Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
GebJtIdle [J Tollege p
*lcloblo ‘olll313
ફોન : ૦૨૭૮-૨૪૨૫૩૨૨
5:22:2008
anin
ચન્દ્રસૂરિયન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ મું.
શ્રીપ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ
પ્રથમ નાગ.
લેખક -
મુનિ શ્રીસાગરચંદ્રજી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
આશ્ચર્યશીભાટચસૂરિરસ્થમાલા પુસ્તક ૪૦. શ્રીપાર્ધચંદ્રસૂરિસદર નમે નમઃ |
Unded
અહં.
શ્રીપ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ
પ્રથમ ભાગ.
GASZOKGLALAALALAGYANIZZATNIK
લેખક– પરમપૂજ્ય-પ્રાતઃસ્મરણીય–શાન્તરસનિમગ્નવિદ્વદર્ય–જૈનાચાર્યગુણભૂષિત–શ્રીભ્રાતૃચંદ્ર
- સૂરીશ્વરજીસાહેબના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રીસાગરચંદ્રજીમહારાજ
પ્રકાશકશા. ગોકલદાસ મંગલદાસ
લુહારની પળ-અમદાવાદ,
'વિ. સં. ૧૯૮૮ પ્રથમવૃત્તિ પ્રત ૫૦૦ સન ૧૯૩૧.
કીં. આના ૨ પોસ્ટ ખર્ચ અલગ.
અમદાવાદ–ધી ડાયમંડ જ્યુબિલી પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં,
પરીખ દેવીદાસ છગનલાલે છાપ્યું.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુ.
7
૧૦
૧૨
૧૪
૧૮
૧૯
♡ 2 2 7 *
૨૩
૨૫
૨૫
સ
૨૬
33
૪
૪
પર
સ
લીટી.
૧૦
6
ર
૧૯
૧૯
૧૪
હું
૨૦
८
૧૨
૧૯
૨૦
૫
૧૫
૨૪
૧૩
૧૫
શુદ્ધિપત્ર.
અશ.
ચાળનારા
દેવ
सा
આચાયે
સવ
વિચરર્તા
૩
ચત્રમાસ
પર્યુષણા
સવ
सव्वं
કારએ
नही
तिलुक्कु
સાર
પવમાં
શુદ્ધ.
સા
ચાલનાર
દેવ
सो
આચાયે
સ
વિચરતાં
ર
ચૈત્રમાસ
પર્યુષણા
सब्वे
ફરીએ
नही
तेलुक्कु
સરિ
પવમાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે એલ. પરમકૃપાળુ પરમાત્માઓએ અનેક જન્મ જરા મરણ આધિ વ્યાધિ વિગેરેના દુઃખેથી ભરપૂર આ સંસાર સમુદ્ર બતાવેલ છે. તેને પારપામવાને માટે તરવાને ઉપાય જિનેશ્વર પ્રકાશિત પવિત્ર ધર્મની શ્રદ્ધાપૂર્વક સેવના શુદ્ધચિત્ત કરવાની કહેલ છે. ચિત્તભૂમિશુદ્ધ કરવા માટે માનુસારના પાંત્રિશ ગુણ ધારણ કરવાના કહ્યાં છે. તે ગુણવાલે પવિત્ર ધર્મને લાયક થાય છે અને પવિત્રધર્મ સમભાવપૂર્વકની મૈત્રીભાવનાથી હદયમાં ખિલે છે. તાત્પર્ય એજ કે સર્વજ્ઞવચનાનુસાર સહણ અને આચરણ તેજ તરવાને ઉપાય છે. છતાં પણ આજના આ વિષમ દુષમકાલમાં મતપંથના દૃષ્ટિરાગની વૃદ્ધિને લીધે કેટલા એક આગમ વચનને ઠોકરે મારી ઉસૂત્રની પ્રરૂપણા કરવામાં રસીઆ, ક્ષમાગુણનેતજી લડાઈ ટંટા ઝગડા વિગેરે કરાવવામાં તત્પર, પિતાથી વિપરીત વિચારવાલા તે ભલેને પછી આગમાનુસારે વિચારોને ધારણ કરનારા હોય તે પણ તેની છડે ચોક નિંદા કરવામાં ગીતાર્થના ડાળ કરનારા ભદ્રક જીવને ઉન્માર્ગે ચડાવી રહ્યાં છે. જો કે રાગ દ્વેષની પરિણતી સાધુજનેમાં ઓછી હોવી જોઈએ; તેને બદલે જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે નહી પરિણમવાથી તેને લઈને અથવા અજ્ઞાનતાને યોગે કિંવા પિતાના મતપંથના ખોટા આગ્રહને લઈને પર્યુષણ જેવા પવિત્ર પર્વમાં આગમ સત્ર સિદ્ધાંતથી વિપરીત પ્રરૂપણાઓ કરીને જે પર્વમાં કષાય પાતલા પાડવા જોઇયે, સર્વસંગાતે મિત્રિ આદિભાવના કરવી જોઈયે, સર્વને ખમાવવા જોઈએ અને આરંભ સમારંભનો ત્યાગ કરવો જોઈએ તેના બદલે કષાયની વૃદ્ધિ અને આરંભ સમારંભમાં જોડાય તેવા ઉપદેશ કરે છે. જુઓ પચમી જેવા પવિત્ર પર્વ દિવસમાં સ્વામી વાત્સલ્યના નામે આગ્રહપૂર્વક આરંભાદિક કરાવવામાં પાછા પડતા નથી. આવી ઉપદેશ કરવાની પદ્ધતિ પહેલા ન હતી. ચોથને માનનારા પહેલાના તો આચાર્યો પણ કહેતા કે “આપણે વૃદ્ધપરંપરાથી જે કે ચોથ કરીએ છીએ તે પણ પંચમી પર્વતિથી હોવાથી વિરાધવી નહી' અને આજના નામ ધારી તે પંચમી કોઇ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિરાધતા ન હોય તે તેને પ્રેરણા કરીને પારણા કરાવવા, પંચમીના દિવસે જમણ કરાવવા એ નિમિત્તે આરંભ સમારંભ કરાવીને એ ભાદરવા સુદી પંચમીની તિથીને કઈ રીતે વિરાધવી એમાંજ ધર્મ માની બેઠેલા છે. અગાઉ એ તિથીમાં આરંભાદિક કરતા ન હતા. પણ છઠના રોજ પારણ, સ્વામીવાત્સલ્ય, નવકારસી વિગેરે થતાં. એ રીતિને પ્રાયે હવે ઉઠાવી નાખી છે અને અનેક પ્રકારે ચોથ પાંચમની ને છાજતી ચર્ચાઓ કરી ભદ્રિકને કાંક્ષાહનીયવાલા, કલુષિત પરિણામિ બનાવે છે. તેથી અનેકવાર તેવા પ્રશ્ન પુછાય છે; એમાં સાચું શું છે? અને સૂત્ર સિદ્ધાંતમાં શાસ્ત્રકારોએં શું ફરમાવેલ છે? તેના જિજ્ઞાસુ ભવ્યાત્માઓએ તે તે વિષયના પુછેલા પ્રશ્નના ઉત્તર આપવામાં સમતોલપણું રાખીને વિવેક પુરસ્સર બનતે પ્રયાસ કરવામાં આવેલ છે. તેથી આ પ્રશ્ચાત્તરપ્રકાશમાં વિશેષ પ્રશ્નોત્તરે તે એજ સંબંધના છે જે કે બીજા વિષયના પુછાયેલા છે તેમાંથીડાનાજ ઉત્તરે આમાં આપવામાં આવેલા છે. આ પુસ્તકને બનતા પ્રયત્ન સુધારેલ છે છતાં પણ દષ્ટિદોષથી અથવા છાપખાનાના દોષથી ભુલો રહી હોય તેને સુધારીને વાંચવી. આ પુસ્તકમાં અગાઉથી મદદ આપનાર સદગૃહસ્થોના નામરૂ. ૧૦ શા. જેસીંગભાઈ પચાભાઈ વકીલ. આ ૧૦ શા. જમનાદાસ જેસીંગભાઈ વકીલ. * ૧૦ શા. સોમચંદ જેસીંગભાઈ
૧૦ શા. અમૃતલાલ હેમચંદ : છે ૫ શા. સોમાભાઈ ભગુભાઈ.
૫ શા. લાલભાઈ જોઈતારામ ૧ ૫ શા. અમૃતલાલ લલુભાઈ
આ નામ જણાવવાને હેતુ એ છે કે બીજાઓ પણ એમનું અનુકરણ પિતાના કલ્યાણને માટે કરે! ઈતિ શમ. - લેખક ી વિ. સં. ૧૯૮૮ : રાનપંચમી રાજાનગર !
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ શ્રીમન્નાગપુરીયવહત્તપાગચ્છાધિરાયુગપ્રવરશ્રીપા “ચંદ્રસૂરિસિદ્ગુરૂનમ પ્રશ્નોત્તરyકારા-પ્રથમભાગ.
લેખક – પરમપૂજ્યશ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિશિષ્યમુનિસાગરચંદ્ર.
ગઈં. प्रणम्य श्रीमहावीरं शासनाधीश्वरं प्रभुम् ।
सद्गुरुं बंधुराजेशं वाणी च श्रुतदेवताम् ॥१॥ प्रश्नोत्तरप्रकाशोऽयं भव्यानां हितहेतवे ।
मुनिसागरचंद्रेण शास्त्रं दृष्ट्वा विधीयते ॥२॥ શ્રીજૈનપ્રવચન-ભગવદ્ વાણું દ્વાદશાંગીને નમસ્કાર કરીને તત્વગષિ ભવ્યાત્માઓએ પુછેલા પ્રશ્નોના ઉત્તર સૂત્ર-સિદ્ધાંતાદિ શાસ્ત્રના આધારે સામાન્ય બેધવાળાને પણ સુખેથી સમજાય તેવી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં લખવામાં આવેલા છે.
પ્રશ્ન ૧-જૈન કેને કહેવાય?
ઉત્તર-રાગ, દ્વેષ અને મેહ એ ત્રણ અથવા ૧૮ મેટા દેષ તેનાથી તદ્દન નિરાલા થયેલા દેવને જિન કહેવાય છે, તે દેવની ઉપાસના સેવન કરનારને જૈન કહેવાય છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ,
પ્રશ્ન ૨-સામાયિક એટલે શું ? અને તે કરવાથી શું ફાયદો? - ઉત્તર-શત્રુ મિત્રપર સમભાવરૂપ જે નિજ ગુણ (જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર વગેરે) તેને લાભ આપનાર તે સામાયિક, અને તેનાથી અશુભ કર્મને નાશ થાય છે.
પ્રશ્ન ૩-પ્રતિક્રમણ એટલે શું અને તે કરવાથી શું ફાયદો ?
ઉત્તર–લાગેલા દેશોને ગુરૂપાસે યાદ કરી દેથી પાછા હઠવું તે પ્રતિક્રમણ કહેવાય, અને તેનાથી સર્વ દુઃખને નાશ થાય છે.
પ્રશ્ન ક–પૌષધ એટલે શું અને તે કરવાથી શું ફાયદો?
ઉત્તર-આત્માના ગુણ જે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિક તેની વૃદ્ધિ-પુષ્ટિ કરે તે પૌષધ કહેવાય, અને તેનાથી દુર્ગતિને નાશ થાય છે.
પ્રશ્ન પ–ખરે શ્રાવક કોને કહેવાય?
ઉત્તર-શુદ્ધ શ્રદ્ધાપૂર્વક શ્રાવકનાં બાર વ્રત પાલનાર હોય તે ખરે શ્રાવક.
પ્રશ્ન ૬-શ્રાવકનું મુખ્ય કર્તવ્ય શું? ઉત્તર–શુદ્ધદેવ, ગુરૂ અને ધર્મનું પ્રેમપૂર્વક આરાધના પ્રશ્ન ઉ–સર્વધર્મમાં ઉત્તમ ધમ ? ઉત્તર-જૈનધર્મ. પ્રશ્ન ૮-ખરા ત્યાગી કેણ? ઉત્તર-જૈનમુનિએ. પ્રશ્ન ૯-દિગંબર મુનિ કેવા હોય? ઉત્તર-દિશા૫ વસ્ત્ર ધારણ કરનારા-નગ્ન. પ્રશ્ન ૧૦-વેતાંબર મુનિ કેવા હોય? ઉત્તર-ત એટલે ધેલા વસ્ત્રને ધારણ કરનારા.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂસ્પ્રિન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૩ પ્રશ્ન ૧૧-જેનમાં પ્રમાણ કેટલા અને ક્યા ? ઉત્તર-બે, પ્રત્યક્ષ તથા પક્ષ. પ્રશ્ન ૧૨-પખી પ્રતિકમણ કઈ તિથીએ કરવું? ઉત્તર-દરેક ચૌદશે. પ્રશ્ન ૧૩-માસી પ્રતિકમણ કઈ તિથીએ કરવું? ઉત્તર-પૂનમે. પ્રશ્ન ૧૪-કયા ક્યા મહિનાની પૂનમ લેવી? ઉત્તર-આષાઢી, કાર્તિકી અને ફાલ્ગણી. પ્રશ્ન ૧૫-સંવછરી પ્રતિક્રમણ કઈ તિથીએ કરવું?
ઉત્તર-ભાદરવા સુદી પંચમીએ. શ્રી સમવાયાંગસૂત્રમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૧૬-શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામી પજુસણ ક્યારે કરે?
ઉત્તર-આષાઢ પૂર્ણિમાંથી પચાસમે દિને, અને કાર્તકી પૂનમથી સિત્તેર દિવસ પહેલાં એટલે ભાદરવા શુદી પંચમીએ.
સામાન્ય રીતે” અધિકમાસ હોય ત્યારે પણ ભાદરવા શુદી પંચમીજ લેવી. કારણ કે સંવત્સરી સંબંધી થર્મકૃત્ય ભાદરવા માસ તથા પંચમી તિથી પ્રતિબદ્ધ હોવાથી. તેમાંજ કરે.
પ્રશ્ન ૧૭-શ્રીગણધર મહારાજાઓ પજુસણ કેવી રીતે કરે ? 1 ઉત્તર–જેમ શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામી કરે તેવી રીતે કરે. શ્રીકલ્પસૂત્રમૂલમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૧૮-શ્રીગણધર મહારાજાના શિષ્ય પજુસણ ક્યારે કરે ?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમ ભાગ. ઉત્તર-જ્યારે શ્રીગણધરમહારાજાઓ કરે ત્યારે તેમના શિષ્ય કરે. શ્રીકલ્પસૂત્રમૂલમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૧૯-વિરમહારાજાએ પજજુસણ કેવી રીતે કરે? ઉત્તર–જેમ ગણધરમહારાજાઓના શિવે કરે તેમ કરે.
પ્રશ્ન ૨૦-શ્રુતકેવલીઓ સંવછરી પ્રતિક્રમણ કઈ તિથીએ કરે ? ઉત્તર-ભાદરવા સુદી પંચમીએ.
પ્રશ્ન ૨૧-પૂર્વધર મહારાજાએ સંવછરી પ્રતિકમણ કઈ તિથીએ કરે? ઉત્તર-ભાદરવા સુદી પંચમીએ.
પ્રશ્ન ૨૨-બહુશ્રુતધરમહારાજાએ સંવછરી પ્રતિકમણે કઈ તિથીએ કરે ?
ઉત્તર-ભાદરવા સુદી પંચમીએ. શ્રીક૯૫સૂત્રમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૨૩-શ્રી મહાવીર શાસનવત મુનિએ સંવછરી પ્રતિક્રમણ કઈ તિથીએ કરે ?
ઉત્તર-અવશ્ય કારણ વિના ભાદરવા સુદી પંચમીએ કરે. પ્રશ્ન ૨૪-ધર્મક્રિયા કરવામાં તિથી કઈ સ્વીકારવી? ઉત્તર-ઉદય તિથી. પ્રશ્ન ૨૫-સંયમની માતા–કેટલી? ઉત્તર-આઠ-પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ.
પ્રશ્ન ૨૬-જે સર્વજ્ઞ ભગવાને કહેલાં શાસ્ત્રો હોય તેમાંજ શ્રદ્ધા રાખી શકાય, બીજાનાં કહેલામાં નહી ?
ઉત્તર-ના, બીજાનાં કહેલામાં નહી, કારણકે બીજા સર્વજ્ઞ ન હોવાથી છદ્મસ્થપણાને લઈને મિથ્યા ભાષણનું સંભવ છે, માટે સર્વજ્ઞ ભગવાને કહેલાં શાસ્ત્રોજ આરાધ્ય છે. એ સંબંધમાં બીજાઓને શું અભિપ્રાય છે? બીજાઓને અભિપ્રાય જે હોય તે નીચેનો લેખ વાંચ- પીચંગમેન્સર્જન
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
'
સાસાયટી સાહિત્ય અંક પૃષ્ઠ ૫૯ શાસન પ્રેમીયાને પડકાર ’ નામના લેખમાંથી. ) શાસન પ્રેમીચેએ ચાક્કસ યાદ રાખવાનું છે કે ધર્મ એ અલૈંદ્રિય વસ્તુ છે અને તેથી તેનું સ્વરૂપ અને કારણા સર્વજ્ઞ ભગવાનજ જાણી શકે, અને તેથીજ તેનાં કહેલાં શાસ્ત્રો હાય તેજ શ્રદ્ધાનાં સ્થાન થઇ શકે.
પ્રશ્ન ૨૭–અત્યારે ( જિનાક્ત વચન પ્રમાણે નહિ ચાળનારાઓના સમુદાય માટો દેખાય છે તેમ તેમાં કેટલા એક વિદ્વાન તરીકે પણ પંકાય છે, અને ) જિન આણુા પ્રમાણે ચાલનારા તા થાડા દેખાય છે, તેવુ કેમ ?
ઉત્તર-હમેસા જિનેશ્વરની આણુાના આરાધક આછા હાય છે અને ગડ્ડરી પ્રવાહ વધારે હાય છે તેથી શું ?, આરાધકપણું તે સર્વજ્ઞ પરમાત્માએ બતાવેલ માર્ગ પ્રમાણે વર્તે તેા થાય, તે સિવાય આરાધક થવાય નહીં. જીએ જૈનપ્રવચન, વર્ષ ૨ જુ' અંક ૪ થા, પૃષ્ટ ૪ર.-નામધારી ગમે તેવા હાય, પણ શાસનને જરા બાજુ ઉપર રાખે તે ત્યાં આપણા સબંધ અધ! ગમે તેવા શક્તિ સંપન્ન હોય તેા એ શક્તિ એમને મુમારક! ક્રોડા અનુયાયીનુ ટાળુ હાય તા ભલે હાય, ગાડર ટાળુ માટુજ હાય, આ શાસનમાં વિદ્વત્તા કરતાં આજ્ઞા પાલકની કિંમતવધારે છે. શ્રીજિનેશ્વર દેવની આજ્ઞાની આધીનતાનીજ અહીં કિંમત છે. સંયમધર ડૂબે, જ્ઞાની ડૂબે પણ આજ્ઞાપાલક ન ડૂબૈં, કેમકે-એ મારગ ઉપર સ્થીર છે. અષ્ટ પ્રવચન માતામાં સ્થિર હાય અને ચૂકાવવાની તાકાત કાઇની નથી. એ તેા કહે છે કે— ' तमेव सच्चं निस्संकं जं जिणेहिं पवेइयं
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
"
www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
જે શ્રીજિનેશ્વર દેવે કહ્યું તેજ સાચું અને શંકા વિનાનુ છે, એવા એને દઢ વિશ્વાસ છે. એને કાઇ સમજાવવાનું કહે તે ભલે સમજાવી ન શકે, પોતામાં સમજાવવાની તાકાત નથી એમ કહે. પણ ભગવાનના વચનને ખાટુ તા એ નજ કહે. એક સાધુ, એક સાધ્વી, એક શ્રાવક, અને એક શ્રાવિકા ભલે હોય, પણ જો એ આજ્ઞાયુક્ત હાય તે તે શ્રીસ ંઘ છે, પણ આજ્ઞાને આઘે મૂકનાર લાખ સાધુ, સાધ્વી હોય, પાંચદશક્રોડ શ્રાવક હોય કે પંદરવીસક્રીડ શ્રાવિકા હાય, પણ તે સંઘ શ્રીજિનેશ્વર દેવના સંઘ નથી, પણ હાડકાંના સમૂહજ છે.
પ્રશ્ન ૨૮-મિથ્યાષ્ટિ કાને કહેવાય?
:
ઉત્તર-જિનેશ્વર ભગવ ંતે કહેલ સૂત્રમાંથી એક પદ અથવા એક અક્ષરની રૂચિ ન કરે આ સત્ય છેઃ એ પ્રમાણે પેાતાના મનમાં ન પરિણમાવે, અને તે સિવાય સકલદ્વાદશાગીને માનતા છતા પણ મિથ્યાદષ્ટિ જાણવા, કારણકે જગદ્ગુરૂ ભગવંતમાં વિશ્વાસ ન રહ્યો તેથી. જુ ખીય ગમેન્સ જેનસાસાયટીના સાહિત્ય અક પૃષ્ટ ૧૧૩માં ( સાચીકેલવણી. એ લેખમાં )– એવી શંકા નહિ કરવી કે સાધુનો વેષ ધારણ કર્યો હોય, પંચમહાવ્રત પાલતા હાય, અને જિનેશ્વર મહારાજને આરાધન કરવાની સાથે લેાકાને ધર્મોપદેશ આપતા હોય તેવાને મિથ્યાદષ્ટિ કેમ કહેવાય ? કેમકે શાસ્ત્રની અપેક્ષાએ જે મનુષ્યને શાસ્ત્રોક્ત કથનમાંથી એકપણ અક્ષરની શ્રદ્ધા ઓછી હોય તે। માકીનાં ખમાં શાસ્ત્રોની રૂચિ છતાં પણ તે મનુષ્યને મિથ્યાષ્ટિ કહેવા જોઇએ એ નિશ્ચિત છે અને તેવા મિથ્યાદષ્ટિના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. છે સંસર્ગ કરે તેની પ્રશંસા કરવી, તેને પરિચય કર, તેને નમન કરવું, અને તેને દાન વિગેરે આપવું, યાવત્ વઘર બેલાવ્યા તેની સાથે બોલવું, તે પણ શ્રદ્ધાલુઓને કમબંધનું કારણ છે. તે પછી જેઓ આશ્રવને અને પાપબંધનના કારણેને સંવર, નિર્જરા, ધર્મ, પુણ્ય અને મેક્ષના કારણે તરીકે પ્રરૂપવા તૈયાર થાય, તેવા વર્તમાન જમાનામાં સાધુના વેષને ધારણ કરનારા હોય તેટલામાત્રથી કેમ પૂજ્ય ગણી શકાય ? યાદ રાખવાની જરૂર છે કે, મહાવીરમહારાજાના નિર્વાણ પછી થયેલા નિન્ય સાધુવેષધારી હતા, પંચમહાવ્રત પાલતા હતા, વિગેરે સમગ્ર સાધુની ક્રિયા કરતા હતા, છતાં શ્રીજિનેશ્વરમહારાજાના સત્ય અને શુદ્ધ શાસનને અનુસરવાવાલા આચાર્યાદિ સકલ સંઘે તેઓને દૂરજ કર્યા. જો કે વર્તમાન કાલમાં તેવા અતિશય પ્રતાપી કે પૂર્વધર મહાત્મા નથી અને તેથી કોઈ એક પદાર્થ ઉત્થાપે કે વિપરીત પરૂપણ કરે તેવાને નિહનવ તરીકે જાહેર કરી નિહનવની કેટીમાં બેસાડી શકાય નહીં. તે પણ શાસ્ત્રોના સ્પષ્ટ પાઠેને ઉથલાવી તેના ઉલટા અર્થો કરે અને ઘાત-. કીપણું પ્રવર્તાવે તથા અનાચારને શાસ્ત્રના નામે પિષણ આપવા તૈયાર થાય, તેવાઓને મિથ્યાદષ્ટિ ગણવા, એને દરેક શાસ્ત્ર જાણનાર અને શ્રદ્ધાવાલા મનુષ્યની ફરજજ છે.
પ્રશ્ન ૨૯-જિન આપ્યું અને આચાર્યની આણું એ બેમાં બલવાન કેને જાણવી ?
ઉત્તર-બલવાન આણે શ્રીજિનેશ્વરદેવની છે. આચાર્યની આણું જે જિન આણાનુસારી હોય તે જ પ્રમાણ થઈ શકે તે સિવાય પ્રમાણુ ગણાય નહીં. જિન આણાને લેપી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. આચાર્યની આણ પ્રમાણે વર્તે, તેને દોષિત કહેલ છે.
यदुक्तं श्रीकल्पभाष्ये-'आंणाइ जिणंदाणं, नहु बलियतरा हु आयरिअ आणा । जिण आणाइ परिभवो, एवं ही નવો વિક ? ”
અર્થાત-જિનેશ્વરની આણાથી આચાર્યની આણ બલવાન કઈ રીતે થઈ શકે નહી. જે કદી તેમ કઈ કરે તે જિન આણાને પરિભવ થાય અને પિતે અહંકારી થાય અને વલી અવિનીતપણાની પ્રાપ્તિ થાય, એમ કહેલ છે. શ્રીજિનઆણાએ અને પરંપરાએ પયુષણા ભાદરવા ગુંદી પંચમીના છે, અને વલી અપવાદે આચાર્યની આચરણએ ચોથના જાણવા. જિન આણાથી તે પંચથી જાણવી. આચાર્યની આણા જિન આણાથી વધી શકે નહી, માટે જિન આણા પ્રમાણ કરવી. જે પંચમી ઉત્થાપે તે જિન આણા ઉત્થાપે છે, અને જિન આણને જે ઉત્થાપે છે તેને જિન આણ ભંગને દોષ લાગે છે. એટલાજ માટે કહેલ છે કે– ___" तमेव सच्चं निस्संकज जिणेहिं पवेइयं'' इतिश्रीभगवती सूत्रवचनात् . અર્થાત્ તેજ સાચું અને સંદેહવિનાનું જે જિનેશ્વરપરમાભાએાએ કહેલ હેય. એમ શ્રીભગવતીજી સૂત્રમાં કહેલ છે. માટે જિનાજ્ઞા પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરિયે તેજ આરાધકપણું થાય અને જીવ કલ્યાણનું ભાગીદાર બને!
પ્રશ્ન ૩૦-આગમ-સિદ્ધાન્ત-સૂત્રોક્ત આચારપર બહુ માન કરનારને શું લાભ થાય ?
ઉત્તર-આગમ-અરિહંતે પ્રરૂપેલ સિદ્ધાંત તેમાં કહેલ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
આચારને આચરણ કરનાર-સ્વીકારી સેવનાર આત્મતિષી પુરૂષ તેણે શ્રીતીર્થંકર, ગુરૂ ધર્માંચાય અને ધમ એ સર્વેને મહુમાનવાલા બનાવ્યા. જીએ આ તેના પાઠ–
८
यदुक्तं नवांगीवृत्तिकारक श्रीमदभयदेवसूरिभिः श्रीआगमाष्टोत्तरिकायां यत - आगमे - " आगमं आयरंतेण, अत्तणो हियकंखिणो । तित्थनाहो गुरु धम्मो, सव्वे ते बहु मन्निया" ॥७॥ व्याख्या - आत्मनः स्वस्य हितकांक्षिणा हितकामिना आगमं अर्हत्प्रणीत सिद्धांतोक्तमाचारं आचरता अभ्युपगच्छता जनेन तीर्थनाथोऽर्हद्गुरुधर्माचार्यः धर्मश्च ते सर्वे बहुमानिताः गौरविताः । अयं भावः - आत्महितैषिणा येन श्रीसिद्धांतो बहुमानितस्तदुक्तं सर्वमप्यंगीकृतमित्यर्थः । नतु जमाल्यादिवत् सिद्धांतैकदेशोप्यप्रमाणितोस्तीति, तेनाईद्गुरुधर्मा बहुमानिता एव. यश्चागमपदमेकमपि नांगीकरोति स निह्नवपंक्तौ सम्यक्त्वविकलो गण्यते । ' पयमवि असद्दहंतो मुत्तुत्तं मिच्छदिवीओ ' इति वच्चनात् " ॥
અર્થાત્-સ્વહિતવાંછક પરમાત્માએ કહેલ આગમ આચરણાને આચરતા એવા ભવ્યાત્માએ તીનાથ અરિહંત, ગુરૂધર્માંચા અને ધર્મ તે સર્વને પ્રતિષ્ઠાવાલા કર્યાં. આનું તાત્પ એ છે કે-જે આત્મહિતના ઈચ્છનારે શ્રીસિદ્ધાંતનું અહુમાન કર્યું, એટલે તેમાં કહેલ સર્વે સ્વીકાર્યું છે, પણ જમાલી આઢિની માફક નહી; જેણે સિદ્ધાંતના એક ભાગ પણ અપ્રમાણ કરેલ નથી, તેથી તેણે સર્વને બહુમાનવાલા અનાવ્યા. જે સિદ્ધાંતના એક પણ પદને ન સ્વિકારે તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
નિનવની પંક્તિમાં અને સમ્યક્ત્વ રહિત ગણાય છે. કહેલ છે કે--સૂત્રમાં કહેલ એક પદને પણ નહી સદહતે મિથ્યાદષ્ટિ જાણવા. એ પ્રકારે નવાંગીવૃત્તિકાર શ્રીઅભયદેદેવસૂરિએ આગમઅષ્ટાત્તરિમાં કહેલ છે.
પ્રશ્ન ૩૧–જિન આણા ચેાથની સંવત્સરી કરવામાં છે કે ૫'ચમીની સાંવત્સરી કરવામાં છે ?
ઉત્તર-જિનેશ્વર ભગવતાની આજ્ઞા પાંચમીની સવછરી કરવામાં છે પણ ચેાથની કરવામાં નથી, કારણ કે શ્રમણ ભગવાન શ્રીમહાવીરસ્વામી મેક્ષ ગયા પછી નવશેાત્રાણું વર્ષ પર્યંત અખંડ રીતે ભાદરવા શુદી પંચમીની સ’વચ્છરી ચાલી આવેલી છે, કેમ કે-શ્રીકાલકાચાર્ય તથા તેમના ગુરૂ વિગેરે સર્વ કાઇ શ્રીભાદરવા શુદી પંચમીનીજ સંવચ્છરી કરતા હતા. ત્યારબાદ રાજાના આગ્રહના કારણે શ્રીકાલકાચાર્યને ન છૂટકે ચેાથ કરવી પડી છે. તે હવે પાતેજ વિચારો કેજિનેશ્વરની આજ્ઞા ચેાથની સવચ્છરી કરવામાં છે ? કે શ્રીપર્વ પંચમીની સવચ્છરી કરવામાં છે? અને નવશે ત્રાણુ વર્ષશુધી ચતુવિ ધશ્રીસંઘે શ્રીપ'ચમીની સાંવત્સરી કરી અને કરે છે તે શું શ્રીજિન આણા વિના કરી હશે ? અને કરતા હશે ? એમ તેા કઇ રીતે માની શકાય નહી, કારણ કે શાસ્ત્રોમાં તે સંબંધીના લેખા પડેલા છે. તે તેથી ચાક્કસ જાણવું કે શ્રીજિનેશ્વરની આજ્ઞા ભાદરવા શુઠ્ઠી પંચમીની સવચ્છરી કરવામાં છે, પણ ત્રીજી તિથીમાં નથી. શ્રીનિશીથસૂત્રમાં પાડે છે કે પર્વમાં શ્રીપર્વ ન કરે અને અપવમાં શ્રીપર્વે કરે તે તેને પ્રાયશ્ચિત મતાવેલ છે જુઓ આ તે સૂત્ર પાઠ
૧૦
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૧૧ “जे भिख्खु पज्जोसवणाए ण पज्जोसवेइ अपज्जोसवणाए पज्जोसवेइ तस्स चउ गुरु पच्छितं"। અર્થાત-જે સાધુ પજુસણ પંચમીમાં ન કરે અને અપર્વમાં કરે તેને ચારગુરૂપ્રાયશ્ચિત આવે. અને શ્રીનિશીથચૂર્ણિમાં પંચમીને પર્વ અને ચોથને અપર્વ કહેલ છે. તે હવે અપર્વ ચેથમાં પજુસણું કરવાની જિન આણું શી રીતે હાઈ શકે ? જિનેશ્વરે તે અપર્વમાં પર્યુષણા કરે તેને પ્રાયશ્ચિત દેષ બતાવેલ છે. અને પર્વ પંચમીમાંજ પર્યુષણ કરવાની આજ્ઞા કરેલ છે.
પ્રશ્ન ૩૨-શ્રીકાલકાચાર્યે એથની સંવત્સરી કેમ કરી?
ઉત્તર-શ્રીનિશીથસૂત્રની ચૂર્ણિમાં એમ બતાવેલ છે કે રાજાના કેવાથી ચોથની સંવત્સરી તેમને કારણ અંગે કરવી પડી છે પણ પિતાની ઈચ્છાથી કરી નથી. તે સિવાય બીજે કઈ હેતુ તેમાં બતાવવામાં આવેલ નથી.
પ્રશ્ન ૩૩અપર્વ ચોથમાં શ્રીકાલકાચાર્યને પર્યુષણ કરવી પડે તેમાં શું કારણ નિશીથચૂર્ણિમાં બતાવેલ છે?
ઉત્તર-જુએ નિશીથગ્રુણિને પાઠ–
“ पव्वेसु पज्जोसवेयव्वं णो अपव्वेसु, सीसो पुच्छति इयाणि कहं चउत्थीए अपव्वे पज्जोसविज्जति ? आयरिओ भणति कारणिआ चउत्थी अज्जकालगायरिएण पवत्तिआ, कहं भण्णते कारणं ? अज्जकालगायरिओ विहरंतो उज्जेणि गओ, तत्थ वासावासं ठिओ, तत्थ नयरीए बलमित्तो राया, तस्स कणिठो भाया भाणुमित्तो जुवराया, तेसिं भगिणी
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
भाणुसिरी नाम, तस्स पुत्तो बलभाणू णाम सो अ पगिड़ भद्द - विणीययाए साहूणं पज्जुवासति, आयरिएहिं से धम्मो कहि पबुद्ध पव्वाविओ अ, तेहि अ बलमित्त - भाणुमित्ते हि रूठेहिं कालगज्जोअ पज्जोसविओ निव्विसओ कओ । hs आयरिआ भणति जहा - बालमित्तभाणुमित्ता कालगायरिआण भागिणेज्जा भवति, माउलोत्ति काउं महंत आयरं करेंति अब्भुट्टाणाइयं. तं च पुरोहिअस्स अप्पत्तिअं भणइ अ एसो सुद्ध - पाडो वेदाइ - बाहिरो, रण्णो अंतो पुणो पुणो उल्लवंतो आयरिएण णिप्पट प्पसिण वागरणो कओ, ताहे सो पुरोहिओ आयरिअस्स पदुट्टो रायाणं अणुलोमेहिं विष्परिणामेति - एरिया महाणुभावा एते जेणं पहेणं गच्छति तेणं पहेणं जति रण्णो गच्छति पयाणि वा अक्कमति तो असि भवर, तम्हा विसज्जेह ताहे विसज्जिआ । अण्णे भणति रण्णा उवाएण विसज्जिआ, कहं ? सव्वंमि नगरे रण्णा अणेसणा करावि ताहे णिग्गया, एवमादिआण कारणाणं अण्णतमेण निग्गता, विहरता पहाणं नगरं ते पछिआ, पड़हाण समणसंघस्सय अज्जकालगज्जेहिं संदिछं, जावाहं आगच्छामि ताव तुम्भेहिं णो पज्जोस विअव्वं । तत्थ य सातवाहणो राया सो असावओ सा अ कालगज्जं इंतं सोऊण निग्गओ अभिमुो समणसंघो महाविभूईए पविडो कालगज्जो, पविट्ठेहिअ भणिअं भद्दवयसुद्ध पंचमीए पज्जोसविज्जइ समण संघेण पडिवण्णं, ताहे रण्णा भणिअं तद्दिवसं मम लोगाणुवत्तीए
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
इंदो अणुजाअवो होहित्ति साहूचेईएअ ण पज्जुवासेस्सं ततो छठ्ठीए पज्जोसवणा किज्जउ, आयरिएहिं भणिअं ण वहति अतिकमितुं, ताहे रण्णा भणिअं ता अणागय चउत्थीए पज्जोसविज्जइ, आयरिएहिं भणिअं एवं भवउ, ताहे चउत्थीए पज्जोसविअं " इति निशीथचूर्णि दशमोद्देशके."
૧૩
અર્થાત્—પર્વમાં પર્યુષણા કરવી, અપમાં કરવી નહી. શિષ્ય પુઅે છે–હાલ કેમ અપ ચાથમાં પષણા થાય છે ? ગુરૂ કહે છે-કારણિયા ચેાથ આ કાલકાચાર્યે કરી. તેવું શું કારણ ? અને શી રીતે બન્યું ? આ કાલકાચાય વિચરતા ઉણિમાં ગયા, ત્યાં ચામાસું રહ્યા. તે નગરીમાં બલમિત્ર રાજા છે. તેના નાના ભાઈ ભાનુમિત્ર યુવરાજ છે. તેમની બેન નામે ભાનુશ્રી, તેણીના પુત્ર અલભાનૂ નામે છે, તે પ્રકૃતિ-સ્વભાવે ભદ્રક અને વિનિંત છે, સાધુઓની પર્યુંપાસના-ભક્તિ કરે છે, આચાર્યે તેને ધમ સમજાવ્યેા, તેને પ્રતિષેધ પમાડ્યો અને દીક્ષા આપી. તે કારણે રૂદ્ર્ષ્ટાયમાન થએલા અલમિત્ર ભાનુમિત્રે ચામાસી રહેલા કાલકાને દેશવટ્ટો-દેશનિકાલ કર્યાં. કાઇ આચાર્યાં આપ્રમાણે કહેછે—ખલમિત્ર અને ભાનુમિત્ર કાલકાચાંના ભાણેજ થાય છે, મામા છે એમ ધારીને ઉભા થવું વિગેરે બહુ આદર કરે છે. તે પુરાહિતને અપ્રીતિ કરતા થયું, પુરોહિત ખડખડવા લાગ્યા-આ શુદ્ધ પાખંડી વેદાદિખાહ્ય છે. એ પ્રમાણે રાજાની પાસે વારવાર ખેલતા તેને આચાર્યે નિરૂત્તર કર્યાં-ખેલતા અધ કર્યાં. ત્યારે તે પુરાહિત આચાય પર દ્વેષવાલા રાજાને અનુકૂલ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
વચનોથી જુદા પરિણામવાલ-વિપરીત પરિણામવાલે કરતાં બોલ્યા–એવા મહાનુભાવ એ જે માર્ગથી જાય ! તે માગે જે રાજા જાય અથવા એમના પગલાઓ ચંપાય તે ઉપદ્રવ થાય માટે તેમને વિદાય કરે ! ત્યારે વિદાય કર્યા. બીજાઓ વલી આમ કહે છે-રાજાએ ઉપાયથી વિદાય કર્યો. કેવી રીતે ? સર્વ નગરમાં રાજાએ અનેષણય કરાવ્યું તેથી નિકલી ગયા. ઈત્યાદિ કારણેમાંથી કેઈ પણ કારણસર નિકલી ગયા, વિચરતાં પઈઠાણ નગર તરફ ચાલ્યા પઠાણ નગરમાં પિતાના સાધુ સમુદાયને આર્યકાલકાયે સંદેસે આપે
જ્યાં સુધી હું આવું છું, ત્યાં સુંધી તમારે (નિવાસરૂપ) પર્યપણું નક્કી ન કરવા. તે નગરમાં સાતવાહન નામને રાજા તે શ્રાવક (છે) તે કાલકાર્યને આવતે શાંભલીને સન્મુખ ગયે અને સાધુસમુદાય (પણ) સમુખ ગયે. મેટા આડંબરે કાલકાર્યને પ્રવેસ કરાવે. અને પ્રવેશ કર્યા બાદ કાલકાર્ય બોલ્યાભાદરવા સુદી પંચમીએ પર્યુષણ કરવાના છે, તે સાધુ સમુદાએ સ્વીકારી લીધું. ત્યારે રાજાએ કહ્યું, તે દિવસે મારે કાનવર્તિએ-શાંતિ, સુષ્ટિને માટે ઈંદ્ર મહોત્સવ ( ઈદ્રયાગ) કરવાનું છે, તેથી સાધુ, ચિત્યની સેવા ભક્તિ નહી થાય, તેથી છઠની પર્યુષણ કરે! આચાયે કહ્યું, ઉલ્લંઘાય નહી, ત્યારે રાજાએ કહ્યું, તે આવતી ચેાથે પર્યુષણ કરે! આચાર્યે કહ્યું એમ થાઓ. તે કારણથી ચૂથે પર્યુષણા કરી. આ પ્રમાણે નિશીથચૂણિના દશમા ઉદ્દેશામાં બીના બતાવેલ છે.
• આનું સાર આ છે. . ઉજજેણીનગરીમાં ચેમાસું રહ્યા હતા. ચોમાસામાં
આચાચે
આચાએ જાએ કહ્યું
છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતૃચન્દ્રસૂરિપ્રસ્થમાલા પુસ્તક ઇ. ૧૫ અને વલી રજા વિના બલભાનુને દીક્ષા આપી. રાજાના કેપે ત્યાં દેશવટ્ટો મ. ચેમાસામાં વિહાર કરી પછઠાણપુરમાં આવ્યા. ભાદરવા સુદી પંચમીએ પર્યુષણ છે એમ પિતે જાહેર કર્યું. ત્યાંના સાધુ સંઘે તે વાત માન્ય કરી પણ રાજાએ માન્ય ન કરી. રાજા શ્રાવક હતો ને ? હા, છતાં આચાર્યનું કથન માન્યુ નહી. છેવટ રાજાએ ચોથની કરો ! એમ કહ્યું, ત્યારે કાલકાચાર્યે “એમ થાએ ” એમ બેલ્યા. તેનું કારણ પર્યુષણ નજીકમાં આવેલ છે, જે આ (રાજા)નું વચન માન્ય ન કરાય અને કદી આને પણ અરૂચિ થાય તે હવે શું થાય? આમ ધારીને કારણે ન છૂટકે ચેાથ કરવી પડે છે. પણ ચલાવવા માટે કરી નથી. એ બીને તે નિશીથચૂર્ણિના પાઠ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે.
નિશીથગ્રુણિને માનનારાઓએ નીચે લખેલ બીનાઓ નિશીથચૂર્ણિમાં સ્પષ્ટ બતાવેલ છે તે તરફ ધ્યાન આપવું જોઈએ—
૧ આષાઢ માસી પ્રતિક્રમણ આષાઢ સુદી પૂનમે બતાવેલ છે, ચૌદશે બતાવેલ નથી.
૨ કાર્તિક ચોમાસી પ્રતિક્રમણ કાર્તિક શુદી પૂનમે બતાવેલ છે, કાર્તિક સુદી ચૌદશે બતાવેલ નથી.
૩ કાર્તિકવદી એકમને વિહાર કરવાને બતાવેલ છે, પણુ કાર્તિક શુદી પૂનમને સાધુઓને વિહાર કરવાને બતાવેલ નથી. : ૪ પવમાં પર્યુષણા કરવી બતાવેલ છે, પણ અપર્વમાં પર્યુષણા કરવી બતાવેલ નથી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
પ ચોથને અપર્વ કહેલ છે પણ પર્વ કહેલ નથી.
૬ વસ્ત્ર રંગનારને પ્રાયશ્ચિત બતાવેલ છે પણ વિધિ નથી.
- ૭ પાંચ પાંચ દિવસની વૃદ્ધિ કરવી, કલ્પસ્થાપનમર્યાદા બતાવેલ છે. પણ સંઘની આજ્ઞાએ વિચછેદ ગયાની બીના. બતાવેલ નથી.
આ ઉપર બતાવેલ સાત બાબતને ન માને, તે નિશીથચૂર્ણને માને છે એમ કેમ કહેવાય?
નિશીથચૂણિમાં તે ચેથ કેમ થઈ? એ શંકાનું સમાધાન ચરિતાનુવાદ કરેલ છે. નિશીથચૂર્ણિકારને એવે અભિપ્રાય નથી કે હવે બધાએ ચોથ કરવી! અને ચરિતાનુવાદે જે બીના હોય તે વિધિવાદમાં કેવી રીતે સમાવેશ થઈ શકે છે. અપવાદસિદ્ધાંતને ઉત્સર્ગમાં ન મુકી શકાય. અપવાદ તે અપવાદ રૂપે જ રહે, અને ઉત્સર્ગ–સૂત્રે તે ઉત્સર્ગ–સૂત્ર રૂપેજ રહે. આ સિવાય બીજી સાત ઉપર બતાવેલ બીનાએ નિશીથચૂણિમાં છે તે તરફ કેમ ધ્યાન દેવાતું નથી? એમાં જે જે બીનાઓ બતાવેલ છે તે તે શ્રદ્ધાપૂર્વક માન્ય થાય તે જ તે સૂત્રની ચૂર્ણિમાની ગણાય. પિતાને અનુકૂલ પડતું માનીએ તે સિવાય લેખ છતાં પણ ન માનીએ તે તે નિશીથચૂર્ણિ માની કેમ ગણાય?. ઉપર બતાવેલ સાતબીનાએ નિશીથચૂર્ણિકાર લાવેલા છે. તે ખાશ ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે.
પ્રશ્ન ૩૪-૫છીથી ચાલી કેમ હશે?
ઉત્તર-રાજાના આગ્રહથી ચાથની સંવછરી કર્યા પછી શ્રી કાલકાચાર્ય તેજ શાલમાં કાલ કરી ગયાં, પછીથી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુરતઃ ૪૦.
૧૭
તેમના શિષ્યાએ ચલાવેલ હાવી જોઇયે, પણ ક્યા હેતુથી ચલાવી તેના કાંઈ પણ ખુલાસા કોઈ ગ્રન્થમાં નથી.
પ્રશ્ન ૩૫-શ્રીકાલકાચાર્યે રાજાના કારણે કરેલ, ચેાથ અધા ગચ્છામાં ચાલી કે કેમ ?
ઉત્તર-શ્રીકાલકાચાર્યે રાજાના કેવાના કારણે કરેલ ચેાથની સ’વચ્છરી બધા ગદેશમાં ચાલી નથી. કિંતુ એમના પેાતાના ગચ્છમાં તેમના કાલ કરી ગયા પછી ચાલી છે. તેમના ભાવડહરા ગુચ્છ છે. તે સિવાય સર્વે ગામાં ભાદરવા શુદી પંચમીનીજ સ’વચ્છરી ચાલતી હતી. સર્વે ગચ્છમાં ચેાથની સવચ્છરી કરતા હતા એવા પ્રાચીન ગ્રન્થામાં કાઈ જગ્યાએ લેખ છે નહીં. માટે ભાદરવા શુદી પંચમીની સવચ્છરી સર્વે ગચ્છામાં થતી હતી. એ ચાસ જાણવું. પ્રશ્ન ૩૬-અત્યારે આ મધા ચાયની સંવચ્છરી કરી રહ્યા છે તે ક્યારથી
ઉત્તર-અત્યારે બધા જેના ચેાથની સ વચ્છરી કરતા નથી, પણ માત્ર તપગચ્છમાં અને બરતરગચ્છમાં થાય છે, અને તે પણ વિક્રમ સંવત્ ૧૨શેાની સદીના અરસામાં ચાલેલ છે. તેના પહેલા એક ભાવડહેરા ગચ્છમાં કાલકાચાય પછી ચેાથની સવથ્થરી થતી હતી. તે સિવાય સર્વે ગામાં ભાદરવા શુદી પંચમીની સવચ્છરી પ્રવતી હતી.
પ્રશ્ન ૩૭–વિક્રમસંવત્ ૧૨શેાની સદીના વખતથી ચાલેલ છે તેની શી ખાત્રી કે, ત્યારથી ખીજાઓમાં ચાલી
ઉત્તર-વિક્રમસ ંવત્ ૧૨શેની સદીના લગભગથી પહેલા થએલા આચાર્ચાએ પેાતાના મનાવેલા ગ્રન્થામાં ભાદરવા શુઠ્ઠી પંચમીની સવચ્છરી કરવાનું લાવેલા છે, પણ ચેાથ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
કરવાનું તેમાં નામ નિશાન પણ નથી. એ ખાત્રી સમજવી. કેવળ શ્રી કાલકાચાયના સંતાનીયાઓ ચોથની સંવછરી કરતા હતા. તેમને મુકીને સર્વત્ર જૈનોમાં ભાદરવા સુદી પંચમીની સંવછરી ચાલતી હતી.
પ્રશ્ન ૩૮–શ્રીકાલકાચાયે રાજાના આગ્રહથી ચોથની સંવછરી કરી તે સમસ્ત હિંદુસ્તાનના જૈનાચાર્યોએ સ્વીકારી, એમ આજનાં કેટલા એક સંવેગી સાધુઓ વિગેરે કહે છે કે કેમ?
ઉત્તર-તે બીના સાચી નથી, કારણકે તે હકીકત સાબીત કરવામાં શ્રીજેનપૂર્વાચાર્યોના લેખ કેઈપણ પ્રાચીન જૈન ગ્રન્થમાં નથી. તેમજ આપણે સ્વબુદ્ધિથી વિચારવાનું કે તે કાલમાં આજની માફક ટપાલ, ટેલીફ્રેન, રેલગાય, મટર, બાઇસિકલ, એરપ્લેન–વિમાન અને વાયર્લસ વિગેરે સાધનો પણ ન હતા, તે આખા હિંદુસ્તાનમાં સર્વે જૈનાચાર્યોને ટૂંકા સમયમાં શી રીતે ખબર આપી હશે? અને શી રીતે બધા આચાર્યો સામેલ થયા હશે? આ બીના કઈ રીતે આપણી બુદ્ધિમાં બેસે તેવી નથી. તેમ તે બીનાનું પ્રમાણ કેઈપણ પ્રાચીન સિદ્ધાંતે કે ગ્રન્થમાં નથી, જેથી આપણે સ્વીકારી શકિયે, કિંતુ પઠાણ પુરના સમણસંઘે તે વાત સ્વીકારી. એવા અક્ષર નિશીથચૂર્ણિમાં છે. અને તે શંભવી પણ શકે, કારણકે-જે નગરમાં-એટલે પઈઠાણપુરમાં રાજાના કહેવાથી શ્રીકાલકાચાર્યને શેથનીસંવત્સરી કરવી પી તેમના અનુયાયીઓને પણ તે કરવી પડે એ ન બનવા ચોગ્ય નથી. વલી બધાએ ગાના જૈનાચાર્યોને શું કારણ પડયું હતું કે જેથી તેઓ બધાય ગચ્છવાલા આચાર્યો
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
૧૯
ચેાથની સવચ્છરી કરે? નીયમ તા એ છે કે જેને કારણ પડયું હોય તે કરે, તે તે વ્યાજબી ગણાય. તેમવલી બધા જૈનાચાર્યેાનાં તે શ્રીકાલકાચાય ગુરૂપણ ન હતા, કે જેથી અધા ગચ્છના જૈનાચાર્યે તેમ કરે, તેમજ વલી શ્રીકાલકાચાયે` ચેાથની સંવત્સરી ચલાવવા માટે કાંઈ કરી ન હતી. કે જેથી બધાએ ગચ્છના જૈનાચાર્યાંને હુકમ કરી ચેાથની સંવત્સરી કરાવે ? તેમણે તે ન છુટકે કરી હતી.
પ્રશ્ન-૩૯–શ્રીકાલકાચાય સમસ્તજૈનાચાર્યેાના ગુરૂ કેમ ન હતા ? અત્યારે વિચરતાં સાધુઓને પૂછતાં તેમાંથી કેટલાએક કહે છે કે સમસ્તજૈનાચાર્યેાના ગુરૂ હતા તેનું કેમ ?
ઉત્તર-જો તેઓ કેતા હોય કે તે શ્રીકાલકાચાય અમારા સના ગુરૂ હતા, તે તે શ્રીકાલકાચાનું નામ પેાતાના ગચ્છની પટ્ટાવલીમાં પટ્ટધર તરિકે કેમ નથી ? અને જો તેઓ કહે કે, છે! તે ખતાવા ! તમારી તપાગચ્છની પટ્ટાવલીમાં પટ્ટધર તરીકે કેટલામાં તે શ્રીકાલકાચાય પટ્ટધર થયા છે, અને તેમની એટલે શ્રીકાલકાચાય ની પટે કાને ગણા છે ? તે ખતાવવું જોઇયે, શું બતાવે હાય તેને?. વળી તેમને ગુરૂ તરીકે માને તે તેમના ગચ્છની સમાચારી કરવી જોઇએ, તે સમાચારી ‘ સુધર્મગ૭પરીક્ષા ’ માં આ પ્રમાણે પૃષ્ઠ ૩૬ માં ખતાવેલ છે— યુગપ્રધાન કૉલિકસૂરિને, કહે તેહ ન વિચારે મને; કાલિકસૂરિ કવણુગચ્છ થયા, કવણુ આચાર તિણે થાપીયેા. ૮૭ તાસુ ગચ્છ ભાવહરા સહી, પચ્ચખાણ વૠણુ તેણે નહિ; પહેલો પડિમે ઇરિયાવહી, સામાયકવિધિ પછે કહી. ૮૮
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમ ભાગ.
પાખી ચઉમાસી ચઉદશે, કરે પજુસણ ચઉથે રહેં; કરે પ્રતિષ્ઠા જેણુવાર, માંડે નાંદિ વિશેષ તેવાર. ૯ પહેરે કંકણ ને મુદ્ર, બાજુબંધ બહિરખી જી;
સ્નાન કરે બંધે નવગ્રહી, સદશ જુઅલ પહેરે સહી. ૯૦ કરે વિલેપણ રૂડા ગાત્ર, સંઘ સંઘાત કરે જલજાવ; માલારોપણ ને ઉપધાન, તે તે માને દેષ નિદાન. ૯૧ મહાનિશીથ ન તે સહે, શ્રાવકને ચરવલું નવિ કહે દિનપ્રતી દેવીની થઈ ચાર, ઓઘે દશી પ્રલંબ વિચાર. ૯ર યુગપ્રધાનકાલિકગુરૂતણે, કાઉસગ્ગકચિહું લેગસ્ટતણા; અંતર પડિકમણે પણ જોય, એવા બાલ ઘણા તિહાં હેય. ૩ ન કરે બેલ ઘણ જે ઈસા, યુગપ્રધાન તિણે માન્યા કીસા એહ માંહે જેહ કાઢે ખોડ, ઉભય ભ્રષ્ટ માંહે તે જેડ. ૯૪ નવિમાની તેણે જિનવરઆણુ કાલિકસૂરિ કર્યા અપ્રમાણ. તે તિહાં આરાધકપણું કિડ્યું, પડ્યા પ્રવાહ ન જાણે ઈસ્યું. લ્ય કેઈ કહે કહ્યો શ્રી મહાવીર, કાલિકસૂરી હશે ગંભીર; તે ચેાથે કરશે એ પર્વ, એ પણ કલિપત ઉત્તર સર્વ. ૯ સૂત્ર ન કાલિકગુરૂનું નામ, તે કિમ કહીએ પજુસણુઠામ; જાણ હશે તે જોશે સૂત્ર, પાપ ભીરૂ ટાલશે ઉસૂત્ર. ૯૭ પાટ સત્તાવીશમાહે નહીં, કાલિકસૂરી વિચારે સહી; ભાવડહરાતણ ગચ્છ ટાલ, પાટ નામમાંહે મ નિહાલ. ૮ પણ છે લેક કદાગ્રહ ભર્યો, લીધા બેલ કહે અનુસર્યો; હેશે વિવેકી તે જાણશે, પિતાને મત નવિ તાણશે. ૯ જિનભાષિત આગમ અનુસાર, કરે થાપના સૂત્ર વિચાર; તેહતણું સવિ સરશે કાજ, લેશે અવિચલપદનું રાજ, ૧૦૦ ઉપર બતાવી એ પ્રમાણે તેમના ગચ્છની સમાચારી ન કરે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતચંદ્રસૂરિપ્રસ્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૨૧ તેણે કાલકાચાર્યને ગુરૂ તરીકે માન્યા કેમ ગણાય. બોલવા માત્રથી ગુરૂ ન માની શકાય.
પ્રશ્ન ૪૦-મહાનું જૈનાચાર્યો જેવા કે-શ્રીહરિભદ્રસૂરિ, શ્રી અભયદેવસૂરિ અને કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ વિગેરે શુદી પંચમીની સંવત્સરી કરતા હતા કે ચોથની? કેટલાએક એમ કહે છે કે તેઓ ચેાથની કરતા હતા. તેમાં શું સાચું સમજવું ?
ઉત્તર–તેઓ ભાદરવા સુદી પંચમીની સંવત્સરી કરતા હતા, છતાં પણ કોઈ કહે કે તેઓ ચોથની કરતા હતા તે તેમને પૂછવું જોઈએ કે તમે સ્યા આધારે કહે છે ? તે સંબંધમાં તેઓશ્રીને લેખ કઈ પણ ગ્રન્થમાં છે? તેઓનાં બનાવેલા ઘણા ગ્રન્થ છે. તેમાં કઈ પણ ગ્રન્થમાં ચોથની સંવત્સરી કરવી એ લેખ તેઓએ લખે છે? એ લેખ તે તેમણે કઈ પણ પિતાના બનાવેલા ગ્રન્થમાં કરેલ નથી. કિન્તુ તેઓએ પોતાના બનાવેલા ગ્રન્થમાં ભાદરવા સુદી પંચમીને માટે લખાણ કરેલ છે. હવે વિચારવું જોઈએ કે તેઓ ચોથ કરતા હતા કે પંચમી ? નીયમ તે એ છે કે જે કરતા હોય તે પોતાના ગ્રન્થમાં લાવે અને ન કરતા હોય તે ન લાવે. એ ઉપરથીજ સિદ્ધ થાય છે કે તેઓ ભાદરવા સુદી પંચમીનીજ આરાધના કરતા હતા.
પ્રન ૪૧–શું હરિભદ્રસૂરિ પોતાના લખેલા ગ્રન્થમાં પંચમીના દિવસે શ્રીપર્વ કરવાનું લાવેલા છે ?
ઉત્તર-હા, શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી સ્વકૃત પંચાશક ગ્રન્થમાં ભાદરવા સુદી પંચમીના દિવસે શ્રીપર્વ કરવાનું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
લાવેલા છે. જુઓ જૈનધર્મી પ્રસારક સભા તરફથી છપાએલ શ્રીપંચાશકજી ગ્રન્થના પત્ર ૨૭૩ માં બીના છે. જે કરતા હાય તે લાવે. ચાથે પર્યુષણા પર્વ કરવાનું તે પેાતાના કરેલા કાઇ પણ ગ્રન્થમાં લાવેલા નથી.
પ્રશ્ન ૪૨-નવાંગીટીકાકાર શ્રીઅભયદેવસૂરિ ચેાથે પયુષણા પ કરવું, એમ કોઈ પણ જગ્યાએ લાવેલા છે?
ઉત્તર-ના, તેનાથી ઉલટું ભાદરવા શુદી પંચમીના દિવસે શ્રીપ કરવાનું લાવેલા છે. જીએ શ્રીસમવાયાંગસૂત્ર ટીકા પત્ર ૪૮૧માં ( આગમસમિતિવાલી આવૃત્તિ ) તથા
* पंचाशके सप्तदशपंचाशकस्य गाथा - " चोउम्मासुकोसो, सत्तरि राईदिया जहण्णोउ । थेराण जिणाणं पुण णियमा उक्कोसओ चेव ॥ ३९ ॥ व्याख्या - चत्वारो मासा समाहृताश्चतुर्मासं तदेष चातुर्मासं तथावत् । उत्कर्ष उत्कृष्टः, आषाढया: कार्तिकीं यावदित्यर्थः । सप्ततिं रात्रिंदिवान्य होरात्राणि यावत् । जघन्यस्तु जघन्यः पुनः, भाद्रशुक्लपंचम्याः कार्तिकीं यावदित्यर्थः । केषामयं पर्युषणाकल्प इत्याह- स्थवि - राणां स्थfarsfoपकानां । जिनानां पुनर्जिन कल्पिकानां तु । नियमादवश्यंतया निरपवादत्वात्तेषां । उत्कर्षक एवोत्कृष्ट एव, चतुर्मास मेवेत्यर्थः ॥ ३९ ॥
x ' समणे भगवं महावीरे वासाणं सवीसइ राए मासे बहते सतरिपहिं राईदिएहि सेसेहिं वासावासं पज्जोसवेइ ' वृत्तिः - समणे इत्यादि वर्षाणां चातुर्मासप्रमाणस्य वर्षाकालस्य सविंशतिरात्रे विंशतिदिवसाधिके मासे व्यतिक्रांते पंचाशति दिनेष्यतीतेष्वित्यर्थः सप्तत्यां च रात्रिदिनेषु शेषेषु भाद्रपद शुक्ल पंचभ्यामित्यर्थः, वर्षास्वावासो वर्षावासः वर्षावस्थानं 'पज्जोसवेइ ' त्ति परिवसति सर्वथावासं करोति,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબાતચન્દ્રસૂરિશ્ચન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૨૩ fઆગમઅહોત્તરી ગ્રન્થમાં પણ લાવેલા છે.
પ્રશ્ન ૪૩-કલિકાલસર્વજ્ઞ કુમારપાલનૃપપ્રતિબંધક પૂર્ણતલગચ્છીય શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ સ્વકૃત ગ્રન્થના કોઈપણ સ્થળમાં ચોથના દિવસે શ્રીપર્વ કરવાનું લાવ્યા છે કે કેમ?
ઉત્તર-ના,તે શ્રીહેમચન્દ્રાચાર્યે પોતાના કરેલ કોઈપણ ગ્રન્થમાં તે બીના લાવેલા નથી, અને જે કોઈ કહે કેલાવેલા છે તે તેની પાસે તે ગ્રન્થનું નામ તથા તેનું અધિકાર પૂછી જાણી લેવું જોઈએ. મેઢાની વાત ન ચાલે, લેખ હોય તેજ પ્રમાણુ ગણાય. હાલના સમયમાં મેઢાના ગપ્પા બહુ ચાલ્યા કરે છે.
પ્રશ્ન ૪૪-વડાકલપને છઠકરીને વીરવખાણ ગુણજેજી એમ પ્રભુ સ્તુતિમાં બોલે છે, તે કઈપણ શાસ્ત્રમાં હશે? पंचाशति प्राक्तनेषु दिवसेषु तथाविधवसत्यभाषादिकारणे स्थानान्तरमप्याश्रयति भाद्रपदशुक्लपंचम्यां तु वृक्षमूलादावपि निवसतीति हृदयमिति ॥
। यदुक्तम् आगमअष्टोत्तरिकामां-' आवस्सयाकरणं, इच्छा मिच्छाइ दसविहायरणं । चिहवंदणपडिलेहण, संब. च्छरपब्वपवतिही ॥१॥ उदय तिहीणं ठपणा, विणयाइ सुसाहुमाणदाणाणं । इत्थवि का? आयरणा, बलबुद्धि का? વિ ા રૂ ૫ કૃતિ.
અર્થાત–આવશ્યકાદિક કરવામાં, ઈચ્છામિચ્છાદિ દશ પ્રકારની સામાચારિમાં, ચૈત્યવંદનમાં, પડિલેહણમાં, સંવત્સરી પર્વમાં, પર્વતિથિઓમાં, ઉદયતિથિની સ્થાપનામાં, વિનયાદિકમાં, સુસાધુને માન દેવા કરવામાં, ઈત્યાદિ કાર્યોમાં, આચરણ તે શી ? એમાં તે બલબુદ્ધિની શી? હાની આવે છે ! ! ! ! ૨ .
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમ ભાગ. ઉત્તર-ના, તે બીના સિદ્ધાંત-શાસ્ત્રોમાં જોવામાં આવેલ નથી. હમણુનાં મુનિ-યતિએ વિચાર્યા વિના જોડિ નાખેલ છે, કારણ કે આ સૂત્રનું નામ જ ક૯પસૂત્ર છે. કાંઈ તેનું નામ વૃહત્કલ્પસૂત્ર નથી. વૃહત્કલ્પસૂત્ર તે જુદે જ છે. તે પછી કલ્પની અંદર વૃહત્ક૫ ક્યાંથી પ્રવેશ કરી ગયે. મતલબ કે કલ્પ તે વૃહત્કલ્પ શીરીતે બની શકે? અને કલ્પ શબ્દ મુનીનો આચાર એ પ્રમાણે વૃત્તિકારો અર્થ કરે છે. તે પછી જિનચરિત્રને વૃહત્કલ્પ શી રીતે કહી શકાય? આ બધી બીના વિચારે તેને સમજાય તેવી છે.
પ્રશ્ન ૪૫-દેઢ માસધર, માસધર, પક્ષધર એ વિગેરે ધરાની પ્રથા જે ચાલી છે, તેને લેખ શાસ્ત્રોમાં હશે કે?
ઉત્તર-તેને લેખ શાસ્ત્રોમાં જોવામાં આવેલ નથી. પણ અઠ્ઠાઈને લેખ શાસ્ત્રોમાં છે, અને એ પ્રથા તે પાછલથી ચાલેલ છે. ભેલા લોકોને એ સંબંધી વિચાર હેતે નથી. તેઓ તે એમ જ સમજે કે બધું શાસ્ત્રોથી જ ચાલે છે.
પ્રશ્ન કદ-અઠ્ઠાઈયે કેટલી? તેમાં શાસ્વતી કેટલી? અને અશાસ્વતી કેટલી ?
ઉત્તર-શ્રીજીવાભિગમસૂત્રમાં અઠ્ઠાઈએ ચાર બતાવેલ
# શીવામિલમજૂ-તથા વધે અવાવ-વાનમંતરजोइसियवेमाणिया देवा तिहिं चउमासिएहिं पजोसवणाएअ
माइएसु य देवकज्जेसु य देवसमुदएसु य देवसमिईसु य देवसमवापसु य देवपओयणेसु य एगंतओ सहिता समु. वागआ समाणा पमुइय पक्कीलिया) अठ्ठाहिआओ महामहिमाओ करेमाणा पालेमाणा सुहंसुहेणं विहरंति'।
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦,
૨૫
છે. ત્રણ ચામાસીની અને એક પર્યુષણાની એટલે ૧-આષાઢ શુદી પૂનમની, ૨-કાર્તક શુદી પૂનમની, ૩-ફાલ્ગુણુ શુદી પૂનમની અને ૪-ભાદરવા શુદી પંચમીની. આ ચાર તિથીપમાં ચારે નિકાયના દેવતાએ પેાતાના સુખચેનને મુકી શ્રીનંદીશ્વર દ્વીપે જઈ શાસ્વતા જિનેશ્વરાની પૂજા, મહિમા ઓચ્છવ વિગેરે કરી ધમની મહિમાકરે છે. સદાના કાલમાટે નીયમ પરમાત્માએ શ્રીજીવાભિગમસૂત્રમાં બતાવેલ છે, અને આસોમાસની અઠ્ઠાઈ તથા ચત્રમાસની અઠ્ઠાઈ એ એ અઠ્ઠાઈઓ પછીના આચાર્યાં લાવેલા છે. અને તે શ્રીઉત્તરાધ્યયનસૂત્રની ટીકામાં છે. અને તેને શાસ્વતી રિકે માને છે. પણ તેના લેખ ચાર અઠ્ઠાઇની માફક ખુલ્લા પાડ કોઈ સિદ્ધાંતમાં નથી. એમ છ અઠ્ઠાઇઓ ગણાય છે.
પ્રશ્ન ૪૭-ચેાથ કર્યાં પછે બીજે વર્ષે પંચમી થાય નહી. કેટલાએક એમ કહે છે કે એક દિવસ વધી જાય તે કારણને લીધે શ્રીકાલિકાચાર્યે ખીજે વર્ષે પંચમી કરી નથી, તે તેનું કેમ ?
ઉત્તર-એ એમનુ કહેવું ઠીક નથી, કારણ કે શ્રીકાલકાચાય તે તેજ સાલમાં કાલ કરી ગયા છે. બીજાપયુષાપવ શુધી તેઓ રહ્યા નથી, અને એક દિવસ વધી જાય એવી યુક્તિ કરવી તે પણ વ્યાજખી નથી. કારણ કે દિવસ વધી જવાના ભયથી જો નજ થાય તે પ્રાયે' વિક્રમ સંવત્ ૧૯૫૨ ની સાલમાં પેટલાદ ગામમાં મુનિઆણુ દસાગરજી વિગેરે ત્રીજની સ’વચ્છરી કરી હતી, અને એ સિવાય અધેસ્થલે જૈનામાં ભાદરવા શુદી પંચમીની સવચ્છરી થઈ હતી. તે હવે ત્રીજ કરનારને સદાય ત્રીજ કરવી જોઇચે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. કારણ કે ચોથ કરે તે એક દિવસ વધી જાય અને અનતાનુબંધિ દેષના ભાગીદાર થવું પડે. માટે ત્રીજજ કરવી જોઈએ, પણ તેમ કરતાં દેખાતાં નથી. તે હવે તેમને અનંતાનુબંધિ લાગવું જોઈએ. અને તે વખતે સર્વત્ર પંચમીની સંવછરી કરનારાઓએ દરવરસે પંચમીનીજ કરવી જોઈએ. તેમ પણ થએલ નથી. માટે તે એક ભ્રમમાં નાખવાની યુક્તિ છે. અને જે એમજ હોય તે “ભાદરવા સુદી પંચમીની રાત્રી ઓલંગવી નહી” એમ સૂત્રમાં સૂત્રકારે લખે છે, તે નિયમ કેમ રહી શકે? એ પણ વિચાર કરે જોઈએ. જે કાંઈ કારણે કરાય તે સદાને માટે હેય નહિ, અને જે સદાને માટે હોય તે કારણિક પણ ન ગણાય. આ વાતતે બરાબર સમજી શકાય તેવી છે. જિનવચનાનુસારે વિચાર કરે તે સમજી શકે તેમ છે.
પ્રશ્ન ૪૮-શ્રીકાલકસૂરિ બીજે વરસે પંચમીનાં શ્રીપર્વ કરે તે તેમને અનંતાનુબંધી થાય?
ઉત્તર-અનંતાનુબંધી કોને થાય? જે દેવસી, રાઈ, પખી, માસી અને સંવછરીમાં પણ ન ખમાવે અને કષાય થએલ હોય તેને તેમજ રાખે. તેને અનંતાનુબંધી થાય. કાલકસૂરિ આચાર્યને પ્રતિક્રમણ રેજ કરતા હતા ___“जे मे केइ कसाया सव्वं तिविहेण खामेमि" આ પાઠ આયરિય ઉવક્ઝાયમાં આવે છે. એ પ્રમાણે ખમાવનારને અનંતાનુબંધી શીરીતે થાય તે વિચારજો.
પ્રશ્ન ૩૯-ગીતાર્થે આચરેલી કઈ આચરણ પ્રમાણ?
ઉત્તર-સમર્થ ગીતાર્થ લાભાલાભ જાણે સ્વસમુદાયમાં સાધુઓના હીતાહીતને માટે જે જે આચરે તે તે પ્રમાણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦,
૨૭
ભૂત થાય, પણ કાલકસૂરિયે તે રાજાનું વચન રાખવાની ખાતરજ ન છુટકે કરેલ છે, તેમાં સાધુઓને તે કાંઈ પણ હીત રહેલ નથી. સાધુઓને હીત તે શ્રી મહાવીર પ્રભુની પરંપરાનુગત શ્રીપર્વ આરાધવામાં જ છે. પંચમીને છેડીને ચોથ આરાધના કરવાથી અધિક લાભ જેવું જણાતું નથી. સદા તેમજ વર્તવા માટે આચાર્યની આજ્ઞા પણ નથી. જે આજ્ઞા હોય તે બતાવવી જોઈએ.
પ્રશ્ન પ–કેટલાએક એમ કહે છે કે શ્રી વીરભગવાન ભાખી ગયા છે કે-કાલકાચાર્ય થશે અને ચોથની સંવત્સરી ચલાવશે. એ પ્રમાણે પરમાત્માએ કોઈપણ સૂત્રમાં ફરમાવેલ છે? અને પ્રભુએ કહેલ છે એમ જે કહે છે તે બીના સાચી હશે?
ઉત્તર-શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામીએ પ્રકાશ કરેલ આગમ વાણી તેમાં આ બીના બીલકુલ નથી. હાલમાં પરમપૂજ્યતરિકે મનાતા ૪૫ આગમ સૂત્ર-સિદ્ધાંત છે, તેમાં કોઈ જગ્યાએ પ્રશ્નમાં પૂછેલ હકીકત આવેલ નથી. શ્રીભગવંતની વાણું હોય તે સૂત્રમાં જ હોય. સૂત્ર સિવાય ભગવંતની વાણું હેય નહી. અને સૂત્ર સિવાયની વાણીને શ્રીભવંતની વાણું કહી શકાય નહી. એતો પેલા પક્કી શ્રદ્ધા થવી જ જોઈએ. સૂત્ર સિવાયની વાણું મારા તમારા જેવા છાસ્થ દષ્ટિરાગીએ પ્રભુના નામે જે કાઢેલાને ભગવંતની વાણી તરિકે માની લઈએ તો સૂત્ર-સિદ્ધાંતને બહુમાન પછી કયાં રહ્યો. દીવાલીક૫નું નામ લે છે તે કેમ? દીવાલીક૫નાં કર્તા કાંઈ ભગવાન છેડાજ છે. તેમજ વલી દીવાલીકલ્પ એક નથી. જુદા જુદા આચાર્યોના કરેલા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ. છે. અને તે પણ દીવાલીક શ્રીકાલકાચાર્યના પછીના કાલમાં થએલા આચાર્યોના બનાવેલા છે. અને તેમાં એક સરખી મલતી હકીકત પણ નથી. એવા દીવાલી કલપને ભગવાનનાં કહેલા કેમ માની શકાય. પોતે માની લીધેલ વસ્તુને સત્ય ઠેરાવવા માટે પરમાત્માનું નામ લઈ કહેવું કે તે પ્રભુએ પ્રકાશ કરેલ છે; આથી તે મેટા પાપને ભાગીદાર થવાય છે. પરમાત્માને તે બીના પ્રકાશિત કરવી હેત તે શ્રીભગવતીસૂત્રમાંજ કરત, ત્યાં પ્રસંગ છે. છતાં પણ ત્યાં તે બીના છે નહી. માટે તમારે ચોક્કસ સમજવું કે પાછલના આચાર્યોએ પિતાને અનુકૂલ પડતી બાબતોને પ્રભુના નામે જે નાખેલી છે.
પ્રશ્ન ૫૧-પહેલા તથા છેલ્લા તીર્થકરના સ્થવિરકલિપ સાધુઓને ચમારડી તથા પર્યુષણે કયારે કરવી?
ઉત્તર-પ્રવચનસારે દ્વારમાં પહેલા તથા છેલ્લા તીર્થકરના સ્થવિરકહિ૫ મુનિઓ ચેમાસી પૂનમની કરે અને પર્યુષણ ભાદરવા સુદી પંચમીના કરે. આ પ્રમાણે પ્રવચનસારે દ્વારમાં બતાવેલ છે એટલે આષાઢી પૂનમ તથા કાર્તકી પૂનમ ચોમાસી માટે કહેલ છે પણ ચૌદશ માસી માટે કહેલ નથી. તેમજ પર્યુષણું ભાદરવા સુદ પાંચમના કહ્યાં છે પણ ચોથના કહ્યાં નથી.
૨ પ્રણવનાર પત્ર ૨૮૯ (સૂરત. રે. . ] गाथा-चाउमासुक्कोसो, सत्तरि राई दिया जहन्नोउ। थेराणं जिणाणं पुण, नियमा उक्कोसओ चेव ॥ ६५८ ॥ व्याख्या-च. तुर्णा मासानां समाहारश्चतुर्मासं तदेव चातुर्मासं तद्यावदुत्कर्षः-उत्कृष्टः पर्युषणाकल्पः, आषाढपूर्णिमायाः कार्तिकपूर्णिमां यावदित्यर्थः, जघन्यः पुनः सप्ततिं रात्रिन्दिवानि
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ર૯ પ્રશ્ન પર-જે કારણિક તે અપવાદ કહેવાય, તે તે અપવાદ નિરંતર સેવાય ખરે ?
ઉત્તર-ન સેવાય, અને જે સેવે, તે તેને શાસ્ત્રકારોએ પ્રાયશ્ચિત બતાવેલ છે. જેમ જુઓ નિશીથસૂત્રમાં કહેલ છે કે
અપર્વમાં પજુસણ કરે અને પર્વમાં પજજુસણ ન કરે તે તેને ચાર ગુરૂનું પ્રાયશ્ચિત આવે.” પણ હમણા તે કારણિક કે અપવાદ કેને કહીએ તેને ખ્યાલ છેડાને જ હશે. બહુ તે અંધપરંપરાજ ચાલે છે. સમજીને પ્રવૃત્તિ કરનારા વિરલા જોવામાં આવે છે.
પ્રશ્ન પ૩નતીર્થકરની આજ્ઞાને છેડી અપવાદ માર્ગમાં લાગે તેને શું ગેરલાભ થાય ?
ઉત્તર-તીર્થકરની આજ્ઞાને છોધ અપવાદ માર્ગમાં લાગેલા વિનાશને પામે છે, સંસારને વધારે છે, જિનઆણું તજી અપવાદ માગે ચડેલા સાધુઓના સંયમધર્મ શ્રતધર્મ આદિ ગુણે નાશ પામે, પરિણામે દુર્ગતિ થાય
જ્યાં અપવાદ ત્યાં પ્રાયશ્ચિત બતાવેલ છે, તેવી પ્રવૃત્તિઓને સાધારણપણે કઈ પણ વ્યક્તિ આચરી શકે નહી, અને જે તેવી પ્રવૃત્તિઓ આચારમાં મુકી શકાતિ હોય તે આવા ભયંકર પ્રાયશ્ચિત શું કરવાને? તેથી અપવાદને ધોરી માર્ગ કરવા મથનારા અને તેને અનુસરનારા જિન अहोरात्राणि भाद्रशुक्लपंचम्याः कार्तिकपूर्णिमां यावदित्यर्थः, केषामयं पर्युषणाकल्प इत्याह -स्थविराणां-प्रथमपश्चिमजिनसम्बन्धिस्थविरकल्पिकसाधूनां जिनानां पुन:-पूर्वीतिमतीर्थकृज्जिनकल्पिकानां नियमात्-निश्चयेन उत्कृष्ट एव-मा. सचतुष्टयप्रमाण पव पर्युषणाकल्पः निरपवादत्वात्तेषामिति.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. આજ્ઞાની બહાર છે. વાંચે નીચેને લેખક “આર્ય રક્ષિતસૂરિના સંબંધમાં પંચકલ્પચૂણિ –
'ते मूलसूत्तं उज्झिऊण सहासु लग्गा जहा वडो मूले विणहो पाएमु पइढिओ विणस्सइ एवं तेवि तित्थयराणं मुत्तुं अववाद पदे लग्गा'
ભાવાર્થ-તે ભૂલ સૂત્રને છેવને શાખાએ વલગેલા છે. જેમ વડ મૂલમાં નાશ પામીને થડના આધારે ઉભેલ નાશ પામે છે. તેમ તે પણ તીર્થરની આજ્ઞાને છોડને અપવાદ માગમાં લાગેલા પણ નાશ પામે છે” વલી પણ વાંચે આ લેખ “પંચકલ્પચૂણિ –જે કઈ વડ મૂલમાં ખવાઈ ગયો હોય છતાં થડમાં સારો દેખાય છે તે કેટલે વખત ટકવાને? અર્થાત્ એ વડને નાશ થવાને એટલે શ્રીતીર્થકરની આજ્ઞાને તજી અપવાદ માર્ગે ચડેલા એવા સાધુઓના સંયમધર્મ, અને સત્યનિષ્ઠા આદિ ગુણો નાશ પામવાના અને પરિણામે દુર્ગતિજ થવાની.
આ પ્રાયશ્ચિતને અંગે એક વાત વધારે સમજવાની જરૂર છે. જે જે પ્રવૃત્તિઓ માટે શાસ્ત્રકારે આવા ભયંકર
* “જૈન” પત્ર. પુ. ૨૯, અં. ૩૪, પૃ. ૬૨૧ માં “સત્યને ચાહતા હે તે ચેલેજને સ્વીકાર કરે.’ લે. શ્રી પાટણ જૈનયુવક સંઘ તરફથી શા. કેશવલાલ મંગલચંદ. તે લેખને ભાગ.
+ “જૈન” પત્ર- પુ. ૨૯, અં. ૩૩, પૃ. ૫૭ માં. પંચમહાવ્રતની પ્રતિષ્ઠા શાસ્ત્રને નામે સેવાતા દંભ સામે લાલ બત્તી. લે. એ મંછુભાઈ સવાઈચંદ ઝવેરી-મુંબઈ. તે લેખમાં ભાગ.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૩૧ પ્રાયશ્ચિત બતાવ્યા છે તે સર્વ પ્રવૃત્તિઓને શાસ્ત્રને પ્રમણિક માનનાર કઈ પણ વ્યક્તિ કદી આચરી શકે નહીં; તેવી પ્રવૃત્તિઓને પણ સાધારણપણે આચારમાં મુકી શકાતી હોત તે પછી તેને માટે આવા ભયંકર પ્રાયશ્ચિત શાને? તે પણ શાણ શાસ્ત્રકારે આવી પ્રવૃત્તિની પણ બે બાજુ જોઈ અને તેને પણ લગતે અપવાદ દશ . અપવાદ દર્શાવ્યા પછી શાસ્ત્રકાર સમજ્યા કે રખેને આ અપવાદ જ ધેરી માર્ગ કાં ન બને ? એ માટેજ એમણે ઉમેર્યું કે કોઈ મંદ ધર્મી આ અપવાદ જોઈને અને એકાદ પ્રાચીન દાખલાને ઓથે રહીને આ અપવાદને અનુસરશે તે તે અનુસરનાર અને તેની પંચાયત કરનારા જિન આજ્ઞાની બહાર છે. એના સંયમ ધર્મને નાશ થશે વિગેરે બધી હકીકત જણાવી છે. વલી એ અપવાદને અનુસરવાને અધિકાર પણ કાંઈ બધાને નથી આપ્યો, એ તે કઈ અતિશયજ્ઞાની (અવધિ જ્ઞાનીની કેટીના ચારિત્રશીલ વિવેકી સત્યનિષ્ઠ) એવા સાધુ પુરૂષને જ હોઈ શકે.
આવા અપવાદે તે શાસ્ત્રમાં અનેક છે; તો શું એ અપવાદનું નામ લઈને કેઈથી એને અનુસરાય ખરું? આજના સાધુઓ તે અહમિંદ્ર રહ્યા. એટલે ભાગ્યેજ તેઓ આવી બાબતે વાંચે કે વિચારે. જો તેમ ન હોય તે આવું હડહડતું જુઠાણું આ વીસમી સદીમાં પેળે દિવસે કેમ નભાવી લે?
આવી હકીકત કઈ એક જગ્યાએ છે એમ નથી, પણ પંચક૯૫ભાષ્યમાં પણ આ વિષે વિગતથી જણાવેલું છે. આ ઉપરાંત પંચસૂત્ર અને પ્રવચનસારોદ્ધામાં પણ આ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
વાત નોંધાએલી છે. શાસ્ત્રકારે તે વારંવાર કહે છે કે કાળજુ ધમરે પ્રભુ આજ્ઞાએ ધર્મ છે. તે માત્ર બેલી જવાથી કાર્ય સિદ્ધ થાય નહી, જિનેશ્વરની આણાને આધીન થઈ પ્રવૃત્તિ કરાય તેજ કાર્યસિદ્ધ થાય, ત્યાં વછંદપણું કામ આવતું નથી. આત્માથી વિરલ જીજ આ દુઃષમ કાલમાં જિનઆણાને આધીન રહી આત્મકલ્યાણ સાધી શકશે. • પ્રશ્ન ૫૪–એક દિવસ વધી જાય તે અનંતાનુબંધી થાય માટે પંચમીના પજુસણ કરે તે પાંચમી નરકે જાય, એમ આજના કેટલાક દુરાગ્રહી આચાર્યો કહે છે કે કેમ?
ઉત્તર-એક દિવસ વધી જવાને કહે છે તેને કેવલ કુયુક્તિ છે. કષાયની બાબતમાં શાસ્ત્રકારે ફરમાવે છે કેજેની સાથે કષાય થયો હોય તે તેને ખમાવવું, એમાંજ ધર્મનું સાર છે, માટે વારંવાર ખમાવવું. ૧૫ દિવસમાં ન ખમાવે તે પ્રત્યાખ્યાન કષાયમાં ગણાય, ચાર માસમાં ન ખમાવે તે અપ્રત્યાખ્યાન કષાયમાં ગણાય. અને બાર માસમાં ન ખમાવે તો અનંતાનુબંધી કષાયમાં ગણાય, અને તે પ્રમાણે તે જીની ગતિઓ થાય. માટે વારંવાર ખમવું અને ખમાવવું એમાં જ સાર છે, જુઓ શ્રીકલ્પસૂત્રની સાધુસમાચારીમાં જણાવેલ છે કે" खमियव्वं खमावियव्वं उवसमियव्वं उवसमावियव्वं । जो उवसमइ तस्स अस्थि आराहणा, जो न उवसमइ तस्स नत्थि आराहणा । तम्हा अप्पणा चेव उवसमियव्वं । से किमाहु भंते ? उवसमसारं खु सामण्णं"
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૩૩ અર્થા-ખમવું અને ખમાવવું, ઉપશમવું અને ઉપસમાવવું. જે ઉપશમે છે તે આરાધક છે અને જે ઉપશમ નથી તે આરાધક નથી. માટે સ્વયં પિતે ઉપશમવું. ભગવન્! આનું શું કારણ? કારણ એકે-ઉપશમ એજ વિરતિજીવનને સાર છે.” સિદ્ધાંતમાં તે આમ છે. હવે જરા વિચાર કરે કે આજકાલ ચાલતાં સાધુઓના ઝગડાઓમાં કષાયની બહુલતા દેખાય છે કે? પરસ્પર ખમાવવાનું સુઝે છે? એક ગચ્છના એક સમુદાયના એકજ ગુરૂના નામને ધારણ કરનારાઓમાં ઝેરવેર કેટલે? “મારું કે મારું ફક્ત એટલેજ. તે પ્રત્યક્ષ છાપા દ્વારા વિગેરેથી સહુ કેઈને જોવામાં આવે છે. હવે તે કષાયને જે શ્રીપર્યુષણ જેવા પવિત્ર પર્વમાં શુદ્ધ અંતઃ કરણથી ખમાવતા હોય તે આટલા વર્ષોથી ચાલતે આવેલ ઝેરવેર રહે ખરો? નજ રહે. આ રહસ્યને ભુલી ગયા, માત્ર પંચમી કરવાથી એક દિવસ વધી જાય અને અનંતાનુ બંધી થાય. એવી ખોટી યુક્તિને ધારણ કરે છે, અને ભેળાજીને પિતાની માયા જાળમાં ફસાવે છે. પંચમી કરવાથી પાંચમી નરકમાં જવાનું હેય તે નરકમાં જવાના કારણે શાસ્ત્રકારોએ બતાવેલા છે-“ મહાઆરંભી, મહાપરિગ્રહી, રૌદ્રધ્યાની, માંસભક્ષી, પરસ્ત્રીગામી વિગેરે તેમાં આ પણ કારણ બતાવવું જોઈએ, તે તે બતાવેલ છે નહી, તે શાસ્ત્રકારે ભુલ્યા કે આજના જમાનાના નામધારી આચાર્યો ભુલ્યા? ઉસૂત્રની પરૂપણાઓ કરીને માઠીગતિમાં જવાની તેઓના આ ચિન્હ છે. શ્રીહીરવિજયસૂરિજેવાએ પ્રતિપાદન કહે છે કે આપણે વૃદ્ધ પરંપરાથી ચેથકારએ છીએ પણ પંચમીને વિરાધવી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪.
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. નહી” એમને શું એ જ્ઞાન નહી થયું હોય કે “પંચમીઆરાધે તે પાંચમી નરકમાં જાય.” પૂર્વાપરને વિચાર દુરાગ્રહીને હોતે નથી. નહી તે આવી પરૂપણ થઈ શકે જ નહી. શ્રીભદ્રબાહુસ્વામીએ આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં ફરમાવેલ છે કે- “ દ્વિતિ સનાળા મમત” અર્થાત્ કષા અનંત ભવ આપે છે, માટે તેઓને વિશ્વાસ કરે નહી. વર્તમાનકાલના કેટલાક નામચીન સાધુઓમાં આ વાત જાણે વિસારે ન પી ગઈ હોય એમ તેઓના વર્તન અને ભાષણથી જણાય છે. ભાદરવા સુદી પંચમીની આરાધના કરનાર પાંચમી નરકમાં જાય તે અગ્યારમાસની અગ્યાર પંચમીની આરાધના કરનાર કેટલામી નરકમાં જાય? તેને પણ વિચાર તે થવું જોઈએ, પણ તે પૂર્વાપરને વિચાર આવે ક્યાંથી, અને જે આવે તો આવું બેલાય નહી. આનંદઘનજી મહારાજે કહ્યું છે કે"पाप नही कोइ उत्सूत्र भाषण जीसो, धर्मनही कोइ जगसूत्र सरिखो । सूत्र अनुसार जे भविक किरिया करे, તેનો શુદ્ધ પારિત્ર પરવો. ધાર અર્થાત–જિનવચન વિરૂદ્ધ ભાષણ સમાન કોઈ પાપ નથી, અને જિનવચનની આરાધના સમાન કોઈ ધર્મ નથી, એથીજ સૂત્રના અનુસાર જે ભવ્યજીવ કિયા-ધર્મઅનુષ્ઠાન કરે તેને શુદ્ધ ચારિત્ર જાણે, મતલબકે તેનું જ કલ્યાણ થાય છે. વલી જુઓ આ શ્રી અજિતશાંતિસ્તવમાં કહેલ છે" जइ इच्छह परमपयं अहवा कित्तिं सुवित्थडे भुवणे । ता तिलुक्कुदरणे, जिणवयणे आयरं कुणह ॥४०॥" :
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
Adding
અર્થાત્—જો તમે પરમપદ-માક્ષને ઈચ્છતા હો! અથવા જગતમાં વિસ્તારવાલી કિર્તિને ઈચ્છતા હૈ ! તે ત્રણ લાકના ઉદ્ધાર કરવામાં સમર્થ જે જિનવચન તે પ્રતે આદર કરનારા થાઓ ! !. પણ ગચ્છ મતના કદાગ્રહ હોય તે જિનવચનની પ્રાપ્તિ થાય નહી. અને જિનવચનની પ્રાપ્તિ સિવાય જિનવચનના પ્રકાશ કરી શકાય નહી, ભલેને આચા હાય તાપણુ જિનવચનથી વિરૂદ્ધ પરૂપણા કરનારને આચાય તરિકે માનવાની પણ મનાઈ કરવામાં આવેલ છે. જુએ શ્રીમહાનિશીથ આદિ સિદ્ધાંતામાં બતાવેલ છે કે “ તિત્યયર સૌ વૃત્તિ, ગૌ સમં નિળમય વયાસેફ । માળા અફવામંતો, સૌ જાવુતો ને સવ્વુહો “શા ” અર્થાત્——તીર્થંકર ભગવાન્ સમાન આચાય, તે કે જે સમ્યક્ પ્રકારે જિનેશ્વરના સિદ્ધાંતના પ્રકાશ કરે. જિન આણાને ઉર્દૂ ઘન કરતા આચાય હાય તાપણું તેને કુપુરૂષ સમજવે પણ સુપુરૂષ ન જાણવા, એટલે સત્પુરૂષની પંક્તિમાં ન ગણવા. શાસ્ત્રોમાં એ પ્રમાણે બતાવેલ છે. કાંઈપણ કારણયાગે અપવાદે અંતરવિસે વ,” અર્થાત્ ભાદરવા શુદી પંચમીના પહેલા કારયેાગે કલ્પે, પણ ભાદરવા શુદી પંચમીની રાત્રિ આલંગવી કલ્પે નહી. આ પ્રમાણે શ્રીકલ્પસૂત્રમાં વચન છે. તેથી જ્યારે જ્યારે કાંઈ સખત કારણ હાય તા તેવારે તે કરી શકે. એટલાજ માટે સિદ્ધાંતમાં અપવાદ બતાવેલ છે. એક દિવસ વધી જવાની યુક્તિથી અપવાદનેજ જો માઝી પડિયે તે ‘ તે રાત્રિ ભાદરવા શુદી ૠચમીની આલ ધવી ક ંપે નહી. ” એ સૂત્રવચનની માન્યતા
4t
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
૩૫
S
www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમ ભાગ.
કયાં રહી. કારણગે પેલા પણ મહાપુરૂષએ કરેલ છે. કારણ વિના તે પાછે જે સૂવે માર્ગ બતાવેલ હોય તેજ પ્રમાણે કરે–ચાલે, એમ ચોકશ સમજવું. એક દિવસ વધી જવાનું જે કહે છે તે તે કેવલ યુક્તિ છે.
પ્રશ્ન ૫૫-ચતુથીની સિદ્ધિ માટે તિëગાલિ પન્નાને પુરાવે આપે છે, તેનું કેમ? તે શું વ્યાજબી છે?
ઉત્તર-ના, કારણકે તિગાલિપયન્સામાં ચતુર્થીની સિદ્ધિ માટે મૂલમાં કશુંએ લખાણ નથી. જે કદી કઈ પ્રતમાં હોય તે તે પ્રક્ષેપ થયેલ ગાથાઓ સમજવી. પણ મૂલની નથી. પાછલથી કેઈએ ઉમેરી દીધેલ છે, એમ સમજવું. જુઓ તે બીના કલ્પસૂત્રની કિરાણાવલી નામની ટીકા (ભાવનગર. આત્માનંદ સભા તરફથી પ્રગટ થએલ આવૃત્તિ) પત્ર ૧૩૧ માં સ્પષ્ટ ખુલાસે કરેલ છે
જિંજ હiૌપડ્યાંतेणउअ नवसएहि समइ-कतेहिं वद्धमाणाओ।
पज्जोसवण चउत्थी कालगसूरीहि तो ठविआ ॥१॥ , वीसहिं दिणेहिं कप्पो पंचग हाणीइ कप्प ठवणाय।
नवसयतेणउएहिं वुच्छिना संघ आणाए ॥२॥ सालाहणेण रत्ना संघाएसेण कारिओ भयवं ।
पज्जोसवण चउत्थी चाउम्मासं चउदसीए ॥३॥ चाउमासग पडिक्कमणं पख्खिअदिवसंमि चउबिहो संघो।
नवसय तेणउएहिं आयरणं तं पमाणंति ॥४॥ ... इति गाथा चतुष्टयं तीर्थोद्गाराद्युक्तसम्मतितया मदर्शितं
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૭ तीर्थीद्वारे च न दृश्यते इत्यपि विचारणीयम् । यद्यपि 'तेणउअ नवसएहि' इति गाथा कालसप्ततिकायां दृश्यते, परं तत्र प्रक्षेपगाथानां विद्यमानत्वेन तदवचूर्णावव्याख्यातत्वेन चेयं गाथा न सूत्रकृत-कर्तृकेति संभाव्यते ॥ અર્થ—અને વલી સંદેહ-વિષૌષધિમાં–વદ્ધમાન સ્વામિથી ૯૩ વર્ષ ગએ છતે કાલકાચાર્યે ચોથની પર્યુષણ સ્થાપના કરી છેલા '
વસદિવસેં કલ્પ, પંચકની હાની અને કલ્પસ્થાપના ૯૯૩ માં સંઘની આજ્ઞાથી નાશ પામ્યા છેરા - શાલિવાહન રાજાએ સંઘના આદેશથી ભગવાન કાલકાચાર્યની પાસે થના પર્યુષણ અને માસી ચતુદંશીના દિવસે કરાવી લેવા
૪માસી પડિક્કમણું પખિના દિવસમાં અર્થાત્
૧ સ્થાપના ક્યાં કરી છે. તેમને તે ન છૂટકે કરવી પડી છે. એમ સ્પષ્ટ નિશીથચૂર્ણિ બતાવી રહેલ છે. આથી જ સમજાય તેમ છે કે આ ગાથાએ નવી કોઈએ જોડી નાખેલ છે.
૨ સંધ કયાં એકઠા થયો ? તેમાં કયા કયા આચાર્યો હતા? એ બીના કોઈ પણ સ્થાનમાં નથી. માટે આ ગાથા પણ પાછલથી કોઈયે જેડી નાખી છે.
૩ સંઘે રાજાને કહ્યું નથી કે તમે કાલકાચાર્યને કહો કે જેથી - તેઓ ચોથ કરે. રાજાએ પોતે જ કહ્યું છે. આ બીના નિશીથચૂર્ણિમાં
સ્પષ્ટ છે. આથી જ સંબંધ વિનાની આ ગાથા પ્રક્ષેપ જણાય છે. - ૪ કાલકાચાર્ય પછી કેટલાએક કાલ બાદ થએલ નિશીથચૂર્ણિકાર પણ માસી પૂનમનીજ લાવેલા છે. કિંતુ ચઉદશની
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
ચઉદશે ૯૩ માં ચતુર્વિધ સંઘે આચરણને પ્રમાણ કરી liઝા એ પ્રમાણે ગાથા ચાર તિëગાલિય આદિમાં કહેલ; સંમતિપણાએ કરીને બતાવી પણ તિગાલિય પટનામાં, એ ગાથાઓ દેખાતી નથી. એ પણ વિચારવું જોઈએ. જો કે,
તે નાનgf” એ પ્રકારની ગાથા કાલસપ્તતિકા ગ્રન્થમાં દેખાય છે. પરંતુ ત્યાં પ્રક્ષેપ ગાથાઓનું વિદ્યમાનપણું હેવાથી અને તેની અવચૂર્ણિમાં વ્યાખ્યા નહીં કરેલ હોવાથી આ ગાથા સૂત્રકારની કરેલ નથી એમ સંભાવના થાય છે.” એ પ્રમાણે ગાથાઓનું પ્રક્ષેપણું થએલ છે. તેથી તે ગાથાઓ પ્રમાણભૂત ગણાય નહિ. તેવી ગાથાઓથી ચતુથની કઈ સિદ્ધિ કરવા જાય તે તે વ્યાજબી નથી.
પ્રશ્ન પ૬-છઠ અઠ્ઠમનું તપ શ્રી પર્યુષણ પર્વમાં મુખ્યતાએ કઈ તિથી કરવું જોઈએ?
ઉત્તર- છઠ તપ કરવું હોય તે ભાદરવા સુદ ચોથ અને પંચમીનું છઠ કરવું, અને અઠ્ઠમતપ શ્રીપર્વનું કરવું હેય તે ભાદરવા સુદ ત્રીજ, ચોથ અને પંચમીનું કરવું. એ પ્રમાણે શાસ્ત્રકારોએ ફરમાવેલ છે, એટલે ભાદરવા સુદી છઠનું પારણુ આવે એવી રીતે તપ કરવું, પણ ભાદરવા સુદી પંચમીનું પારણું કરવું નહી. આ તે સર્વ ગચ્છવાળાઓની માન્યતા છે. શ્રીકાલકાચાર્યથી ચાલેલી કારણીયા ચોથની સંવછરી કરનારા પણ પંચમીની આરાધના કરવી બતાવે લાવેલા નથી. તે પછી ૯૯૩ માં સંઘે આચરણાને પ્રમાણુ કરી. એ બીના કેવી રીતે બંધ બેસતી આવે. તેથી જણાય છે કે આ ગાથાઓ મતાગ્રહીયે બનાવેલ છે, અને પૂર્વાચાર્યોના ગ્રન્થોમાં પ્રક્ષેપ પણ કરી દીધેલ માલમ પડે છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૩૪ છે, પણ વિરાધના બતાવતા નથી. તપગચ્છાચાર્ય શ્રીહીરવિજયસૂરિ હરિપ્રશ્નગ્રન્થમાં ફરમાન કરેલ છે કે–
"येन शुक्लपंचमी उच्चरिता भवति तेन मुख्यवृत्या તૃતીયાતtsp તા: » અર્થાત જેણે શુદી પંચમી ઉચરેલી હોય તેણે તે અવશ્ય ભાદરવા સુદી ત્રીજથી અઠ્ઠમ તપ કરવું, એટલે ત્રીજ, ચોથ અને પંચમીને અઠ્ઠમ કરે. ભાદરવા સુદી છઠનું પારણું થાય એવા હીસાબે જેટલી મોટી તપસ્યા કરવી હોય તેટલી કરવી, પણ મોટી તપસ્યા કરી ભાદરવા સુદ પાંચમનું પારણું કરવું નહી, છઠનું કરવું. એ પ્રમાણે આચાર્યો બતાવે છે, છતાં પણ અત્યારે તે ઉપર ધ્યાન આપતા નથી અને ગહરી પ્રવાહમાં ખેંચાયા જાય છે, તેમ ન થવું જોઈએ. શાસ્ત્ર આજ્ઞા પ્રમાણે તપસ્યા થાય તે લાભ મેળવી શકાય, માટે બરાબર ધ્યાન આપીને સૂત્રાજ્ઞા પ્રમાણે સંવત્સરીનું તપ કરવું, તેમાંજ આરાધકપણું રહેલ છે. પણ કહેરી પ્રમાણે વર્તવાથી આરાધકપણું થતું નથી. તેથી પરમાત્માની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું તેમાંજ કલ્યાણ છે. અત્રે કઈ એમ કહે છે કે-શ્રીહીરવિજયસૂરિ તે શુક્લ પંચમીના નિયમવાળાઓને ભાદરવા સુદી પંચમી આરાધવાની વિધિ બતાવેલ છે, તેથી બીજાઓને શું? એઓને સમજવું જોઈએ કે-ભલે તેમણે તેઓને આરાધવાની વિધિ બતાવેલ છે. પણ આરાધવા
ગ્ય હેય તેનીજ તેઓ બતાવેને. તેથી કરીને બીજાઓએ વિરાધવી કે ન સેવવી ન આરાધવી એમ તેમણે કહ્યું નથીને. જે આરાધવા યોગ્ય હોય તેનીજ ભલામણ કરવામાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
આવે છે, અથવા આરાધવાની વિધિ બતાવવામાં આવે છે, પણ બીજાની બતાવવામાં આવતી નથી. જો કે તે દિવસે બ્રહાચર્ય પાલન કરવું, યથાશક્તિ તપ કરવું અને લીલોતરી તથા આરંભ સમારંભનું ત્યાગ કરવાવડે કરીને પણ તે તિથીની આરાધના થઈ શકે છે, તેની તે તેમણે કેઈને મના કરી નથી. નીયમવાલાઓને જે આરાધવાનું હોય તેને બીજા આરાધે તે તેમાં દોષ ઓજ લાગે છે, નિયમવાળાને આરાધવાની ફરજીયાત હોય છે, અને બીજાઓને મરજીઆત હોય છે, એટલે ઈચ્છા ઉપર આધાર છે. પણ મૂલ પતિથી આરાધવા ગ્ય છે તેથી જ તેની ભલામણ કરવામાં આવેલ છે. અને તે સંબંધમાં (શ્રીવિજ્યાસુરિ કૃત વિવિધ પ્રશ્નોત્તર ગ્રન્થ પૃષ્ઠ ૧૦૬ માં તેમણે) કહ્યું છે કે-“શ્રીજગદ્ગુરુમહારાજ પંચમીનું જેમ આરાધના થાય તેમજ ફરમાન કરે છે. અઠ્ઠમ તપ પણ મુખ્ય વૃત્તિથી ત્રીજથીજ કરવા જ્યારે કહે છે તે તે દિવસે લીલોતરીનું શાક તો અવશ્ય વર્જવુંજ ગ્ય છે માટે પંચમીને વિરાધવી નહી. આ પ્રશ્ન પ૭–કવિ વીરવિજયજીએ પર્યુષણાનું ચૈત્યવંદન કરેલ છે, અને તેમાં લાવ્યા છે કે
“રૂપા છે નહી પંચમી, સરવે સમાળા જોય, ... भवभीरु मुनि मानसे, भाख्यो अरिहानाथे " એમ તેઓ કેમ લાવ્યા હશે? શું તે ઠીક છે?
ઉત્તર-ના, કારણકે મત-પંથના આગ્રહમાં જ્યારે પડિ જવાય છે, ત્યારે પૂર્વાપરને ખ્યાલ રહેતું નથી, અને સૂત્ર-સિદ્ધાંતના યથાર્થ વિચારને વિદ્વાને પણ ભુલી જાય છે. એટલાજ
.
.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ ૪૧ માટે કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિએ જણાવેલ છે કે
દષ્ટિરાગ એ પાપી છે કે વિદ્વાનોને પણ સત્ય બીનામાં મુંઝાવી નાખે છે. તેમજ શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજ પણ જણાવે છે કે-આગ્રહી મનુષ્યની મતિ જ્યાં ચેટ હેય છે ત્યાં યુક્તિઓને લઈ જાય છે.” આવું બન્યા કરે છે. તેથીજ ભવભીરૂ પૂર્વાચાર્યો શ્રી અભયદેવસૂરિ વિગેરે સ્વકૃત ટીક ગ્રન્થમાં જણાવે છે કે- જે આગમ-સિદ્ધાંતને અનુસરતું હોય તેજ અર્થ લેવો. બીજે નહી. એ મહાપુરૂષે ધુરંધર વિદ્વાન છતાં કેવા નમ્ર છે તે એમના લખાણ ઉપરથીજ જણાય તેમ છે. હવે આપણે એ દહાને વિચાર કરીયે. એ કહે કવિ વીરવિજયજીને છે? એમ ચોકકસ માની શકાતું નથી, કારણ કે-કવિતામાં પ્રયાસ જે જોઈયે તે બંધ બેસતે (ચોથ-નાથે) નથી. અને શ્રી વીરવિજયજીની કવિતા પ્રયાસવાલી હોય છે. તેથી કઈયે ઉમેરી દિધેલ હેય એમ સંભાવના થાય છે. પછી તે ફાવે તેમ હોય પણ ગ્ય તે નથી જ. હવે એ દૂહાના અર્થમાં ઉતરીયે “ઈણ કાલે નહી પંચમી” અને “ભાંખી અરિહા નાથે ? આ કાલમાં પંચમી નથી. એમ અરિહંતનાથે કહેલ છે. કયા સૂત્ર-સિદ્ધાંતમાં બતાવેલ છે? તેનું નામ નિશાન નથી. ભગવંતનું કથન હોય તે તે સૂત્રમાં જ હોય. ભગવંતની વાણી સૂત્ર-દ્વાદશાંગી વિના હેય નહી. વલી લખે છે કે “સરવ સમાણ ચોથ' સર્વને માનનીય ચોથ છે. તે પણ લખાણ કઈ જગ્યાએ નથી, અને સર્વે જૈનોમાં તે પ્રમાણે બનતું પણ નથી. માત્ર તપગચ્છ અને ખરતરગચ્છમાં થાય છે. તે સર્વને માનનીય ચોથ કેમ કહી શકાય ? માટે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. તેમણે વ્યાજબી લખેલ નથી. કવિ નિરંકુશ હોય છે. એ કહેવત ચાલી આવે છે. જેમ ઉદાહરણ તરિકે જુઓ - પંચકલ્યાણક પૂજા તેમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનને વૈરાગ્ય શાથી થયે? તે સંબંધમાં લખે છે કે
'राजेमतीकुं छोडके नेम संयम लीना, चित्रामण जिन નોવતે વૈરા, મીના” તીર્થકર ભગવાન સ્વયંભુદ્ધ હોય છે. તેમને વૈરાગ્ય માટે કઈ પણ નિમિત્ત હોતું નથી. અને જે નિમિત્તની અપેક્ષા હેય તે સ્વયંબુદ્ધ કહેવાય નહી. છતાં પણ નિમિત્ત લાવીને મુકેલ છે કે-ચિત્રામણને જોઈ ભગવાન વૈરાગ્યથી ભીના થયા.” તેજ બીના પાર્શ્વનાથની થઈમાં પણ લાવેલા છે
'नेमिराजी चित्रविराजी विलोकी व्रत लीये." ઈત્યાદિ જે બીના લાવેલા છે તે શાસ્ત્રથી સિદ્ધ થઈ શકે તેમ નથી. વલી જુઓ મહાન પૂર્વાચાર્યો જેવા કે-“શ્રીહરિભદ્રસૂરિ, શ્રીનેમિચંદ્રસૂરિ, શ્રીઅભયદેવસૂરિ, શ્રીમુનિચંદ્રસૂરિ, શ્રીવાદિદેવસૂરિ શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ વિગેરે પંચમીની આરાધના કરનારાઓ હતા. તેમને “ભાખી અરિહા નાથે, ઈણ કાલે નહી પંચમી. એ સંબંધી જ્ઞાન શું ન હતું? અને આ પદે બનાવનારને કેઈ વિશેષ જ્ઞાન થયું છે? જેથી આ કાલમાં એટલે પંચમ કાલમાં પંચમી રહી નથી. શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીરસ્વામિ મેક્ષ ગયા બાદ ત્રણ વર્ષ અને સાડાઆઠ મહિને પંચમ કાલ બેઠે. તે કાલમાં પંચમી નહી. એ પ્રકારના આ વચન ક્યા જ્ઞાનના યેગે ઉચ્ચારણ થયેલ હશે? જુઓ શ્રીહીરવિજયસૂરિ પણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ ૪૩ પંચમીપને તિથી તરિકે બને ત્યાં સુધી આરાધના કરવાનું કહે છે. તે પણ એમ તે કહેતા નથી કે આ કાલે પંચમી નથી, તેથી આરાધવી નહી. માટે જે શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ હોય તે કઈ રીતે બંધ બેસતુ થાય નહી. દષ્ટિરાગથી ઉચ્ચારણ કરાએલા વચને સર્વને માન્ય થઈ શકતા નથી. વલી અક્ષયનિધી તપના સ્તવનમાં લાવેલા છે કે-સુંદરીએ પાંચમનું પારણું કર્યું. તે શ્રાવિકા પ્રાયે બારમાં શ્રીવાસુપૂજ્ય ભગવાનના શાસનમાં થઈ ગયેલ છે, એમ માને છે. તે તે કાલમાં પણ શું પંચમી ન હતી? તે સમયમાં તે ચે આરે હતું. તે વખતે પણ શું ચોથ હશે? તમારી માન્યતા પ્રમાણે તે “ઈણ કાલે નહી પંચમી એમ છે તે તે કાલમાં પણ તમારી આ કવિતાના હિસાબે પંચમી ક્યાં રહી? માટે આ કવિતા દષ્ટિરાગથી બનાવેલ છે. એમ ખુલ્લુ માલમ પડે છે.
વલી ગાથા ૭ મી એજ ચૈત્યવંદનની લખી છે તે પણ કેવલ સ્વમતાગ્રહ પોષણ કરવા પૂર્તિજ છે. તેમાં ચૈત્યના વંદનને ભાવ મુદ્દલ નથી, જુઓ તે ગાથા –
नव वखाण पुंजी मुंणो, शुक्लचतुर्थी सीमा । पंचमी दिन वांचे शुणे, होइ विराधक निमा ॥७॥ “પંચમીના દિવસે વાંચે અને શાંભલે તે નિચેથી વિરાધક થાય ? આ શબ્દ જ્ઞાનીઓના વચનને ઉત્થાપન કરનારા હોવાથી ઉત્સુત્ર તરિકે ગણિ શકાય, કારણ કે પંચમીની આરાધના આજકાલની નથી, પણ અનાદિ કાળથી ચાલી આવેલી છે. તીર્થકર, ગણધર, શ્રુતકેવલીઓ, પૂર્વધર વિગેરે મહાપુરૂષોએ તેની આરાધના તથા ઉપદેશ શ્રોતાજનોને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ,
કરેલ છે. તે દિવસે વાંચન અને શ્રવણ પરંપરાથી ચાલતું આવેલ છે. તેને ઉત્થાપન કરવું તે તે માટે દેષ છે. શું એ મહાપુરૂષે પંચમીના દિવસે શ્રોતાઓને શ્રવણ કરાવે તેથી વિરાધક થાય? એમ કહે છે? એમ કહેવું એ તદ્દન અયોગ્ય છે. કલ્પસૂત્ર એટલે મુનિના આચારનું સિદ્ધાંત, જેમાં મુનિઓને આચાર બતાવેલ છે, તેને પંચમીના દિવસે શાંભલવાથી વિરાધકપણું થાય એમ જે કહે તેને જિનઆણ આરાધક કેવી રીતે સમજ? કલ્પસૂત્રની અંદર જિનેશ્વરના ચરિત્ર, ગણધરસ્થવિરાવલી અને પહેલા તથા છેલ્લા તીર્થકરના મુનિને આચાર એ વસ્તુ રહેલ છે. એ વસ્તુને તે સાંભલવાથી વિરાધકપણું થાય એમ કહેવું કેટલું ગેરવ્યાજબી છે, તે વિચારે ! તે શું કરવાથી આરાધકપણું થાય? શું જિનેશ્વરેન ચરિત્ર વાંચવા નહી? અને શાંભલવા નહીં? ગણધરાદિ થઈ ગએલા મહાન પૂને તે દિવસે યાદ કરવા નહીં ? અને તે દિવસે ધર્મોપદેશ શાંભલવું નહીં? એમ તે નજ મનાય. જ્ઞાનિઓએ ઉપર બતાવેલાને આચરવામાં સેવવામાં કે શાંભલવામાં મનાઈ કરી નથી. કે-“ભાદરવા શુદી પંચમીએ કલ્પસૂત્ર વાંચવું નહીં તથા શાંભલવું નહીં ” એ કેવલ દષ્ટિરાગથી બેલાએલ છે, એમ સમજવું. કઈ પણ શાસ્ત્રમાં મહા-પુરૂષોએ મનાઈ કરી નથી, કિંતુ તે દિવસમાં તે તે અવશ્ય કરવાને આદેશ આપેલ છે.
પ્રશ્ન ૧૮-સૂત્ર-સિદ્ધાંત કે આગમ કેન કરેલ પ્રમાણ ગણી શકાય ? એટલે જિનેશ્વર પ્રણીતવચન અવિરૂદ્ધ-જિનેન્દ્ર વચન તુલ્ય માની શકાય?
ઉત્તર-શ્રીજિનભદ્રગણિકૃત સંગ્રહણી સૂત્ર મળે તેનું
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુરતક ૪૦ ૪૫ સ્વરૂપ આ પ્રમાણે કહેલ છે-શ્રીસુધર્માસ્વામી વિગેરે ગણધર દેએ વિરચિત અને પ્રત્યેક બુદ્ધોએ તથા ચૌદ પૂર્વધર શ્રુતકેવલીઓએ અને પરિપૂર્ણ દશ પૂર્વધર મહાપુરૂષોએ રચેલને-સૂત્રસિદ્ધાંત કે આગમ કહી શકાય, કારણ કે એવા મહાપુરૂના વચન જિનેશ્વરપ્રણિત વચન અવિરૂદ્ધ જિનેન્દ્ર વચનતુલ્ય ગણાય છે. ઉપર બતાવેલા મહાપુરૂષના સિવાય હરકેઈના રચેલા બનાવેલા સિદ્ધાંત ગ્રન્થ સૂત્ર તરીકે ગણાતા નથી, કારણ કે ખલનાદિ દેને સંભવ રહેલ છે, છદ્મસ્થ અલ્પજ્ઞપણને લઈને. આપણું માન્યતા તે એવી જ હોવી જોઈએ કે-તેજ સાચું અને શંકા વિનાનું કે જે જિનેશ્વર પરમાત્માએ કહ્યું.” આ શ્રદ્ધા રાખવામાં આવે તે જીવનું અવશ્ય શ્રેય થાય. એ શ્રદ્ધાને કેવી રગેરગમાં ભરવી જોઈયે.
પ્રશ્ન ૫૯-સૂત્ર-સિદ્ધાંતમાં નહી જોએલી,નહી શાંભળેલી એવી બીનાઓની પ્રરૂપણ કરે તેને કેવા પ્રકારને દોષ લાગે?
ઉત્તર–તેને મહાન દેષ લાગે છે. શ્રીભગવતીસૂત્રમાં મંડુકના પ્રશ્ન ચાલેલા છે, તેમાં શ્રીવર પરમાત્મા કહે છે કે-હે મંડુક ! જે અર્થ, હેતુ, પ્રશ્ન, અને વ્યાખ્યા તેઓને પોતાની જાતે જાણેલ ન હોય, કેઈ પણ સિદ્ધાંત-ગ્રન્થમાં દીઠેલ ન હોય, કેઈ પણ જ્ઞાની અથવા સદ્ગુરૂ મહારાજ પાસે શાંભલવામાં આવેલ ન હોય, અને અર્થ, હેતુ, પ્રશ્ન, અને વ્યાખ્યાઓથી અપરિજ્ઞાત-અજાણ હોય છતાં બહુ મનુષ્યની અંદર કહે-બેલે, પ્રરૂપે-ઉપદેશ કરે છે હું જાણું છું, મેં જેએલ છે, મેં સાંભળેલ છે, સારા જાણવામાં છે.), તે તે અરિહંતની આશાતના.
રગેરગમ ૫૯-સ પણ કરે
છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
કરનાર થાય છે, અરિહંતે એ પ્રરૂપેલધમની આશાતના કરનાર થાય, કેવલી ભગવાનની આશાતના કરનાર થાય અને કેવલી ભગવંતોએ પ્રરૂપેલ ધર્મની આશાતના કરનાર થાય. તે શ્રીભગવતીસૂત્રને પાઠ નીચે પ્રમાણે જાણો– (3 ગંગા! (બંદુન્ના!) ગરાસે વા પણ ન वागरणं वा अनायं वा अदिलु वा अस्सूयं वा अपरिनायं वाबहुजणमझे आघवेइ पनवेइ दसइ निदंसइसेणं अरिहंताणं आसायणाए वइ, अरिहंतपन्नतस्स धम्स्स आसायणाए वइ, केवलीणं आसायणाए वइ, केवली पन्नतस्स धम्मस्स आसायणाए वहइ.) આ સૂત્ર ગીતાર્થના હૃદયમાં સદા જાગતે રહે છે. તેથી કદાપિ ઉસૂત્રની પ્રરૂપણ કરતા નથી.
પ્રશ્ન ૬૦-પર્યુષણાને તપ અઠ્ઠમ વિગેરે પર્યુષણથી આગલ તથા પાછલ કરે છે તે થઈ શકે?
ઉત્તર-હા, પર્યુષણને તપ અઠ્ઠમ વિગેરે શ્રીપર્વના આગલ તથા પાછલ પણ થઈ શકે છે, કારણ કે શાસ્ત્રોમાં અતીત-પચ્ચખાણ તથા અનાગત-પચ્ચખાણ બતાવેલ છે, ત્યાં એજ વ્યાખ્યા કરેલ છે કે-પર્યુષણસંબંધી તપ પર્યુષણ પહેલા કારણ જેગે કરી લે, તેનું નામ અતીતપચ્ચખાણ કહેલ છે. અને કારણગે પયુંષણ સંબંધિ તપ પર્યુષણ પછી કરવામાં આવે તેનું નામ અનાગતપશ્ચખાણ કહેલ છે. તેથી પર્યુષણાનું તપ પહેલા તથા શ્રી પર્વના પછી પણ થઈ શકે છે, તેમાં કેઈ જાતને દોષ નથી. : : : પ્રશ્ન ૬૧ સિદ્ધાંતેમાં અથવા ચૂર્ણિ, ટીકાઓમાં કઈ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦.
૪૭
જગ્યાએ પણ શ્રાવણ સુદી પંચમીમાં અથવા ચોથની પર્યષણ કરવી એમ બતાવેલ છે કે?
ઉત્તર-ના,એમ બતાવેલ નથી. પરંતુ સિદ્ધાંત વિગેરેમાં ભાદરવા સુદી પંચમીના પર્યુષણ કરવા એમ બતાવેલ છે. જુઓ પર્યુષણાકલ્પચૂર્ણિ:– “ મજયા પાસવા વિસે ગાજર અન્ન જાણે सालवाहणो भणिओ भद्दवयजुण्ह पंचमीए पज्जोसवणा." અર્થાત્ –એક વખત પર્યુષણાને દિવસ આવે છતે આર્યકાલકે સાલવાહનને કહ્યું કે ભાદરવા સુદી પંચમીએ પર્યુષણ છે. તેમજ વલી જુઓ નિશીથચૂણિ દશમેદ્દેશકમાં" पविठेहिअ भणि भद्दवय-सुद्ध पंचमीए पज्जोसविजइ समण-संघेण पडिवनं" અર્થાત્-નગર પ્રવેશ કર્યા બાદ કહ્યું કે ભાદરવા સુદી પંચમીએ પયુંષણ કરશું, સાધુ સમુદાએ તે સ્વિકારિ લીધું. વલી પણ જુઓ નિશીથચૂર્ણિમાં– " भद्दवयपंचमीए अधिकरणे उपण्णे संवच्छरो भवइ, छठीए एगदिणूणो संवच्छरो भवइ " અર્થાત્ -ભાદરવા સુદી પંચમીએ અધિકરણ ઉત્પન્ન થએ છતે સંવચ્છર થાય. અને છઠના દિવસે અધિકરણ ઉત્પન્ન થાય તે એક દિવસ ઉણે સંવચ્છર થાય છે. અને વલી જુઓ કલ્પસૂત્રની ટીકા કિરણાવલી ( આત્માનંદ સભા ભાવનગર વાલી) ના પત્ર ૧૭૮માં " नहि काप्यागमे भदवय-सुद्ध-पंचमीए पज्जोसविजइत्ति पाठवत् , 'अभिवट्टिअ-वरिसे सावण-सुद्ध पंचमीए.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. पज्जोसविज्जइ'त्ति पाठ उपलभ्यते" અર્થાત-ભાદરવા શુદી પંચમીએ પજોસણા કરવી એ પાઠ જેમ સર્વત્ર આગમ વિગેરેમાં દેખાય છે. તેમ અભિવર્ધિત વર્ષમાં શ્રાવણ સુદી પંચમીએ પયુંષણ કરવી એ પ્રકારે પાઠ કઈ પણું આગમવિગેરેમાં જણાતું નથી. ઉપરના પુરાવાઓથી સિદ્ધ થાય છે કે ભાદરવા સુદી પંચમીએ જ પર્યુષણા કરવી. અને એજ શાસ્ત્રસંમત છે.
પ્રશ્ન દૂર-સિદ્ધાતમાં ચોમાસી પ્રતિક્રમણ કરવાનું કઈ તિથીએ બતાવેલ છે?
ઉત્તર-સિદ્ધાંતમાં માસી પ્રતિક્રમણ કરવાનું પૂર્ણિમાનાદિવસે બતાવેલ છે. જુઓ fસુયગડાંગ સૂત્રની વૃત્તિ" चाउद्दसमुद्दिडपुन्नमासिणीसु पडिपुग्नं पोसह सम्म अणुपालेमाणे समणे निग्गंथे० वृत्तिः-तथा चतुर्दश्यष्टम्यादिषु तिथि पदिष्टासु-महाकल्याणिक-संबंधितया पुन्यतिथित्वेन प्रख्यातासु तथा पौर्णमासीषु च तिसृष्वपि चातुर्मासिकतिथिष्वित्यर्थः, एवं भूतेषु सुष्टु-अतिशयेन प्रतिपूर्णी यः पौषधो व्रताभिग्रहविशेषस्तं प्रतिपूर्णम्आहार-शरीरसत्कार-ब्रह्मचर्याऽ-व्यापाररूपं पौषधमनुपालयन्संपूर्ण श्रावक-धर्म-मनुचरति," અર્થા-ચઉદશ, આઠમ, મહાકલ્યાણિક-તિથી અને ત્રણ
. सूत्र-कृतांग-द्वितीय-श्रुतस्कंध-सप्तमाध्ययननालंदीयांख्यस्य श्रीशीलांकाचार्यकृत-वृत्तौ पृष्ट ४०८ आगमसमिति आवृत्तिः ॥ तथा पृष्ट ४१९-४२०.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ ૪૯ માસીની પૂર્ણિમા તિથી, એ પ્રકારના ધર્મ દિવસમાં શ્રેષ્ઠ ચાર પ્રકારવાલ–આહારને ત્યાગ, શરીરસત્કારને ત્યાગ, બ્રહ્મચર્યનું પાલન, અને સાવદ્ય વ્યાપારને ત્યાગ, તે રૂ૫ પ્રતિપૂર્ણ–પૌષધ-વ્રત પાલન કરતાં સંપૂર્ણ-શ્રાવકધર્મને આ ચરે છે. એ પ્રમાણે પંચાંગીમાં ચોમાસી પ્રતિક્રમણ કરવાનું પૂર્ણિમાને દિવસે બતાવેલ છે. પણ બીજી તિથીમાં નહીં.
પ્રશ્ન ૬૩-ચતુર્માસી પ્રતિક્રમણ પૂર્ણિમાના દિવસે કરવાનું કેઈ પણ ગ્રન્થમાં બતાવેલ છે? અને તે પ્રમાણે કેઈએ કરેલ છે?
ઉત્તર-હા. ચતુર્માસી પ્રતિક્રમણ પૂર્ણિમાના દિવસે કરવાનું તરંગવતીનામના ગ્રન્થમાં બતાવેલ છે, અને તરંગવતીએ તે પ્રમાણે કરેલ પણ છે. જુઓ તેનું પૃષ્ઠ ૨૨ મું “એવે કાર્તકી પૂર્ણિમાં આવી, એ કૌમુદી પર્વ તરીકે મનાય છે. તે પર્વને મોટા આનંદને દિવસ ગણવામાં આવે છે. હિંસક ધંધા કરનારાઓના હાટ બંધ રહે છે. અને કષ્ટ કરીને આજીવિકા કરનારાઓને વિશ્રાંતિ મલે છે. ધમનિષ્ઠ મનુષ્ય તપ, જપ, દાન, પુણ્ય આદિ કરીને પિતાના જન્મને સફલ કરવા પ્રયત્ન કરે છે. એ દિવસે મેં પણ મારાં માતાપિતાની સાથે ઉપવાસ કર્યો. સંધ્યાકાલે
* જૈનમાં પ્રાચીન સાહિત્ય કથા ગ્રંથ ગણાય છે.
પ્રાકૃત ભાષામાં ગાથાબંધ તે ગ્રન્થ છે, તેના મૂલક પાદલિસાચાર્ય છે, અને સંક્ષેપ-કર્તા નેમિચંદ્ર-ગણી છે. ગુજરાતી-અનુવાદ-કરનાર નરસિંહભાઈ ઈશ્વરભાઈ પટેલ. પ્રકાશક-અબલચંદ કેશવલાલપ્રેમોદી. હાજાપટેલનીપલ અમદાવાદ. વિક્રમ સં. ૧૯૮૦ માં છપાએલછે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૦
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. ચાતુમાસિક પ્રતિક્રમણ કરીને બધા આત્માઓની સાથે જાણે અજાણે થએલા અપરાધ માટે મનેભાવે ક્ષમા પ્રાર્થના કરી. સવાર થતાં મેં ઉપવાસનું પારણું કર્યું.” ઇત્યાદિ બીના બતાવેલ છે. તથા પૃષ્ટ ૨૪ માં “ આપણું ધર્મ પ્રમાણે પર્વને દિવસે હમેશના સુવાના ખંડમાં સુવાને બદલે પૌષધ લેવાના ખંડમાં જમીન ઉપરજ સુવું જોઈએ. તે રાત્રે રાત્રિ જાગરણ કરવું જોઈએ અને પ્રભુનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ; એ પ્રમાણે હું પણ પૌષધ લેવાના ખંડમાં ગઈ અને મારાં માબાપ સાથે જિનપ્રભુની સ્તુતિ-વંદના કરીને દૈવસિક અને ચાતુર્માસિક પાપમાંથી મુક્ત થવા માટે પ્રતિક્રમણ કર્યું. એ બધું કરી રહ્યા પછી હું સ્થિરભાવે ભોંય ઉપર ઉંઘી ગઈ
પ્રશ્ન ૬૪-મુનિરાજ શ્રીકુશલચંદ્રજી મહારાજને સંધ તરફથી કઈ પણ પદવી અપાએલ છે ?
ઉત્તર-ના, પરમ પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રીકુશલચંદ્રજી સાહેબને ચતુર્વિધ સંઘ તરફથી કોઈ પણ પદવી અપાએલ નથી. અને ચોપમાં જે છપાએલ છે તે ભુલથી થએલ છે એમ સમજવું.
પ્રશ્ન ૬૫-શ્રીદેવચંદ્રસૂરિને સૂરિપદવી કેણે આપેલ છે? ઉત્તર-તેમને સૂરિપદયાતિસમુદાએ એકઠા થઇને આપેલ છે. પ્રશ્ન ૬૬-પંચાંગી કેને કહેવાય ?
ઉત્તર-પાંચ અંગના સમુદાયને પંચાગીશાસ્ત્ર કહેવાય છે, તે પાંચ અંગના નામ આપ્રમાણે જાણવા-૧ સસૂત્ર-સૂત્રસહીત, ૨ અર્થઅર્થ સહીત, ૩ સગ્રન્થ-ગ્રન્થસહીત, ૪ સનિર્યુક્તિ–નિયુક્તિસહીત, અને ૫ સસંગ્રહણિ-સંગ્રહણિ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. પદ્મ
સહીત. એ પાંચ અંગ, મૂલ પંચાંગીરૂપ છે. તે પાક્ષિકસૂત્ર વિગેરેમાં મતાવેલ છે—
65 *ससुते सअत्थे सत्थे सनिज्जुत्तिए ससंगयणिए जे गुणा वा भावा वा अरिहंतेहिं भगवंतेहिं पन्नत्तावा परुविया वा ते भावे सद्दहामो० " इत्यादि.
અર્થાત્—સસૂત્ર-સૂત્રમૂલપ!ઢસહીત, સઅČ:-વ્યાખ્યાએ કરી સહીત, સગ્રન્થઃ-સૂત્ર અને અર્થ અને રૂપ જે વર્તે તે ગ્રન્થ કહેવાય, તેણે કરી સહીત, સનિયુક્તિ-સૂત્ર અથની સંગતિ કરે અથવા સૂત્ર અને પરિપાટીથી જોડે તે ×નિયુક્તિ કહીયે તેણે કરી સહીત, સસંગ્રહણિ-યુક્તિપુરસ્સર બહુ અર્થના સંગ્રહ કરે, તેને સંગ્રહણિ કહિયે તે સહીત, જે ગુણા-ધર્મો, ભાવ-જીવાદ્વિપદાર્થો અરિહંત ભગવંતાએ કહ્યાં પ્રરૂપ્યાં તે ભાવેને સ་હું છું ઇત્યાદિ, હાલમાં આ પાંચને પણ પંચાંગી કહેવાય છે તેના નામ૧-સૂત્ર,૨-નિયુક્તિ,૩-ભાષ્ય,૪-ચૂર્ણિ,પ-વૃત્તિ-ટીકા’આ છે. સૂત્ર-એટલે ગણુધર, પ્રત્યેકબુદ્ધ, ચૌદપૂવ ધર-શ્રુતકેવલી, અને પરિપૂર્ણ દશપૂર્વ ધર મહાપુરૂષોએ રચેલ તે ×સૂત્ર કહે* શ્રી પપ્નીસૂત્ર મધ્યે પત્ર ૯ માં (દે. લા.)
* श्रीदशवैकालिक सूत्रहारिभद्रीयवृत्तिः पत्र २ जो. ( दे. ला. ) तत्र नियुक्तिरिति- निर्युक्तानामेव सूत्रार्थायां युक्तिः परिपाट्या योजनं निर्युक्त युक्तिरिति वाच्ये युक्तशब्दलोपान्निर्युक्तिः विप्रकीर्णार्थयोजना ॥
-
×શ્રીજિનભદ્રગણિકૃત સંગ્રહણિસૂત્ર તથા શ્રીમલયગિરિ વિ ચિત ટીકા. સુનું મારું, સૌ તેનાં
સુચ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
વાય. અને ખીજા અંગામાટે સક્ષેપથી કહીયે તે તે મૂલસૂત્ર પાઠને સંગતિપૂર્વક જિજ્ઞાસુ શિષ્ય સમજે તેને માટેની જે ન્યાખ્યાઓ તે નિયુક્તિ ભાષ્ય ચૂણિ વૃત્તિ કહેવાય છે. તેના શદાર્થ આ પ્રમાણેછે-નિયુક્તિ-સૂત્ર અર્થની સંગતિ કરી આપે, ભાષ્ય-સૂત્રપદની સાથે સ્વપદની વ્યાખ્યા કરે, ચણિ-સૂત્રપદના અવયવા સહીત કહે. વૃત્તિ-સૂત્રપદા શિષ્યની બુદ્ધિમાં પ્રવેશ કરે તેવી રીતની વ્યાખ્યા. એ પાંચેને પંચાંગીકહેવાય છે.
પ્રશ્ન ૬૭-શ્રી પાર્શ્વ ચદ્રસૂરિ પંચાંગીને માનતા નથી? ઉત્તર-શ્રીપાર્શ્વ ચંદ્રસૂરિજી પંચાંગીને બરાબર માને છે, અને જો શ્રીપા ચદ્રસૂરિજી પંચાંગીને ન માનતા હોય તે શું માને છે ? કારણકે પંચાંગી એટલે સૂત્ર, નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણિ અને વૃત્તિ, એમના નામ પંચાંગી કહેવાય છે. શ્રીપાચંદ્રસૂારજી શું સૂત્ર નથી માનતા ? તેમતેા નથી, કારણકે તે સત્રને તા શ્રીપા ચંદ્રસૂરિજ બધાય કરતા અધિક માને છે. અને બાકીના ચાર અંગ જે છે તેતે સૂત્રની સંગતિ કરવા માટે સૂત્રનું રહસ્ય ભવ્યાત્માને મરાબર સમજાય તે માટેની વ્યાખ્યાઓ છે, તેને શ્રીપાશ્વ ચદ્રસૂરિજી કેમ ન માને ? શ્રીપાર્શ્વ ચદ્રસૂરિજી તેા સૂત્રથી અવિરૂદ્ધૃતિ વ્યાખ્યાઓને ખરાખર માને છે. આજકાલના કેટલાએક અહમિન્ત્ર સાધુએ તથા ગૃહસ્થા શ્રીપા ચંદ્રસૂરિજી ઉપર ખાટા આરોપ આપે છે કે શ્રીપાર્શ્વચંદ્રસૂરિ પંચાંગીને માનતા નથી પણ પાતે केवलिणा रइयं, अभिन्नदसपुत्रिणा रहयं ॥ १ ॥ व्याख्यायदुगणधरैः सुधर्मास्याभिप्रभृतिभिर्विरचितं यश्च प्रत्येकबुद्धै
छत केवलिना चतुर्दशपूर्वधारिणा यश्चाभिन्नदश पूर्वेण परिपूर्णदश पूर्वधारिणा विरचितं तदेतत्सर्व सूत्रमिति ॥
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦, ૫૩ પંચાંગીને માને છે કે કેમ? તેને તે વિચાર સરખે પણ આવતો નથી. ‘ડુંગરેં બળતું દેખાય છે પણ પગ તલે બળતું દેખાતું નથી” સહકેઈપરના દેષ જોવામાં દીવ્ય ચક્ષુ છે પણ પોતાના દેષ જોવામાં જન્માંધ સદશ આચરણ કરે છે. હવે વિચારે કે શ્રી સિદ્ધાંતમાં સર્વત્ર મુનિઓને વેત માને પેત વસ્ત્ર ધારણ કરવાનું પ્રભુએ ફરમાન કરેલ છે. તેને છે પત વસ્ત્ર ધારણ કરવાનું કોઈ પણ સૂત્ર પંચાંગીમાં બતાવેલ નથી છતાં સૂત્ર પંચાંગીની અવગણના કરીને પીત વસ્ત્ર ધારણ કરે છે. તે હવે તેમણે પંચાંગી શી રીતે માની ગણાય? અને શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિજી તે તમાને પેત વસ્ત્ર ધારણ કરવાનો આદેશ હોવાથી વેત-માનોપેત વસ્ત્રને આચરણ તથા ઉપદેશ કરે છે. શું તમારું કીધું ન કરે તેથી શ્રીપાર્ધચંદ્રસૂરિ પંચાંગી માનતા નથી; એમ કહેવું છે? તે તે સવોનું કહેવું માને છે. જુઓ શ્રી આવશ્યક નિર્યુક્તિની ગાથા ૩૫૭માં કહે છે કે-“સુકવર ” તેની વ્યાખ્યા મલયગિરિસૂરિકૃત– “ગુઠ્ઠાવાનિ જેવાં તે સુવાના થાળ અર્થાત્ વેત વસ્ત્રો છે જેઓના તે શ્વેતાંબર મુનિએ કહેવાય. આમ શેખે નિયુક્તિમાં પાઠ છે છતાં ન માને તેણે નિયુક્તિ માની કેમ કહેવાય?, અને શ્રીપાચંદ્રસૂરિજી તે નિયુક્તિના પાઠ પ્રમાણે વર્તે છે. તે હવે બન્નેમાં નિયુક્તિ કોણે માની ગણાય; તેતે પિતેજ સમજી લેવાનું છે. વલી શ્રીનિશીથચૂર્ણિમાં કહેલ છે કેકેઈપણ સાધુ જે વસ્ત્ર કલક લેબ્રાદિકથી રંગે તે તેને પ્રાયશ્ચિત આવે.’ આ પ્રમાણે ચૂણિમાં છે છતાં પણ તે પાઠને ન માને અને ઉલટા અર્થ કરે તેણે ચૂર્ણિમાની ગણાય?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ. વલી શ્રીનિશીથચૂર્ણિમાં તથા દશાશ્રુતચૂર્ણિમાં સાધુઓને
માસીપ્રતિકમણ પૂનમના દિવસે બતાવેલ છે, અને ચોમાસે બદલવાને એટલે વિહાર કરવાને કાતિક વદી ૧ને કહેલ છે. તે પ્રમાણે ન કરે તો તેણે શ્રીનિશીથચૂર્ણિ તથા દશાશ્રુતચૂર્ણિમાની કહેવાય? અને શ્રીનિશીથચણિ તથા દશાચૂર્ણિ પંચાંગીમાં હશે કે નહી? જે પંચાંગીમાં છે, તે પછી પંચાંગીની માન્યતા કેવા પ્રકારની જાણવી. અને શ્રી પાર્શ્વચંદ્રસૂરિજી તે ચોમાસી પ્રતિક્રમણ પૂનમનુંજ અને વિહાર એકમનોજ માને છે અને તેજ તેમને ઉપદેશ છે; તે શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિજીએ નિશીથચૂર્ણિ તથા દશાચૂર્ણિમાની કે ન માની? તે તે વિચારક જાણી શકે. “પારકું બધું બેટું અને પોતાનું જ સાચું આવી જ્યાં માન્યતા હોય ત્યાં તત્વ કેવી રીતે પામી શકાય ? વલી નિશીથસૂત્રમાં કહેલ છે કેપર્વમાં પજુસણ ન કરે અને અપર્વમાં પજુસણ કરે તેને ચાર ગુરૂપ્રાયશ્ચિત આવે? આમછે છતાં પવમાં પજુસણ કરતા નથી અને અપર્વમાં પજુસણ કરે છે, તે તેમણે નિશીથસૂત્ર માન્યું કે કેમ?, અને શ્રીપાર્ધચંદ્રસૂરિજી તો પર્વમાંજ પજુસણું કરવાની ભલામણ કરે છે. હવે નિશીથસૂત્ર બન્નેમાંથી કેણે માન્યું, તે વિચારી જે. વલી શ્રીસમવાયાંગસૂત્રની વૃત્તિમાં પજુસણ પંચમીના કરવાના કહ્યાં છે, તે હવે જે ચોથના પજુસણ કરતા હોય તેમણે તે વૃત્તિ માની કે નહી? અને શ્રીપાર્ધચંદ્રસૂરિજી તે પયુંષણા પંચમીનાજ માને છે. તે હવે બન્નેમાં પંચાંગી ઉત્થાપક કે?. વલી શ્રીસુયગડાંગસૂત્રની વૃત્તિમાં ચોમાસી પ્રતિક્રમણ પૂનમના દિવસે કરવાનું બતાવેલ છે. તેને મુકીને-ચૌદશના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક૪૦.
દિવસે કરનારે તે વૃત્તિમાની કે કેમ ?, અને શ્રીપા ચન્દ્રસૂરિજીએતા એજ વૃત્તિના આધારે ત્રણે ચામાસી પ્રતિક્રમણ પૂનમના દિવસેજ કરવાનું બતાવેલ છે. કારણ કે એ વૃત્તિ શ્રી શીલ ગાચાર્યની બહુ જુની ગણાય છે. હવે આ વૃત્તિને બન્નેમાંથી કાણે થાપી અને કાણે ઉત્થાપી, તે સમ્યક્ પ્રકારે વિચારીને સમજે. વલી ચૌદશના દિવસે જ્યારે સામાસી પ્રતિક્રમણ કરે ત્યારે પખ્ખી પ્રતિક્રમણ ક્યારે કરે ? કે નજ કરે ? ત્યારે કહે છે કે-એતા ‘ હાથીના પગમાં સર્વના પગ સમાઈ જાય ” તેમ ચેમાસીમાં પખ્ખી પણ આવીજ જાય, માટે જુદુ પૃખ્ખી પ્રતિક્રમણ કરવાની જરૂર નથી. જો એમજ હાય તા સ’વચ્છરી પ્રતિક્રમણમાં સર્વને સમાવેશ થઇ જાય; તા પછી શાસ્ત્રકારીએ જુદા જુદા પાંચ પ્રતિક્રમણ કેમ મતાન્યા ?. માટે કોઈ કોઈને કોઈમાં સમાવેશ થાય નહી. અને જે ચામાસીમાં પુખ્ખીના સમાવેશ કરે છે તે શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ છે. તેથીજ શ્રીપાશ્વ ચંદ્રસૂરિજી પુખ્ખી તથા ચામાસી પ્રતિક્રમણ જુદા જુદા કરવાનું પંચાંગીની આજ્ઞાથી ફરમાવે છે. તે હવે પંચાંગી કણે માની અને કાણે ન માની તે વિચારો. વલી જુએ શ્રીઆચારાંગસૂત્ર કે જે શ્રીગણધરકૃત દ્વાદશાંગી સિદ્ધાંતને પ્રથમ આંગ પરમપૂજ્ય મનાયછે, જેમાં મુખ્યતાએ સાધુ મુનિરાજોને પાલવાની ક્રિયા, આચરવાના આચારા અને વાની રીતિ–મર્યાદા બતાવેલ છે. સાધુ ધગ્ય ચરણ સિત્તરી અને કરણ સિત્તરીનું વર્ણન જેમાં કરવામાં આવેલ છે. તેમાં સાધુઓને શ્વેતવસ્ત્ર ધારણ કરવાના કહ્યાં છે, કિન્તુ રંગીને વસ્ત્ર વાપરવાના કહ્યાં નથી. તે શ્રીઆચા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. રાંગસૂત્રનું અધ્યયન ૮ મું ઉદ્દેશ ૪થે પત્ર ૨૭૭ (આગમ સમિતી.)માં બીના આ પ્રમાણે બતાવેલ છે– "से अहेसणिज्जाई वत्थाई जाइज्जा अहापरिगहियाई वत्थाई धारिज्जा. नो धोइज्जा नो धोयरत्ताई वत्थाई धारिज्जा. वृत्तिः शी०-याञ्चावाप्तानि च वस्त्राणि यथापरिगृहीतानि धारयेत् , न तत्रोत्कर्षणधावनादिकं परिकर्म कुर्यात् । एतदेव दर्शयितुमाह-नो धावेत्-मासुकोदकेनापि न प्रक्षालयेत् , गच्छवासिनो ह्यप्राप्तवर्षादौ ग्लानावस्थायां वा प्रासुकोदकेन यतनया धावनमनुज्ञातं, न तु जिनकल्पिकस्येति, तथा-न धौतरक्तानि वस्त्राणि धारयेत् , पूर्व धौतानि पश्चाद्रक्तानीति.'
સારાંસ-ચાચનાથી મલેલા વસ્ત્રો જેવા ગ્રહણ કર્યા હોય તેવાજ ધારણ કરે, તેમાં ઉત્કર્ષણ-અધિક્તા-શભા ધોવાવિગેરે પરિકમ-શણગાર ન કરે. એજ દેખાડે છેશુદ્ધજલ-પાણીથી પણ ન ધોવે. ગચ્છવાસિને તે વર્ષા કાલ પ્રાપ્ત થએલ ન હોય તેના પહેલા અને ગ્લાન અવસ્થામાં શુદ્ધ જલથી યતનાપૂર્વક ધેવાની અનુજ્ઞા આપેલ છે, પણ જિન કલ્પિમુનિને ધેવાની આજ્ઞા આપેલ નથી. તથા ધોઈ રંગીને વસ્ત્ર પહેરે નહી એટલે પ્રથમ બેઈ પછી રંગીને વસ્ત્ર ધારણ કરવાની મનાઈ છે પણ શ્રીજિનેશ્વરદેવની આજ્ઞા નથી. આ પ્રકારે મૂલસૂત્ર તથા ટીકામાં ખુલ્લેખુલ્લું બતાવેલ છે. છતાં સહણ, પ્રવૃત્તિ ન કરે તે પ્રમાણે ન આચરે તે તેણે તે સૂત્ર તથા ટીકા માની ગણાય? નજ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦, ૫૭
ગણાય. તે પંચાંગી ઉત્થાપક કહેવાય કે નહી? કહેવાય. અને શ્રીપાશ્વ ચંદ્રસૂરિજી તે સૂત્રમાં તથા ટીકામાં કહેલ તેજ પ્રમાણે માનેછે અને આચરે પણ છે ને વલી ઉપદેશ પણ તે પ્રમાણે કરે છે. તેથી અવશ્ય સમજવું કે શ્રીપાર્શ્વચંદ્રસૂરિજી સજ્ઞ કથિત અવિરૂદ્ધ પંચાંગીને માને છે, પણ જિનવચનવિરૂદ્ધ મતાગ્રહિએએ કહેલને માનતા નથી. વલી શ્રીઉત્તરાધ્યયનસૂત્રના ગૌતમકેશીય અધ્યયનમાં સાધુઓને શ્વેત-માના પેત વસ્ત્ર ધારણ કરવાનાં કહ્યાંછે, એને મુકી રગીને પીળા વસ્ત્ર કરવા અને પછી કહેવું કે અમેજ પંચાંગીને માનીએ છીએ એ માન્યતા કેવા પ્રકારની ગણાય ? કહે છે કે અમે કારણથી ધેાળા વસ્ત્ર પહેરતા નથી. ધેાળા વસ્ત્રમાં મુનિઓ શિથિલ થઇ ગયા, અને ઢુંઢીયા થયા; તેથી અમે શ્વેત-વસ્ત્રોને મુકી દીધા, આ દલીલ તેમની વ્યાજબી ગણાય? એવા કારણેાથી સિદ્ધાંતાની આજ્ઞા લેપાય ? નજ લેાપાય. એમ તા જીએને અત્યારે હાલના ચાલતા કાલમાં પીત વસ્ત્રમાં પણ શિથિલ ઘણા થઈ ગયા છે તે હવે શું કરવું? અનાદિ કાલથી સદાય દુનિઆમાં બે પ્રકારની વસ્તુઓ રહેલ છે સારી અને ખાટી અને તે જ્ઞાનીઓને જાણ્યા બહારની ન હતી. જેમ હુંસ અને ખગ, આંખાની કેરી અને આકડાની કેરી, લીંખાડી અને રાયણ દેખાવમાં એક સરખાં દેખાય તેથી કાંઈ પરીક્ષક જે હોય તે ભુલી જાય નહિ, તે તેા પરીક્ષા કરીને જ સ્વીકારે, એમ તેા કાઇ એક જિન પ્રતિમા ઉત્થાપક કહું કે જિન પ્રતિમા સાચી છે પણ બીજા બહુ ફાણ જિન પ્રતિમાના અંગે કરનારાઓએ કરી નાખ્યા.તેવા કારણથી જિન પ્રતિમાને અમે માનતા નથી.આ દલીલ જેમ એની પણ વ્યાજબી નથી,તેમ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. ઉપરની યુક્તિ પણ વ્યાજબી ગણાય નહી. એવા કારણથી મૂલ વસ્તુ જે સિદ્ધાંતમાં પ્રતિપાદન કરેલ છે તેને આત્માથી છેડે કેમ. અને જે છેડે તે તેનું કલ્યાણ પણ થાય નહિ. સાચી સદણામાંજ સમકિત વસેલ છે. શ્રીજિનેશ્વરભાષિત આગમ. ઉપર શ્રદ્ધા નહોય તે સમકિત ન આવે અને સમકિત વિના બધું નકામું. શ્રી જિનઆજ્ઞામાં સ્વછંદપણું કેઈનું પણ ચાલે નહિ. શ્રી સર્વજ્ઞોએ કહેલને મુકી અન્યથા આચરણ કે ઉપદેશ જે કરાય તે પછી મિથ્યાદષ્ટિ કહેવાય. જુઓ શ્રી મહાનિશીથસૂત્રના બીજા અધ્યયનમાં કહે છે કે – पयमख्खरंपि जो, एगं सबन्नुहि पवेदियं । न रोएज्झ अन्नहा भासे, मिच्छदिछी स निच्छियं ॥१॥
અર્થાત્ –સર્વજ્ઞ પરમાત્માઓએ કહેલ એક પદ અથવા અક્ષરને પણ જે ન સદ્ધહે અથવા ઉલ્ટી પરૂપણ કરે તે નિશ્ચયથી મિથ્યાદષ્ટિ જાણ. આ પાઠના સરખે કાંઈક મલતે પાઠ અન્યત્ર પણ કહેલ છે તે આ – __ "पयमख्खरंपि इकं, जो न रोएइ सुत्तनिदिळं ।
सेसं रोयतो वि हु, मिच्छदिही जमालिच ॥१॥ અર્થાત-સૂત્રમાં બતાવેલ એક પણ પદ કે એક પણ અક્ષર ન માને બાકીને માનતા હોય તે પણ નિશ્ચયથી જમાલિની માફક મિથ્યાદષ્ટિ જાણ. આવા દોષોને સંભવ રહેલ છે માટે સર્વજ્ઞ પરમાત્માઓએ પ્રરૂપેલ સૂત્રસિદ્ધાંત પર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી વર્તવું જોઈએ. પોતાના સંપ્રદાયને ખટે જે દષ્ટિરાગ હોય તે તે પ્રમાણે વતિ શકાય નહિ. પણ દષ્ટિરાગ મુક બહુ મુશ્કેલ છે. જુઓ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૫૯ શ્રી વીતરાગતેત્રના છઠ્ઠા પ્રકાશમાં છેક ૧૦ મે–
“મારા-વીષતાનિવાર दृष्टिरागस्तु पापीयान् , दुरुच्छेदः सतामपि ॥
અર્થાતુ-કામરાગ અને સ્નેહરાગ એ બનેને દૂર કરવા બહુ મુશ્કેલ નથી, પણ દષ્ટિરાગ તે એ પાપી છે કે સજ્જન પુરૂષોને પણ નાશ કરવો બહુ મુશ્કેલ છે, એટલે તેમને પણ ભમાવી નાખે એવે છે. વીતરાગવચનપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધાવાલાઓજ એનાથી બચી શકે છે. પિતાના ગચ્છ-મત પંથ પર આગ્રહી જે હોય તે તે દષ્ટિરાગથી મુક્ત થઈ શકે નહિ. અને શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિજી તે સ્વગચ્છને પણ આગ્રહ કરતા નથી, પણ જે જિનેશ્વર ભગવંતે એ કહેલ સૂત્ર-આગમ તેનેજ ભક્તિભાવથી સ્વીકારે છે અને સત્ય પણ તેને જ માને છે. અને તેમજ માનવું તેજ વ્યાજબી ગણાય. જુઓ આગમસમિતિ તરફથી પ્રસિદ્ધ થએલ શ્રી ભગવતીસૂત્ર પ્રથમ શતક ૩ જા ઉદ્દેશાનાં પત્ર ૫૪ માં કહેલ છે કે"से नृणं भंते ! तमेव सचं णीसंकं जे जिणेहिं पवेइयं ?, हैता गोयमा! तमेव सच्चं णीसंकं जं जिणेहिं पवेइयं व्याख्या -'से नूण' मित्यादि व्यक्तं, नवरं 'तदेव' न पुरुषान्तरैः प्रवेदितं, रागाद्युपहतत्वेन तत्पवेदितस्यासत्यत्वसम्भवात् , 'सत्यं सूनृतं, तच्च व्यवहारतोऽपि स्यादत आह-निःशङ्कम् अविद्यमानसन्देहमिति ॥
અર્થા-નિશ્ચયથી હે ભગવન! તેજ સાચું અને શંકા વિનાનું કે જે જિનેશ્વરેએ કહ્યું, હા, ભગવાન કહે છે કે હે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ. ગૌતમ! જે જિનેશ્વરએ કહેલ તેજ સાચું, પણ છઘસ્થાએ અથવા વીતરાગ અવસ્થા વિનાના બીજાઓએ કહેલ તે સાચું નહિ. કારણકે રાગાદિકે કરીને હણાયેલા હોવાથી તેમનાં કથિતમાં અસત્યપણાનું સંભવ હોવાથી. તે સાચું
વ્યવહારથી પણ હોય એટલા માટે કહે છે કે સદેહવિનાનું પણ તેજ કે જે જિનેશ્વરએ કહેલું હોય. તેમની આવી શ્રદ્ધા હોવાથી શ્રી પાર્ધચંદ્રસૂરિજી પંચાંગીને માને છે.
પ્રશ્ન ૬૮–જીવ કમ બાંધે છે એમ આપણે કહીએ છીએ પણ જીવ તે ચેતન છે અને કર્મ તે જડ છે તે તે ચેતનને જડ શી રીતે વલગી શકે?
ઉત્તર-અનાદિ કાલથી જીવ કમને સંગી છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, રોગ અને પ્રમાદ એ પાંચ હેતુએ કરી જીવ કર્મને ગ્રહણ કરે છે. રાગાદિભાવકમેં જ્ઞાનાવરણિ આદિ આઠ દ્રવ્યકમને જીવ બાંધે છે. સંગ સંબંધે અન્ય સંગી ચેતન થએલ છે. રાગદ્વેષરૂપ ભાવકર્મની આદ્રતા-લીલાસ ચીકાસના સંબંધે જડ દ્રવ્યકર્મ ચેતનને વલગે છે. શ્રી નંદીસૂત્ર હારિભદ્રીય ટીકામાં તથા શ્રીભગવતીસૂત્રની ટીકામાં કહે છે કે "स्नेहाभ्यक्तशरीरस्य, रेणुना लिप्यते यथा गात्रम् ।
रागद्वेषक्लिन्नस्य, कर्मबन्धो भवत्येवम् ॥१॥ ' અર્થાત-જેમ તેલથી ખરડાએલ શરીરને રજ ધૂળ ચેટે છે અને શરીર મેલવાળે થાય છે, તેમ રાગદ્વેષથી વ્યાસ ભીને થએલ જીવને કર્મબંધ થાય છે-છવ કર્મથી મલીન થાય છે. આત્મા અક્ષી તેના જ્ઞાન દશન ગુણ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રીભ્રાતૃચ દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુરતક ૪૦
૬૧
પણ અરૂપી તેને રૂપી જડ માધક થઈ શકે? હા, ચેતનદ્રવ્યને જડ કમ ઉપકાર તથા અપકાર કરી શકે છે. જેમ બ્રાજ્ઞી ઔષધીના પ્રયાગે જ્ઞાનગુણની વૃદ્ધિ અને મદિરાપાને જ્ઞાનગુણની હાનિ પ્રત્યક્ષ અનુભવાય છે. તેમ જીવને શુભ કર્મ ઉપકાર તથા અશુભક અપકાર કરેછે. બ્રાહ્મી ઔષધી અને મદિરા રૂપી તથા જડ છે, અને ચેતનનું જ્ઞાન ગુણ અરૂપી છે, છતાં જ્ઞાનગુણને ઉપકાર તથા આધક થાય છે. વૃદ્ધિ હાનિ કરે છે. અન્યસચેાગી જીવ કયારથી અનેલ છે ? તે માટે જુએ શ્રી આનંદઘનજી મહારાજકૃત શ્રી પદ્મપ્રભજિનેશ્વરના સ્તવનની ગાથા ૩ જી. कनकोपलवत पयडी पुरुषतणीरे, जोडी अनादि स्वभाव | अन्यसंयोगी जिहां लगि आतमारे, संसारी कहेवाय. पद्म०
અર્થાત્—અનાદિકાલથી સ્વભાવ-સંચાગ સંબધની પર પાએ કરી પ્રકૃતિ અને પુરૂષ-કમ અને જીવ, માટી અને સોનાની મા જોડાએલ છે. કહેલ છે કે— “ોને સ્વમાસિદ્ધેવિ, પાથવયં લીવ મેળો: 1 उपायेन भवत्येव, स्वर्णपाषाणयोरिव ॥ १ ॥
અર્થાત્–ચેતન અને જડના સંબંધ સ્વભાવસિદ્ધ છે સ્વર્ણ અને પત્થરની પેઠે, તેાપણ જીવ અને ક ઉપાયથી અવશ્ય જુદા થઈ શકે છે, જેમ ઉપાય સામગ્રીથી સેનું પત્થરથી જુદું પાડી શકાય છે. ઉપાય વિના જુદું પાડી શકાતું નથી. ઉપાય સત્ય હાવા જોઈએ, અને તે જ્ઞાનિઆના મતાવેલા ડાવા જોઈએ. અન્યસંચાગી-પુદ્ગલાન દી વિષયકષાયના અનુસંગી જ્યાંલગી આતમા ત્યાંલગી સંસારી
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ.
જાણ. એને ત્યાગી થાય ત્યારે છૂટે, મુક્તિપદ પામે. એને સંગી હોય ત્યાં સુધી મુક્તિ ન થાય. એટલાજ માટે છેડવા
જ્ઞાનિઓએ બતાવેલ વિષય કષાય તેનાં પર સંપૂર્ણ વૈરાગ્ય થવું જોઈએ, ત્યારે ચેતન જડથી મુક્ત થાય.
(આ સ્થળે આ લેખે ઉપયોગી હોવાથી આપવામાં આવેલા છે) શિલ્પાંચમી જૈન શ્વેતાંબર કોનફરન્સના પ્રમુખના
ભાષણમાંથી પૃષ્ટ ૧૯ જૈન પર્વમેં છુટ્ટી.
દૂસરી કન્ફરેંસ કે ૨૨ મેં ઠરાવમેં અપને સર્વશ્રેષ્ઠ શ્રીપયુષન પર્વ પર ભાદ્રશુલ ૪ કે દિવસ અંગરેજ સરકાર તથા દેશી રાજ્યમેં છુટ્ટી નહીં હોતી ઈસ વિષયમેં ઉન લે ગેસે અવકાશકી પ્રાર્થના કે વાસ્તે એગ્ય ધ્યાન દિયા જાય, એસા કહા ગયા થા. મેરી સમઝ મેં ભાદ્રશુકલ ૪ ઔર ભાદ્રશુલ ૫ યહ દેનું દિવસકે વાસ્તે પ્રાર્થના કરની ઉચિત હૈ. કોંકિ અપને સિદ્ધાંતને અનુસાર પંચમીહી ચૌરાસી ગચ્છકા પવિત્ર દિવસ હૈ ઔર દિગ
મ્બર જૈનમતકાભી ઉસી તિથીસે દસલાક્ષણિક વ્રતકા આરંભ હતા તથા અન્યમતમેં ભી ષિપંચમી કે નામસે પ્રસિદ્ધહે. ઈસ હેતુસે પંચમીને લીધેભી પ્રાર્થના ઉચિત છે.
* શ્રી પાંચમી જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સકે પ્રમુખ. મુર્શિદાબાદઅજીમગંજ-નિવાસી, રાય સેતાબચંદનાહાર બહાદુરકા ભાષણ.
મુ. અહમદાબાદ, વીર સંવત ૨૪૩૩, તા. ૧૬ ફેબ્રુઆરી ૧૯૦૭ ફિક્શન શુકલ ૪ સં. ૧૯૬૪, શનિવાર,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતચંદ્રસૂરિશ્ચન્થમાલા પુસ્તક ૪૦
શ્રી પર્યુષણું પર્વ*
( લેખક– જૈનમુનિ રત્ન ) વલી ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે પંચમી અને ચતુર્થીની આબત એવી છે કે કલ્પસૂવાદિ આગની સાક્ષીથી સિદ્ધ અને અનાદી કાળપરંપરાથી ચાલ્યો આવતે જે વ્યવહાર તે એ છે કે શ્રીપર્વ પંચમીને દિવસે કરે પણ તે આગમ માર્ગની રીતને અનાદર કરીને હવે કેટલાક લેકે ચતુર્થીના શ્રીપર્વ કરે છે. આ પણ એક ગંભીર ભુલ છે. એટલું જ નહિ પણ પરમાત્માના વચનનું એક રીતે ઉત્થાપન થાય છે. કેઈ એક મહાપુરૂષે અમુક કારણથી કદાચ ભિન્ન દિવસે ક્રિયા કરી તે પાછળથી બધાએ એ રીત પકડી રાખવી એ સર્વથા અનુચિત છે. પંચમી અને ચતુર્થીના માટે પણ તેમજ થવા પામ્યું છે. શ્રી કાલકાચાચે એક રાજાના કાંઈ સબલ કારણના આગ્રહથી એક વરસ માટે પંચમીના બદલે ચતુથી કરી પણ તેમણે એવું ફરમાન કર્યું નથી કે હવે પછી પંચમીના બદલે શ્રીપર્વ ચતુથનાં કરવા આમ હોવા છતાં તે આગ્રહ નહીં પણ કદાગ્રહને પકડી રાખીને પંચમીને બદલે જે ચતુથી પાલવામાં આવે છે તે ખરેખર આગમનું અને પૂર્વના મહષિઓનું એક રીતે અપમાન થાય છે.
» કચ્છી જૈનમિત્ર, પુસ્તક ૧ અંક 8 જ માં પ્રગટ થયેલ લેખ ઉપયોગી હોવાથી જેમ હતો તેમ તેમ અન્ને માપવામાં આવેલ છે.
લેખ,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ. પર્યુષણ સંબંધી કંઈક ઝાંખી સમજુતી
અને આપણુ પવિત્ર કર્તવ્યનું ભાન.* પ્રથમ પુરાણુ વખતમાં જ્યાં સંત સાધુ મહાત્માઓ નવકલ્પી વિહારે વિચરતાવિચરતા કેઈગામનગરમાં વર્ષાઋતુની લગભગ સ્થિતિ સ્થિરતા કરવા પધારતા ત્યારે ત્યારે તે તે રળવાસી ભાવિક શ્રાવક અને હવે આપ અહીંજ ટકી જશોને? એવું પૂછતા તે વખતે પાપભીરૂ તે મહાત્માઓ પોતાના નિમિત્તે લોકે આરંભ સમારંભ ન કરી બેસે તેવા શુભાશયથી “હાલ તે અમે પાંચ દિવસ ઠેરવ્યું એમ પાંચ પાંચ દિવસની અભિવૃદ્ધિથી ત્યાં રહેવાનું સ્વીકારતા એમ કરતાં અનુક્રમે વર્ષાકાળના ૫૦ દિવસ વ્યતિકાન્ત (વ્યતિત) થયે છતે તેઓ સર્વથા ત્યાં જ વર્ષાકાળ (ચાતુર્માસ) પૂરું થાય ત્યાં સુધી રહી જવાનું સ્વીકારી લેતા તેનું નામ પર્યુષણ. અમુક સ્થાને વર્ષાકાળ સંપૂર્ણ રહી જવાને નિર્ણય પ્રથમ એ રીતે ભાદરવા સુદ પાંચમે થતે, અત્યારે તે ગુરૂ ફરમાવે તે ક્ષેત્રમાં ચાર્તુમાસ રહેવા પ્રથમથી નિર્ણય કરાય છે. પર્યુષણને બીજો અર્થ વાર્ષિક પર્વ તે પણ પુરાણ કાળે તે ભાદરવા સુદી પનું હતું. પરંતુ કાલિકાચાર્ય મહારાજે તે વિશે gp,' એ સૂત્ર વચનને અવલંબી પાંચમને બદલે ચોથનું કર્યું. ત્યારપછી જે
* સંવત ૧૯૮૨ ના છ માસના “શ્રી જૈનધર્મપ્રકાશ” માસિક પુસ્તક જર ના અંક ત્રીજામાં મુની મહારાજશ્રી કપૂરવિજ. યજીના તરફથી પ્રગટ થએલ આ લેખ ઉપગી હોવાથી જેમ હતું તેમ અને તે લેખને ભાગ આપવામાં આવેલ છે. . લેખક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાતચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૬૫ કે વૃદ્ધ સંપ્રદાય વશ થનું જ કરવામાં આવે છે, તે પણ તિથિ તરીકે પંચમીને અનાદર નહીં કરતાં તેને ઉચિત આદર કરવા સેન પ્રશ્ન-હીરપ્રશ્ન+ જેવા પ્રમાણિક ગ્રંથમાં સુસમર્થ આચાર્યોએ પોતાનો અભિપ્રાય જણાવ્યો છે શક્તિ હોય તેણે તે દિવસે પણ અવશ્ય ઉપવાસ થાય એવા મેળથી છઠ્ઠ અઠ્ઠમાદિ તપ કર પંચમીનું આરાધન કરનારને માટે આ વાત મરજીયાત નહી પણ ફરજીયાત સમજવી...
[સ. ક, વિ, ]
+ હીરપ્રશ્ન ગ્રંથના કર્તા શ્રીહીરવિજયસૂરિજીની જયંતી ઉજવનારાઓ શ્રીહીરવિજયસૂરિજીયે હીરપ્રશ્ન ગ્રંથમાં ભાદરવા શુદિ પંચમીની આરાધના કે વિરાધના શું બતાવેલ છે? એ બાબત પર જે ધ્યાન આપતા હોય તે તેમને સ્પષ્ટ રીતે માલમ પડે કે શ્રીહીરવિજયસૂરિ. જીએ તે તપસ્યાદિકવડે કરીને શ્રી ભાદરવા શુદિ પંચમીની આરધના કરવા ફરમાન કરેલ છે. પણ વિરાધના બતાવેલ નથી, આપણે તે હાલ મેટી તપસ્યાઓ હોય તો પણ ભાદરવા શુદિ પંચમીને દિવસે પારણું કરીએ છીએ અને તે જ દિવસે સ્વામીવચ્છલ નવકારસી વિગેરેના જમણ પણ કરીએ છીએ. અને કરાવવા ઉપદેશ પણ આપીએ છીએ તે તેમ કરવા વડે કરીને આપણે એ તિથી તથા શ્રીહીરવિજયસૂરિજીની આજ્ઞા આરાધીએ છીએ કે વિરોધીએ છીએ ? તેને વિચાર જયંતિ ઉજવવાના અવસરમાં કરવામાં આવતું હોય તે અને તે પ્રમાણે વર્તવાને નિશ્ચય થાય તે તેમની જયંતી ઉજવી સાર્થક ગણાય. આ વિચારણા ધાર્મિક પ્રેમની બુદ્ધિથી કરવામાં આવેલ છે.
લેખક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમ ભાગ.
ચર્ચાપત્ર ચેથ પાંચમની સંવત્સરી સંબંધી, જૈનદિવાકારના એડિટર યોગ્ય
સાહેબ, ભાવનગરથી નીકળતા જૈનધર્મપ્રકાશના સાતમા અંકમાં ચેથની સંવત્સરી સંબંધી ચર્ચાપત્ર આવ્યું છે. એ ચર્ચાપત્ર શ્રીમાન, આત્મારામજી મહારાજે સ્વગચ્છની આચરણને બચાવ કરવા લખી મોકલાવ્યું છે. તેથી તે સ્વગચ્છના પક્ષમાં વગર તકરારે સ્વીકારી શકાય એ સંભવિત છે; પણ તે પત્રનું માસિક લખાણું સમજ્યા વગર જે કઈ તેના વડે એમ સિદ્ધ કરવા ચાહશે કે ગઠ્ઠાંતરવાળા (જેવાકે અંચળગચ્છવાળા તથા પાર્ધચંદ્રગચ્છવાળા વગેરે) પાંચમની પર્યુષણા કરે છે, તે જૈનશૈલી વિરૂદ્ધ છે તે તેમ સમજવું ગેરવ્યાજબીજ છે. કારણ કે, એ ચર્ચાપત્રનાજ લખાણથી એમ સમજી શકાય છે કે, એ ચર્ચાપત્ર સ્વગચ્છની આચરણ ઉપર આવતા દેશે નિવારીને તેને બચાવ કરે છે, પણ કંઈ ગછાંતરની આચરણાઓ અઘટિત છે એમ નથી સિદ્ધ કરતું.
જુઓ, શરૂઆતમાં જ ત્યાં શિષ્ય શંકાદ્વારા લખ્યું છે કે “કિતનેક ગચ્છામેં ઇસ સમય ભાદ્રપદ સુદિ પંચમીમેંહિ પર્યુષણ પર્વ કરણ લિખતા છે, પરંતુ અપને ગ૭મેં ભાદ્રપદ સુદિ ચૌથમે પર્યુષણ પર્વ કરતે હે સે કેસે ?” આ મુખ્ય પ્રશ્ન સૂચન કરે છે કે તેની પ્રવૃત્તિ માત્ર સ્વગચ્છાચરણ એથની કેમ ચાલી તે સંબંધી ખુલાસે માંગવામાં સમાય છે, પણ કાંઈ ગઠ્ઠાંતરમાં ચાલતી પાંચમની પર્યુષણને ખંડિત કરવા તે પૃચ્છા નથી. અને તે પૃચ્છાને અનુસાર ઉત્તરમાં તેને ખુલાસે આપ્યો કે કાળિકાચાર્ય પછી આપણું ગચ્છમાં ચોથની આચરણ ચાલે છે માટે તેમાં આપણને દોષ નથી.
૪ સને ૧૮૯૪ ના નવેમ્બર માસના દિવાકરના દસમા વર્ષના પહેલા અંકમાં પ્રગટ થયેલ લેખ ઉપયોગી હોવાથી જેમ હવે તેમને તેમ અત્રે આપવામાં આવેલ છે.
લેખક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિપ્રસ્થમાલા પુસ્તક ૪૦ ૬૭
આવા સમતા ભરેલા લખાણને કોઈ પુરૂષ જાણે કે અજાણે ખેંચ વાપરી પંચમીના ખંડનમાં વાપરે છે તેવા પુરૂષને પ્રજ્ઞાપના કરવા ખાતર મારે કહેવું પડે છે કે, આપણે ચોથની સિદ્ધિનીજ યુક્તિઓ તરફ એક તરફી લક્ષ આપવાને બદલે પાંચમની સિદ્ધિ કરનારાઓના પુરાવા પણ એકવાર વાંચવા જોઈયે. અને તેમ કર્યા પછી આપણે નિષ્પક્ષપાત ભાવ ધારણ કરી વિચાર કરીશું તે ખુલ્લી રીતે માલમ પડશે કે, આપણે આપણું ગચ્છના આચારમાં રહી જેમ ચેક કરતાં આરાધક છીયે. તેમ ગછાંતરવાળા પાંચમ કરતાં પણ આરાધકજ છે. તેમજ થવાબાજ ખરા અને પાંચમવાળા ખોટા એ હઠ પણ તરત નાશ પામશે. પણ
જ્યાં સુધી બે બાજુની તપાસ વગર એક તરફી લખાણ કે પુરાવા સાંભળી ન્યાય શૈલીથી વિપરીત પણે વિચાર બાંધવામાં આવે ત્યાં સુધી હઠ મૂક મુશ્કેલ છે. જેથી કરીને જ ઈહાં પંચમી પર્યુષણ માનનારા શા થા પુરાવા તથા યુક્તિઓ આપે છે તે લખવાની જરૂર પડે છે. અને તેથી ચતુથી માનનારા સજજનોને વિજ્ઞાપના કરવામાં આવે છે કે આ લખાણને ફળિતાથ ચતુર્થીના ખંડનમાં નથી, પણ ચતુર્થીજ ખરી એવો દુરાગ્રહ ટાળવામાં છે.
પંચમીના પુરાવા, ૧ વીર પ્રભુએ તીર્થ પ્રવર્તાવ્યો ત્યારે પર્યુષણ પંચમીનીજ ઠરાવેલી
છે. અને તેથી જ શ્રીકાળિકાચાર્ય મહારાજે પઠાણપુરમાં પ્રવેશ કરતાં નીચે મુજબ વાક્ય ઉચ્ચાયું –
ભદવસુદ્ધપંચમીએ પજવેયä » ભાદરવા સુદ પાંચમની પર્યુષણ કરવી. (નિશીથચૂર્ણિ). ૨ શ્રીકાળિકાચાર્યે રાજાના કારણે ચોથની પર્યુષણ કરી અને તેથી નિશીથચૂર્ણિમાં સ્પષ્ટ લખ્યું કે કારણિયાચઉથી કારણોને ચતુર્થી છે. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે ઉત્સર્ગમાર્ગે તો પાંચમેજ પર્યુષણ કરાય, પણ અપવાદમાં રહી ચોથ કરે તે પણ વિરાધકન થાય. આ ઉપરથી સ્પષ્ટ દેખાય છે કે પાંચમ તો સિદ્ધજ છે, અને
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ.
તેથી તેને અખંડિત રાખી ચતુર્થીને કારણથી વિશેષિત કરી ચોથને
બચાવ કર્યો છે. ૩ પાંચમની પયુંષણ કરવી એ જિનાજ્ઞાન છે. અને આચાર્યની આજ્ઞા જિનાજ્ઞાથી પૃથભૂત નજ હેય એ નિયમ હેવાથી સિદ્ધ થાય છે કે શ્રીમાન કાળિકાચાર્યની મુખ્ય આજ્ઞા તો પાંચમની જ છે. અને તેથીજ તેઓ કલમ ૧માં લખેલ વાક્ય બેલેલા છે. માત્ર કારણોને તેમણે ચેથ કરી લાગે છે. અને એમ કંઇ કહ્યું નથી કે “હવે મારા પછી હમેશાં ચોથજ કર્યા કરજે એમ મારી આજ્ઞા છે.” ત્યારે પાંચમ કરતાં આચાર્યની આજ્ઞાનથી મનાતીએમ કેમ કહી શકાય? ૪ ચૂર્ણિકારે ચોથ કેમ લખી તથા બીજા કેટલાએક આચાર્યોએ
ચેથ કેમ સ્વીકારી એ બાબત ખુલાસો જોઈતા હોય તે અત્યંત શેધ ખેળ કરતાં હાથ લાગેલ ગ્રંથી તારવી કાઢેલો નીચો ઇતિહાસ વાંચવાથી સંશય દૂર થશે.
વરસ્વામિના નિવણથી ૫૮૪ વર્ષે વજ સ્વામિ સ્વર્ગે ગયા અને તેમની પાટે વસેનાચાર્ય થયા. એમની કારકીદીની લગભગમાં વિરથી ૬૦૯ માં દિગંબરે નીકળ્યા. વજસેનસૂરિ બાદ શિથિલાચાર થયો અને ધીમે ધીમે વીરથી ૮૦૦ વર્ષ જવા બાદ યતિઓને ઘણે ભાગ ચામાં રહેવા લાગ્યો અને તેથી ચૈત્યવાસી કહેવરાવવા લાગ્યા. તેઓએ આગમને ગણપક્ષમાં રાખી નિગમવાદ ખડો કર્યો, અનેક સાવધ પ્રવૃત્તિઓ ફેલાવી, અને પંચમીની સંવત્સરી તોડીને કહેવા લાગ્યા કે અનાદિકાળથી ચોથની પર્યુષણ ચાલે છે. તીર્થંકરે તથા ગણધરેએ પણ ચોથ જ કરેલ છે. અને તેથી જ શાશ્વતી ચાલી આવે છે. આવી રીતે આગમના પ્રતિપક્ષી થઈ જૈનમાર્ગને ફેરવવા મંડયા. તેમ છતાં પણ એ વેલા હજુ જુજ ભાગ વસતિવાસિ સંવિગ્ન મુનિઓને રહેલો તેઓ આગમાનુસારે સધળી પ્રવૃત્તિ કરતા અને પંચમી આરાધતા. એ ભાગ માંહેના દેવધિગણિએ શ્રીવીર થી ૯૮૦ વર્ષે સૂત્રો પુસ્તકારૂઢ કર્યા. આ વેળા વસતિવાસિ સંવિના
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦
}
મુખ્ય સહાયક શ્રીમાન કાળિકાચાર્ય મહારાજ હતા. અને તેથી તે યુગપ્રધાન ગણાયા છે. એ કાળિકાચા પાંચમનીજ પર્યુષણા કરતા હતા. પણ તેવામાં શાળિવાહનરૂપ ઉપનામ ધરનાર કાઈ રાાએ (નહિ કે શક ચલાવનાર શાળિવાહન રાજાએ ) આગ્રહ કર્યોથી કાળિકાચાર્યે ૯૯૩ માં ચેાથનો પર્યુષણા કરી વીરાત્ ૧૦૦૦ વર્ષે દેવદ્ધિ ગણિ દેવગત થતાં કાળાનુભાવિ શિથિલતા દોષ વધી જઇ વસતિવાસ લુપ્ત થયેા અને ચૈત્યવાસરૂપ અંધકાર ધમધેાકાર ફેલાવવા લાગ્યા.
આ ઘેર અંધકારમાં રહીને પણ વચ્ચે વચ્ચે કેટલાક મહાનુ ભાવ પુરૂષોએ ચૈત્યવાસમાં રહ્યાં થકાં પણ વસતિવાસને પક્ષ ખેંચી સત્યદેશના કરી છે. પણ આચરણા તે જે ચાલતી આવેલ તેમાંજ રહેલા. કારણ કે આખા સમૂહમાં વિધ પાડીને જુદી પ્રવૃત્તિ કર્વી ઘણી વિષમ છે એ તે! ત્યારે થઇ શકે કે જ્યારે ક્રિયા ઉધ્ધાર કરાય. દાખલા તરીકે શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિએ મહાનિશીથ ઉધ્ધરતાં ચૈત્યવાસને સજ્જડ રીતે ખંખેર્યો છે છતાં પાતે ચૈત્યવાસ છેાડી શકયા નહિં અને તેથી સવિગ્નપાક્ષિક કહેવાયા. વળી મહાત્મા ચૂર્ણિકાર મહારાજે આગમપક્ષ લઇ સૃષ્ણુિ દ્વારા આગમાનાં અર્થ કાયમ કર્યાં પણ ચૈત્યવાસના જોરથી સર્વાંત્ર ફેલાયલી ચતુર્થાંપ ણા કરતાં થયાં પણ તેની ચૈત્યવાસીઓની મુજબ અનાદિ સિધ્ધતા નહિ બતાવતાં કારણિકતા બતાવીને ઉત્સ પક્ષમાં સમર્થ જનના માટે પંચની અખંડિત રાખી. માટે સત્યદેશનાની ખાતર હરિભદ્રસૂરિ તથા ચૂર્ણિકારને આપણા ઉપર મહાન ઉપકાર થયેા છે.
આ રીતે ચૈત્યવાસરૂપ પડદાના અંધારા નીચે ત્રણે! કાળ વ્યતીત થયે! તે દરમ્યાન ચતુર્થાંતી જડ મજબુત થતી ચાલી એવામાં કાળનુભાવે વિક્રમ સં. ૯૦૦ બાદ સુવિહિત પક્ષને ઉદય થવે શરૂ થયે. ત્યાં શરૂઆતમાં ઉઠેલા સુવિહિત પક્ષે ચૈત્યવાસમાં જડમૂળ થએલી ઘણી ઘણી આચરણાએ ઉથલાવી, પણુ ચેાથની આચરણા
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ–પ્રથમ ભાગ.
કારણકરૂપે કાયમજ રાખી. પણ ત્યારબાદ જોસથી ઉભરાતા તે સુવિહિત પક્ષમાં બે વિભાગ પડયા. તેમાંના એક પક્ષે ચતુર્થી સ્વીકારી ત્યારે ખીજા પક્ષે પચમી સ્વીકારી એ શિવાય અન્ય પણ કેટલીક આચરણાઓમાં એ સુવિહિત પક્ષા વચ્ચે ભિન્નતા છતાં અને સુવિહિત પક્ષે આગમવાદી હોવાથી ખરા ધામીક અને એક બીજાને સહાયક તથા એક બીજામાં હળેલા મળેલા રહી ચૈત્યવાસને તેાડવા માંડયા.
७०
આ રીતે મારવાડમાં ખરતર સુવિહિતાએ ચૈત્યવાસીઓને હાંકી કાઢ્યા, ત્યારે ગુજરાતમાં નાગપુરીય નૃતત્તપા, તપા, આંચળિક, પૌમિક તથા આગમિક વગેરે સુવિહિતાએ ચૈત્યવાસ તાડી વસતિવાસને પૂણ મહેાધ્ય કર્યાં.
એ વિહિતામાં મહા વિદ્વાન તરીકે પંકાયલા શ્રીમાન હેમસૂરિ, મળયિગિર તથા અભયદેવસૂરિ વગેરે બન્ને સુવિહિત પક્ષા માટે એવી સમતા જાળવી વર્તો છે કે તેમણે પેાતાના પવિત્ર ગ્રંથામાં ચતુથી પર્યુષણા માટે આમ કે તેમ લખવું જ માથુક્ રાખેલ છે.
વીરપ્રભુથી ૨૦૦૦ વર્ષ પૂર્ણ થવાની શરૂઆતમાં ભસ્મ ગ્રહની પરિસમાપ્તિની છાયામાં પાછે સુવિહિતપક્ષ ખુબ જોસમાં આવ્યા એ અરસામાં પાલણપુરી તપગચ્છમંડન શ્રી આન વિમળસૂરિએ ઉગ્રક્રિયા આદરી અને નાગારી તપાગચ્છીય શ્રીપા ચંદ્રસૂરિએ સ. ૧૫૬૫ માં બધા સુવિહિતગાની ભિન્ન ભિન્ન આચરણાએનું પિરશાધન કરી આગમવાદ સાથે વધુ મળતી આચરણાએ સ્વીકારી તીવ્ર પણે આગમપક્ષ ખડા કર્યાં.
આ રીતે વસતિવાસના ઊદય થતાં આજકાલ તપા, ખરતર, આંચળિક તથા પાચંદ્રાદિ વિભાગે। દૃષ્યમાન છે.
આ ઇતિહાસ નિગમાની ઉપનિષદેના આધારે તથા આગમઅડે।ત્તરી અને શતપદી વગેરે ગ્રંથેાના આધારે ટાંકી બતાવ્યા છે અને જેમને એ બાબત શક હાય તેમણે પત્રદ્રારા સમાચાર મહેંગાવ્યાથી દરેક પ્રમાણ દેખાડવામાં આવશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીભ્રાતચન્દ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક૪૦. ૭૦ ૫ આ ઇતિહાસ ઉપરથી ઘણું જેને કે જેઓને ઇતિહાસની માહિતી નથી, અને પિતાને હઠ તાણ્યા જ કરે છે તેઓને માલમ પડશે કે ચૂર્ણિકાર વગેરે આચાર્યોએ ચતુર્થી સ્વીકારી છે ખરી પણ પંચમી નજ કરવી એમ કંઈ કહ્યું નથી તેથી પંચમીને બાધ આવે તેમ નથી જ.
૬ દીવાળીકલ્પ જેવા ગ્રમાં લખ્યું છે વીર ભગવાન ભાષી ગયા છે કે મારા પછી ૯૯૩ વર્ષે કાળિકાચાર્ય ચોથ ચલાવશે પણ એ વાત ત્યારે ખરી મનાય કે જ્યારે દીવાળીકલ્પમાં લખ્યા પ્રમાણે કલંકી રાજા પ્રગટ થયું હોય. નહી તે કોઈ એક પક્ષી આવેશના લીધે ગચ્છાનુરાગી આચાર્ય ગમે તેમ લખે તેથી સત્ય પક્ષને શી. અડચણ છે ?
૭ તીર્થોદ્ગાર પન્નામાં ચોથ માટે વધુ ખેંચ છે ખરી પણ તે પયનુ કંઈ બહુ પ્રાચીન નથી. કિંતુ ચોથ ચાલ્યા પછી જ રચાયલું. છે અને તેથી તે કંઈ આગમવાદને હઠાવી શકે તેમ નથી. કારણ કે એ રીતે તે પિંડ વિશુધ્ધિ પયનું ખરતર જિનવલ્લભસૂરિએ રચ્યું છે ત્યારે શું તપાગ૭વાળા જિનવલ્લભસૂરિના દરેક વાકય સ્વીકારીજ બેસશે કે? અથવા તેમના રચેલ પેયનાને પિસ્તાલીસ કે ચારાશી આગમની પંક્તિમાં થાપશે કે? માટે ચોથના પક્ષ ધરનાર સ્વમત સિધ્ધ કરવા ગમે તેવું લખે તેથી કાંઈ વાસ્તવિક વાત અસિધ્ધ થઈ શકે નહી.
૮ શ્રી કાલિકાચાર્યે ચચની કારણે પર્યુષણા કરી, પણ ચૌદશને ચૌમાસો તેમણે આચરેલ નથી, એટલું જ નહિ પણ ખુદ ચૂર્ણિકારોએ પણ ચોમાસે પૂનમને જણાવી એકમના દિને મુનિને વિહાર પ્રતિપાદન કરેલ છે. તેના પ્રમાણુ નિશીથ તથા વૃહત્કલ્પની ચૂર્ણિમાં કામ ઠામ મળી આવે છે. પણ ચૂર્ણિકારોની તે વાતને પડતી મેલી પાછળથી
માસે ચૌદશના દિને ચાલુ થયો સ્પષ્ટ રીતે દેખાય છે. એ બાબતના પ્રમાણ જેવા હોય તે ઋતપદીમાંને ૧૧૨ મે વિચાર જોઈ લેવો. '
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨
પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશપ્રથમ ભાગ.
૯ આપણું વેતાંબર પક્ષમાં સમર્થ ગીતાર્થ તરીકે પંકાએલા હરિભદ્રસૂરિએ કયાં પણ ચતુર્થીની પર્યુષણ કરવી નહી લખતાં તેના બદલે પંચાસકમાં મોઘમમાંજ ઉલ્લેખ કર્યો છે. અને તેની વ્યાખ્યા કરતાં તેવાજ સમર્થ ગીતાર્થ શ્રી અભયદેવસૂરિએ પણ તેજ પધ્ધતિ પસંદ કરી ચતુથી ઊલ્લેખ ન કરતાં સામાન્ય પંચમીની વ્યાખ્યાજ કરી છે.
પંચાશકમાં આ પ્રમાણે લખેલું છે – मूळ-चाउम्मासुकोसो, सत्तरि राईदिया जहण्णाओ:2राण जिणाणं पुण णियमा उक्कोसओ चेव. वृत्तिः-चत्वारो मासाः समाहृताश्चतुर्मासं तदेव चातुर्मास आषाढ्याः कार्तिकी यावदित्यर्थः सप्ततिरात्रिंदिवान्यहोरात्राणि यावत् जघन्यस्तु जघन्यः पुनः भाद्रपद शुक्लपंचम्याः कार्तिकी यावदित्यर्थः-केषामयं पyषणाकल्प इत्याह-स्थविराणां स्थविरकल्पिकानां ॥
ભાવાર્થ સ્થવિરકલ્પિ મુનિઓને ઉત્કૃષ્ટ પર્યુષણક૯૫ આષાઢી પૂનમથી કાર્તિક પૂનમ સુધી ચારમાસને (હાય) અને જઘન્ય પર્યુષણકલ્પ ભાદરવા સુદ ૫ થી કાર્તિકી પૂનમ સુધી સિતેર દિવસને (હાય).
૧૦ એ ઉપરથી દેખાય છે કે એ મહાપુરૂષોએ ગચ્છાચરણાએ ચેથ ચાલતાં છતાં પણ પિતાની આંતરંગિક પસંદગી પાંચમથી વિરૂદ્ધમાં રાખેલ નથી આ વાત શ્રીઅભયદેવસૂરિકૃત આગમ અઠોત્તરીના પ્રમાણથી વધારે સ્પષ્ટ થશે આગમઅઠત્તરીમાં લખ્યું કે, ___ गाथा-आवस्सयाइकरणं । इच्छामिच्छाइ दसविहायरणं ॥ चिइ वंदण पडिलेहण । संवच्छरपन्च पतिहो.१ उदयतिहीणं उवणा। विणयाइसुसाहुमाणदाणाणं । इत्थवि का ? आयरणा। बलबुद्धि का ? विहावेइ २
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીબ્રાચંદ્રગ્રિન્થમાલા પુસ્તક ૪૦ ૭૩
ભાવાર્થઆવસ્યકાદિ કરવામાં, ઈચ્છા મિચ્છાદિ દશા પ્રકારની સામાચારીમાં ચિત્યવંદનમાં, પડિલેહણામાં, સંવત્સરી પર્વમાં, પર્વતિથિઓમાં ઉદય તિથિની સ્થાપનામાં, વિનયાદિકમાં, સુસાધુને માનવા કરવામાં, ઇત્યાદિ કાર્યોમાં આચરણ તે શી? એમાં તે બળબુદ્ધિની શી હાનિ આવે છે. ૨
ઉપસંહાર, ઉપર પ્રમાણે તપાસ કર્યાથી ટૂંકામાં નીચેના મુદ્દા નીકલી શકે છે. ૧ મૂળસૂત્રથી પંચમી નિર્વિવાદ સિધ્ધ છે.
૨ પંચાંગીમાં નિર્યુકિત તથા ભાષ્યમાં તે ચોથ પાંચમ બાબત તકરારજ નથી. તેથી નિયુકિત તથા ભાષ્યથી પણ પંચમી સિદ્ધજ છે. - ૩ ચૂર્ણિમાં પણ નીશીથચૂર્ણિમાં ચોથની બિના ઉપાડી ખુલાસો કર્યો છે કે પર્યુષણ તે પાંચમેજ થાય, પાંચમ છેડી અન્ય દિને કરે તે પ્રાયશ્ચિત આવે પણ હમણાં જે ચેથની થાય છે તે કારણિયા ચોથ જાણવી. આ રીતે એથે પર્યુષણ કરતાં પ્રાયશ્ચિત આવે તેને બચાવ કર્યો. પણ કંઈ પંચમીનું ખંડન કર્યું નથી ઉલટું એથને કારણિયા કહી પંચમીને ઉત્સર્ગ પક્ષમાં રાખીને માન આપ્યું છે,
૪ નીશીથચૂર્ણિમાં કારણિયા ચોથ કહી, પણ ચોમાસુ તે ચૂર્ણિમાં બધા સ્થળે પૂનમનું જ સિધ્ધ કર્યું છે.
૫ ટીકાકારમાં હરિભદ્રસૂરિ, શીળાચાર્ય, હેમચંદ્રાચાર્ય મળયગિરિ તથા અભયદેવસૂરિએ કયાં પણ ચતુર્થી પર્યુષણું બાબત તકરાર ચલાવી નથી.
૬ દીવાળીકપનું લખાણ વજનદાર નથી કેમ કે તેમાં લખેલ કલંકીની વાત પ્રત્યક્ષ જુઠી પડી છે.
- ૭ તીર્થોદ્ગાર પયનુ કંઈ પ્રાચીન નથી. કિંતુ ચૂર્ણિકારના પછી જ્યારે ચોમાસાને ફેરફાર કરવામાં આવ્યો ત્યારબાદ થએલ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
1७४ . प्रश्नोत्तरश-प्रथम मास. છે. અને તેથી તેના કર્તા ચોથને માનનાર હોવાથી એથની પુષ્ટિ કરે તેથી કંઇ આગમવાદ તુટી શકે નહિ.
૮ ઈતિહાસની બિના ચતુથીંની આચરણું બહુ ફેલાવ કેમ પામી તે વિષે ચૈત્યવાસના જેરનું જ કારણ પૂરું પાડે છે.
૯ સુવિહિત પક્ષમાં લાંબા વખતથી ચોથ તથા પાંચમ બને ચાલતી આવે છે.
આ રીતે પંચમીની તકરાર હાલ સૂકામાં પતાવવામાં આવે છે. અને ચતુથીની દલીલો તે જૈનધર્મપ્રકાશમાં આવેલી જ છે.
स्वच्छे वृहत्तपागच्छे श्रीमन्नागपुरीयके ।
जैनाचार्य-महर्षीणां विश्ववंद्य-महात्मनाम् ॥१॥ श्रीभ्रातृचंद्रसूरीन्द्र-सद्गुरूणां प्रसादतः ।
मुनिसागरचन्द्रेण ग्रन्थोऽयं विहितो मुदा ॥२॥ प्रश्नोत्तरप्रकाशस्य विभागे पथमे तु यत् ।।
विरुद्धं लिखितं तस्य मिथ्यादुष्कृतमस्तु मे ॥३॥
इति श्रीजैनश्वेताम्बराचार्यप्रवर-विश्ववंद्यानवद्यविद्याविशारद-विद्वज्जनमण्डलमार्तण्ड - गुर्जरनरेश्वरश्रीसिद्धराजजयसिंहसभाशृंगारहार-वादिदिगम्बरकुमुदचन्द्राचार्येभजये शार्दूलसिंहलब्धप्रतिष्ठ-श्रीवादिदेवसरिपुरन्दर-अविच्छिन्नपट्टपरंपरानुगत-श्रीमन्नागपुरीयदृहत्तपागच्छाधिराज युगप्रधान-क्रियोद्धारकारक-श्रीजिनागममार्गप्रकाशक-परमपूज्यश्रीश्री श्रीपाचचन्द्रसूरीश्वरजी-संतानीय- मूरिचक्रचक्रवर्ति-पूज्यपाद-जगत्श्रेष्ठिगुरु-प्रातःस्मरणीय-श्रीहर्षचन्द्रसरिपुरंदर-चरणानुचरचारित्रचूडामणी संवेगरंगतरंगितात्मा शांतमूर्ति मुनिमहाराज
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાય શ્રીભ્રાતૃચંદ્રસૂરિગ્રન્થમાલા પુસ્તક ૪૦. ૧૫ श्री कुशलचंद्रजी सतीर्थ्य-गुरुभ्राता पंडितप्रवर-सुगृहीतनामधेयपरमोपकारि - महर्षि - श्रीमुक्तिचन्द्रगणिना पादपद्मोपसेवी सुशिष्य अने सद्धर्मरक्षक - जैनाचार्यप्रवर - श्री हेमचन्द्रसूरीश्वरजीना अद्वितीयप प्रभावक - शासनप्रभाकर - सुविहितशिरोमणि सकलागमरहस्यवेदी - पंचप्रस्थानाराधक पंचाचारप्रवर्तक-प्रशमरसपयोनिधि युगप्रवराचार्यवर्य श्री भ्रातृचंद्रसूरीश्वरजी म हाराजाना शिष्य मुनि सागरचन्द्रे तत्वगवेषी जिनाज्ञाना पिपासु भव्यात्माओना हितना माटे आ प्रश्नोत्तरप्रकाश-ग्रन्थनो प्रथमभाग राजनगरमां लख्यो, विक्रमसंवत् १९८७ ना कार्तिक शुदी पंचमी. करकृतमपराधं क्षन्तुमर्हन्ति धीराः ॥ श्री शान्तिः ॥
ne
॥ ઇતિ શ્રીપ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ પ્રથમ ભાગ
0000
0000
તીથે વીરજિનેશ્વરસ્ય વિદિત શ્રીકેાટિકાગ્યે ગણે, શ્રીમચ્ચ લેવટે રૂહબૃહદ્ગ છે શ્રીમન્નાગપુરીયકાયતપાપ્રાપ્તાવાતેના,
પરિમ્યાયિતે;
ભૂરિગુણાન્વિતા ગણુધરશ્રેણિ: સા રાજતે ૫
રફૂ ચે। લેભે ગુરૂસારનકૃપયા પાર્’શ્રુતાંભેનિષે– મેં જૈનાગમસંગતાં સુલલિતાં ચક્રે હિતાં દેશનામ્ ; યુ: સ્વાન્યાપકૃતનિમિત્તમકરાક્ જ્ઞાનક્રિયાસ્વાદર, તસૂરીશ્વરમુત્તમ યુગવર’શ્રીપા ચંદ્ર`સ્તુમઃ ॥ શ્રીમન્નાગપુરીયકાયતપાગચ્છેવિદ્યાનિધિ
Üયે સ્વણું ગિરેઃસમા હિ ભગવાન્ સિદ્ધાન્તરત્નાકર; કાણ્યાદિચુણાન્વિતા ગુરૂવરઃપૂજ્યા મહાન્યાભવ–,
i સૂરીશ્વરમુત્તમ' ... ગણુધર` શ્રીભ્રાતૃસ્તુને મ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
FILMI l]InlDlIll][]Int'DINIlDWll]ulletithilb[lIWlDlIlliIlDlnuIWIDી]Int]
શ્રી સરસ્વતી–મૃતદેવી સ્તુતિ -
અનુણ્ય લોક–અષ્ટપદી. વેતપદ્માસના દેવી, શ્વેતપવો પશેભિતા. શ્વેતામ્બરધરા દેવી, તગન્ધાનુલેપના; અચિતામુનિભિસર્વે-ત્રષિભિઃખૂયતે સદા, એવં ધ્યાત્વા સદા દેવી, વાંછિત લભતે નરવાલા
શ્રીસદગુરૂ સ્તુતિ.
(માલિની છે.) ઉદયશિખરિચંદ્રાઃ સદ્ધચંધિચંદ્રાઃ સુકૃતકુમુદચંદ્રાઃ વાતવિધ્વંસચંદ્રાઃ કુમતનલિનચંદ્રાઃ કતિવિખ્યાતચંદ્રાઃ પ્રમદજનનચંદ્રાઃ શ્રેયસે પાર્ધચંદ્રાઃ '
શ્રેયસે ભ્રાતૃચંદ્રારા ૧
છે સધ્ધરાવૃત્તમ શ્રીમદ્વિઘાવતંસાઃ અમદમસહિતા બાલભાવાદ્વિરતા, હૈ જ્ઞાનાભ્યાસે પ્રવૃત્તા નિખિલજનમનહર્ષદા ગુણો મધ્યસ્થા માન્યવાક્યા દલિતમદબલા ભ્રાતૃચંદ્રાભિધાના, સ્તારૂણ્ય તીણહા નિરૂપમચરિતાઃ સૂરિરાજા જયન્તાર
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ enna મા તારા કપnitin uuuuuuuuuuuuuultuતા E IAEANIMIDAM તૈયાર છે ! અલભ્ય પુસ્તકો lillingllllllllllllllllllllllll alcohlo lollerc した! liliitilllllllllllllh[lllliabl'All I'!1iiiit'llllll; 711!!!!!!!!! i સુરદીપિયાકિવનrigg: 27 3 ગ્રન્થ. 3ii', રૂ. 1) "बड्दव्यनयस्वभावादिप्रकरणसंग्रह મહાન ગ્રન્થ. કી. રૂ૧). શ્રતૈનાતë : '2 જેમાં આઠ રાસ છે. હમણાજ બહાર પડેલ છે. તદ્દન નવીન કી. રૂ. 1) | સન્નાથસંપ્રદ્યુ: ") શ્રીઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર આદિની સજઝાયા છે. કી. રૂ. 0|ii ) " સુષમા છે પરીક્ષા ?જેમાં ગા સંબંધી પ્રાચીન ઇતીહાસ છે. કી'. રૂ. 0) K Tarawતર મળમૂત્ર ) જેમાં નવમરણ પણ છે. કી. રૂ. || - 8 શ્રીહર્ષજિનેકસ્તવનાવલિ 5 રાગરાગણીયુક્ત 95 સ્તવનો છે. કી. રૂ. 0) | ( ગુજરાતીપંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર જેમાં નવ સ્મરણ પપા છે. કી. રૂ. ૦મા . ગુજરાતી બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર 2 કી રૂ. ) 86 પ્રશ્નોત્તરપ્રકાશ-પ્રથમભાગ 5 કી. રૂ. 0 ) આબધાં પુસ્તકોનું પોસ્ટેજ અલગ સમજવું, તુરત મંગાવો, સાથે ભેટના પુસ્તકે મલશે. શાહ મણીલાલ વાડીલાલ, કાર્યવાહક-શ્રીજૈનહઠીસીગ સરસ્વતીસભા - શામળાનીપળ-અમદાવાદ, llllllllliff/1131 1111 1111111111111/llllll જાનુtilliffit!jના[[lilllllllllllllllllllllllllllllE Shree Slidnapaswami Gyan adalara com