Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita 10 rupaye vIra ni. saM. 2528 zruta paMcamI gorakSA kA savatya prayAsa maI 2001 jyeSTha zukla 5, vi. saM. 2059
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jibabhASita maI 2001 pRSTha sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya 137, ArAdhanA nagara, bhopAla-462003 ma.pra. phona 0755-776666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacanda luhAr3iyA paM. ratanalAla vainADA DaoN. zItalacandra jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina DaoN. vRSabha prasAda jaina ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke. mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza rANA, jayapura antastattva 1. vizeSa samAcAra : gorakSA kA stutya prayAsa ravIndra jaina 2. zAnti kA mArga : lobha se mukti AcArya zrI vidyAsAgara 3. Apake patra : dhanyavAda 4. urdU zAyarI meM bhakti aura adhyAtma zIlacandra jaina 5. navanIta : bhagavatI ArAdhanA meM manovijJAna 6. bodhakathA : yamarAja ko bhI Dara DaoN. jagadIzacandra jaina 7. sampAdakIya : zrutapaJcamI : zruta kI nizcayapUjA Avazyaka 8. pravacana : jJAna aura anubhUti AcArya zrI vidyAsAgara 9. lekha : samyak zruta siddhAntAcArya paM. phUlacandra zAstrI 12 10. prAcInakathA : Rddhi aura siddhi AcArya zrI abhinandanasAgara 14 11.lekha : kaSAyoM kI prazamatA aura pariNAmoM kI samatA kA nAma sallekhanA munizrI ajitasAgara 12.zodha Alekha : jaina AcAra meM indriyadamana kA manovijJAna pro. ratanacandra jaina 13.gIta : tuma bajAya isake azoka zarmA 14.saMsmaraNa : choTe miyA~ subhAna allAha paM. mUlacanda luhAr3iyA 15.zodha Alekha : 'mUkamATI' meM prazAsanika evaM nyAyika dRSTi sureza jaina AI.e.esa. 16.zaMkAsamAdhAna paM. ratanalAla vainADA 17. grantha samIkSA : sadalagA ke santa DaoN. bhAgacanda bhAgendu 18.lekha : tIrthaMkara mahAvIra ke upadezoM kI prAsaMgikatA DaoN. mahendrasAgara pracaNDiyA 24 19.vyaMgyakathA : sapheda zera kI nasla zikharacandra jaina 20. nArIloka : hamArA pahanAvA hamArI pahacAna DaoN. jyoti jaina 21. gajala : bhUla aura sudhAra RSabha samaiyA 'jalaja' 22. bAlavArtA : buddhicAturya kI kathAe~ zrImatI camelIdevI jaina 30 23.samAcAra 24.kavitA : sva. paM. pannAlAla jI sAhityAcArya : zraddhA sumanAJjali paM. lAlacandra jaina 'rAkeza' AvaraNa pRSTha 3 dravya-audArya zrI azoka pATanI (me. Ara.ke. mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-351428,352278| 25 . mudraka ekalavya AphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, mahArANA pratApa nagara, bhopAla phona-0755-579183,98270-62272| zabda saMyojana- mIDiyA grAphiksa 31 mUlya : dasa rupaye
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa samAcAra gorakSA kA stutya prayAsa * bUcar3akhAne le jAye jA rahe 1200 mavezI pakar3e * kasAiyoM ke giroha kA pardAphAza 1 dhyapradeza meM cArA aura pAnI kI | nizcaya sAgara jI mahArAja ko bInA ke eka | 'AcArya vidyAsAgara gau saMvarddhana kendra' ko | killata hone se kasAiyoM tathA mAMsa- yuvaka ne pazuoM kI taskarI kI jAnakArI dI | sauMpa diyaa| hajAroM loga ina pazuoM kI vyApAriyoM kA eka bar3A giroha bInA, tathA batAyA ki Aja zAma ko eka Trena kI tImAradArI meM laga gae, unheM cArA, pAnI diyA vadizA, gunA, lalitapura, jhA~sI Adi jiloM | 40 bogiyA~ bharakara jAnavara sAgara relave | gayA tathA bImAra pazuoM kA pazu cikitsaka meM sakriya hai tathA vaha svayaM ko pazu vyApArI sTezana se gujreNge| muni saMgha ne yaha jAnakArI bulAkara upacAra karAyA gyaa| pulisa ne isa batAkara gA~va-gA~va ghUmakara kRSi ke nAma para sAgara zahara ke saMbhrAMta logoM taka phuNcaaii| 2 prakaraNa meM phariyAdI kA nAma pUchA to sAgara kasAnoM se unake jAnavara kharIda rahA hai tathA maI ko dekhate hI dekhate sAgara relave sTezana ke sAMsada, mahApaura, vidhAyaka, bhAjapA evaM unheM bhArI tAdAda meM bUcar3akhAne bheja rahA hai| para pUrA zahara umar3a pdd'aa| zAma 4 baje sAgara kAMgresa ke padAdhikAriyoM ne svayaM kA nAma ye kasAI aise gA~voM meM pahuMca rahe haiM jahA~ pazuoM kI mahApaura manoramA gaura, jilA kAMgresa | phariyAdI meM likhAyA tathA kasAiyoM ke dalAla ke liye pAnI aura cAre kA abhAva hai tathA adhyakSa bRjakizora rUsiyA, pUrvamaMtrI biTTha- ke bayAnoM ke AdhAra para ina pazuoM ko kasAna apane jAnavaroM ko cArA pAnI labhAI paTela, vidhAyaka zrImatI sudhA jaina, bUcar3akhAne le jAne kA prakaraNa bhI kAyama upalabdha nahIM karA pA rahe haiN| kasAI mAtra 200 sAMsada vIrendrasiMha sahita jaina samAja ke kiyaa| se 300 rupaye meM bachar3e tathA pAr3e evaM 700 yuvaka, zivasenA ke kAryakartA tathA Ama akhila bhAratIya kRSi gau sevA saMgha se 800 rupaye meM gAyeM kharIda rahe haiN| cUMki nAgarika jisa relave Treksa se jAnavaroM se bharI vardhA ke karmacArI adhyakSa udaya lAla jArolI kisAna ke lie bachar3e tathA pAr3e philahAla mAlagAr3I gujarane vAlI thI use gherakara khar3e vardhA se sAgara pahu~ce tathA unhoMne pulisa aura upayogI nahIM hai tathA kasAI unheM jhA~sA dete ho ge| lagabhaga tIna cAra hajAra logoM ke nyAyAlaya ko pazu saMrakSaNa adhiniyama kI hai ki ve jAnavaroM ko kRSi kAryoM ke liye hI hujUma ko dekhakara rela adhikArI tathA relve pratiyA~ upalabdha karAkara isa ghaTanA ko jaghanya beceNge| aise meM kisAna apane jAnavara ina pulisa harakata meM AI tathA bInA kI ora se aparAdha tathA bhArata se govaMza samApta karane kasAiyoM ko beca dete haiN| AnevAlI jAnavaroM kI Trena ko vahA~ rokA kI sAjiza btaayaa| zrI jAraulI ne kahA ki bInA relave sTezana eka aisA sTezana gyaa| sabhI loga yaha dekhakara daMga raha gae ki relave vibhAga ko binA kalekTara kI anumati hai jahA~ ye kasAI uttara pradeza, madhyapradeza eka eka bogI meM 40 se adhika pazu bhare ke pazuoM ke parivahana ke liye bogiyA~ rAjasthAna tathA gujarAta taka se kharIde gae gae the tathA ina pazuoM ke lie isa bharI garmI upalabdha nahIM karAnA cAhie, aisA niyama hai| jAnavaroM ko ekatrita karate haiN| isa relve | meM na to cArA pAnI kI vyavasthA thI aura na isake alAvA pazuoM ke parivahana ke samaya sTezana para koI bar3A adhikArI padastha nahIM hI upacAra kA koI sAdhana thaa| pazuoM kI bogI meM paryApta cArA, pAnI tathA pazu hai| choTe karmacAriyoM se kasAiyoM kI | A~khoM ke A~sU unake ceharoM para sApha dikhAI cikitsaka honA caahie| yaha dekhane kA kAma milIbhagata hai jisase sAre niyamoM ko tAka | de rahe the| pratyeka bogI meM kasAiyoM ke do bhI rela vibhAga kA hai| lekina kasAiyoM kI para rakhakara rela karmacArI ina kasAiyoM ko do dalAla bhI baiThe the jo hathiyAroM se laisa milIbhagata ke kAraNa rela karmacAriyoM ne mAlagAr3I upalabdha karAte haiM, ina gAr3iyoM meM | the| Trena ke rukate hI unhoMne pahale to isakA dhyAna nahIM rkhaa| jAraulI ne isa jAnavaroM ko bharakara ye kasAI pahale karagI roDa | kAryakartAoM para hamalA karanA cAhA lekina jAnavaragAr3I se jo kAgajAta pakar3e hai unakA relave sTezana le jAte haiM vahA~ se sar3aka mArga | bhArI bhIr3a ne 44 logoM ko pakar3a liyA tathA adhyayana karake unheM pharjI batAyA hai| udAharaNa dvArA asama tathA pazcima baMgAla hote hue ina | unheM relave pulisa ke supurda kara diyaa| ke liye kuravAI ke eka pazu cikitsaka kA jAnavaroM kI taskarI baMgalA deza taka ho rahI khabara milate hI sAgara zahara ke aneka | pramANa patra hai ki usane ina pazuoM kA hai| ina kasAiyoM ke giroha kI kuravAI loga ina jAnavaroM kI prANa rakSA ke liye cikitsakIya parIkSaNa kiyA tathA unheM (vidizA) ke eka pazu cikitsaka tathA sTezana pahu~cane lge| pahale to bInA ke rela parivahana ke yogya mAnA hai| kuravAI meM yaha tahasIladAra se bhI milIbhagata hai jo ina karmacAriyoM ne sAgara relave pulisa para dabAva parIkSaNa 2 maI ko hone kA pramANa patra hai, pazuoM ke parivahana ke liye kasAiyoM ko | DalavAyA ki ve isa Trena ko karagI roDa jAne jabaki 2 maI ko hI subaha bInA meM jAnavaroM pharjI pramANa patra banA kara dete haiN| deM, kintu Ama janatA kA Akroza dekhakara kI Trena bharI gii| to kyA ye jAnavara apanA isa mAha kI 2 tArIkha ko sAgara meM | pulisa ne 44 logoM para pazukrUratA adhiniyama parIkSaNa karAkara usI dina kuravAI se bInA virAjamAna pUjya muni zrI samatAsAgara jI, | kI dhArAe~ lagAkara unheM hirAsata meM le liyA relave sTezana pahu~ca gae? kalekTara ke bajAya pUjya muni zrI pramANasAgara jI tathA ailaka zrI | tathA pazuoM ko cArA, pAnI evaM upacAra hetu eka tahasIladAra kA pramANa patra hai ki sthAnIya - maI 2001 jinabhASita 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhAyaka kI anuzaMsA para vaha ina pazuoM ke | zAnti kA mArga : lobha se mukti parivahana kI anumati detA hai, jabaki tahasIladAra ko aisI anumati jArI karane kA bahorIbaMda meM AcArya zrI vidyAsAgara jI adhikAra hI nahIM hai| ke pravacana kA aMza yaha bhI patA lagA hai ki sAgara meM jAnavaroM kI Trena pakar3e jAne se pahale bInA saMsArI prANI sArI duniyA ko apane | garamI ko vizeSa rUpa se pAtA hai| hamAre jeba se kaI TreneM bharakara jAnavara bUcar3akhAne bheje aNDara meM rakhanA cAhatA hai| jo dUsare ko | kI hI garamI isameM kAraNa hotI hai| mana kI gae the| sAgara meM Ama nAgarikoM kI aNDara meM rakhane kI cAha rakhatA hai, usake | garamI ke kAraNa bhISaNa garamI bhogane ko jAgarUkatA ke kAraNa kasAiyoM meM bhaya vyApta pariNAma aise hote haiM ki usake lie vizeSa | milatI hai| isa mana kI garamI ke kAraNa bahuta hai| sAgara ke kAryakartA bInA-sAgara rela mArga rUpa se aNDaragrAuNDa kI vyavasthA hotI hai| / bar3A visphoTa ho sakatA hai, jo sArI duniyA | meM kucha samaya meM hAhAkAra macA sakatA hai| nIce ke naraka rUpI aNDara grAuNDa kI para bAkAyadA nigarAnI kara rahe haiN| 'AcArya vyavasthA vaha karatA hai| yaha vyavasthA kisa | lobha vyakti ke liye bhaTakAtA hai| vidyAsAgara gosaMvardhana kendra' ke upAdhyakSa kAraNa se hotI hai? to lobha ke kAraNa hotI Apa jaisA lobha karoge to vaisA hI phala maheza jaina bilaharA, surendra jaina mAlathauna tathA hai| eka viSayoM kA lobha hotA hai, dUsarA Atma paaoge| dharma kA lobha hotA, dUsarA dhana kA RSabha jaina mar3AvarA ne kahA ki AcArya zrI saMpadA ko pAne kA lobha hotA hai| AtmasaMpadA lobha hotA hai| jaise pulisa hotI hai vaha Apako vidyAsAgara jI ne hameM jIvarakSA kA saMdeza kA lobha hamAre liye UparI svargarUpI jela bhI le jAtI hai, to ApakI surakSA bhI diyA hai isaliye hama koI bhI kurbAnI dekara vhI.AI.pI. vyavasthA detA hai| lekina karatI hai| hameM jitanI AvazyakatA hai, hama ina jAnavaroM kI rakSA kreNge| unhoMne kahA ki viSayoM kA lobha hameM nIce kI vhI.AI.pI. utanA hI apane pAsa rkheN| AvazyakatA se sAgara ke Ama nAgarikoM ke sahayoga se hama vyavasthA kA denevAlA hotA hai| apane jIvana adhika hama rakheMge to vaha hamAre liye azAMti ina jAnavaroM ke liye cArA pAnI kI vyavasthA meM jar3a kA saMgraha to hai, aura hIre, javAharAta kA kAraNa hI bnegaa| lobha eka sImA taka ho kara rahe haiN| yadi isa taraha anya jAnavara bhI Adi kA saMgraha karate haiM, isase Atmika to ThIka hai| lekina mahArAjajI! jaba ye A bUcar3akhAne jAne se roke jAte haiM to hama unakI zAMti kI prApti nahIM hotI hai| Atmika zAMti jAtA hai to usa samaya mahArAja bhI yAda nahIM bhI surakSA apane kendra meM kreNge| unhoMne batAyA to ratna traya rUpI ratnoM ko grahaNa karane se hI rahate haiN| mahArAja kI to bAta alaga haiM ki kendra kI 90 gauzAlAe~ alaga alaga prApti hotI hai| jar3a vastu ke saMgraha se rAgadveSa, bhagavAna bhI nahIM dikhate haiN| isa lobha ke zaharoM meM saMcAlita ho rahI hai, jahA~ ina moha lAbha, kaSAya Adi hote haiM jo hamArI kAraNa hI sArI duniyA hairAna hai| loga Aka jAnavaroM ko bheje jAne kI yojanA hai| azAMti ke kAraNa hai| aura ratnatraya rUpI kahate haiM, mahArAja ghara meM saba kucha hai dhana hai, saMkalpa ke mAdhyama se rAga dveSa, moha, mAyA dhAnya hai, naukara, cAkara, beTA, beTI saba hai, sAgara jilA paMcAyata ke pUrva adhyakSa Adi samApta hote haiN| lekina zAMti nahIM hai| pahale saba kucha thA svadeza jaina guDDu evaM eDavhokeTa zrI viradhIcaMda vyakti kA lobha hI vyakti ke liye lekina jaba se lakSmI devI ghara meM AI hai taba jaina ne rAjya sarakAra se bInA meM pazutaskarI azAnti kA kAraNa hotA hai| yaha jar3a vastu se hI azAMti huI hai| Apa aisA AzIrvAda rokane ke liye eka nigarAnI dastA tainAta ko aise jakar3a rakhatA hai jaise eka baMdara lobha de do jisase hameM zAnti prApta ho jaaye| Aja karane kI mA~ga kI hai| ke kAraNa apanI priya vastu cane kA lobha kara amerikA jaisA rASTra sabase bar3A hai| vahA~ para bhopAla meM zrI digambara jaina muna saMgha eka ghara kI chata para gyaa| dekhA eka ghar3e meM yadi sabase mahaMgI vastu hai to vaha nIMda hai| sevA samiti ne mukhyamaMtrI ko patra likhakara cane rakhe the| priya vastu ke lobha meM Akara nIMda ke liye vahA~ ke loga nIMda kI goliyoM pazutaskarI kI uccastarIya jA~ca karAne, hAtha DAla detA hai| idhara-udhara dekhatA hai koI kI phAkI lete haiN| unheM nIMda nahIM AtI, mUrchA kuravAI ke pazu cikitsaka tathA tahasIladAra pakar3a na le, dekha na le, aura bahuta se canoM AtI hai| jahA~ para sabase adhika dhana hogA, ko nilambita karane tathA taskarI meM sahayoga ko muTThI meM bAMdha letA hai| hAtha phaMsa jAtA hai vahA~ para aisA hI hotA hai| vahA~ sabase adhika va samajhatA hai ki kisI ne pakar3a liyA hai| azAnti rhegii| isa dhana ke kAraNa eka dUsare dene vAle bInA ke relave karmacAriyoM para ghar3e meM kauna baiThA hai mujhe kisI ne pakar3a liyA ke prati kRtajJatA bhI nahIM rakhate haiN| beTA bhI AparAdhika prakaraNa kAyama karane kI mA~ga kI / hai| vaha baMdaroM kI TIma ko AvAja detA hai| bApa ko bhUla jAtA hai| kRtajJatA aisA guNa hai Akara kucha baMdara use apanI priya vastu ko - jise AcAryoM ne kahA - reta ke Dhera meM jaise munisaMgha-sevAsamiti ne bhopAla rela chor3ane ko kahate hai| chor3atA to hAtha bAhara A hIre kI kaNikA milanA durlabha hai vaise hI ye maMDala prabaMdhaka ko bhI patra likhakara kahA hai jAtA hai| use kisI ne pakar3A nahIM thA svayaM kRtajJatA rUpI guNa durlabha hotA hai| jo dhana ki pazutaskarI meM rela kA upayoga pratibaMdhita ke lobha ne use pakar3a thaa| usake pAsa jeba ke kAraNa vyakti ke aMdara se samApta ho jAtA kareM, pazuparivahana ke liye niyamAnusAra hI rela to nahIM thI lekina Apa sabhI loga jebavAle | hai| Apa loga apanI buddhi ko ThIka kareM, upalabdha karAyeM, sAtha hI bInA ke jina rela haiN| isaliye Apa logoM ke samAne bolayA~ apanI zAnti ke liye jar3a ke lobha kA tyAga karmacAriyoM ne svArtha meM aMdhe hokara kasAiyoM / lagAte haiN| kyoMki jeba se bAhara kaise nikAlA | kareM, hama bhagavAna zAnti nAtha se yahI prArthanA kI madada kI hai unheM daMDita kreN| jaaye| kyoMki jisako apane jeba kI garamI | karate haiN| Apa loga lobha kI pakar3a se mukta ravIndra jaina adhika hotI hai, vaha vyakti naraka rUpI zuddha | raheM, to nizcita rUpa se zAMti ko paayeNge| maI 2001 jinabhASita 2 -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake patra : dhanyavAda 'jinabhASita' kA apraila ki AdhyAtmika vyaktitva jinabhASita kA apraila 2001 aMka dekhakara tabIyata khuza ho gii| lAha kA 'bhagavAna mahAvIra ke nirmANa meM yaha patrikA kA 2600vA~ janmakalyAmaiMne nahIM socA thA ki koI dhArmika patrikA itanI lubhAvanI ho sakatI hai| apanA prAyogika yogadAna Naka mahotsava' vizeSAMka patrikA kA AkAra, raMgarUpa, sajjA aura saMyojana bahuta AkarSaka hai| kregii| AdhyAtmikatA evaM milaa| Apake zreSTha sampAdaprakAzita sAmagrI rucikara hone ke sAtha-sAtha ucca stara kI hai| Apa apane bhautikatA meM santulana sthApita katva se prakaTa yaha patrikA makasada meM kAmayAba haiN| niHsaMdeha 'jinabhASita' patrikA maujUdA jaina patrikAoM kregii| aparAdhacetanA se yukta vastutaH pAThaka ko nijabhAmeM zIrSasthAna paayegii| ApakI pUrI TIma badhAI kI hakadAra hai| itanI acchI vyaktitva kA rUpAntaraNa patrikA dene ke lie dhanyavAda svIkAra kreN| Sita se jinabhASita tattvajJAna / kregii| bhAva, vicAra, ruci, kI ora avazyameva agrasara zIlacandra jaina, jJAna aura cAritra kI bhinna vANijyikakara adhikArI (sevA nivRtta) karane meM samartha hogii| viSa 13, Ananda nagara, jabalapura tAoM se saMpRkta pratyeka yacayana evaM prastutIkaraNa pAThaka ko AdhyAtmika vikAsa atizlAdhya hai| isa aMka meM zraddheya paM. | 'jinabhASita' kA apraila aMka karagata | ke patha para agrasara kregii| jinabhASitapannAlAla jI sAhityAcArya kA smaraNapratIka | huaa| kRtajJa huuN| aneka abhinava udghoSoM ke razmiyA~ hamAre maMgala patha ko Alokita samAhita karane se garimA vRddhiMgata ho gaI hai| sAtha 'jinabhASita' kA abhyudaya huA hai| kreNgii| mudraNa, kAgaja, geTaapa Adi sabhI pa.pU.108 isake mAdhyama se jinavANI ke prasAra-pracAra jaina samAja ko apane ahiMsaka AcArya zrI vidyAsAgara mahArAja ke AzIrvAda meM naye naye vaicArika vAtAyana khuleNge| yaha AcaraNa se aneka Arthika, sAmAjika evaM ke anurUpa hI haiN| Apako va samasta prakAzana phUle aura khUba phale, mere ananta | rAjanItika lAbha prApta hotehaiN| yaha Avazyaka sahayogiyoM ko bdhaaii| lekhakoM ko bhI AzISa sviikaariye| Apa samAja ke prabuddha hai ki isa patrikA ke mAdhyama se hama ahiMsaka dhnyvaad| puruSa haiN| Apa jaise mahAnubhAva jamakara khUba AcaraNa ke lAbhoM ko prabhAvI DhaMga se samAja paM. zivacaraNalAla zAstrI, kAma kreN| ApakA mArga sadA nirApada rahe, yahI | ke navayuvakoM ke samakSa prastuta kreN| mainapurI u.pra. kAmanA aura bhAvanA hai| sureza jaina, AI.e.esa. DaoN. mahendrasAgara pracaNDiyA ___30, nizAta kAlonI, Apane mujhe 'jinabhASita' kA (apraila maMgalakalaza, sarvodaya nagara, AgarA roDa, bhopAla-462003 ma.pra. 2001) aMka bhejane kI kRpA kI hai| aabhaar| __ alIgar3ha u.pra. 'svarNayuga ke pratinidhi kA mahAprayANa' zIrSaka apraila 2001 kA jinabhASita hRdayAse Apane pUjya sAhityAcArya paM. pannAlAla . 'jinabhASita' kA apraila 2001 aMka | hlAdaka hai| vividha viSayoM kA sampAdana patrikA jI para sampAdakIya likhakara zubha kArya kiyA prApta kara hArdika prasannatA huii| prasannatA kA | kI cumbakIya vizeSatA hai| zalAkApuruSa pUjya hai| paMDitajI ke mahAprayANa kA unake avadAna vizeSa kAraNa yaha hai ki isa aMka meM mere parama paM. gaNezaprasAda jI varNI ke vyaktitva evaM ke anurUpa noTisa nahIM liyA gayA hai| zraddheya guruvara DaoN. pannAlAla jI para viziSTa sAhityasevA para parama vidvAna sva. DaoN. paMDita 'Unwept,unsung' ve cale gye| unakA sAmagrI hai| maiM san 1940 se 1946 taka pannAlAla jI sAhityAcArya kA saMkSipta lekha ThIka se mUlyAMkana apanI isa patrikA meM jarUra | unake adhIna hI sAgara meM adhyayana karatA rhaa| varNIjI ke AkAza se vistAravAle ujjvala krvaaiyegaa| ve mere parama hitaiSI, udbhaTa vidvAna, zreSTha AdhyAtmika jIvana kI jhA~kI hai| sampAdakIya jinabhASita ko Apane surucisampanna lekhaka, ananvaya adhyApaka aura parama meM vigata pIr3hI ke dhurandhara jaina paMDita sva. prakAzita kiyA hai| jaina zAsana kI aisI cAritravAna vyakti the| paMDita jI para ApakA DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya ke vyaktitva patrikA, nizcita hI jainoM ko jaina banAne kI lekha aura ApakI unameM zraddhA hI isa patra ke evaM kartRtva ko viSaya banAkara vidvAna dRSTi se apanI bhUmikA nibhaayegii| utsavoM, / | preraka kAraNa haiN| sampAdaka ne saccI zraddhAMjali arpita kI hai| mahotsavoM, halloM-gulloM kI anugUMja hI DaoN. ravIndra kumAra jaina bodhakathAe~ dekara patrikA kI prabhAvaanugUMja se bharI adhikAMza patrikAoM ke bIca prophesara (se.ni.) katA meM cAra cA~da lagAye haiN| adhyAtma aura jaina zAsana kI samRddhi evaM prAsaMgikatA ko 13, zaktinagara, pallavarama, cennaI-600043 Agama ke bIca 'namaskAra sukha' kA vyaMgya 'jinabhASita' gahare se rekhAMkita kara sake, mana ko gudagudAte hue maskA lagAne kI pravRtti yahI manokAmanA hai| 'jinabhASita' dekhakara atyadhika prasa- para coTa karatA hai| pro. (DaoN.) saroja kumAra |matA huii| patrikA kA nAma sahaja, sarala evaM AvaraNa-sajjA 'jinabhASita' ke anumanorama, 37 patrakAra kAlonI, | lAlityapUrNa hai| lekhoM kA cayana evaM | kUla hai evaM nirdoSa, svaccha, sundara mudraNa iMdaura-452001 ma.pra. prastutIkaraNa sarAhanIya hai| mujhe vizvAsa hai patrikA ke saundarya meM vRddhi kara rahA hai| starIya -maI 2001 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sAmagrI ne patrikA ko garimA pradAna kI hai| Apako koTizaH bdhaaii| zrIpAla jaina 'divA' zAkAhAra sadana, ela-75, kezarakuMja, harSavardhana nagara, bhopAla-3 'jinabhASita' kA apraila 2001 kA aMka prApta huaa| hArdika dhanyavAda / aMka meM dI gaI sAmagrI na kevala paThanIya hai, varan saMgrahaNIya evaM anukaraNIya bhI hai| bhagavAna mahAvIra ke 2600 veM janmakalyANaka mahotsava ke varSa meM unake sandezoM kA vyApaka pracAra- prasAra Avazyaka hI nahIM, atiAvazyaka hai, vizeSakara Aja ke isa ApAdhApI vAle yuga meM to ve atiprAsaMgika haiN| unake anekAntavAda aura aparigrahavAda Aja vizva kI samasyAoM ko sulajhAne meM sakSama haiN| kevala AvazyakatA unako khule mastiSka se samajhane kI hai| isake atirikta yaha mahotsava mahAnagaroM taka sImita na rahakara bhArata ke gA~vagA~va taka manAyA jAve aura deza ke pratyeka jaina maMdira evaM zAstra bhaNDAra meM saMgRhIta hastalikhita granthoM kA sUcIkaraNa honA caahie| mUrtilekhoM kA bhI saMgraha Avazyaka hai| vizvAsa hai "jinabhASita' isadizA meM Avazyaka pahala kregaa| isa kArya meM maiM apanI sevAaiM jitanI bhI jarUrI hoM dene ke liye tatpara huuN| DaoN. tejasiMha gaur3a, ela-45, kAlidAsa nagara, paTela kAlonI, ujjaina-456006 'jinabhASita' kA apraila 2001 kA aMka dekhakara bar3I prasannatA huii| isake AkarSaka sacitra AvaraNapRSTha ne bhI mana moha liyaa| sampAdakIya evaM 'mahAvIra praNIta jIvanapaddhati kI prAsaMgikatA pUrNarUpeNa sAmayika Alekha haiN| cAroM anuyogoM kA sAra isa patrikA meM samAhita hai| AbAla-vRddha, puruSa-mahilA sabhI ke lie upayogI evaM vartamAna sthitiyoM se avagata karAne vAlI yaha patrikA unnati ke zikhara kA sparza kare, aisI zubhakAmanA hai| DaoN. ArAdhanA jaina, mIla roDa, gaMja bAsodA (vidizA) ma.pra. maI 2001 jinabhASita 4 'jinabhASita' kA apraila 2001 kA aMka prApta huaa| yaha jAnakara atyanta prasannatA huI ki Apake jJAnagAmbhIrya kA lAbha hameM patrikA ke mAdhyama se bhI sulabha hotA rhegaa| patrikA ke isa aMka meM Apake vaidRSya kI jhalaka spaSTa rUpa se dRSTigocara ho rahI hai| sabhI Alekha, navanIta, bodhakathA, zalAkApuruSa, nArIloka, alpasaMkhyaka mAnyatA se jainasamAjako lAbha evaM kuNDalapura para vizeSa sAmagrI sabhI preraNAdAyI evaM jJAnavardhaka haiN| maiM patrikA ke anavarata prakAzana kI kAmanA karatI hU~ / DaoN. zrImatI kRSNA jaina sahA. prAdhyApaka-saMskRta vibhAga, zA. mahArAnI lakSmIbAI kalA vANijya mahA. lazkara, gvAliyara 474009 "jinabhASita" kA mahAvIrajayantI vizeSAMka prApta huaa| sAmagrI kA cayana paThanIya hai, chapAI saphAI bhI sundara hai| zrI nihAlacanda jI ke sujhAva atyaMta mahattvapUrNa haiN| merA apanA vicAra yaha hai ki sarakAra para nirbharatA yA dhana se koI Ayojana asarakArI nahIM hotaa| asarakArI stara para kiyA gayA kAma hI asarakArI hotA hai| jamanAlAla jaina abhaya kuTIra, sAranAtha (vArANasI) 221007 'jinabhASita' kA apraila aMka prApta huaa| dhanyavAda vartamAna samaya meM patrikAoM kA bAhulya ho rahA hai| agara patrikA apanI koI pahacAna banA sake to upayogI hogii| patrikA ke liye niSpakSatA bhI Avazyaka hai| patrikA ke sampAdaka maMDala meM mAne hue vidvAn haiM ataH apekSA yaha hai ki patrikA kA svarUpa bhaviSya meM bhI ThIka rhegaa| zraddheya pU. paM. pannAlAla jI sAhityAcArya dvArA racita 'vidyASTaka' ko kAphI samaya se khoja rahA thA, mila nahIM pA rahA thaa| Apane patrikA ke mAdhyamase upalabdha karA diyA. isa hetu bahuta-bahuta dhnyvaad| patrikA ke ujjvala bhaviSya kI kAmanA karatA huuN| Apa bahuta-bahuta badhAI | DaoN. harizcandra zAstrI sahA. prAcArya zrI gopAla di. jaina siddhAnta saMskRta mahAvidyAlaya, murainA (ma.pra.) 'jinabhASita' patrikA kA avalokana kara atyaMta prasannatA huI sAmagrI starIya tathA paThanIya hai| badhAI svIkAra kreN| samAja sudhAra ho yA na ho, lekina eka lekha avazya aisA prakAzita kareM to ThIka rhegaa| DaoN. narendra jaina 'bhAratI sanAvada (ma.pra.) 'jinabhASita' apraila 2001 prApta huaa| bhagavAna mahAvIra ke 2600 veM janmakalyANaka mahotsava ke lie samarpita isa aMka ko cA~danapura (zrI mahAvIra jI) meM virAjita bha. mahAvIra ke manojJa pratimA-citra se maNDita kiyA gayA hai, jo atyaMta prAsaMgika hai| patrikA ko pUrNa AsthA aura vizvAsa ke sAtha AdyopAnta pddh'aa| viSayasAmagrI kA cayana aura saMyojana starIya evaM garimAmaya hai| svarNayuga ke pratinidhi paM pannAlAla jI sAhityAcArya ke mahAprayANa para likhA gayA sampAdakIya zraddhAsumanoM ke saurabha se otaprota hai 'kuNDalapura kI bhUvaijJAnika paristhitiyoM kA vivecana par3hakara navIna maMdira ke nirmANa kI AvazyakatA sabakI samajha meM A jaayegii| saMkSepeNa aMka sundara 2 saMgrahaNIya paThanIya evaM jJAnavardhaka hai| dharmadivAkara paM. lAlacandra jaina 'rAkeza' neharU cauka, galI naM. 4, gaMja bAsodA (vidizA) ma.pra. 'jinabhASita' apraila 2001 kA aMka pahalI bAra mujhe prApta huA aura ise dekhane-par3hane kA maukA milaa| yU~ to patrikAe~ aura jarnalsa nikalatI ho rahatI hai. para jinabhASita saba se kucha alaga sA lgaa| isameM saba kucha hai aura saboM ke lie hai| madhyapradeza se aura bhI jaina patrikAeM nikalatI hoMgI, para Apa apanI patrikA ke mAdhyama se jaina samAja aura buddhijIvI varga kI jo sevA kara rahe haiM, vaha prazaMsanIya hai| sabhI lekha, kavitA aura saMsmaraNa paDhane yogya hai jinase hama kucha na kucha sIkha sakate haiN| DaoN. vinoda kumAra tivArI rIDara va adhyakSa, itihAsa vibhAga yU. Ara. kAleja, rosar3A- 848210 (samastIpura) bihAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnanIya sampAdaka jI, vidyAlaya meM eka prati 'jinabhASita' kI prAcArya mahodaya ke nAma AyI jJAta kara use lekara kholA to mukhapRSTha se antima pRSTha taka dekhatA calA gyaa| antara jo hArdika AhlAda huA use samIkSASTaka ke rUpa meM prastuta kiyA hai | urdU zAyarI meM bhakti aura adhyAtma . zIlacandra jaina ananya bhakti terI sUrata se nahIM milatI kisI kI suurt| 1. hama jahA~ meM terI tasvIra liye phirate haiN| navAba jhA~savI arahataprabhu divyadezanA, vividha vidhAoM se bahI dhaar| jinabhASita apraila aMka para, mahAvIra ko lo ura dhaar|| bAyeM pRSTha para sundara antastattva, dA~yeM pRSTha para sampAdakIya lekh| vidvavarya paM. zrI pannAlAlajI, mahAprayANa kA huA ullekh|| 2 bhagavatI ArAdhanA kA navanIta prApta kara, bodha kathA se sundara saar| mahAvIra kI pAvana vANI, AcArya zrI jI rahe ucaar|| naratana nindanIya yA prasaMzanIya hai, bodhakathA se anupama jnyaan| jIvanapaddhati mahAvIra se, ratanacandra jI kareM bkhaan| 3 kavitA dvArA gurustavana, kAryayojanA sundara praaruup| urdU zAyarI se adhyAtma prastuti, huA praphullita manavaca ruuh|| puNyapuruSa zrI gaNeza prasAda jI, sAhitya saparyA sundara aayaam| kunda kunda kA zubhopayoga hI, paramparA se ziva sopaan|| mithyAtva haTate hI, yathArtha ke darzana ho jAte haiN| uThA sake AdamI to pahale naz2ara se apanI nakAba utthaaye| jamAne bhara kI tajalliyoM se nakAba ulTI huI milegii| navAba jhA~savI duniyA paraspara viruddha dharmoM se samanvita hai raMja-o-rAhata,vasla-o-phurakata-,hoza-o-vahazata kyA nahIM, kauna kahatA hai ki rahane kI jagaha duniyA nhiiN| gAliba nArIloka meM garbhapAta par3ha, hRdayataMtra ho gayA hai chaar| vANI kI zakti aparimita hai laghukavitA dvaya par3ha mana se, hAsyavyaMgya sukha nmskaar|| jakhma talavAra ke gahare bhI hoM miTa jAte haiN| bAlavArtA buddhi caturatA, bodhagamya jo kathA prsNg| laphja to dila meM utara jAte haiM bhAloM kI trh| milpasaMkhyaka yadi jaina baneM to, lAbhapUrNa hai bar3A prsNg||| sAgara pAlanapurI 5 bar3e bAbA kI zaraNa salaunI. choTe bAbA kare bkhaan| ratanacandra jI ke abhinandana kA, anukaraNIya hai prasaMga mhaan|||| puruSArthasiddhi ke prayatna se hI jIvana sArthaka hotA hai jaina kumbha jo kuNDalapura kA, ravIndra jaina kI eka riportt|| kisI kI cAra dina kI jindagI sau kAma karatI hai, prathama divasa se antima dina taka, par3ha bar3e bAbA ko do dhok| kisI kI sau barasa kI jindagI se kucha nahIM hotaa| tAhirA bhU-vaijJAnika paristhitiyoM kA, tathyapUrNa hai cintana saar| lakha nispRhatA mAta-ciroMjA, gurukRpA kA pA prsaad|| mRtyu saMsaraNa kA anta nahIM tIrtha surakSA lakSya banA hai, sArthaka pahala kI, jaina smaaj| vidyAsAgara aSTaka likhakara, pajya paM. jI gaye sidhaar|| marake TUTA hai kahIM silasilA-e-kaide-hayAta, faqata itanA hai ki jaMjIra badala jAtI hai| kavara pRSTha para praveza zivira hai, jaina zravaNa saMskRti sNsthaan| sAMgAnera va azoka nagara meM, jinabhASita samIkSA aadyopaant|| jIva anAdi se ajJAnAndhakAra meM bhaTaka rahA hai jana-jana taka pahuMce jinabhASita, jana-jana kA ho nitklyaan| nA ibtidA kI khabara hai nA iMtihA" mAlUma, jana-jana kA ho nita maMgala, jana-jana bane jinavara bhgvaan|| | rahA ye vahama ki hama hai so bhI kyA maaluum| hasarata mohAnI jina bhASita parivArasampAdaka zrI ratanacaMdra jI, vidvadvara zrI janabhASita privaar| sahayogI sampAdaka paMcazIlasama paMca zAradAsuta rahe sNvaar| 1. cakAcauMdha, 2. saMyoga-viyoga, 3. samajhadArI aura sarvodaya jaina vidyApITha prakAzaka, nagara AgarA uttara praant| pAgalapana, 4. jIvana ke bandhana meM baMdhe rahane kA krama, 5. Adi, par3hakara jo AhlAda hRdaya meM, dI zabdAvalo 'pvndiivaan'| 6. anta paM. pavanakumAra zAstrI 'dIvAna' 13, Ananda nagara, AdhAratAla, prAdhyApaka zrI gopAla di. jaina si. saM. mahA. murainA (ma.pra.)474001 | jabalapura-482004 (ma.pra.) - maI 2001 jinabhASita 5 4 . /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ navanIta bhagavatI ArAdhanA meM manovijJAna bhArakkaMto puriso bhAraM Uruhiya Nivvudo ho / jaha taha pahiya gaMthe NissaMgo Nivvudo hor3a ||1172 || jaise bhAra se ladA huA manuSya bhAra ke uttara jAne para sukhI hotA hai vaise hI parigraha se mukta ho jAne para aparigrahI bhI sukhI hotA hai| mahulittaM asidhAraM tikkhaM lehijja jadha Naro koI / tatha visayasuhaM sevadi duhAvahaM iha hi paraloge / / 1346 / / jaise koI manuSya madhu se lipta talavAra kI tIkSNa dhAra ko cATane para duHkhI hotA hai vaise hI manuSya viSayasukha kA sevana karane para isa loka aura paraloka donoM meM duHkhI hotA hai| saheNa mao ruveNa padaMgo vaNagao vi phariseNa / maccho rameNa bhamaro gaMdheNa va pAvido dosaM / / 1347 zabda (madhuragIta) meM Asakta hokara mRga, rUpa (dIpaka ke prakAza) meM Asakta hokara pataMgA, sparza (hathinI ke zarIra ke sparza) meM Asakta hokara hAthI, rasa (svAda) meM Asakta hokara machalI aura sugaMdha meM Asakta hokara bhramara mRtyu ko prApta ho jAtA hai| jaha koi tattalohaM gahAya ruTTho paraM haNAmitti | puvvadaraM so ujjhadi Dahijja va Na vA paro puriso / / 1356 || tatha roseNa sayaM puSyameva ujjhadi hukalakaleNeva aNassa puNo dukkhaM karijja ruTTho Na ya karijja || 1357 || jaise koI kruddha manuSya dUsare ko mArane ke laye tape hue lohe ko uThAtA hai usase dUsarA jale yA na jale, svayaM avazya jalatA hai, vaise hI dUsare para kiye gaye krodha se dUsarA santapta ho yA na ho, krodhI manuSya svayaM avazya santapta hotA hai| daTThUNa appaNAdo hINe mukkhAu viMti mANakaliM / daDuNa appaNAdo athie mANaM NayaMti budhA / / 1370 / / ajJAnI apane se hIna manuSyoM ko dekhakara mAna karate haiM, kintu jJAnI apane se bar3oM ko dekhakara mAna dUra karate haiN| maI 2001 jinabhASita 6 bodhakathA yamarAja ko bhI Dara * DaoN. jagadIza candra jaina prAcIna kAla meM vArANasI meM mahApi gala nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vaha bar3A anyAyI thA aura daNDa Adi dvArA logoM se rupayA aiMTha, kolhU meM pele jAne vAle ganne kI taraha prajA kA zoSaNa karatA thaa| mahApiMgala bahuta raudra, kaThora aura dussAhasI thA, usake hRdaya meM raMcamAtra bhI dayA na thI vaha apanI rAniyoM, putra, putrI, mantrI, brAhmaNa aura gRhapati sabhI ko apriya thaa| logoM ko vaha hamezA A~kha kI kirakirI, ke samAna, aura er3I meM ghuse hue kA~Te ke samAna khaTakatA thaa| saMyogavaza kucha samaya bAda rAjA mara gyaa| vArANasI ke loga bahuta prasanna hue| unhoMne sahasroM gAr3I lakar3iyoM se rAjA kA dAha saMskAra kiyA, aura sahasroM ghar3oM jala dvArA Aga ko zAnta kiyaa| nagara ke logoM ne bar3I sajadhaja ke sAtha rAjakumAra ko siMhAsana para abhiSikta kiyaa| utsava kI bheriyA~ bajane lagIM, dhvajAe~ phaharAyI gayIM, pratyeka dvAra para maNDapa banavAye gaye, khIla phUla bikhere gaye aura loga maNDapoM meM baiThakara Ananda manAne lge| vastrAbhUSaNoM se sajjita rAjakumAra, zveta chatra se alaMkRta ho, sundara Asana para virAjamAna hue| mantrI, brAhmaNa, gRhapati, rASTrapAla, dvArapAla Adi aneka naukara-cAkara rAjA ko ghere khar3e the| rAjA ne dekhA ki dvArapAla sisakiyA~ bhara kara ro rahA hai| rAjA ne pUchA- 'dvArapAla ! pitAjI ke marane para saba loga prasanna ho utsava manA rahe haiN| kyA tujhe unake marane kI prasannatA nahIM hai?' dvArapAla bolA- mahArAja meM isalie nahIM ro rahA hai ki rAjA mahApiMgala aba isa saMsAra meM nahIM rahe haiN| unake marane se to mujhe Ananda hI huA, kyoMki jaba kabhI rAjA mahala ke andara praveza karate yA mahala se bAhara jAte to ve mere sira para jora-jora se ATha Those lagAte the| lekina aba hara isa bAta kA hai ki paraloka meM yamarAja ke sAtha bhI ve aisA hI bartAva kreNge| kahIM aisA na ho ki yamarAja ghabarAkara unheM phira se yahA~ vApasa bheja de| .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya zrutapaJcamI : zruta kI nizcayapUjA Avazyaka zrutapaJcamI zruta kI pUjA kA dina hai| isa dina zruta kA avatAra | aura abhyantara tapoM meM svAdhyAya ke samAna tapa na to hai aura na hogaa|" huA thaa| jaba sampUrNa zruta ke dhArI AcAryoM kA dhIre-dhIre abhAva hone AcArya kundakunda svAdhyAya ke mahattva para prakAza DAlate hue lagA, taba AcArya-paramparA se calA AtA huA aMgoM aura pUrvo ke | pravacanasAra meM kahate haiMekadeza kA jJAna (ekadezazruta) AcArya dharasena (prathama zatAbdI I.) jiNasatthAdo adve paccakkhAdIhiM bujjhado nniymaa| ko prApta huaa| ve jisa samaya soraTha deza ke girinagara parvata kI khIyadi mohovacayo tamhA satyaM samadhidavvaM // 86 // candraguphA meM sthita the usa samaya unheM svayaM ko prApta zruta ke "jinendradeva dvArA praNIta Agama se pratyakSAdi pramANoM ke dvArA maraNoparAnta lupta ho jAne kA bhaya huaa| ataH unhoMne dakSiNApatha kI | | jIvAdi padArthoM ke svarUpa ko jAnane se mithyAtva kA vinAza hotA mahimAnagarI meM sammilita hue AcAryoM ko patra likhakara do yogya hai| isaliye jinAgama kA adhyayana vidhipUrvaka karanA caahie|" muniyoM ko bhejane kA Agraha kiyaa| vahA~ se do pratibhAzAlI yuvA muni isa ArSavacana ko dhyAna meM rakhate hue hamArA yaha mAnanA unake pAsa bheje gaye, jinake nAma puSpadanta aura bhUtabali rakhe gye| svAbhAvika hai ki dravyazruta ke abhyAsa se zrAvakoM ko bhAvazruta kI AcArya dharasena ne unheM mahAkammapayaDipAhuDa (mahAkarmaprakRtiprAmRta) prApti ho rahI hogI, unake mithyAtva kA vilaya ho rahA hogaa| kintu kA adhyayana karAyA aura bidA kara diyaa| unhoMne prApta jJAna ko sUtrabaddha dRzya ulaTA hI dikhAI detA hai| zrutAbhyAsa karate hue bhI zrAvakoM kA keyA aura use SaTkhaNDAgama nAma diyaa| pazcAt AcArya bhUtabali ne eka varga zAsana devI-devatAoM ke nAma para yakSa-yakSaNiyoM kI pUjA, use pustakArUr3ha karake jyeSTha zuklA paJcamI ke dina caturvidha saMgha ke navagrahapUjA, tantramantra, jhAr3aphUMka, gaNDAtAbIja evaM nIlama pannA Adi sAtha usakI pUjA kii| isI kAraNa yaha dina zruta paJcamI ke nAma se ke prayoga dvArA vighnoM ke vinAza aura iSTaphalaprApti kI mAnyatA ke prasiddha ho gyaa| isa dina digambara jaina prati varSa zAstroM kI pUjA karate mithyAtva meM phaMsA huA hai| sajjAtitva ke nAma para jainadharmAvalambiyoM hai, unakI sApha-saphAI aura jIrNoddhAra karate haiM tathA naye veSTanoM meM meM bhI avaijJAnika upajAtiyoM ke bhinna hone para paraspara vivAhasambandha bA~dhakara surakSita karate haiN| ko dharmaviruddha mAnatA hai aura unase utpanna santAna ko varNasaMkara ghoSita ___ yaha zruta kI vyavahArapUjA hai| nizcayapUjA hai zruta ke artha ko karatA hai, jabaki mithyAdRSTi ke sAtha upajAti ke samAna hone para kiye AtmasAt karanA, bhAvazruta ko hRdayaMgama karanA, jisakA phala hotA jAne vAle vivAha ko dharmAnukUla batalAtA hai| yaha bhI mithyAtva meM / mithyAtva se mukti| yaha zubha lakSaNa hai ki vartamAna yuga meM zruta hI vicaraNa karane kA sabUta hai| kA abhyAsa bar3e paimAne para ho rahA hai| zrAvakoM meM tattvArthasUtra, ratnakaraNDa dravyasaMgraha ke TIkAkAra brahmadeva sUri ne sApha kahA hai ki pAvakAcAra, dravyasaMgraha, gommaTasAra, samayasAra, pravacanasAra Adi maMtrasAdhita devatA kucha bhI nahIM kara sakate, na vighna utpanna kara sakate panthoM ke svAdhyAya kI pravRtti bar3hI hai| sAdhusantoM aura paNDitoM ke haiM, na vighnoM kA vinaash| jo kucha bhI bhalA-burA hotA hai svayaM ke pravacanoM meM umar3atI huI bhIr3a dekhI jAtI hai| zAstroM kA prakAzana vyApaka sAtA-asAtA karma ke udaya se hotA hai| ve dRSTAMta dvArA spaSTa karate stara para ho rahA hai| patra-patrikAoM ke dvArA zAstroM ke rahasya khole jA haiM ki 'kSudhA, tRSA Adi aThAraha doSoM se rahita, anantajJAnAdi guNoM he haiM, zaMkAoM kA samAdhAna kiyA jA rahA hai, zodhagrantha likhe jA se sahita jo vItarAga sarvajJa deva haiM unake svarUpa ko na jAnane ke he haiM, saMgoSThiyoM meM zodha-Alekha par3he jA rahe haiN| goyA hara taraha se kAraNa manuSya khyAti, pUjA, lAbha, rUpa, lAvaNya, saubhAgya, putra, puta ke artha ko hRdayaMgama karane aura karAne kI koziza kI jA rahI strI aura rAjyAdi sampadA kI prApti ke lie jo rAgadveSayukta aura ArttaraudrapariNAma ke dhAraka kSetrapAla, caNDikA Adi mithyAdevIbhAratIya mokSamArgoM meM svAdhyAya ko parama tapa mAnA gayA hai devatAoM kI ArAdhanA karatA hai use devamUr3hatA kahate haiN| ye devI-devatA . 'svAdhyAyaH paramaM tpH|' gurukuloM meM dIkSAnta samAroha ke avasara kucha bhI phala nahIM dete| isakA pramANa yaha hai ki rAvaNa ne rAmacandra para 'svAdhyAyAnmA pramadaH' (svAdhyAya meM pramAda mata karanA) yaha jI aura lakSmaNa jI ko mArane ke lie bahurUpiNI vidyA siddha kI upadeza dene kA niyama thaa| AcArya vaTTakera ne mUlAcAra meM kahA hai thI, kauravoM ne pANDavoM ke unmUlana ke lie kAtyAyanI vidyA ko sAdhA bArasavidhajhi vi tave sabbhaMtarabAhire kuslditu| | thA aura kaMsa ne zrIkRSNa ke vinAza ke lie aneka vidyAoM kI ArAdhanA Na vi Atthi Navi ya hohI sajjhAyasamaM tavo kmmN||4091 kI thI, kintu ye vidyAe~ unakA kucha bhI nahIM bigAr3a skiiN| isake "sarvajJa evaM gaNadharAdi ke dvArA pratipAdita bAraha prakAra ke bAhya viparIta rAma, pANDava aura kRSNa ne kisI devI-devatA kI ArAdhanA -maI 2001 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM kI thI, tathApi nirmala samyagdarzana dvArA upArjita pUrva puNya se | vastue~ hI jugAr3anA cAhate haiN| unakI dRSTi ke samyaktva yA mithyAtva unake sabhI vighna dUra ho gaye (dravyasaMgraha, gAthA 41) / zruta meM aisA | kA patA isa bAta se calatA hai ki ve dhana kamAne ke lie kina tarIkoM upadeza hone para bhI zrAvakoM kA eka bahuta bar3A varga ukta mithyAtva | kA istemAla karate haiM aura hama dekhate haiM ki unake tarIke apavitra kA zikAra hai, jisase spaSTa hotA hai ki hama zruta kI kevala vyavahArapUjA | haiM, samAjavirodhI aura dharmavirodhI haiN| ataH unakI dRSTi viSayoM ko karake karttavya kI itizrI samajha rahe haiM, usakI nizcayapUjA se hama kosoM | hI sArabhUta mAnane ke tIsare prakAra ke mithyAtva se grasta hai| isase jAhira hai ki ve dravyazruta kI ArAdhanA karate hue bhI bhAkzruta se vaMcita kintu yaha nahIM samajha lenA cAhie ki zrAvakoM kA jo samudAya | haiM arthAt ve zruta kI nizcayapUjA nahIM kara rahe haiN| zAsana devI-devatAoM kI pUjA nahIM karatA, navagrahoM ko nahIM pUjatA, | isake atirikta yaha varga yadyapi sajjAtitva ke nAma para mantratantra ke cakkara meM nahIM par3atA aura nIlama-pannA Adi ratnoM ke | jainadharmAnayAyiyoM meM upajAti bhinna honepara pArasparika vivAha ko prayoga ko vighnavinAzaka nahIM mAnatA, vaha mithyAtva se mukta hai| dharmaviruddha nahIM mAnatA, tathApi upajAtiyoM meM paraspara ucca-nIca, hakIkata yaha hai ki vaha zruta kA saghana svAdhyAya karate hue bhI eka zreSTha-hIna kA bhedabhAva karatA hai| phalasvarUpa sAdharmI hone ke nAte jahA~ dUsare prakAra ke mithyAtva meM pha~sA huA hai| vaha kundakunda dvArA pratyeka jaina ke prati vAtsalyabhAva dhAraNa karanA cAhie, vahA~ upajAti hiMsArahiye dhamme aTThArahadosavajjie deve| kI bhinnatA ke kAraNa tIvra dveSabhAva rakhatA hai| isa mAmale meM zrAvakoM NiggaMthe pAvayaNe saddahaNaM hoi smmttN||mokkhpaahudd, 90 // ke ye tInoM varga eka hI thailI ke caTTe-baTTe haiN| upajAtIya vidveSa ko isa gAthA meM batalAye gaye guru ke lakSaNa ko (ki nimrantha hI | ye isa sImA taka le Aye haiM ki inhoMne sAdhu-santoM ko bhI apane-parAye guru hotA hai) tAka para rakhakara sagrantha yA asaMyamI ko guru mAnatA meM bA~Ta liyA hai aura una para bhI apane vidveSa-viSa kA asara DAlane hai, use pUjatA hai, usake Agamaviruddha ekAntavAdI upadeza ko, usake kI koziza kara rahe haiN| isa ghAtaka pravRtti se alpasaMkhyaka jaina samAja dvArA racita nizcayAbhAsI granthoM ko pramANa rUpa meM svIkAra karatA hai, ko vighaTana kA khatarA hai| yaha upajAtIya vidveSa zrutArAdhanA karate hue unheM ArSavacanoM kI apekSA bhI pradhAnatA detA hai aura jo sacce nirgrantha bhI mahAmithyAtva meM pha~se hone kA aura nizcaya zrutapUjA se dUra rahane guru haiM, unheM dravyaliMgI mithyAdRSTi kahatA hai| zrAvakoM kA yaha varga mAnatA kA jabardasta sabUta hai| hai ki Ajakala bhAvaliMgI muni ho hI nahIM skte| isalie isa nasla | kucha zrAvaka vrata grahaNa kara lete haiM, pratimAe~ dhAraNa kara lete ke zrAvaka muniyoM ko namaskAra karane aura AhAra Adi dene ko nigoda haiN| phira unhIM kA unheM abhimAna ho jAtA hai| ve akar3akara calane lagate meM jAne kA kAraNa mAnate haiN| yaha varga puNya ko sarvathA heya mAnatA | haiM, AsamAna kI ora najareM kara lete haiM, saba ko tuccha samajhane kA hai aura nimitta ko akiNcitkr| yaha vratAdi ko jaDa zarIra kI kriyA | bhAva unakI A~khoM meM jhalakane lagatA hai, 'dharmI sauM govaccha prIti' kahatA hai| samyaktvapUrvaka zubhopayoga yA vyavahAramokSamArga ko | aura 'guNiSu pramodaM' unheM Agama viruddha pratIta hone lagate haiN| sAdhAraNa paramparayA bhI mokSa kA hetu nahIM mAnatA, mAtra bandha kA hI kAraNa mAnatA | zrAvakoM ke bIca ve apanI tulanA muniyoM se karate haiN| goyA vrata dhAraNa hai| isa varga ke zrAvaka mAnate haiM ki jo kucha honA hai vaha pUrvaniyata karane se unake mada kA Alambana mAtra badalatA hai| Agama kA kathana hai. jIva usameM kacha bhI parivartana nahIM kara sakatA hai| arthAta vaha niyata- | hai ki ATha madoM meM se eka bhI mada kI maujUdagI ho to mithyAtva aniyata ke anekAnta ko bhI amAnya karatA hai| isa taraha yaha varga | kA abhAva nahIM hotaa| yaha dazA zrAvakavarga kI zrutArAdhanA karate hue mAtra zruta ke hI abhyAsa ko mokSa kA ekamAtra pauruSa mAnate hae aura | bhI mithyAtva grasta bane rahane kI kahAnI kahatI hai| spaSTa hai ki isa rAta dina svAdhyAya karate hue bhI bhAvazruta se zUnya hai, arthAt mithyAtva | prakAra ke zrAvaka bhI zruta kI nizcayapUjA meM ruci nahIM rkhte| kA zikAra hai jisase siddha hotA hai ki zrAvakoM kA yaha varga bhI zruta | zrutAmyAsiyoM meM ina cAra prakAra ke mithyAtvoM kI maujUdagI zruta kI nizcayapUjA se paraheja karatA hai| | kI vyavahArapUjA ke sAtha nizcayapUjA kI AvazyakatA pratipAdita aura jo zrAvaka ina donoM prakAra ke mithyAtvoM se mukta haiM, unake | karatI hai| zrutapaJcamI ke parva para isa ora dhyAna jAnA caahie| santoSa bAre meM yaha bhrama nahIM pAla lenA cAhie ki ve sabhI samyagdRSTi haiN| | kI bAta hai ki ina vibhinna zrAvakavargoM ke bIca zrAvakoM kA unameM se adhikAMza zrAvaka tIsare prakAra ke mithyAtva se grasta haiN| unakI | alpasaMkhyaka varga zruta kI nizcayapUjA bhI kara rahA hai| vaha uparyukta dRSTi meM dhana, sattA, bhoga aura khyAti (money; power, | cAroM prakAra ke mithyAtvoM se mukta hai, kyoMki vaha zruta kI nizcayapUjA pleasure and popularity) hI jIvana ke sArabhUta tattva haiN| ve | karane vAle sacce nirgrantha guruoM ke caraNoM kA nirvyAja anugAmI hai| pUjA-bhakti, tIrthavandanA, sAdhusantoM kI sevA karate hue dikhAI dete | aise sacce nirgrantha gurU isa yuga meM bhI bhAratabhUmi ko alaMkRta kara haiM to yaha nahIM samajha lenA cAhie ki yaha saba ve mokSa kI AkAMkSA | rahe haiN| se karate haiN| vastutaH isase arjita puNya ke dvArA ve uparyukta cAra * ratanacaMdra jaina maI 2001 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravacana jJAna aura anubhUti AcArya zrI vidyAsAgara TkSaya tRtIyA se jo yaha zruta kI vAcanA | hI paryApta nahIM hai| jakA maMgala kArya prAraMbha huA thA vaha isa | zabda sunane ke liye kAna paryApta haiM maMgalamaya zrutapaMcamI ke avasara para sAnaMda | lekina taviSayaka jAnakArI ke lie zruta ke sampanna huaa| AtmA ke pAsa yahI eka aisA | lie mana Avazyaka hai| zruta yaha mana kA viSaya dhana hai jisake mAdhyama se dhanI kahalAtA hai| hai| mana lagAkAra jaba hama zabdoM ko suna lete jaba yaha zrutarUpI dhana jaghanya avasthA ko | haiM taba kahIM jAkara AcAryoM ke bhAva hamArI prApta ho jAtA hai to vaha AtmA daridra ho jAtA samajha meM Ate haiN| mana lagAne kA puruSArtha hai| Agama graMthoM kI vAcanA ke samaya anivArya hai| kevala vaktA apanI bAta ko nigodiyA jIva kA prarUpaNa karate samaya jo rakhatA jAye aura zrotA mAtra sunatA jAye, mana batAyA gayA use sunakara laga rahA thA ki na lagAye to kalyANa saMbhava nahIM hai| AtmA kA yaha patana nigoda meM aMtima chora yahA~ abhI-abhI kaI logoM ne kahA ki ko chU rahA hai| lekina daridratA kA skte| mAtra zabda sunane meM A artha dhana kA abhAva honA nahIM unnati hama cAhate haiM, lekina unnati kaise hogI yaha jAnanA jAte haiN| zabda isa anaMta artha hai. balki dhana kI nyUnatA yA caahie| zruta ko AdhAra banAkara caleMge tabhI zruta ke dvArA vahA~ pahu~ca ko abhivyakta karane meM sahAatyadhika kamI honA hai| eka | jAyeMge jahA~ taka mahAvIra bhagavAn pahu~ce haiN| kaivalya hone se pUrva yaka banate haiN| anaMta kI paisA bhI paisA hai, vaha rupaye bArahaveM guNasthAna ke aMtima samaya taka zruta kA AdhAra pratyeka abhivyakti zruta ke dvArA zabdoM kA aMza hai| rupayA vaha bhale sAdhaka ko lenA anivArya hai| mAtra upadeza dene yA sanane se jJAna ke mAdhyama se kI jAtI hai| ho na ho lekina rupaye kI nahIM bddh'taa| jJAna ko Urdhvagamana saMyama ke dvArA milatA hai| hama bahuta choTI sI kitAba prApti meM sahayogI hai| isI hai lekina isake artha kI ora prakAra jJAna kA patana kitanA zrutajJAna ko kevalajJAna meM DhAla sakate haiN| lekina Aja taka koI jaba dekhate haiM to loka aura bhI ho kintu jIva meM kabhI vyakti aisA nahIM huA jisane saMyama ke binA hI zrRtajJAna ko | aloka donoM meM jAkara bhI jJAna kA abhAva nahIM ho | kevalajJAna rUpa diyA ho| hamArA jJAna chora nahIM chU paataa| sktaa| yadi vAstava meM jJAna | sana 1981 meM AcAryazrI ke dvArA diyA gayA pravacana vaha jJeyarUpI mahAsAgara jisake ko dhana mAnakara hama usakA zrutapaJcamI ke vizeSa saMdarbha meM prastuta hai| jJAna meM avatarita ho jAtA hai saMrakSaNa aura saMvardhana kareM to vaha samAdhistha ho jAtA hai| usa AtmA kI khyAti bar3hatI calI jaayegii| yaha vAcanA jo huI hai paMDita jI ne acche DhaMga jJAna kI mahimA aparampAra hai| usa artha kI AtmA meM prakAza A jAyegA ki vaha vizva se ise sunAyA hai| yaha sArA kA sArA zabda prApti ke lie jo paramArthabhUta hai yaha saba ko bhI prakAzita kara degaa| hI to hai jo kAnoM se sunane meM AyA hai| zabda saMketa diye gaye haiN| ina saMketoM ko saceta zrutapaMcamI ke dina apane ciMtana ke par3hane meM nahIM A sakate, par3hane meM jo jAte hokara yadi hama pakar3a lete haiM to ThIka hai mAdhyama se zruta ke bAre meM bAta samajhanI haiM vaha kevala una zabdoM ke saMketa haiM aura ye | anyathA kucha nahIM hai| jisakA mana mUrchita hai caahie| sparzana indriya kA viSaya ATha prakAra saMketa sAre ke sAre artha ko lekara haiN| arthAt paMcendriya ke viSayoM se prabhAvita hai vaha kA sparza hai, rasanA indriya kA viSaya pA~ca | zrutabhakti meM AyA hai- "arihaMta bhAsiyatthaM ina saMketoM ko pakar3a kara bhI bhAvoM meM prakAra kA rasa hai, ghrANa indriya kA viSaya do | gaNadharadevehiM gaMthiyaM sammaM, paNamAmi bhatti- avagAhita nahIM ho paataa| aMtarmahUrta ke bhItara prakAra kI gaMdha hai, cakSu indriya kA viSaya pAMca jatto sudaNANamahovayaM sirsaa|" arthAt ari- vaha jo sarvArthasiddhi ke deva haiM unheM bhI jisa prakAra kA rUpa hai aura zrotra indriya kA viSaya haMta parameSThI ke dvArA artha rUpa zruta kA | sukha kA anubhava nahIM ho sakatA, usase hai shbd| pAMcoM indriyA~ hamAre pAsa haiM, lekina vyAkhyAna huA hai aura ise gaNadhara deva ne | bar3hakara sukha kA anubhava eka saMjJI paMcendriya samyagdarzana kI prApti ke liye jaba paMDita gaMthakara graMtha kA rUpa diyA hai| aise mahAn zruta manuSya jo saMyata hai yA saMyaMtAsaMyata hai, vaha jI (paM. kailAzacandra jI siddhAMta zAstrI ko bhaktipUrvaka mastaka jhukAkara hama praNAma | anubhava kara rahA hai| banArasa) vAcanA kara rahe the prAtaH kAla, taba kate haiN| artha hamezA anantAtmaka hotA hai jaise sUrya prakAza detA hai aura prakAza jayadhavalAkAra ne bahata acche DhaMga se kahA ki aura anaMta ko grahaNa karane kI kSamatA hamAre | se kArya hotA hai, kintu sUrya ke prakAza dene pA~ca indriyoM kA honA Avazyaka hai para itanA pAsa nahIM hai| usa anaMta ko hama suna nahIM | mAtra se hamArA kArya pUrA nahIM hotaa| sUrya kA -maI 2001 jinabhASita 9 ___
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAza pAkara hameM svayaM puruSArtha karanA hogaa| | prakAza ke sAtha bAhara dikhane lagatA hai aisA / zruta kA upayoga bhinna kSetra meM lete haiM to dUsarI bAta, prAtaH kAlIna sUrya jaba kiraNe hI vaha kevalajJAna hai| zrutajJAnAvaraNI karma kA | usakA koI mUlya nahIM hai| yadi svakSetra meM kAma pheMkatA hai taba hamArI chAyA viparIta dizA meM jaba pUrNa kSaya hogA taba AtmA meM eka naI lete haiM to kevalajJAna kI utpatti meM dera nahIM par3atI hai aura sAyaMkAla jaba astAcala meM dazA utpanna hogii| isI dazA ko prApta karane lgtii| arthAt koI bhI kriyA karo vidhi ke jAtA hai taba bhI hamArI chAyA viparIta dizA ke lie yaha zruta hai| anusAra kro| dAna ityAdi kriyA dAtA aura meM par3atI hai lekina vahI sUrya jaba madhyAnha meM 'zrutamanindriyasya' mana kA viSaya zruta pAtra kI vizeSatA dravya aura vidhi kI tapatA hai taba hamArI chAyA parapadArthoM kI ora | hai| mana ko anaMga bhI bolate haiN| vaha bhItara vizeSatA, se viziSTa ho jAtI hai| phalavatI na jAkara hamAre caraNoM meM hI raha jAtI hai| yahI rahatA hai usake pAsa aMga nahIM hai kintu vaha ho jAtI hai| auSadhi sevana meM jaise vaidya ke sthiti zruta kI hai| jaba hamArA zrutajJAna bAhya aMga ke bhItara aMtaraMga hotA hai| isI aMtaraMga anusAra khurAka aura anupAna kA dhyAna rakhA padArthoM meM na jAkara Atmastha ho jAtA hai tabhI | ke dvArA hI saba kArya hotA hai| yadi aMtaraMga | jAtA hai aisA hI pratyeka kriyA ke sAtha jJAna kI upalabdhi mAnI jAtI hai| hama madhya vikRta ho jAe aura bahiraMga sApha sutharA rahe sAvadhAnI Avazyaka hai| meM rahe aura madhyastha raheM to yaha madhyAhna hamAre to bhI kArya nahIM hogaa| jisakA aMtaraMga zuddha svAdhyAya karane kA kahane se prAyaH jIvana ke lie kalyANakArI hai| hogA usake lie zruta aMtarmuhUrta meM pUrA kA aisA hotA hai ki jo samaya svAdhyAya ke lie jaba teja dhUpa par3atI hai aura paMDita jI pUrA prApta ho jAtA hai| aMtarmuhUrta meM hI use niSiddha hai una samayoM meM bhI svAdhyAya karane (paM. pannAlAla jI sAhityAcArya sAgara) bAra- kaivalya bhI prApta ho sakatA hai| vartamAna meM lagate haiN| siddhAMtagraMthoM ke paThana pAThana kA bAra kahate haiM ki mahArAja bAhara bahuta tatUrI yaha avasarpiNI kAla hone se zruta niraMtara aSTamI caturdazI ko niSedha kiyA hai to hai| tatUrI kA artha bahuta acchA unhoMne batAyA ghaTatA calA jA rahA hai| vaha samaya bhI AyA sAvadhAnI rakhanA caahie| zAstra ke prati thaa| mujhe mAlUma nahIM thA ki tatUrI kA artha jaba dharasena AcArya ke jIvana kAla meM eka- bahumAna, usake prati vinaya, unake lie itanA gambhIra hai| tapta+urvI = taptUrvI eka aMga kA aMza jJAna zeSa raha gayA aura nizcita kAla Adi sabhI ApekSita haiN| par3hanA (ttuurii)| jisa samaya urvI arthAt pRthvI tapa Aja usakA zatAMza kyA sahasrAMza bhI zeSa use grahaNa aura dhAraNa karanA sabhI ho sake jAtI hai usa samaya bolate haiM bahuta tatUrI hai| nahIM rhaa| isakA khyAla rakhanA caahie| eka varSa meM jo isa tatUrI ke samaya madhyAnha meM kisAna loga Aja subaha par3ha lete haiM zAma ko pUcho zAMti se svAdhyAya karanA cAhie use eka garmI ke dinoM meM bhI zAnti kA anubhava karate to usameM se eka paMkti bhI jyoM kI tyoM nahIM mAha meM kara le to kyA hogA mAtra par3hanA hogA, haiN| zAnti kA anubhava isalie karate haiM ki batA skte| thor3A sA mana idhara udhara calA grahaNa aura dhAraNa nahIM hogaa| aba mRgazItalA A gayI aura kucha dina ke gayA, upayoga phisala gayA to kahIM ke kahIM zrutajJAna hamAre liye bahuta bar3A sAdhana uparAnta varSA AyegI, bIja boyeMge, phasala pahu~ca jAte haiN| kyA viSaya cala rahA thA, patA hai| zrutajJAna ke binA Aja taka kisI ko bhI lhlhaayegii| yadi abhI dharatI nahIM tapegI to taka nahIM pdd'taa| hamAre pUrva meM hue AcAryoM mukti nahIM milI aura na Age milegii| varSA nahIM aayegii| kI upayoga kI sthiratA, unakA zruta ke prati avadhijJAna aura manaH paryaya jJAna kA mukti isI prakAra jaba taka zruta ke sAtha hama bahumAna Adi dekhate haiM to usameM se hamAre meM utanA mahattva nahIM hai jitanA zrutajJAna kA samAdhistha hokara apane ko nahIM tapAyeMge taba pAsa eka kaNa mAtra bhI nahIM hai, kintu bhAva- hai| kevala jJAna bhI usI kA phala hai| yadi isa taka anaMta kevalajJAnarUpI phasala nahIM bhakti aura zraddhA hI ekamAtra hamAre pAsa mahAn zruta kA hama galata upayoga karate haiM to aayegii| jisa samaya zruta Atmastha ho jAyegA sAdhana hai| yaha zraddhA-vizvAsa hameM niyama se artha kA anartha ho sakatA hai| hameM zruta ke taba AtmA niyama se vizruta ho jaayegii| vahIM taka le jAegA jahA~ taka pUrva AcArya mAdhyama se AjIvikA nahIM calAnI caahie| vizruta kA artha hai vikhyAta honaa| taba AtmA gaye haiN| ise vyApAra kA sAdhana nahIM banAnA caahie| kI tIna loka meM khyAti phaila jaayegii| tIna AcArya kundakunda deva ne samayasAra meM yaha pavitra jinavANI hai| vIra bhagavAna ke mukha loka meM usI kI khyAti phailatI hai jo saMpUrNa kahA hai ki 'saddo NANaM Na havadi jahyA saddo | se nikalI hai| jo zruta prApta hai usake mAdhyama zruta ko pIkara ke vizruta ho gyaa| vizruta kA Na yANae kiMci, tahmA aNNaM NANaM aNNaM saI | se sva-para kalyANa karanA caahie| dUsarA artha zrutabhAva yA zruta se Upara uTha jAnA jiNA viNti| arthAt zabda jJAna nahIM hai kyoMki zruta kA phala batAte hue parIkSAmukha sUtra bhI hai| to jo zruta se Upara uThe hue haiM ve hI zabda kucha bhI nahIM jAnatA isalie jJAna bhinna | meM AcArya mANikyanaMdI jI kahate haiM ki kevalajJAnI bhagavAna tIna loka meM pUjya hai| | hai| aisA jinendra bhagavAna kA kathana hai| yahA~ | 'ajJAna nivRttiAnopAnopekSAzca phalam' arthAt zrutajJAna vAstava meM AtmA kA svabhAva Azaya yahI hai ki zabda mAtra sAdhana hai| usake | zruta kI sArthakatA tabhI hai jaba hamAre aMdara nahIM hai, kintu Atma-svabhAva pAne ke lie mAdhyama se hama bhItarI jJAna ko pahacAna leM baiThA huA moha rUpI ajJAna aMdhakAra samApta zrutajJAna hai| usa zrutajJAna ke mAdhyama se jo yahI usakI upayogitA hai anyathA vaha mAtra ho jAya aura heya upAdeya kI jAnakArI prApta apane Apako tapAtA hai vaha kevala jJAna ko kAgaja hai| jaise bhAratIya mudrA hai vaha kAgaja | karake heya se bacane kA prayAsa kiyA jAye aura upalabdha kara letA hai| zrutajJAna to AvaraNa meM | kI hokara bhI bhArata meM mUlyavAna hai, dUsare upAdeya ko grahaNa kiyA jAya arthAt cAritra se jhA~katA huA prakAza hai| jaba meghoM kA pUrNa sthAna para kAryakArI nahIM hai| vahA~ usako kI ora kadama bar3hanA caahiye| bhale hI alpa abhAva ho jAtA hai taba jo sUrya apane sampUrNa kAgaja hI mAnA jaayegaa| isI prakAra yadi hama | jJAna ho lekina usake mAdhyama se hameM saMyamita maI 2001 jinabhASita 10
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ hokara sadA gatizIla rahanA caahiye| yadi mata jAnA, anyathA per3a kI taraha dazA hogii|| car3ha jAtA hai| Apa bhI cAheM to saMyamita hokara saMyama kI ora gati hotI rahI to hamArI pragati unnati hama cAhate haiM lekina unnati kaise hogI eka-eka guNasthAna Upara car3ha sakate haiN| yahI aura unnati hone meM dera nahIM hai| hamArA yaha jAnanA caahie| zruta ko AdhAra banAkara zrutajJAnarUpI pravAha meM saMyama kA bA~dha bA~dhakara alpajJAna bhI saMyama ke mAdhyama se sthiratA caleMge tabhI zruta ke dvArA vahA~ pahu~ca jAyeMge svayaM ko U~cA uThAne kA upAya hai| saMyama pAkara eka aMtarmuhUrta meM anaMta jJAna meM pariNata jahA~ taka mahAvIra bhagavAna pahuMce haiN| kaivalya rUpI bA~dha meM ba~dhe hue zruta kI yahI mahimA ho sakatA hai| hone se pUrva bArahaveM guNasthAna ke aMtima samaya baMdhuo! Aja yaha paMcamakAla hai isameM taka zruta kA AdhAra pratyeka sAdhaka ko lenA jaise jala ko tapAne para vaha vASpa niyama se jJAna meM, Ayu meM, zarIra aura anya anivArya hai| thor3A sA zruta Ane lagA to banakara Upara calA jAtA hai, use kisI mokSamArga meM sahayogI acchI sAmagrI meM hrAsa ahaMkAra mata kro| ahaMkAra karanA nAdAnI hai| AdhAra kI AvazyakatA nahIM hotI, isI hotA jAyegA, ataH apane alpa zruta zruta kI vinaya karanA, Adara karanA aura jisa prakAra jaba koI sAdhaka, sAdhanA karate-karate (kSayopazama) kI ora dhyAna na dekara dhyeya kI rUpa meM batAyA hai usI rUpa meM karanA chadmastha avasthA kI sImA ko pAra kara jAtAhai ora bar3hane kA prayAsa karanA caahiye| jisa Avazyaka hai| taba aMtarikSa meM Upara uTha jAtA hai| kevalajJAna prakAra nadI choTI hokara bhI eka dina samudra jJAna kA prayojana dhyAna hai aura dhyAna prApta hote hI dharatI se Upara uTha jAtAhai aura kI dizA meM bar3hane ke kAraNa samudra meM milakara kA prayojana kevalajJAna hai, anaMta sukha aura AtmA kI anaMta U~cAiyA~ chU letA hai| pratyeka samudra kA rUpa dhAraNa kara letI hai, usI prakAra zAnti hai| isI ko pAne kA dhyeya banAkara jJAna samyagdRSTi kA yahI ekamAtra lakSya honA jisakI dRSTi mukti kI ora ho gayI hai usakA kA Adara hameM karanA caahiye| hamAre jJAna meM cAhie ki merA jo zrutajJAna upalabdha hai, isI bhI eka dina aisA AyegA ki kevalajJAna rUpI yadi asthiratA rahegI to hamArI yAtrA meM mujhe saMtuSTa hokara nahIM baiTha jAnA hai, kintu mahAna sAgara meM samA jaayegaa| yahI eka mAtra urdhvagAmI nahIM hogii| jaise-jaise Upara jAyeMge isa jJAna ke mAdhyama se nirAvarita kevalajJAna uddezya rahanA cAhiye, samyak zrutajJAna se vaise-vaise dekhane meM AyegA ki AsamAna ko prApta karane ke lie prayatna karanA hai| ApUrita hara AtmA ke isI bhAva ko hamane | asIma hai, jJAna kA pAra nahIM hai| kaivalyarUpI eka kavitA meM bAMdhA hainirAvaraNa jJAna kA AsamAna asIma hai| yahI mAtra upadeza dene yA sunane se jJAna nahIM dharA se phUTa rahA hai/navajAta hai/aura hamArA sAdhya hai| isI ko pAne ke lie gaNadhara bddh'taa| jJAna ko urdhvagamana saMyama ke dvArA paudhA/dharatI se pUcha rahA hai/ki/yaha AsamAna svAmI jaise mahAn AtmA aura kundakunda jaise milatA hai| hama zrutajJAna ko kevalajJAna meM DhAla ko kaba chUyegA/ chU sakegA kyA nahIM/tUne mahAn AcArya hameM nirantara dhyAna aura sakate haiN| lekina Aja taka koI vyakti aisA makar3A hai/goda meM le rakhA hai ise/chor3a de/ AtmalInatA kI ora prerita karate haiN| nahIM huA jisane saMyama ke binA hI zrutajJAna isakA vikAsa rukA hai/o mA~/mA~ kI muskAna pAnI ko nimnagA mAnA gayA hai| vaha ko kevalajJAna kA rUpa diyA ho| zruta ko bolatI hai/bhAvanA phalIbhUta ho beTA/Asa nIce kI ora bahatA hai| jala kA yaha svabhAva kevala jJAna kA sAkSAt kAraNa mAnA hai| usI pUrI ho/ kintu AsamAna ko chUnA/AsAna hai| lekina jala kA yadi kucha upayoga karanA zruta kI ArAdhanA Apa logoM ne eka Der3ha mAha nahIM hai/mere andara utara kara/taba chUyegA/gahana hai, bijalI banAnA hai yA siMcana ke lie nahareM lagAtAra siddhAMta graMthoM ke mAdhyama se kI hai| gaharAiyA~/taba kahIM saMbhava hogA/AsamAna ko banAnA haiM to kyA karate haiM? bA~dha banAte haiN| jisa jinavANI ko guphAoM meM baiThakara chUnA/ jala kI yAtrA taba bhI nahIM rukatI / vaha aba dharasena, puSpadaMta-bhUtabalI aura vIrasena AcArya U~cAiyoM kI ora yAtrA usa paudhe kI | nIce na jAkara Upara bar3hane lagatA hai| jaise mahAn zruta sampanna AcAryoM ne sampAdita tabhI saMbhava hai jaba vaha paudhA dharatI kI gahana | jJAnopayoga kI dhArA bhI nirantara bahatI rahatI | kiyA hai, use Aja Apa sabhI sukha gaharAiyoM meM utregaa| dhyAna rahe vikAsa donoM | hai| bahane vAle upayoga kA itanA mahattva nahIM suvidhAoM ke bIca rahakara suna rahe haiM, to koI ora calatA rahatA hai| bhale hI vaha paudhA AdhA | hai jitanA ki jaba vaha urdhvagamana kara rahA hai bAta nhiiN| isa prakAra ke dhyAna-adhyayana kI nIce kI ora calA gayA para dharatI mA~ kahatI taba mahattvapUrNa hotA hai| zrutajJAna hone para dhyAna sAdhanA karate karate eka dina Apako vaha hai ki AsamAna meM U~ce jAnA tabhI saMbhava hai | rUpI bA~dha ke dvArA usa jJAna ko Upara kI ora samaya bhI upalabdha ho sakatA hai jisa dina jaba dharatI ke bhItara jo kaThoratA hai usako le jAnA hI upalabdhi hai| isake liye mahAna saMyamapUrvaka jJAna kI ArAdhanA ke mAdhyama se bhI bhedakara bhItara jAne kA sAhasa kregaa| | saMyama kI AvazyakatA hai| zrutajJAna kA kaivalya kI prApti hogii| paudhA jaisA AkAza meM Upara havA meM hilatA sadupayoga yahI hai ki usako saMyama kA bA~dha aMta meM una guruvara zrI jJAnasAgara jI rahatA hai, jar3a meM bhI aisA hilane laga jAye | bA~dhakara Upara uThA lenaa| mahArAja kA smaraNa kara rahA hU~. jinake parokSa jo dharAzAyI ho jaayegaa| per3a dharatI se saMbaMdha kaise Upara uThAnA? to aise jaise paMDita | AzIrvAda se hI ye sAre kArya nirvighna sampanna chor3a de to jIvana barbAda ho jAtA hai| jI vAcanA ke samaya labdhi sthAnoM ke bAre meM | ho rahe haiN| unhIM kI smRti meM apanI bhAvanA isI prakAra jina vANI mA~ se hamArA batA rahe the ki zreNI kaise car3hI jAtI hai| kisI | samarpita karatA huuN| 'taraNi jJAnasAgara guro, saMbaMdha hai| baMdhuo! jIvana jaba taka rahe taba kara sAdhaka apanI sAdhanA ko Upara uThAtA | tAro mujhe RSIza! karuNAkara karuNA karo, kara taka jinavANI mAtA ko kabhI mata bhUlanA | jAta hai| vaha alpa samaya meM hI bhAvoM meM | se do aashiiss|' aura jinavANI mA~ ko bhUlakara anyatra kahIM vizuddhatA lAtA hai aura dekhate-dekhate Upara maI 2001 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyak zruta sva. siddhAntAcArya paM. phUlacandrajI zAstrI gavAha kI apekSA zruta anAdi hai| isakI | candraguphA meM nivAsa karate hue dhyAna adhyayana | dA~ta bAhara nikale hue haiM aura dUsarI vidyA kI mamahimA kI vyAkhyA karate hue jIvakANDa meM tallIna rahate the| inake guNoM kA khyApana | adhiSThAtrI devI kAnI hai| yaha dekhakara unhoMne meM zrutajJAna kI mukhyatA se kahA hai ki kevala karate hue vIrasena svAmI ne (dhavalA pu.1) maMtroM ko zuddha kara punaH donoM vidyAoM ko jJAna aura zrutajJAna meM pratyakSa aura parokSa kA likhA hai ki ve paravAdIrUpI hAthiyoM ke samUha siddha kiyaa| isase ve donoM vidyAdeviyA~ apane hI bheda hai, anya koI bheda nhiiN| aisA niyama ke mada kA nAza karane ke lie zreSTha siMha ke svabhAva aura apane sundara rUpa meM dRSTigocara hai ki kevalajJAnavibhUti se sampanna bhagavAna samAna the aura unakA mana siddhAntarUpI huiiN| tadanantara una donoM sAdhuoM ne vidyA tIrthakara paramadeva apanI divyadhvani dvArA amRtasAgara kI taraMgoM ke samUha se dhula gayA siddhi kA saba vRttAnta AcArya dharasena ke artharUpa se zruta kI prarUpaNA karate haiM aura thaa| ve aSTAMga mahAnimitta zAstra meM bhI samakSa nivedana kiyaa| isase una donoM sAdhuoM matyAdi cAra jJAna ke dhArI gaNadharadeva apanI pAragAmI the| vartamAna meM upalabdha zruta kI rakSA para atyanta prasanna ho, unhoMne yogya tithi sAtizaya prajJA ke mAhAtmyavaza aMgapUrvarUpa kA sarvAdhika zreya inhIM ko prApta hai| apane | Adi kA vicAra kara unheM grantha par3hAnA prAraMbha se antarmuhUrta meM usakA saMkalana karate haiN| jIvana ke aMtima kAla meM yaha bhaya hone para / kiyaa| ASAr3ha zuklA 11 ke dina pUrvAhnakAla anAdi kAla se samyak zruta aura zrutadharoM kI | ki mere bAda zruta kA viccheda honA saMbhava hai, | meM grantha-adhyApana samApta haa| paramparA kA yaha krama hai| inhoMne pravacana vAtsalyabhAva se mahimAnagarI jaba ina donoM sAdhuoM ne vinayapUrvaka ___ isa niyama ke anusAra vartamAna meM sammilita hue dakSiNA patha ke AcAryoM ke grantha samApta kiyA taba bhUtajAti ke vyantara avasarpiNI ke caturtha kAla ke aMtima bhAga pAsa patra bhejaa| use par3hakara una AcAryoM ne devoM ne unakI pUjA kii| yaha dekha AcArya meM aMtima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra aura grahaNa aura dhAraNa karane meM samartha nAnA prakAra dharasena ne eka kA nAma puSpadanta aura dUsare unake gyAraha gaNadharoM meM pramukha gaNadhara kI ujjvala aura nirmala vinaya se vibhUSita kA nAma bhUtabali rkhaa| gautamasvAmI hue| bhAvazruta paryAya se pariNata aMgavAle, zIlarUpI mAlA ke dhAraka,deza- bAda meM ve donoM sAdhu guru kI AjJA gautamagaNadhara ne gyAraha aMza aura caudaha pUrvo kula-jAti se zuddha, samasta kalAoM meM se vahA~ se ravAnA hokara aMkalezvara Aye aura kI racanA kara unheM lohAcArya ko diyaa| pAraMgata aise do sAdhuoM ko Andhrapradeza meM vahA~ varSAkAla taka rhe| varSAyoga samApta hone lohAcArya ne jambUsvAmI ko diyaa| isake bAda bahanevAlI veNA nadI ke taTa se bhejaa| para puSpadanta AcArya banavAsa deza ko cale viSNu, nandimitra, aparAjita, govardhana aura jaba ye donoM sAdhu mArga meM the, AcArya gaye aura bhUtabali AcArya draviNa deza ko bhadrabAhu ye pA~coM AcArya paripATI krama se | dharasena ne atyanta vinayavAn zubhra do bailoM gye| caudahapUrva ke dhArI hue| tadantara vizAkhAcArya, ko svapna meM apane caraNoM meM vinatabhAva se bAda meM puSpadanta AcArya ne jinapAproSThila, kSatriya, jayAcArya, nAgAcArya, par3ate hue dekhaa| isase santuSTa ho AcArya lita ko dIkSA dekara tathA vIsadi sUtroM kI siddhArthadeva, dhRtisena, vijayAcArya, buddhila, dharasena ne 'zrutadevatA jayavanta ho' yaha zabda racanA kara aura jinapAlita ko par3hAkara gaMgadeva aura dharmasena ye gyAraha AcArya uccAraNa kiyaa| sAtha hI unhoMne 'mujhe samyak bhUtabali AcArya ke pAsa bheja diyaa| paripATI krama se gyAraha aMga aura utpAdapUrva zruta ko dhAraNa aura grahaNa karane meM samartha aise bhUtabali AcArya ne jinapAlita ke pAsa Adi dasa pUrvo ke dhAraka tathA zeSa cAra pUrvo do ziSyoM kA lAbha hone vAlA hai| yaha jAna vIsadi sUtroM ko dekhakara aura puSpadanta ke ekadeza dhAraka hue| isake bAda nakSatrAcArya, | liyaa| AcArya alpAyu haiM aisA jinapAlita se jayapAla, pANDusvAmI, dhruvasena aura kaMsA- jisa dina AcArya dharasena ne yaha svapna jAnakara mahAkarmaprakRtiprAbhRta kA viccheda hone cArya ye pA~coM hI AcArya paripATI krama se dekhA thA usI dina ve donoM sAdhu AcArya ke bhaya se dravyapramANAnugama se lekara zeSa sampUrNa gyAraha aMgoM ke aura caudaha pUrvo ke dharasena ko prApta hue| pAdavandanA Adi grantha kI racanA kii| ekadeza dhAraka hue| tadanantara subhadra, yazo- kRtikarma se nivRtta ho aura do dina vizrAma yaha AcArya dharasena prabhRti tIna pramukha bhadra, yazobAhu aura lohArya ye cAroM AcArya kara, tIsare dina ve donoM sAdhu punaH AcArya AcAryoM kA saMkSipta paricaya hai| isa samaya sampUrNa AcArAMga ke dhAraka aura zeSa aMgoM dharasena ke pAdamUla meM upasthita hue| iSTa kArya jaina paramparA meM pustakArUr3ha jo bhI zruta ke tathA pUrvo ke ekadeza ke dhAraka hue| ke viSaya meM jijJAsA prakaTa karane para AcArya upalabdha hai usameM SaTkhaNDAgama aura kaSAyaAcArya dharasena-paSpadanta-bhatabali | dharasena ne AzIrvAdapUrvaka donoM ko siddha | prAbhRta kI racanA prathama hai| SaTakhaMDAgama ke mala karane ke lie eka ko adhika akSaravAlI aura srota ke vyAkhyAtA haiM AcArya dharasena tathA tadanantara sabhI aMga-pUrvo kA ekadeza dUsare ko hIna akSaravAlI do vidyAe~ dI aura racayitA haiM AcArya puSpadanta aura bhuutbli| jJAna AcArya paramparA se AtA huA dharasena kahA inheM upavAsa dhAraNa kara siddha kro| AcArya ko prApta huaa| ye saurASTra deza ke AcArya guNadhara-yativRSabha vidyAe~ siddha hone para una donoM sAdhuoM ne girinagara pattana ke samIpa Urjayanta parvata kI dekhA ki eka vidyA kI adhiSThAtrI devI ke jaina-paramparA meM SaTkhaNDAgama kA jo maI 2001 jinabhASita 12
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna hai vahI sthAna kaSAyaprAbhRta kA bhI hai| | zivakoTi, samantabhadra, pUjyapAda, bhaTTAkalaM- | samyakazrata-paricaya ina AgamagranthoM kA mUla srota kyA hai yaha to | kadeva, vidyAnandi aura yogIndradeva prabhRti isa samaya isa bharatakSetra meM kevalI, zruta-paricaya ke samaya btlaayeNge| yahA~ to sabhI AcAryoM ne tathA rAjamala, banArasIdAsa zrutakevalI aura abhinna dazapUrviyoM kA to mAtra kaSAyaprAbhRta ke racayitA AcArya guNadhara | jI Adi vidvAnoM ne inakA anusaraNa kiyA sarvathA abhAva hai hI, uttarakAla meM viziSTa aura usa para vRttisUtroM kI racanA karane vAle | hai| AcArya amRtacandra ke viSaya meM to itanA zrutadhara jo jJAnI AcArya ho gaye haiM unakA bhI AcArya yativRSabha ke bAre meM vicAra karanA | hI likhanA paryApta hai ki mAno AcArya abhAva hai| phira bhI una AcAryoM dvArA hai| kaSAyaprAbhRta kI prathama gAthA se suspaSTa kundakunda ke pAdamUla meM baiThakara hI 'samaya lipibaddha kiyA gayA jo bhI Agama sAhitya vidita hotA hai ki AcArya dharasena ke samAna | sAra' Adi zruta kI TIkAyeM likhI haiN| hameM virAsata meM milA hai usakA pUrI taraha se AcArya guNadhara bhI aMga-pUrvo ke eka deza ke caraNAnuyoga ko pustakArUr3ha karane mUlyAMkana karanA hama alpajJoM kI zakti ke jJAtA the| unhoMne kaSAyaprAbhRta kI racanA | vAle prathama AcArya baTTakerasvAmI haiN| inake bAhara hai| pA~caveM pUrva kI dasavIM vastu ke tIsare prAbhRta | dvArA nibaddha 'mUlAcAra' itanA sAMgopAMga hai ki pUrva kAla meM arihanta parameSThI kI ke AdhAra se kI hai| isase vidita hotA hai AcArya vIrasena isakA AcArAMga nAma dvArA vANI ke rUpa meM jisa zruta kA gaNadharadeva ne ki jisa samaya pA~caveM pUrva kI avichinna ullekha karate haiN| uttarakAla meM jina AcAryoM saMkalana kiyA thA vaha aMgabAhya aura paramparA cala rahI thI taba AcArya guNadhara isa aura vidvAnoM ne muni-AcAra para jo bhI zruta aMgapraviSTa ke bheda se do bhAgoM meM vibhakta pRthvI-tala ko apane vAstavya se suzobhita nibaddha kiyA hai usakA mUla srota mUlAcAra kiyA gayA thaa| aMgabAhya hI, sAtha hI AcArya kara rahe the| ye apane kAla ke zrutadhara AcAryoM hI hai| AcArya vasunandi ne isa para eka TIkA puSpadanta aura bhUtabali bhI kama zreyobhAgI meM pramukha the| likhI hai| bhaTTAraka sakalakIrti ne bhI nahIM, jinakI vilakSaNa pratibhA aura prayAsa ke AcArya yativRSabha unake bAda AcArya mUlAcArapradIpa nAmaka eka grantha kI racanA kI phalasvarUpa aMga-pUrvazruta kA yaha avaziSTa nAgahastI ke kAla meM hue haiM, kyoMki AcArya hai| usakA mUla srota bhI mUlAcAra hI hai| isI bhAga pustakArUr3ha huaa| bhAvavibhora hokara vIrasena ne inheM AcArya Arya maMkSu kA ziSya prakAra cAra ArAdhanAoM ko lakSya kara AcArya manaHpUrvaka hamArA una bhAvapravaNa parama santa aura AcArya nAgahastI kA antevAsI likhA zivakoTi ne ArAdhanAsAra nAmaka zruta kI AcAryoM ko no-AgamabhAva namaskAra hai| hai| ye pratibhAzAlI mahAna AcArya the, yaha racanA kI hai| zruta ke kSetra meM mUla zruta ke samAna samyak zruta ke prakAzaka ve to dhanya haiM hI, inake kaSAyaprAbhRta para likhe gaye vRttisUtroM | isakI bhI pratiSThA hai|| unakI SaTkhaNDAgamasvarUpa yaha anupama kRti (cUrNisUtroM) se hI jJAta hotA hai| vartamAna meM zrAvakAcAra kA pratipAdana karane vAlA bhI dhanya hai| upalabdha trilokaprajJapti inakI avikala | prathama zrutagrantha ratnakaraNDazrAvakAcAra hai| yaha 'racanA hai yaha kahanA to kaThina hai, para itanA AcArya samantabhadra kI kRti hai, jisakA mUla anupalabdha cAra TIkAe~ avazya hai ki isake sivA eka trilokaprajJapti AdhAra upAsakAdhyayanAMga hai| isake bAda SaTkhaNDAgama kA samasta jaina vAGmaya aura honI caahie| sambhava hai usakI racanA aneka anya AcAryoM aura vidvAnoM ne meM jo mahattvapUrNa sthAna hai aura unameM inhoMne kI ho| gRhasthadharma para aneka granthoM kI racanAyeM kI | jIvasiddhAnta tathA karmasiddhAnta kA jaisA ___yaha to hama pahale hI likha Aye haiM ki | vistAra se sAMgopAMga vivecana kiyA gayAhai samyak zruta ke arthakartA tIrthakara kevalI hote prathamAnuyoga meM mahApurANa, padmapurANa use dekhate hue itane mahAn grantha para sabase haiM aura granthakartA gaNadharadeva hote haiN| isa tathya | aura harivaMzapurANa prasiddha haiN| inakI racanA bhI pUrva AcArya vIrasena ne hI TIkA likhI hogI, ko dhyAna meM rakhakara AnupUrvI krama se vicAra | yathAsambhava paripATI krama se Aye hue aMga- yaha buddhigrAhya pratIta nahIM hotaa| indranandi ke karane para vidita hotA hai ki siddhAnta-granthoM pUrvazruta ke AdhAra se kI gaI hai| jina AcAryoM zrutAvatAra para dRSTipAta karane se vidita hotA aura tadanuvartI zruta ke atirikta anya jo ne isa zruta ko samyak prakAra se avadhAraNa hai ki sarva prathama SaTkhaNDAgama aura kaSAyabhI zruta vartamAnakAla meM upalabdha hotA hai | kara nibaddha kiyA hai unameM AcArya jinasena prAbhRta ina donoM siddhAntoM kA jJAna gurupariusake racayitA AcAryoM ne paripATI krama se (mahApurANa ke kartA), AcArya raviSeNa pATI se kuNDakundapura meM padmanandi muni ko prApta hue zruta ke AdhAra se hI usakI racanA (padmapurANa ke kartA) aura AcArya jinasena prApta huA aura unhoMne sabase pahale SaTkhakI hai| isalie yahA~ para kucha pramukha zrutadhara (harivaMzapurANa ke kartA) mukhya haiN| NDAgama ke prathama tIna khaNDoM para bAraha hajAra AcAryoM kA nAma-nirdeza kara denA bhI iSTa hai isa taraha cAroM anuyogoM meM vibhakta zlokapramANa parikarma nAma kI eka TIkA jinhoMne anya anuyogoM kI racanA kara samagra mUla zruta kI racanA AnupUrvI se prApta likhii| yaha to spaSTa hai ki indranandi ne prakRta sarvaprathama zruta ke bhaMDAra ko bharA hai| aMgapUrvazruta ke AdhAra se hI ina zrutadhara meM jina padmanandi muni kA ullekha kiyA hai dravyAnuyoga ko sarvaprathama pustakArUr3ha karane AcAryoM ne kI hai, aisA yahA~ samajhanA caahie| ve prAtaHsmaraNIya kundakunda AcArya hI hone vAle pramukha AcArya kundakunda haiN| inakI aura jaina paramparA meM pUrva-pUrva zruta kI apekSA hI caahie| inake dvArA racita zruta kI mahimA isI se jAnI utta-uttara zruta ko pramANaM mAnA gayA hai| ataH indranandi ne dUsarI jisa TIkA kA jA sakatI hai ki bhagavAn mahAvIra aura gautama | savva isa tathya ko dhyAna meM rakhakara hI zruta ullekha kiyA hai vaha zAmakuNDa AcAryakRta gaNadhara ke bAda inako smaraNa kiyA jAtA hai| kI prAmANikatA svIkAra karanI caahie| thii| vaha chaThe khaNDa ko chor3akara zeSa pA~ca uttarakAla meM AcArya gRddhapiccha, baTTakera, khaNDoM aura kaSAyaprAbhRta isa prakAra donoM -maI 2001 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhAnta granthoM para likhI gayI thii| isakA nAma paddhati thaa| bhASA prAkRta, saMskRta tathA kAnar3I thii| pramANa bAraha hajAra zloka thaa| indranandi ne tIsarI jisa TIkA kA ullekha kiyA hai vaha tumbulUra grAmanivAsI tumbura AcArya kRta thii| yaha mahAbandha nAmaka chaThe khaNDa ko chor3akara donoM siddhAnta granthoM kI TIkA ke rUpa meM likhI gayI thI / nAma cUr3AmaNi aura pramANa caurAsI hajAra zloka thaa| bhASA kAnar3I thii| indranandi ne cauthI jisa TIkA kA ullekha kiyA hai vaha tArkikArka samantabhadra dvArA atyanta sundara mRdula saMskRta bhASA meM mahAbandha ko chor3a kara zeSa pA~ca khaNDoM para likhI gayI thii| usakA pramANa 48 hajAra zloka thA / vartamAna samaya meM hamAre samakSa SaTkhaNDAgama ke prArambha ke pA~ca khaNDoM para likhI gayI ekamAtra dhavalA TIkA hI upalabdha hai| isakI racanA siddhAntazAstra, chandazAstra, jyotiSazAstra, vyAkaraNazAstra aura pramANazAstra ke pAragAmI tathA bhaTTAraka pada se samalaMkRta vIrasena AcArya ne kI hai| yaha prAkRta saMskRta bhASA meM likhI gayI hai| yaha to dhavalA TIkA se jJAta hotA hai ki SaTkhaNDAgama ke prathama khaNDa jIvasthAna para yaha TIkA 18 hajAra zlokapramANa hai aura cauthe vedanAkhaNDa para 16 hajAra zlokapramANa hai| kintu isakA pUrA pramANa 72 hajAra zloka batalAyA hai| isase vidita hotA hai ki dUsare, ye cAra TIkAe~ haiM jinakA ullekha indranandi ne apane zrutAvatAra meM kiyA hai| kintu dhavalA TIkA likhate samaya vIrasena svAmI ke samakSa AcArya kundakunda racita parikarma ko chor3akara anya tIna TIkAe~ | prAcInakathA Rddhi aura siddhi upasthita thIM, yaha dhavalA TIkA se jJAna nahIM hotA / uttara kAla meM inakA kyA huA yaha kahanA bar3A kaThina hai| parikarma bhI vahI hai jisakA indranandi ne parikarma TIkA ke rUpa meM ullekha kiyA hai yaha kahanA bhI kaThina hai| dhavalA TIkA bhArata deza mahApuruSoM kA deza rahA hai| yahA~ AryajanoM ke nivAsa se isa kSetra ko AryakSetra bhI kahate haiN| isa bhU-tilaka para AryasaMyamiyoM ne parISaha evaM upasargoM ko vijitakara uttama dhyAna sAdhanA kI unakI dRSTi meM kaMcana aura kAMca, vana aura zahara jhopar3I aura mahala sabhI samAna the| bhartRhari aura zubhacandra do bhAI the / saMsAra se virakta ho, jaMgala kI ora cala diye| kAraNavaza donoM kA mArga meM vichoha ho gyaa| eka bhAI tApasa sAdhuoM ke maTha meM pahuMcA aura tApasI bana gyaa| dUsarA bhAI zubhacandra digambarAcArya ke caraNoM meM pahu~ca, digambara sAdhu bana gyaa| choTe bhAI ne bAraha varSoM taka anekAneka rasAyana banAne kI kalA, svarNa banAne kI kalA Adi sIkhI aura bar3e hI Ananda se rahane lgaa| eka dina bar3e bhAI kI smRti aayii| sabhI sevakoM ko bhAI kI khoja meM bhejaa| sevakoM ne dekhA eka vizAla caTTAna para eka yogI dhyAnastha virAjamAna haiN| pahacAna liyA yahI hai zubhacandra ! lekina tana para kapar3A nahIM, rahane ko makAna nahIM, kaisI dInAvasthA inakI hai ! sabhI sevakoM ne prArthanA kI, "Apake bhAI bahuta dukhI haiN| Apa itane daridrI kyoM bane hue haiM? calo, Apake bhAI ne bulAyA hai anyathA yaha svarNa banAne kA rasAyana hai ise lekara Apa apanI daridratA dUra kreN| " yogIrAja muskarAye sArA rasAyana bhUmi para girA diyaa| maI 2001 jinabhASita 14 tIsare aura pA~caveM khaNDa ko milAkara tIna khaNDoM tathA nibandhana Adi 18 anuyogadvAroM para saba milA kara isakA parimANa 38 hajAra zloka haiN| yahA~ yaha nirdeza kara denA Avazyaka pratIta hotA hai ki nibandhana Adi 18 anuyogadvAroM para AcArya puSpadanta bhUtabalikRta sUtraracanA nahIM hai| isalie vargaNAkhaNDa ke antima sUtra ko dezAmarSaka mAnakara ina aThAraha anuyogadvAroM kA vivecana AcArya vIrasena ne svatantrarUpa se kiyA hai| isakA 'dhavalA' yaha nAma svayaM AcArya vIrasena ne nirdiSTa kiyA nahIM jAna pdd'taa| yaha TIkA bahiga upanAmadhArI amoghavarSa (prathama) ke rAjya ke prArambhakAla meM samApta huI thI aura amoghavarSa kI eka upAdhi 'atizaya dhavala' bhI milatI hai| sambhava hai isI ko dhyAna meM rakhakara isakA nAma dhavalA rakhA gayA ho| yaha dhavala pakSa meM pUrNa huI thI, isa nAmakaraNa kA yaha bhI eka kAraNa ho sakatA hai| * AcArya zrI abhinandanasAgara sevakoM ko bar3A dukha huaa| sArI ghaTanA svAmI bhartRhari ko kaha sunaayii| unhoMne do zIzA rasAyana liyA aura bhAI ke samIpa phuNce| "bhaiyA! yaha kyA kiyA? dekho, maiMne bAraha varSa meM kitanI sAdhanA kI hai. maine sonA banAne kI kalA sIkha lI hai| yaha rasAyana lIjie aura daridratA ko dUra kiijie| " vIra dhIra mahAtmA ne uttara diyA- "yadi tumheM sonA hI ikaTThA karanA thA to ghara kyoM chor3A, vahA~ kyA kamI thI?" aura rasAyana kI zIziyA~ usI samaya jamIna para pheMka diiN| bhartRhari nArAja hue"Apane merI bAraha varSa kI mehanata miTTI meM milA dI Apane kyA kiyA hai? kevala daridrI bana gaye haiN| khAne pIne kA bhI ThikAnA nahIM hai / batAo, koI siddhi kI ho to?" muni zubhacandra jI ne usI samaya apane pairoM kI dhUli uThAyI aura caTTAna para pheMka dI sArI caTTAna svarNamaya ho gyii| bhartRhari Azcaryacakita hue| dhanya hai bhAI ApakI sAdhanA / munirAja ne kahA - 'le lo kitanA sonA cAhie ?" 'mujhe sonA nahIM caahie| mujhe to apane samAna hI banA liijie|' bhartRhari digambara sAdhu bana gye| AcArya kahate haiM- jo Arya puruSa nizchala sAdhanA meM tatpara para ho paMcendriya vijaya kara, viSaya kaSAyarUpI ghor3e para savAra ho, lagAma ko pakar3a, mana-vacanakArya ko niyaMtrita karate haiM, unheM nAnA prakAra kI RddhiyA~ svataH hI milatI hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSAyoM kI prazamatA aura pariNAmoM kI samatA kA nAma 'sallekhanA' munizrI ajitasAgara eka aisA nAma jisake nAma ke sAdhanA saMyamI sAdhaka ke jIvana kA zabdoM meM prakAza kI virATatA samAI AcAryazrI jJAnasAgara jI ke 29veM samAdhi aMtima lakSya hotA hai jise pAne ke lie huI hai, to usake jIvana meM ajJAnarUpI divasa 23 maI 2001 ke saMdarbha meM AcAryazrI kAma, krodha, lobha, moha, mAyA Adi aMdhakAra kA samAveza kaise ho sakatA | vidyAsAgara jI ke suziSya munizrI ajitasAgara jI kaSAyoM kA tyAga kara samatA kI sAdhanA hai? jisake aMdara saMyama, zIla kA | kA vizeSa Alekha vItarAgatA kI upAsanA ke sAtha karatA pAvana sAgara laharAyA ho, aisA jJAna - hai| kisI kI dhAraNA ho sakatI hai ki kA ArAdhaka, harakSaNa jisake jIvana kA lakSya jJAnodadhi kA maMthana | sallekhanA kI sAdhanA AtmaghAta hai| yaha sallekhanAmaraNa AtmaghAta cintana karanA thA, aisA pAvana nAma jJAnasAgara thaa| jisake aMdara mAna | nahIM, yaha to AtmasAt karane kI bAta hai| AtmaghAta to nirAzAvAdI nahIM, sammAna kI cAha nahIM, yadi kucha cAha thI jIvana ke pratyeka kSaNa | loga hI kiyA karate haiM, lekina sallekhanA kI sAdhanA to utsAhapUrvaka para, AtmakalyANa kI bhAvanA evaM jinavANI kI upAsanA karane kI | hotI hai| sallekhanA ke sAdhaka jaina muni va zrAvaka ke lie kahA haithii| jinakI pratyeka caryA se jJAna kI zikSA milA karatI, aise | sarva prathama to kaSAyoM ko kRza karanA bAda meM kAya ko kRza karane mahAnAtmA se hajAroM jIvoM ke kalyANa kA srota milA, jinakI kA nAma sallekhanA hai| kaSAyoM kI prazamatA aura pariNAmoM meM samatA gaMbhIramudrA, zAMta chabi, vairAgyamUrti, vItarAgatA ke mahAmahima AcArya | ke sAtha hI sallekhanA kI sAdhanA hotI hai| saMkalpa-vikalpa evaM zrI jJAna sAgara jI mahArAja kA samAdhi divs| kAlajayI vyaktitva | saMvaleza pariNAmoM kA tyAga karane ke bAda apanI deha ko kRza karane ke dhanI kA paricaya ina paMktiyoM ke sAtha denA cAhatA hU~ kI bAta hotI hai| sallekhanA jAgrata hokara hI kI jAtI hai ataH yaha kucha loga haiM kI vakta ke sA~ce meM Dhala gye| AtmaghAta nahIM hai| kucha loga the ki vakta ke sA~ce badala gye| saMkSipta paricaya AcAryazrI jJAnasAgara jI kA vyaktitva vakta ke sA~ce meM rahate apane mana meM DUbakara pAle surAge jindgii|| hue, vakta kA sA~cA badalane vAlA thaa| saMsAra meM mRtyu aisI vastu tu agara merA nahIM banatA na bana, apanA to bn|| hai jo kisI ko kSamA nahIM krtii| lokavyavahAra meM kahA jAtA hai, 'mRtyu | duniyA ko apanA na banAkara, apane Apako samajhakara apane aura grAhaka kA koI bharosA nahIM rahatA hai, kaba A jAye,' isaliye | bane AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kA bAlyakAla udAsIna sabhI vyakti mRtyu se Darate haiM, lekina isa mahAnAtmA ko mRtyu se | vRttimaya thaa| pitA zrI caturbhuja jI evaM mAtA zrI ghRtavarI devI ne bAlaka bhaya nahIM thA, nirbhaya hokara mRtyu ko AmaMtraNa diyA, use bulAyA aura | kA nAma bhUrAmala rakhA, dUsarA nAma zAMti kumAra bhI thaa| jaina darzana prema se gale lagAyA thaa| jyeSTha mAsa kI bhISaNa tapana, vaha bhI rAjasthAna | evaM anya darzanoM ke adhyayana ke prati vizeSa lagana Apake aMdara thii| kI usa marubhUmi kI tapana jahA~ para usa samaya tIna sAla se akAla | parivAra kI Arthika sthiti aisI nahIM thI ki Apako banArasa bheja kA vAtAvaraNa banA thA, jahA~ para pratyeka 5-10 miniTa para vyakti kara adhyayana karA ske| lekina Apa banArasa gaye aura gamachA Adi pAnI-pAnI cillAtA ho, aisI bhISaNa tapana meM 3 dina taka cAroM prakAra becakara jIvikopArjana karate hue jaina darzana, nyAya evaM bhAratIya darzanoM ke AhAra kA tyAga kara, Atma dhyAna meM lIna aura Atmacintana kA kA adhyayana ucca koTI ke vidvAnoM se banArasa meM kiyaa| saMskRta nIra hI jinake aMdara zItalatA utpanna kara rahA thaa| aura aise samaya vyAkaraNa kA vizeSa adhyayana kara, jayodaya, vIrodaya, bhAgyodaya meM Apase dIkSita prathama ziSya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja Adi jaisI mahAna kRtiyA~ saMskRta sAhitya ko dii| Apane bAlabrahmacArI apane guru ko sajaga banAye rakhe hue the| AcArya zrI jJAnasAgara jI rahakara saMyama ko dhAraNa karake mokSamArga para calanA prAraMbha kiyaa| Apane ne usa samaya apane samatArUpI nilaya meM bAsa karate hue deha aura | AcArya zrI vIrasAgara jI se san 1955 meM kSullaka dIkSA lI, aura AtmA ke cintana meM lIna rahate hue, usa jyeSTha kRSNA amAvasyA AcArya zrI zivasAgara jI mahArAja se ASAr3ha kRSNA dvitIya vi.saM. vi.saM. 2030 zukravAra 1 jUna 1973 ko prAtaH kAla 10 bajakara 2016 meM muni dIkSA lii| aise jJAnasAgara jI mahArAja ne jaina samAja 50 miniTa para nasIrAbAda (rAjasthAna) meM apanI deha kA tyAga ke liye 24-25 jaina sAhityakRtiyA~ dI aura AcArya zrI vidyAsAgara samAdhimaraNapUrvaka kiyA thaa| jI mahArAja jaisI anupama cetanakRti pradAna kii| aise mahAna sAdhaka jaina muni kA jIvana anokhA hotA hai| vaha apane zarIra ko eka kA puNyatithi-mahotsava hama sabake liye deha se videhI banane kI yAda par3ausI kI taraha mAnatA hai aura usakI rakSA-surakSA karatA hai| jaba taka dilAnevAlA evaM AtmasAdhanA ke sAtha AtmakalyANarUpI samAdhimaraNa yaha zarIra caryA meM sahayoga detA hai, taba taka vaha AvazyakatA ke kA rahasya batAne vAlA hai| aise apratima yogI ke caraNoM meM namana karatA anusAra use khilAtA-pilAtA hai| jaba kamajora hone lagatA hai, to | hU~ ina paMktiyoM se..... ise chor3ane kA nizcaya karatA hai, aura dhIre-dhIre kAya ko kRza karatA taraNi jJAnasAgara gurI tAro mujhe Rssiish| huA sallekhanA kI sAdhanA karatA hai| jaina darzana meM sallekhanA kI karuNA kara karuNA karo, kara se do aashiiss| -maI 2001 jinabhASita 15 para vyakti becakara jAna ucca kola ' aura aise kA kAmAvikopArja lakina Apa
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina AcAra meM indriyadamana kA manovijJAna * pro. ratanacandra jaina dvArA sujhAI gaI yaha davA roga se bhI bhayaMkara hai| na siddhAnta meM vIta jaina AcAra zAstra meM icchAoM se mukti ke do upAya batalAye gaye haiM: viSayoM se vairAgya aura iMdriyadamana / indriyadamana kA artha hai indriyoM ko balapUrvaka viSayabhoga se dUra rkhnaa| ise indriyanigraha aura indriyasaMyama bhI kahate haiM / kintu Adhunika yuga ke prasiddha manovizleSaka phrAyaDa ne damana kI kaTu AlocanA kI hai| usane ise samasta mAnasika aura zArIrika vikRtiyoM kA kAraNa batalAyA hai aura unmukta bhoga kI salAha dI hai| kintu usakI davA roga se bhI bhayaMkara hai| icchAnivRtti meM indriyadamana kI bhI manovaijJAnika bhUmikA hai| usakA udghATana karatA hai yaha Alekha | ekamAtra sAdhana mAnA gayA hai| vItarAgatA kA lakSaNa hai samasta zubhAzubha icchAoM kI nivRtti / ataH mukti kI sArI sAdhanA icchAoM ke visarjana kI sAdhanA hai| nirAkulatArUpa sacce sukha kI prApti bhI icchAoM ke abhAva se hotI hai / icchAe~ jitanI kama hoMgI, nirAkulatA kA anubhava utanA hI adhika hogaa| jaba icchAe~ pUrNataH samApta ho jAtI haiM taba pUrNa nirAkulatA kA AvirbhAva hotA hai| jaina AcAra zAstra meM icchAoM se mukti ke do upAya batalAye gaye haiM: viSayoM se vairAgya aura indriyadamana / indriya damana kA artha hai indriyoM ko balapUrvaka viSayabhoga se dUra rkhnaa| ise indriyanigraha aura indriyasaMyama bhI kahate haiN| manISiyoM ne kahA hai jo puNa visayaviratto appaNAM savvado vi saMvarai / maNaharavisahito tassa phuDaM saMvaro hodi // kArtikeyAnuprekSA - 101 'zama dama taiM jo karma na AvaiM so saMvara aadriye|' chahaDhAlA 3/9 (zama = rAga kA abhAva, dama = indriyadamana) damana kI AlocanA kintu Adhunika yuga ke prasiddha manovizleSaka phrAyaDa ne damana kI kaTu AlocanA kI hai| usane ise sabhya samAja kA sabase bar3A abhizApa batalAyA hai aura kahA hai ki sabhya saMsAra kI jitanI bhI mAnasika aura zArIrika bImAriyA~ hai, jitanI hatyAe~ aura AtmahatyAe~ hotI haiM, jitane loga pAgala hote haiM, jitane pAkhaNDI banate haiM unameM adhikAMza kA kAraNa icchAoM kA damana hai| icchAoM ke damana se vyaktitva aMtardvandva se grasta ho jAtA hai| prAkRtika mana aura naitika mana meM saMgharSa chir3a jAtA hai| prAkRtika mana bhoga kI icchA utpanna karatA hai, naitika mana use dabAne kA prayatna karatA hai| isa saMgharSa meM icchAe~ daba jAtI haiM, para naSTa nahIM hotiiN| ve gUr3ha (acetana) mana kI gaharAiyoM meM calI jAtI haiM aura granthi banakara baiTha jAtI haiN| ye granthiyA~ caritra meM vikRti utpanna karatI haiM, manuSya ko rugNa, vikSipta, chadmI yA bhraSTa banA detI haiN| icchAoM ke damana kA pariNAma hara hAlata meM vinAzakArI hai| isalie phrAyaDa ne damana kA pUrI taraha niSedha kiyA hai aura unmukta kAmabhoga kI salAha dI hai| yadyapi usake 1 maI 2001 nibhASita 16 gItA meM bhI kahA gayA hai ki jo mUDhAtmA indriyoM ko balapUrvaka viSayabhoga se vaMcita rakhatA hai vaha mana hI mana viSayoM kA smaraNa karatA rahatA hai| isa prakAra vaha mAyAcArI bana jAtA hai karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate // gItA 3/6 jainAcArya vaTTakera ne bhI mUlAcAra meM batalAyA hai ki jisakA viSayoM se rAga samApta ho gayA hai vahI vAstava meM saMyamI hai| jo balapUrvaka iMdriyoM ko viSayoM se dUra rakhatA hai vaha saMyamI nahIM hai, kyoMki usakA manarUpI hAthI viSayoM meM ramaNa karatA rahatA hai| isalie use sugati prApta nahIM hotI bhAvavirado du virado Na davvaviradasya sugaI ho / visayavaNaramaNasIlo dhariyavvo teNa maNahatthI // mUlAcAra, 995 paM. ToDaramala jI ne bhI kSamatA ke abhAva meM jo balapUrvaka upavAsAdi kiyA jAtA hai usake pA~ca duSpariNAma batalAyeM hai- ( 1 ) kSudhAdi kI pIr3A asahya hone para ArtadhyAna utpanna hotA haiM, (2) manuSya prakArAntara se icchA tRpti kI ceSTA karatA hai, jaise pyAsa lagane para pAnI to na piye kintu zarIra para jala kI bU~de chir3ake, (3) pIr3A ko bhulAne ke lie juA Adi vyasanoM meM citta lagAtA hai, (4) pratijJA se cyuta ho jAtA hai, (5) upavAsAdi kI pratijJA pUrNa hone para bhojanAdi meM ati Asakti pUrvaka pravRtta hotA hai| (mokSamArga prakAzaka 7/238240) yahA~ prazna uThatA hai ki yadi indriyadamana itanA hAnikAraka hai to jaina AcArasaMhitA meM use Avazyaka kyoM batalAyA gayA hai? aura jaba viSayoM se vairAgya hone para icchAe~ samApta ho jAtI haiM taba indriya damana kA aucitya kyA hai? athavA yadi icchAoM kA visarjana kevala viSayavirAga se saMbhava nahIM hai, isake lie indriyadamana bhI Avazyaka hai to icchAoM ke visarjana meM usakI manovaijJAnika bhUmikA kyA hai? isI kI gaveSaNA isa Alekha meM kI gayI hai| indriyadamana kI manovaijJAnikatA sAmAnya dhAraNA yaha hai ki indriyoM kI viSayapravRtti sarvathA manogata viSayavAsanA para Azrita hai| mana kI viSayAsakti ke kAraNa hI icchAe~ paidA hotI haiM aura indriyA~ apane-apane viSayoM meM pravRtta
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotI haiN| isalie mana ke viSaya-virakta ho jAne para icchAe~ samApta | yahI kAraNa hai ki kaI bAra loga bIr3I, sigareTa, zarAba Adi ho jAtI haiN| ataH indriyoM para alaga se nigraha Avazyaka nahIM hai| kI hAniyoM se saceta hokara jaba unheM chor3ane kA prayatna karate haiM to icchAoM ke do srota bAra-bAra koziza karane para bhI nahIM chor3a paate| isIlie jahA~ yaha satya hai ki indriyoM ke viSaya-nivRtta ho jAne para bhI mana kA viSayapara yaha dhAraNA tathya ke viparIta hai| yadi hama sUkSma dRSTi se virakta honA anivArya nahIM hai, vahA~ yaha bhI satya hai ki mana ke viSayadekheM to pAyeMge ki icchAoM se mukti ke lie viSayoM se virakti virakta ho jAne para bhI indriyoM kA viSaya-nivRtta honA nizcita nahIM hI praryApta nahIM hai| kyoMki icchAe~ kevala viSayAsakti se hI utpanna hai| yadyapi yaha sunane meM kucha vicitra lagegA, kyoMki hamAre mana meM nahIM hotI, indriyoM ke vyasana yA bhogAbhyAsa se bhI utpanna hotI haiN| yahI dhAraNA hai ki mana hI indriyoM kI viSaya-pravRtti kA ekamAtra hetu yaha eka zuddha zArIrika yA snAyutantrIya prakriyA hai| mUlarUpa se icchAe~ hai aura usake virakta ho jAne para indriyoM kA bhI viSayanivRtta ho jAnA viSayarAga se hI utpanna hotI haiM, kintu tRpti ke lie jaba indriyA~ anivArya hai| para anubhava aisA nahIM khtaa| mana ke viSaya-virakta ho viSayabhoga karatI haiM taba nAr3Itantra meM bhoga kA eka saMskAra par3atA jAne para bhI indriyoM ke abhyAsa-vaza viSayecchA utpanna hotI raha hai| yaha saMskAra jaba bAra-bAra Avatta hotA hai taba vaha eka vyasana sakatI hai, jaise ki cAya Adi kI Adata par3a jAne para unase virakti yA lata meM pariNata ho jAtA hai| taba indriyoM meM sambandhita viSaya ke hone ke bAvajUda unake bhoga kI icchA utpanna hotI rahatI hai| isa tathya bhoga kI icchA apane Apa utpanna hone lagatI hai| jisa samaya, jisa ko dekhate hue gItA kA yaha kathana bilakula satya pratIta hotA hai ki vastu ke bhoga kA abhyAsa indriyoM ko ho gayA hai usa samaya usa 'kAma' (icchA) kA nivAsa mana, buddhi aura indriya tInoM meM rahatA vastu kI prApti ke lie aindriyaka nAr3I tantra meM uddIpana hotA hai| isase zarIra aura mana meM vyAkulatA kI anubhUti hotI hai jisase mukta hone indriyANi mano buddhirsyaadhisstthaanmucyte| ke lie usa vastu kA bhoga Avazyaka ho jAtA hai| isa uddIpana ko etairvimohatyeSa jJAnamAvRtya dehinaam|| gItA 3/40 'talaba' kahate haiN| udAharaNa ke lie jinheM bIr3I, sigareTa, tambAkU. cAya, zarAba Adi kI lata par3a jAtI hai unake endriyaka tantuoM meM | vyasananivRtti abhyAsa se nirdhArita samaya para ina dravyoM ke bhoga kI uttejanA paidA hotI hai aura isa prakAra icchAoM ke do srota haiM viSayarAga tathA taba unheM barabasa inakA sevana karanA par3atA hai| isI prakAra jinheM adhika | indriyvysn| viSayarAga to jJAna se naSTa ho jAtA hai, indriya-vyasana bhojana karane kI yA adhika kAmasevana kI Adata par3a jAtI hai unakI | kI nivRtti kaise ho? indriyA~ to jar3a haiN| unakI vyavasthA pUrNataH indriyA~ utane hI bhojana aura utane hI kAmasevana kI mA~ga karane lagatI bhautika yA snAyavika hai| unakI abhyAsajanya snAyavika vyavasthA haiN| ise manovaijJAnika bhASA meM pratibaddhIkaraNa (Conditioning) | ko jJAna se kaise badalA jA sakatA hai? nAr3Itantra AdhyAtmika satya kahate haiN| aura dArzanika tarkoM ko kaise samajhe? tarkoM ko cetana tattva hI samajha indriyoM kA eka alaga vidhAna sakatA hai| jo vikAra ajJAnajanya ho use hI jJAna se naSTa kiyA jA sakatA hai, kintu jo vikAra abhyAsajanya ho use jJAna se samApta bhogAbhyAsa ho jAne para indriyoM kA apanA eka alaga vidhAna karanA kaise sambhava hai? yadi mana kI koI dhAraNA galata ho to use bana jAtA hai| pahale ve mana ke anusAra calatI haiM, bAda meM mana ko kevala samajha se badalA jA sakatA hai, lekina yadi tana kI koI Adata apane anusAra calAne lagatI haiM, aura unakI cAlaka zakti itanI galata ho to use kevala samajha se kaise badalA jA sakatA hai? jinheM prabala ho jAtI hai ki na cAhate hue bhI ve mana ko balapUrvaka apanI bIr3I, sigareTa, zarAba Adi kI lata par3a gayI hai unake nAr3Itantra ora khIMca letI haiN| yaha tathya to sarvavidita hai ki mana hI hamAre samasta meM utpanna hone vAlI talaba (uttejanA) kyA ina padArthoM ko hAnikAraka kAryoM kA srota haiM, mana hI indriyoM ko apane-apane viSayoM meM pravRtta samajha lene mAtra se miTa sakatI hai? nahIM, samajha utpanna hone ke bAda karatA hai, para isa tathya para zAyada sabakA dhyAna na gayA ho ki indriyA~ jaba isa 'talaba' ke avadamana (upekSA) kA abhyAsa kiyA jAyegA bhI mana ko balAt apane viSayoM kI ora AkRSTa kara letI haiN| gItA tabhI miTa sakatI hai| arthAt jaba-jaba ina mAdaka dravyoM kI icchA meM yaha tathya spaSTa zabdoM meM vyakta kiyA gayA hai utpanna ho taba-taba usa icchA ko pUrNa na karane kA prayAsa kiyA jAe yatato hyapi kaunteya puruSasya vipshcitH| tabhI nAr3Itantra meM vikasita 'talaba' ke saMskAra dhIre-dhIre zithila indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM mnH|| 2/60 hokara naSTa ho sakate haiN| isake lie koI pratipakSI upAya bhI apanAyA - he arjuna! samajhadAra manuSya bhI ina indriyoM ko vaza meM karane jA sakatA hai, jaise bIr3I, tambAkU, Adi kI talaba utpanna hone para kA bAra-bAra prayatna kare to bhI ye pracaNDa indriyA~ mana ko jabardastI kisI ahAnikara vastu kA sevana kiyA jAya yA citta ko kisI rucikara viSayoM kI ora khIMca le jAtI haiN| kArya meM vyasta kara diyA jaay| para vyasanajanya icchA ko kisI bhI / paMDita AzAdhara jI ne bhI anagAradharmAmRta meM isa manovaijJAnika | dazA meM santuSTa na kiyA jaae| isa kArya meM AraMbha meM kaSTa to bahuta satya ko anAvRta kiyA hai - hogA, lekina hama pAyeMge ki dhIre-dhIre indriyoM kI vyasanajanya uttejanA issttmissttotkttrsairaahaarairudbhttiikRtaaH| tRpti kI sAmagrI na milane se kSINa hotI jA rahI hai aura nAr3Itantra yatheSTamindriyabhaTA bhramayanti bhirmnH|| kI vikRta vyavasthA meM badalAva A rahA hai| isa prakAra vaha vyasana arthAt yadi indriyoM ko iSTa, miSTa aura svAdiSTa bhojana se eka dina pUrNataH samApta ho jaayegaa| samasta indriyaviSayoM ke atyanta zaktizAlI banA diyA jAtA hai to ve mana ko bAhya padArthoM anAvazyaka bhoga kI AdateM isI prakAra miTAyI jA sakatI haiM aura meM bhramaNa karAtI haiN| -maI 2001 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'isI prakAra iMdriyoM ko anAvazyaka viSayabhoga ke vyasana se bacAyA jA sakatA hai| ise hI jaina AcAra meM dama yA indriyadamana kahA gayA hai aura isI kAraNa indriyadamana kI AvazyakatA pratipAdita kI gayI gIta tuma bajAya isake ki koI sUrya janamate * azoka zarmA indriyadamana aparihArya phrAyaDa ke manovaijJAnika siddhAntoM kA pracAra hone ke bAda 'damana' zabda khataranAka mAlUma hone lagA hai, para icchAoM ke visarjana meM isakI manovaijJAnikatA siddha hai| rAgajanya icchAoM ko jJAnajanya vairAgya se visarjita kiyA jA sakatA hai, kintu vyasanajanya aura gRddhijanya (indriyalobhajanya) tathA anya daihika uttejanAjanya anAvazyaka tuma bajAya isake ki koI sUrya janamate, icchAoM se mukti pAne ke lie indriya damana aparihArya hai| Dyor3hI kI jalatI kandIleM bujhA gye| hAnikAraka nahIM indriyadamana arthAt zarIra meM utpanna hone vAlI asvAbhAvika chata para car3hate dekhA ho jisane sUraja ko evaM anAvazyaka uttejanAoM ko niyaMtrita karanA hAnikAraka nahIM hai, vaha pUraba kI prasava-vedanA kyA jAne? balki svAsthyaprada evaM zAntiprada hai| asvAbhAvika evaM anAvazyaka jo kaida ujAle kI muTThI meM rahatA ho icchAe~ eka daihika vikRti hai| viSayabhoga dvArA vikRti kA poSaNa vaha a~dhiyAroM ke zivira bhedanA kyA jAne? asvAbhAvika icchAoM kI utpatti dvArA ArttabhAva ko janma detA hai aura ArtabhAva (mAnasika pIr3A) aneka manorogoM aura zArIrika tuma bajAya isake ki koI durga jItate. vyAdhiyoM ko pratiphalita karatA hai| ataH asvAbhAvika evaM uThI huI sArI saMgIneM jhukA gye| anAvazyaka uttejanAoM ko niSkriya kara dene se ArttabhAva kI utpatti kA mahAna kAraNa nirasta ho jAtA hai jisase svAsthya aura zAnti kI upalabdhi hotI hai| sapanoM ke luTane kA duHkha tuma kyA jAno uttejanAoM kA niyantraNa kramazaH hA~, aindriya uttejanAoM kA niyaMtraNa kramazaH kiyA jAnA caahie| A~kha tumhArI TUTe sapane kaba Dho pAI? jitane aMza meM rAgabhAva vigalita hone para cAritrika kSamatA utpanna khilatI bagiyA para apanA bhI haka jatA rahe huI hai utane hI aMza meM aindriya uttejanAoM kA damana karanA yukta hai| sveda bahAte kina pA~voM meM par3I bivAI? aisA hone para cAritrika vikRti ke lie avakAza na rhegaa| tuma bajAya isake ki koI citra banAte, unmukta bhoga damana kA vikalpa nahIM kainavAsa para khiMcI lakIreM miTA gye| vairAgyavihIna athavA kSamatAvihIna indriyadamana se cAritrikavikRtiyA~ utpanna hotI haiN| unase bacane ke lie phrAyaDa ne jo unmukta bhoga kA upAya batalAyA hai vaha bhAratIya AcAra saMhitA meM aMgIkRta nahIM kiyA gayA, kyoMki yaha to usa auSadhi ke samAna amRtaghaTa hI jina oThoM kI pyAsa rahI ho, hai jo rogI ko eka sAdhAraNa roga se bacAne ke lie usase bhI bhayaMkara ve zivakaNThoM kA garala pacAnA kyA jAneM? roga se grasta kara detI hai| icchAoM kA vairAgyavihIna damana jitanA hAnikAraka hai usase bhI kahIM jyAdA ghAtaka unmukta bhoga hai| isake ghATa parAye nAva lagA baiThe jo apanI lomaharSaka pariNAma hama amerikA jaise svacchanda bhogI dezoM meM dinoMdina ve patavAroM kA dharama nibhAnA kyA jAneM? bar3hatI huI vikSiptatA aura AtmahatyAoM ke rUpa meM dekha sakate haiN| tuma bajAya isake ki khatarA mola uThAte niSkarSa yaha hai ki aindriya uttejanAoM ke zaktyanusAra kramika saMgharSoM ko tahakhAnoM kI rAheM dikhA gye| damana se icchAoM kA nAr3ItantrIya yA snAyavika srota niSkriya ho jAtA hai| ataH icchAoM ke visarjana meM indriyadamana utanA hI abhyudaya nivAsa, 36/bI, maitrI bihAra, manovaijJAnika sAdhana hai jitanA viSayoM se vairaagy| supelA, bhilAI, durga (chattIsagar3ha) 137, ArAdhanA nagara bhopAla-462003 maI 2001 jinabhASita 18
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsmaraNa choTe miyA~ subhAna allAha * paM. mUlacanda luhAr3iyA bAta taba kI hai jaba san 1976 meM parama | ne bhI AcAryazrI ko tanika bhI vicalita nahIM | jIvita rahanA kaThina hai| isa samaya inako bApUjanIya AcArya vidyAsAgara mahArAja | kiyaa| usa samaya maiM vahA~ hI baiThA thaa| maiMne behoza ho jAnA caahie| kintu inake cehare para budelakhaNDa meM prathama bAra praveza kara kaTanI | bhI patra par3hA, AcAryazrI mauna, ciMtanalIna baiThe khilA smita hAsya evaM divya teja inake pahu~ce the| kaTanI pahu~cane se pUrva hI AcArya | the| maiM, vAtAvaraNa kI stabdhatA ko bhaMga karate jIvita bane rahane kI ghoSaNA kara rahe haiN| DAkTara zrI svayaM to asvastha the hI kintu unake hue bolA- AcAryazrI! kSullaka jI kI sAhaba ne kahA maiM to Azcarya cakita hU~, ina gRhastha avasthA ke sahodara evaM prathama sAdhu samAdhi kI sthiti meM to Apako kaTanI mahAtmA jI ke Age to meDikala vijJAna ke ziSya kSullaka samayasAgara jI bhI kaTanI | padhAranA hI caahie| aise avasara para to niyamoM | siddhAMta phela hote laga rahe haiN| Akara tIvra jvara se pIr3ita ho ge| jvara kI upekSA karane kI bhI Agama AjJA detA paMDita jI ne Age kahA kintu Aja niraMtara banA rahane lagA aura 105-106 | hai| AcAryazrI ne mauna todd'aa| kahane lage aba | prAtaH kAla se kSullaka jI ke svAsthya meM DigarI ko chUne lgaa| cAturmAsa sthApanA kA merA kaTanI jAnA saMbhava nahIM hai| yadi kadAcit Azcarya janaka parivartana parilakSita ho rahA hai| samaya nikaTa A rahA thaa| AcArya zrI ke mana kSullaka jI kI samAdhi kA avasara A bhI jvara bhI kama huA hai aura inhoMne AhAra ke meM nagarIya kSetra ko chor3akara tIrthakSetra kuMDalapura jAe to paMDita jI bhalI prakAra samAdhi karAne samaya auSadhi, dUdha Adi bhI liyA hai| dina meM cAturmAsa karane ke bhAva the| kintu svayaM meM sakSama haiN| unhoMne mujhe kahA ki paMDita jI meM dhIre-dhIre sthiti sudharatI sI laga rahI hai| kI asvasthatA evaM kSullaka jI kA tIvra jvara | ko likha do ki samAdhi kA avasara Ane para hama aMdara kamare meM kSullaka jI ke darzana karane kuMDalapura ke liye prasthAna karane meM bAdhaka bana | Apa AgamAnusAra samAdhi karA deveN| maiM | phuNce| icchAmi nivedana kara baitthe| kSullaka jI rahe the| AcArya zrI paristhitiyoM ke dvaMdva meM jAnatA thA ki AcArya zrI prAyaH apanA nirNaya ke bhItara kA adhyAtma AdhArita dRr3ha Atma nirNaya nahIM kara pA rahe the| aMta meM aMtara meM nahIM badalate haiN| ataH unase adhika Agraha vizvAsa cehare para khilI smita muskAna evaM baiThe sahaja nispRhI saMta kI vijaya huI aura | karanA sArthaka nahIM hai| maiMne AcAryazrI se kahA teja ke rUpa meM bAhara dikhAI de rahA thaa| isa adhyAtma ke saMbala se utpanna sAhasa ke bala yadi ApakI AjJA ho to hama kaTanI cale adhyAtma ke Age roga ghuTane Teka detA hai| para AcAryazrI kSullaka samaya sAgara jI ko | jaaeN| AcAryazrI ne sahaja bhAva se uttara diyA asAtA vedanIya asahAya ho bhAga khar3A hotA tIvra asvasthatA kI dazA meM kaTanI meM hI jaisI tumhArI icchaa| hai| hameM to kSullaka jI mahArAja kA aMga-aMga chor3akara kuMDalapura kI ora bihAra kara ge| hama donoM kAra meM baiThakara sAyaMkAla unake svAsthya meM sudhAra ke samAcAra de rahA bhAI kA moha na sahI, kintu apane prathama yuvA kaTanI A ge| kAra kaTanI meM zikSA saMsthAna thaa| hamAre pUchane para kSullaka jI bole maiM ziSya kA rAga bhI usa mahAna saMta ko apane bhavana ke sAmane rukI, jahA~ kSullaka jI bilkula ThIka huuN| nizcaya se nahIM DigA skaa| virAja rahe the| bAhara dAlAna meM paMDita jI, jo | paMDita jI apane kahe hue muhAvare ke AcAryazrI ke kuMDalapura pahu~cane ke 1-2 sAmAyika se uThe hI the, mila ge| maiMne pUchA. | prasaMga meM bole ki bar3e mahArAja AcAryazrI kI dina bAda hI maiM aura mere sAthI dIpacaMda jI paMDita jI kSullaka jI mahArAja kaise haiM?' sahana zIlatA to hamane dekhI ki ve apanI caudharI vahA~ pahu~ca gae the| AcAryazrI ke paMDita jI kA diyA huA vaha uttara Aja bhI asvastha dazA meM bhI kaTanI se bihAra kara prasthAna karane ke bAda kaTanI meM kSullaka jI | mere kAnoM meM gUMjatA rahatA hai| paMDita jI bole kuMDalapura pahu~ca gae, kintu ina choTe mahArAja kA svAsthya adhika kharAba hone lgaa| eka | 'bar3e miyA~ so bar3e miyA~, choTe miyA~ subhAna kSullaka jI kI sahanazIlatA, dhairya, samatA dina jaba kSullaka ke svAsthya kI sthiti | allaah'| unhoMne Age kahA kala kSullaka jI dekhakara to hama saba Azcarya cakita the| zarIra atyaMta ciMtA janaka banI to paM. jaganmohana | kI sthiti atyaMta ciMtA janaka ho gaI thii| | meM 106-107 DigrI jvara aura cehare para lAla jI zAstrI ne patra lekara eka vyakti ko jvara ne 107 DigrI ko chU liyA thaa| kaTanI smita hAsya mAnoM kucha huA hI na ho| ye choTe kAra se kuMDalapura bhejaa| patra meM paMDitajI ne | meM vardhA se saMta binobA bhAve ke vyaktigata mahArAja to mauta ke muMha meM pahu~ca kara isa taraha AcArya zrI se nivedana kiyA thA ki kSullaka DAkTara Ae hue the| hamane unako kSullaka jI muskarAte rahe ki mauta bhI Dara kara bhAga gii| jI mahArAja atyaMta asvastha haiM, samAdhi kI mahArAja ko dekhane bulaayaa| DAkTara sAhaba ne isIlie maiMne kahA thA 'bar3e miyA~ to bar3e sthiti bana gaI hai ataH ve turaMta kaTanI padhAra kSullaka jI kI nAr3I, hRdaya, rakta cApa Adi miyA~, choTe miyA~ subhAna allaah|' jaaveN| paMDita jI ne salAha dI thI ki aisI | kA parIkSaNa kiyA aura kuchasamaya bAda bAhara madanagaMja-kizanagar3ha- 305801 ApAtakAlIna paristhiti meM Apa kAra kA | Akara bole bhAI sthiti to bahuta gaMbhIra hai| (jilA- ajamera) rAjasthAna upayoga kara leveN| patra ke ina gaMbhIra samAcAroM | hamAre meDikala vijJAna ke anusAra to inakA | -maI 2001 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mUkamATI' meM prazAsanika evaM nyAyika dRSTi * sureza jaina, AI.e.esa. AcArya vidyAsA racanAkAra ne apekSA kI Agara jI dvArA vira_ 'mUkamATI' AcArya zrI vidyAsAgara jI kA yugAntarakArI mahAkAvya | hai ki ve siMhavRtti apacita mahAkAvya muukhai| mahAkAvya ke sAtha-sAtha yaha eka vizvakoSa bhI hai| 'mahAbhArata' ke viSaya naayeN| mAnavIya hitoM ke mATI bhAratIya saMskRti meM kahA gayA hai : 'dharma, artha, kAma aura mokSa se sambandhita jo jJAna isameM | viparIta siddhAnta vimukha kI mahattvaparNa dharohara hai|| hai vahI anyatra hai aura jo isameM nahIM hai vaha kahIM bhI nahIM hai|' aisA hI makamATI hokara koI samajhautA na paramadhAma nainAgiri kI ke viSaya meM bhI kahA jA sakatA hai| usameM kAvyalakSaNabhUta rasAtmakatA to | kreN| mAyAcAra evaM ADaMmATI meM mUkamATI mahA- hai hI, vaha dharma, artha, kAma aura mokSa se saMbaMdhita vibhinna jJAtavyoM se bhI baroM se svayaM ko alaga kAvya kI pUrNatA kI | paripUrNa hai| prazAsana aura nyAya artha aura kAma ke aMga haiN| una para bhI | rakhate hue sadaiva viveka jAnakArI pUrNatA ke kucha samIcIna dizAnirdeza mUkamATI meM upalabdha hai| prastuta zodhapUrNa Alekha meM | pUrNa nirNaya lekara samAja hI kSaNoM bAda prApta kara | unhIM kA anusaMdhAna kiyA gayA hai| meM ucca koTi ke prazAhameM hArdika prasannatA sanika evaM nyAyika mAnahuI thii| isake pUrva variSTha vidvAnoM, sAhitya- / sthApita karanA Avazyaka hai jisase U~ce pada | daNDa sthApita kreN| yathAkAroM evaMapanI patnI vimalA jaina, jilA evaM para baiThakara unheM sAdhAraNa se sAdhAraNa vyakti pIche se kabhI kisI para satra nyAyAdhIza, ke sAtha baiThakara isa lekhaka ke sAtha mAnavIya vyavahAra karane meM hInatA kA dhAvA nahIM bolatA siMha, ne nainAgiri kI siddhazilA para virAjamAna anubhava na ho| yadi rAjanItijJa, nyAyavida garaja ke binA garajatA bhI nahIM, AcArya vidyAsAgara jI ke madhura kaNTha se isa aura prazAsaka AcArya zrI ke saMdeza kA aura/binA garaje/kisI para barasatA mahAkAvya kI aneka paMktiyA~ sunane kA zatAMza bhI apane jIvana meM utAra leM to ve bhI nahIM anupama saubhAgya prApta kiyA thaa| aura hama laukika evaM AdhyAtmika sampannatA yAnI mAyAcAra se dUra rahatA hai siMha nainAgiri meM janamI yaha mUkamATI | ke sarvocca zikhara para pahu~ca sakate haiN| siMha viveka se kAma letA hai, pratyeka mAnava meM zAzvata jIvanamUlyoM kI | mUkamATI hameM aise sUtra upalabdha karAtI . sahI kAraNa kI ora hI sthApanA kara saMskRti ke vikAsa meM apanA | hai jinakA avalambana kara hama mAnavatA kI sadA dRSTi jAtI hai siMha kii| mahattvapUrNa yogadAna karatI hai| yaha pratyeka U~cAiyoM kA sparza kara sakate haiM aura adhikAMza nyAyika evaM prazAsanika vyakti ko saMjIvanI zakti pradAna karatI huI rAjanIti, nyAyapAlikA aura kAryapAlikA ke adhikArI apane zArIrika sukha, padonnati apanI utkRSTa vaicArika krAMti ke dvArA yugIna aMga banakara rASTra meM sukha zAnti kA vAtAvaraNa evaM vetanavRddhi ke ciMtana meM aharniza saMlagna jIvanAdarzoM kI sthApanA karatI hai| pisanahArI nirmita karane meM aham bhUmikA nibhA sakate rahate haiN| unake liye nimnAMkita paMktiyA~ kI mar3hiyA meM prAraMbha huI tathA pArasanAtha kI vAstavika jIvana lakSya nirdhArita karane kI haiN| nIce una sUtroM kA udghATana kiyA jA rahA samavazaraNa bhUmi meM pUrI huI mUkamATI vizva | hai| preraNA detI haiMke pratyeka prANI ko vikAsa ke samAna evaM bhoga par3e haiM yahIM/bhogI calA gayA, prazAsakoM ke utthAna ke lie ahaMkArasamucita avasara upalabdha karAtI hai aura yoga par3e haiM yahIM/yogI calA gayA, zUnyatA evaM iMdriya saMyama kI sarvaprathama prakAza staMbha kI bhA~ti usake utkarSa kA patha kauna kisake lie/dhana jIvana ke AvazyakatA haiprazasta karatI hai| lie, vikAsa ke krama taba uThate haiM, mAnava dharma ke binA rAjanIti, nyAya yA jIvana dhana ke liye? jaba mati sAtha detI hai, pAlikA aura kAryapAlikA paMgu hotI haiM mUlya kisakA/tana kA yA vetana kA, jo mAna se vimukha hotI hai, kyoMki pratyeka vyavasthA mAnava ko kendra meM jar3a kA yA cetana kA? aura rakhakara hI nirmita kI jAtI hai| vyavasthA kA pratyeka adhikArI ko puruSArtha evaM yaha trikoNa samAja kA AdhArabhUta evaM vinAza ke krama taba juTate haiM, parizrama kI preraNA dete hue puruSArtha evaM parizrama mahattvapUrNa aMga hai| Aja rAjanItika, nyAya jaba rati sAtha detI hai, ke jIvaMta zIrSa puruSa kahate haiM - evaM prazAsakIya paMgutA apane zikhara para hai| jo mAna se pramukha hotI hai| bAhubala milA hai tumheM, karo puruSArtha hameM apane rAjanItijJoM, nyAyavidoM evaM utthAna-patana kA yahI Amukha hai| sahI, prazAsakoM meM mAnavatA ke zAzvata mUlya | prazAsakoM evaM nyAyika adhikAriyoM se | puruSa kI pahacAna karo sahI, maI 2001 jinabhASita 20
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ - parizrama ke binA tuma, navanIta kA golA nigalo bhale hI, kabhI pacegA nahIM vaha, pratyuta jIvana ko khatarA hai| nyAyika-prazAsanika adhikArI kA yaha kartavya hai ki vaha sahI vyakti para anugraha kare evaM samAja virodhI AcaraNa ko niyaMtrita kare ziSToM para anugraha karanA, sahaja prApta zakti kA, sadupayoga karanA hI dharma hai| aura duSToM kA nigraha nahIM karanA, zakti kA durupayoga karanA hai, adharma rAjya zAsana dvArA apane adhInastha alpa vetanabhogI karmacAriyoM ko paryApta vetana evaM suvidhAe~ dI jAveM aura unheM vikAsa ke avasara upalabdha karAye jaaveN| ina siddhAntoM kA citraNa nimnAMkita paMktiyoM meM utkRSTa DhaMga se kiyA gayA hai thor3I sI/tana kI bhI cintA honI cAhie, tana ke anurUpa vetana anivArya hai, mana ke anurUpa vizrAma bhii| mAtra damana kI prakriyA se, koI bhI kriyA, phalavatI nahIM hotI jo ki mahA ajJAnatA hai, prANadaNDa se auroM ko to zikSA dUradarzitA kA abhAva, milatI hai, para ke lie nahIM, parantu, jise daNDa diyA jA rahA hai, apane lie bhI ghAtakA usakI unnati kA avasara hI smaapt| nahIM-nahIM-nahIM/abhI lauTanA nhiiN| daNDa saMhitA isako mAne yA na mAne abhI nahIM-kabhI bhI nahIM, krUra aparAdhI ko, kyoMki abhI/AtaMkavAda gayA nahIM, krUratA se daNDita karanA bhI usase saMgharSa karanA hai abhI eka aparAdha hai, yaha kRta saMkalpa hai apane dhRva para dRddh'| nyAya mArga se skhalita honA hai| jaba taka jIvita hai AtaMkavAda nyAya zAstra kA yaha sarvamAnya siddhAnta zakti kA zvAsa le nahIM sakatI/dharatI | hai ki corI karane vAlA tathA corI kI preraNA dene vAlA donoM samAna rUpa se doSI haiN| yaha, ye A~khe aba/AtaMkavAda ko dekha nahIM AcArya zrI isa siddhAnta se bhI Age bar3hakara sakatI udghoSa karate haiMki cora ko corI kI preraNA ye kAna aba/AtaMkavAda kA nAma suna dene vAlA cora se adhika doSI hainahIM sakate, cora itane pApI nahIM hote, yaha jIvana kI kRta saMkalpita hai ki jitane kI coroM ko paidA karane vaale| usakA rahe yA isakA __rAjanIti, prazAsana aura nyAyapAlikA yahA~ astitva eka kA rhegaa| rAjyazakti ke mahatvapUrNa staMbha hai| manuSya ko ina zaktistaMbhoM ke vibhinna padoM para sadaiva __adhikAriyoM ke lie santa samAgama bane rahane kI tRSNA ghera letI hai| yaha tRSNA jIvana meM saMtoSa ke AvirbhAva kA amodha atyadhika kaSTa dAyaka hotI hai| pada lipsA ke upAya hai duSpariNAmoM ko kavi ne nimna paMktiyoM meM saMta samAgama kI yahI to sArthakatA rekhAMkita kiyA hai aura usase dUra rahane kI preraNA dI haisaMsAra kA anta dikhane lagatA hai, jitane bhI pada haiM, samAgama karane vAlA bhale hI, ve vipadAoM ke Aspada haiM, turanta saMta saMyata/bane yA na bane pada lipsA kA viSadhara vaha isameM koI niyama nahIM hai/kintu vaha bhaviSya meM bhI hameM na sa~ghe, saMtoSI avazya banatA hai| basa yahI kAmanA hai, vibho| sahI dizA kA prasAda hI adhikAriyoM ke lie santa ko yaha sahI dazA kA prAsAda hai| sIkha mAnanIya hai__ daNDasaMhitA kA pramukha lakSya aparAdhI dharatI kI pratiSThA banI rahe, kI uddaNDatA ko dUra karanA hai, use krUratApUrvaka aura pIr3ita karanA nhiiN| AcAryazrI kAMTo ko kATane hama sabakI, kI nahIM balki unake ghAvoM ko sahalAne kI zikSA dete haiN| ve pApI se nahIM pApa se, paMkaja dharatI meM niSThA ghanI rahe bs| se nahIM paMka se ghRNA karane kI sIkha dete haiM 30, nizAta kAlonI, bhopAla (ma.pra.)-462003 zAsana kA mahattvapUrNa kAryakrama hai alpa bacata ke liye protsaahn| AcArya zrI ne yaha tathya ina paMktiyoM meM abhivyakta kiyA hai dhana kA mitavyaya karo, ati vyaya nahIM, apavyaya to kabhI nahIM, bhUlakara svapna meM bhI nhiiN| deza tathA pradeza meM phailatA huA AtaMka sAmAnya jana kI satata upekSA, upahAsa, zoSaNa aura apamAna kA pariNAma hai| yaha sthApita karate hue AcArya zrI nIti-nirdhArakoM ko mahattvapUrNa mArgadarzana dete haiMmAna ko TIsa pahu~cane se hI, AtaMkavAda kA avatAra hotA hai| atipoSaNa aura atizoSaNa kA bhI yahI pariNAma hotA hai taba jIvana kA lakSya banatA hai, zodha nahIM, badale kA bhAva prtishodh| ko'ndho yo'GkAryarataH ko vadhiro yaH zrRNoti na hitaani| ko mUko yaH kAle priyANi vaktuM na jaanaati|| - andhA kauna hai? jo anucita kArya meM lagA hai| baharA kauna hai? jo hita kI bAta nahIM suntaa| gUMgA kauna hai? jo samaya para priya bolanA nahIM jaantaa| --maI 2001 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA kyA tIna kama nau karor3a munirAja hamezA madhya loka meM vidyamAna rahate haiM ? samAdhAna chaThe guNasthAna se caudahaveM guNasthAna taka ke munirAjoM kI saMkhyA Agama meM isa prakAra varNita hai- pramattasaMyata 59398206 + apramatta saMyata 29699103 + tInoM upazamaka 897 + upazAMta moha 299 + tInoM kSapaka 1794 + kSINa moha 598 + sayogakevalI 898502 + ayoga kevalI 598 = 89999997 zaMkA samAdhAna aba prazna yaha hai ki yaha saMkhyA zAzvata munirAjoM kI hai yA utkRSTatayA hai| isa saMbaMdha meM sarvArthasiddhi ke anta meM diye gaye AcArya prabhAcandra viracita vRttipada, pRSTha 395 paMkti 19 meM likhA hai 'sarve'pyete pramattAdyayogakevalyantAH samuditA utkarSeNa yadi kadAcidekasmin saMbhavanti tadA trihInanavakoTisaMkhyA eva bhavanti / ' arthapramatta saMyata se lekara ayoga kevalI paryanta ye sabhI saMyata utkRSTarUpa se yadi eka samaya meM ekatra hote haiM to unakI saMkhyA tIna kama nau karor3a hotI hai| isase yaha to spaSTa ho jAtA hai ki tIna kama nau karor3a saMkhyA zAzvata nahIM hai balki utkRSTatA kI apekSA hai| lekina AcArya prabhAcandra jI ne jo 'eka samaya meM ekatra hote haiM likhA haiM' usakA tAtparya isa prakAra samajhanA cAhie 'saMyatoM kI yaha saMkhyA kabhI bhI eka samaya meM na jAnakara vivakSA bheda se kahI jAnI caahie| kAraNa ki na to upazama zreNI ke cAroM guNasthAnoM meM se pratyeka meM eka hI samaya meM apane- apane guNasthAna kI saMkhyA prApta honA saMbhava hai aura na kSapaka zreNI ke cAroM guNasthAnoM meM se pratyeka meM eka hI samaya meM apane apane guNasthAna kI utkRSTa saMkhyA prApta honA saMbhava hai| hA~, upazama zreNI aura kSapakazreNI ke pratyeka guNasthAna meM, krama se apane apane guNasthAna kI saMkhyA kA kAla-bheda se avazya prApta honA saMbhava hai| kAraNa ki jo jIva 8 samayoM meM ina zreNiyoM ke AThaveM guNasthAna meM car3heM, ve hI to antamuhUrta bAda nauveM guNasthAna meM pahu~cate haiN| isI prakAra Age bhI jAnanA cAhie aura isa prakAra samaya bheda se antarmuhUrta ke bhItara saba saMyatoM kI ukta saMkhyA bana jAtI hai, yahA~ aisA abhiprAya samajhanA caahie| (sarvArthasiddhi jJAnapITha prakAzana kA saMpAdakIya pU. 5-6 paMDita phUlacaMda jI siddhAMtAcArya) isase yaha spaSTa hotA hai ki eka samaya meM, kabhI bhI na to tIna kama nau karor3a muni hue haiM aura na ho hI sakate haiN| sAmAnya buddhi se bhI vicAraNIya hai ki yadi ayogakevalI guNasthAna meM 598 muniyoM kI saMkhyA zAzvata mAna lI jAe, to ayogakevalI guNasthAna kA kAla 5 laghu akSara pramANa hone se, 5 laghu akSara kAla meM 598 jIvoM ko siddha pada prApta ho jAegA arthAt 6 mahIne 8 samaya meM asaMkhyAt jIva siddha bana jAe~ge jo spaSTa rUpa se Agama bAdhita hai| zaMkA janmakalyANaka ke samaya jina ratnoM kI varSA hotI hai ve kyA vAstavika hote haiM? - maI 2001 jinabhASita 22 paM. ratanalAla vainADA samAdhAna tIrthaMkara bhagavAna ke janma kalyANaka yA AhAra caryA ke samaya jo ratna varSA hotI hai, ve ratna sacce hI hote haiM, sAtha meM anamola bhI uttarapurANa pRSTha 378 para isa prakAra kahA hai - magadhadeza ke kitane hI vaizyaputra dvArAvatI nagarI phuNce| vahA~ unhoMne bahuta se zreSTha ratna kharIde, jo bhagavAna neminAtha ke garbha evaM janma kalyANaka ke samaya devoM dvArA barasAye gaye the aura rAjagRhI jAkara una ratnoM ko bheMTa dekara ardhacakrI jarAsaMdha ke darzana kiye| jarAsaMdha una ratnoM ko dekhakara cauMka uThA aura usane una vaizyaputroM se unakI prApti kA rahasya puuchaa| uttara meM vaizyaputroM ne kahA ki bhagavAna neminAtha kI utpatti kA kAraNa hone se jo saba nagariyoM meM uttama hai tathA yAcakoM se rahita hai aisI dvArAvatI nagarI meM bahuta se ratna vidyamAna haiN| hamane ye ratna vahIM se prApta kie haiN| ina vacanoM ko sunakara aura dvArAvatI ke vaibhava kA anumAna kara jarAsaMdha krodha se aMdhA ho gayA aura yAdavoM kA nAza karane ke liye nikala pdd'aa| vIravardhamAnacaritra ( jJAnapITha prakAzana pRSTha-125-26) meM isa prakAra likhA hai- tIrthaMkara vardhamAna kI rAjA kUla ke yahA~ prathamapAraNA hone para rAjA ke AMgana meM aMdhakAranAzaka anamola karor3oM maNiyoM kI sthUla, akhaNDa, saghana dhArAsamUhoM se phUloM kI sugaMdhI se mizrita jala varSA ke sAtha AkAza se bhArI ratna varSA huI, jisake dvArA sAre rAjAMgaNa ko pUrita dekhakara sabhI Azcaryacakita ho rahe the| isesa yaha spaSTa hai ki ye ratna anamola hote haiM. vAstavika hote haiM tathA nagarI meM arthAbhAva ko samApta kara dhana se pUrita karane ke liye devoM dvArA barasAye jAte haiN| zaMkA- cAra Ayu ko apratipakSI tathA cAra gati ko pratipakSI kyoM kahA gayA hai ? samAdhAna jo prakRtiyAM apratipakSI hotI haiM una prakRtiyoM kA jisa samaya baMdha hotA hai, usa samaya unakA apanA hI baMdha hotA hai, aura jaba baMdha nahIM hotA taba nahIM hotA hai / parantu jo prakRtiyA~ sapratipakSI hotI hai, unake samasta bhedoM meM se kisI bhI eka bheda kA baMdha prati samaya hotA hI hai (baMdha vyucchitti kAla taka ) / isa paribhASA ke anusAra cAra Ayu apratipakSI hai kyoMki jina samayoM meM inakA baMdha hotA hai, unhIM samayoM meM inakA baMdha hotA hai, anya samayoM meM inakA baMdha nahIM hotA tathA cAra gatiyA~ pratipakSI kahI gaI haiM, kyoMki inameM se kisI eka gati kA baMdha pratisamaya hotA hI rahatA hai| zaMkA- AlU meM kitane jIva pAye jAte haiM aura ve bAdara haiM yA sUkSma ? samAdhAna- AlU (sAdhAraNa) sapratiSThita pratyeka vanaspati kA skandha hai| eka AlU meM asaMkhyAta sAdhAraNa zarIra hote haiM aura pratyeka sAdhAraNa zarIra meM anantAnanta nigodiyA jIvoM kA nivAsa hotA hai| ye sabhI nigodiyA bAdara tathA sUkSma donoM hote haiN| kahA bhI haibAdara suhama NigodA, baddhA puTThA ya eymeenn| te hu aNaMtA jIvA, mUlayathUhallayAdIhiM // (zrIdhavala pu. 14 pR.231) .
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha - bAdara nigoda jIva aura sUkSma nigoda jIva ye paraspara baddha aura spaSTa hokara rahate haiN| tathA ve anaMta jIva haiM jo mUlI, thUara tathA adarakha Adi ke nimitta se hote haiN| paM. ratanacaMda jI mukhtAra, jIvakAMDa kI TIkA pRSTha 270 para likhate haiM- mUlI, thUhara AIka Adi tathA manuSya Adi ke zarIroM meM asaMkhyAta lokapramANa nigoda zarIra hote haiN| vahA~ eka-eka nigoda zarIra meM anaMtAnaMta bAdara nigoda jIva aura sUkSma nigoda jIva prathama samaya meM utpanna hote haiN| ye eka zarIra meM baddha spRSTa hokara rahate haiN| AlU meM rahane vAle ye jIva, A~khoM se dikhAI nahIM pdd'te| inake zarIra kI avagAhanA manAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai ataH ye dUrabIna Adi yaMtroM ke dvArA bhI dikhane meM nahIM Ate haiN| isa prakAra AlU ke yA anya kisI bhI kandamUla ke eka kaNa kA bhakSaNa karane meM bhI anantAnanta nigodiyA jIvoM kI hiMsA hotI hai| zaMkA- aisA sunate haiM ki tIrthaMkara apanI gRhastha avasthA meM NamokAra mantra kA uccAraNa nahIM krte| jabaki bhagavAna pArzvanAtha ne sarpa ke jor3e ko NamokAra mantra sunAyA thaa| spaSTa kreN| samAdhAna caubIsa tIrthaMkaroM ke caritra kA varNana karane vAlA sabase prAcIna evaM prAmANika grantha uttarapurANa ( racayitA AcArya guNabhadra) hai| isameM bhagavAna pArzvanAtha ke caritra meM isa prakAra likhA hai- 'nAgI nAgaha saMprAptazamabhAvI kumArata (77/118) babhUvaturahIndrazca tatpatnI ca pRthuzriyo ( 77/119) / artha- sarpa aura aura sarpaNI kumAra ke upadeza se zAntibhAva koprApta hue aura marakara bahuta bhArI lakSmI ko dhAraNa karane vAle dharaNendra aura padmAvatI hue / bhAvArthabhagavAna pArzvanAtha jaba krIr3A karane ke liya nagara se bAhara gaye the taba unake sAtha eka subhauma kumAra bhI the| ve jaba tapasvI ke pAsa pahu~ce taba usake ahaMkAra ko dekhakara subhaumakumAra ne usa tapasvI ko upadeza diyaa| usa upadeza ko sunakara sarpa aura sarpaNI zAntibhAva ko prApta hue aura marakara dharaNendra aura padmAvatI hue / ina vacanoM ke anusAra - granthasamIkSA sadalagA ke saMta kavi zrI lAlacandra jaina rAkeza prakAzaka jJAnodaya vidyApITha vallabha nagara, bI. eca.I.ela. bhopAla, ma.pra. evaM digambara jaina muni saMgha sevA samiti, mahAvIra vihAra, gaMja bAsodA . (ma.pra.) mUlya- 50 rupaye, pRSTha 204 kavi ne sahaja, subodha prasAdaguNamayI viziSTa zailI meM eka aise mahAn santa paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI kI jIvanI apanI kAvya dhArA se niHsyUta kI hai, jinase sampUrNa bhArata varSa bhagavAna pArzvanAtha ne sarpa ke jor3e ko NamokAra mantra nahIM sunAyA thA, yaha spaSTa hotA hai| zaMkA- kyA Ayu karma kA bandha jIva ko eka paryAya meM eka bAra hI hotA hai yA adhika bAra bhI hotA hai ? " " " " samAdhAna- eka jIva ke eka bhava meM Ayu bandha ke yogya ATha apakarSa hote haiN| ina ATha apakarSo meM Ayu karma kA bandha adhika se adhika AThoM bAra bhI ho sakatA hai jaisA ki zrI dhavala pu. 10 pRSTha 233 para kahA hai 'karmabhUmi ke manuSya aura tiryaca apanI bhujyamAna Ayusthiti ke do vibhAga bIta jAne para vahA~ se lekara asaMkSepAddhA kAla taka parabhava saMbaMdhI Ayu ko bA~dhane ke yogya hote haiN| unameM Ayubandha ke yogya kAla ke bhItara kitane hI jIva ATha bAra kitane hI sAtabAra, kitane hI chahabAra kitane hI pAMcabAra, kitane hI cAra bAra kitane hI tInabAra kitane hI do bAra kitane hI ekabAra Ayu bandha ke yogya pariNAmoM se pariNata hote haiM, zeSa nirupakramAyuSka jIva apanI bhujyamAna Ayu meM chaha mAha zeSa rahane para Ayu baMdha ke yogya hote haiN| yahA~ bhI isI prakAra ATha apakarSoM ko kahanA caahie| isase spaSTa hotA hai ki cAroM hI gatiyoM ke jIva adhika se adhika ATha bAra aura kama se kama eka bAra Ayubandha avazya karate haiM / itanA avazya hai ki eka jIva eka bhava meM eka hI Ayu kA bandha karatA hai (dekheM karmakANDa gAthA 642) arthAt yadi koI jIva eka bhava meM ATha bAra Ayu karma bandha karatA hai to usane prathama bAra meM jisa Ayu kA bandha kiyA hogA anya bAroM meM usI Ayu kA bandha hogA / arthAt yadi prathama apakarSa meM devaAyu kA bandha kiyA hai to anya apakarSo meM Ayu bandha hotA hai to deva Ayu kA hI hogA anya Ayu kA nhiiN| yadi AThoM apakarSa kAloM meM Ayu baMdha na ho to aMtima asaMkSepAddhA kAla meM to Ayu baMdha ho hI jAtA hai| 'sada lagA ke ke santa' 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) ke AbAlavRddha sabhI suparicita haiN| racanAkAra ne isa kRti ke dvArA aneka aparicita yA alpajJAta prasaMgoM kA jJAna karAkara jana sAmAnya ke zAna meM vRddhi kI hai| hindI bhASI kSetra ke pAThakoM ko to racanA suvodha hai hI, dakSiNabhArata meM bhI lokapriya ho skegii| isa upayogI kAvyakRti ke racayitA aura prakAzaka donoM sAdhuvAda ke pAtra haiN| racanA kathya aura abhivyaMjanA- zilpa kI dRSTi se prabhAvo tpAdaka hai| dezaja zabda aura muhAvare nagIne kI bhA~ti jar3e hue haiN| 'rAkeza' jI kI pratibhA aura vaiduSya kI jJApaka isa kRti kA sarvatra svAgata hogA, aisA vizvAsa hai| DaoN. bhAgacanda jaina 'bhAgendu' maI 2001 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara mahAvIra ke upadezoM upadezoM kI prAsaMgikatA vidyAvAridhi DaoN. mahendra sAgara pracaMDiyA, DI.liT. | par3A huA thA / parade ko haTAye binA eka kA bhI udaya-utthAna sambhava nahIM thA, phira sarvodaya kI bAta to bahuta dUra thI / bhagavAn mahAvIra ne saMnyAsa lekara dvAdazI tapazcaryA ke byAja se apane ura- antara meM vItarAgatA ko jAgrata kiyA / caturvidha saMgha kI sthApanA kara zramaNa zramaNI aura zrAvaka-zrAvikA samAna rUpa se sabhI ke lie AtmoddhAra ke dvAra khola diye| jIvana aura jagata ke saMcAlana meM kAlacakra kI bhUmikA mahattvapUrNa hai| usakA nitya aura nirantara hrAsa aura vikAsa jIvana aura jagata kI avanati aura unnati kA pratIka hai| kAlacakra ke caMkramaNa meM jainadharma ke puraskarttA tathA prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeva karmakalA kA pravartana karate haiN| tIrthaMkarI paramparA meM bhagavAn mahAvIra antima aura caubIsaveM tIrthaMkara the| jainadharma vastutaH prAkRta dharma hai, koI mata vizeSa nahIM mata kisI na kisI mahAna AtmA dvArA pravartita hotA hai| jaina dharma kA samayasamaya para tIrthaMkara tathA mahAmanISI munivRnda dvArA pracAra aura prasAra hotA rahA hai| kAlacakra ke prAraMbha meM bhoga- bhUmi kI suvidhA upalabdha thii| isake uparAnta tIrthaMkara RSabhadeva karmabhUmi kA pravartana karate haiN| vizva ke prAcInatama dharmagrantha Rgveda meM aneka sthaloM para inakA ullekha upalabdha hai| yajurveda meM bhagavAna RSabhadeva muktidAtA ke rUpa meM samAdRta haiN| atharvaveda meM unheM Atmika balazAlI tathA prema kA Aloka puruSa mAnA gayA hai| vaidika vAGmaya meM RSabhadeva agnideva paramezvara rudra, kezava, hiraNyagarbha, prajApati, brahmA, viSNu tathA sUryadeva ke rUpa meM pUjita haiN| bhagavAn RSabhadeva ke jyeSTha putra cakravartI bharata ke nAma para isa vizAla deza kA nAma bhAratavarSa par3A aura vidyAvaividhya, kalA tathA lipi (brAhmI lipi) kA sUtrapAta karane vAle bhagavAn RSabhadeva kI paramparA ke antima tIrthaMkara tathA satya-ahiMsA ke masIhA bhagavAna mahAvIra loka meM samAdata rahe haiN| bhagavAna mahAvIra vizvAtmA ke pratinidhi the| Aja se 26 sau varSa pUrva ve vaizAlI ke rAja gharAne meM utpanna hue| usa samaya samAja meM adharma hI dharma thaa| saMskRti ke sthAna para vikRti kA bolavAlA thaa| tatkAlIna samAja meM nArI nirI nirAdRta aura asahAya thI / dAsa prathA kA pracalana thaa| dharma ke nAma para ghora hiMsA (baliprathA) vyApta thii| kaisA bhayAvaha vAtAvaraNa mahAvIra ke yuga meM pracalita thaa| rAjA aura prajA donoM kI A~khoM ke sAmane moha aura mithyAtva kA paradA , kiM jIvitamanavadyaM kiM jAiyaM pATave'pyanabhyAsaH / ko jAgarti vivekI kA nidrA mUDhatA jantoH // jIvana kyA hai? pApa na karanA mUrkhatA kyA hai? buddhimAn bhI zAstrAbhyAsa na krnaa| jAgatA kauna hai ? vivekI / nidrA kyA hai? prANiyoM kI mUr3hatA hote hue nalinI dalagata jalalava - taralaM kiM, yauvanaM dhanamathAyuH / ke zazadharanikarAnukAriNaH eva / / sajjanA kamalapatra para par3I huI bU~doM ke samAna caMcala kauna hai? yauvana, dhana aura Ayu candramA kI kiraNoM kA anukaraNa karane vAle kauna hai ? sajjana / maI 2001 jinabhASita 24 hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha jaise jaghanya pApoM se pIr3ita samAja ke trANa ke lie bhagavAna mahAvIra ne ahiMsA, satya, acaurya, zIla (brahmacarya) tathA aparigraha jaise AtmasvabhAvI zubha saMkalpoM kA pravartana kiyaa| ina Atma svabhAvoM ko yadi koI bhI sudhI sAdhaka apane aMtaraMga meM jAgrata kara le to usakA aura sabakA ina tamAma mailI aura malIna manovRttiyoM se piNDa chUTa sakatA hai| bhagavAna mahAvIra ne vyakti athavA vargoMdaya kI nahIM apitu saMrvodaya kI kalyANakArI dezanA dI thii| itanA hI nahIM rAga aura roSa se anuprANita samAja meM vyApta bauddhika pradUSaNa ko zAnta aura zamana karane ke liye bhagavAna mahAvIra kI anupama dena hai- anekAnta anekAnta aura syAdvAd arthAt kathana kI saptabhaMga-paddhati ke dvArA vaicArika dvandva kA pUrNataH samApana ho jAtA hai, jisakI Aja mahatI AvazyakatA hai| bar3e harSa kA prasaMga hai ki Aja deza-dezAntara meM bar3e utsAha aura ullAsa pUrvaka bhagavAn mahAvIra kI chabbIsa sau vIM janma jayantI 6 apraila 2001 ko 'ahiMsA divasa' tathA pUre varSa ko jayantI varSa ke rUpa meM manAyA jA rahA hai| aise punIta aura pavitra avasara para hama - saba milakara bhagavAn mahAvIra dvArA upadiSTa divya dezanAoM kA zaktibhara anupAlana kareM, svayaM jiyeM aura samasta jIvoM ko jIne kA suavasara pradAna kareM, tabhI bhagavAn mahAvIra ke prati hamArA smaraNa aura hamArI vandanA vastutaH sArthaka mAnI jaayegii| 'maMgala kalaza' 394, sarvodaya nagara, AgarA roDa, alIgar3ha-202001 ko narakaH paravazatA kiM saukhyaM sarvasaGgaviratiryA / kiM satyaM bhUtahitaM kiM preyaH prANinAmasavaH / / naraka kyA hai? praadhiintaa| sukha kyA hai? samasta paradravyoM se virakti / satya kyA hai? prANiyoM kA hita karanA / prANiyoM ko sarvAdhika priya kyA hai? prANa / kiM dAnamanAkAikSa ki mitraM yannivartayati pApAt / ko'laGkAraH zIlaM kiM vAcAM maNDanaM satyam / / dAna kyA hai ? icchA kA abhaav| mitra kauna hai? jo pApa se bacAtA hai| alaMkAra kyA hai? shiil| vANI kA AbhUSaNa kyA hai ? satya / .
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaMgyakathA ___sapheda zera kI nasla .zikharacandra jaina kisI nagara meM eka seTha ra sevA-suzrUSA kI pradhAnatA hotI sarakAra sapheda zera kI vilupta hotI prajAti ko lekara ] pirahatA thaa| usake pAsa hai, vahA~ bur3hApe kI bImArI meM kAphI dhana thaa| baMgale the, kAreM cintita rahatI hai| usakI nasla ko bacAne ke lie kAphI dhana kharca inakI mAtrA kama, dharma kI thii| kArakhAne the, dukAneM thiiN| karatI hai| lekina ImAnadAroM kI vilupta hotI prajAti ko bacAne carcA adhika hotI hai| rogI ko naukara the, naukarAniyA~ thiiN| | ke lie kucha nahIM krtii| Aja kI bhraSTa rAjanItika, prazAsanika | dhArmika kathAe~ sunAnA cAlU ho goyA vo sabhI tAma-jhAma the | aura sAmAjika vyavasthA meM ImAnadAra rahakara jInA kitanA dUbhara jAtA hai| aura kula milAkara jo use seTha kahalAne kA ho gayA hai, isa satya ko anAvRta karatI hai hRdaya ko vedha denevAlI eka aisA vAtAvaraNa nirmita adhikArI banAte the| isake kiyA jAtA hai jisase use yaha vyaMgyakathA aura koMcatI hai samAja ke zrImantoM, netAoM aura alAvA usakA eka bharA-pUrA saMsAra asAra najara aae|agle parivAra thA, patnI thii| beTe the, prabuddhoM ko isa bAta ke lie ki ve apanI sampatti aura sAmarthya bhava se prema bddh'e| paraloka beTiyA~ thiiN| dAmAda the, bahue~ kA upayoga bhraSTa hote hue sArvajanika caritra ko rasAtala meM jAne sudhre| thii| garja ye ki seTha kA jIvana se rokane ke lie kreN| kucha isI taraha ke mAhaula sukha, suvidhA vA sampannatA meM jaba seTha jI bistara para se bhara-pUra thaa| | punarniveza kiyA aura kama se kama meM ghara kA / par3e-par3e karAha rahe the taba paitAne se AvAja yoM kisI nagara meM eka seTha kA honA kharca claayaa| jise udhAra diyA, usase | AyI- 'dAna bolo, daan|' aura usake pAsa kAphI dhana honA, apane Apa sakhtI se vasUla kiyA aura jisase liyA seTha kA karAhanA baMda ho gyaa| unhoMne meM koI ullekhanIya bAta nahIM hai| kyoMki usakA bar3I ImAnadArI se samaya para bhugatAna sAzcarya tInoM ora apanI A~kheM ghumAI, phira prAcIna kAla se hI, seThoM kA nivAsa, bahudhA kiyaa| dhIre-dhIre seTha kI mehanata raMga laaii| paise bole- kyoM? nagaroM meM hI hotA pAyA gayA hai tathA vipula dhana ne paise ko khIMcA aura dhanarAzi meM samucita 'aise samaya meM moha mamatA kA tyAga hI rAzi kA honA seTha kahalAne hetu prAthamika vRddhi hone lgii| isa sArI prakriyA meM ImAna kalyANakArI hotA hai| kisI ne kahA! AvazyakatA mAnI jAtI rahI hai| lekina jisa dArI ne kaba prAthamikatA arjita kara lI, yaha 'kaise samaya meM?' seTha ne jijJAsA kI! seTha kI carcA maiM yahA~ kara rahA hU~, usake saMdarbha seTha ko khuda bhI patA nahIM lgaa| lekina jo bAta seTha ko samajha lenA cAhie meM viziSTatA yaha rahI ki usane sArA kA sArA vyApAra ke kSetra meM seTha kI ImAnadArI eka | thI vo samajha nahIM rahe the| saca hI kahA hai ki dhana nihAyata hI ImAnadArI se kamAyA thaa| aura misAla bana gii| seTha kI sAkha aura ijjata bur3hApe meM mati mArI jAtI hai| aura sAtha meM yadi ImAnadArI bhI kaisI? gvAle ke dvArA ghara kI tUtI bolane lgii| seTha ko seTha jI kahA bImArI ho to phira bhraSTa hI samajhanA cAhie!tisabhijavAe gae dUdha kI taraha zuddha nahIM, balki jAne lagA! aba isa bAta ko maddenajara rakhate para bhI, parijana, dAna vAlI bAta ko bhUlane sAmane duhI gayI bhaiMsa ke dUdha kI taraha hae Age maiM bhI seTha ko yathocita Adara pUrvaka nahIM denA cAhate the| ataH bAta ko kucha aura khaalis| saMbodhita kruuNgaa| spaSTa karate hue eka ne kahA - 'paraloka kI yahA~, yadi Apa AvazyakatA samajheM jIvana jaba anukUla paristhiyoM meM socie seThajI, paraloka kii| yaha jIvana to to thor3A virAma le leN| maiMne jo Upara kahA, vyatIta ho rahA ho, taba samaya ke gujarane kA bhagavatkRpA se ApakA, bar3A hI sukhamaya usa para vicAra kara leN| manana kara leN| para yaha AbhAsa bhI nahIM hotaa| seTha jI kaba yuvA hue, biitaa| nizcaya hI pUrvopArjita puNya karmoM kA bAta to merI Apa mAna kara hI caleM ki dhana kaba unakI zAdI huI, kaba bacce hue, kaba pratiphala rhaa| lekina aba agale janma para bhI jo hai so ImAnadArI se bhI kamAyA jA sakatA baccoM kI zAdI huI, kaba nAtI-pote hue kucha to dhyAna denA hogA na! dAna-puNya kA, kahate hai aura nirdhArita Taiksa adA karane ke bAvajUda patA hI nahIM lagA ki eka roja seTha jI gaMbhIra haiM, bar3A pratApa hotA hai|' bacAyA bhI jA sakatA hai| khAsa kara usa rUpa se bImAra par3a ge| unhoMne khaTiyA pakar3a seTha jI ko kucha na sUjhA to vo punaH paristhiti meM jabaki kaI vyakti pAgalapana lii| phaurana DAkTara-vaidya-hakIma talaba hue| karAhane lge| kI hada taka ImAnadAra bane rahane kI ThAna hI leM seTha kI jA~ca huI aura sabhI ne eka svara meM dAna kI bAta vismRta na ho pAye isa aura dhana bar3hAne kI jaldI meM na hoN| ghoSita kiyA ki seTha vRddhAvasthA ko prApta ho uddezya se bAtacIta kA sUtra eka anya parijana kahate haiM ki seTha kA bacapana ghora cuke haiM aura jisa bImArI se grasita haiM, usakA taha, usakA ne hathiyAte hue kahA- "vaise Apane to seTha jI vipannatA meM vyatIta huaa| ataH jaba usane | nAma hai buddh'aapaa| isa janma meM bhI puNya hI puNya kie haiN| Apa dhanopArjana prArambha kiyA to usane eka-eka javAnI aura bur3hApe kI bImArI meM pharka jaise mahApuruSa birale hI paidA hote haiN| phira bhI paise ko dA~ta se pakar3a kara rkhaa| jo kamAyA hotA hai| usake ilAja meM bhI pharka hotA hai| paraloka to paraloka hI hotA hai| jAne kaba usakA jyAdA se jyAdA bhAga vyavasAya meM | javAnA kA bImArI meM jahA~ davA-dArU aura I / meM | javAnI kA bAmArA ma jahA davA-dArU Ara | kaisI jarUrata par3a jaaye| dAna kA mahAtmya seTha -maI 2001 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jI! ihaloka aura paraloka donoM meM mAnA jAtA | lekina aisA huA nhiiN| khA~sI rukii| | AyAma jur3e haiN| pahale jahA~ dAna kA saMbaMdha aura phira Azvasta hokara seTha ne kahA- 'yadi | prAyaH dhArmika sthaloM, anAtha AzramoM, dhArmika seTha ne sunakara bhI anasunI karate hue | maiM svastha ho gayA to dasa lAkha rupaye kI yaha | pAThazAlAoM aura garIboM-yAcakoM taka sImita karAhane kI gati meM vRddhi kara dii| rAzi maiM apanI marjI se dAna duuNgaa|' thA vahA~ Aja dAna kI paiTha pablika skUloM, takarIbana sabhI ne mahasUsa kiyA ki / 'hA~, kyoM nahIM, kyoM nahIM?' prasannatA prAiveTa iMjIniyariMga-meDikala kAlejoM aura seTha kI tabIyata bada se badatara hotI jA rahI / kI lahara utthii| isI taraha kI aneka saMsthAoM meM gaharAI taka hai| varanA itane mahatvapUrNa viSaya para kyA isa 'svastha to seTha jI Apa ho hI rahe haiN| ho cukI hai| prAkRtika vipadAoM se nipaTane kA kadara cuppI sAdha lete? abhI ApakI umra hI kyA hai? sAThA so kArya bhI aba mukhyataH dAna para nirbhara hotA 'dAna kie binA deha tyAgane para azubha | paatthaa|' kisI ne khaa| jA rahA hai| deza meM sUkhe kI sthiti ho yA bAr3ha gati prApta hotI hai, aisA zAstra kahate haiN|' eka seTha jI ne rAhata kI sA~sa lI aura kI athavA bhUkaMpa se tabAhI ho, inakA ne dhIre se seThAnI ke kAnoM meM kahA- 'Apa hI | itamInAna se leTa ge| mukAbalA karane meM deza-videza se prApta dAna kucha kahie! kyA Apa cAhatI haiM ki...... | aba dAna kA pratApa kahie, davA kA kA bar3A mahattva hotA hai| deza kI sarakAra 'nahIM! nahIM!' kahate hue seThAnI ne pati asara kahie, parijanoM kI sevA kahie yA calAne kA jimmA jina rAjanItika pArTiyoM para ke paira pakar3a lie aura phUTa-phUTa kara rone mahaja saMyoga, seTha jI kacha hI dinoM meM svastha hai unakI gatividhiyA~ to pUrNataH dAna ke sahAre lgii| rote rote hI unhoMne nAka sudd'kii| zeSa ho ge| calane phirane lge| hI saMcAlita hai| isakA namUnA to duniyA bhara bacI huI ko sAr3I ke kone se poMchate hue aura phira yahIM se Arambha huI seTha kI ne abhI abhI spaSTa rUpa se dekhA-sunA hai| dAna bolIM- 'aMtima samaya merI bAta na rakhoge parezAnI! dAna deM to kise deM? kaba deM? kisa ke uddezya meM bhI aba vividhatA AtI jA rahI kyA?' hetu deM? ye kucha aise prazna the jinake uttara sahaja hai| jyAdAtara loga to holI-dIvAlI ke samaya seTha ne sahasA karAhanA baMda kara diyaa| hI najara nahIM A rahe the| isa samasyA para seTha bhI jo caMdA dete haiM usake pIche loka-kalyANa bole- 'aMtima samaya? ye kyA kaha rahI ho jitanA vicAra karate utanA hI aura ulajha kI bhAvanA kama aura upadravI tattvoM ko zAMta bhaagvaan|' jAte! zArIrika rUpa se seTha svastha to ho gae rakhane kI bhAvanA jyAdA mAnate haiN| kaI eka 'hAya! honI ko kauna roka pAyA hai|' | the para mAnasika tanAva se grasta ho ge| mAmaloM meM, dAna dene ke pIche, saMbhAvita kahate hue seThAnI ne eka duhattar3a apanI chAtI | yahA~ dAna ke saMdarbha meM apanI paramparA parezAniyoM se vartamAna aura bhaviSya meM bace para de mArA aura bAkAyadA mUrchita ho gii| | ko samajha lenA samIcIna hogaa| hamArA iti- rahane kA uddezya hotA pAyA gayA hai| aura yaha sevakoM ne unheM smhaalaa| pAnI ke chIMTe hAsa dAnavIroM ke AkhyAnoM se paTA par3A hai| uddezya jaba kucha jyAdA prabhAvI hotA hai to die| seThAnI ne hoza meM Ate hI paticaraNoM para jahA~ eka ora zUravIra karNa, rAjA bali aura dAna dekara kucha lAbha uThA lene kI ora mur3a jakar3ana bar3hA dii| bolI- dAna bolo daan| isa harizcandra jaise dAna dAtA hamAre pUrvaja rahe haiM jAtA hai| muI daulata meM dharA kyA hai| ise kauna sAtha vahIM dUsarI ora dAna lene vAloM meM svayaM ataH seTha kI dvividhA ko yadi upalAyA hai aura kauna sAtha le jAyegA? hAya! bhagavAna bAvana avatArI sarvopari haiN| dAna denA ryukta pRSThabhUmi meM dekhA jAye to seTha kA dAna samaya rahate bola kyoM nahIM jAte kucha?' itanA eka puNya-kArya hai| dhanya haiM vo loga jo ki | rAzi ke sArthaka upayoga ko lekara AzaMkita kaha vaha punaH mUrchita ho gii| dAna de dete haiN| apanI kamAI kA eka bhArI honA, sarvathA tarkasaMgata lagatA hai| kupAtra ko seTha jI ne paristhiti kI gaMbhIratA ko aMza, binA kisI pratyakSa lAbha ke, apane se dAna dene se pApa kA baMdha hotA hai, aisA zAstroM bhaaNpaa| dAna bole binA koI upAya najara nahIM alaga karane kA hausalA dikhAte haiN| nizcaya hI meM kahA gayA hai| isalie seTha kI yaha ciMtA ki A rahA thaa| yoM seTha jI kabhI kisI ke dabAva yaha eka jIvaTa kA kArya hai jo ki kevala unake dAna deM to kise deM, kisa hetu deM, pUrNataH meM nahIM Ae para patnI kI hAlata para unheM dvArA kiyA jA sakanA saMbhava hai jinameM moha ucita samajhI jAnI caahie| kAphI tarasa A rahA thaa| majabUrI meM hI sahI, tyAga kI bhAvanA kUTa-kUTa kara bharI jA cukI bahuta soca vicAra karane ke bAda bhI bole- 'suno bhAgavAna, tumane kahI aura hamane ho| ataH dAnavIroM kA sammAna kiyA jAnA jaba seTha ko isa samasyA kA hala nahIM sUjhA maanii| dAna hama bola dete haiM, para eka zarta hai|' ucita hI mAnA jAnA caahie| vaise kahate haiM ki to unhoMne apane vizvasta munIma se salAha lii| so kyA?' do-cAra besabra svara ikaTThe dAna dAtA upakAra nahIM karatA balki puNya- munIma ne tatkAla samAcAra patroM meM vijJApana ubhre| seThAnI ko bhI hoza A gyaa| kArya karane kA avasara prApta kara upakRta hotA dene kA sujhAva diyA aura tanusAra aneka 'yadi maiM cala basA to dasa lAkha rupaye | hai| aura jo dAna prApta karatA hai vaha upakRta samAcAra patroM meM logoM ne nimnAMkita vijJApana yA isake Upara jo tuma cAho, jahA~ denA ho, | nahIM hotA balki dAna dAtA ko puNya kamAne kA par3hAdAna meM de denaa| lekina...' kahate kahate seTha avasara pradAna kara upakAra kara rahA hotA hai| dAna denA hai dasa lAkha rupaye kI raashi| ne bhayaMkara rUpa se khA~sanA prAraMbha kara diyaa| yaha upakRta hone - karane kI paramparA, jo vyakti yA saMsthA isa rAzi kA sArthaka narsa ne phaurana sahArA dekara unheM adhaleTA kiyA samaya ke sAtha, apane mUla uddezya se kahIM upayoga kara sake vaha dAnadAtA se samparka kara para khA~sI thI ki rukatI hI nahIM thii| parijanoM bahuta Age nikalakara aba kAphI vyApakatA apanI yojanA se avagata kraave| yojanA meM ke mana meM 'lekina' gar3a rahA thaa| kahIM aisA na prApta kara cukI hai| dAna lene-dene kI prathA meM dAna dAtA ke saMtuSTa hone para hI dAna diyA ho ki aba aura kucha kaha hI na paayeN| abhUtapUrva parivartana hue haiN| nae nae kSetra aura | jaaegaa|' . maI 2001 jinabhASita 26 -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ subaha ke akhabAroM meM vijJApana prakA- | 'karanA cAheMge?' abhyAgata ne prati- | hokara kahA- 'aisA bhI hotA hai?' zita huA aura dopahara taka seTha ke daravAje prazna kara svayaM uttara dete hue kahA- 'karate hI 'aisA bahudhA hotA hai|' Agantuka ne para logoM kI lAina laga gii| sthAnIya janatA kahA- 'jo loga sarakArI vibhAgoM kI kArya ke alAvA Asa-pAsa ke gA~voM-nagaroM se bhI phira to isase jhagar3e kI naubata A | praNAlI se paricita haiM, unheM isa para koI logoM ke Ane kA silasilA Arambha ho gyaa| sakatI hai| vaimanasya paidA ho sakatA hai|' Azcarya nahIM hogaa| dara asala, beImAnI aura lAina kI lambAI bar3hane lagI aura bar3hate bar3hate 'dhArmika sthAna para nirmANa ko lekara bhraSTAcAra sarakArI kAmoM meM, isa kadara ghara kara jaba nagara ke caurAhe para yAtAyAta ke lie jhagar3e kI naubata AnA kauna sI naI bAta hogI gae haiM ki ImAnadAra karmacArI kA saMtulana samasyA banane lagI to Traiphika pulisa harakata hamAre lie? yaha to hotA hI hai| abhyAgata banAe rakhanA asaMbhava hotA jA rahA hai| aura meM aaii| usane seThajI ko zIghra hI sthiti ne itmInAna se khaa| phira sarakArI kAmoM meM hI kyoM? rAjanItika samhAlane ko khaa| seTha ne bhI tatkAla logoM isa akATya tarka se seTha jI niruttara kSetra meM, sAmAjika kAryoM meM, hara jagaha ko Adara pUrvaka baiThAne kA iMtajAma kiyA aura ho ge| unhoMne tatkAla abhyAgata ko dhanya- | beImAnI kA bola-bAlA hai| aba to, seThajI! eka eka kara AgantukoM se milanA prAraMbha kara | vAda de bheMTa-samApti kA saMketa diyaa| logoM ko vizvAsa hI nahIM hotA ki koI diyaa| isa taraha eka-eka kara atithiyoM se | ImAnadAra bhI ho sakatA hai| vizvAsa kA saMkaTa prathama abhyAgata kA vistRta paricaya | bheMTa kA silasilA kaI dinoM taka claa| subaha | paidA ho gayA hai| eka ImAnadAra vyakti ko yaha prApta kara, sIdhe viSaya para Ate hue seTha jI se zAma taka seTha roja abhyAgatoM se milte| | siddha kara pAnA ki vaha ImAnadAra hai, muzkila ne pUchA - 'kahie ApakI yojanA kyA hai?' unakI yojanAe~ jaante| kisI se dasa miniTa | hai, bahuta mushkil|' itanA kaha AgaMtuka ne 'maiM eka maMdira banavAnA cAhatA huuN|' carcA hotI to kisI se do minitt| para koI | eka gaharI sA~sa lekara virAma liyaa| abhyAgata ne khaa| bhI yojanA unheM saMtuSTa na kara skii| kucha hI / 'to isa mAmale meM Apa mujhase kyA 'kahA~?' dinoM meM bhIr3a chaMTane lgii| logoM kI samajha meM | cAhate haiN| seTha ne puuchaa| 'isI zahara meN|' yaha Ane lagA ki seTha kI aMTI se dAna kI | . hotA yoM hai seTha jI ki jaba kisI 'isa zahara meM?' seTha jI ne sAzcarya rAzi DhIlI karavAnA kisI ke vaza kI bAta | ImAnadAra karmacArI ko jhUThe mAmale meM pha~sA kahA- 'yahA~ to aneka maMdira haiN|' nahIM hai| phira bhI kautUhalavaza kucha loga Ate | kara nilaMbita kara diyA jAtA hai taba kucha 'jahA~ maiM banAnA cAhatA hU~, vahA~ nahIM hai|' aura lAina meM laga jaate| para yaha bhI jyAdA samaya bAda Arthika taMgI ke kAraNa usakA Apa kahA~ banavAnA cAhate haiM?' dina nahIM claa| manobala TUTane lagatA hai| aise samaya yadi use 'usa jagaha jahA~ tIna naI kAloniyA~ seTha kA dhairya javAba dene lagA to | kahIM se madada mila sake to vaha TUTane se baca prastAvita haiN|' unhoMne phira munIma ko bulaayaa| munIma ne sakatA hai| jaba maiMne ApakA vijJApana par3hA to hA~!'..... kahate hue seTha jI ne thor3A | | nihAyata hI zAMti se sthiti kA jAyajA mujhe lagA ki isa dAna-rAzi se eka TrasTa virAma liyA phira pUchA- 'jamIna? maMdira ke | liyaa| use patA lagA ki AgaMtukoM meM eka banAkara madada kI jA sktiihai| para Apa taka lie jamIna kyA sahaja hI mila jAyegI vyakti aisA bhI thA jo pahale dina se hI roja pahu~cane kI himmata nahIM juTA paayaa|' itanA vahA~?' yahA~ AtA rahA hai para seTha jI se bheMTa karane hetu kaha AgaMtuka ne do ghUTa pAnI piyA phira kucha kabjA karanA hogaa| kara liyA jaaegaa|' kabhI paMktibaddha nahIM huaa| munIma ne tatkAla bhAvuka hokara kahA, 'sunate haiM seTha jI ki abhyAgata ne uttara diyaa| usa vyakti se samparka sthApita kiyA aura sarakAra sapheda zera kI vilupta hotI prajAti yaha kyA anucita kArya nahIM hogA?' pUchA- 'kyA Apake pAsa bhI koI yojanA hai?' | ko lekara ciMtita rahatI hai| sapheda zera kI seTha ne jijJAsA kii| hai to shii| para mujhe nahIM lagatA ki | nasla bacAne ke liye kAphI dhana kharca karatI 'dhArmika sthala ke lie jamIna prApta | seTha jI ko pasaMda aaegii|' / / hai| para ImAnadAroM kI vilupta hotI prajAti ko karane kA yahI tarIkA pracalana meM hai Ajakala! 'aisA Apa kyoM socate haiM? kRpayA bacAne ke liye kucha nahIM krtii| seTha jI, yadi isa hetu sarakArI jamIna sarvathA upayukta mAnI | eka bAra seTha jI se mila to liijie|' kahate | Apa cAheM to dAna rAzi dekara ImAnadAroM kI jAtI hai| rAta ke aMdhere meM, vAMchita bhUmi para, | hue munIma use seTha jI ke pAsa le gyaa| | nasla bacAne kI dizA meM pahalA kadama uThA thor3A sA nirmANa kArya kara liyA jAe to phira seTha ne AgaMtuka ko sAdara baiThA kara | sakate haiN| Apane mujhe zAMti se sunA, use haTAne kI himmata koI nahIM krtaa| kucha usakA paricaya puuchaa| dhanyavAda! jAne ke lie AjJA caahuuNgaa|' roja ho-hallA hotA hai phira sthiti sAmAnya ho 'maiM eka sarakArI karmacArI hU~ jo pichale seTha Azvasta ho gyaa| usane anubhava jAtI hai|' eka varSa se sevA se nilaMbita huuN|' AgaMtuka ne kiyA ki use dasa lAkha ke dAna ke liye . para yaha to jora-jabaradastI huii|' seTha khaa| sArthaka uddezya prApta ho gayA hai| usane 'kisa kAraNa se? koI ghapalA kiyA thA nilambita karmacArI ko isa uddezya ko pUrNa 'dharma kI prabhAvanA ke lie itanA to / kyA?' seTha ne puuchaa| karane ke liye Avazyaka yojanA banAne kA karanA hI par3atA hai|' abhyAgata ne spaSTa kiyA! 'jI nahIM! ghapalA karane meM sAtha nahIM | kAma sauMpa diyaa| 'taba, aisA to sabhI dharmAvalambI | diyA thA islie|' AgaMtuka ne uttara diyaa| 56, e motIlAla neharU nagara (pazcima) karanA caaheNge|' 'acchA!' seTha jI ne Azcarya cakita bhilAI - 490020 (durga) chattIsagar3ha ne khaa| maI 2001 jinabhASita 27 ___
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArIloka hamArA pahanAvA : hamArI pahacAna DaoN. jyoti jaina bhAratIya saMskRti vize yApana nahIM hai? phaizana kI isa nASakara jaina saMskRti ne vezabhUSA na kevala hamArI zArIrika aura sAmAjika bhUlabhulaiyA meM vyakti kapar3oM 'sAdA jIvana ucca vicAra' AvazyakatAoM kA nirvAha karatI hai, balki hamArI sAMskRtika para jyAdA dhana kharca karane vAlI ukti ko Adarza mAna- | manobhUmi kA bhI paricaya detI hai| usase hamAre jIvana ke lakSya lagA hai| 'jitanI cAdara utane kara jIvana ke pratyeka kSetra meM | aura Adarza pratidhvanita hote haiN| spRhaNIya AdarzoM ke anurUpa | paira phailAo' kI jagaha cAdara sAdagI ko mahattva diyA hai| vezabhUSA kA prayoga tadanurUpa saMskAroM kI utpatti meM mahattvapUrNa se jyAdA paira phailAne kI hamAre AcArya, munivara, saMta, bhUmikA nibhAtA hai| prastuta Alekha isI manovaijJAnika tathya para | pravRtti bar3hatI jA rahI hai| pahile mahAtmA bhI sAdagI ko jIvana prakAza DAlatA hai| do-cAra jor3I kapar3oM se kAma meM utArane kI preraNA dete haiN| cala jAtA thA para Aja rASTrapitA mahAtmA gA~dhI kahate the ki hameM apane AlamAriyA~ kapar3oM se aTI par3I haiN| zAyada daravAje, khir3akiyA~ khulI rakhanI haiM tAki kAraNa hI vibhinna veSabhUSAoM kA janma hotA | kucha kapar3oM ke pahanane kA to nambara hI nahIM bAhara kI svaccha tAjA havA A sake tathA hai| ThIka hai, vyaktitva kI pahacAna kapar3oM se AtA hai| bhItara kI gaMdagI bAhara nikala ske| havA cAhe hotI hai para 'sAdA jIvana ucca vicAra' vAlI Aja saMskRti kI bAta ho yA saMskRti meM sAdagI se paripUrNa vastra hI vyakti pazcima kI ho yA pUraba kI, uttara kI ho yA dhArmikatA kI, sAmAjika pariveza kI ho yA dakSiNa kI, hara havA meM eka tAjagI hotI hai ko garimA pradAna karate haiN| vastra aise sAde pahanAve kI, mahilAoM kA uttaradAyitva aura jaba kabhI pradUSita havA kA jhoMkA Aye svaccha evaM zAlIna hoM jinheM dekhakara mana meM samAja ke prati bar3hA huA hI dikhAI detA hai| to khir3akI daravAje baMda kara lenA caahie| para kisI prakAra kA vikAra paidA na ho, calane samAja nirmANa meM yogadAna ho yA usakI Aja hama A~kha mUMda kara apane sAre daravAje phirane yA kAma karane meM bAdhA na ho, kisI vikRtiyoM ko dUra karane kI pahala ho, khole baiThe haiM aura pazcima kI vikRta sabhyatA taraha kA zArIrika kaSTa utpanna na ho aura dAromadAra aMtataH mahilAoM para hI hotA hai| evaM saMskRti ko belagAma hokara apanAye jA sabase pramukha bAta yaha ki vyakti kI garimA kyoMki mA~ hI pahalI zikSikA hotI hai| ataH va maryAdA banI rhe| nArI hI saMpUrNa pariveza ko prabhAvita kara bhArata lambe samaya taka videziyoM kA Aja hama videzI pahanAve se adhika prabhAvita ho rahe haiM, adhikAMza pahanAvA phUhar3a samAja ko sahI dizA pradAna kara sakatI hai| gulAma rhaa| isase hamArI saMskRti sarvAdhika badalate samaya aura badalate pariveza meM aura bhar3akIlA hotA jA rahA hai| jana sAmAnya prabhAvita huI hai| briTiza zAsana ke daurAna Adhunika pahanAve ke prabhAva se mahilAe~ bhI hamArA eka varga unake khulepana se itanA meM bhI khatma na hone vAlI eka phaizana kI hor3a achUtI nahIM rahI haiN| ve bhI vastroM kI cakAcauMdha adhika prabhAvita huA ki unakI saMskRti, zurU ho gayI hai| yAda kIjie, gA~dhI jI ne aura AkarSaNa kA zikAra ho rahI haiN| vastroM aura eka dhotI se hI vizva meM bhArata kA lohA manavA khAnapAna, pahanAvA sabhI apanAne meM garva sA unakI DijAinoM ke mAdhyama se strI-puruSamahasUsa karane lgaa| isa varga ne hamArI liyA thA, cAhe vaha iMglaiMDa kA rAja darabAra ho yA bhArata meM vAisarAya kI miittiNg| lekina bacce, sabhI ko eka sundara vastu ke rUpa meM saMskRti ko Thesa pahu~cAyI jo hamArI apanI prastuta kiyA jA rahA hai| AdhunikatA kI isa pahacAna thii| bhArata eka vizAla deza hai| yahA~ Aja hama apanI saMskRti ko chor3a pAzcAtya hor3a meM Adhunika dikhane kI lipsA paidA hotI vibhinna dharmoM, jAtiyoM evaM saMskRti ke loga saMskRti ko apanAne meM Age bar3ha rahe haiN| jA rahI hai| bhU-maMDalIkaraNa ke nAma para bar3hatI rahate haiM, jalavAyu kI bhinnatA bhI hai| pratyeka vizeSakara yuvA pIr3hI to belagAma hotI jA huI bahurASTrIya kaMpaniyoM kI bAr3ha kyA hamArI kSetra kA alaga-alaga pahanAvA hai| bhArata ko rahI hai| pahanAve ke nAma para jo parosA jA rahA bAjAra vyavasthA ke cintana aura caritra para hI leM to vyakti kA pahanAvA usake hai use hamArI yuvA pIr3hI hAthoM hAtha le rahI hai| prahAra nahIM kara rahI haiM? kyA Adhunika DresoM vyaktitva kA paricaya detA hai| vizva kI kisI vibhinna strI-puruSoM ke maoNDaloM ke mAdhyama se pahanAve ke uttejita rUpa roja hI sAmane A kA pahananA hAI sosAiTI kA pratIka nahIM bhI deza meM sAr3I pahane mahilA dikha jAye to nizcita hI use bhArata kA samajhA jaayegaa| rahe haiM, ye AkarSaka vastra uttejanA bar3hAne vAle banatA jA rahA hai? kyA hama bhogavAdI saMskRti ko bar3hAvA nahIM de rahe haiM? pagar3I pahane ho to use sikkha samajhA hote haiN| inakA vyApaka pracAra-prasAra kara jo vikRta pozAkoM aura zArIrika pradarzana jaayegaa| hamAre deza ke pahanAve kI alaga hI mAyAjAla phailAyA jA rahA hai usameM grAhaka ke mAdhyama se nArI kI chavi ko vikRta kiyA vizeSatA evaM upayogitA hai| svayaM nirNaya nahIM kara pAtA ki use kyA jA rahA hai| nArI chavi ko Aja bAjAra kA samUha se alaga dikhane kI pravRtti ke kharIdanA hai? kyA nahIM? kyA phaizanake nAma kendra-bindu mAnA jA rahA hai| sinemA, TI.vI., para kucha bhI pahananA hamArA dimAgI divAli maI 2001 jinabhASita 28
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ iMTaraneTa, maoNDaliMga ke mAdhyama se nita naye | kI garimA bar3hatI hai| lekina sirpha phaizana yA | baccoM meM kapar3oM ke nita naye-phaizana apanAne phaizanebala kapar3e dikhAye jAte haiN| gA~va-gA~va, | dikhAve ke nAma para kucha bhI pahananA hamAre | kI hor3a lagI rahatI hai| zahara-zahara aura deza-videza meM bar3hatI sauMdarya mApadaNDoM para sahI nahIM utrtaa| yadi Apa dhArmika kAryoM meM bhI hameM pahanAve meM pratiyogitAe~ aura unameM zAmila phaizana- eyarahosTesa yA aisI hI koI sarvisa meM haiM to | zAlInatA baratanI caahie| maMdira sAde vastra paridhAna eka vyAmoha sA paidA kara rahe haiN|| Adhunika Dresa ApakI parsanAliTI kA hissA pahanakara hI AnA caahie| hamAre yahA~ dhotI Adhe-adhUre vastra pahinane meM saMkoca kA | hai| para yadi eka hAusa vAipha sabjI kA thailA dupaTTA, sAr3I dhArmika pozAka haiN| para kucha bhI anubhava nahIM ho rahA hai| Aja phUhar3a aura | liye Adhunika Dresa pahanakara bAjAra jAye yA pahanane kI chUTa se hamArI dhArmika maryAdA ko bhar3akIlI azlIla pozAkoM se nArI kI | kaoNleja kI chAtrA Adhunika Dresa pahanakara | Thesa pahuMcI hai| dhArmika utsava, samArohoM meM asmitA hI khatare meM par3a gayI hai| bar3hatI huI | kaoNleja jAye to visaMgati dikhAI degI hii| | peMTa zarTa, jInsa pahane pUjana karate dekha thor3AbalAtkAra cher3achAr3a kI ghaTanAe~ aura AMkar3e pahanAve kA jikra ho to Adhunika Dresa | bahuta kSobha to hotA hI hai| pUchate haiM ki kyA nArI surakSita hai? pahanAve jInsa kA carcA honA sahaja hai| eka rikzA | Aja pUrA vizva saMskRti ko bacAne kI kA amaryAdita rUpa hamAre naitika mApadaNDoM | cAlaka se lekara bahurASTrIya kampanI ke ucca | muhIma meM lagA hai, vikasita dezoM vizeSakara para sahI nahIM utara pA rahA hai ataH hama apane aphasara taka jInsa ke dIvAne najara Ate haiN| dakSiNa pUrvI eziyA, aphrIkA Adi dezoM meM viveka kA prayoga kareM aura apane Apako yUM to jInsa kI aneka khUbiyoM ne choTe-bar3e| unakI saMskRti ke sAtha khilavAr3a ho rahA hai| bhogyA ke rUpa meM peza na kreN| sabhI ke bIca ise lokapriya Dresa banA diyA kRtrima aura bhogavAdI pAzcAtya jIvana zailI hama 21vIM sadI meM A gaye haiN| harakSetra hai para mauke-bemauke aura phUhar3a tarIke se isa | ko apanAkara hama sukha samRddhi nahIM apitu meM mAno camatkAra ho rahe haiM kyA Arthika, kyA | pozAka ke pradarzana ne ise AlocanA kA kendra vinAza ko gale lagA rahe haiM, hama pahanAve ke rAjanaitika, kyA sAmAjika, kyA zaikSaNika | bhI banAyA hai| isake pradarzana ko dekhate hue| mAdhyama se apanI saMskRti ko garimAmaya para sabase adhika camatkAra hue haiM to vaha hai | aneka bAra skUla-kaoNlejoM ke prisiMpala, banAe~ aura badalatI huI paristhitiyoM meM apane hamAre pahanAve meM, hamArI Dresa meN| apanI ruci | svayaMsevI saMsthAoM ne isake virodha meM jIvana mUlyoM ko bacAe~ aura saMyamita jIvana ke anusAra vastra pahananA pratyeka vyakti kA AvAja uThAyI hai| para kauna kisakI suna rahA zailI apnaayeN| adhikAra hai| samaya ke sAtha vezabhUSA meM | hai| zurUAta to hama sabako svayaM karanI hama bha. mahAvIra kI 2600vIM janma parivartana AyA hai Aja kI pIr3hI apane | par3egI aura isa dhAraNA ko bhI bala denA par3egA jayantI manA rahe haiN| unakA pramukha siddhAMta pahanAve ke prati sajaga hai, vyaktitva ke ki 'kapar3e kapar3oM kI taraha pahano zo pIsa aparigraha hai| hama saba niyama leM ki kapar3oM/ 'nirdhAraNa meM pahanAve kI upayogitA dikha rahI | kI taraha nhiiN|' DresoM kI eka sImA nizcita kreNge| kapar3oM se hai| apanI kada-kAThI rUpa raMga aura apane kAma isa phaizanebila pravRtti ke doSI mAtA- bharI alamAriyoM meM se kucha kapar3e jarUrata maMda kAja ke hisAba se vastroM ko cunanA ucita pitA bhI haiN| bacapana se hI baccoM ko eka se logoM meM vitarita kara deNge| samaya rahate ceteM hai| vyaktitva ko prabhAvazAlI banAne meM eka Adhunika TipaTaoNpa Dresa pahanAkara zo aura Ane vAlI pIr3hI ko susaMskArita kreN| pahanAve kA yogadAna mahattvapUrNa hai| yahA~ taka | bAjI karate haiN| merA baccA sabase alaga 6, zikSaka AvAsa ki kampyUTara ke mAdhyama se Dresa seTa hone lagI | dikhe, sosAiTI meM hamArA rauba rahe aisI Dresa zrI kundakunda (pIjI) hai| Dresa kA cayana ucita DhaMga se ho to vyakti | kisI ke pAsa na ho| aise mAhaula meM bar3e hue ___ kAleja, khataulI -251201 u.pra. gajala bhUla aura sudhAra bhUla jo nahIM apane, unheM apanA banAne nikale, khuda pe AtI hai ha~sI, kaise dIvAne nikle| jalake khuda khAka huA, apanI virAsata kA mahala, jina kaSAyoM se, jamAne ko jalAne nikle| nAva khUTe se ba~dhI, khUba calI patavAreM, pAra tarane ke zubhAraMbha, bahAne nikle| kA~ca patthara se bharI jholiyA~ khanakatI haiM hAtha se hAya! kohanUra khajAne nikle| * RSabha samaiyA 'jalaja' sudhAra rAga aura dveSa kI kAjala kI koTharI meM jaba, zuddha samabhAva kA sukhadIpa jalAne nikle| zuddha kA lakSya lie, zubha kI Dagara para calakara, bheda-vijJAna caraNa, maMjileM pAne nikle| para meM khojA to bhaTakane ke sivA kucha na milA, ratnatraya kImatI khuda apane sirahAne nikle| unakI mahimA kA koI pAra nahIM hai sAthI, tattva kI prIti se , nija Atma sajAne nikle| nikhAra bhavana, kaTarA bAjAra, sAgara 470002 ma.pra.) -maI 2001 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlavArtA buddhicAturya kI kathAe~ maraNAsanna hAthI ujjayinInareza kI hastizAlA kA eka hAthI rugNa ho gyaa| hasti-cikitsakoM ne hAthI ko dekhA aura kahA ki isakA roga asAdhya hai, yaha baca nahIM paayegaa| yaha kucha hI dinoM kA mehamAna hai| rAjA ne vicAra kiyA isa maraNAsanna hAthI ke mAdhyama se rohaka ke buddhi-kauzala kI parIkSA kI jAe / yaha socakara rAjA ne vaha maraNAsanna hAthI naTa-grAma meM bhijavA diyaa| hAthI ke sAtha usake khAne-pIne kI kAphI sAmagrI bhI bhijavA dii| sAtha hI sAtha rAjA ne gA~va vAloM ko yaha Adeza bhijavAyA 'yaha hAthI rugNa hai| ise paryApta khAnA pInA deN| isakI sevA kareM tathA isake svAsthya ke sambandha meM nitya prati samAcAra bhejate raheM, kintu kabhI bhUlakara bhI mujhe yaha samAcAra na deM ki hAthI kI mRtyu ho gaI hai| yadi kisI ne Akara yaha samAcAra diyA to maiM use prANa- daNDa dU~gA / ' naTa bar3e bhayabhIta hue hAthI kI bhalIbhA~ti dekha-rekha sevA paricaryA karate hue| Akhira eka dina hAthI kI mRtyu ho gii| naTa. bahuta duHkhita hue, aba kyA kreN| hAthI ke svAsthya saMbaMdhI samAcAra nitya prati bhejane ke krama ke aMtargata rAjA ko sUcita karanA Avazyaka thaa| kintu, hAthI ke marane kA samAcAra kahanA unake lie duHzakya thA, kyoMki vaisA kahane vAle ke lie rAjA kI ora se 'mRtyu daNDa nirdhArita thaa| ve cintita the ki hAthI ke svAsthya ke saMbaMdha meM kucha bhI sUcanA na dene se rAjA kruddha hogA tathA hAthI ke marane kI sUcanA dene kA unako sAhasa ho nahIM rahA thaa| una sabakI AzA kA kendra rohaka thaa| unhoMne usake samakSa apanI cintA upasthita apraila 2001 ke 'jinabhASita' meM Apane catura vAlaka rohaka ke buddhicAturya kA pradarzana karane vAlI do kathAe~ par3hI thiiN| aba tIna kathAe~ aura prastuta kI jA rahI haiN| ki ve rAjA ko isakA kyA uttara deN| naTa rAjA ke pAsa aaye| unhoMne rAjA se kahA'mahArAja ! ApakA hAthI to apanI jagaha se uThatA taka nahIM hai|' dUsarA bolA 'hAthI kA uThanA to dUra maI 2001 jinabhASita 30 rahA, usake to kAna taka nahIM hilate usake netroM kI palakeM taka nahIM jhapakatIM, netroM kI putaliyA~ bhI sthira haiN| ' rAjA ne kahA- 'kyA hAthI kI mRtyu ho gaI ?' tIsare ne kahA aisA nahIM bola sakate ghAsa khAtA hai aura na 'annadAtA ! hama to para ApakA hAthI na pAnI hI pItA hai|' cauthA naTa bolA- 'rAjan aura bAteM to dUra rahIM, ApakA hAthI sA~sa taka nahIM letaa|' rAjA jhuMjhalAyA aura pUchane lagA'saca-saca kaho, kyA hAthI mara gayA?' naToM ne kahA- 'annadAtA! aise zabda hama kaise kaha sakate haiM? aisA kahane ke to Apa hI adhikArI haiN| hAthI ke svAsthya sambandhI samAcAra Apa taka pahu~cAnA hamArA kAma hai| usake svAsthya kI jaisI sthiti hai, hamane Apako nivedita kara dI hai|' naToM kI bAtacIta meM rohaka kI buddhimattA bola rahI hai, yaha rAjA ne mana-hImana anubhava kiyaa| vaha prasanna haa| usane naToM ko pAritoSika diyaa| naTa vApasa apane gA~va ko A gye| gA~va kA kuA~ nagara meM bhejo rAjA itanA hone para bhI kucha aura parIkSA karanA cAhatA thaa| usane eka dina naTagrAma ke naToM ke pAsa apanA saMdeza bhejA'tumhAre gA~va meM eka kuA~ hai| usakA jala bahuta madhura aura zItala hai| hamAre nagara meM aisA prastuti zrImatI camelIdevI jaina rohaka ne rAjA ko kaise uttara diyA jAe, yaha yukti unako batalA dii| tadanusAra khe naTa rAjA ke pAsa Ae aura jaisA rohaka ne samajhAyA thA, ve rAjA se bole 'mahArAja hamAre gA~va - kA kuA~ hama gA~vavAsiyoM kI taraha bar3A bholA hai| akele nagara meM Ane meM use bar3I jhijhaka hai, saMkoca hai| vaha kahatA hai ki maiM apane jAtIya jana ujjayinI ke kue~ ke sAtha vahA~ jA sakatA huuN| akelA nahIM jA sktaa| akele jAne meM bahuta jhijhakatA huuN| kI rohaka ne unheM acchI taraha samajhA diyA kuA~ nahIM hai| apane gA~va ke kue~ kI hamAra huii| rAjA ne aba taka jitane bhI prakAra se nagara meM bheja do| yadi aisA nahIM kara sake to tuma kaThora daMDa ke bhAgI bnoge|' jyoM hI naToM ko yaha saMdeza milA, ve to ghabarA ge| ve rohaka se bole- 'pahale kI taraha hamako tuma hI isa saMkaTa se bacA sakate ho|' parIkSA kI, rohaka una saba meM uttIrNa huaa| aba rAjA ke mana meM use apane pAsa bulAne kI tIvra utkaMThA utpanna huii| munizrI nagarAjakRta' Agama aura tripiTaka' se sAbhAra 137, ArAdhanA nagara, bhopAla 'svAmina! Apa se vinamra nivedana hai, Apa ujjayinI ke kisI kue~ ko hamAre sAtha hamAre gA~va bheja deN| vahA~ se donoM kueM Apake pAsa A jaayeNge|' ujjayinI nareza muskurAyA, mana-hImana samajha gayA, yaha rohaka kI buddhi kA camatkAra hai| pUrva ke vana ko pazcima meM karo rAjA ne socA- rohaka kI eka parIkSA aura le lU~ vaha isameM saphala rahA to ujjayinI bulA lU~gA / rAjA ne naToM ke pAsa sandeza bhejA ki tumhAre naTa- grAma kI pUrva dizA meM eka vana hai, usako tuma pazcima dizA meM kara do| gA~va ke naTa bar3I ulajhana meM par3e ki vana ko pUrva dizA se uThAkara pazcima dizA meM kaise lAyA jA sakatA hai| rohaka ne unheM isa samasyA kA samAdhAna dete hue kahA- 'apana logoM ko cAhie ki vana ke dUsarI ora jAkara apanA gA~va basA leN|' sabane apanI ghAsa-phUsa kI jhopar3iyA~ miTTI ke kacce ghara vana kI dUsarI ora banA lie| vahIM basa ge| phalataH vaha vana svayaM hI naToM ke gA~va kI pazcimI dizA meM ho gyaa| rAjA ko yaha jAnakara bar3I prasannatA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatI vimalA jaina pro. ratanacandra jaina kA sammAna jilA nyAyAdhIza kA sammAna virAjamAna paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI ke suyogya ziSya dinAMka 2 maI 2001, gaMjabAsodA (vidizA) m.pr.| yahA~ pUjya munizrI kSamAsAgara jI evaM pUjya munizrI bhavyasAgara jI ke zubha sAnnidhya meM zrI gItAjJAna-ArAdhanA-svataMtra pAramArthika nyAsa gaMjabAsaudA kI ora se 'jinabhASita' ke sampAdaka pro. ratanacandra jI jaina ke sammAna kA bhavya samAroha Ayojita kiyA gyaa| nyAsa kI sthApanA 'jainamitra' ke bhUtapUrva sampAdaka sva. paM. jJAnacandra jI 'svataMtra' kI smRti meM unakI jyeSTha putrI DaoN. ArAdhanA jaina ne kI | sammAnavidhi kA prastutIkaraNa abhinava zailI meM kiyA gayA jo atyaMta manohara thaa| isake zilpI pUjya munizrI kSamAsAgara jI the| unakI sannidhi meM sampanna kiyA jAne vAlA pratyeka samAroha, cAhe vaha vidvatsaMgoSThI ho yA vidvatsammAna, unakI cArutvadarzI, vaijJAnika subuddhi kA sparza pAkara ramaNIya aura smaraNIya bana jAtA hai| unakI kAryazailI ke viziSTa guNa hai : AtmAnuzAsana, samayAnuzAsana, vacanAnuzAsana aura aacrnnaanushaasn| unake samparka r3e bAbA ke mahAmastakAbhiSeka samAroha ke avasara para 23 | mAtra se sampUrNa samAja kA hRdaya ina guNoM meM pariniSThita ho jAtA hai| sapharavarI 2001 ko kuNDalapura meM parama pUjya AcArya zrI | vaha eka sUtra meM Abaddha hokara apane guru kI batalAI huI rUparekhA vidyAsAgara jI, unake saMghastha sabhI sAdhuoM evaM AryikAoM ke | ko kAryAnvita karane ke liya yaMtracAlita sA sakriya dikhAI dene sAnnidhya meM zrImatI vimalA jaina, jilA evaM satra nyAyAdhIza ko bhArata lagatA hai| munizrI kI kAryazailI meM bhAvasaundarya, vAksaundarya, sarakAra ke kapar3AmaMtrI zrI dhanaMjaya kumAra jI dvArA brAhmI-sundarI- AcaraNasaundarya, vezasaundarya, vastusaundarya, dRzyasaundarya, saMskRtisaundarya alaMkaraNa, 2001 se sammAnita kiyA gyaa| DaoN. sudhA malaiyA dvArA aura prastutisaundarya ina bahuvidha saundaryoM kA saMgama hotA hai| ina san 2001 meM bAhmI evaM sundarI ke nAma para yaha alaMkaraNa sthApita samasta anuzAsanoM aura sauMdaryoM se maNDita thA yaha smmaan-smaaroh| kiyA gayA hai| vaha bhAratIya saMskRti aura jainasaMskRti kI sugandha bikharate hue. ___ saMvidhAnajJAtA, ciMtaka, lekhikA aura kuzala gRhiNI, jilA | sammAnabhAvanA ko apanI carama garimA ke sAtha abhivyakti dete evaM satra nyAyAdhIza, nyAyika sevA kSetra meM suvikhyAta zrImatI vimalA hue tathA darzakoM ke hRdaya meM vAtsalyarasa, pramodabhAva evaM guNajJatA jaina ne mahAvidyAlayIna zikSA pUrNa karane se lekara nyAyika zikSA kI kA saMskAra ubuddha karate hue yathAbhilaSita pariNati ko prApta huaa| kaThina cunautiyoM taka kA mukAbalA jisa lagana aura AtmasAdhanA | gaMjabAsaudA ke sampUrNa digambara, zvetAmbara aura tAraNataraNa se kiyA hai, vaha pratyeka mahilA ke lie anukaraNIya hai| samAja ne eka hRdaya ho munizrI ke prati evaM vidvadguNoM ke prati samarpaNa vidhi-vidhAyI kAryoM ke sAtha zrImatI vimalA jaina aneka bhAva se sammAna samAroha meM yogadAna kiyaa| tInoM samAjoM ke sAmAjika evaM sAhityika saMsthAoM se bhI sarokAra rakhatI haiN| unhoMne pratinidhiyoM ne eka-eka kara AkarSaka prazastipatra evaM aneka upayogI paryAvaraNa, nyAyika evaM jvalaMta sAmAjika muddoM para vibhinna patra- | upahAroM se pro. ratanacandra jI ke prati apanI AdarabhAvanA prakaTa kii| patrikAoM meM lekhana kiyA hai| bhArata meM paryAvaraNa vidhi' (aMgrejI) upahAroM kA prakAra eka vidvAn aura zrAvaka ke hI anurUpa thA, jaise tathA 'ma.pra. nagara vikAsa saMhitA' (hindI) ina donoM pustakoM se unake | jinapUjA ke rajatapAtra, pUjAparidhAnaH dhotI-dupaTTA, ghar3I, pena aadi| bahuAyAmI ciMtana tathA viSaya para pakar3a kI jhalaka milatI hai| nakada rAzi bhI thI jo pro. ratanacandra jI ne nyAsa ko hI dAna kara nyAyapAlikA, mahilA kalyANa, dhArmika tathA sAmAjika jAgRti ke kSetra meM racanAtmaka bhUmikA ke lie unheM sarakArI-gaira sarakArI saMgaThanoM samAroha kI garimA meM vRddhi kI AmaMtrita vidvAnoM aura zrImAnoM dvArA puraskRta kiyA gayA hai| apane kArya ke silasile meM zrImatI jaina | ne jinameM zIrSastha the : pro. (DaoN.) bhAgacanda jI 'bhAgendu' zrI sureza ne vizva ke aneka dezoM meM bhramaNa kiyA hai tathA apane vyApaka anubhavoM | jena AI.e.esa. evaM sva. paM. vaMzIdhara jI vyAkaraNAcArya ke suputra kA upayoga janasevA tathA nyAyika kAryoM meM kara rahI haiN| zrI vibhavakumAra jI koThiyA, biinaa| sthAnIya vidvAn pro. pI.sI. zrImatI jaina ke pati zrI sureza jaina, madhyapradeza sarakAra ke variSTha | jaina, zrInandana jI divAkIrti evaM paM. lAlacandra jI rAkeza ne samAroha adhikArI haiM aura unake satata prayAsoM se bhopAla meM AcArya | ko saphala banAne meM sakriya yogadAna kiyaa| vidyAsAgara iMsTITyUTa Apha mainejameMTa sthApita kI gaI hai| / anta meM apane pravacanAmRta kI varSA karate hue pUjya munizrI 'jinabhASita' parivAra kI ora se zrImatI vimalA jaina ko hArdika | kSamAsAgara jI ne pro. ratanacandra jI ko zubhAzISa pradAna kiyA ki bdhaaii| ve jinavANI evaM 'jinabhASita' kI sevA karate hue aNuvratoM se Upara sampAdaka | uThane kI bhAvanA rakheM evaM prayatna kreN| -maI 2001 jinabhASita 31 | dii|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ santa-samAgama gAyoM kI rakSA hetu samparka kareM AcArya zrI vidyAsAgara jI santaziromaNi paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja saMtaziromaNi 108 AcArya zrI vidyAsAgara 40 digambara munirAjoM ke sAtha atizaya kSetra bahorIbanda (kaTanI, jI mahArAja kI preraNA tathA AzIrvAda se hama gAyoM ma.pra.) meM virAjamAna haiN| yahA~ SaTkhaNDAgama kI 13vIM pustaka kI kI rakSA ke kArya meM lage hue haiN| hamane dillI kI vibhinna gozAlAoM meM gAyoM kI dekha-rekha (cAre vAcanA cala rahI hai| yahA~ bhagavAn zAMtinAtha kI 16 phuTa U~cI khaDgAsana pratimA virAjamAna hai| Adi kI vyavasthA) kara rakhI hai| 6 apraila ko bahorIbaMda meM Ayojita mahAvIra jayaMtI meM jaina aisA dekhane va sunane meM AyA hai ki kaI loga ajainoM ne bhArI tAdAda meM hissA liyaa| subaha 11 baje acAnaka gAyoM kI rakSA karane ke lae kArya to karanA cAhate mukhyamaMtrI digvijaya siMha jI helIkApTara se vahA~ pahu~ce tathA unhoMne haiM lekina sAdhana va rakhane kI jagaha na hone kekAraNa AcAryazrI ke caraNoM meM apanA mastaka rakhate hue kahA ki 'Apa ahiMsA ve isa kArya ko kara nahIM pA rahe haiN| jo bhI vyakti kA saMdeza dete haiM, maiM Apake pAsa ahiMsA ke liye saMkalpita hone isa punIta kArya ko karanA cAhate hoM ve hamase samparka AyA huuN| mukhyamaMtrI ne AcAryazrI se AzIrvAda mA~gA ki madhyapradeza kara sakate haiN| hama yathAzakti unakI madada kreNge| ahiMsaka rAjya bane, sarvatra sukha zAMti ho| unhoMne kahA ki rAjya samparka ke liye hamArA patA . sarakAra pradeza meM koI bhI nayA bUcar3akhAnA nahIM khulane degI tathA mAMsa mukeza kumAra jaina, niryAta ke liye eka bhI jAnavara pradeza meM nahIM kaTane diyA jaayegaa| 5911/8, svadezI mArkeTa, isa avasara para AcAryazrI ne kahA ki saMta una sabhI vyaktiyoM sadara bAjAra, dillI-110006 ko maMgala AzIrvAda dete haiM jo zubha kAryoM meM saMlagna rahate haiN| munizrI kSamAsAgara jI paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke suyogya ziSya pUjya muni zrI kSamAsAgara jI muni zrI bhavyasAgara jI ke sAtha zrI surendrakumAra jI kA gaMjabAsodA (jilA vidizA) meM virAjamAna haiN| prAtaH 8.30 se pratidina munidvaya ke mArmika pravacana hote haiM aura AhAra ke bAda tathA asAmayika nidhana sAyaMkAla muni zrI kSamAsAgara jI dvArA zaMkA samAdhAna kiyA jAtA hai, jisameM jijJAsuoM aura zrotAoM kI apAra bhIr3a rahatI hai| dinAMka 8 maI ko ITAnagara kI vizeSa hailIkApTara ur3Ana ke durghaTanAgrasta ho jAne se kendrIya mAnava saMsAdhana munizrI samatAsAgara jI evaM zrI pramANasAgara jI maMtrAlaya ke upa saciva zrI surendra kumAra jI ke asAmayika pUjya muni zrI samatAsAgara jI evaM pUjya muni zrI pramANasAgara duHkhada nidhana para digambara jaina mahAsamiti koTA saMbhAga jI pUjya ailaka zrI nizcayasAgara jI sahita sAgara (ma.pra.) meM virAjamAna hArdika duHkha prakaTa karatI hai| haiN| muni saMgha sAgara kI varNI kAlonI sthita digambara jaina maMdira meM __ zrI surendra kumAra jI kaI varSoM taka akhila bhAratIya ThaharA huA hai| yahA~ abhUtapUrva dharmaprabhAvanA ho rahI hai| digambara jaina mahAsamiti ke kendrIya samiti ke maMtrI rahe haiN| muni zrI niyamasAgara jI ve vartamAna meM vibhinna jaina saMsthAoM jaise a.bhA. tIrtha kSetra pUjya muni zrI niyamasAgara jI koparagA~va (mahArASTra) meM rakSA kameTI, a.bhA. digambara jaina pariSad, zIrSa jaina virAjamAna haiN| isa mAha unake sAnnidhya meM zrI jinabimbapratiSThA tathA saMsthAoM kI samanvaya samiti Adi ke sakriya padAdhikArI paMcakalyANaka mahotsava kA bhavya Ayojana kiyA gyaa| the| ve mahAvIra inTaranezanala ke upAdhyakSa bhI the| AryikA dRr3hamatIjI TAimsa Apha iMDiyA ke sAhU azoka kumAra jaina ke Apa kAphI najadIka the aura unake dvArA saMcAlita kAphI AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI viduSI ziSyA AryikA saMsthAoM kA vaha mArgadarzana karate the| zrI dRr3hamatI jI AryikA saMgha ke sAtha vidizA ke sTezana maMdira meM digambara jaina mahAsamiti isa avasara para bhagavAna se virAjamAna haiN| yahA~ AcAryazrI dvArA racita mUkamATI mahAkAvya kI prArthanA karatI hai ki unheM sadgati prApta ho evaM unake pArivArika vAcanA ho rahI hai| vidizA meM mAtAjI ke pravacana sunane bhArI tAdAda meM jaina-ajaina ekatrita ho rahe haiN| janoM ko isa duHkha ko sahane kI zakti prApta ho| AryikA AdarzamatI jI akalaMka vidyAlaya esosiezana koTA tathA bhagavAna AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI yogya ziSyA AryikA mahAvIra 2600vA~ janmotsava rAjasthAna rAjya di. jaina AdarzamatI jI sasaMgha sAgara jile kI kharaI tahasIla meM samiti koTA saMbhAga ne bhI hArdika duHkha prakaTa kiyA hai| virAjamAna haiN| maI 2001 jinabhASita 32
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. paM. pannAlAla jI sAhityAcArya : zraddhAsumanAJjali .dharmadivAkara paM. lAlacandra jaina 'rAkeza kosA nahIM bhAgya ko jisane, lalakArA puruSArtha ko| zraddhA-sumana samarpita haiM, usa dharma kSetra ke pArtha ko|| 5 bhAratIya gaurava-garimA ko, tuma utkarSa prdaataa| sAdA jIvana ucca vicAroM, ke sacce udbhaataa|| rAjanIti se dUra, nIti patha ke ananya anuyaayii| para-nindA, mAtsarya kisI se, tuma ko tanika na bhaayii| hAtha pakar3a sanmArga dikhAyA, apanAyA lokArtha ko| zraddhA-sumana samarpita hai, usa dharmakSetra ke pArtha ko| jaba bhArata mA~ ke hAthoM meM, thIM hathakar3iyA~ bhaarii| pairoM meM thIM par3I ber3iyA~, zAsaka atyaacaarii|| taba sAgara ke 'pAraguvA~' meM, thI baja uThI bdhaaii| 'gallIlAla' - 'jAnakI' ke ghara, thI basaMta Rtu aaii|| putra-ratna pA sabane samajhA, jIvana ke caritArtha ko| zraddhA sumana samarpita haiM, usa dharma kSetra ke pArtha ko|| 2 kAla aura durbhAgya ne milakara, jIvana meM viSa gholaa| kevala sAta kadama cala pAye, sAtha pitA ne chodd'aa| para, bolo sUraja-prakAza ko, roka sakI kyA nizA aNdherii| ghisa 'pannA' bana 'lAla' camakatA, yadyapi ho sakatI hai derii|| USmA meM tapakara hI pAtA, jIvana apane sArtha ko| zraddhA-sumana samarpita haiM, usa dharma kSetra ke pArtha ko| 3 janma grAma taja sAgara Aye, mA~-A~cala kI chaayaa| gaNeza prasAda varNI kA tumane, zubhAzISa taba paayaa| laukika zikSA rucI na kiMcit, dhArmika patha apnaayaa| 'a' se 'jJa' taka AtmasAta kara, saba jihvAgra bsaayaa|| par3ha-likha kara guru kA pada pAyA, lakSya kiyA dharmArtha ko| zraddhA-sumana samarpita haiM, usa dharmakSetra ke pArtha ko|| jinavANI mA~ ke caraNoM meM, agaNita puSpa cddh'aaye| lekhana-sampAdana-anuvAdana, ke sukArya apnaaye|| agama bane granthoM ko tumane, sabako sugama bnaayaa| ArSamArga para khuda calakara, sabako sanmArga dikhaayaa| tuma jIvana bhara rahe samarpita, sarasvatI - sevArtha ko| zraddhA sumana samarpita haiM, usa dharmakSetra ke pArtha ko| / ratnaprasavinI bhArata mAtA, huI hai jinase unntbhaal| una ratnoM meM eka ratana hai, zrIyuta paMDita pnnaalaal|| sAgarasama vyaktitvadhanI se, sAgara ne dhanyatA paayii| jinakI vANI kI miThAsa se, koyala bhI shrmaayii|| vAsaMtI vidvattA dvArA, sAdhA sadA parArtha ko|| zraddhA sumana samarpita haiM usa dharma kSetra ke pArtha ko| 8 saba giriyoM meM ucca himAlaya kI chabi hai yshvaalii| saba RtuoM meM Rtu vasanta hai, sarvAdhika mtvaalii| nadiyoM meM gaMgA, vRkSoM meM, candana hai gunnvaalaa| vidvAnoM meM paMDita jI kA, hai sthAna niraalaa|| bArambAra namana hai merA, vidvAnoM ke sArtha ko| zraddhA-sumana samarpita haiM, usa dharma kSetra ke pArtha ko| graMthoM kA maMthana karake, samyak navanIta nikaalaa| sotsAha ziSyoM meM vitaraNa, karane kA vrata paalaa|| roma-roma meM ghRtamaya karake, pravacana paTutA paayii| zabda-zabda meM jinagaMgA kI, zItala-surabhi smaayii|| nija-hita sAdhana kiyA, kintu prAdhAnya diyA paramArtha ko| zraddhA sumana samarpita hai, usa dharmakSetra ke pArtha ko| neharU cauka, galI naM. 4, gaMjabAsaudA, vidizA maI 2001 jinabhASita
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vidyAsAgara ke subhASita prabhu kA avalambana lekara prabhu banA jA sakatA hai| paMca parameSThI kI ArAdhanA viSaya kaSAyoM se bacane ke liye hotI hai| pApa se bhIti binA bhagavAna se prIti nahIM aura bhagavAn se prIti binA AtmA kI pratIti nhiiN| apane mitra aura AtmIya bandhu ko dekhakara jitanI prasannatA hotI hai usase bhI adhika prasannatA jinendra bhagavAn ke darzana karane se honI caahie| jaina darzana meM vyakti nahIM vyaktitva pUjA gayA hai, yahI kAraNa hai ki anAdi-anidhana guNoM meM sthita paMca parameSThiyoM ko namaskAra kiyA gayA jaba taka hamArA sambandha bhagavAna se hai tabhI taka hama bhakta kahalAne ke adhikArI haiN| * jina aura jana meM itanA hI antara hai ki eka vaibhava ke Upara baiThA hai aura eka ke Upara vaibhava baiThA hai| bhakti-ArAdhanA sAtizaya puNya kI kAraNa to hai hI, sAtha hI sAtha paramparA se mukti kI kAraNa bhI hai| bhagavAn ke mandira meM praveza karate hI duniyA ke sAre mahala aura makAna phIke lagane lagate haiN| he bhagavan! aba hameM prasiddhi kI nahIM siddhi kI jarUrata hai| Ara.ke. mArbalsa li. kizanagar3ha (rAjasthAna) ke saujanya se