Book Title: Karmasiddhi
Author(s): Premvijay Gani
Publisher: Manchubhai Jivanchandra Zaveri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023098/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryapuGgava-zrImadvijayadAnasUrivarebhyo namaH / / URATI H MARATHI | UTTARAN vircyitaa"anuyogaacaary-shriimtpremvijy-gnnii|" Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RA "saddharmmarakSaka zrImad- vijayakamalasUrIzvarebhyo namaH / " ba Se AcAryyavaryya - zrImadvijayadAnasUrIzvarAntiSat - anuyogAcArya - zrImatpremavijayagaNi-gumphitA karmmasiddhiH / vIrasaMvat -- 2455 AtmasaMvat--34 sA ca sUryapurastha- 'maMchubhAI jIvanacanda jhaverI - ' ityasya dravyasAhAyyena " zAha - haThIcaMda dIpacaMda - " "taMtrI - jainapravacana - mumbaI" ityanena prakAzitA / vikramasaM 0 10- 1985 IsvI san -- 1929 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka zAha haThIcaMdra diipcNd| - 'taMtrI, jain-prvcn|' %3 Publisher:-Shah Hathichand Dipachand Editor "Jain Pravachana," Harakchand K. Bldg, Bhikhagully, Bombay. Printer:-Ramchandra Yesu Shedge, Nirnaya-sagar Press, 26-28 Kolbbat Lane, Bombay. - mudrakarAmacandra yesU sheddge| 'nirNayasAgara-presa / ' mumbii-2|| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyajI zrI 1008 zrImad-vIravijayajI mahArAja Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH Jie riraatte samarpaNam / ka * "zArdUlavikrIDitam / " *saMsArArNavabhavyazuktihRdaye samyaktvamuktAprasUH !, satpremNA vibudhAntiSadmahitapadvAgindrasadvAcaka ! | svaHsthazrIvijayAntyavIramunirATra te pANipadme'yete, satpremNA vibudhAntiSadmahitapadvAgindrasadvAcaka ! // 1 // VARGES Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| praNetA* anuyogaacaary-shriimtpremvijy-gnnii| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vAGmukham / " HAS deho yasya nirAmayo'tulazucirnetraM nayanbhRGgatAM, zvAso yasya payojagandhatulitaH ke'jAni saMvAsayan / kAye yasya vivartimAMsarudhiraM gokSIradhArAsitaM, nyAdotsargavidhirna netraviSayastasai namo'stvarhate // 1 // .. pUjyaH zrIdAnasUriH sphaTikavimalahRddRzyadehaprakarSaH, AptokteH pAradRzvA svaparasamayavid muurtimaanpunnypunyjH| duHsevyo nIcasattvaiH prazamarasamayo jaGgamaH kalpavRkSaH, kalyANaM saMtanotu paramaguruvaraH so'nizaM sarirAjaH // 2 // praNamyaivaM jinAdhIzaM, gacchAdhipaM yathAkramam / pUjyAnAM karmasiddhirhi, prastAvyate yathAmati // 3 // suviditacaraM hyetat sarveSAM vizvajantUnAmAdhivyAdhyupAdhijanmajarAmaraNAdiduHkhotkaravAriparipUrNe, mithyAtvajhaJjhAvAtavihvalIbhUte, bhogibhoganibhabhogAdiviSayayAdobhirvyAkule, svapnasaMnibhasaMgamAdimirApAtamAtraramye,krodhamAnamAyAdikaSAyacitrabhAnunA paritApyamAne, pravrajyAdivividhaprakArakadharmadAyakavAcaMyamanAvikavaraiH samyaktvadezaviratisarvaviratyAdiyAnapAnaruttAryamANabhavyajantujAte asmin Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 saMsArArNave yadi vizvavaicitryasya kimapi kAraNaM vartate tadeva karmeti / yena kena prakAreNa tasyAstitvaM prAyaH sarvairdarzanakAraiH svIkRtameva / tAdRza iha bhavavAridhau sukhaduHkhasAkSAtkAra kArakasya puNyapApazreNyanubhAvakasya, niHsvADhya vikRta nirogima niSiyathAjAtAdidazopalambhakasya tasya karmaNo vidyamAnatvaM vyAhantuM na ke'pIzAH / kenacit vAsanArUpeNa kenacit zaktirUpeNa kaizcit paJcAnyatamai kaikakAraNavAdibhizca tena tena rUpeNa tasyAstitvaM svIkRtameva / I prathamato'yaM laghugrantho dArzanika viSaya vidanuyoga sUribhirgranthavidhAtRbhirnyAyavizAradanyAyAcArya mahopAdhyAya zrImadyazovijaya munipujavAnAM karmaprakRteH prastAvanAmayo vyaraci / kintu tasyAH karmaprakRteH prakAzayitrI bhAvanagarasthazrIjainadharmaprasArakasabhA asyAH prastAvanAyAH pramANabAhulyAt tAM nAgrahIt / ataH saiva prastAvanA tairvicakSaNaviracayitRvaraiH kizcidvivaraNayuktena karmasiddhinAmakapustakarUpeNAdhunArthijanebhyaH prasAdIkriyate / yadyapyasya karmasiddhinA - makagranthasyAbhidhAnameva tasya viSayaM vyAcaSTe, tathApi tasya yatkiJcidvivaraNakaraNaM nAyuktaM pratibhAti / asmin granthe vibudhaziromaNi - praNetRbhiH prathamataH vizvavicitratApradarzanapUrvaka karmaNAmastitvarUpeNa siddhi:, tataH kAlavAdinaH pUrvapakSaH, svabhAvavAdinaH kAlavAdipakSaniSUdanaprayuktapUrvapakSaH, svabhAvavAdiparAsanasahito madhyavivartIzvarodyamavAdikhaNDanAvirahitazca niyativAdinaH pUrvapakSaH, paJcAnyatamaikaikakAraNavAdinAM sarveSAM nirvApaNaprayuktaH teSAmeva 1 mUrkhaH / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahakArikAraNatvena svIkarturadRSTavAdinaH siddhAntapakSaH, paJcaviMzatitattvasaGkhyAvatAM sAyamatAbhilASukANAM prakRtirUpeNa karmaNo mantavyasya vyApAdanaM, zaktirUpeNa karmAbhimatAnAM nibarhaNaM, vAsanArUpeNa karmeSTabauddhAnAM pramApaNaM, karmaNi vaicitryajAtyanaGgIkRtAM naiyAyikAnAmapAsanaM, karmaNo'nAditvasya siddhirityAdi kRtaM sarva vilokanavibudhavaraiH svayamevAvaseyaM / punasteSAmakSapAdAnAM samavAyasyezvarakartRtvasya ca yathAsthAnaM pravAsanamapi taiH pravacanapravINanirmAtRbhirna shessitm| vartamAnakAle karmasAhityapradhAnajainendrazAsane tadvibudhavarAH sudulabhA eva / api tu kecana vartante, tathApi teSAM madhye sauSThavaudAryavizeSazAlino'sya granthasya sraSTAraH, pUjyapAdaprAtaHsmaraNIyapravacanapAradRzvaprazamapIyUSapayonidhipAragatazAsanaratnatrayapradIpapradAyakAcAryavaryazrImadvijayadAnasUrIzvarasuziSyaratnAH karmasAhityArNavakuzalakarNadhArazrutasAgarapArINAnuyogamRgAcAryazrImatpremavijayagaNipAdA eva varIvartante / asya granthasya parizodhane prasiddhyarthaM ca pUjyapAdamuniguNagariSThAnAM munivaryANAM zrImanmaGgalavijayavarANAM stpryaaso'pekssitH| teSAM sadupadezenaiva sUryapuranivAsi-zreSThivarya-"maMcchubhAI jIvanacanda jhaverI" ityayamArthikasAhAyyaM dattavAn / jinendrazAsananabhonabhomaNInAM teSAM suziSyaratnAbhyAM vyAkhyAtacUDAmaNimunizrImadrAmavijayazrImanjambUvijayavarAbhyAmapyayaM grantho dRggocarIkRto vartate / punaranyakovidavarANAmapi nayanAtithitvaM gato'styayaM prnthH| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAnte'syAM karmasiddhau manuSyasahajaniSThachadmasthatvAcanubhAvataH mu. draNakhabhAvato vA saMzodhanenApyavaziSTAnAM skhalitAnAmarthe sudhIsahRdayasajanAnAmanugrahamevApekSya imAM prastAvanAM samAptiM nayAmi / .. pUjyapAdAnuyogasraSTazrImatpremavijayagaNivarAntiSadavataMsavidvadvaryamunirAjazrImajjambUvijayacaraNAmbhojacaJcarIkAyamANavineyANuH -rakSitavijayo muniH| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " namaH syAdvAdavAdine / " "paramaguru - zrImadvijayadAnasUrIzvarebhyo namaH / " AcAryyavaryya-zrImadvijayadAnasUrIzvarAntiSatanuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAkarmmasiddhiH / 66 praNamya zrImahAvIraM vizvatattvopadarzakam / vizvavaicitrya nirvAhA, karmasiddhiH pratanyate // 1 // suviditaM hyetat zemuSIzAlizekharANAM vibudhavRndavaryANAm, yaduta dRSTamAtraramaNIyazabdAdipazca viSaya girizikharakUTa vikaTIbhUtapathe nAnAvidhadhanadhAnyAdisamupArjanehA rUpamahAmarutpUrNakrodhAdyugrakaSAya catuSkapAtAlakalazAkule mAnasika saMkalpa vikalpataraGgatarale smaraurvAgnividdalIbhUte ghorarogazokAdikharUpamatsyakacchapAdyanekajantujAtavyAkule carAcare'smin saMsAranIrAkare kecidAdhinyAdhyupAdhiparipIDyamAnAH kecittu prAjyarAjyaizva - " " rmanIvilAsAdyanekavidhAlpakAlikasukhAbhAsasamutkaNThitacetasaH, anye tu yamaniyamapotArUDhA api durmatimatsarazAThyAdividyudurvAtagarjanaiH mithyAtvapaGkilaskhalanAdyutpAdAt bhrAntacetasro darIdRzyante, tannibandhanaM karmAntareNa na kimapi pazyAmaH / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAtaduktaM vAcakapuGgavaiH zrImadyazovijayagaNibhiH"yeSAM bhrUbhaGgamAtreNa, bhajyante parvatA api / * tairaho karmavaiSamye, bhUpairbhikSA'pi nApyate // 1 // " tathA coktamramArAjyabhraMzaH khajanavirahaH putramaraNam, priyANAM ca tyAgo ripubahuladeze ca gamanam / harizcandro rAjA vahati salilaM pretasadane, bhavasthA tasyaiSA ahaha ! viSamAH krmgtyH||1|| nIcairgotrAvatArazvaramajinapatemallinAthe'balAtvamAndhyaM zrIbrahmadatte bharatanRpajayaH sarvanAzazca kRssnne| nirvANaM nArade'pi prazamapariNatiH syAcilAtIsutevA, trailokyAzcaryaheturjayati vijayinI karmanirmANazaktiH ___ anyairapi"brahmA yena kulAlavaniyamito brahmANDabhANDodare, viSNuryena dazAvatAragahane kSipto mahAsaGkaTe / rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM sevate, sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe 1" bauddhairapi"ita ekanavatitame kalpe, zaktyA meM puruSo htH| tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikssvH!||1||" ityAdinedaM darIdRzyamAnaM vizvavaicitryaM kAryavaicitryanirvAhakavicitrazaktiyuktakarmakRtameva sphuTatayA nizcIyate / .. nanu manuSyatvapazutvAdivizvavaicitryaM prAgbhavIyamanuSyatvAdigatyutpAdakakriyayaivopapAdyatAM kimantargaDunA karmaNeti cet ? Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmmasiddhiH / na, svAdhikaraNakSaNAvacchedenaiva phalajanakatvena vyavahitahetoH phalaparyantavyApAravyApyatvAvadhAraNAdata eva - anyeSAM mate'piM "svargakAmo yajeta" ityatrAdRSTadvArA hetutvakalpanaM saMgacchate, tathA coktamudayanAcAryai: * 'ciradhvastaM phalAyAlaM, na karmAtizayaM vinA / ' iti / nanUpAdAna kAraNavaicitryAt zarIravaicitryaM zarIravaicitryAcca bhogavaicitryaM zarIrasaMyogazcAtmanIti kimadRSTakalpanayeti ceta ? na, zarIrasaMyogasyAtmanIvAkAzAdAvapi saccena tatrApi bhogApatteH, upaSTambhakasaMyogena tasya bhoganiyAmakatve tUpaSTambhakasaMyogaprayojakatayaivAdRSTasiddhiH / taduktaM zrImadbhiH haribhadrasUripAdaiH zAstravArtAsamuccaye"AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitra - madRSTaM karmasaMjJitam // 1 // " iti / ------ api caikajAtIyadugdhapAnAdau kathaM puruSabhedena sukhaduHkhAdibhedaH, na ca kvacidugdhAdeH karkaTyAdivat pittAdyudbodhakatvena tadbhedasiddhiriti vaktavyam, sarvatra tadApatteH / nanu yathA bheSajaM kasyacidvyAdhimapanayati, kasyacinna, kasyacidviparItamapi janayati, tadvadatrApIti cet ? na, dugdhapAnAdeH tRptimatvena sAkSAt sukhAditaulyAt, uttarakAlaM tu dhAtuvaiSamyAt na tathA evameva karkavyAdiSvapi sAkSAt tRptimatvena sukhAditaulyaM syAdeva tataH pittAdyudbodhakadhAtuvaiSamyAbhAva viziSTadugdhapAnatvAdinA sukhAdihetutvakalpanApekSayA'dRSTaprayojyajAtyavacchinnaM pratyeva dugdhapAnAderhetutvena lAghavamiti / nanvadRSTama Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAntareNAbhravikArANAM svabhAvato vicitratopalabhyate, tadvatsukhAdipaicitryamapi svabhAvato bhaviSyatIti cet ? na, svabhAvasyaiva mirAkariSyamANasAt / kizca pudgalamayale samAne'pi jIvayuktakharUpavizeSakAraNasadbhAve ca pratyakSeNa dRzyamAnasthUlatanoH kiM vicitratA svIkriyate na vA 1, svIkAre taddhetakaM vicitrakhabhAvamadRSTaM svIkaraNIyaM syAdeva, asvIkAre tu pratyakSabAdhaH / api ca bhavAntaragatasthUlazarIranibandhanIbhUtakArmaNazarIramantareNa parityaktasthUlazarIrajantorAgAmibhavazarIragrahaNAbhAvaH syAt, na ca niSkAraNaH zarIraparigraho yujyate, tatazca parityaktatanostadanantarameva saMsAravyavacchittiH syAt / zarIrAbhAve'pi bhavabhramaNasambhave ca muktAtmanAmapi saMsArApattiH, evaM ca sati mokSe'nAzvAsaH iti / prayogAzcAtra sahetukAH sukhaduHkhAdayaH kAryatvAt ghaTAdivat / na ceSTasaMyogAdayaH muMkhasyAniSTasaMyogAdayo duHkhasyeti vAcyam, tulye'pi sAdhane phalamedadarzanAt , tasmAt yadeva tayorasAdhAraNaM kAraNaM tadeva karmeti / * taduktaM zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdaiH"asthi suhadukkhaheU, kajao bIyaMkurasseva / so diho ceva mai-babhicArAo na taM juttaM // 1 // "jo tulasAhaNANaM, phale viseso na so viNA heuM / -kAjattaNao goyama! ghaDo va heU ya se kammaM // 2 // " - zAstravArtAsamuccaye'pi"tathA tulye'pi cArambhe, sadupAye'pi yo nRNAm / phala bhedaH sa yukto na, yuktyA hetvantaraM vinA // 1 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmmasiddhiH / tasmAdavazyameSTavya- matra hetvantaraM paraiH / tadevAhaSTamityAhu - ranye zAstrakRtazramAH // 2 // " iti / evamAdyabAlazarIraM zarIra pUrvakamindriyAdimattvAt yuvazarIravat / na ca pUrvabhavazarIrapUrvakamityAre kaNIyam, tasthAyAntarAlagatAvabhAvAt / na cAzarIriNo garbhAvasthAyAM zarIraparigrahoM yuktaH, tanniyAmakakAraNAbhAvAt / na ca svabhAvastaniyAmaka iti vaktuM zakyate, svabhAvasya nirAkariSyamANatvAt tasAd yadeva niyAmakaM tadeva karmeti / taduktaM -- "bAlasarIraM dehAntarapuvaM indriyAimattAo / jaha bAladehapuvo, juvadeho putramiha kammaM // 1 // " iti / tathA dAnAdikriyA phalavatI cetanArabdhatvAt kRSyAdikriyAvadityanumAnenApyadRSTasiddhiH / cetanA'nArabdhatvena paramANvAdikriyAyAM nAtiprasaGgaH / na ca cetanArabdhA'pi kAcitkuSyAdikriyA phalAbhAvavatI bhavatyato'naikAntika iti zakyate pralapitum, phaloddezenaivArambhAt, yadvA devAdisAmagrIvikalatvena phalAbhAvavat manaH zuddhyAdisAmagryabhAvaviziSTadAnAdikriyAyA api phalAjanakatvAt / nanu kRSyAdikriyAyAH dRSTadhAnyAdiphalavat dAnAdikriyAyA api manaHprasacyAdidRSTaphalamevAstu kimadRSTakalpanayeti cet ? tarhi tasyA api kriyArUpatvena phalAvazyaMbhAvAt, tato'vazyamadRSTarUpaM phalameSTavyam / nanu manaHprasattyAdirUpAyAH kriyAyAH dAnAdikriyArUpaM dRSTaphalamevAstu dRSTamAtreNaiva nirvAhe sati kimadRSTakalpanayeti cet ? na, manaHprasatyAdikriyAM prati dAnAdikriyAyAH nimi Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NA anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAttakAraNatvAt , nahi bhavati yasya yanimittakAraNaM tattasya phalamanyathA daNDo'pi ghaTaphalatAmApayeta / nanvastu dAnAdikriyAyAH zlAghAdikameva phalaM kRSyAdikriyAtaH dhAnyAdiphalamiva, kimadRSTakalpanAprayAsena, dRSTaphalAsu kriyAsu eva prAyazo lokAnAM pravRttidarzanAt , keSAzcidevAdRSTaphalAsu pravRttidarzanAceti cet ? na, kRSyAdikriyAto'pi dRSTaM dhAnyAdikaM phalaM bhavatu mA vA paramazubhArambhavyApyapAparUpaM phalaM tu bhavatyeva / nanu dAnAdikriyAyAmAzaMsitatvena bhavatvadRSTarUpaM phalaM, paraM kRSyAdikriyAyAmanAzaMsitatvena tat kathaM bhavatIti cet ? nanvanAbhogataH kutracitpradeze patitaM bIjaM sAmagrIsadbhAve kiM phalaM na janayati? tadvadatrApi, anyathA pazuvadhAdikatRRNAM sarveSAM muktyApatteH dAnAdikartRNAM saMsArAnantyApattezca / nanvevamapi naH kA kSatiriti cet ? zRNuta kRSihiMsAghazubhAnuSThAtRRNAM sarveSAM muktigamane eko'pi tadanuSThAtA tatphalAnubhavitA ca na prApyeta, prApyara~zca kevalAH zubhakriyAnuSThAtAraH tatphalAnubhavitArazca, na caivaM dRzyate, tasAt sarvAsAmapi kriyANAM vicitrakhAt vicitrasvabhAvaM tadbhinnamadRSTarUpaM phalaM bhavatIti draSTavyam / tathA svaparaprameyaprakAzakaikasvabhAvasyAtmanaH hInagarbhasthAnavigrahaviSayeSu viziSTAbhiratiH AtmatavyatiriktakAraNapUrvikA, viziSTAbhiratikhAt, jugupsanIyaparapuruSe kamanIyakulakAminyAH tanvAyupabhogajanitaviziSTAbhirativat / tathA vigrahavatAM mohodayo vigrahAdivyatiriktasaMsargapUrvako mohodayatvAt madyapamohodayavat / evaM saMsArijJAnamazeSArtha svaviSaye sAvaraNaM bhavati, tatrApravRttimattvAt , yat jJAnaM svaviSaye'pravRttimat tatsAvaraNaM / yathA kAmalinaH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| zaGkhavijJAnamityAdhaneke prayogA adRSTasiddhau svymevodyaaH| nanu manuSyatvAdipariNAmapariNatAnAmeva vicitrasvabhAvatA'stu kimadRSTakalpanayA? kalpane ca tatkatatvenAtmano'pyabhyupagamaprasaGgaH iti cet ? asau kalpanAvajraprahAro nAstikAnAM zirasyastu, asAmistu tatkartRtvena bhUtAtiriktAtmanaH svIkRtabAditi / taduktaM"bhUtAnAM tatvabhAvatvA-dayamityapyanuttaram / na bhUtAtmaka evAtme-tyetadatra nidarzitam // 1 // " iti / __ tattakriyAdhvaMsasya vizvavicitratAyAH kAraNalanirAkaraNaM tu kalpalatAto'vaseyam / . 1 atrocchRGkhalA naiyAyikAH astu tattakriyAdhvaMsa eva vyApAraH kimapUrveNa ? na caivaM kriyAyAH pratibandhakalavyavahArApattiH, saMsagIbhAvavAdinA kAraNIbhUtAbhAvapratiyogitvenaiva tavyavahArAt / na caivaM saMskAro'pyucchidyeta, anubhavadhvaMsenaivopapatteH, udbodhakAnAM viziSya smRtihetutvenA'natiprasaGgAditi vAcyam , iSTatvAt / na caivaM prAyazcittAdikarma(mi)No'pi phalApattiH, prAyazcittAdyabhAvavatkarmatvena kAraNavAt / na caivaM dattAdattaphaloddezyakaprAyazcitte kRte pratiyogini tatprAyazcittasya niveze dattaphalAdapi phalaM na syAt , aniveze cAdattaphalAdapi phalaM syAditi vAcyam , adattaphalaniSThoddezyatayA tadabhAvasya vAcyatvAt / etena-'prAyazcittaM na narakAdipratibandhakam , AzuvinAzitvena tadutpattyavArakalAt / nApi taddhvaMsaH, prAyazcittAnantarakRtagovadhAdito narakAnutpattyApatteH / na ca tattatprAyazcittaprAgvatigovadhAdijanyanarake tatta. prAyazcittadhvaMsaH tathA, prAgjanmakRtagovadhAdito'pi narakAnutpattyApatteH / 'tajja. nmakRta' iti prAgvartigovadhavizeSaNe laprasiddhiH' ityapAstam / nacApUrvAvIkAre'GgapradhAnavyavasthAnupapattiH, pradhAnakathaMtApravRttividhividheyatvAdinAnAtvasya suvacatvAt , ityaahuH| tadasatU, takriyoddezenAnyaprAyazcitte kRte'pi phlaanaaptteH| tattatprAyazcittAbhAvanivezAt tattatprAyazcittaviziSTAdattaphaladhvaMsAtiriktadhvaMsasya Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA api ca bhavati pravRttiH karmakSayArthitvena, na tu duHkhadhvaMsArthitvena duHkhadhvaMsasya puruSodyama vinApi bhaavaadito'pydRssttsiddhiH| jyotizcakrAdayo'pyadRSTamapekSante, anyathA gurutvena jhaTiti pAtAdiprasaGgAditi / prakaTayati cAtra kAlavAdI svakIyaM vicAracAturyam / tathAhi-vizvavaicitryaM nikhilaM kAlakRtameva, tadeva bhAvayAma:AmrapicumandAdayo nikhilA api vanaspatayaH kAlenaiva phalIbhavanti, na ca tamantareNa, anyathA kathaM na phalIbhavanti ye madhumAsAdau phalapradAH te bhAdrapadAdau, evaM nArakAdinikhilakAryajAtaM bhAvanIyam / kAlamantareNApi ca bhavane kAryajAtasyotpattyanantarameva layaH syAt / sthitiparipAkamantareNa ca karmApi nodeti / anyacca-kAlasya kartRtvAsvIkAre laghutaravavyApAratvAt vA nAnupapattiriti cet ? / tathApi tattvajJAnikriyayA bhogApattiH / taddhaMsAtiriktavamapi niveza nIyamiti cet ? tathApi dhvaMsasyAnantatvena bhogAnantatvApattiH / caramabhogAnantaraM vyApArasattve'pi prAgabhAvAbhAvAdeva na phalotpattiriti cet ? tarhi prAyazcittasthale'pi prAgabhAvAbhAvAdeva bhogAnutpattiriti kiM tadabhAvAdinivezena ? / prAyazcittavidhisAmarthe tu vijAtIyaprAyazcittAnAM vijAtIyA'dRSTanAzakatvamevocitama , AgamAsaMkocAt , lAghavAca / etena caramabhogaprAgabhAvaviziSToktadhvaMsAdhAratAsambandhena kriyAhetutvamapyapAstam , vizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAvirahAca / kiJca takriyANAM tattatprAyazcittoddezyakhamapi tattakriyAjanyakarmanAzecchAviSayatathaiva sughu nirvahati, nAnyathA, ityato'pyadRSTasiddhiH / kiJca prAgjanmakRtAnAM nAnAkarmaNAM na yogoddezyatvamasti, naca tatastajjanyaphalam , iti yogarUpaprAyazcittasyAdRSTanAzakavaM vinA na nirvAhaH / naca yogAt kAyavyUhadvArA bhoga evaMti sAmpratam , nAnAvidhAnantazarIrANAmekadA'saMbhavAditi spaSTaM nyAyAloke / naca yogasya prAyazcittatvasvIkAre bhavatAmaphasiddhAnta iti vAcyam , "savvA vi pavvajjA pAyacchittaM bhavaMtarakaDaNaM pAvANaM kammANaM / " iti / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasiddhiH / riNatasthApana garbhapariNatilApi vilamba yasyAH bAlAyA api garmotpattiH syAt, na ca strIpuMsaMyogarUpakAraNAbhAvAttadabhAvaH iti vAcyam , kenacit bAlena saha bAlikAyAH tAdRksaMyogasya dRzyamAnatvAt , tAhAsaMyogasya bAlakrIDAprayojakatvena na sa garbhotpattihetuka ityapi nAzaGkanIyam , kasyAzcidyuvatyA api tAdRsaMyogasattve'pi garbhAdhAnAdarzanAt , evamubhayoH tAdRzasaMyogasattve'pi ekasyA garbhAdhAnaM nAnyasyAH atastatrApi kAla eva hetuH / kiJca parAbhimatasya strIpuMsaMyogajanyagarbhajananasyApi vilambe kAla eva hetuH, na ca tajanmani garbhapariNatireva heturiti vAcyam , kacidapariNatasyApi garbhasya janmazravaNAt / tathA bAlAdyavasthA, zIto varSAdyupAdhiH, vyApAravattvena daNDasya sattve'pi ghaTajanmani vilamba ityAdayo bhAvAH kAlahetukA eva, anyeSAmanyathAsiddhatvena na hetuteti / kiM bahunA mudgapaktirapi vaijAtyayanisaMyogasthAlyAdisannidhAne'pi kAlamantareNa na bhavituM prabhvI, tadAnIM mudgapaktijanakavaijAtyasaMyogAbhAvAt-tadabhAva ityapi manastaraGgo na vidheyaH, tatrApi hevantarakalpanasyAvazyakatvena tadapekSayA kAlasyaiva hetutvakalpanaucityAt / taduktaM"na kAlavyatirekeNa, garbhavAlayuvAdikam / yatkizcijAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 1 // kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharati prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // 2 // kiJca kAlAdRte naiva, mudgapaktirapIkSyate / sthAlyAdisannidhAne'pi, tataH kaalaadsaumtaa|||| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAkAlAbhAve ca garbhAdi, sarva syAdavyavasthayA / pareSTahetusadbhAva-mAtrAdeva tadudbhavAt // 4 // " iti / / athaikasyApi kAlasya sarvakAryahetutve yugapat sarvakAryotpattiH, tattatkArye tattadupAdhiviziSTakAlasya hetutve upAdhInAmavazyaklasatvena teSAmeva kAryavizeSe hetutvamucitam, kimajAgalastanakalpena kAleneti cet ? atra navyAH kSaNarUpaH kAlo'tirikta eva, naca svajanyavibhAgaprAgabhAvAvacchinnakarmaNaH tathAtvamiti vAcyam , vibhAge tadabhAvApatteH, pUrvasaMyogAvacchinnavibhAgasya tathAtvamityapi na vaktavyam , ananugamAditi / tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNavRttitvena kAlasya hetutvam, tatkSaNasya khasAdabhede'pi 'idAnI kSaNa' iti pratItibalAt kAlikAdhArAdheyabhAvasyAvazyakatvena tatkSaNavRttitvaM nAsiddham / etena kSaNikatvamapi nAnupapannam, tattatkSaNatannAzAnAM tattatpUrvakSaNajanyatvAt , tathA ca kSaNakSayiNA kSaNenaiva kAryotpattau kimatiriktahetukalpanayeti / na caikasminneva kSaNe kapAle ghaTAdikaM tantau paTAdikaM kAryamiti dezaniyamArthamatiriktahetusiddhiriti vAcyam , kAcitkasya nitya ivAniye'pi svabhAvataH sambhavAt kAcitkasyaiva hetuniyamyatvena tadApattyabhAvAt , atha kSaNasevAnyeSAmapi niyatapUrvavartitvena kathaM hetutvapratikSepaH kriyata iti cet ? na, avazyaklaptaniyatapUrvavartinaH eva kAryasambhave tayatiriktAnAmanantaniyatapUrvavartinAmanyathAsiddhatvakalpanena lAghavAdityAhuH tasAt vizvavicitratA nikhilApi kAlakRteti dhyeyam / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| atrAha svabhAvavAdI kAlavAdinaM prati, bho kAlavAdin ! vizvavaicitryaM kAlakRtaM tvayoktaM tadasmadyuktimudreNa ghaTa iva nakSyati, tathA hi-AmrarAjAdanIpicumandAdayo nikhilA api vanaspatayaH svabhAvata eva madhumAsAdau phalapradA bhavanti, na kAlavilambAt , yatcayoktaM-"anyathA kathaM na phalIbhavanti ye madhumAsAdau phalapradAH te bhAdrapadAdau" tadapi na ramaNIyam , bhAdrapadAdau tAdRk svabhAvAbhAvAt , anyathA picumande AmraphalamAne picumandaphalaM, hiMsAdhazubhakriyAtaH svargAdikaM, supAtradAnAdikriyAtaH narakAdikaM, mRdaH paTAdikaM, tankhAditaH ghaTAdikaM, sikatAtaH tailaM rajjuzva, jalAt navanItaM, karatale romarAjayaH, mahilAyAH zmazru, vandhyAyAH putrotpattiH, purupastha garbhAdhAnaM, zarkarAdrAkSekSurasaguDagokSIrAdimadhurapadArtheSu kaTutvaM, ghoSAtakIpramukhakaTukapadArthasArtheSu mAdhurya, gokSIrakundendutuSArarajatabalAkAdivastujAteSu zyAmatvaM, mayUrapicchAdau citrarUpAbhAvaH, sarpa nirviSatvaM, parvate calatvaM, vAyau sthiratvaM, matsyatumbayorbhUmau taraNaM, dvikasya jale taraNaM, pakSigaNasya gagane gamanAbhAvaH, vahnau tiryaggamanaM zItatvaM ca, nAgare kaphajanakatvaM, guDe pittajanakatvaM, harItakyAM virecanAbhAvaH, ravitApe zItatvaM, candre coSNatvamityevaMrUpeNa vaiparItyenApi kAryajAtaM kadAcidupalabhyeta kAlasya samAnatvAt , na ca tathopalabhyate, kintu mRdo ghaTaH, tantubhyaH paTaH, zakarAyAM mAdhuryamityAdipratiniyatarUpeNeti / evaM badaryAH kaNTakaH tIkSNaH vakrazcaikaH saralo'nyaH, vartulaM phalaM tathA kutracit zilAkhaNDe pratimArUpaM vidyate tacca kuzmAgarucandanavilepAdyanubhavati, dhUpAdyAmodaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAcAnyasiMzca pASANakhaNDe pAdakSAlanamityAdi, tasAt sarva khabhAvajameveti bhAvyam / tathA coktaM"na svabhAvavyatirekeNa, garbhabAlayuvAdikam / yatkiJcinjAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 1 // sarve bhAvAH svabhAvena, svakhabhAve tathA tathA / vartante'tha nivartante, kaamcaarpraangmukhaaH||2|| na vineha khabhAvena, mudgapaktirapISyate / tathA kAlAdibhAve'pi, nAzvamASasya sA ytH||3|| atatvabhAvAt tdbhaave-'tiprsnggo'nivaaritH| tulye tatra mRdaH kumbho, na paTAdItyayuktimat // 4 // kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH pravRttiH // 5 // kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrtaa| varNAzca tAmracUDAnAM, khabhAvena bhavanti hi // 6 // badaryAH kaNTakastIkSNaH, Rjurekazca kunycitH| phalaM ca vatulaM tasya, vada kena vinirmitam // 7 // " iti| anyattu kAryajAtaM dUre tiSThatu, mudgapaktirapi na svabhAvamRte bhavituM prabhuH, tathAhi-pratiniyatakAlavyApArAdisAmagrIsanidhAnepi nAzvamASapaktirupalabhyate, tasAyadyadbhAve bhavati tattadanvayavyatirekAnuvidhAyi ttkRtmiti| na zakyate vaktumazvamAthApaktiH vaijAtyAgnisaMyogAbhAvAditi, ekyaiva kriyayA taca Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 krmsiddhiH| danyAmisaMyogAt , anyathA'zvamASabhinna mudgaanaampypaakaapteH| na cAdRSTAbhAvAdazcamASA'paktiH, dRSTasAdguNye tadvaiSamyAyogAt, anyathA dRDhadaNDapreritamapi cakraM na bhrAmyet , tasAt svabhAvavaiSamyAdazvamASApaktiriti sudRDhataramavaseyamiti / / nanu sAmadhyeva kAryajanikA'stu kiM khabhAvena, azvamASAdau kharUpayogyatAmAvAt tadapAka iti cet ? na, antaraGgakAraNenaiva kAryotpattau tadbhinnasyAnyathAsiddhatvAt / nanu svabhAva evAntaraGgakAraNaM na sAmagrIti kathaM nirNayaH iti cet 1 svasya mAvaH kAryajananapariNatiH iti svabhAvasya vyutpatyarthatvAt , khabhAvapariNateH kAryaikavyaGgyatvena mRtsvabhAvAvizeSe'pi na ghaTAdikAryavizeSAbhAvaprasaGgaH, anyathAGkurajananakhabhAvaM kuzUlasthaM bIjamapyakuraM janayet , atha sahakArisamavadhAne khabhAvastha kAryajanakatvena kuzUlasthaM bIjaM kathaM kArya janayediti cet ? na, sahakAricakrAnantarbhAvena tasya vaijAtyabIjatvenAGkurahetutvaucityAt / nanu sahakAricakrasyAtizayAdhAyakavaM khayApi svIkRtamatastasyaivAGkurajanakatvamapyucitamiti cet ? na, pUrvapUrvopAdAnapariNAmAnAmevottarottaropAdeyapariNAmahetutvAt / etena"caramakSaNapariNAmarUpabIjasyApi dvitIyAdikSaNapariNAmarUpA rAjanakatvAt, vyaktivizeSamavalambyaiva hetuhetumadbhAvo vAcyaH, anyathA vyAvRttivizeSAnugataprathamAdicaramaparyantAkurakSaNAn prati vyAvRttivizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAnurakSaNAnAM hetutve kAryakAraNatAvacchedakakoTAvanekakSagapravezApravezAbhyAM vinigamanAvirahAt / tathA ca tajAtIyAt Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAkAryAt tajAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGga" ityapi kAlavAdo nirastaH / sAdRzyatirohitavaisAdRzyenAGkurAdinA tAdRzavIjAdInAmanumAnasaMbhavAt , prayojyaprayojakamAvasyaiva vipakSabAdhakatakasya jAgarUkatvAt , ityAdikaM vivecitamadhyAtmamataparIkSAyAM nyAyAcAyaH, tata evAvalokanIyaM vistArArthineti / tasAda vizvavaicitryaM na kAlakRtaM kintu svabhAvakRtamavagantavyamiti / ___ atra niyativAdinaH svakIyaM yuktikadambakaM prakaTayanti / tathA hi-jagati ye kecana bhAvA bhavanti te niyatijA eva, 'kathaM na saphalIbhavanti ye madhumAsAdau phalapradAste bhAdrapadAdau' ityatra svabhAvatayA kAlavAdinaM pratyuttaritaM tattava na zobhAM bibharti, yataH-svabhAvasya sattve'pi madhumAsAdAveva kecidAmrA atiphalabhAreNa namrIbhUtA bhavanti, kecittu vandhyAH , kecitvalpaphalAH, kiMbahunA ? ekasyaivAnasya maJjaryA vyAptasyApi na tAdRzAnyAmraphalAni bhavanti, yAni ca bhavanti tatrApi bahUni tvapakvAnyeva bhUmau nipatanti, stokAni ca paripakkaphalAni bhavantyato niyatiM vimucya nAnyat kimapi bIjaM vizvavaicitrye pazyAmaH / atha svarUpayogyatAbhAva eva bIjamiti cet ? na, svarUpayogyatAyAH vastusvarUpatve uktadoSatAdavasthyAt, tadbhinnatve niyatereva nAmAntareNAbhidhAnAt / kiJca madhumAse AmravRkSazAkhAyAM kokilo ravaM kurvan tiSThati, tasinnavasare'dhastasya vadhArtha kazcit vyAdho dhanuSISu samAropya tiSThati, upari ca tadvadhArtha siJcAnakaH samayamavalokayati, tasiMzvAvasare vyAdhohinA daSTaH san bhUmau nipatitaH tasi Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| neva kAle karAnmuktaH zaropi gatvA siJcAnakaM vivyAdha, kokilaH nirbhIko bhUtvoDayita iti / atra kokilarakSaNe niyatiM vinA ko heturanyaH,evaM brahmadattasyAndhatvAdAvapi bodhyam / taduktam"niyatenaiva rUpeNa sarve, bhAvA bhavanti yat / tato niyatijA hyete, ttsvruupaanuvedhtH||1|| yadyadaiva yato yAvat, tattadaiva tatastathA / niyartijAyate nyAyAt, ka etaaNbaadhitukssmH12"iti| anumAnaM cetthaM-sarve bhAvAH naiyatyaniyAmakatattvAntarodbhavAH, sajAtIyavijAtIyavyAvRttasvabhAvAnugatarUpeNaiva prAdurbhAvAt , niyatikRtapratiniyatadharmopazleSAdvA, yathA tIkSNazastrAdyupahatAnAmapi maraNaniyatabhAvena maraNaM jIvananiyatabhAvena jIvanamiti / na cAprayojakaH, yadyasminkAle yannimittAt yAvaddezavyApi jAyamAnaM kArya dRzyate, tattasmin kAle tannimittAt tAvaddezavyApi bhavatItyanukUlatarkasya vidyamAnatvena niyatarUpAvacchinnaM prati niyatereva hetutvAt , anyathA niyatarUpasyAkasikatvApatteH, na ca tAvaddharmatvaM na janyatAvacchedakaM kinvarthasamAjasiddhamiti vAcyaM, niyatijanyatvenaivopapattAvarthasamAjAkalpanAt, bhinnasAmagrIjanyatve caikavasturUpavyAghAtaprasatezceti / evaM mudgapaktirapi svajanakasvabhAvavyApArAdisattve'pi niyatarUpaiva, nAniyatarUpetyatra niyatimantareNa nAnyat kimapi kAraNaM pazyAmaH / atha khabhAvaprayojyaM naiyatyamiti cet ? na, khabhAvasa kAryakajAtyaprayojakatvAt , . sAtizayakhabhAvasyApi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAkAryavizeSa eva prayojakatvAt , paktyantarasAjAtyavaijAtyobhayasambandhasya niyatimantareNAsaMbhavAt / nanu hetunA vyaktireva janyate, ubhayasaMsargastu samavAyarUpatattvAntarasaMsargAditi cet ? na, samavAyAbhAvAt / tathA hi nanu samavAyaH samavAyino bhinno'bhinno vA? abhinnazceta ? nityo'nityo vA ?, nityo'pyeko'neko vA / abhinno nitya ekazcet ? anityasamavAyino nityatApattirekatvApattizca / abhinno nityo'nekazcet ? anityasamavAyino nityatApattidurnivAraiva / abhinno'nitya ekazcet ? nityAnAmapi paramAgvAdInAmanityatApattirekatvApattizca / abhinno'nityo'nekazvet ? nityAnAmanityatApattissudurnivArA / eteSu catulapi khasiddhAntavyAkopazca / evaM bhinno'nityaH eko bhinno'nityo'neka iti pakSadvaye'pi svasiddhAntavyAkopo vaacyH| bhinno nitya ekazcet ? guNaguNinoH jAtivyaktyoH kriyAkriyAvatorayutasiddhayoH sambandhaniyAmakatvenAtiriktasamavAyakalpanamiva samavAyasyApi tattvAntaratvena tasyApi smbndhniyaamktvenaatirikttttvaantrklpnaapttiH| na ca samavAyaH svarUpeNaiva tatra sambaddha iti vAcyam , ayutasiddhayorapi svarUpeNaiva sambaddhatvasvIkAreNaiva nirvAhe satyatiriktakalpanAyAM mAnAbhAvAt , vAyau rUpavattAbuddhiprasaGgazca / bhinno nityo'nekazveta ? anantasamavAyApekSayA lAghavena varUpasambandhakalpanameva nyAyyam / samavAyasattve'pi ttsmbndhniyaamktttvaantrgvessnnprsnggaac| api ca daNDAdisAmagrIsattve'vazyaM ghaTo bhaviSyatIti na natya ekazcet ? mApa khasiddhAntanityaH eko ma caturvapi Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. krmsiddhiH| 17 samyanirNayaH, apitu sambhAvanaiva sAmagrIsattve'pi kadAcita ghaTAnutpatteriti na dRsstthetusiddhiH| atha niyatyanizcayena kAryajanmanaH pUrva pravRttireva na syAditi cet ? na, avidyayaiva.tatra pravRtteH, phalaprApteH yAdRcchikatvAditi / api ca nAlikerapAdamUlena pItaM kaM kathaM tat phale prApyate?, gajamuktaM ca kapitthaM nirgarbhamabhanameva kathaM nirgacchati ?, tasAt yad bhAvi tadbhavatye veti nishcyH| ___ tathA coktaM"yadbhAvyaM tadbhavatyeva, nAlikeraphalAmvuvat / gantavyaM gamayatyeva, gajabhuktakapitthavat // 1 // na carte niyati loke, mudgpktirpiikssyte| tatsvabhAvAdibhAve'pi, nAsAvaniyatA ytH||"iti / kiMbahunA sukhAdikaM sukhasAdhanaM vA sarva niyatikRtaM na purupakArAdinA, tathA hi-yadi puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tarhi samAne'pi puruSakAre karSakAdInAM phalavaisAdRzyaM keSAzcit phalAbhAvazca na syAt , keSAzcit puruSakArAbhAve'pi vipuladhanadhAnyAdiprAptizca dRzyate, tataH sarva niyatikRtameva / nApi kAlakRtaM tasyaikarUpatvena vizvavaicitryAnupapattitaH nirAkRtatvAt / nApIzvarakRtam , tAhagIzvarAbhAvAt / nanvanumAnAt tAgIzvarasiddhiH, tathAhi-kSityaGkarAdikaM kRtijanyaM kAryatvAt ghaTavat , na ca zarIrAjanyatvena satpratipakSito'yaM kAryatvarUpo heturiti vAcyam, aprayojakatvAt / na cAstu kAryatvaM mAstu kRtijanyatvamityArekaNIyam, kAryatvasya kRtijanyatvavyApyatvAditi cet ? na, vidyudAdau vya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAcArAt, na ca vidyudAdInAM pakSatAvacchedakAkrAntatvena tatra sAdhyameveti vaktavyam , tathA sati ghaTAdInAmapi pakSAntarvartisvena dRSTAntopAdAnAsaMbhavAt , ato vidyudAdeH sapakSakakSApravezena tadvattitvasyApyabhAvAdasAdhAraNAnaikAntikatvasya yuktizatenApi dUrIkartumazakyatvAt / na ca kulAlakRtijanyatvasya ghaTAdau vidyamAnatvena nAsAdhAraNya mityAzaGkanIyam , tAdRzakRtestu sAdhyatAvacchedakAnAkrAntatvAt / kizcAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddheruddezyatve'pyantataH kSititvasya vyarthatvAt janyatvasyaiva pakSatAvacchedakatvaM svIkaraNIyaM syAt , tathA ca pakSatAvacchedakahetorakyaprasaGgaH / nanvaikye'pi kA kSatiriti cet ? na, uddezyatAvacchedakavidheyayoraikyenopanayavAkyAt shaabdbodhaanupptteH| na ca svarUpasambandhavizeSarUpakAryatvasyaiva pakSatAvacchedakatvena prAgabhAvapratiyogitvasya ca hetutvAnna sayoraikyamityArekaNIyam , svarUpasambandharUpakAryatAvyaktInAM tattayaktimAtraparyavasitatvenAnugatapakSatAvacchedakAlAbhAt , nacAnyatamatvenAnugatavyaktInAM pakSatAvacchedakatvamityAzaGkanIyam, anyatamatvaghaTitatvena gauravAt / evaM prAgabhAvapratiyogitvasyApi svarUpasambandhavizeSarUpatvena tattaddhamivyaktirUpatvAt pksstaavcchedkhetvorkyaaprihaarH| na ca svarUpasambandhAdatiriktaM pratiyogitvamiti vaktavyam , saptaiva padArthA iti vAkyena virodhApatteH / kiJca svarUpasambandharUpakAryatvasa pakSatAvacchedakatve tAdRzakAryatvasya paramANvAdiSvapi vidyamAnatvena prmaannvaadiinaamnitytvaapttiH| nanu yayorvizeSakAryakAraNabhAvaH tayoravazyaM sAmAnyena kAryakAraNabhAva iti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| niyama iti cet ? tAdRzaniyame pramANAbhAvAditi / api ca bhavadabhimato bhagavAn svArthAt kAruNyAdvA bhuvanaM ghaTayati ? na prAcyaH, kRtakRtyatvAttasya, dvitIyazcet ? kathaM naikAntazarmasampatkamanIyaM vinirmimIte, kathaM cAdhivyAdhighaTitAnghaTayati / bhavAntaropArjitazubhAzubhAdRSTapreritaH san tathA ghaTayatIti ceta ? ta_ntargaDunA bhavAnIpatinA kiM kRtam, "ghaTakuTyAM pramAtam" iti nyAyena svIkRtaM cAyuSmatA bhavatA'smanmatam , kizcAsau jAnanajAnan vA ghaTayati ? nAntyaH, sarvajJatvavyAhatiprasaGgAt / Adyazcet ? vizvopadravakAriNaH pazcAdapi kartavyanigrahAn suravairiNa etatpratikSepakAriNazcAsadAdIn kimartha racayati ?, api cAsau mUrto'mUrtI vA ?, mUrtazcet ? asadAdivana kartRtvaM yujyate, amUrtazcet ? AkAzAdivaniSkriyatvena sutarAmakartRtvam / evaM sarAgapakSe'pi kartRtvamasadAdivasa yujyate, vItarAgapakSe tu vizvavaicitryaM kathaM ghaTayati, vItarAgabAdevetyalamatipallavitena / nApyadRSTasya sukhaduHkhAdikatvaM ghaTate, tathA hi-puruSAda bhinnamabhinnaM vAdRSTam , abhinnaM cet ? puruSamAtratApattiH, minnaM cet ? sacetanamacetanaM vA ? sacetanaM cet ? ekasin zarIre cetanadvayApattiH, acetanamiti cet ? na, akhatatrasya sukhaduHkhaM prati kartRtvAbhAvAditi / tathA coktam"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho va Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAbhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||" iti| . sUtrakRtAGge'pi"na taM sayaM kaDaM dukkhaM kao annakaDaM ca nnN| . suhaM vA jai vA dukkhaM sehiyaM vA asehiyaM // 1 // sayaM kaDaM na aNNehiM vedayanti puDho jiiyaa| . saMgaiaM taM tahA tesiM ihamegesi aahirN||2||" vRttiH-yattaiH prANibhiranubhUyate sukhaM duHkhaM sthAna vilopanaM vA na tat 'svayaM' AtmanA puruSakAreNa 'kRtaM' niSpAditaM duHkhamiti kAraNe kAryopacArAt duHkhakAraNamevoktam , asya copalakSaNatvAt sukhAdyapi grAhyam , tatazcedamuktaM bhavati-yo'yaM sukhaduHkhAnubhavaH sa puruSakArakRtakAraNajanyo na bhavatIti, tathA kutaH 'anyena' kAlezvarasvabhAvakarmAdinA ca kRtaM bhavet ? 'Na' mityalaGkAre, tathA hi-yadi puruSakArakRtaM sukhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikarSakAdInAM samAne puruSakAre sati phalaprAptivaisAdRzyaM phalAprAptizca na bhavet , kasyacittu sevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAptidRzyata ityato na puruSakArAtkizcidAsAdyate, kiM tarhi niyatereveti, etacca dvitIyazlokAntebhidhAsyate, nApi kAlaH kartA, tasyaikarUpatvAjagati phalavaicitryAnupapatteH kAraNabhede hi kAryabhedo bhavati, nAbhede, tathAhiayameva hi bhedo bhedaheturvA ghaTate yaduta viruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazca / tathezvarakaThake api sukhaduHkhe na bhavataH yato'sAvIzvaro mUrto'mUrto vA ?, yadi mUrtastataH prAkRtapuruSasyeva sarvakartRtvAbhAvaH, athAmUrtaH tathAsatyAkAzasyeva sutarAM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 21 niSkriyatvam , api ca-yadyasau rAgamAMstato'sadAdyavyatirekAdvizvasyAkateva, athAsau vItarAgastatastatkRtaM subhagadurbhagezvaradaridrAdijagadvaicitryaM na ghaTAM prAJcati, tato nezvarakRte iti / tathA khabhAvasyApi sukhaduHkhAdikartRtvAnupapattiH, yato'sau khabhAvaH puruSAt bhinno'bhinno vA ?, yadi bhinno na puruSAzrite sukhaduHkhe kartumalam , tasAdbhinnatvAditi, nApyabhinnaH, abhede puruSa eva syAt , tasya cAkartRtvamuktameva, nApi karmaNaH sukhaduHkhaM prati katRtvaM ghaTate, yatastatkarma puruSAdbhinnamabhinna vA bhavet 1, abhinnaM cet puruSamAtratApattiH karmaNaH, tatra cokto doSaH, atha bhinna ? tatki sacetanamacetanaM vA ?, yadi sacetanamekasinkArye caitanyadvayApattiH, athAcetanaM tathA sati kutastasya pASANakhaNDasyevAsvatatrasya sukhaduHkhotpAdaM prati kartRbamiti, etaccottaratra nyAsena pratipAdayiSyata ityalaM prsnggen| tadeva sukhaM "saiddhikaM" siddhau-apavargalakSaNAyAM bhavaM yadi vA duHkhamasAtodayalakSaNamasaiddhikam , sAMsArikaM yadi vA ubhayamapyetatsukhaM duHkhaM vA srakcandanAyupabhogakriyAsiddhau bhavaM tathA kazatADanAdisiddhau bhavaM saiddhikaM, tathA-'asaiddhikaM sukhamAntaramAnandarUpamAkamikamanavadhAritabAhyanimittamevaM duHkhamapi jvaraziro'rtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikametadubhayamapi na khayaM puruSakAreNa kRtam , nApyanyena kenacitkAlAdinA kRtam , 'vedayanti' anubhavanti, 'pRthak jIvAH' prANina iti kathaM tarhi tatveSAmabhUt ? iti niyativAdI svAbhiprAyamAviSkaroti'saMgaiyaMti samyaksvapariNAmena gatiryasya yadA yatra yatsukhaduHkhAnubhavanaM sA saMgatiH-niyatistasyAM bhavaM sAMgatikam , yatazcaivaM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAna puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi, atastatteSAM prANinAM niyatikRtaM sAMgatikamityucyate, 'iha' asin sukhaduHkhAnubhavAdekeSAM vAdinAM 'AkhyAtaM tessaamymbhyupgmH|" iti / ___etatsarva bAlajalpitam , adRSTasya vizvavaicitryasya hetutvena sAdhitatvAt , punarapi kiJciducyate, bhoktavyatirekeNa bhogyaM vizve na vidyate, bhogyapadasya sasambandhitvAt, nAkRtasya bhoktApi svavyApArajanyasyaiva khabhogyavadarzanAt , anyathA muktAtmanAM bhogaprasaGgAt , bhogyaM ca satcAnAM sukhaduHkhAdiprakAreNa vizvaM pratyakSatayA dRzyate, ito'pi karmakartRtvena vizvavaicitryaM nirnniiyte| na bhavitumarhati bhoktugatAnukUlAdRSTAbhAve mudgapaktirapi, kutracitsthAlyAdibhaGgopalambhAt / na ca dRSTakAraNavaiguNyAttatra pAkAbhAva ityapi noyam, vaiguNye'pi nimittAntarasyAvazyakakhAt , ataH dRSTakAraNAnAM niyamato nApekSApi, tathAvidhaprayatnamantareNApi puNyodayena dhanadhAnyAdiprAptidarzanAt , kevalaM karmavipAkakAle'varjanIyasannidhikatvena dRSTakAraNAnAM nimittatvavyavahArAt, ata eva 'dRSTakAraNAnAmadRSTavyaJjakalam' iti siddhAntaH saGgacchate / . tathA coktam"na bhoktavyatirekeNa, bhogyaM jagati vidyte| nacAkRtasya bhoktA syAt,muktAnAM bhogybhaavtH||1|| bhogyaM vizvaM ca sattvAnAM, vidhinA tena tena yat / dRzyate'dhyakSamevedaM, tasmAttatkarmajaM hi tat // 2 // na ca tatkarmavaidhurya, mugpktirpiikssyte| sthAlyAdibhaGgabhAvena, yat kcitroppdyte||3||". Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 23 "yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // 1 // " vipAkakAlasya kAvasthAvizeSarUpatvena na kAlavAdaprasaktiH, karmasantAnasyAnAditvena na karmakAraNApekSA vaiyacyA, vibhinna vibhinnakAryajanakavicitrazaktiyogAt bhogyamapi vicitram , karmavaicitryAnabhyupagame citrabhogasyApyanupapatteH / naiyAyikAdibhirapi kacidudbhUtarUpameva kacicAnubhUtarUpameva, paramANusAdbhUtAnAM ca zalyAdibIjAnAM zAlyaGkurajanakatvameveti niyame'dRSTasyaivAGgIkRtatvena sarvatra taddhetutvasyaucityAt tasmAna niyatyAdikaM vizvavaicitryajanakam / yaduktaM"citrabhogyaM tathA citrAtkarmaNo'hetutAnyathA / tasya yasmAdvicitratvaM,niyatyAdenaM yujyte||1||" iti| kiJca bho niyativAdin ! tavAbhimatA niyatiH niyatarUpA aniyatarUpAvA?, niyatarUpAcet ? niyatijanyatvenAbhimatAnAM kAryANAM samAnatA syAta, niyaterekarUpatvenAbhyupagamAt, na kAraNabhedamantareNa kAryabhedo bhavatIti / aniyatarUpA cet ? "ghaTo yadi paTajanakAnyUnAnatiriktakAraNajanyaH syAttadA paTaH eva syAt, ghaTajanakaM yadi paTaM na janayet tarhi paTajanakAt bhidyeta" iti nyAyAta niyateH vicitratAbhyupagamanIyA syAt, na ceSTApattiH kartuM zakyate, jalatvena samAnassApi jalasyAkAzapatanAnantarampareMtarabhUsambandhamantareNa yathA na Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAbhavati bhedaH, tadvatpratiniyatakAryajanakaniyaterapyanyabhedakamantareNa vicitratAyAH aghaTamAnatvAt , manyasva tarhi tadbhedako'pyanyaH, naH kA kSatiriti cet 1 kartRtvaM vihAya nAnyA kApi, tathA ca niyateH kartRtvasiddhAnto vyAhanyate / tadbhedakasyApi kartRtvamanupapannam, uktapakSadvayoktadoSatAdavasthyAt / api ca bhedakasya kuto vicitratA ? vicitratadanyabhedakatvarUpakAryAnyathAnupapattyA vicitratAbhyupagamyate / nanu tarhi tasyApi vicitratA na tadanyabhedakamantareNa, tathA ca satyanavasthA / nApyanyataH, ni yatimantareNAnyasyAnabhyupagamAt / tadvyaktinirUpitaniyatitvena tavyaktijanakatvamityapi na preryam, taniyatijanyatvena tadvyaktitvasiddhiH, tadvyaktitvasiddhau ca tadvyaktinirUpitatvena niyatijanyatvasiddhirityevaM rUpAnyo'nyAzrayaNAt , kAryasya kAraNatAnavacchedakatvAceti / taduktam"niyateniyatAtmatvA-niyatAnAM smaantaa| tathAniyatabhAve ca, balAtsyAt tadvicitratA // 1 // na ca tanmAtrabhAvAde-yujyate'syA vicitratA / tadanyaM bhedakaM muktvA , samyagyAyAvirodhataH // 2 // na jalasyaikarUpasya, viyatpAtAdvicitratA / USarAdidharAbheda-mantareNopajAyate // 3 // tadbhinnabhedakatve ca, tatra tasyA na kartRtA / tatkartRtve ca citratvaM, tadvattasyApyasaGgatam // 4 // iti / nanu niyatereva kAryavaicitryaprayojakakhabhAvo'stviti cet ? Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 25 na, khabhAvavAdapravezena niyativAdasya parityAgaprasaGgAt , atha paripAka eva khabhAvo na hetvantaramiti cet na, paripAkepi hetvantarasyAvazyamAzrayaNIyatvAt , nanvAmrAdau paripAkadvaividhyadarzane'pi niyatiparipAkaH svabhAvata eveti cet ? tarhi 'ghaTakuTTayAM prabhAta' iti nyAyApattiH syAt / atha cottaraparipAke pUrvaparipAkaH eva hetuH, AdyaparipAke cAntimAparipAka evetyAdirItyA viziSyaiva kAryakAraNabhAvAt nAyaM doSa iti cet na, ekatra ghaTaniyatiparipAke tadaivAnyatrApi ghaTotpattiprasaGgAt , pratisantAnaM niyati bhedAbhyupagame ca dravyaparyAyayonAmAntarameva niyatiparipAko / tathAcoktam"tasyA eva tathAbhUtaH, khabhAvo yadi cessyte| tyakto niyativAdaH syAt, khbhaavaashrynnaannnu||" iti| etena-'jagati ye kecana bhAvA bhavanti te niyatijA eva' ityAdikaM niyativAdinA proktamapAstaM draSTavyam / yaduktaM'svabhAvasya sattve'pi madhumAsAdAveva kecidAmrA atiphalabhAreNa namrIbhUtA bhavanti, kecittu vandhyA ityAdito niyati vimucya nAnyat kimapi bIjaM vizvavaicitrye pazyAma' itiparyantam / tatrApi vandhyAne tadanyeSAM jIvAnAM tAdRgadRSTAbhAvena teSAmanutpAdaH eva prayojako maJjaryA vyAptasyApyAgrasya stokAnyeva phalAni paripakAni bhavanti, na sarvANi, tatrAyuSkamakSayasteSAM jIvAnAM kAraNam / kokilarakSaNe tu kokila. syaiva dIrghajIvanaM hetuH / brahmadattasyAndhatve tu cakSurdazenAvaraNasya tIbrodayatvaM kAraNam , dvijagopAlau tu tabyaJjakAviti Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anuyogAcAryazrImatprema vijayagaNigumphitA niyateH nirAkRtatvena yat sajAtIyavijAtIyavyAvRttakhabhAvAnugatenaiva rUpeNa prAdurbhAvatvaM niyatikRtapratiniyatadharmopa zleSatvaM vA hetutvenopanyastaM tat tIkSNazastropahatAnAM jIvanamaraNAbhyAM vyabhicArI, asmAkaM tvAyuHkarmaNo nyUnAdhikatvaM tayoH kAraNam, nAnyat kimapIti / tadevaM daNDAdidRSTakAraNeSu satsvaSi ghaTotpade'nutpAde ca bhokturadRSTaM kAraNaM, daNDAdidRSTakAraNaM tu tadvyaJjakamiti / taduktaM malayagiripAdaiH dharmasaMgrahaNIvRttau - " ghaTAdInAmapi tadupabhoktRdevadattAdikarmaparipAkasAmarthyAdeva tailAdyupabhogasaMbhavAt samAnamRdAdyupAdAnAnAM samAnakumbhakArAdikartRkANAM samAnasthAnasthitAnAM samAnatailAdyAghe - yAnAM samAnavinAzahetUpanipAtAnAmapi keSAJcideva bhaGgabhAcAt / yadi punarupabhoktRdevadattAdikarma paripAkasAmarthyAt ghaTAdInAM na tathA tailAdyupabhoga iSyate tarhi sarveSAM yugapad vinAzo bhavet, na keSAJcideva taddhi bandhakakAraNAntarAbhAvAt / tasmAt ghaTAdInAmapi upabhoktRdevadattAdikarma vipAkasAmarthya samudbhavo vicitratailAdyupabhogaH" iti / evaM mudgapaktau gajabhuktakapitthe nAlikerAmbhasi cAdRSTameva kAraNaM, taduktaM prAgapi - " na ca tatkarmavaidhurya, mudgapaktirapIkSyate / sthAlyAdi bhaGgabhAvena, yatkacinnopalabhyate / 1 / " iti / 'tatkarma vaidhurye' iti, upabhoktRkarmavaidhurye iti malayagiripAdAH / dRSTakAraNAnAM tu sarvatrAdRSTavyaJjakatvaM bodhyam / evaM sukhaduHkhAdikaM pratyadRSTasya janakatvaM vAcyam / kevalAnAM puru , Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| SakArezvarasvabhAvAnAmanabhyupagamAdeva nirAkRtaM, nirAkariSyamANaM ca / yacca adRSTavAde 'puruSAd bhinnamabhinnaM vA' ityAdi dUSaNamabhyadhAyi tadapezalam, tRtIyasyobhayarUpasya pakSasya svIkArAditi / kiJca niyativAdinAM zAstropadezo'pyakizcitkaraH tamantareNApi sarvasaMbhavAt , zubhAzubhaphalapratipAdakazAstrapratipAditazubhAzubhakriyAjanitaphalAbhAvazceti / taddhetukatvAntarbhAvitaniyamasya niyatiprayojyatve tu siddhamadRSTamitarahetunA pAribhASikakAraNatvapratikSepasyAbAdhakatvAditi / evamanyabhedakamantareNa svabhAvasyApi kAryavaicitryaprayojakatvaM nopapadyate, ekarUpatvAttasya svabhAvata eva yugapad vizvotpAdaprasaGgo'pyApadyate / na ca tata eva tasya kramavatkAryajanakatvena nAnupapattyaMzo'pIti vAcyam , tasyaiva svabhAvasya pUrvottarakAryajanakatve pUrvottarakAla yoruttarapUrvakAryaprasaGgena kramasyaiva vyAhate, ekasyaiva svabhAvasya bhinnabhinnajAtiniyAmakatvasvIkAre ekaikasya vizvajAtIyatvaprasaGgaH, vizvasya vaikajAtIyatvaprasaGgazca / nanu kAlakrameNaiva kAryotpatteH tattatkSaNAdisahakRtasvabhAvasyaiva vizvavaicitrye hetutvamastviti cet ? na, kAlavAdapravezAt / atha kSaNikasvabhAvatve nAyaM doSa iti cet ? na, ekajAtIyahetuM vinA kAryaikajAtyAsaMbhavAt / atha sAmadhyapekSayA lAghavAt kurvadrUpatvamevAstu kAraNa tAvacchedakamiti cet ? na, kurvadrUpatvasya jAtitvAbhAvena ghaTaM prati ghaTakurvadrUpatvena hetutvasya vaktumazakyatvAt sAmagrItvena ca kAryavyApyatvasyaucityena gauravasthAdoSatvAt , pratyabhijJAdisattvena kSaNikalabAdhAcca / 1 khabhAvataH. 2 khabhAvasya. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAkiJca kurvadrUpasattve ekatra ghaTotpattiH, nAnyatretyatra dezaniyAmakahetutvAzrayaNe svabhAvavAdaH parityaktaH syAt, kAryamanumAyaiva prekSAvatAM pravRttizca, anyathA kAraNamantareNApi kAryasaMbhAvanayaiva niSpakampapravRttiprasakteH / svabhAvahetusvIkAre nirhetukAH bhAvAH prabhavantItyapi na yuktam , vadato vyAghAtAda , taduktaM-"na heturastIti vadan sahetukaM, nanu pratijJAM svayameva bAdhate" iti / kiJca svabhAvo bhAvarUpo'bhAvarUpo vA ?, bhAvazvet ? nAnAsvabhAvaH ekasvabhAvo vA?, ekasvabhAvo'pi nityo'nityovA?, na tAvanityaH, nityasyaikarUpatvenArthakriyAkAritvasya kramayogapadyAbhyAmasaMbhavAt / nApyanityaH, ekatvena virodhAt, pratisamayaM bhinnabhinnarUpeNa bhavanAdanityasyeti / nAnAsvabhAvo'pi vastuvizeSaH akAraNarUpo vA ? vastudharmo vA? vastuvizeSo'pi mUrto'mUrto vA ? mUrtazcet ? karmaNaH sakAzAdaviziSTaH, yato'dRSTaM mUta vicitrasvabhAvamabhyupagamyate, svabhAvo'pi bhavataivaMvidhaH svIkRtaH tato na ko'pi vizeSa iti / amUrtazcet ? nAsau dehAdInAmArambhakaH, anupakaraNatvAt , daNDAdisAmagrIvikalakumbhakAravat / evaM sukhaduHkhAdiheturapi na svabhAvo'mUrtakhAt, jIvAnAmanugrahopaghAtAvapi na kartuM samartho gaganamiva / taduktaM-'jamaNuggahovaghAyA jIvANaM puggalehiMto' iti vacanAt / nanu jIvena vyabhicAraH tasyAmUrtatve'pi sukhaduHkhayoH hetutvAditi cet ? na, ekAntenAmUrtatvAbhAvena vyabhicArAbhAvAt / nanvekAntenAmUtvAbhAve kiM bIjam ? kSIranIravadanAdikarmasantAnapariNAmApanatvameva bIjaM tasya ca bIjAGkarabhAveneva parasparaM hetu Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . krmsiddhiH| hetumadbhAvAt , tathA ca paramArthataH na kevalo jIvo mUrtasukhaduHkhAnubhavanimittaH, kintu sukhaduHkhAnubhavanimittaM karma, tanimittazca sukhaduHkhAnubhava iti kuto vyabhicAraH 1, netyrthH| nanvevaM muktAtmano vyabhicAraH, na ca tasyApi mUrtatA kalpayituM zakyA, anAdikarmasantAnapariNAmApanatvAbhAvAditi cet ? na, muktAtmani sukhaduHkhanibandhanayoH sAtAsAtayorabhAvena sukhaduHkhAnubhavAbhAvAt / sukhaduHkhobhayanimittatvameva muktAtmanAM niSidhyate, na kevalaM sukhanimittatvamapi, sAhajikanirupameyasukhakharUpatvAttasyeti / api cApariNAmikAraNatvena sukhaduHkhanibandhanabhUtaM mUrtatvaM muktAtmani niSidhyate, na tu pariNAmikAraNatvam,muktAtmAnazca nirupameyasukhaM prati pariNAmikAraNatvena kathaM tena saha vyabhicAraH ? / yadi svabhAvo'pi muktAtmavadiSyate, tarhi tasyApi jIvatvaM sadA sukhitvaM ca prasajyate, tathA ca sa svabhAvaH kathaM syAt , kevalaM nAmAntareNa muktAtmA evAbhyupagataH syAt, na ca tatra no vipratipattiH, taduktaM"tassa vi ya tahAbhAve, jIvattaM ceva pAvaI vuttaM / tahA kahaM Nu so sahAvo, sadA suhittipsNgoy|1|" iti / atra cetthamanumAnaM svabhAvaH sukhaduHkhajanako na bhavati, apariNAmitve sati amUrtatvAt yathA gaganam / nanu gaganasApekSAkAraNatvena sukhaduHkhanibandhanasamastyeveti kathaM na sAdhyavikalatA nidarzanasyeti cet ? na, apekSAkAraNasya niyApAratvAt paramArthato'kAraNatvAt , anyathA nikhilavizvasya kAraNatAprasaGgaH, nirvyApAratvAvizeSAditi / nApyakA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogAcArya zrImatprema vijayagaNigumphitA raNatAsvabhAvaH kAraNamantareNa kAryAnupapatteH kAraNAbhAvasya samAnatvena yugapannikhila vizvotpAdaprasaGgaH, zazaviSANotpAdaprasaGgazca / api ca yannirhetukaM tadAkasmikameva prAdurbhavati AkasmikaM ca nAbhrAdivikAravadAdimatpratiniyatAkAraM bhavati, dRzyate cAdimatpratiniyatAkAraM zarIrAdikAryajAtamato nAkasmikaM kintu karmahetukameveti / anumAnaM cAtra zarIrAdikArya - grupakaraNasahita kartRnirvartya mevAdimatpratiniyatAkAratvAt ghaTAdivat / na ca ghaTAdyavasthAyAmadRSTamantareNAnyadupakaraNamasti, yadevopakaraNaM tadeva karmeti / vastudharmazcet ? mUrtavastuno'mUrtavastuno vA ?, Adye siddhasAdhanamasmAbhirapi pudgalAstikAya paryAyatvenAdRSTasyAbhyupagamAt / amUrtavastuno dharmazcet ? nAsau zarIrakAraNamamUrtatvAdeva jJAnAdivat gaganamiva vetyuktapUrvamiti / tasmAt na svabhAvo bhAvarUpaH / nApyabhAvarUpaH, tathAhi - sahi abhAvasvarUpasvabhAvaH ekarUpaH citrarUpo vA ?, ekarUpacet ? tucchaikasvabhAvatvena na kAryaniSpattiH, yathA bhekajaTAbhArAdikAraNAbhAvataH bhekajaTAdirna bhavati tadvatkAryaniSpattirapi na bhavatItyarthaH, anyathA bhekajaTAdikamapi syAt tucchaikasvabhAvakAraNatvAvizeSAt / nanu mRtpiNDarUpAbhAvAdeva ghaTo jAyate, tataH kathamucyate tucchaikasvabhAvatve na kAryasiddhiH, mRtpiNDarUpo'bhAvo naikAntena tuccharUpaH svarUpabhAvAt / yadi evaM tarhi abhAvasya tuccharUpatA kathamiti cet ? ghaTalakSaNaM bhAvamAzritya svabhAvasya tuccharUpatA bodhyA, mRtpiNDasya tu ghaTajanakatvAnnoktadoSAvakAza iti cet ? na, bhAvAbhAvayoH virodhAt, tathAhi ya eva mRtpiNDasya svarUpabhAvaH sa eva 30 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| . ghaTakharUpasyAbhAvaH kathaM bhavati ?, nAsAdyate kadApi yo bhAvaH so'bhAvarUpatAM, nApyabhAvo bhAvarUpatAM tayoH parasparavirodhAt / atha svarUpApekSayA bhAvarUpatA pararUpApekSayA'bhAvarUpatA tato na bhAvAbhAvayobhinnanimittatvena kazcit virodha iti cet 1 tarhi syAdvAdakakSApravezena muktaH svasiddhAnta iti / nanu mRtpiNDe ghaTarUpAbhAvo na paramArthataH, kintu parikalpita eva tato nAnekAntavAde praveza iti cet ? nanu tarhi sUtrapiNDAdau ghaTaprAgabhAvAbhAvAt yathA na ghaTotpattiH tadvat mRtpiNDe ghaTaprAgabhAvAbhAvAt mRtpiNDAt kathaM ghaTotpattiH ? atha mRtpiNDAdau ghaTAdiprAgabhAvAbhAve'pi ghaTAdyutpattirabhyupagamyate tarhi kharazRGgamapi kathaM notpadyate ? prAgabhAvAbhAvalAvizepAt / tato na tucchakasvarUpasvabhAvapakSo'pi kSemaGkara iti / nanu mekajaTAde!tpattiprasaGgaH, abhAvasvarUpasvabhAvasya vicitrasvabhAvatAsvIkArAditi cet ? nanu kathamabhAvo vicitravAsvarUpaH, yato loke ghaTapaTAdibhedena bhAvasyaiva vicitratA dRSTA, nAbhAvasya, tuccharUpatvena tasya sarvatra bhAvAt / tasyApi vicitratAsvIkAre nAmAntareNa bhAva eva vicitrasvabhAvaH svIkRtaH syAt , vicitratApi tattadarthakriyAsAmarthyalakSaNaM khabhAvabhedamantareNa na bhavitumarhati, tathAbhUtakhabhAvabhedAGgI. kAre bhAvarUpataiva sampannA, tathA ca sati vizvavaicitryAnyathAnutpattyA bhAvarUpasya svabhAvasya svIkAre nAmaviparyAsamAtramevedaM karmApi bhAvarUpaM vicitrasvabhAvamevaM bhavadabhimato bhAvo'pIti / kizca khasyAtmano bhAvaH svabhAva iti svabhAvazabdavyutpattiH, ayaM khabhAvaH kAryagataH kAraNagato vA ? na tAvat kArya Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAgataH, kAryasya niSpannatvena labdhAtmalAbhAt , alabdhAtmalAbhasampAdanAyaiva hetutA saMgatA, niSpannasyApi kAryasyA. labdhAtmalAbhe tu kAryagatakhabhAvasyApyalabdhAtmalAbhaH / nanu kAryagatasvabhAvo mAstu vicitratAniyAmakaH, kAraNagatasvabhA. vastu tathAsviti cet ? nanu kAraNagatasvabhAvaH kiM tassAt bhinno'bhinno vA ?, na tAvat bhinnaH, sarvasyA'pi vastunaH taniyAmakatAprasaGgaH, tathA ca sati ghaTakAraNagatasvabhAvo'pi paTavicitratAniyAmakaH syAt bhinnatvAvizeSAt / nApya. bhinnaH tathAtve kAraNameva vicitratAniyAmakaM na tadgatasvabhAvastasmAtsvabhAvavAdo na varIyAniti / etena kAraNAnurUpameva kArya prabhavati na hi yavabIjAGkurAH godhUmAn pradAtuM prabhavaH, manuSyAdibhavakAraNaM ca pUrvajanma, tasmAtparatrApyetadbhavatulyo bhavaH kalpyate, evaM yaH puruSaH sa paratrApi puruSa evaivaM sarvatrApi bodhyam / taduktaM"kAraNasarisaM kajaM bIjassevaMkuro tti mnnnnnto| iha bhavasarisaM savvaM jamavesi parevi / " ityAdipratyuktam , vizvavaicitrye'dRSTasya kAraNatvAbhidhAnAt / tathApi kizciducyate, tathA hi-yaccoktaM kAraNAnurUpameva kArya tadapyekAntena na ramaNIyam , yataH-zRGgAt zaraH utpadyate, sarSapAnuliptAt zRGgAt dhAnyasaGghAtaH, vAto vo golomAvilomAbhyAmapi durvotpadyate, tathA visadRzAnekadravyasaMyogena sarpasiMhAdiprANinaH maNihemAdayazcotpadyante / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 33 taduktaM"jAi saro siMgAo bhUtaNao saasvaannulittaao| saMjAyai golomAvilomasaMjogao duvA // 1 // ii rukkhAyubede joNivihANe ya visrisehiNto| dIsai jamhA jammaM suhamma!to naaymegnto||" iti / dRzyate ca loke'pi zAlUkAdapi zAlUkaH gomayAdapi zAlUkaH bhavati, tathAgnerapi vahniraraNikASThAdapi, bIjAdapi vaTAdayaH zAkhaikadezAdapi, bIjAdapi godhUmA vaMzabIjAdayIti / yadvA kAraNAnurUpA kAryANAmutpatiH tvayA khIkRtA tathaiva jIvAnAmapi vicitratA pratipadyasva / nanu jIvAnAM vaicitrye ko heturiti cet ? adRSTamiti brUmaH / nanu tarhi karmaNo'pi vicitratA kiM nimittodbhaveti cet ? mithyAtvAdihetusaMbhaveti / anumAnaM cAtra narakAdirUpeNa saMsAritvaM vicitraM citrakarmaNAM kAryatvAt, yathA loke vicitrANAM kRSivANijyAdikriyANAM phalamiti karmavaicitryAt bhavasyApi vicitratvaM strIkuru / pudgalapariNAmAtmakatvena vicitrA karmapariNatiranA. divadabhyupagantavyA, yadvicitrapariNatirUpaM na bhavati tatpudgalapariNAmamapi na bhavati yathA gaganam / pudgalapariNAmasAmyespi jJAnAvaraNIyAdibhedena vicitratA sA jJAnapratyanIkAdivizeSahetusamudbhUtA'vasAtavyeti / yadveha bhavasadRzaH parabhavo bhavatAM sammatastathaiveha bhavasadRzaM karmaphalamapi paratra manyakha, etaduktaMbhavati-vicitragatihetukavicitrakriyAnuSThAtRRNAM pratyakSata upalabhyamAnatvena paratrApi tattakriyANAM vicitraM phalameSTavyam / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAyathehatyakriyANAM visadRzatA svIkriyate, tathaiva paratrApi jantUnAM visadRzatA'vazyamAzrayaNIyA syAt, na tu sadRzateti / nanu yA kApi kriyA saihikaphalajanikaiva kRSyAdeH sasyAdiphalavanna paratra phalajaniketi kutaH paratra jantuvaisAdRzyam , tajanakakriyAyA evAbhAvAditi cet ? nanu tarhi bhavadabhyupagataM sAdRzyamapi paratra kutaH ? sAdRzyajanakapArabhavikakriyANAM niSphalatvAbhyupagamAt / nanu tajanakakarmAbhAve'pi sAdRzyaM svIkriyata iti cet ? kRtanAzAkRtAbhyupagamaH syAt / yadvA dAnahiMsAdikriyANAM niSphalatvAbhyupagame mUlato bandhAbhAvaH, bandhAbhAve ca kamAbhAvaH, tadabhAve ca bhavAntarAbhAvaH, tadabhAve ca sarveSAM muktiprasaGgaH, sAhazyAbhAvazcApadyate / karmAbhAve'pi bhavasvIkAre niSkAraNa evAsau syAt , tathA bhavanAzo'pi niSkAraNa eva syAt / tathA ca sati taponiyamAdyanuSThAnaM niSphalatAmApayeta / tathA vaisAdRzyamapi niSkAraNaM kathaM neSyate vizeSAbhAvAditi / yadvA sarva vastujAtaM sAdRzyAsAdRzyaM kiM punaH parabhavaH / tathAhi-sarva vastujAtaM pUrvatanaiH sAmAnyavizeSaparyAyaiyuparamati, uttaraiH sAmAnyavizeSaparyAyairutpadyate, dravyatvena tAdavasthyam / tathaiva prameyatvAdibhiH sarveSAM vastUnAM sAdharmyamAtmatvAdibhiH vaidharmyamevamAtmano'pi svabhinnajIvaiH sahAtmatvena sAdharmya svasminna vRttijJAnAdibhiH saha vaidharmyam / evaM sarvatrApi sAhazyAsAdRzyaM vAcyaM na kevalaM paratraiveti / sAdRzyameva, vaisAhazyameva veti tu bhavituM naivAhati, yata ihApi bhave bAlatvaparyAyaM parityajya yauvanaparyAyamanubhavati, yauvanaparyAyaM pari Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| tyajya vRddhatvaparyAyamanubhavatIti / kiJca-yo yAdRzaHsa paratrApi tAdRzazcet ? IzvaradaridrakulInAkulInAdirUpeNotkarSApakarSoM na syAtAm , mA bhUtAM naH kA kSatiriti cet 1 dAnAdikriyANAM niSphalatvApattiH, tathAhi-dAnAdipravRttirapi lokAnAM devAdisamRddhAtmotkarSArtha bhavati, utkarSAbhAve ca yo daridraH sa dAnatapoyAtrAsaMyamAdyanuSThAnaM kRtvApi paratra daridra eva syAt , tathA ca sati dAnAdikriyA niSphalatAM prAptA / evaM yo bAlaH sa tava mate kadApi yauvanamapi na prApnuyAt / yuvA ca vRddhatvaM, kiMbahunA ! sarve'pi stanapAyina eva tava mate prApnuyuH, na caivaM dRzyate / tasmAt-"yo yAdRzaH sa tAdRza eva paratrApi" iti muzca khAgrahamiti / . __evaM samayAdikAlo'pi na vizvavaicitrye hetuH samayAdeH kasyacidvastuno'nutpatteH, anyathA vivakSitasamayAdau kAryAntarotpAdaprasaGgaH / nArekaNIyaM ca tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSapatvena hetutvamuktameveti, agretanabhAvinaH tatkSaNavRttitvasyaiva phalata ApAdyatvAt , tatkSaNavRttikArye tatpUrvakSaNatvena hetutvaM taduttarakSaNaviziSTe kArye tatkSaNatvenaiva veti vinigamanAmAvAca / kiJca-samAne'pi kAle mRtpiNDe ghaTaH na tantujvato'pi kAlAtiriktadezAdiniyAmakasya hetutvenAzrayaNIyatvaM syAt / nanu mRtpiNDAdanyatra ghaTasyAnutpattireva dezAdiniyAmikA'stu kAlahetusattve'pi deze kAryAnupapatteriti cet ? na, janyatAsambandhena mRdbhinatvena mRdavRttitvasyApAdyatvAt / atha taniyAmakaM tatsvabhAvatvena kAcitkatvamuktameveti cet 1 na, phalataH tatsvabhAvatvasyaivApAdyatvAditi / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA "kAlo'pi samayAdiryatkevalaH so'pi kAraNam / tata eva tyasaMbhUteH, kathazcinnopapadyate // 1 // yatazca kAle tulye'pi, sarvatraiva na tatphalam / ato hetvantarApekSaM, vijJeyaM tdvickssnnaiH|2|" iti| . evaM vizvavaicitryaM karmakRtaM siddhamapi niyatyAdisApekSaM bodhyamanyathA syaadvaadbhnggprsnggH| taduktaM"ataH kAlAdayaH sarve, samudAyena kAraNam / garbhAdeH kAryajAtasya, vijJeyA nyAyavAdibhiH // 1 // na caikaikata eveha, kacitkizcidapIkSyate / tasmAtsarvasya kAryasya,sAmagrI jnikaamtaa||2||" iti| kAlAdayazcatvAro'pi svAtatryeNa hetavaH ityeke, kecittu kAlAdRSTe eva svAtaMtryeNa hetU, niyatisvabhAvAvadRSTadharmatvena vivakSitau / dRSTAdRSTasAdhAraNyena niyatiH svabhAvazca sarvasya vastuno dharmAviti / taduktaM zrImaddharibhadrasUripAdaiH zAstravArtAsamuccaye"khabhAvo niyatizcaiva, karmaNo'nye pracakSate / dharmAvanye tu sarvasya, sAmAnyenaiva vstunH||1||" iti| yathA sAmagrI kAryajanikA tathA pratipAdyate, tathAhi-brahmadacakriNo nijaM dvijamitraM prApyaivAvazyaM bhAvitIvracakSurdarzanAvaraNodayAdandhatvaM tatra mukhyatayA karmAtizayAtizAyitapariNatirUpA niyatiH kAraNamevamanyatrApi tathAvidhakArye kAraNatvaM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kmsiddhiH| niyateH vAcyam / tathodyamato'pi kArya jAyate, sataH kArya prAyazaH kriyAto bhavati, kriyA ca puruSakArAyacA pravartate / taduktaM"na daivamiti saMcintya, tyjedudymmaatmnH| anudyamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati // 1 // " iti / dRzyate ca samAne'pi puruSakAre phalavaicitryam , tatra puruSakAravaicitryaM kAraNam , kvacitsamAne'pi puruSakAre phalAbhAvo dRzyate, tatrAdRSTaM kAraNaM svIkaraNIyam / tathA bakulacampakAzokapunnAgasahakArAdInAM viziSTa eva kAle phalodbhavaH na sarvadA, na ca kAlassaikarUpatvena kAryavaicitryaM na bhavatIti nodyam , adRSTasyApi svIkArAt / tathA svabhAvo'pi kAraNaM, tathAhi-AtmanaH upayogalakSaNatvamasaGkhyeyapradezatvamamUrtatvaM pudalAnAM mUrtatvaM sukhaduHkhobhayajanakatvaM cayopacayatvaM dharmAstikAyasya gatyupaSTambhakatvamadharmAstikAyasya sthityopaSTambhakatvamAkAzAstikAyasthAvakAzadAtRtvaM kAlasya vartanAparyAyajanakatvamityAdikAryajAtaM khabhAvApAditam / vyatiriktAvyatiriktapakSastu na doSajanakaH, ubhayadharmAvacchinnasa svabhAvasya kAryajanakatvasvIkArAt / atra svabhAvaH tathAbhavyatvAtmikA jAtiH kAbaiMkajAtyAya kalpanIyeti / tathezvaro'pi vizvavaicitryajanakaH / atrezvara AtmA tatra tatrotpattidvAreNa sarvatra vyApanAt vyApakaH tasya sarvavAdibhiH sukhaduHkhAdijanakatvena svIkArAditi / tathA karmaNaH vaicitryajanakatvaM prAk savistaramuktameva, tadevaM sAmagrI kAryajaniketi pratipAditam / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA atredamavadheyaM saMsArAntarvatisakalavAdiprativAdivRndakalAkalApakauzalyAvalokanakuzalAkalanakalAkalApaparikalitacetobhirbhavAntarvati vizvAtattvatattvaheyopAdAnakuzaladhIdhanairupekSaNIyeSu maadhysthybhaavsjnaiH| yadyapi sarve AstikAH, nAnAvidhavidhAnadhurandharAkSuNNapratyakSaprabhRtipramANaprathApratIyamAnaghaTapaTalakuTazakaTakaTaprabhRtipadArthasArthAn vyavahAramAtrataH svIkurvataH tattvadRSTyA'pohapravINAn vedAntino vihAya, vizvavaicitryAnyathAnupapattyekalakSaNAddhetorbhavAntarAnuyAyina AtmanaH zubhAzubhasAdhanasamarthamadRSTaM tttvdRssttyaanupcritmnggiikRtvntH| pramANayanti cAtra vedAntinaH brahmabhinnamasat pratIyamAnatvAt marumarIcikAvat / ye ye dravyAdayaH padArthAH vizve darIdRzyante te te matibhramanimittakAH na punaH tatvadRSTyA vartante / etadanumAnAntaHpAtinaH karmaNo'pi tAdavasthyam / tathA ca zrutiH-"avinAzI vAre'yamAtmA satyaM jJAnamanantaM brahma ekamevAdvitIyaM brahma neha nAnAsti kiJcana" iti / etanikhilamatikaSTena saGghAtIkRtamahattaNapuJjanikSiptacitrabhAnusIkarasAdhyam , tathAhi-pratyakSeNa vidhIyamAnapadArthasArthasyAnumAnAdinA'palapitumazakyatvena ghaTAdau pratyakSabAdhaH, brahmabhinnaghaTAdau ghaTAsattvaviruddhatvena viruddhaH, sAdhyAbhAvavavRttitvena ghaTAdau tava nidharmake brahmaNi ca vyabhicAraH, brahmabhinnamasanna bhavitumarhati pratIyamAnatvAditi pratyanumAnena stprtipkssitH| kizca-brahmabhedaH prasiddho na vA ?, prasiddhazcet ? dvaitApattiH, aprasiddhazcet pkssaasiddhiH| evaM sAdhyamapi sadasadvA, sacet ? dvaitApattiH, asacet ? anumAnAyAsavyarthatetyevaM saMbhAvanIyA anu Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| __39 mAnadoSA api / kutrApyatyantAsattvadharmasyAsattvena dRSTAnte'pi anyatra sthitasadrUpajIvanapratyAsattiH pratibhAsate kSArabhUmau, na tu sarvathA'vidyamAno dhrmH| zruterapi dvaitavyApyatvenAdvaitaM prati prAmANyAsaMbhavena vAcyavAcakabhAvasya dvaitarUpeNa pratibhAsAditi dik / taccAdRSTaM paugalikam / ____ atra vedAntinaH carcayanti-nanvavidyAvaraNameva karma na paugalikaM, mUrtena karmaNA rUpAtItavijJAnasyAvArayitumazakyatvAt , anyathA zarIrAderapyAvArakatvaprasaGgaH syAditi cet ? na, mUrtenApi madirAdinA rUpAtItavijJAnasyAvArakatvadarzanAt / amUrtAyA avidyAyA AvArakatve tu gaganAderapyAvArakatvamavidyAvat syAt , amUrtatvAvizeSAt / jJAnAviruddhatvena gaganasya nAvArakatvamiti cet ? tarhi jJAnAvirodhitvAt zarIrasyApi mA bhUdAvArakatvaM viruddhasyAvArakatvaprasiddheH, na ca mithyAjJAnodaye pravAheNa pravartamAnasya jJAnAdeH nirodhAdavidyAyA eva jJAnavirodhitvaM na gaganAderiti vaktavyam , paudgalikakarmodaye pravAheNa pravartamAnasya jJAnAdeH zarIreNa saha virodhAbhAvAt , tathA cAnumAnaprayogaH-Atmano mithyAjJAnAdiH pudgalavizeSasambandhanibandhanaH tatsvarUpAnyathAbhAvAt madyaponmAdavaditi / nanu karmaNaH paugalikatve kiM mAnam 1, anumAnamiti brUmaH / tathAhi-adRSTaM paudgalikamAtmano'nugrahopaghAtanimittatvAt zarIravat / nanvAtmano'nugrahopaghAtanimittatvamastu paugalikatvaM mAstu bhoganirvAhakAtmadharmasyodayanAcAryAdibhiruktatvAditi cet 1 na, kAryaikArthapratyAsatyA sukhAdihetutve'samavAyikAraNatvaprasaGgAt / na cAtmaguNabhinnatve satIti vizeSaNaM vA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogAcAryazrImatprema vijayagaNigumphitA cyam, tatra pramANAbhAvAt / kiJcAdRSTasyAtmaguNatve sati sarvadA bandhAbhAvena sarveSAM muktiprasaGgaH, virodhena ca svapAratavyAnimittatvamapi na syAt / tathAhi - AtmanaH pAratatryanimittamadRSTaM na bhavati ghaTasvarUpavat / svIkRtaM ca tvayA dRSTasyAtmaguNatvamataH pAratantryanimittatvamadRSTasya na bhavitumarhati pramANapratItaM cAtmanaH pAratatryaM tathA cAnumAnam, AtmA karmaparatatraH hInasthAnaparigrahavattvAt madyodrekapAratatryAzucisthAnaparigrahavadviziSTapuruSavat / hInasthAnaM hi zarIra - mAtmano duHkhahetutvAt na ca devazarIre duHkhAbhAvAt bhAgAsiddho'yaM heturiti vAcyam, tasyApi cyavanasamaye'tiduHkhahetutvaprasiddheH / yadadhIna AtmA tadeva vA'dRSTasaMjJakaM karmeti siddhaM karmaNaH paugalikatvamatrApyanumAnam, tathA hi- paugalikaM karmAtmanaH pArataMtryanimittatvAt kArAgAravat / na ca nigaDAdau vyabhicAra iti vAcyam, tasya pArataMtryasvabhAvatvAt yaH khalu pArataMtryasvabhAvaH sa na pAratantryanimittaM bhavitumarhatIti / " atra sAMkhyA: pralapanti - suSTRktamadRSTamAtmaguNo na bhavatIti pradhAnapariNAmatvAttasya taduktaM - " pradhAnapariNAmaH zukkaM kRSNaM ca karma" iti / tadgaganAravindavanmanorathamAtram, pradhAnAbhAvena tatpariNAmatvasyAsaMbhavAt / tatpariNAmatve'pi vAtmapAratatryanimittatvAbhAvAt na karmatvaM tasyAnyathA ghaTAdAvapyatiprasaktiH / na ca pradhAnapAratantryanimittatvAt karmatvaM tasyetyAre kaNIyam evaM rItyA pradhAnasyaiva bandhamokSayoH saMbhave - nAtmakalpanAyAH vaiyarthyaprasaGgAt / na ca bandhamokSaphalAnubhavasyAtmani pratiSThAnAt na tatkalpanAvaiyarthyaprasaGga iti vAcyam, 40 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 41 vakSyamANAnumAnena pradhAnasya tatkartRtvavattadbhoktRtvaprasaGgAt , anyathA kRtnaashaakRtaabhyupgmprsnggH| atra prayogaH-pradhAnaM bandhaphalAnubhoktR bandhAdhikaraNatvAt kArAgArabaddhataskaravat / na cAtmanaH cetanatvAt bhoktRtvaM na pradhAnaseti vaktavyam , muktAtmano'pi karmaphalAnubhavaprasaGgAt / nanu muktAtmanaH pradhAnasaMsagAMbhAvAt na phalAnubhavanamiti cet ? tarhi saMsAriNa eva pradhAnasaMsargAt bandhaphalAnubhavanaM prAptaM tathA cAtmana eva bandhaH siddhaH, bandhaphalAnubhavanimittasya pradhAnasaMsargasya bandharUpatvAt bandhasyaiva saMsargaH pudgalasya ca pradhAnamiti nAmAntarameva kRtaM syAditi dik| karmaNAM paudgalikatve siddhe teSAmanantazaktimattvena vicitratApi naanuppnnaa| tattatkarmaNAM viziSyAdRSTahetutvasyAvazyakatvena vaijAtyakalpane mAnAbhAva ityapi na sundaram , tava mate'pi kIrtananAzyatAvacchedakatvenAvazyakatvAttasya, adRSTatvasya khAzrayajanyatAvizeSasambandhenAzvamedhatvAdighaTitasya kIrtananAzyatAvacchedakatve tu gauravamityalamaprAsaGgikena / tadvaicitryamapi bandhahetutvavaicitrye'pi saMkramakaraNAdikRtaM pariNatapravacanAnAM sujJAnamiti / nanvadRSTakAryANAM dehAdInAM mRtimattvena "kAraNAnurUpaM kAryam" itivacanAcAdRSTasya mUrttatvApattiriti cet ? issttaapttiH| athAmUrttatvena sukhAdikAryANAM kathamiSTApattiH nirvAhyA iti cet ? na, kAryAnurUpA kAraNakalpanA tUpAdAnAdikAraNasthale eva, nAdRSTasthale, sukhAdikaM prati tasya nimittakAraNatvAt , nimittakAraNAdau ca tat kalpane ghaTaM pratyAkAzasya buddhyAdikaM prati nAgarasya madyapAnAdezca tatkalpanApattiriti / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA prayogAzcAtra-mUrtamadRSTaM tatsambandhena sukhAdisaMvittarAhArAdivat / tathA mUrtamadRSTaM tatsaMsargeNa vedanodbhavAdagnivat / mUrtamadRSTamAtmavyatiriktatve sati pariNAmitvAt payovaditi / ahaSTasya zarIrAdezca pariNAmitvadarzanAt nAyamasiddho hetuH| mUrtamadRSTaM mUrtasya dehAdeH balAdhAnakAritvAt yathA ghaTo nimittamAtrabhAvitvena balamAdhatte, evaM karmApi / tathA mUrtamadRSTaM mUrttana sakcandanAGganAdinopacayalakSaNabalasyAdhIyamAnatvAt ghaTavat,yathA mUrtena tailAdinA balasthAdhIyamAnatvAt kumbho mUrtaH, evaM sakcandanAGganAdinopacIyamAnatvAt mUrta kamrmeti, tathA mUrtamadRSTaM dehAdeH tatkAryasya mUrttatvAt paramANuvat , yathA paramANUnAM kArya ghaTAdikaM mUrta dRSTamata eva tatkAraNIbhUtAnAM paramANUnAmapi mUrtatA kalpyate, tadvat mUrtasya zarIrAdeH karmaNaH kAryatvena tasyApi mUrtatA kalpyate / nanu dehAdInAM karmakAryANAM mUrtatvena mUrta karma yadvA sukhaduHkhAdInAM tatkAryANAmamUrtatvenAmUrta kareMtyapi saMzayo na karttavyaH, sukhAdInAM na kevalaM karmaiva kAraNaM, kintu jIvo'pi, sukhAdInAM samavAyikAraNaM jIvaH, asamavAyikAraNaM tu karma / idamatra hRdayaM-sukhAderamUtatvena samavAyikAraNasya jIvasyAmUrttatvamastyeva, asamavAyikAraNasya tu karmaNaH sukhAdyamUrtatvenAmUrtatvaM na bhavatyapIti noktazaGkAvakAzaH / ata evAsAbhiranupadamevoktaM kAryAnurUpA kAraNakalpanA tUpAdAnakAraNasthale eva iti / nanvamUrtasyAtmanaH mUrttimatA'dRSTena saha kathamanugrahopaghAtau syAtAM ?, na ca bhavataH khaGgAdibhiH saha nabhaso'nupagrahopaghAtAviti cet ? na, mUtaiH madirAdibhiH nAgarAdibhizcAtmadharmANAM buddhyAdInAmanugrahopaghAtadarzanAt / yadvA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 43 tmanaH kathaJcinmUrttatve'pi na kSatiH, anAdikarmasantAnapariNAmaprAptatvena kSIranIravat karmaNo'nanyatvAt / AkAzasyAnugrahopaghAtAvacetanatvenAmUrttatvena ca na syAtAmiti / ___ taduktaM"mutteNAmuttimao, uvaghAyANuggahA kahaM hojaa?| jaha viNNANAINaM, mairApANosahAI hiM // 1 // ahavA NegaMtAyaM, saMsArI savvahA mutto tti| jamaNAikammasantai, pariNAmAvannarUvo so // 2 // santANo'NAIo, paropparaM heuheubhaavaao| dehassa ya kammassa ya,goyama!bIyaMkurANaM v|3|" iti / nanvamUrta karma vAsanArUpatvAditi cet ? na, vAsanAyAH nirAkariSyamANatvAt / kizcAmUrta karma na bhavati AkAzavaprAguktAnugrahopaghAtAbhAvAt / tathAhi-sattvAnAmanugrahamupaghAtaM vA yathA gaganaM na kimapi karoti tadvadatrApIti / na cAkAze'mUrtatvAdanyadakaraNanimittamasti kintvamUrttatvameva, atrApi cAmUrttatvamaviziSTamiti / nanu kutraciddeze sukhamanubhUyate, yathoSNakAle'rbudAcale, kutracittu duHkhaM, yathoSNakAle marutsthale gaujerANAmiti sAdhana vikalatA dRSTAntasyeti cet ? na, tatrApi gaganavyatiriktajalAdinimittatvAt / tathAhi-vAtabahulasya puMso nijale deze sukhaM sajale duHkhaM, na ca sukhaM duHkhaM vA zuddhakSetro dbhavaM tasya sarvatrApyavizeSAt tasmAt sukhAdInAM jalAyanvayavyatirekAnuvidhAyitvAt na sAdhanavikalatA nidarzanasyeti / . .. nanvastu vAsanArUpaM karmeti cet ? na, tava mate vAssAti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitAriktavAsakAkalpanena puSpAdigandhavaikalye tilAdau vAsanAprasaGgaH syAt, atiriktavAsakakalpane tu tadevAdRSTam , paramArthasadatiriktakosvIkAre tu vAsanA na yuktA / na cAsakhyAtyupanItAdRSTabhedAgrahAt jJAnavAsaneti vAcyam, puSpAdigandhabhedAgrahe'pi tailAdigandheSu tadvAsanAprApteH, jJAnavAsanA tUktarUpA tailAdigandhavAsanA na tathetyapi na saMgatam , adRSTabhedagrahAt jJAne vAsanAnivRttatve vidAnImeva nirvANaprAptiprasaGgaH, auttarakAlikabhedAgrahaprayojakadoSasattvena nedAnIM vAsanAnivRttiriti cet ? tarhi doSAbhAvaviziSTabhedagrahAbhAvo vAsaneti paryavasitaM tathA cAtmAzrayaH, vAsanAyAH eva doSatvAt / jJAnamAtraM vAsanetyapi na sundaram, vAsitatvAbhAvena sadaiva muktiH syAt / atha viziSTaM jJAnaM vAsanA tadA'vizeSitajJAnasya vaiziSTayaM na syAt , vizeSakalpane tu tadevAdRSTam / nanvekasantAnagAmitvena kSaNikatattatjJAnapravAharUpA vAsanA'to nAnupapattiH, nApi ziSyajJAnena gurorvAsanApattizceti cet ? na, kSaNaparamparAtiriktasantAnasvIkAre'tiriktadravyAbhyupagamaprasaGgAttadevAsmAkaM karmeti / kiJcAtiriktavAsakAbhyupagame'pi kSaNikadarzane vAsyakAle vAsakasyAbhAvena kuto vAsanAsaMbhavaH ?, sametya sthitayoH vAsyavAsakavaH vAsanAbhAvaH saMgacchate, puSpAditailAdInAM tathAdarzanAt , nAsametya sthityoH| api ca cAsakA vAsanA bhinnA abhinnA vA ?, bhinnA cet ? vAsakasya kaH saMsargaH ghaTAdivana ko'piityrthH| ghaTAdayo'pi ca kathaM na vAsayanti jJAnAdikaM, saMsargAbhAvatvAvizeSAt / ekakSaNavartitvena ca vAsanotpatteranabhyupagame vAsanAzUnyamanyaM kathaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 45 vAsayati ghaTAdivat / vAsakAt vAsanAbhinnA cet ? kathaM tarhi vAsanIye vAsanAyAH saMkramaH1, vAsanAyA vAsakAnatiriktatvAt svarUpavat, saMkramAbhAve ca vAsakAt na yuktA vAsyasa vAsaneti / atha dRSTahAnimiyA kathamapi vAsse vAsanAsakramaH svIkriyate / evaM sati vAsyavAsakabhAvasambandho'pi nAnupapannaH, avRkSavyAvRttyA vRkSatvasAmAnyavat vAsanAyAH parikalpitatvena bhedAbhedoktadoSAvakAzo'pi neti cet ? na, vAsanAyAH kalpitatvena vyavahArAnaGgatvAt , anyathA kalpitasya gaganAravindasyApi vyavahAraprasaGgAt / taduktaM"siya vaasnnaatogmmi,saavaasgvaasnnijbhaavenn| juttA sameca doNhaM, na tu jammANaMtarahatassa // 1 // sA vAsaNAto bhinnAbhinnA va haveja ? bhedprkNmi| ko tIe tassa jogo, tassuNNo vAsai kahaM ca // 2 // ahaNo bhinnA kaha tIe, saMkamo hoi vAsaNijammi ? tadabhAvammi ya tatto, No juttA vAsanA tassa // 3 // sati yaNNaya pasiddhI, pakrakhaMtaramoya natthi iha aNNaM / parikappitA taI aha, vavahAragaMtato kaha Nu // 4 // " iti / .. tadevaM vAsanArUpamapi karma na bhavati / nanu mAstu vAsanArUpaM karma AtmazaktirUpatvasvIkAre kA kSatiriti cet ? nanu sA''tmano bhinnAbhinnA vA?, abhinnA cet ? AtmasvarUpaiva, minA cet ? janyA'janyA vA ?, janyA cet ? tadutpattAvavazya: mAtmavyatiriktaM hetvantaramAzrayaNIyaM syAt / anyathA''kasi Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anuyogaacaaryshriimtpremvijygnnigumphitaaktvaaptteH| nanu dAnAdikriyAsambandhAdAtmamAtrAjanyatve sati AtmavyatiriktA'sAdhAraNakAraNajanyatvameva seti cet ? na, Atmano'nupacaye tasyA aprAdurbhAvAt , dAnAdikriyAtaH tadupacaye puSTihetutvenAdRSTasiddhirAvazyakIti janyapakSopi bhavatAM na kSemaGkaraH, nApyajanyapakSaH, tathAhi-ajanyApi sA kimAvRtAnAvRtA vA?, AvRtA cet ? samIhitamasAkaM 'yadevAvaraNaM tadeva karma' iti / anAvRtA cet ? aharnizaM svargAdikArya kathaM na janayati ?, vyaJjakAbhAvAditi cet ? nanu tatra kasya vyaJjakatvaM ?, dAnAdikriyAyA iti cet ? na, vyathaiva vyaJjakatvakalpanA, nityanivRttatvenAvaraNA'yogAt / nityAyAHzakteH kAryAntaraM pratyanAvRttatve'pi prakRtakArya pratyAbhimukhyabhAvAt tatrAvaraNakalpanetyardhajaratIyanyAyasvIkAre'pi karmarUpatA svIkRtaiveti / yaduktaM"astyeva sA sadA kintu, kriyayA vyajyate param / AtmamAtrasthitAyA na, tasyA vyaktiH kadAcana // 1 // tadanyAvaraNAbhAvAd, bhAve vAsyaiva krmtaa| tannirAkaraNAd vyakti-riti tdbhedsNsthitiH|2|" iti| kiJca-sA zaktiH svargAdijanane samarthA'samarthA vA ?, samarthA cet ? krameNa svargAdijanikA yugapadvA?, na tAvat krameNa, yataH kathaM na janayet naratvAdyutpattau kAlAntarabhAvi svargAdikam , samarthasya kAlakSepAyogAt kAlakSepe cAsAmarthyaprApteH / nanu samarthApi sahakArisanidhimapekSata iti cet ? tarhi tasyA asAmarthya aparasahakArisApekSavRttitvAt / nanu sA krameNa, yataH kaNa vargAdijAnakA samarthA'samarthA vA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 47 nApekSate, kintu notpAdyate svargAdikaM dAnAdikriyAM vinAto'pekSata iti cet ? na, samarthasya prasahya ghaTanAt , anyathA tasyA asAmarthyaprApteH / nanu samarthamapi bIjaM bhUmijalAdisAmagrI prApyaivAGkaraM janayati nAnyatheti cet ? nanu tarhi dAnAdikriyA zaktarupakriyeta na vA 1, nopakriyeteti cet / tarhi dAnAdyabhAvata iva dAnAdito'pi na janayati, upa kArAkaraNAt / yadhupakriyeta tadA sa upakAraH zaktabhinnoja bhinno vA ?, bhinnazcet ? sa kathaM dAnAdikriyAjanya eva, na hananAdikriyAjanyaH, ubhayorapi saMsargAbhAvatvAvizeSAt / abhinnazcet zaktireva kRtA syAt ?, tathA ca lAbhamicchato mUlato hAniH smaayaataa| yadvA'stu yathAkathaJcitsvargAdiprayojikA dAnAdikriyA, tathApi dAnAdikriyAkAla eva khargAdikaM kathaM na janayati ?, nanu kriyAjanyAvaraNadhvaMsasahakRtA sA kAlAntara eva janayatIti cet ? na, tadapekSayA'dRSTasyaiva khavipAkakAle phalajanakatvaucityAt / tasmAnAtmazaktirUpamadRSTamiti / tadevaM vizvavaicitryanirvAhakamanekajAtIyaM satvarUpaM mRttaM zaktivAsanAdipakSanirvAhakSama paudgalikamadRSTaM siddham / taduktaM zrImadbhiH haribhadrasUripAdaiH"tasmAttadAtmano bhinnaM, sacitraM cAtmayogi ca / adRSTamavagantavyaM, tasya shttyaadisaadhkm||1||" iti| . atha karmaNo darzanaparibhASocyate-tatrAdRSTamiti vaizeSikAH, saMskAra iti saugatAH, puNyapApe iti vedavAdinaH, zubhAzubhe iti gaNakAH, dharmAdharmAviti sAGkhyAH zaivAzca / evamete darzanaparibhASAjanitAH vyaJjanaparyAyAH jnyaatvyaaH| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 anuyogAcArya zrImatpremavijayagaNigumphitA - nanvAtmano'mUrtatvena mUrtena karmaNA saha kathaM saMsarga iti cet ? AkAzena ghaTAdInAmiva kriyayA dravyasyeva kSIranIramiva veti vAcyaH / yadvA kiM nidarzanAntarAvalokanena pratyakSopalabhyamAnasthUlazarIreNAtmanaH iva kArmaNazarIrasyApi saMyogo nAnupapannaH 9 / atra dharmAdharmanimittaM sthUlazarIraM svIkurvANaM tArkikaM pRcchAmaH, bho tArkikaziromaNe ! bhavadabhimatau dharmAdharmau mUrtI amUrttaM vA ?, mUrtte cet ? amUrttenAtmanA saha tayoH kathaM saMsargaH 1, yathA kathaJcidbhavatIti ceta ? tarhi karmaNo'pyAtmanA saha saMsargaH kathaM neSyate, amUrtI dharmAdharmAviti cet ? bAhyena sthUlazarIreNa sArdhaM kathaM tayoH saMsargaH ?, taba mate mUrta mUrtayoH saMsargAbhAvAt / na cAsambaddhayorapi tayoH sthUlazarIreNa saha saMsarga iti vAcyam, atiprasaGgAt, yadyamUrtayorapi tayoH sthUlazarIreNa sAkaM saMsarga iSyate, tarhi kArmaNazarIreNa sAkaM kathaM virodhamudbhAvayasi ?, nanvevaM mAstu sthUlazarIreNApi sAkaM saMsargastayoriti cet ? tarhi sthUlazarIrasyAtmanA sAkaM tu saMsarge dUrotsArita eva tathA ca sati devadattazarIropaghAto yathA yajJadattasya duHkhAdikaM na janayati, saMsargAbhAvAt, tadvatsthUlatanvA saha saMsargAbhAve devadattazarIropaghAto devadattasyApi duHkhAdikaM na janayet ?, saMsargAbhAvatvAvizeSAt, tathA ca sati dRSTeSTavirodhaH / tathAhi - zarIrasyAnugrahAdinimittatvenAnubhavagamyAH sukhAdayo dRSTAH / na ca zarIrAnugrahAdinimittAnyanimicAntaramiti vaktuM zakyate, zarIrAnugrahAdinimittena sahAnvayavyatirekadarzanAt / anvayavyatirekAnuvidhAne'pi nimittAntaramupakalpeta tarhi sarvatra pratiniyata kAryakAraNabhAvocchedaprasaGgaH / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| tathA coktaM"yasmin sati bhavatyeva, yattattato'nyakalpane / taddhetutvaM ca sarvatra, hetuunaamnvsthitiH||1|| iti / nanu zarIrAnugrahAdinimittatvAbhAve'pi prazAntamanoyogAdibhAvato'pi sukhAdayo dRSTA iti cet ? na, prazAntacittAdibhAvataH sukhAdInAM bhAvanAvazyaM zarIrasyAnugrahAdibhAvAt / nanu manoyoge sati kathaM tanuyogasyAnugrahAdayaH, vibhinnadravyatvAditi cet ? satyam , kAyayogenaiva manoyogapudgalAnAM gRhItatvena kAyayogavizeSa eva manoyogaH sa eva prazAntacittAdiH, tato na doSa iti dRssttvirodhH| tatheSTavirodho'pi, tathAhizarIrasya pUjanavyApattI AtmanaH sukhaduHkhanimitte iSTe, AtmazarIrayoratyantabhede ceSyamANe na ca te yukte, na ceSTApatiH kartu zakyate, tathA darzanAt / nanu zarIrasya pUjanavyApattI nAtmanaH sukhaduHkhanimitte bhavataH, pratimApratipannasya dehavyApattAvapi dhyAnavalenaikAntasukhopetatvAt, candanAdisanidhAne'pi kAmAtasya kAmodrekavazataH duHkhadarzanAditi cet 1 na, anadhyAtmikasukhasyaiva sAdhayitumiSTatvAt , pratimApratipannasya kAmAvezavatazcAdhyAtmikasukhAderanubhavasiddhatve'pi pUjanavyApattinimittatvasya pratiSedhumazakyatvAditISTavirodhaH / tdevmaatmshriiryo| saMsargAbhAve dRSTeSTavirodhadarzanAdavazyaM tayoH saMsargaH eSTavyaH, "tathaiva karmaNyapi, vizeSAbhAvAditi / tadevamuktaH AtmakarmaNoH sNsrgH| 1 bAhyasukhasyaiva / 2 maansiksukhaadeH| - Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA nanu siddhe'pyAtmapradezaiH saha karmaNAM saMsarge kSIranIravadanitaptAyogolakavadvAvibhAgena sa na yuktaH, anyathA mokSAbhAvaprasaGgaH, jIvapradezaiH saha karmaNAmavibhAgenAvasthAnAt / tathA cAnumAnam-jIvAt karma nApati kSIranIravadagnitaptAyaspiNDavadAtmapradezaiH sahAvibhAgenAvasthAnAt jIvapradezasamUhavat, yadyena sahAvibhAgena vyavasthitaM tattena saha na vimucyate, yathAtmanaH svapradezasamUhaH, iSyate ca jIvakarmaNoravibhAgo bhavadbhiH / tata eva jIvAt karma sarvadApi nApati, karmApagamAbhAve cAnizaM jIvAnAM sakarmakatve mokSAbhAvaH / nanu taryAtmapradezaiH saha karmaNAM kamiva saMsarga iti cet ? sarpakacakavaditi brUmaH, yathA-kaJcako viSadharamanugacchati, tathApi kAlAntareNa kaJcakaM viSadharo muJcati, evaM karmApi jIvamanuH gacchati sthitiparipAkena tu mucyata iti na mokSAbhAva iti cet ? atrocyate, kAJcanopalayoravibhAgena sthitayorapi viyogo dRSTaH tadvatkarmaNo'pi jIvena sahAvibhAgena sthitasya jJAnakriyAbhyAM viyogo bhavati, yathA mithyAtvAdivandhahetu. bhiravibhAgena saMyogo bhavati tadvadviyogo'pi bhvtiityrthH| idamatra hRdayam-jIvasyAvibhAgenAvasthAnaM dvidhA bhavati, karmaNA sahAkAzena ca / yadAkAzena sahAvasthAnaM tana viyujyate, sarvAddhAmavasthAnAt / karmaNA sahAvibhAgAvasthAnaM tadapyabhavyAnAM na viyujyate, bhavyAnAM tu tathAvidhajJAnadarzanacAritratapaHsAmagrIsaddhAve karmasaMyogo viyujyate, vayoSadhyAdisAmagrIsattve kAzcanopalayoH saMyogavaditi / tathAvidhasAmagrya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| .. bhAve tu kadAcidbhavyAnAmapi karmaviyogo na bhavati, "no ceva NaM bhavasiddhiyaravihie loe bhavissaI" iti vacanAt / nanu tarhi bhavyAH kathaM vyapadizyanta iti cet ? yogyatAmAtreNa, na ca yogyaH sarvo'pi vivakSitaparyAyeNa yujyate, tathAvidhadArupASANAdInAM pratimAdiparyAyayogyAnAmapi tathAvidhasAmadhyabhAvataH tadayogAt / tatazcAvibhAgenAvasthAnalakSaNo heturdazyamAnaviyogaiH kssiirniirkaashcnoplaadibhirnaikaantikH| tato yathA karmagrahaNe tIvramandamadhyamamedabhinno'zubhapariNAmo hetuH, tadvat karmaviyoge'pi tIvrAdibhedabhinnaH zubhapariNAmarUpo hetuH svIkriyate / nanu kaJcakavat jIve spRSTameva karma svIkriyate natu baddhamiti tatra bhavatAM pRcchAmaH-kimAtmanaH pratipradezaM vRttaM saducyate, Ahosvit tvaparyante vRttaM saducyate ? Aye sAdhyavikalatA dRSTAntasya, nabhaseva karmaNA jIvasya pratipradezaM vyAptatvAda yathoktasparzanalakSaNasya sAdhyasya kaJcuke'bhAvAt / dvitIye bhavAt bhavAntaraM saMkramato'ntarAle tadanuvRttina prAmoti tvaparyante vRttatvena tadanugamAbhAvAt bAhyamalavaditi / nanvantarAle kAbhAve kA kSatiriti cet ? sarveSAM jIvAnAM saMsArAbhAvaM vinA nAnyA kApi, nanu niSkAraNa eva saMsAra iti cet ? tarhi niSkAraNatvAvizeSAt muktAnAmapi saMsArApattistapobrahmacaryAunuSThAnavatAmapi saMsArApattizca / kaJcakavat tvakparyantavartini karmaNISyamANe sati zarIramadhyavartizUlAdivedanA kiMnimittA?, tatkAraNasya karmaNo'bhAvAt / na ca niSkA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anuyogAcArya zrImatpremavijayagaNigumphitA raNA vedanA svIkartavyeti vAcyam, siddhAnAmapi tatprasaGgAt / nanvantarvedanA lakuTaghAtAdijanya bAhya vedanAnimitteti cet ? nanu tarhi lakuTaghAtAdijanyabAhyavedanAbhAve'ntarvedanA kathamanubhUyate 1 tatastatkAraNabhUtena madhyespi karmaNA bhAvyamiti siddho'smatpakSaH / nanu tvakparyantavartyapi karma madhye'pi zUlAdivedanAM janayati na punaH madhye karmeti cet ? nanu tarhi yajJadattazarIragataM karma devadattazarIravedanAmapi kathaM na janayati 1 vibhinnadezasthitatvAvizeSAt / nanu tvakparyantavartyapi karma yajJadattazarIrasya bahirantaH saMcarati, tata ubhayatrApi vedanAM janayati, na zarIrAntare, tatra saMcaraNAbhAvAditi cet na, kaJcukavat bahireva tiSThatIti niyamasya bhaGgaprasaGgAt / kiJca saMcaraNamapi na yujyate, yataH saMcaraNatvasvIkAre bahirantaH krameNa vedanA syAt na caivamupalabhyate, lakuTAdighAte sati yugapadubhayatrApi vedanAdarzanAditi / api ca saMcariSNu karmAbhyupagame bhavAntaraM tannAnugacchati, ucchrAsaniHzvAsAnilavat, tathA ca sarveSAM saMsArAbhAvaprasaGgaH / nanu siddhAnte'pi karmaNaH calanamuktaM tathA ca bhagavatyAM - "calamANe calie" iti / atra calanaM saMcaraNamevoktamiti kathaM bhavadbhistadatra niSidhyata iti cet ? na, abhiprAyAparijJAnAt, tathAhi - "neraIe jAva vemAlie jIvAu caliyaM kammaM niJjaraH" ityAdivacanAt / tathA " nirjIryamANaM nijaNa " iti vacanAccAgame yacalitaM karma nirjIrNamuktaM tadakarmaiva bhaNitam, taccAkAzaparamANvAdekhi madhyagatamapi na vedanAM janayitumalam, sAmarthyAbhAvAditi karmaNaH saMcaraNaM na yuktamato na kaJcukavat tvakparyantavartheva Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| 53 karma, kintu jIvasya pratipradezavartIti sthitam / tathA cAnumAnaM-AtmanaH pratipradezaM vidyate karma, sarvatrAtmani vedanAsadrAvAt zarIre tvagiva / tathA mithyAtvAdInAM karmabandhakAraNAnAmAtmani sarvatra sadbhAvAt tatkAryabhRtaM karmApi sarvatrAtmani vidyate na punaH bahireveti kSIranIravadagnitaptAyogolakavadvA'vibhAgenaiva sthitaM karmeti siddham / / nanu mUrtena karmaNA sAkamAtmanaH siddhe'pi saMsarge mithyAtvAdihetubhiH jIvena kriyata iti vyutpattibalAt karmaNaH kRtakatvena sAditvaM prAptam / tathA ca sati pUrva karmaviyuktatvena mithyAtvAdihetvabhAvAt kathamAdau karmaNAM bandhaH ?, nirhetukabandhe ca muktAtmanAmapi bandhaHprApnoti, nirhetukatvAvizeSAditi cet ? na, kRtakatvena sAditve'pi pravAhato'nAditvAt / nanu niyatavyaktyapekSayA pravAhato'pi kRtakatvena kathamanAditeti cet ? na, atItakAlavat pravAhato'nAditvAt, tathAhianubhUtavartamAnabhAve'pi bhUtakAlaH pravAhato ythaa'naadiH| taduktam"bhavati sa nAmAtItaHprApto yo nAma vartamAnatvam / eSyazca nAmasa bhavati yaHprApsyati vrtmaantvm||1||" -iti / tadvatkarmaNo'pi pravAhato'nAditvaM bhaviSyatIti / tathA cAhuH zrImaddharibhadrasUripAdAHsikvaM kayagaM kammaM NayAdimaMta pavAharUveNa / . anubhUyavattamANAtItaddhA samaya monnaatN||1||" iti / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anuyogAcAryazrImatpremavijayagaNigumphitA nanu kAlasya kathamanAditvamiti cet ? nanu tarhi kAlasya sAditve sati pariNAmikAraNatvAbhAvena tasya nirhetukatAprasaGgaH, tathA ca sati nirhetukatvAvizeSeNa kharazRGgavat sarvazUnyatApatteH / yadvA pariNAmikAraNAbhAve zazazRGgAdInAmapyutpattiH syAt, nirhetukatvAvizeSAditi / nanu kAlasiddhau pramANAbhAvena kutastasya nidarzanasiddhiriti cet ? na, kAlAnabhyupagame'tItAdivyavahArAbhAvaprasaGgAt , pratiniyatakAlabhAvizItoSNavanaspatipuSpAdisaMbhavAnyathAnupapattilakSaNapramANavirodhAcca / nanu jIjIvavyatiriktaH kazcidravyabhUtaH kAlo na svIkriyate, kintu dravyAvasthAnalakSaNaH svIkriyata eva / tathA coktaM prajJatyAM-"jIvA ceva addhA ajIvA ceva addhA" iti / tathA atItAdivyavahAro'pi tadapekSayA bhaviSyatIti cet ? satyam , paraM dravyAvasthAnamapi na pUrvAvasthAnamantareNa dRSTaM, yataH pariNAmikAraNamantareNa kasyApi vastuno'nupapatteH / kathazcitpU. visthAtyAgottarAvasthAntarApattirUpatvena pariNAmikAraNaspati nidarzanasiddhiH kathaM na bhavati / taduktaM"tassa viya AdibhAve ahetugattA asaMbhavo ceva / pariNAmiheturahiyaM nahi kharasiMgaM samunbhavai // 1 // kAlAbhAve logAdivirodho tiiymaadivvhaaraa| aha so davAvatthA sA viNa puvviM viNA ditttthaa||2|| nanu jIvakarmaNoranAdisaMyoge siddhe mokSAbhAvaprasaGgaH, yato yo'nAdisaMyogaH so'nanto dRSTaH yathAtmanabhasoH / na cAkA Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krmsiddhiH| zena saha kadApi jIvasya saMyogo nivartate / evaM karmaNo'pi jIvena saha saMsargo vAcya iti cet 1 nAyamekAntaH, yato'nAdisaMyuktayorapi vastunoH santAnaH sAnto dRSTaH, tathAhi-bIjAkurayormadhye'nyataradanivartitakAryameva yadaiva vinaSTaM tadaiva tayoH santAno'pi vinaSTaH, evaM kurkaTANDakayoH pitRputrayorapi vAcyam / yadvA kAJcanopalayoranAdikAlapravRttasantAnabhAvagato'pi saMyogo'gnitApAdyanuSThAnAt vyavacchidyate'to na mokSAbhAva iti / nanvAkAzajIvayoriva kAzcanopalayoriva vA parasparamanAdisaMyoga iti cet ? ubhayathApi na virodhaH, tathAhi-abhavyAnAmAkAzajIvayoriva bhavyAnAM kAJcanopalayorivAnAdisantAnagataH saMyogo vAcya iti / nyAyAmbhonidhizrImadvijayAnaMdasUrIzvarapaTTapUrvAcalAnanyanabhomaNizrImadvijayakamalasUrIzvarapaTTavibhUSaNa-vAcakacandrazrImadvIravijayavineyAvataMsaka-siddhAntapAradRzva-bhaTTAraka-zrImadvijayadAnasUrIzvaracaraNabhRGgAyamANena panyAsa-premavijayaga NinA'lekhi krmsiddhiH| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prazastiH / " "saMsAratApAnalataptazAntyai, sA suprabhuzcandrakalAprameva / ganeva mohAtkRtapAtakAnAM, manomalakSAlanamAtanotu // 1 // rameva rUpaM paThatAM manAMsi, kSameva vidyAM samalaGkarotu / dharma tathA mokSapadaM dadhAnA, punaH punarmaGgalamAtanotu // 2 // vidyAmRtAnandarasaikapUrNA, satsevyamAnA saralArtharUpA / netrASTanandaikamite'bdasaMkhye,samAptimagamatkilakarmasiddhiH3 zubho'bhUdAcAryo'sau jagati vijayAnandapadabhAka, tadIye paTTe'smin vijayakamalAcAryaH sutanuH / tadIye sAmrAjye vividhavimalAnandabhuvane, mahopAdhyAyaH zrIvijayaparavIraH samabhavat // 4 // tadIyAntevAsiprabhuvijayadAnAkhyaviduSA, padaM prApta sUrevijayakamalebhyo'tiparamam / padAyena premNA vijayapadayuktena muninA, nyagAdIyaM dAnottaravijayasUreH sushishunaa||5|| ___ yAte varSe karazarayugAkSiprame jJAtasUnoH, mokSaM prAptAt sakalajagatIbhAvabhAsAya bhaanoH|| zizrAyaiSA vijayivijayAnandasUrIzvarANAm, khagorohAd radaparimite satpathajJApakAnAm // 6 // utsUtraM yat satritaM kiJcidatra buddharmAndyA baahyaanaabhogto'pi| sAnme mithyAduSkRtaM tattvavidbhirmayyAdhAyAnugrahaM zodhanIyam" Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SKY HIN4 0* 004-000 "guru-stutiH|" PECTELL "zArdUlavikrIDitam / " - "vAGmAdhuryajitA sitA gatamadA dInAmukhe'dhAttRNaM, nayeSAM cittavizuddhatAjitanizAnAthaH kalaGka ddhau| te dugdhAmbudhizuddhakIrtinikarA bhavyAtmabhAjAmamI, kalyANaM racayantu vIravijayopAdhyAyapAdAH sadA // 1 // "