saMghavI cerITebala TrasTa, surata, muMbaI (preraka : pa.pU. vairAgyadezanAdA AcArya bhagavaMta zrI vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. tathA paMnyAsapravara zrI kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 79. zeTha kanaiyAlAla bheramalajI ceriTebala TrasTa, caMdanabAlA, vAlakezvara, muMbaI 80. zAha jesIMgalAla mohanalAla AseDAvAlAnA smaraNArthe (ha : prakAzacaMdra je. zAha, AphrikAvALA) (preraka : paMnyAsapravara zrIkalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 81. zrI navA DIsA che. mUrtipUjaka jaina saMgha, banAsakAMThA 82. zrI pAlanapura jaina mitramaMDaLa saMdha, banAsakAMThA (preraka : pU. paMnyAsapravara kalyANabodhi vijayajI gaNivarya) 83. zrI UMjhA jaina mahAjana (preraka : pU. paMnyAsapravara aparAjitavijayajI gaNivarya tathA pU. munirAja zrI hemadanavijaya ma.) 84. zrI sImaMdhara jaina dairAsara, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (pUrva), muMbaI (preraka : pU.sA.zrI svayaMprabhAzrInA ziSyA pU.sA.zrI tattvaprajJAzrIjI Adi) 85. zrI bApunagara che. mU. jaina saMgha, amadAvAda. 86. zrI zephAlI jaina saMgha, amadAvAda 87. zAntAbena maNilAla ghelAbhAI parIkha upAzraya, sAbaramatI, amadAvAda (preraka : sA.zrI suvarNaprabhAzrIjI ma. tathA sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.) 88. zrI ADesara vizA zrImALI jaina derAvAsI saMdha | (prareka : A.zrI kalAprabhasUrIzvarajI ma.sA.) 89. zrImadda yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALA ane zrI zreyaskara maMDaLa, mahesANA. 8. zrI tapAgaccha sAgaragaccha ANaMdajI kalyANajI peDhI, vIramagAma (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 91. zrI mahAvIra je. -mUrtipUjaka jaina saMgha, vijayanagara, nAraNapurA, amadAvAda. 92. zrI sImaMdharasvAmi jaina saMgha, aMdherI (pUrva), muMbaI. (preraka : A.zrI svayaMprabhAzrIjI ma.) (c). zrI cakAlA zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 94. zrI aThavAlAInsa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha ane zrI phUlacandra kalyANacaMda jhaverI TrasTa, surata 5. zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha saMdha - saMsthAna, khyAvara (rAjasthAna) (preraka : A. zrI puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA.) 96. pAlanapuranivAsI maMjulAbena rasikalAla zeTha (hAla muMbaI) (preraka : A. zrI kalyANabodhisUri ma.) 97. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha che. mU. jaina saMdha, padmAvatI epArTamenTa, nAlAsopArA (I), (preraka : pa.pU.A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 98. zrI RSabha prakAzabhAI gAlA, saMdhANI ghATakopara (ve), (preraka : pa.pU. A. zrI hemacaMdrasUri ma.sA.) 99, zrI pukharAja rAyacaMda ArAdhanA bhavana, sAbaramatI. (pa.pU. vyAkhyAna vAcaspati A.de. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI divya kRpAthI) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad [gathASTamI vAdraDhaarivaI] zrIvarddhamAnamAnamya, pravAdamUlamUladam / guNagurorgurozcApi, praNamya pAdapaGkajam / / vAdApavAdaniratAM janatAM nirIkSya, ___ vAdApavAdaviratAM svaratAM ca kartum / vAdAdimopaniSadaM nigadAmi dAmi, vAvahivAryattatA vivIdhoDathuM ! yuHT iha hi paramakAruNikaH zrIsiddhasenAcAryo duHSamAkAlAnubhAvAnubhUyamAnavAdavivAdaprabhAvaparAbhUyamAnatattvAbhinivezAdibhAvAn nibhAlayan tAnudartumIpsurvAdadvAtriMzikAmArabhate, tatrAdAveva vAdidauHsthyamAviSkurvannAha - sarva darzanonuM mULa che dvAdazAMgI ane dvAdazAMgInuM mULa che tripadI. evI TapadInA dAtAra zrIvardhvamAnasvAmIne namaskAra karIne tathA guNothI mahAna zrIgurunA pAdapaMkajane praNAma karIne... vAda-apavAda (niMdA vagere) mAM khUba Asakta evI janatAne joIne e janatAne enAthI virata ane AtmasvabhAvamAM rata karavA mATe vAdopaniSad kahuM chuM ane tenA prabhAve 'vAda' vagere vAdaLAothI kuvRSTi dvArA thayelI saMkalezorUpI viSavelaDIone kApI nAkhuM chuM. ahIM paramakaruNAnA dhAraka zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajIe joyuM ke duHSamAkALanA prabhAve vAda-vivAdano prabhAva anubhavAya che. tenA kAraNe tattva pratyenI lAgaNI vagere zubha bhAvo dabAtA jAya che. mATe teoe e zubha bhAvonA uddhAranI bhAvanAthI vAdaddhAnaMzikAnI racanA karI. temAM zarUAtamAM ja vAda karavAthI je durdazA thAya che tene pragaTa karatAM teo kahe che ke - 1. yasannatina T | graamaantropgtyorekaamisssnggjaatmtsryoH| syAt saukhyamapi zunotrorapi vAdinorna syAt / / 1 / / grAmAntaropagatayoH ekAmiSasaGgajAta-matsarayoH zunorapi saukhyaM syAt, bhrAtrorapi vAdinorna syaaditynvyH| svagrAme tu syAdapi pATakAdivyavasthAkRtamAtsaryAdihAniriti mAtsaryodrekaM pradidarzayiSurAha- grAmAntaramiti / tamupagatau tatsAmIpyaM yaatau| na tu madhye, AmiSAdyazucInAM grAmamadhye duHsambhavAt / tathApi svasvasantoSaprayojakAmiSAntaraprAptI mAtsaryaviraha ityAha eka iti / samAnaviSayakavyadhikaraNagrahaNAbhinivezo hi mAtsaryayoniriti tAtparyam / bIjA gAmamAM gayelA, eka mAMsapiMDanA saMgathI jemane matsara thayo che evA be kUtarAone sukha hoI zake, paNa paraspara vAda karatA sagA bhAIone paNa na hoI zake. ll1] potAnA gAmamAM to mArI A zerI ne tArI A zerI, AvI ko'ka vyavasthAthI mAtsarya vagere ochA paNa thaI zake, mATe utkaTa mAtsarya batAvavA bIjA gAme gayelA ema kahyuM che. temAM paNa upa eTale samIpa, gAmanI pAse gayelA, vacce nahIM, kAraNa ke mAMsa jevI azuci vastuno gAma vacce ocho saMbhava che. Ama chatAM potapotAne saMtoSajanaka mAMsapiMDa maLI jAya to mAtsarya na thAya, mATe 'eka' AmiSa ema kahyuM che. eka ja vastu levA mATe be jaNane Agraha thAya - mAre ja joIe. evI IcchA thAya e ja to mAtsaryanuM kAraNa che. A rIte eka mAMsanA TukaDAne jovA-suMghavA vagere kAraNe thayela temAM rAgarUpI saMbaMdhathI jemane bIjAno utkarSa sahana na thavAthI - mane na maLe e ene kema maLe ? evI bhAvanAthI . - yori 2. - cAta / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad evaM caikAmiSasya mAMsakhaNDasya saGgena darzanAdiviSayIbhUtatvAd baddhenAntarapratibandharUpeNa sambandhena jAto matsaraH parotkarSAsahanatAlakSaNo yayostayoH / saGgasya kAmajananadvAreNa krodhajanakatvAt, matsarasya ca kathaJcit krodharUpatvAt / tathAhuH pare'pi saGgAtsaJjAyate kAmaH, kAmAt krodho'bhijAyate iti / ata eva kAmISadhaM niHsaGgatAmupadizatyAgama:- loho hao jassa na kiMcaNA iti / evaMvidhayoH zunorapi kukkurayorapi saukhyaM svAbhISTaprAptitadvismRtyanyatarahetukaM sukham, syAditi sambhAvane, sambhavati tayoH sukhaM kAlAntare, vAdinorapekSayA tu tadaiva vA / tadapekSayA tayoralpamatsariNoH sukhitvavyapadezasya nyAyAnapetatvAt / - matsara thayo che evA be kUtarAnI ahIM vAta che. viSayono saMga tenI IcchA jagADe che ane IcchA krodha jagADe che. matsara paNa eka apekSAe krodhasvarUpa che. bhagavadgItAmAM kahyuM che- 'saMgathI kAma jAge che, ane kAmathI krodha jAge che.' A ja kAraNe uttarAdhyayanasUtramAM kAmanAone dUra karavAno upAya aparigraha batAvyo che. - ' je akiMcana che eno lobha marI paravAre che.' paNa have divAkarajI kAMIka judI ja vAta kare che ke AvI rIte mAMsanA TukaDA mATe laDatA, jhagaDatA kUtarAo hajI kadAca sukhI thaI zake, kadAca ene joItuM maLI jAya ne sukhI thaI jAya athavA to samaya jAya ne ene bhUlI javAthI sukhI thaI jAya, e saMbhavita che. Ama e kUtarAo kALAMtare sukhI thaI zake, athavA to jhagaDatA vAdIonI apekSAe temane ocho matsara hovAthI temanA karatAM to tyAre paNa sukhI ja che. Ama kahevuM ucita ja che, paNa je be sagAM chuM. mavadgItA||2-620 2. 3ttarAdhyayanasUtram ||rU2-6|| vAdopaniSad kintu bhrAtrorapi sodarayorapi vAdinoH zuSkavAda-vivAdavyasaninorna syAt naiva sambhavatItyAzayaH / syAdetat vAdAnte saukhyasambhavo bhaviSyati, tatazcAyukta evakAraH / naivam, rAjasabhAdau tadante'pi mAnasasya tadavirahitatvAt, naktaMdinaM tadadhyavasAyasya vakSyamANatvAt / syAdetat kadAcit tadadhyavasAyamuktidazAyAM saukhyaM bhaviSyati, tatazca vyabhicAraH / maivam, vipakSatvAt, tanmuktasya vAditvakSate:, itthaM ca siddheyaM pratijJA / bhAIo paNa paraspara vAgyuddha karatAM hoya-eka bIjAnA doSone sAbita karavA mathatA hoya-zuSkavAda-vivAda karatAM hoya temane sukha na ja thaI zake. pra.:- bhale, tyAre sukhI na thAya, paNa vAda pachI to sukhI thaze ne ? mATe tame-sukhI na ja thaI zake-AvuM kaho cho e khoTuM nathI ? u.:- nA, kAraNa ke AgaLa kaheze ke vAda to mAtra rAjasabhA vagere parSadAmAM ja pUro thAya che, vAdInA manamAM to e divasa-rAta satata cAlu ja hoya che. mATe vAda pachI sukhI thavAnA sapanA jovAno paNa koI artha nathI. pra.:- ThIka che, paNa jyAre enA manamAMthI vAdanA vicAro paNa jatAM raheze tyAre to e sukhI thaI jaze ne ? pachI to e 'vAdI sukhI thaI jaze.' A rIte vyabhicAra AvavAthI vAdI sukhI na ja thaI zake Ama tame kema kahI zako ? u.:- juo, ghUmADo agnine sUcavato hetu tyAre ja TharI zake jyAre e jalAzayamAM na raheto hoya, Ama vipakSamAM gerahAjarI ja 1. vAdaprakArAvimAvagre sphuTIbhaviSyataH / 2. vAdadvAtriMzikA / / 12 / / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSada sarvametadavagatavAdASTakAnAM viditameva viduSAm / tathA ca tadaSTa bhrAtA cAkRtrimasnehabhAjanam, yadi vAdinoAMtrorapi saukhyAsambhavastadanyeSAM tu kutastat? tatazca tyAjyAveva zuSkavAdavivAdAvityabhiprAyaH / athaivaM granthanyUnatA, sUribhirvAdatrayasyAbhidhAnAt, atra dvayasyaiva vAdapadenopAdAnAditi cet ? na, prakaraNatAtparyAbhyAM dvayopAdAnasyaiva nyAyyatvAt, dharmavAdasya dharmapratipattyAdinimittatvena zarmabIjatvAt / ene avyabhicArI hetu banAve che. have ahIM jo sukha vADImAM rahe to vyabhicAra Ave, paNa jyAre enA manamAM vAdanA vicAro ja nathI, tyAre to e vAdI ja raheto nathI. mATe sukha to vAdImAM nahIM paNa avAdImAM ja rahyuM. mANasa jyAre vAdanA vicArothI mukta thaIne vAdI tarIke maTI gayo, tyAre ja sukhI thaI zakyo. mATe vAdI sukhI na ja thaI zake ema siddha thAya che. sago bhAI to sahajapremapatra hoya, jo vAda karavAthI emanuM paNa sukha jatuM rahe to pachI bIjAne to kyAMthI sukha maLe ? mATe zuSkavAda-vivAda choDavA ja joIe. pra.:- tame tamArA ajJAnane jAhera karo cho, A. haribhadrasUrijIe to traNa vAda batAvyA che ane tame vAda no artha kartA be ja vAda kaho cho. A rIte tadanabhidhAnajJApitatadajJAnarUpa nyUnata doSa nathI Avato ? u.:- nA, kAraNa ke A je prakaraNa che ane graMthakartAno je Azaya che enA mujaba mAtra zuSkavAda-vivAda ja levAze. gharmavAda to dharmaprAti vagereno hetu hovAthI sukhanuM kAraNa che. ahIM to vAda karanAra sukhI na ja thAya ema kahyuM che. mATe e vAda dharmavAda na zuSkavAdo vivAdazca, dhrmvaadstthaaprH| ityeSa trividho vAdaH, kIrtitaH paramarSibhiH / / 1 / / atyantamAninA sArdhaM, krUracittena ca dRDham / dharmadviSTena mUDhena, shusskvaadstpsvinH||2|| vijaye'syAtipAtAdi, lAghavaM ttpraajyaat| dharmasyeti dvidhApyeSa, tttvto'nrthvrdhnH||3|| hoI zake. zrIharibhadrasUrikRta vAdASTaka samajo eTale A badhuM ja spaSTa thaI jaze. A che te aSTaka maharSioe vAdanA traNa prakAra kahyA che. (1) zuSkavAda, (2) vivAda (3) gharmavAda ||1|| khUba abhimAnI, khUba krUra, dharmadraSI ane mUDha sAthe tapasvino je vAda thAya e zuSkavAda kahevAya. abhimAnI hAra na svIkAre, krUra vairI banI jAya, dharmadveSI dharma na pALe tathA yathAzakti dharmanI hIlanA kare, mUDha kRtyAkRtyane na jANe, mATe emanI sAthe vAda na karAya. ahIM tapasvInA be artha thAya che (1) muni (2) bicArA. bicAro kema - eno javAba trIjA zlokamAM maLe che llrA zukavAdamAM vijaya thAya to paNa sva-parano utpAta thAya che. prativAdI AtmahatyA vagere kare athavA vAdIno vinAza sarje. parAjaya thAya to lokaniMdA vagere thAya-vAdInA gharmanI laghutA thAya. mATe baMne rIte zuSkavAda hakIkatamAM anartha vadhAranAra che. ||all lAbha ane kIrtinA Icchuka evA daridra ke duSTamanavALA kSudra 1. daridrIyApradara 192 TI 1. sarva vArI, samugivAta, vipakSa = avAdI, temAM asukhitva na rahe = vAdI sukhI hoya = vAdI sukhI na hoya, Ama hoya to e vyabhicArI hetu bane. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad labdhikhyAtyarthinA tu syAd, duHsthitenaa'mhaatmnaa| chalajAtipradhAno yA, sa vivAda iti smRtH||4|| vijayo hyatra sannItyA, durlbhstttvvaadinH| tadbhAve'pyantarAyAdi - doSo'dRSTavighAtakRt / / 5 / / paralokapradhAnena, madhyasthena tu dhiimtaa| svazAstrajJAtatattvena, dharmavAda udaahRtH||6|| vijaye'sya phalaM dhrm-prtipttyaadyninditm| Atmano mohanAzazca, niyamAt tatparAjayAt / / 7 / / vAdI sAthe "chala-jAtinI bahulatAvALo je vAda e vivAda kahevAya. llall A vAdamAM tattvavAdIne satyanItithI vijaya maLavo durlabha che. ane kadAca vijaya maLe to paNa bIjAne dhana vagereno aMtarAya karavAno doSa lAge che. je karmajanita Apatti ubhI kare che. parAjita prativAdIne dhana na maLe,hoya e kadAya laI levAmAM Ave, zoArtadhyAnAdi kare e doSo paNa thAya che. I/pI paralokane prAdhAnya ApanAra, pakSapAtarahita, buddhizALI tathA potAnA zAstratatvanA jJAtA sAthe je vAda e dharmavAda che. IIkA dharmavAdamAM vijaya maLe to sAmA pakSe dharmasvIkAra thAya che. mATe zubha phaLa maLe che ane parAjaya thAya to potAnA ajJAnano nAza thAya che mATe enuM paNa zubha phaLa maLe che. l7TI. - deza, kALa, sabhApati, rAjA vagerenI apekSAe lAbhAlAbhane jANIne tathA prabhu vIranA udAharaNano vicAra karIne vidvAne vAda karavo. prabhu vIre jema ahIM dezanA niSphaLa jaze ema jANIne nAma 1. juo pariziSTa-1. dezAdyapekSayA ceha, vijJAya gurulAghavam / tIrthakRjjJAtamAlocya, vAdaH kAryo vipshcitaa||8|| tadatra vAdipadamatyantamAnitA-krUracittatAdidoSaduSTaparameva vijJeyam, aparathA dharmavAdinA'tiprasaGgAt / / 1 / / nanu mA bhUdAtmasambhAvanenAtyantamAnitA, tattvAbhinivezena tu syAdapi setyatrAha kva ca tattvAbhinivezaH kva ca saMrambhAturekSaNaM vadanam ? / kva ca sA dIkSA vizvasanIyarUpatAmRjurvAdA ? / / 2 / / pUratI-aupacArika dezanA ApI bIje sthaLe saphaLa dezanA karI. ema vidvAne sarvatra lAbhAlAbhano vicAra karavo joIe.ilcI. Ama ahIM vAdIno artha khUba abhimAnI, krUracita vagere yathAsaMbhava doSovALI vyakti ja karavo joIe, to ja vAdajanita nukazAno vagerenA arthanI saMgati thaI zake. anyathA dharmavAdImAM paNa e artho lagADavAthI asaMgati-anartha vagere dvArA atiprasaMga thaI jAya. ||1 pra.:- juo, jAta abhimAnathI atyaMtamAnI bhale na thavAya, paNa tattvAbhiniveza-tatvanA AgrahathI tevA thavAmAM zuM vAMdho ? atyanta mukhyatve tattvamatyantamAnI - je tattvane bahu mAne che e atyaMta mAnI Avo artha ame karazuM. u.:- A praznanA javAbamAM divAkarajI vAdadvAciMzikAno bIjo zloka kahe che - tattvAbhiniveza kyAM.. ane gussAthI tagatagatI AMkhovALuM moTuM kyAM ane je vizvAsapAtra che evo kalyANakara Apattihara dharmavAda kyAM ? ll 1. prastuta vadhe . 2. - tatva ( rU. U- vaidra | 4. f g - 'sA' - vinA . - tAlAmuvI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 10 vAdopaniSad sugmo'traa'nvyH| tattvAbhinivezaH - tattvA''grahaH kva ? saMrambheNa krodhavizeSeNa, Ature glAnyAdibhAvamApannatvena vidhure - IkSaNe netre yatra tad vadanaM vaktraM ca kva ? prazamapIyUSapayodharaprAyastvAttattvAbhiniviSTadRSTAhatamidamityabhiprAyaH / vastutastu abhinivezasya tattvapratipattiM prati vighnabhUtatvAt tattvAbhiniveza etAvadapi kathaJcid vyAhatam, kadAgrahanihnavadvAreNa svaparavaJcakaM ca / yadA hi vAdinoH svasvapratijJA tattvatayaivAbhimatA, tadA tadabhiniveza: svasvAbhiprAyeNa tattvAbhiniveza eva, tatazca na kazcit kadAgrahaH | divAkarajI kahevA mAMge che ke beso beso have, tattvanI vAta karatA paNa zarama AvavI joIe. tattvAbhiniveza jene che enI AMkho to prazamAmRtanI vRSTi karatAM vAdaLo jevI hoya che, tamArI to A aMgArA jharatI AMkho ja tamAro tattvAbhiniveza (!) batAvI Ape che. vAstavamAM to abhiniveza ja tattvasvIkAramAM bAdhaka hovAthI 'tattvAbhiniveza' ATalo zabda paNa e apekSAe asaMgata che. pUrvApara viruddha che. have svAgrahI vyaktio e zabdanuM oThuM laIne potAnI manamAnI karAve - potAno kadAgraha poSe, e to potAne ane potAnA bhoLA anuyAyIone ThagavA barAbara che. be vyaktio amuka viSaya mATe kalaha kare che. baMnenA maMtavyo potapotAnI daSTie sAcA che. tattvasvarUpa che. eTale potapotAnI dRSTie to emano potAnA maMtavyano Agraha e tattvAbhiniveza ja thaI gayo, have to koIno kadAgraha kahevAze ja nahIM. mATe duniyAmAM 1. yAvantaH samuccayArthAni padAnyekasmin vAkye tAvantaH samuccaye- iti nyAyAdatrApi vRttasthacakArAH smuccye| syAt, na caivam, tasmAdabhinivezastyAjyA, tadAhurAcAryA:- grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgataH / muktI dharmA api prAyastyaktavyAH minena tat - phutA __ svapakSapAtavirahitastu tattvAbhinivezaH syAdevopAdeyaH, itarastu svasya tattvasArotsAraNam, tathA ca yogavidaH - tAttvikA vayamevAnye, bhrAntAH sarvepyatAttvikAH / iti matsariNo dUrotsAritAstattvasArataH / kadAgraha jevI koI vastu ja nahIM rahe. paNa vAstavamAM to evuM nathI. mATe kama se kama bemAMthI ekano to kadAgraha hoI zake, mATe dareka vyakti ema vicAre ke " bhagavAna nathI, mArI vAta khoTI paNa hoI zake, ApaNe jhagaDavAne badale haLImaLIne tatvanI zodha karIe.' AvA prazasta vicAra dvArA potAnA abhiprAyano Agraha choDI devo joIe. zrI haribhadrasUrijI kahe che ke jeo mokSanI IcchA rAkhe che emaNe koI paNa vastuno Agraha na rAkhavo joIe. mokSamAM jaIne to sAmAyika-pUjA-dAna vagere kSAyopathamika kakSAnA dharmo paNa choDI devAnA che. to pachI koI paNa vastuno Agraha kema rAkhavo ? hA, jyAM jAta pratye-potAnA abhiprAya pratye koI jAtano pakSapAta nathI evo tattvAbhiniveza upAdeya thaI zake, paNa jyAM pakSapAta che e pote mAnelo tattvAbhiniveza paNa potAne tattvathI dUra pheMkI de che. evA jIvonI manovRttinuM yogasAramAM Abehuba varNana karyuM che - 'ame ja kharA tAtvika chIe, bIjA badhA to bhramaNAmAM paDyAM che, e badhAM atAtvika che.' A rIte bIjA para matsara karanArAo 1. yogadRSTisamuccaye / / 148 / / 2. prAyaHpadaM kSAyikadharmavyavacchedArtham / 3. comAsAra ||ra-2 0 || Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 11 12 vAdopaniSad nanvayaM tattvAbhinivezo vA svapakSapAto veti kathaM nizcayA ? niyataliGgavirahAditi cet ? na, saMrambhAturekSaNaM badanamevAtra svapakSapAtajJApakam, tattvajJAnavaJcitasvasvarUpaDiNDimaM ca, uktaM ca- yathA 'vasthitavijJAta-tatsvarUpAstu kiM kvacit vivadante mhaatmaanstttvvizAnadaya: ? - sutA tattvanA sArathI dUra pheMkAI jAya che. pra.:- A tatvAbhiniveza che ke jAtapakSapAta che e kema nakkI thaI zake ? kAraNa ke e nakkI karAvanAra koI cokkasa sUcaka to che nahIM. u.:- bhalA mANasa ! Aga jharatI AMkhovALuM mukhAraviMda (!) ja ahIM jAtapakSapAtanuM sUcaka che. jene jAtapakSapAta nathI ene Aveza kevI rIte AvI zake ? e tIvakaSAyathI bahAvaro kema thaI jAya ? kharo tavAbhiniveza hoya, bIjAne tatva pamADavAnI umadA bhAvanA hoya to to jema jema pelo vAMko cAle, ema ema karuNA chalakatI jAya, vadhu ne vadhu komaLa banato jAya, enuM mukha ne vANI vadhu saumya banI jAya. krodhathI aMgArA varasatI AMkho dvArA to e vyakti pote ja DhaMDhero pITIne jAhera kare che ke - "huM tattvAbhinivezI to nathI paNa mane tatvanI koI gatAgama paNa nathI.' ko'ke kharuM ja kahyuM che ke - jemaNe tattvanuM svarUpa barAbara jANI lIdhuM che e tatvamAM ja potAnI dRSTine nizcala karI dIdhI che evA mahApuruSo kadI vivAda kare kharAM ? - pra.:- tame krodhane vivAdanuM oLakhacihna banAvI dIdhuM paNa e to vyabhicArI che. jema ke koI kahe ke 'jene be AMkho hoya e mAro dIkaro' to e enA dIkarAnuM oLakhacihna na thaI zake atha dharmavAde'pi saMrambhasambhavAd vyabhicAraH, tatazca nizcayaviraha ityatrAha- kva cetyAdi / vizvasanIyatAmRjuH pratyeyabhAvamanuguNastadanatikramapravaNastadavisaMvAdIti yAvat / vAdaH - dharmavAdaH, kva cAso ? sati saMrambhe tadasambhava iti hRdayam / sA dIkSeti vAdavizeSaNam / zreyodAnAdazivakSapaNAcca tanniyogAt / talliGgaprasaGga iti cet? na, aavissttkAraNa ke te vyabhicArI che arthAt enA dIkarAmAM ya che ane bIje paNa. ema krodha vivAdamAM ya hoya ane dharmavAdamAM ya hoya, mATe e vivAdanuM oLakhacihna nahIM banI zake. tethI krodhathI nizcaya thaI nahIM zake. u.:- A praznano javAba ApatAM divAkarajI kahe che ke dharmavAdamAM krodha saMbhavita ja nathI, tattvAbhiniveza kyAM ? krodha kyAM ? ane dharmavAda kyAM ? jema kodha ane tavAbhiniveza vacce virodha che - e baMne sAthe na hoI zake, ema kodha ane dharmavAdane paNa virodha che e baMne paNa sAthe na hoI zake. dharmavAda to kevo hoya e kahe che - vizvasanIyatAne anukULa - anurUpa hoya. e vizvAsane DagAve nahIM. vizvAsapAtratA paNa vyaktinA prazama vagere guNothI Take che. Aveza vagere kASAyika bhAvo hoya to e saMbhavita nathI. - hAthI yUthapati che, siMha mRgarAja che. baMne svAmi to che, chatAM ya hAthI sAthe seMkaDonuM ToLuM che ane siMha ekalo che, ekAda mRgalo ya eno poSyio banavA taiyAra nathI, khAmI che vizvAsapAtratAnI. dharmavAdane ahIM majAnuM biruda ApyuM che - 'dIkSA'. muMDela mAthuM ne palaTela vezane ApaNe dIkSA kahIe chIe. paNa dIkSAnI zAstrIya paribhASA che je kalyANanuM dAna kare ane Apattino kSaya kare. . dazaS RUT |l2-2 | Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 14 vAdopaniSad liGgatvAt / dharmavAdo hi vizvasanIyo yannAtretaravAdavacchalajAtiprayogagandho'pi / dharmavAdinI tattvanirNInISutayA jigISAvimuktatvAtsaMrambhAdibhAvAnAmanAspade dvidhA'pi paramAnandanimagnau syAtAm, vijaye pareSAM dharmapratipattyAdiprayuktA''nandaH, parAjaye cAtmamohanAzasamudbhUtA''nandaH / sati saMrambhe tu vRrthava tasvAminavemamAna tArI kharekhara, gharmavAda paNa e apekSAe dIkSA ja che. pra.:- dharmavAda to puliMga che ne dIkSA strIliMga che. to baMneno vizeSaNa-vizeSa bhAva tame kevI rIte ThokI dIdho ? u.:- zAbAza, AvA prazno karatA raho, eTale tame jANo cho enI khAtarI rahe. pAtaMjalamahAbhASyamAM kahyuM che ke keTalAka zabdo AviSTaliMga hoya che. arthAt avaliMganuM vizeSaNa banavA chatAM paNa potAnuM liMga choDatA nathI. ahIM 'dIkSA' paNa evo ja zabda che. Ama dharmavAda to vizvAsapAtra hoya. janatA samaje ke ahIM bIjA vAdanI jema chaLa-kapaTanI koI zakyatA nathI. e vAda karanArAone vijayanI Asakti na hovAthI Aveza vagere nathI thatAM ane baMne rIte paramAnaMda-nimagna thAya che. parAjaya thAya to potAnA jJAnanA nAzano AnaMda ane vijaya thAya to bIjAne dharmaprApti karAvavArUpa paropakArano AnaMda. Ama dharmavAdamAM Avezane koI sthAna nathI ane jo Aveza Avato hoya to samajI levuM ke A dharmavAda nathI ane mAruM tattvAbhinivezanuM gumAna paNa nakAmuM che. ||rA 1. yathoktaM vyutpattiratnAkare AviSTaliGgatvAt puMsi striyAM vA balAkA / / 1322 / / syAdetat, saMrambhamantareNa sa bhaviSyati, tadapi na, asambhavAdityAhatAvad bakamugdhamukhastiSThati yAvanna raGgamavatarati / raGgAvatAramattaH kAkoddhataniSThuro bhavati / / 3 / / sphuTAnvayo'yaM zlokaH / yAvad vAdI raGgaM vAdabhUmiM nAvataratinopatiSThati tAvad bakavat - vihaGgamavizeSavat, mugdhamukha:-ArjavAtizayavitIrNAlAdavizeSavaktrastiSThati sthitiM badhnAti, bhavatIti yAvat jalacarapratAraNahetuko maugdhyAtizayo bake prasiddha iti tadudAharaNam / pra.:- ThIka che, have ame amArA abhiprAyane siddha karavA vAda karIe tyAre AvezathI mukta rahIzuM, pachI to vAMdho nathI ne ? u.:- Ano javAba ApaNe divAkarajI pAsethI ja sAMbhaLIe. jyAM sudhI vAdaLI raMgabhUmimAM utarato nathI, tyAM sudhI bagalA jevuM bhoLuM mukha hoya che. paNa raMgAvatArathI garviSTha thAya tyAre kAgaDA jevo uddhata ane niSThura banI jAya che.llall - bagalo mAchalIone chetaravA vadhAre bhoLapaNanuM pradarzana kare che mATe dekhAvamAM enuM mukha saraLatAnI Toce pahoMcIne jonArAne AnaMda Ape che. mANasa paNa jhagaDAmAM na paDe tyAM sudhI enA jevo saumya dekhAya che. paNa jyAM e vAda mATe sajja thAya che, ane raMgabhUmimAM avataraNa kare che, tyAre e potAnI jAtane tarkasamrATa samajI le chemahAtArkika samajI le che. mArI bhUla kadI thAya ja nahIM evo kadAgraha ene satAve che. potAnI chaghasthatA, maMdabuddhi, alA anubhava, alA abhyAsa A badhuM bhUlIne kAgaDAnI jema uddhata banI jAya che. jema kAgaDo 'potAno svara keTalo karkaza che, pote 2. tAyAmaniveza: | 2. yat # codavartu- kuti daima. || 3 3 2 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 16 vAdopaniSada ___ raGgAvatAramattA-vAdabhUmisamavataraNasaJjAtavAdimAnitAmadena matto vismRtasvarUpaH kAkavad vAyasavat, uddhataniSThuro bhvti| yathA kAko'vicAritasvasvarAdisvarUpo dhASyamAlambya virUpaM viroti, tathA vAdI-apyavimRSTasvapratijJAdirutkaTaM sarvAtmanA chalanAdibhiH prativAdinaM hanti, utkaTaM hantItyuddhata iti nirukteH / niSThurazca bhavati- nizite tIkSNe tiSThatIti niSThura:, nizAtavAgbANaiH paramarmavedhamIpsatIti bhAvaH / atha nAyamekAntaH kAnto yaduddhatatA''dibhAvA anupAdeyA eva, kvacit tattvarakSAdiprayojane tadupayogAditi cet ? keTalo kALiyo-kadarUpo che, potAnI jAtane jAhera karavAmAM potAnuM gaurava nathI, potAnI tarapha lokonuM dhyAna dorIne e mUrkhAmI kare che, maunamAM ja enI zobhA che,' A badhI vAtone bhUlIne dhiDhAI karIne kaMTALAjanaka trAsajanaka avAja kare che. kAkA kAkA = huM 'kAka' chuM. = kAgaDo chuM. ema jAhera kare che. evI rIte vAdI paNa potAnI jAtane bhUlI jAya che. potAnI pratijJA - mULa muddAne paNa bhUlI jAya che, pote pUrve raju karelA tarkone bhUlI jAya che. halakI kakSA para utarI paDe che ane yena kena prakAreNa jItavAnI ghelachAmAM chaLa-jAti vagere zastronA prayogathI prativAdIne utkaTa hanana kare che - prahAra kare che A ja enuM uddhata paNuM che. vaLI nizita = tINamAM sthira rahe che A enuM niSpharapaNuM che. arthAt e tINavacanorUpI tIra calAvIne bIjAnA marmone vIMdhavA Icche che. pra.:- evo ekAMta sAro nathI ke uddhatAI nakAmI ja che. uddhatAI hoya to kyAreka tattvarakSA vageremAM upayogI thaI paDe. eka na, chalAdervAdAnaGgatvAt, capeTAderapi tadApatteH / AstAM tattvarakSA, sva-svadarzanazAstralAghavAdi phalamuddhataH prApnotIti darzayati - krIDanakamIzvarANAM kurkuttlaavksmaanbaalebhyH| zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA kSullako nayati / / 4 / / vAta kahuM ? loko te ja devone vadhu pUje che ke jeo ghAtaka hoya che. u.:- chala-jAti vaDe utkaTa thaI AkarA prahAra kare e uddhata kahevAya e hamaNAM joI gayA. tasvarakSA mATe paNa chaLa na karI zakAya, kAraNa ke chaLa svayaM ja tattvahatyA che. koInA khUnathI tenI ja rakSA thaI zake kharI ? vaLI, chaLa e vAdanuM aMga ja nathI - sAdhana nathI, mATe eno upayoga na thaI zake ? pra.:- paNa nyAyadarzane chala-jAtine svIkAryA che, tenuM zuM ? u.:- e ucita nathI, e hamaNAM ja batAvI dIdhuM che. mATe ja ApaNe to ene nathI svIkAratA, bIjA darzano paNa nathI svIkAratA. bauddha tArkika dharmakIrtie to emanI ThekaDI uDADatA kahyuM che ke - 'chala karIne vAdamAM jItI javuM ema kaho cho, to pachI bAkI kema rAkho cho ? lApho mArIne jItI javuM mArAmArI karIne jItI javuM ema paNa kahone ?' vaLI uddhata thaIne ya te vAdI tattarakSA kyAM kare che ? e to potAnuM, potAnA dharmanuM ane potAnA dharmanA zAstronuM lAghava kare che. e batAvatAM divAkarajI kahe che te kSadra vAdI zrImaMtonA kUkaDA, lAvaka jevA baccAothI ya (vadhu manoraMjana karAvanAra) ramakaDuM banI jAya che, zAstravacanone paNa "jeka'nI kakSAmAM utArI de che athavA tenI hIlanA karAve che. IIII 2. hRzyatAM yAvanyAya zaram | Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 18 vAdopaniSad IzvarANAM kurkuTalAvakasamAnabAlebhyaH (api vinodAdhikyakaratvena) krIDanakaM kSullakA zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA nayatItyanvayaH / IzvarANAM dhaninAM kurkuTA-tAmracUDaH, lAvakaH - pakSivizeSaH, yadamara:tittiriH kukkuTo lAva: - iti| svArthaH kSullArtho vA kapratyayaH, tatsamAnA:-tattasadRzAH, bAlAH kSudrajantavaH, tebhyo'pyadhikavinodakaratvena krIDanakaM krIDAsAdhanam / kSullakavizeSaNamidam, liGgabhedaH pUrvavat / dhanino hi kurkuTAdibhiH khelanapriyA iti prasiddham, yathA kurkuTalAvakAdipatattriNo yodhana-plavanAdivikriyAbhisteSAM manoraJjanaM kurvanti, tathA vAdI api kvacinmAyAparassaraM chalAdi kurvana zRgAlavat pramadAvadvA pUrvakALamAM zrImaMto manoraMjana mATe kUkaDA, lAvaka vagere pakSIo pALe, ene ramADe, kUdAve, nacAve, paraspara yuddha karAve ane tamAzo nihALe. e rIte vAdI paNa kyAreka mAyApUrvaka chala-jAtinA prayoga kare, tyAre ziyALa ke strI jevo abhinaya kare che. kyAreka krodhe bharAIne lAla AMkhovALo thaI jAya tyAre sApa jevo lAge che kyAreka aTTahAsa vagere karIne jokara ke naTaDA jevo lAge che. kyAreka garjanA zoka, vilApa, hAyavoya, rudana, AkaMda, vivAda, harSa, nRtya vagere vicitra ceSTAo kare che. A rIte sASTapaNe ja teo ramakaDAM banI jAya che. eTaluM ja nahIM kUkaDAthI ya vadhu manoraMjana karAvanArA banI jAya che. zrImaMtone pakSIonI uchaLakUdathI evo AnaMda na thAya ke jevo eka zikSita paMDitanA cenacALAthI. jeno svabhAva kautukapriya che, ene navA-junI vinA cena na paDe. vAMdaro nAcato hoya to e viceSTate, kvacit kopATopAruNanayano sarpatulanAM karoti, kvacidaTTahAsAdi kurvan zailUSaM sparddhate, kvacid garjana-zocana-paridevana-khedana-rudana-krandanavivadana-modana-naTanAdi-vikriyAH kurvate, tadevaM sphuTamevaiSAM krIDanakatA kurkuTAdyatizayitA ca / na hi dhaninAM vihagavikriyAbhistAdRzI prItiryAdRzI vidvadvikriyAbhiH, kutUhalinAM hi na tathA markaTanRtyaM vinodamAvahati yathA kAraNavazAnnRtyan gjaadiriti| yadvA'tyantajaghanyatAM prayAto'sau IzvarANAM kurkuTalAvakasamAnabAlebhyaH krIDanakaM bhavati-tatkrIDanakAnAmapi krIDanakatAM pratipadyate, mnorjnkRttvaattessaampi-itynyaarthH| yadvA IzvarANAM kurkuTalAvakasamAnA ye'tyantAlpavayaso bAlAH putrAH, tebhyo'sau krIDanakaM bhavati, dehahUsvatA-plavanAdikRtaM sAdRzyaM kurkuTAdibhirbAlAnAmatra jJeyam / hetuzcAtra lubdhatvAdihetukA vikriyA jue kharo, paNa ene kharI majA to tyAre Ave jyAre hAthI jevo hAthI koI saMyogavazAt nAcato hoya. bIjo artha e thaI zake ke e vAdI eTalI halakI kakSAe pahoMcI jAya ke zrImaMtonA kUkaDA, lAvaka jevA pakSIonA bacyA mATe paNa ramakaDuM thaI jAya, emanuM paNa manoraMjana karato hovAthI zrImaMtonA ramakaDAnuM ya ramakaDuM banI jAya. trIjo artha e thaI zake ke zrImaMtonA je khUba nAnI uMmaranA bALako, emane mATe e vAdI ramakaDuM banI jAya. e bALako nAnI hAITa dharAvatA hoya uchaLakUda karatAM hoya mATe teo kUkaDAlAvaka jevA gaNyA che. paNa vAdI jevo vidvAna emanuM ramakaDuM kema bane ? emanI pAse cenacALA kema kare ? enuM eka kAraNa e hoI zake ke ene 1. adhyAhAramantareNArthadvayaM purstaadvkssyte| 2. AviSTaliGgatvAt / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 20 vAdopaniSad ev| itypro'pyrthH| tatazcAsau raGgAvatIrNaH zAstrapAThAn paThannapi yadviparyAsaM viprayAti tatpradarzayannAha- sa kSullakA - tucchaprakRtirjJAnakSudro vA, zAstrANyapi siddhAntavacanAnyapi, AstAM yadRcchAjalpitAnItyapizabdArthaH, hAsyakathAM manovinodamAtraphalAM vArtA nayatisvakIyavikriyAvazAt prApayati / laghutAM vA nayati-aprayogAsthAnaprayogasvaradoSAdinA zrImaMto pAsethI dhana meLavavAnI AzA hoya ane bIjuM kAraNa vAdasabhAmAM teo sabhApati hoya athavA temanuM jora hoya ane vAdIne temanI prasannatAthI vijaya meLavavAnI AzA hoya. pachI to evo nATakiyo vAdI raMgabhUmimAM utare tyAre kadAca zAstravacano bole to ya je uMdhu vetare eno citAra khaDo karatAM divAkarajI kahe che ke e vAdI manaphAve evA lavArAo karato hoya tyAre to ThIka, paNa zAstravacano ya evI rIte bole ke sabhA khaDakhaDATa hasI paDe. athavA to aNInA samaye zAstramAM raheluM vacana na bole. eTale loko to samaje ke enA zAstromAM dama nahIM hoyaAvI mahattvanI vAta paNa lakhI nahIM hoya. A rIte zAranI apabhAjanA thAya. vaLI kyAreka zAstravacana tenA viSayathI alaga ja viSayamAM bole- gaLAmAM jhAMjhara nAkhyA jevo ghATa ghaDAya. kyAreka eka ja viSayamAM bIjI apekSAe kaheluM vacana- aTTekaTTe sarakho viSaya hovAthI ThokI de - apekSA pote ja nathI samajyo to sabhAne kyAMthI samajAve ? ane zAstrane evI beDhaMgI sthitimAM mUkI de ke loko dhikkAra varasAve. kyAreka evuM avyakta gaNagaNa kare ke sabhA samaje ke emanuM zAka ja agaDama bagaDama haze. kyAreka zAMti upadezaka vacano evA ghATA pADIne bole ke ema lAge ke A lokonA zAstramAM azAMti ja zIkhavADI che. zuM bolo cho ? enA hAsyanindopekSodvegapAtratAM vA prApayati / / 4 / / syAdetat, yadAsI svabhyastazAstrArthastadA naitadoSAvakAzaH, etadapi na, vAdAdimAtraprayojane'dhyayane svabhyastatAvirahAt, AdinA dezanAjanaraJjanapradarzanAdigrahaH / tatazca yad bhavati tadAha anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaGgAni darpaNa / / 5 / / prakaTAnvayamidaM vRttam / anyaiH svAnatizayitaiH svAdRzairarvAgdRgbhiH prAkRtajanairiti yAvat, svecchAracitAn yadRcchAsandRbdhAn, eteneSAM karatAM kevI rIte bolo cho ? enI asara vadhu thatI hoya che ne ? Ama e vAdI enA zAstrone hAsyapAtra, niMdApAtra, upekSApatra ke kaMTALA-janaka banAvI de che. Imall pra.:- jo eNe vyavasthita zAstrAbhyAsa karyo haze to to AvI upAdhio nahIM sa ne ? u.:- nA, jeo vAda, vyAkhyAna, lokone khuza karavA ke pAMDityanA pradarzana vagere mATe ja bhaNe che, emanA bhaNataramAM vyavasthita zAstrAbhyAsa hoto ja nathI. emanA bhaNatara aMge svayaM divAkarajI prakAza pADe che anyone svamatithI racita keTalAka zAstrone mahenatathI jANIne "huM badhA zAstro bhaNI gayo' ema samajIne garvathI aMgakhAdana kare che. paIL. anya eTale potAnAthI caDhiyAtA nahI evA potAnA jevA ja chagha0 sAmAnya loko, emaNe potAnA manamAM je AvyuM e rIte rayelA zAsakone A vAdI mahAzaya bhaNe che. jo viziSTa jJAnIonA rayelA zAstro bhaNe to samyaka jJAnano saMbhava raheta, kama se kama 9. ra3 - TittA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 21 vAdopaniSad sarvajJamUlakatvaviraho niveditaH / arthavizeSAn - yatkiJcidviSayAn, zrameNa AyAsena, sukumAramatInAM hi yatkiJcidapi paThatAM mahAnAyAsaH, mahAtmanAM tu mahadapi lIlAmAtram, uktaM ca- alpamArabhate mUDhAH, kAmaM vyagrA bhavanti c| mahAtmAno mahArambhAstiSThanti ca nirAkulAH - iti / vijJAya katipayavizeSamAtrAn jJAtvA, etena tAdRzavAdinAM palvalamAtragrAhitvamAveditam, evaM caiSAM yathAsthitArthajJAnaM durlabham, andhagajanyAyAt / vijJAya kiM karotItyAha- kRtsnaM paripUrNa vAGmayaM siddhAntasamudrama, sAmAnya mANase paNa svamatikAnArUpI zilpI dvArA ghaDyA hoya evA nahIM paNa sarvajJanI paraMparAthI maLyA hoya evA tathyonA AdhAre racelA zAstro bhaNe to ya chabaraDAnI zakyatA ochI thaI jAya, paNa hamaNA joI gayA evA enA chabaraDAne anurUpa ja enuM bhaNatara hoya che. e bhaNatara mATe ya khUba mahenata kare che. komaLabuddhimaMdamatine jevuM tevuM bhaNavA mATe ya atyaMta parizrama karavo paDe, buddhizALI mahApuruSone to moTA grantho bhaNavA ya ramatamAtra hoya che. ko'ke sAcuM ja kahyuM che- mUDhamativALA nAnuM kAma kare ane temAM ya moTo rAjakArabhAra mAthe hoya evA AkuLavyAkuLa thaI jAya. jyAre mahApuruSo virATa kArobAra laIne beThA hoya to ya haLavAphUla jevA hoya. vijJAya-eTale keTalAka pAsAone jANIne Ane zAstranI paribhASAmAM palvalamAtragrAhI kahevAya. zrutasamudramAMthI mAjha khAbociyuM laI le, uparachalla je te vAMcI le. A rIte je viSayane bhaNe che e yathAvat bhaNAya ja nahIM. je vastu viSe vAMce che e vastu zuM che e ya koThe paDe nahIM. jema AMdhaLA loko hAthInA paga, kAna vagere eka-eka vastu pakaDIne hAthI thAMbhalA jevo che, sUpaDA jevo che ema samajI le evo ghATa ghaDAya. vAstavika jJAna ita:-avagatavAn iti taddheto, darpaNa jJAnamadena, aGgAni khAdati oSThacarvaNAdibhirantaramIyamAnaM darpodrekaM bahirvyanakti / yadvA'GgakhAdanamiti kavirUDhyA madAviSTataiva / ___'ahamajJa' ityanubhUtaye'pi kiJcid jJAnamAvazyakam, yadAha zatakakAra:-yadA kiJcit kiJcid budhajanasakAzAdavagataM, tadA mUryo'smIti jvara iva mado me vyapagata - iti| asya tvetAvadapi jJAnaM neti sarvajJamanyaH / / 5 / / tatazcAsya viceSTitaM vishessynnaahmATe to oLaghoLa thaIne sarvAgINa abhyAsa karavo paDe. A vAdI pAcho AvuM bhaNIne ya jANe pote zAmasAgarano pAragAmI banI gayo hoya. ema samajIne phUlyo samAto nathI. enA aMtaramAM garva ubharAvA lAge che ane pachI hoTha cAvavA vagere lakSaNothI e vyakta thAya che. athavA to aMgakhAdana e kavirUTithI abhimAnaprAkaTya arthavALo zabda samajavo. 'huM ajJAnI - abujha chuM." AvI anubhUti thavA mATe paNa kAMIka jJAna jarUrI hoya che. bhartuharie majAnI vAta kahI che. pahelA to huM mArI jAtane sarvajJa ja samajato hato paNa jyAre vidvAno pAsethI thoDuM thoDuM jJAna meLavyuM, tyAre mane bhAna thayuM ke huM to mUrkha chuM ane enI sAthe ja mAro abhimAnano tAva utarI gayo. paNa A vAdIne to eTaluM thoDuM jJAna paNa nathI thayuM eTale potAnI jAtane sarvajJa mAnI le che. ane je gumAna kare che, tene have graMthakAra pote ja kahe che - 1. hetAvevaM prakArAdI vyavacchede viparyaye / prAdurbhAve samAse ca itizabdaH prakIrtitaH / / itynekaarthnaammaalaa| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 24 vAdopaniSad dRSTvA guravaH svayamapi parIkSitaM nizcitaM punaridaM nH| vAdini capale mugdhe ca tAdRgevAntaraM gacchet / / 6 / / idaM (kRtsnaM vAGmaya) svayamapi, (asmAbhiH) parIkSitam, idaM punarnaH nizcitaM (iti) dRSTvA guravaH (vayamiti mnyte)| capale mugdhe ca vAdini tAdRgevAntaraM gacchet- itynvyH|| idaM prakaraNAgataM kRtsnaM vAGmayaM svayamapi - asmAbhirapi, na vayaM parapraNeyAlpamataya iti hRdayam, vidvadbhistu parIkSitamevetyapi zabdArthaH, parIkSitaM kaSAdinA suvarNamiva parijJAtam, idaM - vAGmayameva punaH - bhUyo na: - asmAkaM nizcitaM nirNayaviSayIbhUtam, dvirbaddhaM khalu subaddhaM mavatItiA. A AkhuM vADmaya ame jAte cakAsyuM che, Ano ame pharIthI nizcaya karyo che. ema mAnI potAne mahAna samajI le che ane capaLa ane mugdha prativAdI hoya tyAre potAnAmAM ene anurUpa pheraphAra kare che. IIkA vidvAn pUrvAcAryoe to sAruonI parIkSA karI ja che. paNa ame kAMI emanA doryA dorAI jaIe evA bhoTa thoDA chIe ? ame pote paNa sarva zAonI parIkSA karI che. sonAnI parIkSA jema kasoTInA paththarathI, emAM cheda mukavAthI ke ene tapAvIne pIgALavAthI thAya che. e rIte ame paNa zAyone badhI rIte mApI lIdhA che. eTaluM ja nahIM, pharIthI e zAstrono nizcaya paNa karI lIdho che. eka ja siMgala gAMTha to chUTI jAya, paNa be vAra gAMTha mArI hoya to e chUTe nahIM, barAbara che ne ? Ama joIne, svamatirUpI AMkhothI nihALIne-samajIne aho ! ame mahAjJAnI chIe ema mAnI le che. potAnI jAte ja potAne gurupadavI ApI de che. Ama to A eka ja vAdInI vAta cAle iti dRSTvA svaprekSAcakSuSopalabhya kila vayaM guravo jJAnavRddhA iti manyate / ekavacanabhAve'pi tadabhiprAyaM yathAvajjJApanAya bahuvacanam, taccAtmasambhAvanAvyaJjanam / tatazcAsau sarvajJayazApipAsayA sadaiva vAdasajjo yatkaroti tadAhavAdini prativAdini capale'vilambite sati, yo hi prativAdI AsannalabdhapratibhatayA drutameva paraprayuktahetUn hetvAbhAsayati tasmin sati, mugdhe ca- ajJasadRze vA sati, tAdRgeva tadanurUpamevAntaraM vizeSa gacchet - AtmAnaM prApayet / yAdRzavizeSeNa sa prativAdinaM jetumalaM bhavati tAdRzavizeSavantamAtmAnaM karotItyarthaH, tathaiva tadvijayasambhavAt / / 6 / / che, paNa emAM 'ame' vagere bahuvacana prayoga karyo che. mULamAM paNa 'gurava:' evo bahuvacana prayoga che. enuM kAraNa - e vyakti jAtaabhimAnathI potAnA ekalA mATe bahuvacana prayoga kare che enA e abhiprAyane barAbara samajAvavA evo prayoga che, paNa huM sarvajJa thaI gayo e huM ja jANuM to zuM phAyado ? A vAta jagajAhera thAya e mATe mAre vAda karavo joIe - ema mAnI e haMmezA vAyuddha mATe sajja rahe che, ko'ka prativAdI bhaTakAya tyAre e pahelA to joI le ke A pratimalla kevo che ? pahelavAna ke makoDI pahelavAna ? jo pahelavAna hoya eTale ke hoziyAra hoya to e capaLa hoya, phAsTamAInDa hoya, hAjarajavAbI hoya, vAdI je tarka ju kare e tarkanI pola kholatA ene jarAya vAra na lAge. je hetu raju karAya ene e hetvAbhAsa tarIke sAbita karI Ape. ane jo makoDI pahelavAna hoya eTale ke lallu jevo hoya, to jema bharamAvo ema bharamAI jAya. A badho vicAra karIne pachI e potAnAmAM evA pheraphAra kare. potAnI jAtane evI rIte TreIna kare ke je rIte pote e prativAdIne parAjita karavA samartha bane. kAraNa ke A rIte ja vijaya maLI zake. IIull. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 25 26 vAdopaniSada nanu ko'tra doSaH ? sarvo'pi jigISustadupAyapravaNo bhavatIti cet ? satyam, kintu sa khalu jayaH, yatrAtmanaH zreyo'vAptiH, nAsAvApnoti tat / kasmAditi cet ? atrA''ha anyata eva zreyAMsyanyata eva vicaranti vAdivRSAH / vAksaMrambhaM kvacidapi na jagAda muniH zivopAyam / / 7 / / zreyAMsyanyata eva, vAdivRSA anyata eva vicaranti / muniH kvacidapi vAksaMrambhaM zivopAyaM na jagAda - ityanvayaH / anyata eva bhinnanimittato maitryAdibhAvanAdereva zreyAMsi prazama pra.:- to AmAM khoTuM zuM che ? jene paNa jItavuM che e enA upAyamAM tatpara thAya che. A taddana sAhajika che. - u.:- sAcI vAta che, paNa jIta kone kahevAya eno to vicAra karo ? sAco vijaya e che jemAM potAnuM kalyANa thAya ane jo e vAdInuM kalyANa thatuM hota to to amane koI vAMdho na hato, paNa enuM kalyANa nathI thatuM. kema nathI thatuM e to divAkarajI pote ja kahI rahyA che, sAMbhaLo kalyANo kyAMka bIje ja che ane vAdaviro kyAMka bIje ja bhaTakI rahyA che. munie kyAMya paNa vAcuddhane mokSano ke kalyANano upAya kahyo nathI. IIchA. prazamasukha vagere kalyANo to maitrI vagere pavitra bhAvanAthI maLe, jyAre vAdivRSabho-vAdano bhAra vahana karavAmAM vRSabha jevA, uttamavAdIo to vAgyuddhanA mArge vicaraNa kare che. vizeSa caraNa = vicaraNa, paNa emanAmAM e vizeSatA kema AvI e samajavuM paDaze. be prakAranA mArga che- samArga ane unmArga. emAM je mANasane zaMkA paNa hoya zarmapramukhakalyANAni / vAdivRSA vAdabhAranirvAhavidhau vijJatayA vRSasakAzAH, zreSThavAdina ityarthaH / anyata eva bhinnanimittAd vAksaMrambhAdeH padavyA vicaranti-vizeSeNa-unmArgayAyitve'pi tadanabhijJatayA taraprakarSaNa, unmArgayAyitAsaMzayo'pi sacetaso gatimAndyaprayojakaH, kiM punarjJAnamiti hRdayam, caranti pshuvdttnti| zreyobhinnanimittatAmeva samarthayati - muniH pudgalApravRttilakSaNamInamAlI tIrthakRtprabhRtiH kvacidapi kutrApyAgame vAksaMrambhaM vacanayuddhaM zuSkavAdavivAdasvarUpaM, zivopAyaM zubhasAdhanaM, na jagAda na kathayAJcakAra / ke huM khoTA raste to nathI ne ? to e kadAca cAle to ya enI cAla dhImI paDI jaze, paNa jene tIva gerasamajathI evI khAtarI che ke mAro mArga sAco ja che, e to unmArga para paNa doTa mUkI deze. - vAdIone paNa AvI ja gerasamaja hoya che tethI teo akalyANanA mArge vizeSathI care che - pazunI jema rakhaDe che. pra.:- tame manamAM Ave e kahI do enAthI ame mAnI levAnA nathI. enA samarthanamAM tamAre pramANa raju karavuM paDe. u.:- juo, vAda karo ne jhagaDo-saMkaleza thAya A tame - meM badhAe joyuM che mATe pratyakSa pramANa che. A vAdathI kalyANa nathI, saMkuleza che, kAraNa ke e vAda che, pUrvadaSTavAdavatuM. AvA aneka anumAno paNa mArI tarapheNamAM ubhA che ane Agama pramANa to svayaM divAkarajI ja ApI rahyA che - je pugalamAM pravRtti na kare e muni che - tIrthakara, gaNadhara vagere che. emaNe koI paNa AgamamAM vAdane - zuSkavAda-vivAdasvarUpa vAgyuddhane kalyANanA upAya tarIke 6. tara = theT | 2, vasyonAthathatAM prati sadoSi-DhosAyamInamanatAMsfarthaI 3. vivAdapadApanno vAdaH saGkalezahetuH, vAdatvAt dRSTavAdavat / 6. - yaT/ 2. ,, mudrita- razma: || Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 28 vAdopaniSad vipakSe bAdhakazcAtra zivasulabhatAprasaGgaH, vAksaMrambhe prAjyAnAM svarasataH pravRttAnAmupalambhAt / / 7 / / nanvevaM vAdasya sarvathA heyatve dharmavAdasya hetuvAdAhetuvAdarUpI prakAroM , hetuvAdetarayostattatprajJApanA , vAdavijayopAyaH , arthagaternayavAdavijJAnavijJeyatA - evamAdi granthakRtavAnyatroktaM phalgutAM prApnoti / Agame'pi nathI kahyo. ahIM vipakSamAM bAdhaka paNa che - eTale ke amArI vAta khoTI hoya-vAdathI kalyANa thatuM hoya to e mAnavAmAM vAMdho e Ave che ke badhAne kalyANa sulabha thaI jAya. badhA kalyANanA bhAgI thaI jAya. kAraNa ke jhagaDo karavAmAM to moTA bhAgano varga haMmezA taiyAra ja dekhAya che, paNa e badhAnuM kalyANa nathI thatuM, e ja batAve che ke vAda e kalyANakara nathI. zAstra to kapa - thavA kahe che. koI pratijJA abhiprAyano ekAMta rAkhavAnI nA pADe che. mahAbhArata jevA jainetara graMtha paNa kahe che - pakSe gvana nAzrayet - koI eka maMtavyanI pakkaDa na rAkho. ll7ll pra.:- tamArI DAhI DAhI vAto amane khUba gamI. A DahApaNathI tame batAvI dIdhuM ke vAda sarvathA tyAjya ja che. hajI eka zANapaNa e karyuM ke graMthakAra divAkarajIne ya tamArA TekAmAM ubhA karI dIdhA, paNa tame emanA abhiprAyane zodhavA prayatna karyo kharo ? kevA ThaMDA paDI gayAM ? bhale tame na karyo, ame jarUra karyo che. sAMbhaLo tyAre, sanmatitarkamAM divAkarajIe 140-1-2 mI gAthAmAM gharmavAdanA be prakAra kahyA che. hetuvAda ane ahetuvAda. AmAM ahetuvAdamAM bhavyaabhavya vagere padArthone zraddhAthI svIkAravAnA kahyA che, paNa hetuvAda e to tarka-vitarka ne dhAradAra dalIlonuM ja nAmAntara che. tarkathI 2. sanmatita pAchue |o 2.satita 42 // rU. sanmatita II , saptamI dvAtriMzikA 4. sanmatitakeM / / 161 / / vAcanAgrahaNe pratipRcchA, mImAMsA cAbhihitA, tatkimatra tattvamityatrAha - samajavA yogya padArtho je mAtra zraddhAthI svIkArI levA kahe tene divAkarajIe bedhaDaka rIte siddhAntavirAdhaka kahyo che. 155 mI gAthAmAM to vAdamAM kevI rIte vijaya meLavavo teno rAmabANa upAya batAvI dIdho che. are ! tame to upAya jANavA Atura thaI gayAM. Ama to vAdanA virodhamAM nArA lagAvo cho. pahelA amArI sAthe ekamata thaI jAo pachI badhA upAya zIkhavADIzuM. divAkarajInI sAtamI dvArnAizikA to vAda kema karavo ne kema vijaya meLavavo e ja zIkhavADe che. sanmatinI 161 mI gAthAmAM to divAkarajI kahe che ke zArAnA artho paNa nayavAda vinA ukelavA zakya nathI. A che divAkarajIno spaSTa abhiprAya. AmAM kyAMya emaNe vAdane vakhoDyo che kharo ? are, emaNe to ahIM cokakhuM vAdanuM samarthana ja karyuM che. to pachI A eka bIsInA kapolakalpita artha karIne tame divAkarajIne TAla kema banAvI zako ? bIjI vAto to javA do, AgamamAM guru pAse vAcanA levAnI ziSyanI je vidhi batAvI che e bhaNI lo, to ya zAna ThekANe AvI jaze. Avazyaka niryuktinI 23 mI gAthAmAM vAyanAgrahaNamAM sAta tabakkA batAvyA che. emAM cotho tabakko che pratispRcchApUrvAparasUtranA abhiprAyano vicAra karIne ziSya pUche ke A kevI rIte ? ane pAMcamo tabakko che mImAMsA, eTale ke pramANajijJAsA - 'AnI sAbitI zuM ?" have A eka jAtano vAda nathI to zuM che ? mATe ja to vAdidevasUrijIe pramANanayatattvAlokamAM vAdI tarIke guru-ziSyano nirdeza karyo che. Ama vAda e lokottara jagatamAM ya vyApaka che. to laukikanI to zuM vAta karavI ? bolo, 1. juo dvitIya pariziSTa. 2. pramANanayatattAloka 8/67nA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 3) vAdopaniSad yadyakalahAbhijAtaM vaakchlrnggaavtaarnirvaacym| svacchamanobhistattvaM parimImAMsenna doSaH syAt / / 8 / / yadi svacchamanobhirakalahAbhijAtaM vAkchalaraGgAvatAranirvAcyaM tattvaM parimImAMset, (tadA) doSo na syAt - itynvyH|| yadiH - vivakSitavizeSasambhAvanAyAm, na vAdaH sarvathA heya evopAdeya eva vA, anekAntavAde tadasambhavAt, kintu vakSyamANAvasthAvizeSe na pUrvoditadoSAvakAzaH, pratyuta guNaH, tatazcopAdeyateti bhAvaH / have tamAre bacAvamAM kAMI kahevuM che ? u,:- tamArA jevA diggaja paMDitane kAMI kahevAnI amArI lAyakAta kyAM che ? ema karo ne ? divAkarajIne ja sAMbhaLI lo- jo svacchacitathI kalaha vinA, suMdara rIte, vAkachaLa vinA tattvanI parimImAMsA kare to emAM doSa nathI. llcli - ahIM divAkarajI zarUAtamAM ja 'jo' zabda kahIne eka saMketa Ape che ke vAda sarvathA tyAjya ja che ke AcaraNIya ja che evuM nathI. kAraNa ke anekAMtavAdamAM evo ekapakSIya ekAMta saMbhavita nathI. paNa have huM je rIte kahuM e rIte vAda karavAmAM doSa nathI. ulTa guNakara hovAthI AcaraNIya che. (1) 'mAre mAtra tattvanI zodha karavI che." A bhAva katakapUrNa jevo che. jema katakacUrNathI pANIno mala dUra thaI jAya che, tema A bhAvathI jItavAnI ghelachA dUra thaI jAya che. cita nirmaLa bane che. AvuM nirmaLa citta hoya. (2) chala-jAti vagere tIrothI bIjAnA marmone lakSya banAvavA e kalaha che. evA kalahanA abhAvathI je suMdara hoya. suMdaratA be rIte Ave (1) bhUSaNathI- jemake AMgaLImAM vIMTI paheravAthI (2) dUSaNanA abhAvathI- jemake AMgaLImAM koDhanA DAgha na hovAthI. Ama cet svacchamanobhistattvanirNinISAkatakaprayogeNa vijigISAmalavimuktacittavizeSaiH, chalajAtipramukhazaraiH paramarmaNAM zaravyakIkaraNaM kalahaH tadabhAvo'kalahaH, tenAbhijAtaM sundaraM yathA syAttathA, itthamapi zobhopapatteH, Aha ca- sohai dosAbhAvo guNuvva - iti| ata eva vAkchalaM vacanamiSam, yathA 'navakambalo devadatta' ityuktvA parAnavagatasya saGkhyAvizeSArtha-nUtanArthAnyatarasya kakSIkaraNena tatparAbhavanam, tAdRzavAkchalapradhAnaM raGgaM vAdabhUmikA, tasminavatAra:-nIcairvRttyA gamanam, chalAdAvaparathA gamanAsambhavAt, tAdRzAvatAreNa nirgataM vAcyaM vacanamAtraM je kalahamukta hovAthI = dUSaNanA abhAvathI manohara, zAMti-dAyaka hoya. (3) e ja kAraNe je vAkachaLa vinAnuM hoya. vAdI kahe ke navakaMbala devadatta, tyAre prativAdI eno artha kare ke "navI kAmaLIvALo' devadatta to vAdI ene utArI pADe ke 'huM to devadatta pAse 9 kAmaLI che ema kahuM chuM.' 'nava' zabdanA to baMne artha thAya che, pelo je pakaDe tenAthI bIjo artha laIne enA para caDI bese A badhuM vAkachaLa che. AvA vAchaLono jyAM bahu prayoga thAya che evI vAdabhUmimAM utaravuM = e bhUmi para javA mATe guNAtmaka vyaktitvathI utarI javuM anivArya che. A ja 'avatAra' zabdano saMketa che. guNonuM mUlyAMkana karanAra kadI chaLano sahAro na le. AvA avatArapUrvaka jyAM eka zabda paNa bolAto na hoya. (4) A rIte jyAM vAdanI viSayabhUta vastuno vicAra kadAgraha ke pakSapAta vinA tattvajijJAsA ke karuNAthI bIjAne pratibodha karavAnI IcchAthI karavAmAM Ave, A ja tattvaparimImAMsA che. AvI tattvamImAMsAnA ja divAkarajI samarthaka che. sanmati vageremAM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad - 31 3ra. vAdopaniSad yathA syAttathA-chalena vacanapravRtti yathA na syAttatheti samAsatAtparyam / evaM prakAreNa tattvaM vAdaviSayIbhUtavastusvarUpaM parimImAMset - muktAgraheNa manasA pakSapAtavirahitayA vRttyA tattvajijJAsayA kAruNyena parapratibodhecchayA vA vicintayet parasparaM tattvaviSayAM vicAraNAM kuryAt, tadA na doSaH syAt na pUrvoditaH saukhyAbhAvasaMrambhAvizvasanIyatoddhatatAniSThuratAlAghavadarpazreyovaJcanAnyatamalakSaNo'pAyo bhvet| etAdRzaparimImAMsAyAH saukhyAdiphalatvAdityabhiprAyaH / / 8 / / jyAM jyAM vAdane Teko Ape evI vAto karI che tyAM tyAM utsargathI to AvI tattvaparimImAMsAnuM ja samarthana karyuM che. enA vinA to divAkarajI paNa vAdanA virodhI ja che. dharmajhanUnI vagere prativAdI sAme zAsanarakSA mATe vAda karavo paDe e vastu judI che, paNa cittanI nirmaLatA vagere ahIM kahelI zaratonuM to tyAre ya svayaM pAlana karavuM joIe. kAraNa ke cirapariNAmanA stare kASAyikabhAvonI chUTa Ape evo koI apavAda nathI. ziSya pratye kadAca lAla AMkha karavI paDe, tyAre ya hRdayamAM to kSamA ne karuNA ja ramatA hovA joIe, ema zuSkavAdI vagerenI sAthe puSTAlaMbanathI karAtA vAdamAM paNa samajI levuM joIe. ahIM batAvela rItathI tattvaparimImAMsA thAya emAM atyAra sudhI kahelA doSo-nukazAno nathI thatAM arthAta tyAre sukhano abhAva, Aveza, avizvasanIyatA, uddhatatA, niSpharatA, laghutA, abhimAna, kalyANavaMcitatA jevA apAya thatAM nathI. kAraNa ke AvI tattvaparimImAMsAthI to sukha, zAMti, vizvasanIyatA, namratA, komaLatA, mahAnatA, vinaya ane kalyANanI prApti thAya che. llcII pra.:- tamArI vAto to bahu majAnI che, paNa thoDo vicAra karIe eTale e badhI veravikhera thaI jAya che. rAjanIti kahe che ke nanu kSitIzAnAmasantoSa iva vAdinAM kalaha eva guNAyate, anantaroktaparimImAMsAyAM tu parAjaya eva syAditi kiM tayeti cet ? atrAha sAdhayati pakSameko'pi hi vidvAn zAstravitprazamayuktaH / na tu kalahakoTikoTyo'pi sametA vaakplaalbhujH||9|| anvayaH sugamaH / eko'pi - asahAyo'pi kiM punarmilitasvasadRzabahujana ityapizabdArthaH, hi yataH, avataraNikApraznaniSedhe hetuupnyaasrAjA asaMtoSI hoya e eka guNa che. ene saMtoSa hoya to e barabAda thaI jAya. ema ciMtana karatAM lAge che ke vAdI mATe kalaha e guNa che. vanarAja thavA to siMhagarjanA ja karavI paDe. tyAM bakarInI beM beM thoDI cAle ? A tamArI parimImAMsA laIne bese to to hAra ja thAya ne ? u.:- divAkarajI svayaM ahIM prakAza pADI rahyA che zArAvetA prazamayukta vidvAn ekalo paNa pratijJAne siddha kare che, vANInA bhaMsAne khAnArA bhegA thayelA karoDo karoDo kalaha paNa siddha nathI karatAM. ll9ll ahIM 'hi' no artha che "kAraNa ke". A zloka e pUrvapakSanI vAtane nakArI kADhavAnAM heturUpa che. enI vAta khoTI che enuM kAraNa rajU kare che. potAnA jevA ghaNAnI sAthe maLIne to siddhi meLavI ja zake paNa ekalo hoya to paNa e siddhi meLavI zake, paNa jarUrI che ke enAmAM nIcenI traNa vizeSatA hoya. (1) zAstravetApaNuM :- je anuzAsana kare - sAcI zIkha Ape, ane prANa kare- rakSaNa kare ene zAstra kahevAya. AvA zAstronA 2. salluTAtu chatA para asanuEA kinI rUcI 2, 5 - / rU. - 'kroTi' fsa na kUpavatI 4. --mudrita - thAkyo che. I - munA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 33 34 vAdopaniSada rUpatvAdvRttasya, zAstravit zAsanatrANazaktisamanvitasiddhAntasandohapAragAmI, prazamA kuThAre surabhIkaraNapravaNacandanavadaparAdhake'pyupakAraikarasikatAsacivA niSkopacittavRttiH, tena yuktaH - asambhavadviyogatayA'nvitaH, vidvAn sabhyAdisvarUpavettA, pakSaM sisAdhayiSitapratijJAM sAdhayati siddhisaudhAdhyArUDhaM kroti| nanu vAde prazamo nirarthakaH, ajAgalastanavat, viruddho vA, klIbatAnibandhanatvena parAjayaprayojakatvAditi cet ? na, sabhyAdihRdayavijayadvAreNAsya prativAdivijayavidhAtRtvAt, ata eva zrutAdapyasya prAdhAnyam, tathoktaM granthakRtaiva-mando'pyahAryavacanaH prazamAnuyAtaH, samUhano je pAragAmI hoya. (2) prazamayuktapaNuM :- caMdanavRkSa para kuhADo prahAra kare, to e kuhADAne ya suvAsita banAvI de AvI rIte aparAdhI para paNa mAtra upakAramAM rasa dharAvatI krodharahita cittavRtti prazama che. game tevI kaparI paristhitimAM paNa je prazama choDe nahIM, ene prazamayukta kahevAya. (3) vidvatA :- e sabhya vagerenuM svarUpa jANato hoya. A deza kayo che ? rAjA kevo che ? kayAM dharmano rAgI che ? sabhyo kevA che ? madhyastha ke pakSapAtI, kUra ke saumya, prativAdI kevo che ? kapaTI ke saraLa ? garviSTa ke namra ? mArI zakti keTalI che ? A badhI vAtone je barAbara jANe che, e vidvAn che. AvI vyakti ekalI hoya toya potAnA sAdhyane siddha karI de che. pra:- tamane ATaluM samajAvyuM to ya tamArA ja gANA gAo cho, hajI paNa samajo, vAdamAM prathama nakAmo che, bakarInA gaLA para rahelA stananI jema. jema e dUdha ApI zakato nathI, ema prathama paNa vijaya ApI zakato nathI. A to ame jarA DhIlI vAta karIe chIe. bAkI cokhkhuM kahIe to prathama nakAmo ja nahIM paNa sphItAgamo'pyanibhRtaH smitavastu puMsAm / tasmAt praveSTumuditena sabhAmanAMsi, yatnaH zrutAcchataguNaH zama eva kAryaH - iti / / kastarhi na sAdhayati pakSamityatrAha- vAk - vacanameva palAlam niHsAratvena tuSakalpam, tad bhuJjante tena nijavaktraM viDambayantIti vAkpalAlabhujA, te tu - punaH sametAH samUhabhAvamApannAH kalahAH pUrvoditAsteSAM koTiguNitA: koTyaH kalahakoTikoTyA, yadvA kalaha viruddha che - vijaya meLavavAmAM pratibaMdhaka che kAraNa ke e vAdIne DhIlo gheMsa karI nAMkhe che. chevaTe bicAro parAjaya pAme che. u.:- amane lAge che ke ame baherAnA kAnamAM gANA gAyA che. juo, vijaya siMhagarjanAthI nathI maLato, paNa sabhApati tathA sabhyonuM dila jItavAthI maLe che. A ja kAraNathI zAstravettApaNA karatAM paNa prazama vadhAre mahattvano che. hajI vizvAsa na besato hoya to divakArajInA zabdomAM ja sAMbhaLo - je ochuM bhaNelo hovA chatAM prazamayukta che enI vAtanuM vajana paDe che ane je bahuzruta hovA chatAM uddhata che e lokone hAMsIpAtra banI jAya che. mATe jeNe sabhAnA dilamAM sthAna meLavavuM che eNe zrutajJAna karatAM so gaNo yatna prazamamAM ja karavo joIe. A rIte prathamavALA vyakti jItI jAya che. bIjA hArI jAya che. koNa hAre che e kahe che - jemAMthI sAra nIkaLI gayo che - evI photarA jevI - mAla vinAnI vAtone je vAgoLe che, enAthI je potAnuM mukha dUSita kare che tevA kalaho karoDagaNA karoDo hoya to paNa potAnI vAta siddha karI zakatA nathI. bIjo artha e thaI zake ke kalaha e ja jemanA svIkArano 6. satama jJAtriziTIIra7 || Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 38 vAdopaniSad eva koTiH svIkArekaprakAro yeSAM te kalahakoTyaH, kalahaikarasikA ityarthaH, teSAM koTyaH kalahakoTikoTyaH, tA api, kiM punarekAdirityapizabdArthaH, na - naiva svapakSaM sAdhayanti, anupAyAt siddhyasambhavAt, tattvatyAgaprasaGgAditi tAtparyam / / 9 / / tatazca pakSAsAdhanaduHkhito'sau yatkaroti tadAhaArttadhyAnopagato vAdI prativAdinastathA svsy| cintayati pakSanayahetuzAstravAgbANasAmarthyam / / 10 / / ArttadhyAnopagato vAdI prativAdinastathA svasya pakSanayahetuzAstravAgbANasAmarthyaM cintayati - ityanvayaH / prakAra che - jemane jhagaDAmAM ja rasa che, evA karoDo bhegA thaIne paNa svapratijJAne siddha karI zakatA nathI. kare paNa kevI rIte ? pADAne dohavAthI dUdha maLavuM saMbhavita ja nathI ane jo maLe to e pADo maTIne bheMsa banI jAya, pADAthI dUdha na maLe e vAta to ubhI ja rahe. e rIte kalaha e jItavAno upAya ja nathI, anupAya che. anupAyathI jo siddhi maLe to enuM anupAyapaNuM ja jatuM rahevAnI Apatti Ave, evuM ahIM tAtparya che. HIC II vAdI kalaha kare che, potAnI vAta siddha karI zakato nathI, ane pachI duHkhI thaIne je kare che e kahe che - ArtadhyAna pAmelo vAdI prativAdInA tathA potAnA pakSa, naya, hetu ane zAstranI vANIrUpI bANonA sAmarthyanuM ciMtana kare che. ll1oll tattvArthasUtramAM cAra prakAranuM ArtadhyAna batAvyuM che. (1). ISTasaMyoganI ciMtA - managamatuM meLavavAnI ke TakAvavAnI jhaMkhanA, __ ArtadhyAnaM - iSTAniSTasaMyogaviyogAdhyavasAyo vyathAnubhUtirnidAnaM c| vijayo me bhUyAt, mA'haM parAbhUyAm, aho duHsaho'yaM me nigrahaH, matpuNyena vijayeyamityAdyAkAramArttadhyAnamupagataH - ekAyanatAM yAtaH, vAdI - zuSkavAdavivAdavyasanI, prativAdinaH - samIpavijayasya paravAdakartuH, tathA - evaM svasya - AtmanaH, pakSaH - pratijJA, nayA - abhiprAyavizeSaH vAgyuddhanItirvA, hetuH - sAdhanaM, zAstraM kakSIkRtAgamam, etAsAM vAg vANI, saiva bANA vacanasaGgrAmapraharaNavizeSakhyA vizikhAH, teSAM sAmarthya (2) aniSTaviyoganI ciMtA - aNagamatI vastu dUra karavAnI IcchA ke na Ave evI ciMtA, (3) vedanAmAM karAto zoka (4) niyANuM. A cAra prakAranuM ArtadhyAna vAdI kevI rIte kare e joIe (1) mAro vijaya thAo (2) mAro parAjaya na thAo (3) hAya..hAya.. A parAjaya to sahana ja nathI thato (8) mAruM je kAMI paNa puNya hoya enA pratApe mane vijaya maLo. AvA prakAranA ArtadhyAnamAM vAdI ekAkAra thaI jAya. e vAdI paNa bIjo koI nahI, paNa je pUrve jaNAvyA te zuSkavAda ane vivAdano vyasanI. have e prativAdI tathA potAnI amuka vAtono vicAra kare che. A rahI te vAto (1) pakSa = pratijJA baMne kaI vAta sAbita karavA Icche che te. (2) naya - abhiprAyavizeSa athavA vAgyuddha karavAnI nIti (3) hetu - potAnI pratijJA siddha karavA je kAraNa, tarka raju kare te (4) zAstra - potapotAnA svIkArelA siddhAnto. e cAranI je vANI athavA to je bolavAnI zailI - vAkachaTA e vAgyuddhanA bANo jevA che. emanA dvArA ja vAdamAM sAmasAme prahAro karavAmAM Ave che. e bANomAM sAmI vyaktine harAvavAnI je tAkAta che te viSayamAM vAdI ekAgratAthI vicAra kare che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 33 38 vAdopaniSad paranigrahavIryaM cintayati - ekaagrmnovissyiikurute| parakIyasAmarthyacintane tadIyarandhrAvApti: prayojanam, svakIyasAmarthyacintane svarandhranihnavaH, tatpUraNam, vAgbANanizAtIkaraNaM ca prayojanamityatrAvadheyam / / 10 / / tataH prativAdisvarUpaM vicAragocarIkarotihetuvidasau na zabdA, zAbdo'sau na tu vidgdhhetukthH| ubhayajJo bhAvapaTuH paTuranyo'sau svmtihiinH||11|| asI hetuvit, zAbdo na, asau zAbdaH, vidagdhahetukathastu na, ubhayajJaH, bhAvapaTuH, anyaH paTuH, asau svamatihInaH - ityanvayaH / AmAM prativAdInA bANonA sAmarthyano vicAra karavAmAM tenA chidro - marmasthAno meLavI zake ane tene niSphaLa karI potAnI rakSA karI zake evuM prayojana hoya che. potAnA bANonA sAmarthyanA ciMtanamAM potAnI nabaLI kaDIo TAMkavAno, yathAzakti e kaDIone majabUta karavAno ane potAnA bANone dhAradAra karavAnuM prayojana hoya che. ll1oll ATaluM karyA pachI e prativAdInA svarUpano vicAra kare che - A hetuvetA che, zAbda nathI, A zAbda che, nipuNahetukathA karanAra nathI, A baMne jANe che, A bhAva jANavAmAM nipuNa che, A nipuNa che, anya svamatithI rahita che. |11| mAro A prativAdI hetuno jJAtA che, e evA hetuono prayoga karavAmAM hoMziyAra che, ke je hetuo enA pakSane siddha karI Ape ane sAmenA pakSane khatama karI de. TUMkamAM A vAdI anumAna pramANamAM mAsTarI dharAve che. zabda pramANa eTale ke Agama pramANanA 6. du - mudrita - : * - zaT:// asau vAdI hetuvit - svaparapakSasamarthanasamApanasamarthasAdhanavettA, zAbdo na - zabdapramANapadavIpathiko na, nAgamapramANena vAdakartA'yaM kintvnumaanprmaannenetyaashyH| aso vAdI zAbdaH - anantaroktaH, vidagdhAnAM - nipuNAnAM sisAdhayiSitasiddhipratyalAnAM hetUnAM - sAdhanAnAM kathA - vArtA yasyeti vidagdhahetukathA, na tu - punaH, nAyamanumAnapramANena caratIti bhAvaH / vyadhikaraNabahuvrIherasAdhutApakSe tu vidagdhA hetukathA yasya sa iti vigraho vijnyeyH| ayaM vAdI ubhayajJaH zabdAnumAnobhayapramANakovidaH, ayaM bhAvapaTuH- sabhyAdyabhiprAyavijJAnanipuNaH, anyaH - aparo vAdI paTuH - vaakptturaste nathI cAlato - e pramANanA AdhAre vAda nathI karato. A vAdI zAda che. AgamapramANanA AdhAre vAda kare che, paNa je sAdhyane siddha karavAmAM samartha che, evA nipuNa hetuone e kaheto nathI. eTale ke e anumAna pramANano upayoga nathI karato athavA to ocho kare che. pra.:- hajI tamArA vyAkaraNanA ya ThekANA nathI ne TIkA lakhavA beThA cho. vivAthahetuthaH = vidhAnAM haitUnAM thA thI Avo vigraha tame karo cho, paNa A to vyadhikaraNa bahuvrIhi samAsa thaI gayo. e to asAdhu che - khoTo che. u.:- vinApAka, pAnAma:, rAmophI jevA DhagalAbaMdha vyadhikaraNa bahuvIhi zabdo pracalita che - viddhatsammata che, Ama chatAM tamArA saMtoSa mATe ame bIjI rIte vigraha karI daIe chIevidhA hetuthI thI : - jenI nipuNa hetukathA che te. basa... have khuza ? ApaNe to kyAM ADe pATe caDI gayAM ! juo, pelo vAdI to Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad rvAkchaTAsampanna iti yAvat / asau svamatihInaH - nijadarzanaprekSArahitaH, yadvA mAdRzabuddhivikalaH, yadvA svakIyavicAravIryavaJcitaH prativAdinA55pAditaM dUSaNAbhAse'pi dRSaNamatiH paraprayatvena sukaranigraha iti daityam ||11|| evaM prativAdisvarUpacintanAnantaraM tajjayaikacittasyAsya yadviDambanaM bhavati tadAha kalpanAnA ghoDe keTalo dUra dUra nIkaLI gayo ! A vAdI ubhayajJa che. hetu ane zabda-baMnene jANe che. eTale ke anumAnapramANa ane AgamapramANa baMneno upayoga karavAmAM nipuNa che. A bhAvapaTu che eTale ke rAjA, sabhApati, sabhya, prativAdI vagerenA hRdayanA bhAva-abhiprAya-dAvapeca-dAnata vagerene jANavAmAM nipuNa che. 39 bIjo vAdI vAkpaTu che, enI bolavAnI zailI, chaTA vagere suMdara che. A vAdI svamatihIna che. 'svamatihIna'nA traNa artha joIe(1) potAnA darzananI prekSAthI rahita che. (2) jevI mArI buddhi che evI buddhithI rahita che. (3) svataMtra vicArazaktithI rahita che. prativAdI tenI vAtamAM khoTo doSa upajAve to svayaM tene cakAsavA asamartha hovAthI tene sAco mAnI le. A rIte prativAdI jema dore tema doravAI jAya ane sahelAIthI parAjaya pAmI jAya. ||11|| A rIte prativAdInuM svarUpa paNa vicArI lIghA pachI enA manamAM eka ja bhAva ramato hoya ke have ene kevI rIte jItavo... ane enA e bhAvomAM e potAnI jAtanI je rIte viDaMbanA kare che, eno have citAra raju kare che vAdopaniSad sA naH kathA bhavitrI tatraitA jAtayo mayA yojyAH / iti rAgavigatanidro vAGmukhayogyAM nizi karoti / / 12 / / sugamo'trAnvayaH / sA naktaMdinaM nidhyAtatvena sadaiva prajJopasthitimApannA, nAH asmAkaM vAdi-prativAdinAm bahuvacanamAtmagauravArtham prativAdivAlapakhyApanArtha vA sabhyAyupalakSaNArtha vA teSAmapi vAdAGgatvAt / ' " 40 - te amArI kathA thaze. temAM A jAtiono mAre upayoga karavAno che. A rIte rAgathI tenI nidrA jatI rahe che ane rAte te samayane savAranA vAdanA upodghAta yogya kare che. II12/ pra. 'te' Avo prayoga to AgaLa jeno ullekha AvI gayo che tenA mATe karAya. ahIM to AgalA zlokamAM evI kAMI vAta ja nathI. u. :- sarasa, tamArA prazno ghIme ghIme sudharatA jAya che. A zlokano pUrvArdha e vAdIno abhiprAya che. e paNa tenA ja zabdomAM. vAdInA manamAM to satata vAdakathA rame che. rAta-divasa enA ja vicAro che, mATe enA manamAM eno ullekha thayo hovAthI 'te' prayoga ucita ja che. te amArI vAdakathA thaze evA sapanA vAdI joI rahyo che. pra. :- vAda to vAdI-prativAdI A be vacce thaze to pachI na - 'amArI' Avo bahuvacana prayoga kema karyo ? u.:- enA traNa rahasya hoI zake. (1) jAtaabhimAnathI potAnA mATe bahuvacanano upayoga kare ane temAM prativAdIne umerI de. (2) potAnA mATe ekavacana vApare, paNa prativAdI ghaNA hoya eTale bahuvacana prayoga kare. chuM. . nA r. yAmula ti mudritapAtA| OM. pramALanayatattvAno-%0I Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 41 42 vAdopaniSad kathA svaparapakSasAdhanadUSaNavacanAtmikA vArtA, bhavitrI bhvitaa| tatra kathAyAM mayA vAdibhUtenaitA amukAmukA madhRdayagatA jAtayo'saduttarasvarUpA yojyA prativAdivacanavighAtitayA'bhidhAtavyAH / iti - evamprakAreNa, rAga:- jAtiyojanasambhAvyamAnaprativAdipakSapratighAtaprayuktasvotkarSacintanasajjAtaromAJcaH, tena vizeSeNa svakIyAMzamapyanutsRjya gatA dUrIbhUtA nidrA svApo yasyAsau rAgavigatanidrA, cet prabhAte kathA, tadA nikhilanizi mAnasakathAM kRtavAnasau rAtrikathAM prAta:kathAyA vAGmukham - upanyAsastadyogyAM tadanurUpAm, AdI bhUtatvena ) vAdI- prativAdI eka-eka ja hoya, paNa sabhyo ane sabhApatinI paNa vivakSAthI bahuvacana prayoga kare. kAraNa ke teo paNa vAdanA aMga che. mATe upalakSaNathI temane samajI levA mATe bahuvacanathI saMketa Apyo che. kathA eTale svapakSanI siddhi karavA ane parapakSane dUSaNa lagADavA thatI vacanAtmaka pravRtti. vAdI vicAre che ke tyAM mAre A mArA manamAM rahelA khoTA vAhiyAta javAborUpI jAtiono upayoga karavAno che. enA dvArA prativAdInI vAtonA chotarA uDAvI nAMkhIza. Ama kahIza. tema kahIza... evA prakAranA vicAromAM e rame che. jAti dvArA prativAdInA vacanano pratighAta thAya ane enAthI potAnuM gaurava vadhe... enA sapanA jotA jotA e harakhaghelo thaI jAya che. ragavAsita thaI jAya che. romAMcita thaI uThe che ane AvA rAgathI enI nidrA evI rIte jatI rahe che ke AkhI rAtamAM eka jhokuM paNa na Ave. jo savAre vAda thavAno hoya to AkhI rAta e mAnasakathA kare che ke jethI enA manamAM cAlato vAda savAranA vAdanI prastAvanA tatsadRzatvAttasyAH, nizi rAtrau karoti vidhatte / / 12 / / na ca vibhAvarIjAgaraNamevAtra nindyam, yogibhiratiprasaGgAt, kintu durdhyAnamiti tadvRttaM spaSTayati azubhavitarkadhUmitahRdayaH kRtsnA kSapAmapi na shete| kuNThitadarpaH pariSadi vRthaatmsmbhaavnophtH||13|| vRthA''tmasambhAvanopahataH pariSadi kuNThitadarpo'zubhavitarkadhUmitahRdayaH kRtsnAM kSapAmapi na shete| ityanvayaH / jevo banI jAya che. graMthanI zarUAtamAM jema prastAvanA hoya ne ? e ja rIte e AkhI rAta vItAve che. ll12aaaa pra. :- bicAro rAte sUve nahIM. eTalA mAtrathI enI ATalI ThekaDI kema uDAvo cho ? ema to yogIo paNa rAtrijAgaraNa kare ja che ne ? to zuM emane ya utArI pADazo ? u. :- nA, kAraNa ke baMnemAM AsamAna-jamInano pharaka che. yogIo zubhadhyAnathI jAgaraNa kare che ane A azubhadhyAnathI. ame enA ujAgarA sAme AMgaLI nathI cIMdhatA paNa durthAna mATe IzAro karIe chIe. juo, divAkarajI paNa kAMIka AvI ja vAta karI rahyA che. phogaTa potAne mahAna mAnato, parSadAmAM Thita thayela darpavALo, azubhavitarkathI kaluSita hRdayavALo (vAdI) AkhI rAta paNa sUto nathI. ll1all mANasa be rIte abhimAna rAkhato hoya che. eka sakAraNa, bIjuM niSkAraNa. jemake koI abajopatine zrImaMtAIno garva hoya to e sakAraNa che arthAt e garvane yogya zrImaMtAIrUpa kAraNa-puSTa che. * - tawafmata hRdayo 2. 3 - nizetA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 43 vAdopaniSad vRthA puSTAlambanaM vinaiva, nAsmin kazcittAdRzaguNagandho'pyasti yenAsI mahApuruSatvenAmUDhaH kalpyeta, tathA'pi svayaM kalpayatIti bhAvaH, Atmano mahApuruSatvena sambhAvanA - AtmasambhAvanA, AhopuruSiketyarthaH, tayopahataH - nirnaSTavivekaprajJatayA vismRtasvakIyapAramArthikasvarUpaH / atha ca pariSadi vidvabhiH sakaTIbhUtAyAM vAdasabhAyAM kuNThitaH svajanya AlaMbana hAjara che ane koI sAdhAraNa vyaktine evo garva hoya to e niSkAraNa che, mATe vRthA-phogaTa che. (A vAta paNa laukika apekSAe che. lokottara apekSAe to badhuM abhimAna phogaTa ja che.) Ama vAdI pAse evI viziSTa pratibhA-viddhatA hota ne abhimAna rAkhata to sakAraNa kahevAta, paNa AnI pAse to evuM kAMI che nahI. chatAM potAne mahAna samaje che. Ama enuM abhimAna koI guNano chAMTo ya na hovA chatAM che. koI DAhI vyakti ane mahAna nA samajatI hovA chatAM che, mATe phogaTa che. AvA phogaTa abhimAnathI enI vivekaprajJA naSTa thaI jAya che. prajJA naSTa thAya eTale yAdazakti jatI rahe ane tethI e potAnuM vAstavika svarUpa bhUlI gayo che. A ja hAlatamAM e vidvAnothI khIcokhIca bharelI vAdasabhAmAM Ave che ane enI sAthe ja eno darpa kuMThita thaI jAya che. darpanA kAraNe enAmAM thayelA pheraphAro adRzya thaI jAya che. kAraNa ke eno darpa have paraco batAvI zakatuM nathI. sIdhI vAta che ne, ziyALa potAnI guphAmAM ja zUravIra hoya che. mahAbhAratamAM kahyuM che ke be-cAra sasalA vacce ziyALa beTho hoya, sasalA tenI khuzAmata karatAM hoya, tyAre to ziyALa paNa potAnI jAtane siMha ja samajato hoya che, paNa tenI A samaja tyAM sudhI ja Take che ke jyAM sudhI ene siMhanA darzana na thAya. vikArajananamandIbhUtasAmarthya , darpaH - mAno yasyeti kuNThitadarpaH, gomAyoH svadaryavacchedenaiva zUratvAt / azubhaH - akalyANAvahaH, apAyakRditi yAvat, vitarkaH - virudrastarkaH, sa ca nItiviruddha, asthAnaprayuktatvAdidoSaduSTatvAt / prazamaviruddhaH, kaSAyitacittopayuktatvAt / ArogyaviruddhaH, cittopaghAtadvAreNAnekaroganidAnatvAt / zrIviruddhaH, adantakalaho yatra tatra zakra ! vasAmyahamiti ATaluM thavA chatAM tenI zAna ThekANe AvatI nathI ane akalyANakara, Apatti notaranArA evA azubha vitarkathI enuM hRdaya dhRmita bane che. jyAM dhumADo lAge ene ghumita kahevAya- e jagyA kALI thaI jAya. vitarkathI enuM hRdaya kALa-kaluSita thaI jAya che. vitarka eTale viruddha dalIla. e cAra rIte viruddha thaI zake. (1) nItiviruddha :- jemAM anyAya - anucitatA che. vAdanA niyamono bhaMga che e nItiviruddha che. e khoTA viSayamAM prasiddha sAco tarka lagADI devo vagere doSarUpa che. (2) prazamaviruddha :- e tarka karatA enA manamAM krodha, mAna, mAyA, lobha A cAre kaSAyo utkaTa mAtrAmAM saMbhavita che.mATe e prazamaviruddha che, kAraNa ke prazamamAM to vaiSayikavikalA na hoya. mAtra AtmasvabhAvanI ramaNatA ane jJAnanI paripakvatA hoya. ukaLATamAM e zakya ja nathI. (3) Arogyaviruddha :- AvA kAvAdAvA karanAranuM mana haMmezA ucATa ne udvegathI bhareluM hoya ane e sthiti zarIra ane mananA ghaNA rogo lAvanArI che. (4) zrIviruddha :- lakSmIdevIe eka vAra IndramahArAjAne kahela 1. mandaH kriyAsu kuNThA syAd - abhidhAna0 ||353 / / 2. AsiMhadarzanaM zazakavRndamadhye zuITnofja siMdAyata ti bhAva: 3. jJAnasAra ll-1ii. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 46 vAdopaniSad lkssmiideviivcnaat| tena kAluSyasAdRzyAd dhUmitamiva dhUmitaM hRdayaM svAntaM yasyetyazubhavitarkadhUmitahRdayaH, sa kRtsnAM niHzeSAM kSapAmapi nizAmapi, apirityatra vismayopahAsagarbhito'vyayaH, na zete na svapiti / mudhA darpaH, tatkSatiH, tatpUraNarabhasatA ceti tritayamasya pramIlApazyatoharamiti vRttArtha:1rU II tato'pi yena kenApi prakAreNa jigISayA kRtvikRtsvruupmaavisskurvatradi prAznikacATupraNataH, prativaktari mtsrossnnbddhaakssH| IzvararacitAkumbho, bharatakSetrotsavaM kurute / / 14 / / ke jyA ApasI jhagaDo na hoya, tyAM huM rahuM chuM. vAda-vivAda-kalaha thAya, tyAMthI huM ravAnA thaI jAuM chuM. kahyuM che ke, saMpa tyAM jaMpa. AvA saMkalezothI te vAdI AkhI rAta paNa sUve nahIM. ahIM 'paNa' zabda Azcarya ane mazkarI sUcave che. A rIte ApaNe joI zakIe chIe ke phogaTa abhimAna, e abhimAnane thatI IjA ane e IjAnI pATApiMDInA sapanA A traNa vastu enA dekhatAM ja enI nidrA corI jAya che. keTalAka cora evA ustAda hoya ke mAlikanA dekhatA ja corI kare - ene pazyatohara kahevAya che. ll1all have vAdI barAbara ghUghavAyo che ane game tema karIne paNa jItavAnI halakI vRtti para utarI paDyo che. A dazAnuM varNana kare che - praznakartAne khuzAmatapUrvaka namelo, prativaktA pratye matsarathI uSNa AMkhe tAkIne joto, zrImaMte ene mugaTa jevuM paherAvyuM hoya tyAre bharatakSetrotsava kare che. ll14. anvayo'tra ythaashrutH| praznena caratIti prAznikaH, vAdiprativAdinoravasarocitapraznakartA sabhApatirityarthaH, taM prati cATuH saprayojanaH prasAdonmukhIkaraNapravaNakAyAdivyApAraH, tena prakarSeNa nataH pravIbhAvamApanna:praNataH / tadadhInatvAdvijayasyAnyAyenApi sa me'stviti kSudrabhAvanA cAtra pryojikaa| tathA prativaktari svapakSasya pratIpaM viruddhaM vaktari bruvANe prativAdini sabhye vA, matsara - matpratIpaM tattvamapyUcAno madripuriti saMvedanAvirbhUta vAdI-prativAdIne avasarane ucita prazna karanAra sabhApati hoya che. e vAdI barAbara samaje che ke vijaya to sabhApatine ja AdhIna che. eTale bhale huM mArI kuzaLatA-satyatAnA AdhAre na jItI zakuM, paNa jo sabhApatine mArA pratye pakSapAta thaI jAya, to ema anItinA mArge paNa mane vijaya maLo, AvI kSudra-tuccha bhAvanAthI e sabhApatine prasanna karavA mATe tatpara bane che. e jANe bhagavAna hoya ema hAtha joDI mAthu namAve che. mIThI madhurI khuzAmatabharI vANIthI ene javAba Ape che ane atyaMta namra vyavahAra kare che. vAdamAM prativAdI ke sabhyomAMthI koI paNa potAnI viruddha bole to e khaLabhaLI uThe che. "mArI viruddhamAM sAcuM paNa kahe e mAro zatru che." AvI cittavRttithI ene gusso Ave che. A prakArano gusso e ja matsara. enAthI enI AMkho lAlacoLa thaI jAya che, jANe e gussArUpI agnimAM tapAvelI na hoya evI e lAlaghUma AMkhothI e tAkI tAkIne animeSapaNe enI sAme joyA kare che, jANe potAnA krodhAgnimAM ene bhasmIbhUta karavA Icchato hoya. matsara' A pATha laIne evo artha thAya ke prativaktA game 6. rof ti mudritaHa: I tathas 3rfis | 2. - BerotAnI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 43 68. vAdopaniSad manyuvizeSaH, tenoSNe kopAnalasantapte, baddhe ca- nirnimeSatayA sambandhibhUte akSiNI yasyAsI matsaroSNabaddhAkSaH, svakopAnalena taM bhsmiikrtumicchnnivetyaashyH| matsarokta iti pAThe tu prativaktari yuktamapi bruvANe sati matsareNa svokta eva pratibaddhamakSi - AntaranayanaM yasyetyarthaH, sattarkastattvaM prajJApyamAno'pi dRSTirAgAvagaNitatattvatvenAmuktasvAgraha iti bhAvaH / tathA IzvareNa rAjaprabhRtizrImatA tuSTena dezAcAreNa vA racitaH tevuM yuktiyukta bole, chatAM ya matsarathI potAnI kahelI vAtamAM ja jenA AMtarayakSa pratibaddha che evo vAdI, samyaka tarkothI ene tatva-sAcuM svarUpa samajAvAtuM hovA chatAM paNa daSTirAgathI tatvanI avajJA kare ane potAno kadAgraha choDe nahIM. rAjA ke koI zrImaMta e vAdIne AkuMbha = lalATapaTTabaMdha ke mugaTavizeSa paherAve tyAre e jANe sAtamA AsamAna para pahoMcI jAya. AkuMbha paherAvavAnA traNa kAraNa hoI zake. (1) game tema karIne e vAtamAM jItI gayo hoya. (2) jItyo na hovA chatAM khuzAmata vagerethI rAjA, zrImaMta enA para prasanna thaI gayA hoya. (3) e dezano evo AcAra hoya. e vAdI eTalA satkAramAM to phUlIne phALako thaI jAya ane jema cakavartI bharatakSetranA cha khaMDane jItI le pachI 12 varSa abhiSekotsava kare, ema A vAdI paNa eTalo badho harakhapaduDo thaI jAya ke e ene mana bharatakSetra jItyA jevo utsava lAge. pra:- mAthe paTTo bAMdhavAthI ATalo AnaMda thAya, AvI vAtamAM cokhkho atizayokti doSa nathI ? zirobhUSaNatayA'rpitaH nijakAntyA A samantAt kuM pRthivIM bhAsayatItyAkumbhA - mukuTavizeSo lalATapaTTabandho vA yasya sa iishvrrcitaakumbhH| evaM yatkiJcitsatkArAdinA matto'sau vAdI bharatakSetrotsavaM bharatakSetra-vijayotsavasadRzotsavaM kurute manogocarIkaroti, manyata ityarthaH / kSudra-nadIvadalpenApyurekabhAvAditi hRdayam / / 14 / / vijaye tu prabhUtavarSAyAM kSudrApagAvadvimaryAda iti varNayannAha yadi vijayate kathaJcittato'pi paritoSabhagnamaryAdaH / svaguNavikatthanadUSikastrInapi lokAn khalIkurute / / 15 / / sugmo'traanvyH| yadIti sambhAvanAyAm, kathaJcit kasmAdapi uH- nA, A vAta eka udAharaNathI samajAvuM. nadImAM pUra Ave, enA kAraNa tarIke varasAdanI majhA karatAM paNa nadInuM svarUpa mahattvanuM hoya che. jo nadI nAnI ne chIcharI hoya to ochA varasAdamAM paNa chalakAI jaze, ne khUba pahoLI ne UMDI hoya to vadhu varasAdamAM ya nahIM chalakAya. A vAdI pelI chIcharI nadI jevo che eTale ene alpa satkArathI ya evo AnaMda thaI jAya e svAbhAvika che. pra.:- acchA, paNa jo eno vadhu satkAra thAya to zuM thaze ? kema ke ATalAmAM ja utkRSTa AnaMda thaI gayo che. u. :- vadhu satkAra to e koI paNa rIte jItI ja jAya tyAre saMbhave che ane tyAre to dhodhamAra varasAdamAM chIcharI nadInI je dazA thAya e ja dazA enI paNa thAya che. e ja vAta samajAve che - je kalahAdi doSathI dUSita hoya eno vijaya zakya ja nathI ema pUrve batAvI dIdhuM che. Ama chatAM jo koI bhavitavyatA vagerenA 2. 6 - jaya | 2. vizeSArtha dvArA ja ahIM gAthArtha sur3oya che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad pa0 vAdopaniSada bhavitavyatAdiyogAt, etena kalahAdidoSaduSTasya vijayo duHsambhava ityAveditam / vijayate svapakSasiddhiM kartuM kSamate, anena vipratipattyAdimAtreNa vijayAsambhava ityAduditam / tato'pi tatpazcAdapi, vijayAnantaraM kadAcinivRttAsattRSNo'sau sanmArgayAyI syAdityAzAviruddhamasya vakSyamANaM vRttamityapizabdArthaH / svAntAntaramIyamAno'ta eva parisravan vikriyA vyaktIbhavan toSo vijayajanitAnandaH paritoSaH, tena bhagnA yogathI jItI jAya eTale ke potAnA pakSanI siddhi karI zake to atyaMta darpodraka pAme che. ahIM vijayano artha svapakSasiddhi karyo e sUcave che ke mAtra vipatipatti vagerethI siddhi na meLavI zakAya. A vastu pramANa mImAMsAmAM sArI rIte batAvela che. vijaya pachI kadAca enI azubha tRSNA saMtoSAI jAya to e sAce raste AvI jAya. AvI AzA ziSTapuruSone hoya, paNa enuM catri to enAthI udhuM ja che. vijayathI enA aMtaramAM AnaMda samAto nathI. mATe 'lIka' thaIne bahAra AvavA lAge che. enA vicitra cenacALAo dvArA vyakta thavA lAge che. e paritoSathI e sajjanone ucita AcAramaryAdAno bhaMga kare che. enI limITane oLaMgI jAya che. kalikAlasarvajJae AnA anusaMdhAnamAM sarasa vAta kahI che - jaDanA udhyamAM vaLI viveka kevo ? A vAta emaNe gleSa alaMkArathI kahI che. Da ane la eka gaNAya che. mATe eka artha evo thAya ke jyAre pANInuM pUra Ave tyAre e baMne kAMThAne oLaMgI jAya che. enI maryAdA toDIne vivekarahita banI jAya che. ane vinAza sarje che. bIjo artha evo thaI zake ke - mUrNa vAdI eno vijaya thAya1. dRzyatAM pramANamImAMsAyAM parAbhimatanigrahasthAnanigrahaH / / 2-1 / 32-35 / / ullaGghitA maryAdA sajjanamudrA yena sa paritoSabhagnamaryAdA, tathAhurAcAryA:-jaDAnAmudaye hanta vivekaH kIdRzo bhavediti / bhagnatvameva samarthayati svetyAdi / svasyAtmano guNA vidvattAdivizeSAH, te ca laghavo'pi svAbhiprAyeNa parvatIkRtAH, doSA eva vA mohAd guNatayA dRSTAH, tairvikatthanamAtmaprazaMsAkaraNam, hetuzcAtra sanmudrAvyatikrama eva, satAM tu svanAmagrahaNamapi trapAvaham, Aha cayenApatrapate sAdhurasAdhustena tuSyatIti / na ca vetti - svayaM prakhyApitairguNaH zakrasyApi lghuteti| abhyadaya thAya emAM nirviveka banIne maryAdA toDI nAkhe che. kevI rIte maryAdA toDe che, e samajAve che. potAnA viddhatA vagere guNo ene nAnA hoya to ya moTA parvata jevA lAge che. are, je hakIkatamAM guNa hoya ja nahIM, doSa ja hoya, e paNa ene guNa lAge che. jema ke enI uddhatAImAM ene prabhutA dekhAtI hoya, vagere... evA potAnA mAnelA guNothI e AtmaprazaMsA kare che. emAM kAraNa paNa e ja ke eNe sajjananI maryAdAne oLaMgI, sajjanone to potAnuM nAma bolavAmAM paNa zarama Ave. sajjana ne durjana baMnenA cheDA uttara-dakSiNa hoya. sajjana jenAthI zaramAya, durjana enAthI harakhAya, ene bicArAne khabara nathI ke potAnA guNa pote ja kahevAthI to IndranI paNa laghutA thAya che. eTale ke jo Indra AtmaprazaMsA karato hoya to e paNa niMdApAtra bane che. enuM apamUlyAMkana thAya che. A rIte jAtabaDAI hAMkI hAMkIne bIjAnA doSa upajAvavAmAM 1. triSaSTicarite shriihemsuuryH| zleSazcAtra Da-lasAmyAt, jalapakSa udayo varSAjanitapUram, mUrkhapakSe vijayAdiprAptiH / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 51 para. vAdopaniSad tadevaMrUpeNa svaguNavikatthanena dUSikaH paradUSaNApAdanatatparaH, trInapi lokAn UrdhvAdhomadhyalakSaNAn surAsuramanujalakSaNAn svakIyaparakIya-madhyasthalakSaNAn vA khalIkurute, khalaH - yantrapIlanena nikRSTatailo niHsAratilAdikacavaraH, tamiva gaNayati, svapurastAttRNAya mata rUtyartha: Tii II jaye cedIdRzI dazA, parAjaye tu kA vArtA ? ityatrottarayatiuta jIyate kathaJcit pariSatprativAdinaM sa kopAndhaH / galagarjenAkrAman vailakSyavinodanaM kurute / / 16 / / uta kathaJcit jIyate, (tadA) sa kopAndhaH, pariSatprativAdinaM tatpara A vAdI traNe lokane tela kADhI lIdhA pachI tala vagereno je niHsAra kacaro-khaLa hoya enA jevA samaje che. potAnI sAme atyaMta halakA gaNe che. ahIM traNa lokanA traNa artha thaI zake. (1) urva - adho - madhyaloka. (2) deva - dAnava - manuSyaloka. (3) svapakSanA lokone parapakSanA loko - madhyastha loko. Ama traNa lokane e potAnI sAme taNakhalA jevA gaNe che. II15ll pra.:- vijayamAM AvI hAlata che, to parAjayamAM zuM dazA thatI haze ? u.:- have e ja vAta kare che. - athavA to jo koI rIte hArI jAya to e krodhathI AMdhaLo thaIne parSadA ane prativAdIne jorathI garjanA karIne, AkramaNa karIne vilakSatAne dUra kare che. ll11ii. athavA zabda pUrvanA zlokathI A alaga vAta che ema sUcave che ane koI rIte A vAta sUcave che ke Ama to sajjana durjanane galagarjenAkrAman vailakSyavinodanaM kurute - ityanvayaH / utA pakSAntare kathaJcit - bhavitavyatAdiyogAdeva, satA'santaM jetuM duHzakyatvAt, tathA cAhuH- vijayo hyatra sannItyA durlabhastattvavAdina tti pUrveNa vyAhatamidamiti cet ? na, bhinnaapeksstvaat| vastutastu vivAdino vAstavavijaya eva na iti dhyeyama. parvoktanyAyena shreyovnycittvaattsy| jItI jAya e du:zakya che Ama chatAM jo bhavitavyatAnA yoge jo e vAdI parAjita thAya to- Ama kathAvat zabdano artha che. haribhadrasUrijIe paNa zuSkavAda mATe kahyuM ne ke ahIM tatvavAdIno satyanItithI vijaya thavo durlabha che. pra.:- sAcuM bolavAno eka pratyakSa phAyado che ke 'tame zuM bolyA hatA e yAda rAkhavuM paDatuM nathI. gayA zlokamAM tame kahyuM ke kalaha karanAra A vAdIno vijaya thavo du:zakya che ane have kaho cho ke eno parAjaya thavo du:zakya che. bolo, pahelAnI ane hamaNAnI vAtano koI meLa khAya che ? u. :- baMne vAto judI judI apekSAe che. kalaha karanArano vijaya na thAya e je apekSAe che, e pUrve (zloka-9) samajAvyuM ja che ane hamaNA eno parAjaya thavo du:zakya che ema kahyuM enI apekSA haribhadrasUrijIe aSTakamAM samajAvI che, je ahIM bloka-1 nI TIkAmAM AvI gayuM che. hakIkatamAM to je vivAda kare che, eno vAstavika vijaya ja thato nathI. kAraNa ke pUrve jema kahyuM tema e kalyANathI vaMcita thaI jAya che. 6. darimae ||2-6 / 2. anantaravRtte tadvijayasyAtra tu tatparAjayasya duHsambhavatokteH pUrvAparavirudamidamityarthaH / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 53 54 vAdopaniSad - evaM cet jIyate parAjito bhavati, tadAsau kopena parAbhUtiprabhavakrudhA'ndho viluptavivekalocanaH, pariSat - vAdasabhA prativAdI ca svaparAbhavakartA ceti samAhAradvandvaH, tm| yadvA paritaH samantAt sabhyAdihRdi sIdatIti pariSat pratibhAprabhAvavijayasaubhAgyadarzanena sabhyAdihRdayavallabha ityarthaH, sa cAsau prativAdI ceti karmadhArayaH, tam, galagarjena vimuktakaNThagarjanayA Akraman - asamIkSitAkSepAspadIkurvan - nAhaM nyAyavijitaH, kintu prativAdipakSapAtena bhavatAmityAdinA sabhyAdInadhikSipan, mAyAmantareNa bhUrimAyasya kva siMhavijaya ityAdinA prativAdinamadhikSipan vibhraSTaH prativAdijayarUpAllakSAd vilakSaH, Ama e vAdI jo parAjita thaI jAya to e krodhathI AMdhaLo thaI jAya che. enA vivekapakSa naSTa thaI jAya che. ane parSadA ane potAno parAjaya karanAra vAdI baMne mATe Akramaka banI jAya che. athavA to je prativAdI potAnI pratibhAnA prabhAve tathA vijayaprApti ane saubhAgya dvArA sabhya, sabhApatinA hRdayasiMhAsana para AruDha thAya che = temane priya thAya che. ethI 'pariSat' bane che. AvA pariSat prativAdI pati mukta kaMThe gaLA phADIne pelo vAdI garjanA kare che. eno parAjaya ene vIpharelI vAghaNa banAvI de che. koI jAtano vicAra karyA vinA e AkSepo kare che. sabhya, sabhApati vagere para evA AkSepa kare che ke mAro parAjaya nItithI nathI thayo. paNa tamArA prativAdI pratyenA pakSapAtathI thayo che ane prativAdI para evA AkSepa kare che ke chaLakapaTathI mane jItyo che. ziyALa kadI mAyA vinA siMhane jItI zake kharo ? A rIte rADArADa karato vAdI vilakSatAvinodana kare che. A vilakSatAvinodananA traNa artha joIe - 1. 9THD | tadbhAvo vailakSyaM svakIyaparAbhUtihetukam, tasya vinodanamapanodanaM dUrIkaraNamiti yAvat, tat kurute vidhatte / yadAsau svIkRtya nijaparAjayaM prazrayopetaH syAttadA janAstaM niHsaMzayaM lakSabhraSTameva manyeran kintvetAdRzagarjanA nizamya saMzayadolAdhirUDhAstadadhikSepasambhAvanAM yadA janAH kurvanti, tadA sphuTamevAsya vailakSyavinodanamityAzayaH / yadvA vilakSo vIkSApanno vismita iti yAvat, tadbhAvo vailakSyam, tacca prativAdipratibhAdihetukaM sabhAsatkaM gRhyate, ayaM ca tadIrghyayA pUrvoktAdhikSepaistasya vinodanamapanayanaM kuruta ityanyArthaH / (1) lakSathI vibhraSTa e vilakSa - vAdI vijayaprAtirUpa potAnA lakSathI - TArageTathI bhraSTa thayo che, mATe e vilakSa che. eno bhAva = vailakSya = vilakSatA. enI vilakSatAnuM kAraNa che eno parAjaya. AkhI sabhAmAM pote vilakho paDI gayo che. pelI rADArADa dvArA e vilakhApaNAnuM vinodana kare che dUra kare che. jo e potAnI hAra svIkArIne vinayapUrvaka zAMtithI besI jAya to loko ema ja samaje ke e lakSyabhraSTa ja che. khoTo ja che. ne eno parAjaya thayo e barAbara ja che, paNa jyAre e evI garjanAo kare tyAre e sAMbhaLIne loko zaMkAnA hiMcake jholA khAvA lAge ane vicAre ke A je AkSepo kare che e sAcA to nahIM hoya ne ? ane loko eka vAra evI saMbhAvanA kare eTale niyata aMze enuM vilakhApaNuM dUra thavAnuM ja che. (2) bIjo artha joIe, vilakSano artha thAya che vismita, eno bhAva vailakSya, sabhA prativAdInI pratibhA, vAchaTA, bahuzrutatA, prazama, ane suMdara rIte meLavelo vijaya joIne vismita thaI gaI che. A bhAva che vilakSatA, pelo vAdI IrSyAthI AkSepo ne dhamapachADA karIne enuM vinodana kare che. ene dUra kare che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad papa pada vAdopaniSad ramye'pi - adyAvadhi cittaramaNakAriNi svAbhISTe'pi, kiM punaritara ityapi zabdArthaH, aratiH - aprItiH sa eva jvara, dhAtukSayakaraNasAdRzyAt, sa sjaato'syetyrtijvritH| hetuzcAtra parAjayahetukA manovyathA, uktaM ca- mANasadukkhajudassa hi visayA vi duhAvahA hRti - ti | tathA svakuzalAbhilASitvena zobhanaM hRd - hRdayaM yeSAM te suhRdaH mitrANi, teSvapi, AstAM madhyasthapratyarthiSvityapizabdArthaH, vajraM hIrakA, yadvA svakIyavicitravikriyAbhirgalagarjaprabhRtibhiH sabhAyA vailakSya vismitabhAvaH, tena sahitaM vinodanaM hAsyarasapariveSaNaM svayamupahAsapAtrIbhUya surata rUtya roDatharthAuddA tataH parSadaH pratinivRttasyAsya yA durdazA bhavati, tAmAviSkurvannAhavAdakathAM na kSamate dIrgha niHzvasiti mAnabhaGgoSNam / ramye'pyaratijvaritaH suhRtsvapi vajrIkaraNavAkyaH / / 17 / / ramye'pyaratijvaritaH suhRtsvapi vajrIkaraNavAkyo vAdakathAM na kSamate, mAnabhaGgoSNaM dIrgha niHzvasiti- itynvyH|| (3) trIjA arthamAM vilakSano artha vismita ja levAno. vailakSya eTale vismaya. e vAdI evA cenacALA, garjanA, AkramaNaAkSepo vagere kare ke sabhA vismaya pAme, ane enA jokaranATakiyA jevA hAvabhAva joIne khaDakhaDATa hasI paDe. pote upahAsapAtra thaIne komeDI kare. A che vinodana. Ama e vAdI vailakSyavinodana kare che. II16nA pachI e parSadAthI pAcho phare tyAre enI je durdazA thAya che ene pragaTa karatA kahe che - managamatAmAM paNa aratinA tAvathI yukata, mitromAM paNa vajakaraNa vAkyavALo te vAdakathAne sahana karato nathI ane mAnahAnithI uSNa UMDo niHzvAsa le che. ll17nA aNagamatI vastuonI vAta to javA do, paNa Aja sudhI je manamAM ramaNa karatI hatI, mana jemAM ramaNa karatuM hatuM evI manovAMchita vastumAM paNa aprIti thAya che. cena paDatuM nathI. tAvathI jema vyakti zekAya ema e amItithI zekAya che. AnuM kAraNa che parAjayathI thayela mAnasika vyathA. 2. - meto 2. 6 - satA 3, 4 - saT/ pra.:- tamArI gADI vahelA-moDA paNa pATA parathI utarI jarUra jAya che. mANasa nAkhuza hoya ane managamatI vastu maLatA khuza thAya e anubhavasiddha che. managamatI vastumAM ya aprIti thatI hoya, to mANasane prItI kyAM thaze ? u :- eka viSayano tIvra udvega bIjA viSayanI prItine ghoLIne pI jAya che e paNa anubhavasiddha che. ghaNI mAMgaNI pachI ghaNA divase bhAvatuM bhojana maLyuM hoya ane mANasa e jamavA bese tyAre ja akasmAtathI putranuM maraNa thayAnA samAcAra Ave, pachI e mANasa jame to ya kevI rIte jame ? jamavAmAM keTalI prIti thAya ? mATe ja kArtikeyAnuprekSA nAmanA graMthamAM kahyuM che ke jene mAnasika duHkhano saMtApa che ene to suMdara viSayo paNa duHkhadAyaka thaI jAya che. A vAdInI sthiti paNa evI ja che. potAnA zubhaciMtaka hovAne kAraNe jemanuM hRdaya zobhana che - suMdara che ene suhatu kahevAya. jene ApaNe mitra kahIe chIe. pelo vAdI evo ghUMdhavAyo che ke parapakSa ne madhyastha lokone to zuM, mitrone paNa evI vANI kahe che ke teono prema tuTI jAya. 2. f Tchati zapathati suvamasyamityaratiH | 2. rniyAnupaikasaT/I6 0 || Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 5 58 vAdopaniSad vajramiva vajram, tadvat kaThoratamamityarthaH, suhRdAM navanItakomalahRdayAnAmata evAvajrANAM vajravat karaNaM vidhApanaM vajrIkaraNam, tad vAkyamasyeti vajrIkaraNavAkyA, kriyaa-tdvtorbhedaat| tAdRzamasI paruSaM brUte, yena mitramapyamitratA pratipadyata ityabhiprAyaH / atyantaghRSTAt kila candanAdapi dahanotthAna iti| tathA vAdakathAM kimadya parSadi jAtamityAdipRcchAM ko'pyasmai yadi karoti, vAdasAkSI vA tena sahAnyena vA tasmin zRNvati vAdasatkavArtAlApaM karoti, tadA'sau tAM zrotuM na kSamate na zaknoti, svIyamadamathanazravaNasya dusshtvaat| duniyAmAM sauthI kaThaNa vastu che hIro, jene saMskRtamAM vaja kahevAya. evuM kaThoratama e bole ke mitronA mAkhaNa jevA komaLaavaja hRdayo paNa vaja jevA thaI jAya. avajane vaja jevA karavA ene vAjIkaraNa kahevAya. enuM vAkya vajakaraNanI kriyA kare che. eka niyama che ke kriyA enA kartAthI abhinna che. e baMne eka ja che, ema ahIM vAkya paNa vajakaraNa ja che. Ama e vAdInuM vAkya vajakaraNa banI jAya che. evuM sAMbhaLIne enA mitro paNa bu banI jAya che. caMdana zItaLatA Ape e vAta sAcI, paNa jo jorathI ghasIe to caMdanathI paNa Aga phATI nIkaLe. e vAdIne koI pUche ke Aje parSadAmAM zuM thayuM, athavA jeNe sAkSAt e vAdane joyo che evI vyakti e vAdI sAthe vAdasaMbaMdhI vAta kare, athavA to e vyakti vAdIne saMbhaLAya ema bIjA sAthe vAdasaMbaMdhI vAta kare, to e ene sAMbhaLI na zake kAraNa ke e vAtamAM enA ghora parAjaya ane abhimAnanI caTaNI thavAnI kathA che ane e kathA sAMbhaLavI lagabhaga asahya hoya che. ____ tathA mAnabhaGgoSNaM darpadalanasantApena caNDasparza dIrgha nizvasiti hA ! kathamahaM sarvajJasaGkAzo'pi tena jaDena parAbhUta ityanuzayagarbha vilambitaM zvAsanisarga kroti| parAjayaduHkhadavAnalataptasvAntasparzanAsya niHzvAso'pyuSNa ityAkUtam / / 17 / / kimityasya dussahaduHkhasya hetuH ? na ca parAjayamAtram, vyabhicArAt, kintvanyadeva kiJciditi tat prakAzayannAha duHkhamahaGkAraprabhavamityayaM srvtntrsiddhaantH| atha ca tamevArUDhastattvaparIkSAM kila karoti / / 18 / / anvayo yathAzrutaH / duHkhaM yatkiJcinmAnasavyathArUpam, ahaGkArAt Ama abhimAnanI caTaNI thavAnA du:khasaMtApathI e tapIne garama thaI jAya che ane pachI e lAMbo uDo nizvAsa nAMkhe che ane zvAsa paNa enI garamIthI garama garama thaIne nIkaLe che. A nizvAsa enI vyathAno saMketa Ape che ke - hAya... huM sarvajJa jevo thaIne paNa e mUrkhathI kema hArI gayo ? ll17ll pra.:- tamArI ajaba gajabanI vAto to hajI amAre koThe paDatI nathI. ATalA badhA dusaha duHkhanuM kAraNa zuM ? 'parAjaya vaLI' Ama nahIM kahI detA. ame kAMI nAnA chokarA nathI ke tame paTAvI lezo. parAjayathI evuM duHkha thAya ja evo koI niyama nathI. kAraNa ke ghaNAne parAjaya thavA chatAM ya duHkha thatuM nathI. mATe A duHkhanuM kAraNa to kAMI bIjuM ja hovuM joIe. u.:- sAcI vAta che, divAkarajI pote ja ahIM prakAza pADe che - duHkha ahaMkArathI utpanna thAya che evo sarvataMtrano siddhAMta che, A vAdI to enA para ja AruDha thaIne tattvaparIkSA kare che. ll18ll koI paNa mAnasavyathAsvarUpa je duHkha e abhimAnamAMthI janma Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSada abhimAnAt prabhavo janma yasyetyahaGkAraprabhavam, duHkhasya mohanibandhanatvAt, tasya ca mAnapradhAnatvAt, taduktam- ahaM mameti mantro'yaM mohasya jagadAndhyakRt- iti / na ca mamakArasya lobharUpatvena kathaM mAnasyaiva prAdhAnyamiti vAcyam, tasyApi tadupajIvitvAt, antareNAhaGkAraM mamakArAsambhavAt / tatazca sUktaM duHkhamahaGkAraprabhavamiti / ata eva kathaJcit nairAtmyavAdo'pi syAdvAdinAmiSTaH, tathoktaM purstaatle che. kAraNa ke duHkhanuM kAraNa che moha ane moha e abhimAnanI praghAnatA dharAve che. eTale ke krodha, mAna, mAyA, lobha A cAre kaSAyo mohanIyanA prakAro hovA chatAM paNa emAM mAnakaSAya mukhya che. mATe ja jJAnasAramAM kahyuM che - jagatane AMdhaLu karI denAra mohano eka ja maMtra che - ahaM ane mama - huM ane mAruM, ahIM ahaM e mAnakaSAyano vyaMjaka che. pra. - tame pahelA barAbara bhaNI lo ne pachI TIkAkAra thavAnA abharakhA pUrA karo to sAruM raheze. koI paNa zANo mANasa tamArI ja vAta parathI samajI jAya ke tame TADhA pahoranA gappA lagAvo cho. 'ahaM" jema mAnakaSAyano vyaMjaka che, ema 'mama' lobhakaSAyano vyaMjaka che. to pachI mohanA e maMtrathI mAnakaSAyanI mukhyatA kevI rIte siddha thAya ? u.:- ahaMkAra vinA mamakAra saMbhavita nathI. 'huM" AvA saMvedana vinA 'mAruM' evuM saMvedana na thaI zake. mATe "mama" no AdhAra paNa 'ahaM' che. A rIte mAna kaSAyanI mukhyatA siddha thAya che. Aja kAraNe eka apekSAe nairAzyavAda paNa syAdvAdIone mAnya che. AtmA che ja nahIM. huM chuM ja nahIM to pachI ahaMkAra . narasa na do modI 32TdhyayanaporU 2-6 / 2. jJAnasAre 4-6 || ayameva hi naJpUrvaH pratimantro'pi mohajit - iti / iti evaM ayaM - anantaroktaH sarvatantrANAM siddhAnto rAddhAntaH , nAtra kasyacidvipratipattirityAzayaH / evamahaGkArasyaivAsya dussahaduHkhasya hetutetyaaveditm| atha ca tathA satyapi tameva- ahaGkAramevArUDhastatra baddhAtmavyavasthitiH, tattvaM vastusvarUpam, tasya parIkSA tarkabalena satyetaravicAraNA, tAM kurute vidhtte| kilaH - vismayAdigarbhitAptavAde / nanu ca vRttamidamasambaddhamiva lkssyte| ceddAkhamahaGkAraprabhavaM zAno ? pachI mamakAra paNa zAno ane pachI moha paNa zAno ? mATe ja jJAnasAramAM AgaLa vadhIne kahyuM che ke nAhaM na mama - huM nathI mAruM nathI - A prati maMtra mohane jItanAro che. Ama duHkha ahaMkArathI utpanna thAya che e barAbara ja che. emAM koInI paNa asaMmati nathI. sarvadarzanono A siddhAMta che. A rIte vAdInA dusaha duHkhanuM kAraNa ahaMkAra ja che. ema sUcavyuM che. Ama hovA chatAM paNa ahaMkAra para savAra thaIne - potAnA AtmAne abhimAnanA saMvedanamAM vizeSathI avasthita karIne vastunA svarUpanI parIkSA kare che. e sAcuM che ke khoTuM - parAbhimata tattva samyaka che ke asamyak enI vicAraNA kare che. pra.:- A zloka asaMgata jevo lAge che. jo duHkha ahaMkArathI janme che to emAM ahaMkArIe karelI tattvaparIkSAne zuM lAge vaLage ? e be vacce amane koI bAdhya-bAdhaka bhAva dekhAto nathI. eTale ke duHkha ahaMkArathI thatuM hovAthI ahaMkArInI tattvaparIkSA aTakI javI 1. nAhaM na mmeti| 2. dRzyatAM tRtIyaM pariziSTam / 3. nanu tharodho - denA. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 62 vAdopaniSad tadA'haGkAriNastattvaparIkSAyAH kimAyAtam ? nAtra kaJcid bAdhyabAdhakabhAvamutpazyAma iti cet ? zRNu, tattvamiti hi vastusvarUpam, tajjJAnAdasthAnarAgAdityAgodbhUtaudAsInyena paramasukhAnubhUtiH / tatazca hetau phalopacArAt tattvajJAnameva sukham, ahaGkAra eva duHkham, itthaM ca - ahaGkArArUDhastattvaparIkSAM karoti, kimuktaM bhavati ? duHkhAdhirUDhaH sukhaparIkSAM kroti| na hyadRSTazrutatatsvarUpastadvicAraNAM kartumarha iti joIe evuM to jaNAtuM nathI. u.:- sAMbhaLo, tatva eTale ke vastunuM svarUpa, enA jJAnathI jIvane anucita jagyAe rAga-dveSa thatAM nathI ane mAdhyazmanI prAptithI parama sukhanI anubhUti thAya che. jema ke strI malamUtrathI bharelI che evuM vastasvarUpajJAna-vAstavika samajaNa-tatvajJAna thAya ane enAthI sarI pratye rAga na thAya. Ama tatvajJAna e sukhanuM kAraNa che ane ahaMkAra e duHkhanuM kAraNa che. kAraNamAM kAryano upacAra karAya che. jema ke pRtamAyu. - ghI e ja AyuSya che. banne nIvana - jaLa e ja jIvana che. e rIte kahI zakAya ke tattvajJAna e ja sukha che. ahaMkAra e ja du:kha che. have blokano uttarArdha juo - ahaMkArArUTa tattvaparIkSA kare che = duHkhArUDha sukhaparIkSA kare che. (tattvaparIkSAmAM ya vAdI bIjAne je tattvanuM jJAna che enI parIkSA kare che. mATe tatvaparIkSA = tattvajJAnaparIkSA = sukhaparIkSA Ama kahI zakAya.). bolo, have asaMgati dUra thaI gaI ? bAdhya-bAdhakabhAva spaSTa dekhAya che ? jeNe e vastune kadI joI-sAMbhaLI na hoya e enI 1. Aha ca - anubhava vinaya ! sadA sukhamanubhava, audAsInyamudAraM re| zAntasudhArase / / 16-1 / / tathA 'jaM lahai vIyarAgo sukkhamityAgamasiddha nirUpamasukhamapi vItarAgatAprabhavatvenAdAsInyahetukam / prakaTa eva bAdhyabAdhakabhAvaH / tatazca tatparIkSA'pyAtmaviDambanaiva, so'yaM duHkhino durbhikssaadhikmaasH| atha yAdRzastAdRzo'pyayaM tattvaparIkSAmeva karoti tarhi ko'tra doSa iti cet ? na ko'pi, yadi tattvajijJAsA mAdhyasthyasacivA svaparobhayAbhimatatattvaparIkSA syAt, na tvevaM karoti, tathAhi svamataparIkSAyAM tAvadasya dRSTirAga eva bAdhakaH, paramataparIkSAyAM tu tasyaiva prayojakatvena vicAraNA karavA lAyaka na ja hoya ne ? je mANasa duHkhamAM ja beTho che - sukhathI dUra che, e enI parIkSA kema karI zake ? ane dhiDhAI karIne e tattvaparIkSA karavA jAya to e AtmaviDaMbanA che. eka to ahaMkArathI duHkhI che ane bIjuM AvA niSphaLa prayatnathI duHkhI che. jANe dukALamAM adhika mAsa. athavA to ahaMkAra ane tattva - A baMne paraspara virodhI hovAthI ahaMkArAruTa tattvaparIkSA kare e viruddha che. evI paNa saMgati thaI zake. pra.:- game tevo to ya e tattvanI ja vicAraNA kare che ne ? viSaya-kaSAyane vaza thaI durgAna to karato nathI. pachI emAM kayo doSa che ? u.:- koI nahIM, jo e tattvajijJAsA ane madhyasthatA sAthe sva-para baMnene abhimata tattvonI parIkSA karato hoya to. paNa e evuM karato nathI. kAraNa ke potAnA matanI parIkSAmAM to ene dRSTirAga ja bAdhaka che, eTale e parIkSA to e karavAno nathI. A ja daSTirAga bIjAnI parIkSA karavA ene uzkere che. e prayatna paNa kare che, paNa madhyasthatA na hovAthI e prayatna niSphaLa jAya che. kAraNa ke ene emanA zAstramAM badhu asAra-nakAmuM ja dekhAya che eTale emAM je vAstavamAM sAra hoya enuM paNa grahaNa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 63 vAdopaniSad pravRttibhAvaH, kintu mAdhyasthyAdizUnyatayA'phalaH, sArasyApi grahaNAbhAvAt, asAratakadarzanAt, yathAha- madIya Agama sAraH parakIyAstvasArakAH - iti / viphalo vA, chidrAnveSaNAdiprayojanatvena mAtsaryAdivRddhiphalakatvAt, tathA ca granthakRt- idaM pareSAmupapattidurbalaM, kathaJcidetanmama yuktamIkSitum / athAtmarandhrANi ca sannigUhate, hinasti cAnyAn tharmatakSaman ? ni T30aa nanvevaM parasiddhAntAnAmadraSTavyatApattiriti cet ? atraahkarato nathI. kAraNa ke enA manamAM eka vAta ghUsI gaI hoya che ke mAruM zA sAra, ne bAkI badhAnA asAra, mANasa bajAramAM jaIne koI vastunI parIkSA kare eno Azaya sArI vastu levAno hovo joIe ne ? tattvaparIkSA paNa samyaka tattvanuM grahaNa karavA mATe che, paNa eno kadAgraha e parIkSAne niSphaLa karI de che. eTaluM ja nahIM, e parIkSAno prayatna viparIta phaLa paNa Ape che. kAraNa ke ene kAMI levuM to nathI. mAtra doSo- nabaLI kaDIo ja zodhavI che ane A prayojananI pUrti karIne enA mAtsaryane vadhAraze. A ja phaLa ene maLaze. divAkarajIe chaThThI dvAciMzikAmAM enI A manodazAne Abehuba rIte batAvI che - 'para-darzanIonA zAstramAM yukti-tarkathI vicAra karatAM A nabaLI kaDI dekhAya che. mATe mAre koI paNa rIte enI kaDaka parIkSA levI joIe. Ama vicArIne te vAdI eka bAju bIjA para AvI rIte AkarA prahAra kare che ane bIjI bAju potAnA darzananI polaMpola DhAMkavA mathe che. enuM A kArya keTaluM nirdaya che !!! II18ll pra. :- A rIte to ema ja siddha thaI gayuM ke koIe bIjA 1. yAsIre gora-/ 2. siddhasena triziT TI6-26 // kRzyatAM tattvopaniSadra- saMskRta-NiI-vRtti: || jJeyaH parasiddhAntaH svapakSabalanizcayopalabdhyartham / parapakSakSobhaNamabhyupetya tu staamnaacaarH||19|| parasiddhAntaH svapakSabalanizcayopalabdhyarthaM jJeyaH, parapakSakSobhaNamabhyupetya tu satAmanAcAraH / ityanvayaH / parasvAnyadarzanam, tasya siddhAntaH - Agamo jJeyA - adhyayanaviSayIkAryaH, na tu na jJeyaH, zrutasamyaGmithyAtvavyavasthAyA dRSTyadhInatvAt, tathApi vizeSaprayojanamAha-sva: - AtmIyaH pakSaH - darzanam, tasya balamavimuktatattvapakSatA, tasya nizcayaH - nirNaya, tacchraddhAdAyamityarthaH, darzananA zAstro jovAnA ja nahIM, barAbara ne ? u. :- nA, evo koI ekAMta nathI, juo, divAkarajI pote ja javAba ApI rahyA che - parasiddhAMta svapakSanA baLano nizcaya meLavavA mATe jANavo, para5kSanA kSobhaNa mATe to sajjanono anAcAra che. II19ILL potAnAthI bIjA darzanonA siddhAMta na ja bhaNavA - enuM adhyayana na ja karavuM evuM nathI. enuM adhyayana karavAthI mithyASTi ja thaI javAya evo koI niyama nathI. enuM zAstra mithyAzrata ja che evuM paNa nathI. kAraNa ke koI paNa zAstra samyaka che ke mithyA eno AdhAra enA bhaNanAranI dRSTi para rahelo che. bhaNanAra samyagdaSTi hoya to e zAstra samyagruta thaI jAya ane mithyAdRSTi hoya to e ja sAru mithyAgruta thaI jAya. pra. :- evuM hoya to ApaNuM-bIjAnuM game te vAMco, sarakhuM ja che. to pachI ApaNe ja karo ne, bIjAmAM mAthuM mArIne kyo vizeSa lAbha thavAno che ? kayuM prayojana saravAnuM che ? u. :- e vizeSa prayojana ja kahe che - potAnA darzanamAM rahelI je tattvaniSThatA e svapakSanuM baLa che. emAM zraddhAnI dRDhatA maLe Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 65 vAdopaniSada tasyopalabdhi:- navanavabahumAnaprayojikA prAptiH, tadarthaM tadetoH / parasiddhAnte hi dvidhopalambhasambhavaH, dRSTeSTabAdhitasyetarasya ca / Adye svadarzanAdaravRddhiheturuktanizcayaH / yathoktam - zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrabauddhAnAm / durvihitatvAdyeSAM bhagavatyanurajyate ceta: - iti| dvitIye'pi tannizcaya eva, saMvAdadarzanAt / ane tenAthI apUrva bahumAna jAge enA mATe parasiddhAnta jANavo joIe. pra.:- tamAruM A vaktavya uparathI jatuM rahyuM che. kAMI phoDa pADo to aMdara utare. u.:- juo, parasiddhAntamAM be prakAranI vastu maLI zake, eka to pratyakSa, tarka vagerethI bAdhita ane bIjI tenAthI abAdhita. pahelI vastu che - prAvAni navanta (patharo tare che), jevA emanA zAavAkyo jemane svayaM teo paNa pramANa nathI mAnatA. kAraNa ke e pratyakSabAdhita che. AtmA ekAMta nitya ke ekAMta anitya che. AvI vAto anumAnathI-tarkathI bAdhita che. AvA vacano joIne adhyetAne potAnA darzana para AdaranI vRddhinA kAraNabhUta evo svadarzananI tattvaniSThatAno nizcaya thAya. Avo nizcaya thavAthI ja eka parIkSake kahyuM che ke - vaizeSika, sAMkhya, bauddha vagere kuzAstronuM kalyANa thAo. kAraNa ke emanI pratyakSAdithI bAdhita kaDhaMgI racanA joIne jinezvara bhagavaMto pratye amAruM citta anurAgI thAya che. ane jo pratyakSAdithI abAdhita vacana maLaze to e vacana jinAgamanuM ja haze, haribhadrasUrijIe SoDazaka prakaraNamAM kahyuM che ke paradarzanIonI pratyeka samyak vANI jinapravacanathI ananya che. 1. SoDazaka T1-12aa. upalakSaNamidaM tenAnyAnyapi prayojanAni parazAstrAdhyayanasyAbhyUhyAni, yathAhurAcAryAH - caraNakaraNappahANA ssmyprsmymukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM nicchayasuddhaM na yANaMti - iti / etAdRzaprayojanenaiva parasiddhAntavijJayatetyatra niSkarSaH / nanu kimatrAvadhAraNavyavacchedyam ? kimasti kathaJcittadadhyayananiSedhaH? astIti brmH| kathamiti ceta ? atrAha- para svAnyaH, pakSaH prathama dvAviMzikAmAM divAkarajI svayaM paNa kahe che ke paradarzananA subhASito jinAgamasamadranAM chAMTA jevA che. A rIte jinAgamano saMvAda jovAthI tenI tattvaniSThAno nizcaya ja thavAno. A nizcaya ja enuM phaLa che evuM nathI. A to upalakSaNa che. mATe parazAstranuM adhyayana karavAnAM bIjA paNa prayojano jANavA joIe. jemake sanmatitarkamAM divAkarajI kahe che - jeo caraNasittarI-karaNasittarInA ugra AcArapAlanamAM ekkA che, paNa svadarzana ane paradarzananA zAstronA abhyAsamAM udhama nathI karatAM, teo nizcayazuddha evA caraNa-karaNanA sArane jANatA nathI. A rIte evA caraNakaraNasArajJAnaprApti vagere prayojanathI ja parasiddhAMta jANavA joIe evo nicoDa che. pra.:- tame evuM garabaDiyuM bolo cho ke ame samajatA hoIe to ya aTavAI jaIe. evA prayojanathI ja jANavA. Avo jakAra mukIne tame konI bAdabAkI karavA mAMgo cho ? zuM amuka prayojanathI te na jANavA joIe evuM che ? u. :- hA, kevI rIte ? eno javAba divAkarajI ja prakAze che - bIjAnA darzanane kSobhAyamAna karavA mATe temanI nabaLI kaDIone zodhavA mAtranI vRttithI ja teno abhyAsa karIne emanI duHkhatI nasa 1. sanmatitakeM / / 164 / / 2. atratyaM vAdasthalaM nyAyavizArade (bhuvnbhaanviiymhaakaavyvaartike)| dRzyatAM caturtha prishissttm| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 68 vAdopaniSad darzanam, tasya kSobhaNaM chidrAnveSaNavRttyA marmANi prApya teSu praharaNam, tamabhyupetya lakSyatayA'GgIkRtya, tuH - pUrvasmAdbhinnaprayojanatvadyotakaH, satAM samarasaikarasIbhUtasurasAnAM mahAtmanAm, anAcAra - AcArabhinnaH, na hi sadbhiH kadAcittAdRzamAcaritamiti bhAvaH / viratiphalAjjJAnAttAdRzAdhamaphalalipsAyA: satsu svapne'pyasambhavAt / / 19 / / ityavagatavAdopaniSattvena vivAdaviraktacittamatratyaM paraM tattvaM pridabAvavA mATe - emano marmaghAta karavA mATe parazAo bhaNavA na joIe - e prayojanathI parasiddhAntanA adhyayanano niSedha che. ahIM 'tu' zabda batAve che ke zlokanA pUrvArdhanA prayojana karatAM A alaga ja prayojana che. jemanuM hRdaya samatArasathI ekarasa banI gayuM che. evA mahApuruSoe kadI marmaghAta karavA mATe parasiddhAMta adhyayana karyuM nathI. evo emano AcAra ja nathI. sajjanone mATe to e atyaMta anAcAra che. jJAnanuM phaLa to virati che. jJAnathI evuM adhama phaLa meLavavAnI jhaMkhanA sajjanomAM sapanAmAM ya saMbhavita nathI. pra.:- pharI loyA-lApasI para AvI gayA. e nabaLI kaDIo to agaDama-bagama che. jJAna nathI, ajJAna che. to pachI jJAnanuM kuLa virati che ItyAdi philosophIno ahIM avasara ja kyAM che ? u. :- pUrve kahyuM tema samyagdaSTi je paNa bhaNe te samyakakRta che. kAraNa ke enI utkRSTa pariNatithI ene e badhu zruta samyaka rUpe ja pariNamaze. mATe ja samyagdaSTino bodha jJAna kahevAya, mithyASTino bodha-ajJAna kahevAya. Ama e jJAna dvArA paNa samyagdaSTine to viratirUpa phaLa ja maLaze. ll19IL A rIte vAdopaniSad ne jANyA pachI vivAdathI jenuM mana uThI 2. suram - hRdayam | veSayannAha svahitAyaivottheyaM ko nAnAmativicetanaM lokam / yaH sarvajJairna kRtaH zakSyati taM kartumekamatam / / 20 / / iyaM svahitAyevotthA, yA sarvana kRtaH, taM nAnAmativicetanaM lokamekamataM kartuM kA zakSyati ? itynvyH| iyaM vAdakathA svasyAtmano hitAyaiva kalyANAyaiva, evakAreNa parapakSakSobhaNAdiprayojanavyavacchedaH, utthA prAdurbhUtA, sarvajJaH kartavyatayopadiSTetyarthaH, na caivaM pratibodhaprayojanakSatiriti vAcyam, tasyApi tadarthatvAt / gayuM che, ene 'vAda' - viSayaka paramatattva pIrasatAM divAkarajI kahe che - A vAdakathAnuM utthAna AtmakalyANa mATe ja thayuM che. jemane sarvajJa paNa nathI karyo, evA jAtajAtanI matithI vicetana lokane ekamata koNa karI zakaze ? IlRoll vAdakathA e kAMI sAmA pakSane kSobhAyamAna karavA mATe nathI, mAtra AtmakalyANa mATe ja sarvajJoe kartavyarUpe upadezI che. pra.:- AThamA zlokanI TIkAmAM tame kahela ke karuNAthI bIjAne pratibodha karavA vAda karavo joIe. ene A vAta sAthe meLa khAto hoya evuM lAge che ? u.:- hA, kAraNa ke e pratibodhano prayatna paNa AtmakalyANa mATe karavAno che. enAthI paNa AtmAnuM kalyANa ja thavAnuM che ane jo utkaTa kaSAyone kAraNe lAbhAlAbha jotA devALu ja nIkaLatuM hoya to evo pratibodha paNa karavA jevo nathI. kAraNa ke sva ne para baMnemAMthI ekanuM ja hita thAya evI paristhitimAM bhagavAne svahita karavAnuM ja kahyuM che. Ama koI paNa ArAdhanAnuM prayojana AtmakalyANa ja hovAthI vAdanI bAbatamAM paNa e ja samajavuM joIe. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada yo lokaH sarvajJaiH kevalAlokAvalokitalokAlokairekamato na kRtaH - avidyamAnopAyatvenopeyasiddhimapazyadbhirna vihitaH, tam - anantaranirdiSTam, nAnA- anekaprakArA matirekaviSayA buddhi:, yathoktam- muNDe muNDe matibhinneti / tayA mitho viruddhaM cetanaM saMvedanaM yasya sa nAnAmativicetanaH, tam, lokaM janam, ekamatamadvitIyAbhiprAyam, parasparaM samAnaviSayAsamAnAzayanivRttamityarthaH kartuM vidhAtuM kaH sarvAtmanA'pyabhiyukto'vagdarzI zakSyati alaM bhaviSyati ? na ko'pIti hRdayam / 69 syAdetat, yadyapi sarvajJaiH svakAle tadupAyAbhAvAdupeyasiddhirna kRtA, vAda kAMI badhAne potAnA matanA banAvavA mATe nathI, kAraNa ke e vastu zakya ja nathI. jemaNe kevaLajJAnathI lokAlokane joyA che emaNe paNa badhA lokone ekamata karavAno upAya joyo nathI. kAraNa ke eno upAya che ja nahIM. tethI sarvajJoe paNa lokone ekamata karyA nathI. jeTalA mAthA eTalA maMtavya, eka ja vastu mATe badhAnA judA judA abhiprAya hoya che. A rIte paraspara viruddha saMvedana hovAthI loko viracetana che, e badhAno mata eka thaI jAya, samAna viSayamAM emanI asamAna mAnyatA jatI rahe, evuM kevaLajJAnI paNa nathI karI zakyA to chadmastha jIva kevI rIte karI zake ? e to potAnI badhI zakti lagADI de, mAthe meru upADyA jevo parizrama kare to ya e zakya banavAnuM nathI. pra.:- sarvajJonA samayamAM e upAya nahIM hoya, mATe emaNe e kALe lokone ekamata na karyA, paNa atyAre e upAya hoya to emAM zuM bAdhaka che ? vAdopaniSad tathApIdAnIM tatsambhave kiM bAdhakamiti cet ? saivAsadupAyateti gRhANa, nAsato vidyate bhAva iti nyAyena trikAle'pi tadasattAyA: sarvajJadRSTatvAdityAzayaH / 30 tadupAyAbhAvo'pi citragatikatvena citrapariNAmavattvAjjIvAnAm, tadAhu:- pazyasi kiM na manaHpariNAmaM nijanijagatyanusAraM re / yena janena yathA bhavitavyaM tad bhavatA durvAraM re iti / nanvevaM paropadezocchedApattiriti cet ? seyaM dazApekSayeSTApattiH, u.:- je pUrve kahyuM te ja upAyano abhAva. kAraNa ke evo nyAya che ke je vastu asat hoya - avidhamAna hoya e kadI janmI na zake. kadI astitvamAM na AvI zake. jema ke mATImAMthI ghaDo thayo to e pUrve asat na hato. mATI rUpe hAjara hato. zUnyamAMthI koInI utpatti na thaI zake. e rIte sarvajJoe paNa e upAyanuM asaNuM joyuM che. traNe kALamAM paNa e upAya che ja nahIM evuM ja joyuM che. mATe vartamAna kALamAM paNa evo upAya che ja nahIM. pra.:- paNa upAya nathI enuM zuM kAraNa ? u.:- enuM kAraNa che darekanA mananA judA judA bhAvo ane e bhAvonuM paNa kAraNa che nizcita thayela paraloka, zAMtasudhArasamAM kahyuM che ke duniyAne sudhAravA dhamapachADA kare che, paNa e joto nathI ke potapotAnI gatine anusAre mananA pariNAma thAya che. mATe je vyaktinI je bhavitavyatA che, enuM tuM nivAraNa na karI zake. pra.:- A rIte to bIjAne upadeza ApavAnI pravRttino ja uccheda thaI jaze. u.:- amuka apekSAe e paNa ISTa ja che, kAraNa ke upadeza chu. jJAnasudhAraze ||6-6 || Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad - 71 vAdopaniSada nimittamAtratvAt, yathoktam- nAjJo vijJatvamAyAti, vijJo nAjJatvamRcchati / nimittamAtramanyastu, gatedharmAstikAyavat - iti / vyApArazatenApi zukabad bakapAThanasyAzakyatvAditi / / 20 / / sarvajJAkRtaM kariSyAmIti smayA, nAlamahamiti zokaH, dvitayamapyetanna kAryamiti tad vyapanetumAha sarvajJaviSayasaMsthAMzchadmastho na prakAzayatyarthAn / nAzcaryametadatyadbhutaM tu yatkiJcidapi vetti / / 21 / / to nimittamAtra ja che. ISTopadeza graMthamAM kahyuM che - ajJa jJAnI nathI thato ne jJAnI ajJa nathI thato. bIjuM badhuM to jema dharmAstikAyA gatinuM nimitta che, ema nimittamAtra ja che. dharmAstikAya koIne dhakko mArIne calAvatuM nathI. sthira vastune parANe gati karAvatuM nathI. e to nimitamatra ja che. e rIte upadezanI bAbatamAM ya samajavAnuM che. koI game teTaluM zIkhavADe to ya bagalo popaTanI jema rAma-rAma bolavAno nathI. kAraNa ke zikSaNa to nimittamAtra che. popaTa jevI yogyatA ja nathI, mATe e so prayatna pachI paNa bagalo ja rahevAno. mATe duniyAne ekamata karavAno abharakho ya rAkhavA jevo nathI. raoll koI evuM gumAna kare ke bhale sarvajJa e kAma na karyuM, huM karI ApIza. athavA to koI zoka kare ke, are re ! mAruM AmAM sAmarthya ja nathI. to A gumAna ane zoka baMne anucita che. mATe ene dUra karavA kahe che - chadmastha sarvajJanA jJAnamAM viSayarUpe rahelA arthonuM prakAzana karato nathI. e Azcarya nathI, paNa ati adabhuta vAta to e che ke e kAMI paNa - jevuM tevuM paNa jANe che [21] 6. TovezArU II 2. 6 - vattatathA chadmasthaH sarvajJaviSayasaMsthAnarthAn na prakAzayati, etannAzcaryam, atyadbhutaM tu yatkiJcidapi vetti - itynvyH| chAdayati kevalAdityamAvArayatIti chadma - abhrakalpaM ghAtikarmacatuSTayam, tasmin sthitaH kSIranIranyAyena tadekAyanatAM gataH chadmasthA asarvajJa ityarthaH, sarvajJaH kRtsnavettA, tadviSayasaMsthAH , tasya jJAne gocarIbhUtatvena samyak karAmalakavadvyavasthitAH, tAn arthAn vastujAtAn, na prakAzayati na jJAnaviSayIkurute, andhasya rUpanirUpaNa iva saamrthyvirhaat| etat - ityanantaroktaM nAzcaryam - nAdbhutam, purasthitAviprakRSTayogyapadArthasArthAnAmarvAgbhAgamAtradarzinAmarvAgdarzinAM sarvadravyaparyayatrakAlikajJAna cAra ghAtika vAdaLA jevA che, je AtmAnA kevaLajJAnarUpI sUrajane AvarI le che. chAdita kare che. mATe ene chagha kahevAya che. A chaghamAM je dUdha-pANInI jema ekameka thaIne rahelo che, e chabastha che, - asarvajJa che. sarvajJanA jJAnamAM je viSaya banIne hAthamAM rahelA AmaLAnA phaLanI jema spaSTa bhAsI rahyAM che evA padArthone chagastha potAnA jJAnanA viSaya banAvI zakato nathI. jema aMdha vyakti koInA rUpanuM varNana na karI zake. tema sarvajJae jANela vastuo jANavAnuM enuM sAmarthya ja nathI. emAM koI Azcarya paNa nathI. chaprasthanI zakti keTalI ? mAtra sAme rahelI, najIkanI, joI zakAya tevI (sUkSma na hoya evI) vastuonA samUhanI eka sAIDanI upalI sapATI (arvAka bhAga) ja e joI zake. mATe to emane agdarzI kahevAya che. to pachI teone sarvadravyaparyAyanA traNa kALanA jJAnano saMbhava kyAMthI hoI zake ? arthAt evuM jJAna emane kevI rIte thaI zake ? evI koI zakyatA nathI. mATe sarvajJae bhale e kAma na karyuM, huM karI daIza, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad sambhavasyA''zaGkAmAtrasyA'pyabhAvAt / atikrAntamadbhutAn jagatprasiddhAzcaryAn atyadbhutam, tattu - tatpunaH, yatkiJcidapi - atyalpaM saMzayAdikaluSitatayA niHsAraM cApi vetti svajJAnagocaratAM nayati / vakSyamANarItyA ekaviSayasyApi paripUrNajJAnasya chadmasthe'sambhavatayA tAvanmAtrasyApi duHzraddheyatvAdityAzayaH TrA evaM chadmasthasyAjJaprAyatvena sarvathApyasA vAdAnahaH, kurute'pi cettadopahAsya ityAzaGkAmapanetuM tathA yadA svaparahitAnubandhipuSTAlambanena vAdAvasaraH samAyAti tadA tducitaacaarmbhidhaatumaahAvuM gumAna rAkhavuM e mUrkhatA che. vaLI e zakti na hovAno zoka paNa karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke moTuM Azcarya to e che ke chevastha bahuM thoDuM, saMzaya vagerethI kaluSita evuM paNa kAMIka jANe che. A Azcarya to duniyAnA bIjA Azcaryone TapI jAya evuM che. kAraNa ke AgaLa kaheze e rIte chatrasthamAM eka vastunuM paNa saMpUrNa jJAna asaMbhavita che. III pra.:- haM, have ame samajyA, chAstha sAva ajJAnI jevo che, eTale ja e vAda karavA lAyaka ja nathI ane kare to hAMsIpAtra ja thavAno, barAbara ne ? u.:- tame ATalA badhA nirAza na thaI jAo, evuM ame kahetA ja nathI. vaLI kyAreka svaparanA kalyANa mATe atyAvazyaka kAraNathI vAda karavAno avasara Ave to evA upAya paNa che ke chaprastha paNa joradAra vijaya meLavI le. juo, divAkarajInA mukhe evA avasarane ucita AcAra sAMbhaLI lo eTale tamane AzvAsana maLI jaze. 1. caramavRtte vkssymaannmidm| 2. uttarArdhoditasya yatkiJcinmAtrasyApi / avinirnayagambhIraM pRSTaH puruSottaro bhavati vaadii| vitA vAtsalya: pratyutsavamulaM gurutAra2A (yo) vAdI avinirnayagambhIraM pRSTaH puruSottaro bhavati (tathA) paricitaguNavAtsalyo (bhavati, tadA sa) prItyutsavaM unnatiM (ca) kuruteitynvyH| vAdI - yaH ko'pi vAdakartA, vizeSeNa vipakSalezenApi vimuktatArUpeNa nirgato nayo yasmAt tadvinirnayaM nyAyamudrAvyatikrAntam, na tat- avinirnayam, tathA gambhIramastAghAzayamakSudrAbhiprAyaM yathA syAttathA pRSTa uttaradAnAyArthitaH san puruSottaro bhavati sajjanocitaprativacaHkartA syAt, uttaratyanena saMzayAdisAgaraM praznakarteti nirukteH puruSottara eva je vAdIne nItiyukta gaMbhIra prazna karAtA sajjanane zobhe evo uttara Ape ane bIjAnA guNono khUba anurAgI hoya te prItiutsava ane unnati kare che. rizA jemAMthI nyAyano aMza paNa na rahe e rIte nyAya naya jato rahyo che, e vinirNaya kahevAya, paNa je evuM nathI e avinirNaya che. - nItiyukta che tathA je abhiprAyamAM kSadratA-tochaDAI-utArI pADavAnI vRtti nathI e gaMbhIra che. athavA to DhaMgadhaDA vagaranuM mUrkhAI bhareluM na hoya te gaMbhIra che. evA vacanathI - evI rIte prazna karavAmAM Ave tyAre je vAdI sajjanane ucita-zobhAspada javAba Apato hoya. jenAthI prazna kartA saMzaya, viparyaya, ajJAna rUpI dariyAne pAra utarI jAya ene uttara kahevAya. Avo uttara to sapuruSane zobhAspada uttara ja banI zake. AgaLa jema kaheze tevA aspaSTa ghATA pADIne lokonA manane muMjhavanArA pizAca jevA dhUrtonA javAbamAM to Avo 2. 6 - satI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad rU5 vAdopaniSad sambhavAt, vakSyamANAnAM kAhalajanacittavibhramapizAcAnAmuttare tadabhAvAt / nanvevamanyathA puruSottarakaraNaniSedhaprasaGgaH, vizeSavidheH sAmAnyaniSedhArthatvAt, atra ca kriyAvizeSaNena tasya siddhatvAditi cet ? ko vA kimAha ? evametat, nirnayaM hi nyAyabahirbhUtam, tatra pratipraznAdi evocitam, na tu prativacaH, tathA ca granthakRt- nAvaimi, kiM vadasi ? kasya kRtAnta eSa ? vAstava 'uttara' hoI na ja zake. kAraNa ke enAthI to saMzaya vagerenA dariyAmAM DUbavAnuM ja saMbhavita che. pra.- koI kahe ke lAla pena Apo, to A 'lAla' vizeSaNathI bIjI badhI penono niSedha thaI jAya che. Ama vizeSanI vidhi e zeSa-sAmAnyano niSedha batAve che. tame ahIM kahyuM ke nItiyuktagaMbhIra praznano sajjanane zobhAspada javAba Apavo. to bIjA praznano javAba evo nahIM Apavo evo ja artha nIkaLe ne ? eTale ke tyAre durjanane zobhAspada javAba ApavAno. barAbara ne ? zAbAza, gaNapati ghaDatA ghaDatA vAMdaro banAvI dIdho. u:- koNa kahe che ke ame tyAre ya sapuruSottara kahevAnuM kahIe chIe. vizeSa vidhithI sAmAnya niSedha amane paNa ahIM mAnya ja che, je anItiyukta che evA praznanI sAme pratiprazna vagere karavuM joIe. sAtamI dvAciMzikAmAM divAkarajIe kahyuM che ke evA prasaMge Ama kahevuM joIe - 'tame zuM bolo cho e ja samajAtuM nathI.' 'bhalA mANasa ! A kono siddhAMta che ?' 'bhAI, tamArA zAstra sAthe meLa khAya evuM bolo ne ?" "AvuM kayAM graMthamAM kahyuM che ?' siddhAntayuktamabhidhatsva, kuhaitaduktam ? / grantho'yamarthamavadhAraya neSa panthAH, kSepo'yamityavizadAgamatuNDabandhaH - iti| yuktaM caitat, taduttaradAne'rthAt praznasamyaktAbhidhAnApatternigrahaprasaGgAt / nanu satAM tu durjaneSvapi sajjanatAyA evocitatvAt kiM na sarvatra puruSottara iti cet ? satyam, vastutastu tatrAnuttarasyeva puruSottararUpatvAt, taccAnantaramevAbhihitam, na hi kAruNikAH zAstrakRto' A samaye pelo kahe ke "A e graMtha che.' to ema kahevuM ke 'zAbAza, have enA arthane samajavA prayatna karo.' 'are, tame to avaLe pATe caDI gayAM, e to ApaNI dizAno rasto ja nathI." ko'ka ghUrtavAdIe prasiddha zAstramAM garabaDa karI hoya tyAre potAnI pAsethI enI kharI nakala batAvIne kahe ke 'tamArA zAstranuM A vAkya orijinala nathI, paNa 'prakSepa che' pAchaLathI khoTI rIte umereluM che." A vacano abhaNa vAdInI bolatI baMdha karI devA samartha che. | divAkarajInI A gAIDalAIna tadana ucita che. prazna ja khoTo hoya, tyAM javAba kadI sAco na hoI zake, eno javAba ApatAM to nigrahano prasaMga Ave. kAraNa ke e javAba ApavA dvArA praznane sAco kahevAmAM Ave che. mATe javAba ApavAnuM TALIne pratiprazna vagere ja karavuM joIe. pra.:- sajjanone to e ja zobhAspada che ke, durjano pratye paNa sanatA rAkhavI. to pachI badhe evo uttara kema na apAya ? u.:- eka apekSAe A rItano pratiprazna e ja sajjanocita uttara che, kevI rIte e to hamaNA ja kahI dIdhuM che je uttara svayaM divAkarajI zIkhavADe che e uttara durjanocita to na ja hoya ne ? 9. siddhasenI affor4TIl7-8 || sattatitApRram | Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 78 vAdopaniSad sadupadeSTAra iti| yadvA satAM vivAdinA saha vAdAvatArasyaiva prAyo'sambhavAnnirnayapraznAvakAza eva neti svarUpavizeSaNamidaM na tu vyavacchedakam / tathA paricitam - paritaH satatA''sevitatvena svabhyastatayA citam - santatasajAtIyasaJcayAnmahattAmApannaM guNeSu prativAdiprabhRtevidvattAdivizeSeSu vAtsalyam - prasannadRSTi- madhurapriyavacana - mukhollaavizva pratyenI karuNAthI ubharAIne zAstrakAro sarjana kare che emAM khoTA upadezanI-sajjanatAne AMca lAvanArA vacananI zakyatA ja nathI. bIjuM samAdhAna e thaI zake ke jema haribhadrasUrijIe zuSkavAda - vivAdamAM paDavuM nahIM, evo saMketa karyo che te mujaba sajjano ene yathAsaMbhava TALe enAthI dUra rahe. tethI evo anItiyukta prazna thavAno avakAza ja na rahe. pra.:- A to tame ulamAMthI cUlamAM paDyA. A rIte samAdhAna karatAM to bIjo prazna khaDo thAya che ke to pachI pelA vizeSaNanuM zuM ? u.:- vizeSaNo sAmAnya niSedha = vyavacchedaka ja hoya che evuM nathI. koI ema kahe ke kevuM sapheda dUdha ! to A 'sapheda' vizeSaNa koIno vyavaccheda nathI karatuM. kAraNa ke sapheda sivAyanA kalaranuM dUdha ja hotuM nathI. mATe AvuM vizeSaNa svarUpadarzaka kahevAya che. Ama A samAdhAnamAM paNa 'nItiyukta gaMbhIra rIte' - A svarUpadarzaka kriyAvizeSaNa che. sajjanone karAtA prazno prAyaH A svarUpanA hoya che. vijaya pAmavAnI bIjI yogyatA che ke e vAdI guNAnurAgI hoya. prativAdI, sabhyo ane sabhApatinA vidvatAdi guNono e 1. prathamazlokavRttisthahAribhadravAdASTakoktanItyA yathAsambhavaM sdbhistdvrjnaat| sAdivyaktIbhavan snehaH, evaM prItiH paramasantoSasvarUpA ratiH, saivAnandanibandhanatayotsavaH, tam, ut - atyarthaM sUte sukhamutsava iti nirukteH, tathA ut- uccainatiH pariNatirUnnatiH, vrtrgunnbhaavittetyrthH| tAM ca kurute vidhatte / svaguNAdhikaraNakaparavAtsalyaprayuktAnandotsAhito janastattadguNapuSTimApnotIti pratItam / / 22 / / nanu 'phaTATopo bhayaGkara' iti prasiddhA rItiH kimanena vaatscAhaka hoya ane eTale ja eno guNAnurAga vadhI vadhIne ghaNI moTI kakSAno banI gayo hoya. A guNAnurAga enI prasanna dRSTi, madhura ane priya vacana ane mukhanA bhAvollAsathI vyakta thaI rahyo hoya, evo vAdI paramasaMtoSarU5 rati kare che. e prIti ja sabhya vagere mATe utsava banI jAya che. utsavanI vyutpatti ja che ke je atyaMta sukha Ape te utsava. tathA unnati kare che eTale ke sabhyAdinA guNone uMcI kakSAmAM pariNamAve che. emanI vidvattAne uttamottama tabakkAmAM laI jAya che. potAnA guNomAM bIjAne anurAga hoya e joIne sahajapaNe vyaktine AnaMda thAya che ane A AnaMdathI eno utsAha vadhe che, te te guNo puSTi pAme che e hakIkata pratIta ja che. rizI. pra.:- vAha vAha, tamArI vAto to avicArita-ramaNIya che. nItizAstro kahe che ke nirviSa sarSe paNa moTI phaNA rAkhavI joIe. jhera hoya ke na hoya paNa phaNAno ThaThAro ja bhayaMkara che. enAthI ja e sApanuM kAma thaI jaze. A ja rIte duniyAmAM prasiddha che. tame to jherIlA nAgane ya udara banavAnuM zIkhavADo cho. vAdamAM vaLI AvA guNAnurAganuM zuM kAma che ? 1. nirviSeNApi sarpaNa kartavyA mahatI phnnaa| viSamastu na vA'pyastu, phaTATopo bhyngkrH|| iti smpuurnnvRttm| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 80 vAdopaniSad lyeneti cet ? atrAha vinayamadhuroktinirmamamasAramapi vAkyamAspadaM labhate / sAramapi garvadRSTaM vacanamapi munarvahati vAyuH / / 23 / / sugmo'nvyH| vinayA kAyavAGmanaHsaGkocarUpaH pravIbhAvaH, tathA madhurA zravaNamAtrajanitA''halAdAtizayA, uktirvacanam, tAbhyAM nirmamam- nirgato mameti zabdo yasmAt tat, mamedaM matam, mamedamabhISTam, mamaivAbhiprAya: samIcInaH, mamoditameva kartavyam, evmaadimmkaarprihaarprvnnmityrthH| vinayamAdhuryayormamakArasya ca parasparaparihAreNa u.:- Ano javAba graMthakAra ja Ape che - vinaya ane madhuravacanathI nirmama evuM asAra vAkya paNa sthAna pAme che. garvadaSTa evuM muninuM paNa sAra vacana paNa pavana vahana kare che. ra3I. vinaya eTale mana-vacana-kAyAnA saMkocarUpa namratA ane madhuravacana eTale je sAMbhaLavA mAtrathI atyaMta AnaMda Ape. A baMnethI je nirmama hoya, nirmama eTale jemAMthI mama- mAruM zabda nIkaLI gayo che. mAruM A maMtavya che, A mAruM ISTa che, mAruM maMtavya ja sAcuM che, mAruM kahyuM ja thavuM joIe AvA mamakAranA parivAramAM - tyAgamAM je nipuNa che te nirmama vacana. vinaya-madhuratA ane mamakAra A baMne eka bIjAnA parihArapUrvaka rahe che. eka Ave tyAMthI bIjA ravAnA thaI jAya. AvuM nirmama vAkya asAra hoya, to paNa badhAne game che, eTale evuM vAkya viziSTa pratibhA, vAchaTA, manohara svara, AkarSaka rajUAta vagara paNa sabhAjanonA hRdayasiMhAsana para ArUDha thaI jAya 2. - rojiMpa 2, mAthatyaneneti napura, mahI dauM, 3pazuSiTI-2-2 = || ST.// anena raa| vyutpttirtnaakre||1445|| sthitatvAt / tAdRzamasAramapi pratibhAvAkchaTAdilakSaNasAravikalamapi, kiM punstdupetmitypishbdaarthH| vAkyaM bhASitam, AspadaM labhate, pAriSadyahRdayasiMhAsanArUDhIbhavati, sukhena parairaGgIkriyate, prAyaH sarveSAM svamAnasyaiva priyatamatvAt, tadanupaghAta upacaye ca sati ta eva tatkAryasAdhakA iti kArmaNamevaitat, Aha ca- aNuNayakusalaM parihAsapesalaM laDahavANidullaliyaM / AlavaNaM pi hu cheyANaM kammaNaM kiM ca mUlIhiM ? - iti / na ca vAdAdAveva, api tu ziSyacodanAdAvapyasyopayogaH, tathA ca pAramarSam- palhAyaMto va maNaM sIsaM coei Ayario - iti / yuktaM caitat, jIvamAtrasya priyapriyavacanatvAt / che. koI khacakATa vinA eno svIkAra karAya che. prAyaH badhAne sauthI priya vastu hoya che svamAna. ene IjA pahoMcADavAmAM na Ave tathA enI tuSTi-puSTi karavAmAM Ave, pachI kAMI kahevA-karavAnI jarUra rahetI nathI. pachI to teo ja tenuM kAma siddha karI Ape che. mATe A eka jAtanuM kAzmaNa ja che. mUlazuddhiprakaraNamAM kahyuM che - bIjAnA abhiprAyane anusaravAmAM kuzaLa, ramUjamAM nipuNa, suMdara vANIthI yukta evuM buddhizALIonuM vacana paNa eka jAtanuM vazIkaraNa che, to pachI maMtra-taMtra ane auSadhi-viziSTa vanaspatinI mULIonuM zuM kAma che ? vAdamAM ja AvI vANI joIe evuM nathI. ziSyane preraNA ApavA vageremAM ya AvI vANIno upayoga jarUrI che. upadezamAlAmAM kahyuM che - guru ziSyane evI rIte preraNA Ape ke jANe preraNA nahIM paNa manane atyaMta AlAda ApatA hoya. A paNa ucita ja che, kAraNa ke jIvamAtrane priyavacana gamatuM hoya che. bIjAnI vAta to javA do, svayaM bhagavAne paNa A vAtano 2. munazuddhA283 / 2. upAmatAyAm ? 04ll Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 81 82 bAdopaniSada AstAmanyaH svayaM bhagavanto'pyatra jJApakAH, yathA :- 'goyamA !! - anena lokaprathitamahAgotraviziSTAbhidhAyakenAmantraNadhvaninA''mantrayannidaM jJApayati - pradhAnAsAdhAraNaguNenotsAhya vineyasya dharmaH kathanIyaH, itthameva samyak pratipattiyogA - diti / nAtra dhanavyayaH, nApi kAyaklezaH, phalaM tu tatsAdhyAdhikataramiti yatitavyamatra, uktaM ca - priyavAkyapradAnena, sarve tuSyanti jantavaH / tasmAttadeva vaktavyaM, vacane kA daridratA - iti / / itaraM tvitaraphalamiti darzayati- sAramapi paramapratibhAdiprayuktamapi, AstAmasAramityapizabdArthaH, garvadRSTaM mAnagarbhitamityAntaracakSuSopalabdha saMketa Apyo che. jIvAbhigama sUtranI vRttimAM kahyuM che ke bhagavAne 'goyamAM !" AvuM saMbodhana karIne jaNAvyuM che ke 'huM A lokaprasiddha mahAna gogathI viziSTa evA zabdathI saMbodhana karuM chuM enA parathI tame paNa samajajo ke mukhya ane asAdhAraNa - atyaMta viziSTa guNathI utsAha jagADIne ziSyane dharmapreraNA karavI. kAraNa ke A ja rIte e sArI rIte svIkAra karI zakaze.' AmAM nathI to khissa ghasAtu ke nathI to zarIra ghasAtuM ane phaLa to eTaluM badhuM maLe che ke je paiso khacavAthI ke majUrI karIne sevA karavAthI paNa kadAca na maLe. mATe vinIta, madhura ane nirmama vacana bolavA prayatna karavo joIe. cANakya kahe che - badhA jIvo priyavAkya bolavAthI AnaMda pAme che. mATe priyavacana ja bolavuM joIe. bolavAmAM vaLI kaMjusAI zAnI ? AvA vayananuM phaLa e maLe che ke ene badhA svIkArI le che. ane viparIta vacana hoya to enuM phaLa paNa viparIta ja maLe che. e ja kahe che - je parama pratibhA vagerethI kahyuM hoya evuM sAra vacana 1. shriijiivaajiivaabhigmsuutrvRttiH| 2. cANakyanItiH / munerapi munivanmAnapAtrasyApi, AstAM prAkRtAnAmityapizabdArthaH, vacanaM bhASitam, vAyurvahati- pavano vinayati, garvagrasitasAratvena tUlavallAghavamupetaM sukhena vAyunA nIyata iti vynggoktiH| AstAM hRdayasthatA, karNasthitirapyasya duHkhadetyasyAnaGgIkAra ityAzayaH / / 23 / / vastutastu pAruSyAdikalaGkito vAda eva na, api tu nAmAntareNa kalaha iti darzayati puruSavacanodyatamukhaiH kaahljncittvibhrmpishaacaiH| dhUtaH kalahasya kRto mImAMsA-nAma-parivartaH / / 24 / / paNa jo sAmenI vyakti AMtarayakSathI joI le ke A to abhimAnathI bole che to enI vAta uDI jAya che, asAravacananI to vAta ja kyAM rahI ? pachI e vacana munibhagavaMta jevA mAnapAtranuM hoya to ya zuM ? ane sAdhAraNa vyaktino to avakAza ja kyAM rahyo ? enI vANIno badho sAra garvarUpI udhaI khAI jAya che. enuM vacana jevuM halakuM thaI jAya che. sabhAmAM tenuM vajana paDatuM nathI ane pachI e halakA vacanane ArAmathI pavana laI jAya che. e vacanano paramANusamUha zIrNa-vizIrNa thaI jAya che. pavana laI jAya che e to vyaMgamAM kahyuM che. sAra e che ke hRdayamAM rahevAnI vAta to dUra che, enI vAta kAne paDe tyAre ya duHkhadAyaka hovAthI eno svIkAra thato nathI. riphall. - vAstavamAM to je kaThoratA, ahaMkAra, niSpharatA vagerethI kalaMkita che, e vAda ja nathI, paNa vAdanA mahorA nIce bIjA nAmathI kalaha ja che e darzAve che - ahaMkArI vacanamAM jemanuM mukha udhata che, je aspaSTa bole che, lokonA cittane mUDha karavAmAM pizAca jevA che, evA dhRtae 1. asamasto mudritapAThaH, tadartho'pyane darzitaH / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 83 sugamo'trAnvayaH / ahaM puruSo'haM puruSa iti vacanaM puruSavacanam, madantareNa sarve'pi klIbAH, ahameva guNajyeSTha ityAzayagarbhitabhASaNamityarthaH, tasmin udyataM satataM tatkaNDUlatayA kRtaprayatnaM mukhaM vaktraM yeSAM te puruSavacanodyatamukhAH, taiH, kAhalAH - aspaSTavaktAraH, bIjaM cAtra malinAzayatA, spaSToktI hi tatprAkaTyaprasaGgabhayaH tathA cArSampApA: sarvatra zaGkitAH iti / te ca janAnAM sabhopasthitalokAnAM cittAni parapraNeyamugdhamanAMsi teSu vibhramaH - mohodrekaH, tasmai kalahano mImAMsA nAmano parivarta karyo che. 24 // dhUrtonI traNa vizeSatA joIe - (1) 'huM puruSa chuM', 'huM puruSa chuM' AvuM vacana puruSavacana che. eno Azaya evo che ke mArI sivAya badhA napuMsaka jevA che bAyalA che. huM ja guNothI sarvopari chuM. AvA vacananI jANe caLakhujalI upaDI hoya tema AvuM bolavAmAM jemanuM mukha ughata che evA teo che. (2) tathA jeo aspaSTa bole che tevA, aspaSTa bolavAnuM kAraNa che aMtaranI kaluSitatA, spaSTa bole to potAnI pola khulI javAno Dara lAge, kahyuM che ne - pApIo sarvatra bhayabhIta hoya che. (3) vaLI teo sabhAmAM upasthita lokonAM jema dorIe tema doravAI jAya evA mugdha manomAM vadhu muMjhavaNa karavAmAM hoMziyAra evA pizAca jevA che. pizAca e vyaMtaranikAyanA devo che. kahevAya che ke teo ramatiyALa ane pharavA-mazkarI karavAmAM zokhIna hoya che. mANasone chaLI jAya-chetarI jAya ane AnaMda pAme. mATe chetaravAnuM sarakhApaNuM hovAthI pizAca jevA kahyAM che. evA chetarapiMDI karanArA dhUrto hoya che, jeo svArthamAM aMdha banIne lokone bharamAvI vAdopaniSad tatkaraNapravaNatayA pizAcAH - vyantaravizeSAH, chalanasAdRzyAt pizAcA iva pizAcA:, taiH, dhUrteH vipralambhanaparaiH, svArthAndhatAhetukajanavyudgrAhaNavyApAditatattvasaMvedanairityarthaH, dhUrvati hinastIti dhUrta:, iti vyutpatteH / kalahasya vAksaGgrAmasya mImAMsAnAmaparivarttaH tattvavicAraNAbhidhAnA parAvRttiH kRto vihitaH / nIcAH kalahamicchantIti tatpriyatve'pi tannAmahetukApravRttidarzanAdanyathA samIhitasiddhimapazyadbhistannAmAntaravidhAnena jagadvipralambhitamityabhiprAyaH / yadvA mImAMsA iti nAma tadeva parivarttaH saMhArakaraNasAmyAt pralayaH, sa kRto vihitaH / nAmAntaravaJcitAnAM kalahapravRtteH syAdeva tattvasaMvedananuM khUna kare che. ghUrtanI vyutpatti ja e che ke je pUrvana = hiMsA kare. 84 e dhUrtoe vAksaMgrAma-jhagaDAne mImAMsA-tattvavicAraNA A nAmanuM parivartana ApyuM che. nIca lokone jhagaDo ja gamato hoya che. mATe e dhUrtone jhagaDo priya hovA chatAM paNa jo ema kahe ke - cAlo jhagaDo karIe, to koI sAtha na Ape ne ulTI badanAmI thAya. mATe bIjI koI rIte vAMchitasiddhi emane na dekhAI eTale temaNe jhagaDAne lobhAmaNuM, AkarSaka nAma ApI dIdhuM- 'tattvavicAraNA' ane Ama karavA dvArA duniyAne chetarI nAMkhI. bIjo artha e thaI zake ke emaNe mImAMsA e je nAma karyuM e ja parivarta karyo. parivarta eTale pralaya. A nAmathI bharamAIne lokonA jIvana barabAda thAya, paraloka paNa barabAda thAya, e saMhAra ja che. e saMhAranuM mULa paNa A AkarSaka nAma ja che mATe 1. makSikA vraNamicchanti dhanamicchanti pArthivAH / nIcAH kalahamicchanti, zAntimicchanti yoginaH / / iti sampUrNavRttam / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 85 pUrvoditApApanikAvalakSaNaH saMhAra iti / // 24 // tadevaM sthite vivAdaparihAreNa vairAgye yatno vidheya ityupadeSTiparinigrahAdhyavasitazcittaikAyamupayAti pahAdI yadi tatsyAdvairAgyeNa cireNa zivaM padamupayAtu / / 25 / / pariniprAyavasitA yAdI yaccikAyAti pari '' syAt, cireNa zivaM padamupayAtu - ityanvayaH / paritA pakSAbhAsAdisarvadoSApAdanAt nigrahaH prativAdiparAjayA parinigrahaH, tamadhyavasyati vimuktAnyasarvavicAro vismRtAtmasvarUpo vicArayatIti parinigrahAdhyavasitaH, vAdI vAdAvatIrNaH, yat kimapyapUrvaM saMhAra karavArUpa sAdRzyathI e nAmane pralaya kahyo che. je A nAmAMtarathI chetarAIne kalaha kare eno pUrve kahela sukhAbhAva vagere apAyasamUha svarUpa saMhAra thAya ja che. Ara4A mATe vivAdane choDIne vairAgyamAM yatna karavo joIe e viSe upadeza Ape che - parinigrahane vicArato vAdI je cittanI ekAgratA pAme che. jo te vairAgyathI thAya, to cirakALa pUrve ja mokSasthAnane pAmI jAya.25/1 pakSAbhAsa, hetvAbhAsa, dRSTAMtAbhAsa, upanayAbhAsa, nigamanAbhAsa vagere sarvadoSothI yathAsaMbhava prativAdInI pratijJA vagerene dUSita karIne teno nigraha = parAjaya karavAmAM Ave e parinigraha che. je vAdI bIjA badhA vicArone choDIne ene ja vicAre che, potAnI jAtane paNa bhUlI jAya che. e koIka apUrva cittanI ekatAnatA pAme che. jo evI ekAgratA vairAgyathI pAme to e ghaNA kALa pUrve ...mudrita-takArI| vAdopaniSad da cittaikAgryaM mAnasaikatAnatA, upayAti prApnoti, yadi sambhAvanAyAm, tattAvanmAtraM vitekA vigatA zuddhAtmasvabhAvatAnAtiriktaniHzeSavasturAgo yasya sa virAgaH, tad bhAvo vairAgyam, tena tadA'sau cireNa dIrghakAlArtho vibhaktyantapratirUpako'vyayo'yam, tatazca diirghja mokSarUpI sthAnane pAmI jAya. pharIthI kadI ene pAchA na AvavuM paDe. ATalo badho eno saMsAra ja na thAya. ahIM vairAgya kahyo eno artha che virAgabhAva. jene zuddha AtmasvabhAva sivAyanI badhI ja vastuno rAga jato rahyo che e che virAga. enA manano je pariNAma e che vairAgya. pra. :- mULamAM cireNa zabda che eno artha tame 'ghaNA kALa pUrve' Avo karyo. A arthamAM A zabda abhUtapUrva na hoya to ya azrutapUrva to jarUra che. tame TIkA ja lakhavA beThA cho, navA zabdArtho lakhavA nahIM, e khyAla che ne ? u. :- hA, abhidhAnaciMtAmaNimAM 'cireNa dIrghakAlArve' ema kahevA dvArA kahyuM che ke A zabdano artha che dIrghakALa. have dIrghakALa pachI ke pahelA e prakaraNathI - AgaLa pAchaLanI vigatathI nakkI karavAnuM che. pra. :- Ama kadAgraha choDavAnI sUphiyANI vAto karo cho ne ahIM arthanI kheMcatANa karo cho. AgaLa pAchaLa jovA karatAM e zabdamAM ja juo ne ? virena A trIjI vibhakti ja kahe che ke e dIrghakALathI-lAMbA kALanA mAdhyamathI-paraMparAthI mokSe jaze. eTale ke dIrghakALa pachI mokSe jaze. u. :- vyutpatti ratnAkaramAM kahyuM che ke A zabda trIjI vibhakti vALo nathI, paNa vibha MtapratirUpaka che. vibhakti-aMtavALo dekhAya paNa vAstavamAM nathI. A eka avyaya che. A ja arthano bIjo Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad kAlapUrvamevetyarthaH, zivaM mahodayAbhidhaM padaM sthAnamupayAtu apunarAvRttirUpeNa gacchatu etAvAnasya saMsAra eva na syAditi bhAvaH / na hi sikAyameva zivadam matsyanubdhavakAribhiratiprasaGgAt kintu vairAgyaviSayakaM taditi viSayaparAvarta evaM patitavyam zeSasya svayaM siddhatvAdityatra niSkarSaH / / 25 / / ityavagatavAdopaniSAmapi vivAdaparihAre'haGkAra eva - - 87 iti taM vyapAkartumapratimatarkamupanyasyannupasaMharati ekamapi sarvaparyayanirvacanIyaM yaMdA na vettyartham / mAM pratyahamiti garvaH svasthasya na yukta iha puMsaH / / 26 / / avyaya che 'virasya'. have vibhaktino artha zuM karazo ? mATe AvA sthaLe prakaraNathI ane tAtparyathI artha karAya, je ame karyo ja che. Ama na karIe to artha to nahIM thAya, paNa anartha jarUra thaze. A zlokano sAra e che ke cittanI ekAgratA ja mokSa Ape che tevuM nathI. nahIM to mAchalInA lobhamAM bagalo ya ekatAna thaI jAya che, eTale eno ya mokSa thaI javAno prasaMga Ave. paNa vAstavikatA e che ke citta jyAre vairAgyamAM ekatAna thAya che tyAre mokSa maLe che. mATe cittanI ekAgratA to badhAne AvaDe ja che. mokSa mATe mAtra eno viSaya ja pheravavAno che. ene vairAgya tarapha DhALavAno ja prayatna karavAno che. ra5AA A rIte jemaNe vAdopaniSat jANI che emane paNa vivAdAdino parihAra karavAmAM ahaMkAra ja sauthI moTo bAdhaka che, mATe ene dUra karavA mATe apratima tarka mUkIne upasaMhAra kare che 1 jyAre eka paNa sarvaparyAyathI nirvAcya arthane jANato nathI (tyAre) ahIM 'mArA' prati 'huM' Avo garva karavo svastha . . ythaa| 2. kha saMpratyadarya: rU. 6 - tA vAdopaniSad yadA ekamapi sarvaparyayanirvacanIyamarthaM na vetti, ( tadA) iha mAM pratyahamiti garvaH, svasthasya puMso na yuktaH / ityanvayaH / yadA vakSyamANasthitinirdeze, tAmevAha ekamapi, advitIyamapi, AstAmanekamityapizabdArthI sarve karanA bhUtabhavivartamAnAH svakIyA parakIyAzca paryayAH pratisamayaM parAvartamAnA avasthAvizeSAH sarvaparyayAH, taireva niHzeSeNa vaktuM zakyaM nirvacanIyam, artha yatkiJcid vastu na vetti sarvAtmanA'bhiyukto'pi chadmasthapramAtA naiva jAnAti / puruSane ucita nathI. / / 26 / / 'jyAre' zabda have kahevAtI paristhitino nirdeza kare che. e paristhiti ja kahe che - chadmastha jIva bhUtakALa, bhaviSyakALa ane vartamAnakALanA badhA sva-para saMbaMdhI paryAyo-pratisamaya parAvartamAna avasthAvizeSothI ja jenuM svarUpa saMpUrNa kahI zakAya evI koI paNa eka vastune paNa samagra prayatnathI paNa jANI zakato nathI. ghaNI vastune jANavAnI to vAta ja kyAM rahI ? jyAre AvI paristhiti che, to pachI eno garva karavo phogaTa che. 88 - pra. :- tame maherabAnI karIne amArI bhASAmAM vAta karazo ? 6. - juo, amAre tamane barAbara jANavA hoya to ame tamArA bALapaNathI laIne Aja sudhInI badhI avasthAno vicAra karIe- enuM jJAna meLavIe tyAre ja tamAro pUrNa paricaya-tamAruM pUruM jJAna meLavI zakIe. ATaluM to samajAya che ne ? A ja niyama badhI vastune lAgu paDe che. pharaka eTalo ke hajI dRSTine vizALa banAvIne anaMta bhUtakALa, vartamAnakALa ane anaMta bhaviSyakALa sudhI laI jAo. ApaNe koI paNa vastune joIe e dravyarUpe traNe kALamAM hAjara ja hoya che. mAtra enI avasthAo badalAyA kare che. pratisamaya emAM pheraphAro thatA rahe che. e Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 90 vAdopaniSad yadA hi tatkRtsnaparyAyA na jJAtAstadA tadvastvapi na jJAtameva, tadabhinnatvAtteSAm, tatsvarUpavat / na ca sarvajJatAmantareNa trikAlAliGigitAH sarve'pi svaparaparyayA jJAtuM zakyA ityekavastujJAnamapi chadmasthasyAghaTam / syAdetat, svaparyayAbhinnatvena vastunastajjJAnajJeyatopapannA, paraparyayAstu bhinnA eveti kutastanA tajjJAnajJeyatA ? atha te'pyabhinnAstadA paratvamevAnupapannamiti svaparyAyajJAnenaiva vastu jJAtamityeva samyagiti / avasthAo anaMta che. tame je bALapaNamAM hatAM, te ja cho kAraNa ke tame ja e bALaka hatAM. e avasthA tamArAthI alaga nathI. A rIte koI paNa vastunI e anaMta avasthAo = paryAyo enAthI alaga nathI. mATe e vastunuM pUrNa jJAna tyAre ja thaI zake jyAre e anaMtaparyAyone jANI laIe. jema vastunuM jJAna karavA mATe enuM vartamAnasvarUpa jANavuM jarUrI che, kAraNa ke e svarUpa enAthI abhinna che, e pote ja che, ema enA anaMta paryAyo paNa enAthI abhinna che - e pote ja che. e traNa kALamAM vyApelA anaMta sva-para paryAyo sarvajJatA vagara to na ja jANI zakAya, mATe eka vastunuM jJAna paNa chaprasthane ghaTI zakatuM nathI - zakya nathI. pra. :- vastu svaparyAyathI abhinna hovAthI svaparyAyonA jJAnathI tene jANI zakAya ATalI vAta to samajAya che, paNa paraparyAyo to bhinna ja che mATe vastune jANavA paraparyAyonA jJAnanI zuM jarUra che ? have jo ema kaho ke paraparyAyo paNa eTale ke bIjI vastunA paryAyo paNa tenAthI abhinna che, to pachI enuM parapaNuM ja nahIM rahe. e vastu para ja nahIM rahe. jenAthI abheda hoya e to pote ja hoI zake, mATe e para maTIne sva banI jaze. mATe svaparyAyanA jJAnathI atra brUmaH, yathA'yaM ghaTo'stItyastitArUpeNa svaparyAyastatsambandhI, tathA'yaM kaTo nAsti, paTo nAstItyAdinAstitArUpeNa paraparyAyA api tatsambandhinaH, no cet, tadA'yaM kaTo nAstIti- vyapadezAbhAvaprasaGgaH, sarvathA sambandhavirahAt, aniSTazcAsI, tasmAda'vazyaM naastitaavypdeshnibndhnprpryaaysmbndhitvmbhyupgntvym| evaM tribhuvanodaravartini:zeSapadArthasArthAbhAvAdhikaraNatvaviziSTaghaTasaJjJAnaM ttpdaarthsaarthsjnyaanaaja vastunuM jJAna thaI zake. A ja barAbara lAge che. u. :- A ghaDo che. e rIte astitArUpe svaparyAya eno saMbaMdhI che. enA sattvane e batADI rahyuM che. enuM satva e pote ja che. satva = astitva jo enAthI alaga hoya, to e asata thaI javAnI Apatti Ave. mATe e astitArUpa svaparyAya mAnavo ja paDaze, je teno saMbaMdhI che. e ja ghaDA mATe ema paNa kahI zakAya ke A paTa nathI, A kaTa nathI. A vAto paNa ghaDAnA saMbaMdhamAM kahI zakAya che, mATe paTa, kaTa vagere nathI e rUpathI = nAstitArUpathI paraparyAyo paNa temanA saMbaMdhI che. jo e paraparyAyone enA saMbaMdhI na mAnavA hoya to A paTa nathI. AvuM nahIM kahI zakAya. kAraNa ke ene paTa sAthe koI jAtano saMbaMdha nathI. paNa AvuM to tamane-amane koIne mAnya nathI. kAraNa ke A (ghaDo) paTa nathI. Avo vyavahAra thAya ja che, ne te sAyo paNa che. mATe avazyapaNe A paTa nathI- evA nAstitAnA ullekhanA kAraNabhUta evuM paraparyAya-saMbaMdhIpaNuM mAnavuM paDaze. A rIte e ghaDo paTa nathI, kaTa nathI, pena nathI, pensila nathI, noTa nathI. Ama traNe bhuvanamAM rahelA sarva padArthonA samUhanA anyonyAbhAvanuM adhikaraNa che. ghaDo paTa nathI eTale emAM paTano abhAva che. abhAva jyAM rahe Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad vAdopaniSad vinAbhAvi, nAgRhItavizeSaNA viziSTabuddhirudeti - iti nyAyAt, itthaM ca paraparyAyajJAnamapi vastujJAnAyAvazyakamiti siddham / naitat svamanISikayaivocyate,' kiM tarhi ? upanibandhanamapyasya pAramarSam- jo egaM jANe so savvaM jANe, jo savvaM jANe so eNaM jANe - iti / e enuM adhikaraNa kahevAya. ghaDo paTAbhAvanuM adhikaraNa che. A paNa e ghaDAno eka saMbaMdhI paryAya thayo. evI rIte traNa lokanI badhI vastuonA abhAvanuM adhikaraNapaNuM ghaTamAM che. mATe evA adhikaraNapaNAthI viziSTa-yukta ghaTanuM jJAna karavA mATe e badhI vastuonA samUhanuM samyaka jJAna joIe. samyajJAna eTale e pratyeka vastunA paNa sarvaparyAyonuM jJAna joIe. to ja e pratyeka vastu paNa jANI zakAya. pra. :- adhikaraNapaNuM na jaNAya ane viziSTa ghaTa jaNAI jAya, to paNa ghaTanuM paripUrNa jJAna thaI jAya ne ? u. :- nA, kAraNa ke e zakya ja nathI. * koI mANasa TopIvALo che' A jJAna TopIviziSTamANasanuM jJAna che. TopI vizeSaNa che. jyAM sudhI TopInuM jJAna na thAya, tyAM sudhI TopIviziSTa mANasanuM jJAna na ja thaI zake. mATe evo nyAya che ke vizeSaNanA jJAna vinA viziSTa buddhi na thaI zake. mATe adhikaraNapaNuM jANyA vinA viziSTa ghaTanuM jJAna na thaI zake. A rIte paraparyAyonuM jJAna paNa vastunA jJAna mATe Avazyaka che. ema siddha thayuM. A vAta ame svamatithI ja kahIe chIe evuM nathI. Agamavacana paNa A vAstavikatAnuM - hamaNAM kahelI vAtanuM bIja che. AcArAMgasUtramAM kahyuM che je eka vastune paripUrNa rIte jANe che, e sarva vastune paripUrNapaNe jANe che. je sarva vastune 1. zailIyaM shriimllvaadisuuriinnaam| iha tadevaM sthite kiM kartavyamityatrAha- mAM prati svamadhikRtya, na copadezaH parAn bodhayitumeva, api tu svAtmAnamapIti vidan granthakRt svamityasya sthAne mAmitiprayogameva kRtavAn / ahamiti garvaH - ahaM - padoccAramAtravyaktIbhavadabhimAnaH svasthasya svarUpasajJAnavyavasthitasya puMsa Atmano na yuktaH - nocitaH / paripUrNapaNe jANe che, e eka vastune paripUrNapaNe jANe che. AnuM tAtparya to ame jaNAvI ja cUkyA chIe. have AvI paristhiti che. chAstha eka vastu ya pUrI jANato nathI, tyAre zuM karavuM ? divAkarajI kahevA mAMge che ke vizeSa kAMI karI na zako to vAMdho nathI paNa have je kahIe chIe, e na karo to ya ghaNuM che. e ja vAta kahe che - A rIte je vyakti potAnuM svarUpa barAbara jANe che = svastha che, athavA to jene gAMDapaNa nathI = svastha che, evA AtmAne mArA prati "huM" Avo huM zabda bolavA mAtrathI pragaTa thato je thoDo paNa ahaMkAra che, e karavo ucita nathI. pra. :- tame svastha ho, evuM lAgatuM nathI. divAkarajI mATe to koI paNa vyakti 'teo' prayoga ja karaze. koI 'huM' kahevAnA nathI. ane emAM pAcho ahaMkArano avakAza ja kyAM rahe che ? u. :- divAkarajIno Azaya che ke dareka chadmastha vyakti potAnA mATe "huM" evo ahaMkAra na kare, paNa teo samaje che ke upadeza bIjA mATe ja nathI. jAtane paNa pratibodha karavA mATe che. mATe emaNe 'potAnA" Avo zabda vAparavAne badale "mArA' evo zabda vAparyo che. pra. :- A svasthano- artha tame 'potAnuM svarUpa barAbara jANanAra evo kema karyo ? Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 94 vAdopaniSad ___ yo hyanantaroktasvachAdmasthyasvarUpaM samyag jAnAti, yad ekamapi vastvahaM na vedmi tadA mamAjIvasya ca kimantaram ? itthaM ca jIvatcenAhamasatprAya eva, kathaJcinmamAbhAva eva, tatazca kathamahamiti saMvedanamaucityamaJcati ? sajIvAstitvamUlakatvAttasyeti / sa svasthAtmA kadAcidapyahaGkArakarthito na syAditi tAtparyam / mithyAstu duruktaM mama, zodhayantu kRtakRpA bahuzrutAH / u. :- je vyakti hamaNA kaheluM potAnA chadmasthapaNAnuM svarUpa barAbara jANe che, ke eka vastu paNa huM jANato nathI - to pachI mArA ane ajIva vacce zuM taphAvata rahyo ? jas vastu jema kAMI nathI jANatI ema huM paNa kAMI nathI jANato. A rIte - e apekSAe jIva tarIke mAruM astitva ja nathI. huM chuM ja nahIM. to pachI "huM" evuM saMvedana mane kema zobhe ? kAraNa ke A saMvedana to astitva hoya to ane e paNa pAchuM jIvasahitanuM astitva hoya to ja thaI zake. jema ke penanuM astitva che paNa emAM jIva nathI to ene kadI 'huM AvuM saMvedana thatuM nathI. puNya-pApa-paraloka vagerenI zraddhA dvArA jIva che AvuM ja samajavAnuM che. huM paNa jIva chuM, karmothI mAruM svarUpa AcchAdita che. ratnatrayInI sAdhanA dvArA e svarUpane mAre pragaTa karavuM che, ema ja vicAravAnuM che. paNa jyAre ahaMkAra sAme jItavuM hoya, tyAre ahIM jema samajAvyuM ema 'huM chuM ja nahIM' ema vicAravuM joIe. eka apekSAe e paNa satya ja che. kevI rIte ? e sapaSTa jaNAvyuM paNa che. A rIte je svastha AtmA hoya e kadI ahaMkArathI kadathita thato nathI. evuM ahIM tAtparya che. utsutrAdi doSayukta nirUpaNa thayuM hoya, to micchAmi dukkaDam, iti zrIpAlanapuramaNDanapallaviyApArzvanAthasAnnidhye zrIzyAmalamahAvIrasvAmikRpayA vedarasAmbaranayane'bde (vi.saM.2064) zrItapAgacchIyAcAryadevavijayaprema-bhuvanabhAnu-padma hemacandrasUrIzvaraziSyapaMnyAsakalyANabodhivijayagaNiguNitA vApaniSA kRpA karIne bahuzruto tenuM saMzodhana kare. iti zrI pAlanapuramaMDana pallaviyA pArzvanAthanA sAnnidhya zrI zAmaLA mahAvIrasvAminI kRpAthI vikrama saMvata 2064 mAM zrItapAgacchIya AcAryadeva siddhAnta mahodadhi cAritracUDAmaNi suvizALagacchanirmAtA zrImadvijaya premasUrIzvarajI nyAyavizArada vardhamAnataponidhi AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI samatAsAgara paMnyAsapravarazrI padmavijayajI gaNivarya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI ziSya paMnyAsakalyANabodhivijayajIgaNiguNitA vAdopaniSad Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada vAdopaniSad pariziSTam - 1 chaLa ane jAti A chaLa - padarzanasamuccayanI TIkAmAM chaLanI vyAkhyA karatAM kahyuM che ke - parIpacastavAve svamamatavikatvanayAM vacanaviyAtaSThAnam - bIjAe je vAdano upanyAsa karyo hoya, temAM potAne abhimata kalAnAthI tenI vAta toDI pADavI ene chaLa kahevAya. chaLa 3 prakAranA che. (1) vAkachaLa - bIjo kahe ke sUpa navo vI; tyAre e kahe ke eka kUvAmAM 9 saMkhyAnA pANI kevI rIte ? pelAne to navuM pANI ema kahevuM hatuM, paNa ApaNe potAnI kalAnAthI artha pheravIne enA vacanano vighAta karyo A vAchaLa che. (2) sAmAnya chaLa :- prativAdI kahe kevuM lAla gulAba ! A sAMbhaLI koI kahe ke lAla gulAba saMbhavita che. tyAre lavAdI kahe ke tamArI vAta khoTI che. vyabhicArI che. kAraNa ke gulAba to pILA paNa hoya che. Ama prativAdI je vAta sAmAnyathI karato hato ane teNe hetu banAvI - je gulAba te lAla ja hoya - Avo artha kADhI enI vAta toDI pADI. A sAmAnya chaLa che. (3) upacAra chaLa :- prativAdI kahe ke A skulano avAja Ave che tyAre chaLavAdI kahe ke skulano nahIM. skulanA chokarAMono avAja Ave che. Ama to skulamAM tenA chokarAMno upayAra karIne prativAdInI vAta sAcI hatI, paNa vAdI mukhyaartha = skulanuM makAna ja pakaDIne tenA vacanano vighAta kare che. A upacAra chaLa che. ja jAti - tRSaTTmAsA natiya: - je vAstavamAM dUSaNa na hoya, paNa dUSaNa jevA lAge. tene jAti kahevAya. prativAdI sAco ke khoTo koI paNa hetu kahe emAM jAtivAdI tarata ja eno hetu kaI apekSAe khoTo che evo tarka mUkI de, ane upalI daSTie e vAta gaLe utarI jAya ane prativAdIno sAco hetu paNa khoTo lAge. jAtinA 24 prakAra che. ApaNe ahIM eka prakAra joIe. (1) sAdhammapatyavasthAna :- prativAdI kahe ke zabda anitya che. kAraNa ke e kRtrima che, ghaDAnI jema. to jAtivAdI kahe ke anitya ghaDAnA sAdharmsa - sAdezyathI ghaDAne kRtrima siddha karatA ho to e barAbara nathI. kAraNa ke Ama sAdharmsamAthI siddhi na thaI zake ane jo thatI hoya to huM paNa siddhi karI dauM. juo - zabda nitya che, kAraNa ke amUrta che. AkAzanI jema. Ama e jAtivAdI zabda ane AkAzamAM rahelA amUrtatAnA sAdezyathI ahIM zabda nitya thaI javAnI Apatti ApIne prativAdInA hetune dUSita kare che.dUSaNa lagADe che, paNa vAstavamAM e dUSaNa nathI. kAraNa ke zabda nitya hoya - e to pratyakSAdi pramANathI bAdhita che. e vastu "nyAyasUtra' mAM samajAvelI che. mATe vizeSArtha jANavA tathA bAkInI 23 jAtio samajavA nyAyasUtra, Sadarzanasamuccaya, syAdvAdamaMjarI vagere graMthonuM avalokana karI zakAya. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad pariziSTa-2 zravaNavidhi guru vAcanA ApatAM hoya tyAre ziSyano je pratibhAva hovo joIe, te AvazyakaniryuktimAM batAvela che. mUrkha huMkAraM vA vAvakAra pariSvasA / tatto pasaMgaparAyaNaM ca pariNiTTa sattamae / / 23 / / 97 (1) pahelA zravaNe mauna rahe. (2) bIjA zravaNe huMkAra karavo - vaMdana kare. (3) trIjA zravaNe 'Apa kaho cho temaja che' ema kahe. (4) cothA zravaNe pUrvaparasUtrano abhiprAya samajIne jarA pratipRcchA kare ke 'A kevI rIte ?" = (5) pAMcamA zravaNe mImAMsA pramANajijJAsA kare ke 'A padArtha viSe zuM pramANa che, zuM sAbitI che ?' ItyAdi. (6) chaThThA zravaNe uttarottara guNaprasaMga tathA pAragamana pAme. (7) sAtamA zravaNe gurunI jema anubhASaNa kare. A vidhimAM be vAto AMkhe uDIne vaLage che. eka to tarkagamyapadArthone hA e hA karIne zraddhAmAtrathI svIkAravAnA nathI, to bIjuM guru pAse pUrNa vinaya jALavavAno che. eTale ja pratispRcchAnI pUrve ja pahelA to 'Apa kaho cho tema ja che' karavAno che. pratispRcchAdimAM paNa vinaya-bahumAna jALavavAnA che. - ema svIkAra = 8. pariziSTam 4 prakAranA siddhAnta - - 3 vAdopaniSad - Sagdarzana samuccayavRtti (1) sarvataMtra siddhAnta :- svataMtramAM evo artha hoya ke je sarvataMtra -- badhA dharmanA zAstrothI aviruddha hoya. badhAne sammata hoya - -- jema ke 'cakSu vagere Indriyo che' A vAta badhAne mAnya che. (2) pratitaMtra siddhAnta :- je svataMtramAM prasiddha hoya paNa parataMtramAM asiddha hoya. jema ke vaizeSika vagere matamAM Indriyo bhautika che paNa sAMkhyamatamAM abhautika che. : (3) adhikaraNasiddhAnta :- je siddhAnta dvArA pratijJAta arthathI adhikanI prasaMgathI siddhi thaI jAya te. jemake naiyAyika anumAnathI pRthvImAM kAryatvarUpa hetuthI buddhimAn kAraNasAmAnya siddha karIne nityajJAnecchaprayatnanA AdhArarUpa kAraNanI siddhi kare che. arthAt IzvaranI siddhi kare che. (4) abhyapagamasiddhAnta :- prauDha vAdIo potAnI atizaya buddhi batAvavA mATe koI vastunI parIkSA karyA vinA tene svIkArIne enA vizeSanI parIkSA kare e. jemake - bhale zabda dravya hoya. paNa e nitya mAnazo ke anitya ? Ama zabdanuM dravyapaNuM ISTa na hovA chatAM svIkArIne tenA vizeSa nityatA anityatAnI parIkSA karAya che. (pachI AgaLa vadhIne e baMne vizeSanuM khaMDana karIne = baMne rIte asaMgati batAvIne zabda dravya ja nathI ema siddha karAya che.) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 1QO vAdopaniSad paNa yogyatA ane kSayopazama hovA chatAM pramAdathI SadarzananuM adhyayana na thAya to jarUrathI ghaNuM gumAvAya che - A viSe ahIM 19 mAM zlokamAM svayaM divAkarajIe prakAza pAtharyo che. vRttimAM sanmati tarka vagerene AdhAre spaSTatA karI che. bhuvanabhAnavIya mahAkAvyanA vArtika nyAyavizAradamAM paNa A viSayanuM vAdasthaLa che. parazAyaro na bhaNavA joIe - pUrvapakSa , bhaNavA joIe - uttarapakSa eno tArkika vArtAlApa che. A padArthonA manana dvArA yogya AtmAo nizcayasamyatvanI dizAmAM gati kare tathA darzanaprabhAvaka banI sva-paranuM kalyANa kare evI zubhecchA saha jinAjJAviruddha lekhana thayuM hoya to micchAmi dukkaDam. pariziSTam - 4 parazAono abhyAsa sanmati tarkanI chellI gAthAmAM kahyuM che ke mithyAdarzanasamUhamaya jinavacananuM kalyANa thAo. AnaMdaghanajI mahArAje paNa zrInaminAtha bhagavAnanA stavanamAM kahyuM che ke, 'nami jinavaranA caraNa upAsaka NaMga ArAdhe re." "bhagavAne kahyuM e ja sAcuM AvuM mAne ene samyakta kahevAya. A vAta sAcI che, paNa nizcaya samyakta pAmavuM hoya to Sadarzanano abhyAsa jarUrI che. kAraNa ke padarzana paNa upara kahyA mujaba jinavacananA aMza che. hA, jemano e abhyAsa karavAno kSayopazama ja nathI emane to mAsatusamuninI jema gItArthagurupAratacathI ja samyakta che, paNa jeo kSayopazamasaMpanna che tevA mahAtmAoe to gurvAjJApUrvaka avazya Sadarzanano abhyAsa karavo joIe. e abhyAsa dvArA jinavacana pratyenuM bahumAna kUdake ne bhUsake vadhe che. parazAonA adhyayana pachI jinavayananI zraddhA ane 'bhagavAnane kahyuM te ja sAcuM" ATalI mAtra zraddhA - A baMne zraddhA vacce ghaNo ghaNo taphAvata che. evo svayaM adhyetAne anubhava thaze. - pa.pU.A.de. zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI kahetA hatAM ke "paradarzananA zAstronI padArthavyavasthA ThIka lAge (jinavacana karatAM vyavasthita lAge) to samyaktamAM kAMkSA nAmanuM dUSaNa lAge che." mATe A abhyAsa paNa jenAmAM gurune yogyatA dekhAya evA AtmAe karavo joIe. svazAstronuM jJAna hovuM, e jJAnanI pariNati - paripakvatA hovI, paNa jarUrI che. parasparavipralApe na yugairapi vivAdasamAptiH, AnantyAd viprakRtoktInAm - nItivAvasthAmRtam 28-23 / 1. juo samatitarka gAthA 164 - vRti. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 102 vAdopaniSad pariziSTa-5 ajJAtakartRkaH zrIsiddhasenaprabandhaH ujjeNI nAma purI avaMtidesassa maMDaNubbhUyA / accherayAI jIva daNaM vibuhaloyANaM / / 2 / / annA na kAvi nayarI raMjai maNayaM pi mANasaM tiie| Asi jahaTThiya-nAmA sUrI siri-vuDDhavAi tti / / 3 / / tassa pasiddhI souM ego dhijjAio ahmmaannii| nAmeNa siddhaseNo vAyatthamuvAgao desA / / 4 / / so biya tammi diNammi keNai kajjeNa naai-duurmmi| gAmammegammi gao pucchiya vippo [2A] vi jA jAi / / 5 / / gAmammi tammi sUrI tAva paMthassa majjhayArammi / AgacchaMto diTTho kaya-kajjo teNimaM puttttho||6|| jANasi taM bho ajjaya kattha'cchai buDavAisUri tti / kiM kajjameva bhaNie dAhAmI teNa saha vAyaM / / 7 / / evaM kahiyammi bhaNiyaM gaNiNA so havAi ahayaM ti / tA desu mae saddhiM vAyaM ittheva teNuttaM / / 8 / / paMDiya-sahAe jAmo jahaTThiyaM jeNa te pruuti| keNa jiyaM iyaraM vA iya bhaNie sUriNA so ya / / 9 / / paDivajjai no evaM kaTeNaM sUriNA tao gAme / AbhIra-sahA-majhe nIo bhaNiyA ya te evaM / / 10 / / bho bho paMDiyamANI [2B] kAhI eso mae samaM vAyaM / tA tumbhehiM sakkhI dAyavvA keNa vijiyaM ti||11|| iya bhaNiuM so bhaNio jahiTThiyaM bhaNasu bho tumaM vAyaM / savvannu-nirAkaraNaM AlattaM teNa to evaM / / 12 / / paccakkhAi-agammo savvannU natthi koi iha bhuvaNe / sasa-siMga piva jamhA savvannU natthi ThiyameyaM / / 13 / / emAi vitthareNaM ullavie te u sUriNA bhnniyaa| gAmINA to bujjhaha eeNa jamiha bhaNiyaM ti||14|| no kiMpi tehiM bhaNie jaMpai muNi-puMgavo imo bhaNai / tumhANa devaharae arahaMto vijjai na ettha / / 15 / / ahayaM bhaNAmi vijjai tA bho japeha ko imaM saccaM / sacco (taM) e[3]so puNa micchAvAi tti tehattaM / / 16 / / iya dAviUNa sakkhI tehiM to vuDvAiNA vippo / bhaNio tuha saMvittI kIrai bho saMpayaM suNasu / / 17 / / paccakkhAI-gammo savvannU vijjae ihaM bhuvaNe / deva-vayaNaM ca tamhA savvannU vijjai ThiyaM ti||18|| emAi-bayaNa-vitthara-haya-tammaya-jAya-garuya-hariseNaM / bhaNiyaM taM ciya etthaM savvannU jassa iya vayaNaM / / 19 / / majjhAsi iya painnA jippijjA jeNa keNaI vaae| ahayaM sisso tasseva desu tA majjha dikkhaM ti||20|| to buDavAiNA so sohaNa-divasammi dikkhio vippo / acireNaM so jAo mahAkaI vaaylddhi-juo||21|| niya-[38]guruNA patthAve Thavio so niya-payammi jaya-payaDe / 1. ihN| 2. hrisenno| 3. jipijjaa| 4. tasseya / mUla azuddha pATha - 1. gAmame0 2. majjhAya0 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 103 1Q4 vAdopaniSad paharaMti tahA jaha taM na hoi pacchA mayA savve / / 33 / / evaM nihayammi bale paDivakkha-nivassa saMtiyaM savvaM / gahiyamiyareNa sUrINa daDhayaraM kuNai to bhattiM / / 34 / / nisuyamiNaM loyAo savvaM siri-vuDavAisUrIhiM / to tassa bohaNatthaM saMpatto tattha egaagii||35|| diTTho so bahu-kai-vAi-loya-sevijjamANa-kamajuyalo / niva-pUya-gavieNaM NAvagao teNa so sUrI / / 36 / / joDiya-kareNa teNaM bhaNiyaM mama desu ega vakkhANaM / natthi'tthaM kA vi velA mottUNaM ega vela tti / / 37 / / rAyaule gacchAmI jIe velA (patra 6 apraapy)| ....... ...... ||38 / / siri-siddhaseNasUrI jAo niddaliya-vAi-mao / / 22 / / so annayA kayAI bAhiM jaMto'valoio mgge| sAmaMta-maMti-sahieNa vikkamAicca-naravaiNA / / 23 / / AsIvAo eyANa keriso ciMtiUNa to vihio / diTThi-paNAmo tehiM vi tabbhAvaM jANiuM dinno / / 24 / / kari-kaMdharAdhirUDhassa vikkamAicca-rAiNo jhatti / mahasadeNaM unbhevi niya-karaM dhammalAbho te / / 25 / / chaillattaNa-tuTeNa davva-koDI davAviyA rannA / teNaM kavirAeNaM pAriggahieNa taM dANaM / / 26 / / niva-vAyapaTTayaM ciya lihiyaM ajja viya... / [patra 4 aprApya... .... ... ....] / / 27 / / [5A] to vatthavva-niveNaM bhaNiyaM amhANa gotttthi-voccheo| hohI tumae saddhiM jeNAhaM tuccha-dhaNa-suhaDo / / 28 / / tanneha-mohieNaM bhaNiyaM to sUriNA mahArAya / ahayaM tuha sannejhaM karemi mA bhIhi iya bhaNie / / 29 / / egaMmI AvADe khitto puvv-ky-dvv-sNjoo| tassa pabhAvA jAyaM kaNayaM taM tassa dinnaM ti||30|| dabveNa teNa bhiccANaM saMgahaM kuNai jAva naranAho / paDivakkha-nivo patto jhai tti tA teNa tannayaraM / / 31 / / pariveDhiyaM samaMtA AulibhUyammi sUriNA tatto / khittA jalassa majjhe siddhatthA te bhaDA jAyA / / 32 / / gahiya-daDhAuha-satthA gaMtaM te sttu-senn[5B]-mjjhmmi| [7A] ...... tissA oyariya to jhatti / / 39 / / calaNesu nivaDiUNaM jaMpai maha khamaha aviNayaM bhaMte / to aNusaTTho sUrIhiM bhadda eyaM kimADhattaM / / 4 / / kattha vayaM kattheyaM cariyaM tumhArisANaM viusANa / vinAya-samayasArANa dUrao jaM visaMvayai / / 41 / / iccAi-mahura-vayaNehiM cittamAvajjiUNa to bhnnio| kuNa saMpai sAmannaM sunikkalaM saraya-salilaM va / / 42 / / teNa vi taha tti bhaNiyaM vihiyaM savvaM pi niyaya-guru-vayaNaM / para-loya-gae ta[7B]mmi ya aha annayA siddhaseNeNa / / 43 / / louttIe visaMThula-pAiya-siddhaMta-lajjamANeNaM / 1. vihe| 2. AvAhe 3. pabhAve 4. AulabhU0 / 1. nihiya0 / 2. vAya0 / 3. thi0 / 4. paayi| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSada 105 106 vAdopaniSad bhaNio saMgho tubbhe jai bhaNaha karemi to ahayaM / / 44 / / sakkaya-bhAsa-nibaddhaM savvaM siddhaMtameva bhnniymmi| ullaviyaM saMgheNaM eeNaM ciMtieNAvi / / 45 / / jAyai guru-pacchittaM kiM puNa bhaNieNa loya-paccakkhaM / iya bhaNie jaM jAyai jiNAi-AsAyaNA tivvA / / 46 / / tA jaM jAyaM etthaM sayamevaM taM viyANasI khie| jaMpai maha pacchittaM samAgayaM aMtima etth||47|| [8A] jai vi ya taM vocchinnaM saMghayaNAbhAvao tahA vi mamaM / bArasa-saMvacchariyaM pasAyao deu taM saMgho / / 48 / / abbhAsa-metta-mahayaM karemi sattIe jeNa to dinnaM / taM saMgheNaM so viya carei samma annubbiggo||49 / / ciMtai maNammi sayayaM pamAyao kuNai kiMpi taM jIvo / pacchittANaM evaM vihANaM joggo] jao hoi / / 50 / / te dhannA puvva-risI jANaM no khaliyamAgayaM etth| ahamavi na puNo kAhaM iya ciMtaMto samaNupatto / / 51 / / aTTha varisA [8B] ..... anAya -vaya-vesa-dasaNa-vibhAo / ujjeNI nayarIe Thio kuDaMgIsarIya-maDhe / / 52 / / pAraMciya-sevI iva acchai tahiyaM tavaM kremaanno| [pucchi]jjaMto loeNa niya vayaM neya so kahai / / 53 / / teNa vi ranno kahiyaM devahare tumha saMtie vsi| na ya paDai paraM calaNesu deva devassa to rannA / / 54 / / sayamAgaMtuM puTTho ko'si tuma dhammio tti bhaNiyammi / 1. samaM 2. vahaya tA kiM na thuNasi devaM imaM kuDaMgesaraM ihaI / / 55 / / daMsaNa-pabhAvaNA hou [9A] ettha pavara tti jaMpiyaMteNa / mama thui eso na sahai kaha najjai rAiNA bhaNie / / 56 / / paccAemI eyaM kayAi kallammi jaMpie raayaa| bIya-diNe saMpatto sapurajaNo tattha naranAho / / 57 / / tassAgayassa teNaM pAraddhA jiNa-thuI samaMtAhiM / battIsAhiM battIsiyAhiM uddAma-saddeNa / / 58 / / yathAprakAzitaM yathaikena tvayA samyag jagattrayaM / samagrerapi no nAtha prtiirthaadhipaistthaa||59 / / vidyotayati vA lokaM yathaiko'pi nishaakrH| samudgataH samagro'pi kiM tathA tArakA-gaNaH / / 10 / / tvadvAkyato'pi keSAMcidabodho me tadadbhutaM / bhAnormarIcayaH kasya nAma nA''lokahetavaH / / 61 / / na vA'dbhutamulUkasya prakRtyA kliSTa-cetasaH / svacchA api tamastvena bhAsante bhAsva(9e)ta: karAH / / 62 / / iccAi paDhai jA tattha tAva etthaMtarammi sNptto| dharaNiMdo vinnAuM daMsaNa-kajjaM ti to teNa / / 3 / / niva-loya-loyaNANaM payaMsiyA pAsa-sAmiNo paDimA / niggacchaMtI devuttamaMga-majjhAo sahasa tti / / 64 / / evaM kamaMkameNaM aMtima-battIsiyAya pajjate / 1. muNasi 2. prakAsitaM 3. samudgata 4. tvadvAkpatho'pi yeSAM0 5. nAmalAloka0 6. tyAkli / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdopaniSad 107 128 vAdopaniSad paDipunnaMgovaMgA payaMsiyA pAsa-paDima tti / / 5 / / taM daNaM loo niva-pamuho vimhio tao raayaa| siri-siddhasUriNevaM bhaNio nisuNesu mama vayaNaM / / 66 / / devAhideva devo eso so mama thuIe ariho tti / arahaMto bhayavaMto savvannU savvadaMsI y||67||| jassa pabhAve lIlAe jaMti pAve naNu taraMti bhava-jalahiM / iya daLUNAisayaM paDibuddhA pANiNo bahave / / 68 / / jayai jiNa sAsaNamaho jammI eyArisA mahApurisA / [patra 10 aprApya....... ...] / / 69 / / / [11A] ....... ...... gato vAdI siddhasena divAkara / / 7 / / / siddhasena-divAkara-(ka)thAnakaM kathitaM / 1. sphuranti vAdikhadyotAH sAmprataM dkssinnaapthe| nUnamastaM gato vAdI, siddhsendivaakrH|| (prAbhavakacarite prabandhakoze ca)