Book Title: Jinabhashita 2001 04
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524251/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 rupaye jinabhASita My Bogne vIra ni. saM. 2528 apraila 2001 bhagavAna mahAvIra kA 2600 vA~ janmakalyANaka mahotsava caitrazukla 13, vi.saM. 2058 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita apraila 2001 antastattva sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya 137, ArAdhanA nagara, bhopAla-462003 (ma.pra.) phona : 0755-776666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacanda luhAr3iyA paM. ratanalAla vainAr3A DaoN. zItala candra jaina DaoN.zreyAMsa kumAra jaina DaoN.vRSabhaprasAda jaina 1. sampAdakIya 2. navanIta : bhagavatI ArAdhanA meM manovijJAna | 3. bodhakathA : sau sage, sau duHkha 4. antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 5. bodhakathA : atinindanIya aura atiprazaMsanIya 6. mahAvIra -praNIta jIvanapaddhati kI prAsaMgikatA 7. kavitA : gurustavana bhagavAna mahAvIra kA 2600vA~ janmakalyANaka mahotsava 9. urdU zAyarI meM adhyAtma 10. zalAkA puruSa : pUjya paMDita gaNeza prasAda jI 'varNI aura unakI sAhityasevA 11. kundakunda kI dRSTi meM zubhopayoga paramparayA mokSa kA hetu 12. nArIloka : garbhapAta : hamArI zunya hotI saMvedanAe 16 13. kavitAe~ : -TaMca kasatI hai kasoTa -maMjila kI pahu~ca 14. hAsya vyaMgya : namaskAra sukha 15. bAlavArtA : buddhi cAturya kI kathAe~ 16. alpasaMkhyaka mAnyatA se jaina samAja ko lAbha 17. bar3e bAbA kI zaraNa meM Akara nAstika bhI Astika banakara jAte hai 18. guru-samAgama 19. kuNDalapura : eka riporTa 20. kuNDalapura mahotsava para vizeSa AvaraNa evaM muhara jArI 21. kuNDalapura kI bhUvaijJAnika paristhitiyoM kA vivecana 22. bodhakathA : mAtA ciroMjAbAI kI ni:spRhatA 23. bhUkampa aura gurukRpA kA prasAda 24. tIrtha surakSA hetu sArthaka pahala 25. vidyAsAgarASTakam AvaraNapRSTha-3 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA -282 002 (u.pra.) phona :0562-351428, 352278 mudraka ekalavya AphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita mahArANApratApa nagara, bhopAla phona 0755-579183, 9827062272 mUlya dasa rupaye Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya svarNayuga ke pratinidhi kA mahAprayANa AdaraNIya paNDita (DaoN.) pannAlAlajI sAhityAcArya hamAre bIca nahIM | Aja Adhunika mahAvidyAlayoM aura vizvavidyAlayoM meM jo rhe| unhoMne kuNDalapura Akara 9 mArca 2001 ke prArambhika prahara meM bar3e bAbA pI-eca.DI. aura DI.liT-upAdhidhArI, jainavidyA ke vizeSajJa prophesaroM kA aura choTe bAbA (paramapUjya AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ) kI zaraNa meM varga dikhAI detA hai athavA jo unameM se sevAnivRtta ho cuke haiM, ve saba inhIM apanI pArthiva deha kA sAmAyika karate hue visarjana kara diyaa| 5 mArca vidvadratnoM kI dena haiN| isalie ina vidvAnoM ke yuga ko jainavidyA kA svarNayuga 2001 ko hI unhone 91veM varSa meM praveza kiyA thaa| usI dina kuNDalapura se kahA jAnA caahie| sAhityAcArya jI isa svarNa yuga ke pratinidhi the| lauTate hue maiM sAgara pahu~cA thA aura pahu~cate hI maiM paNDitajI ke darzana karane varNIjI kI icchA thI ki paM. pannAlAlajI sAhityAcArya zrI gaNeza gayA thaa| ve mere guru the| maiMne unake svAsthya ke viSaya meM pUchA / ve parihAsa digambara jaina saMskRta mahAvidyAlaya sAgara meM jIvana paryanta adhyApana kA karate hue bole , aba to merI gati siddhoM ke samAna dhruva aura acala ho gaI kArya karate hue jainavidvAnoM kI paramparA ko avicchinna banAye rakhane kA hai|' arthAt aba ve cala-phira nahIM pAte haiN| eka hI jagaha leTe yA baiThe rahanA uttaradAyitva nibhaayeN| paMDita jI ne isa icchA ko akSarazaH pUrNa kiyaa| itanA par3atA hai| phira unhoMne kuNDalapura mahotsava ke viSaya meM pUchA / AcAryazrI hI nahIM, sAgara mahAvidyAlaya se sevAnivRtta hone ke bAda paramapUjya AcArya kA smaraNa kiyaa| jaba maiMne kahA ki mahotsava atyaMta bhavya thA aura nirvighna zrI vidyAsAgara jI ke Adeza ko zirodhArya kara zrI varNI digambara jaina gurukula, sampanna ho gayA, logoM kI aisI bhIr3a kisI dhArmika samAroha meM pahale kabhI pisanahArI kI mar3hiyA, jabalapura meM brahmacArI ziSyoM ko jainadharma aura saMskRta nahIM dekhI, bar3e bAbA aura choTe bAbA donoM ke durnivAra AkarSaNa ke vazIbhUta kI zikSA dene lge| zarIra jaba sarvathA asamartha ho gayA taba 8 janavarI 2001 ho, loga deza ke kone-kone se khiMce cale Aye, taba paNDita jI kA mukhakamala ko hI ve apane putroM ke pAsa sAgara Ane ke lie taiyAra hue| isa prakAra san khila gyaa| phira kheda vyakta karate hue bole , mere puNya kSINa ho gaye haiM, 1931 se lekara san 2000 taka ve nirantara adhyApana kArya meM lage rhe| 70 isIlie maiM itane bhavya mahotsava ke darzana se vaMcita raha gyaa|' maiM lagabhaga varSoM taka lagAtAra zikSaNa kArya karate rahane kA rikArDa anya kisI vidvAn pauna ghaNTe unake pAsa baiThA aura calA aayaa| tIna dina bAda hI bhopAla meM kA dekhane meM nahIM aayaa| isI prakAra saMskRta-prAkRta jaina granthoM ke sampAdana, phona se khabara AyI ki paNDita jI kuNDalapura meM cale base / maiM Azcarya se anuvAda, TIkA aura svatantra grantha lekhana meM bhI ve sabase Age rahe haiN| unake stabdha raha gyaa| dvArA anuvAdita aura likhita granthoM kI saMkhyA 70 se Upara hai| ve paramapUjya paNDita jI yuganirmAtA, itihAsa puruSa pUjya gaNeza prasAda jI varNI ke AcArya zrI vidyAsAgara jI ke sAnnidhya meM sampanna huI 11 Agama vAcanAoM priya ziSyoM meM se the| varNI jI ne jaina samAja se ajJAnAndhakAra ko miTAne ke ke kulapati raha cuke haiN| paNDitajI saMskRta ke acche kavi bhI the| 'vasanta' lie jo krAnti kI thI, sAgara, banArasa, iMdaura, jabalapura Adi nagaroM meM jaina upanAma unake isI guNa kA sUcaka hai| unhoMne akhila bhAratavarSIya digambara saMskRta pAThazAlAe~ aura mahAvidyAlaya khulavAkara, jaina bAlakoM ko jainadharma, jaina vidvatpariSad ke mahAmaMtrI, adhyakSa evaM saMrakSaka padoM ko dIrghakAla taka darzana aura sAhitya kI zikSA kA avasara pradAna kara jaina vidvAnoM kI jo | suzobhita karate hue unheM apane garimA ke uccatama stara taka pahu~cAyA hai| phasala ugAI thI usI ke hissA the paM. pannAlAla jI saahityaacaary| vidvAnoM jaba hama paNDitajI ke adyAvadhi jIvana para dRSTipAta karate haiM taba eka kI isa pIr3hI meM aneka ratna the jaise paM. kailAzacandrajI zAstrI, paM.phUlacandra karmayogI kI chabi A~khoM meM utara AtI hai| mAnava paryAya ke artha ko jaise jI zAstrI, paM. dayAcandajI siddhAntazAstrI, paM. mahendra kumAra jI nyAyAcArya, unhone garbha meM hI hRdayaMgama kara liyA thaa| isIlie Arambha se hI ve jIvana paM. vaMzIdharajI vyAkaraNAcArya, paM. jaganmohanalAla jI zAstrI, DaoN. ke pratyeka kSaNa ko sArthaka banAne kA mahAyajJa sampAdita karate A rahe the| darabArIlAla jI koThiyA, paM. mANikacandra jI nyAyatIrtha, paM. pannAlAla jI koI bhI unheM anavarata karma meM saMlagna dekha sakatA thaa| Alasya, pramAda aura sAhityAcArya aadi| ina vidvadratnoM ne apanI gahana jJAnasAdhanA aura pratibhA ArAma se to unakI jAna-pahacAna hI nahIM huI thii| paNDitajI ke jIvana meM se jainadharma aura darzana kI zikSA ke prasAra tathA graMthoM ke sampAdana, anuvAda, vidvattA aura cAritra kA maNikAJcanayoga thaa| ve saptama-pratimAdhArI the| TIkA tathA svataMtragraMtha lekhana kA aitihAsika kArya kiyA hai, jisase Ane paNDita jI ke mahAprayANa se samAja ko jo kSati huI hai use pUrNa hone meM vAlI pIr3hiyoM ke lie saMskRta aura prAkRta ke jaina granthoM kA paThana-pAThana saikar3oM varSa laga jaayeNge| AdaraNIya paNDita jI ko kRtajJa ziSyoM ke hArdika tathA unake hArda ko hRdayaMgama karanA sukara ho gayA hai| isa upakAra ke lie prnnaam| samAja inakA sadA RNI rhegaa| .ratanacaMdra jaina Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhakathA navanIta bhagavatI ArAdhanA meM manovijJAna vijA jahA pisAyaM suTu, pauttA karedi purisavasaM / NANaM hidayapisAyaM suTTha pauttA karedi purisavasaM // 760 / / jaise acchI taraha sAdhI gayI vidyA pizAca ko puruSa ke vaza meM kara detI hai, vaisI hI samyak prakAra se abhyasta jJAna azubha meM pravRtta hRdayapizAca ko vaza meM kara detA hai| NANapadIo pajalai jassa hiyae visuddhlessss| jiNadiTThamokkhamagge paNAsaNabhayaM Na tassatthi // 766 // jisa zAntacitta manuSya ke hRdaya meM jJAnarUpI dIpaka jalatA hai, use jinopadiSTa mokSa mArga para calate hue saMsArasAgara meM DUbakara naSTa hone kA bhaya nahIM rhtaa| jaha te Na piyaM dukkhaM taheva tesiM pi jANa jIvANaM / evaM NaccA appovamivo jIvesu hodi sadA / / 776 / / jaise tumheM duHkha acchA nahIM lagatA, vaise hI dUsaroM ko bhI nahIM lgtaa| aisA jAnakara jIvoM ke sAtha sadA apane samAna vyavahAra kro| sau sage, sau duHkha .nemIcanda paToriyA "vizAkhA' thI gautama-buddha kI eka prasiddha anuyAyinI aura bhakta / usakA vaibhava vizAla thA aura kuTumba bhI vizAla thaa| eka dina bhagavAna buddha ke darzana karane AyI to usake vastra gIle the, keza asta-vyasta the aura vaha zokAkula dikhAyI de rahI thii| use dekha bhagavAna buddha ne pUchA- "vizAkhe ! tumhArA Aja aisA veSa kyoM?" ___ " bhante ! Aja mere eka pautra kA dehAnta ho gayA hai| mRta ke lie yaha zokAcaraNa hai|" vizAkhA ne dhIre se uttara diyaa| "vizAkhe ! kyA tuma prasanna hogI yadi tumhAre utane putra-pautrAdi ho jAe~, jitane isa samaya zrAvastI meM manuSya haiM?" ___hA~ bhante ! maiM ati prasanna houuNgii|" "vizAkhe! zrAvastI meM pratidina kitane marate hoMge?" __"kama-se-kama eka to maratA hI hai|" "to kyA phira tuma gIle vastra aura bikhare bAla kA zokAcaraNa pratidina karanA pasanda karogI?" " nahIM bhante !" "taba suno vizAkhe ! jisake sau sage haiM, usake sau duHkha haiM, jisakA eka priya hai usakA eka duHkha hai| jisakA koI bhI apanA priya nahIM hai, usake lie saMsAra meM kahIM bhI duHkha nahIM hai| jagata meM sukhI hone kA ekamAtra upAya yaha hai ki kisI ko bhI apanA priya na mAno aura na kisI se mamatA rakho / zokarahita aura sadA prasanna rahane kA amogha upAya hai ki kisI ko bhI apanA saMbaMdhI svIkAra na kro|" vizAkhA ne nayI jyoti pAyI use phira kabhI zokAkula nahIM dekhA gyaa| mahakarisamajiyamahaM va saMjamaM thova-thovasaMgaliyaM / telokka savvasAraM No vA pUrehi mA jahasu // 779 / / ___jaise madhumakkhiyA~ thoDA-thor3A karake madha kA saMcaya karatI haiM, vaise hI thor3A-thor3A karake saMcita kiyA gayA saMyama tInoM lokoM meM sArabhUta hai| use yadi pUrNa nahIM kara sakate, to usakA tyAga to mata kro| jala-caMdaNa-sasi-muttA-caMdamaNI taha Narassa nnivvaannN| Na karaMti, kuNai jaha atthajuyaM hidamadhuramidavayaNaM / / 829 // jala, candana,candramA, motI aura candrakAntamaNi manuSya ko vaisA sukha pradAna nahIM karate jaisA jJAna se paripUrNa, hita, mita aura priya vacana pradAna karate haiN| jaha mAruo pavaDDhai khaNeNa vittharai abbhayaM ca jhaa| jIvassa tahA lobho maMdovikhaNeNa vittharai / / 850 / / jaise manda havA kSaNabhara meM teja ho jAtI hai, jaise megha dhIre-dhIre AkAza meM phaila jAte haiM, vaise hI jIva kA thor3A sA bhI lobha kSaNabhara meM bar3ha jAtA hai| "sonA aura dhUla" se sAbhAra 2 apraila 2001 jinabhASita - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra *AcArya zrI vidyAsAgara kauna kahA~ se AyA hai, kahA~ jAyegA, hai jo pratikSaNa utpanna aura naSTa hote anekAnta se yukta dRSTi hI hameM cintAmukta aura sahiSNu yaha kahA nahIM jA sakatA, lekina AyA hai huye bhI apane svarUpa meM sthita hai| to use jAnA hogA, yaha nizcita hai| yaha vanAne meM sakSama hai| saMsAra meM jo vicAra-vaiSamya hai vaha apane | bhagavAna mahAvIra kI yAtrA bhI aruka satya hai| para hama Ane kI bAta se harSita hote ekAnta pakSa ko puSTa karane ke Agraha kI vajaha se hai| anekAnta | thI, vaha saMsAra meM ruke nahIM, satata haiM aura Ane ko mahotsava ke rUpa meM mAnate kA hRdaya hai smtaa| sAmanevAlA jo kahatA hai use saharSa svIkAra |bar3hate hI gye| jo isa pravAhamAna haiN| prema ke sAtha apanAte haiN| jAne kI bAta kro| duniyA meM aisA koI bhI mata nahIM hai jo bhagavAn mahAvIra kI | jagat meM nirantara apane Atma-svarUpa hameM rucikara nahIM lagatI aura jAne kI bAta | divya-dezanA se sarvathA asaMbaddha thaa| yaha bAta judI hai ki paraspara kI prApti kI ora bar3ha rahA hai, hameM udAsa kara detI hai| yahI hamArI nA-samajhI sApekSatA kA jJAna na hone se darAgraha ke kAraNa matoM meM mAnyatAoM vRddhiMgata ho rahA hai vahI vardhamAna hai| hai| isa bAta ko hameM samajha lenA cAhie ki | meM mithyApanA A jAtA hai| usakA pratikSaNa nita-navIna vartamAna Ane-jAne kA pravAha nirantara hai| mahAvIra bhagavAna isa pravAha ke bIca taTastha hI nahIM balki | eka hI thI isalie mAtA-pitA ne bar3e soca- / mahAvIra bhagavAna apane nAma ke anurUpa aise Atmastha/svastha rhe| tabhI ve vAstava meM mahAvIra samajhakara yogya vara kI talAza kii| bahuta parizrama hI vardhamAna the| ve apanI AtmA meM nirantara bne| ke bAda vara milaa| vivAha kA zubha-muhUrta A gayA pragatizIla the| vardhamAna-cAritra ke dhArI the| pIche ___mahAvIra banane ke lie isa pravAha kI maMgala belA kI sArI taiyArI Ananda-dAyaka laga mur3akara dekhanA yA nIce giranA unakA svabhAva nahIM vAstavikatA kA bodha honA anivArya hai| dina rahI thii| lekina sAta phere pUre bhI nahIM huye aura thaa| ve pratikSaNa vardhamAna aura unakA pratikSaNa aura rAta kA krama abAdha hai| uSA ke bAda nizA sAtavA~ aMtima pherA prAraMbha huA ki vara ke prANa vartamAna thaa| unheM apane kho jAne kA bhaya nahIM thA aura nizA ke bAda uSA aayegii| jo yaha jAna deha se nikala gye| saba ora hAhAkAra maca gyaa| / jo zAzvata hai, jo kabhI kho nahIM sakatA, mahAvIra letA hai vaha donoM ke bIca sahajatA se jItA hai| | para aba kyA ho sakatA thA ? bhagavAna usI ke khojI the| usI meM khone ko rAjI bhagavAna mahAvIra kA jIvana aisA hI sahajatA kA "rAjA-rANA chatrapati hAthina ke asavAra, | the| unakA upadeza bhI yahI thA ki jo nazvara hai, jIvana hai / ve svayaMbuddha the , vicAraka the, cintaka | maranA sabako eka dina apanI-apanI bAra / " | miTane vAlA hai use pakar3ane kA prayAsa yA use sthira the| jIvana ke hara pahalU ke prati sajaga cintana unakA jisakI jaba bArI A jAye use jAnA hogaa| isa | banAne kA prayAsa vyartha hai| vAstavika sukha to thaa| jo ho cukA , jo ho rahA hai aura jo hogA bAta kA bodha hone para hI jIvana meM samIcInatA | apanI avinazvara AtmA ko prApta karane meM hai| sabhI ke prati sahaja bhAva rakhanA yahI vastu ke AtI hai| sanmArga kI ora kadama bar3hate haiN| bhagavAna yahA~ saMsAra meM jo sukha hai usake pIche duHkha pariNamana kA sahI Akalana hai| mahAvIra ne svayaM sanmArga pAyA, ve svayaM sanmati the bhI hai| saMyoga ke sAtha viyoga lagA huA hai| jo jo svAgata ke sAtha vidAI kI bAta jAnatA aura hameM bhI vahI sanmArga dikhAyA, sanmati dii| sukha-duHkha ke pAra hai, jo saMyoga-viyoga ke pAra hai, vaha na svAgata gAna se harSita/prabhAvita hotA hai vivAha kI maMgala belA meM bhI jAne kA samaya hai, usakA vicAra Avazyaka hai| usakA janma bhI aura na hI mRtyu-gIta se udAsa/ dukhita hotA hai| | A gayA / jAne kI belA A gayI / jAne vAlA | nahIM hai, usakA maraNa bhI nahIM hai, mAno eka AvaraNa jIvana kyA cIja hai ? jIvana to aisA hai ki calA gyaa| kauna kahA~ taka sAtha nibhAyegA, kauna | hai jo idhara kA udhara haTa jAtA hai| aura vaha jo jaise kisI ke hAtha meM kucha dera kA~ca kA sAmAna kahA~ taka sAtha degA, yaha kahA nahIM jA sakatA para | mRtyuMjayI hai vaha hamezA banA hI rahatA hai| rahA phira kSaNabhara meM girakara TUTa gyaa| janma huA itanA avazya hai ki sivAya dharma ke koI aura aMta yuddha se pUrva arjuna ko zrIkRSNa ne yahI to aura maraNa kA samaya A gyaa| sATha-sattara barasa taka sAtha nahIM detA / koI bhI dravya, koI bhI samajhAyA thA ki jo karmayogI hai vaha janma maraNa pala bhara meM bIta jAte haiN| jo yaha jAnatA hai vaha padArtha yA koI bhI ghar3I yahA~ Tika nahIM sktii| kA vicAra nahIM karatA, vaha to jIvana maraNa ke samaya kA sadupayoga kara letA hai| yahI buddhimAnI bahAva hai jo niraMtara bahatA rahatA hai| pariNamana bIca jo zAzvata Atmatattva hai usakA vicAra hai| yahI sanmati hai| pratikSaNa hai| karatA hai aura kartavya meM tatpara rahatA hai| "jAtasya kahIM eka ghaTanA par3hane meM AyI thii| eka | koI bhI vastu yadi ruka jAye, parivartita na | hi dhruvo mRtyu vo janma mRtasya ca, lAr3alI pyArI lar3akI thI, apane mAtA-pitA kI | hAtAvaha vastu nahA mAnA jaaygaa| vastu to vahA / tasmAdaparihArye'rthe, na tvaM shocitumrhsi|" arthAt - apraila 2001 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisakA janma hai usakI mRtyu avazyaMbhAvI hai aura | kro| duniyA meM aisA koI bhI mata nahIM hai jo bhagavAna | hai| AvazyakatA usameM DubakI lagAne kI hai| darpaNa jisakI mRtyu hai usakA janma bhI avazya hogaa| mahAvIra kI divya-dezanA se sarvathA asaMbaddha thaa| meM jaise koI dekhe to darpaNa kabhI nahIM kahatA ki yaha aparihArya cakra hai| isaliye he arjuna, soca meM yaha bAta judI hai ki paraspara sApekSatA kA jJAna na merA darzana karo, vaha to kahatA rahatA hai ki apane mata pdd'o| apane dharma kA (kartavya kA pAlana | hone se durAgraha ke kAraNa matoM meM, mAnyatAoM meM | ko dekho| mujhameM bhale hI dekho, para apane ko dekho| karanA hI isa samaya zreyaskara hai| janma maraNa to | mithyApanA A jAtA hai| apane darpaNa svayaM bano / darpaNa bane binA aura darpaNa hote hI rahate haiN| hama zarIra kI utpatti ke sAtha maiM bAra-bAra kahA karatA hU~ ki hama dUsare kI / ke binA svayaM ko dekhanA saMbhava nahIM hai| apanI utpatti aura zarIra ke maraNa ke sAtha apanA bAta suneM aura usakA Azaya smjheN| Aja buddhi guNavaza prabhu tuma hama sama (AtmA kA ) maraNa mAna lete haiM, kyoki apanI kA vikAsa to hai lekina samatA kA abhAva hai| para pRthak hama bhinnatama vAstavika AtmasattA kA hameM bhAna hI nahIM hai| bhagavAna mahAvIra ne hameM anekAnta dRSTi dekara vastu darpaNa meM kaba darpaNa janma-jayantI manAnA tabhI sArthaka hogA jaba hama ke vAstavika svarUpa kA jJAna karAyA hai| sAtha hI karatA nijapana arpaNa / apanI zAzvata sattA ko dhyAna meM rakhakara apanA sAtha hamAre bhItara vaicArika sahiSNutA aura kartavya kareMge aura usI kI saMbhAla meM apanA jIvana guNoM kI apekSA dekhA jAye to bhagavAna prANimAtra ke prati sadbhAva kA bIjAropaNa bhI kiyA lgaayege| aura hamameM samAnatA hai| lekina sattA donoM kI pRthak-pRthak hai| do darpaNa haiM ,samAna haiM lekina bhagavAna mahAvIra svAmI kA kahanA thA ki __ hameM Aja AtmA ke rahasya ko samajhane ke eka darpaNa dUsare meM apanI nijatA nahIM ddaaltaa| yadi vastu ko Apa dekhanA cAhate ho yA jIvana ko lie anekAnta, ahiMsA aura satya kI dRSTi kI mAtra eka-dUsare kI nijatA ko pratibibiMta kara detA parakhanA cAhate ho yA koI rahasya udghATita karanA AvazyakatA hai| vaha bhI vAstavika honI caahiye| | hai| bhagavAna mahAvIra meM hama apane ko dekha sakeM, cAhate ho to vastu ke kisI eka pahalU ko pakar3akara banAvaTI nhiiN| yadi eka bAra yaha jyoti (A~kha) | yahI hamArI bar3I se bar3I sArthakatA hogii| usI para ar3a karake mata baittho| mAtra janma hI satya mila jAye to mAlUma par3egA ki hama vyartha ciMtA meM nahIM hai aura na maraNa hI satya hai| satya to vaha bhI hai nadI, pahAr3a kI coTI se nikalatI hai| DUbe haiN| harSa viSAda aura iSTa-aniSTa kI kalpanA jo janma maraNa donoM se pare hai| calate-calate bahuta sI kaMdarAoM, marubhUmiyoM, vyartha hai| AtmA apane svarUpa meM zAzvata hai| caTTAnoM aura garmoM ko pAra karatI hai aura aMta meM jo vyakti maraNa se DaratA hai vaha kabhI ThIka __ bhagavAna mahAvIra apanI ora, apane | mahAsAgara meM vilIna ho jAtI hai| hamArI jIvana se jI nahIM sktaa| lekina jo maraNa ke prati svabhAva kI ora dekhane vAle the| ve saMsAra ke bahAva yAtrA bhI aisI hI ho / anaMta kI ora ho tAki nizciMta hai, maraNa ke anivArya satya ko jAnatA meM bahane vAle nahIM the| hama isa saMsAra ke bahAva meM bAra-bAra yAtrA na karanA pdd'e| saMsAra kA paribhramaNa hai, usake lie maraNa bhI prakAza bana jAtA hai| vaha nirantara bahate cale jA rahe haiM aura bahAva ke svabhAva rUpa yaha janma maraNa chUTa jAye / mahAvIra svAmI ne sAdhanA ke bala para mRtyu para vijaya pA letA hai| ko bhI nahIM jAna pAte hai| jo bahAva ke bIca Aja kI tithi meM janma lekara; janma se mRtyu kI saMsAra meM hamAre hAtha jo bhI AtA hai vaha eka na Atmastha hokara rahatA hai vahI bahAva ko jAna pAtA ora yAtrA prAraMbha kI, jo aMta meM mRtyuMjayI banakara eka dina calA jAtA hai, yadi jIvana ke isa pahalU hai| Atmastha honA yAnI apanI ora dekhanA / jo | anaMta meM vilIna ho gii| ko, isa rahasya ko hama jAna leM aura Ane-jAne AtmaguNa apane bhItara haiM unheM bhItara utarakara rUpa donoM sthitiyoM ko samAna bhAva se dekheM to AtmA ko nirantara zarIra dhAraNa karanA par3a dekhnaa| apane Apako dekhanA, apane Apako jIvana meM samatA bhAva (sAmyabhAva) Aye binA nahIM rahA hai| yahI eka mAtra dukha hai| zarIra se hamezA ke jAnanA aura apane meM lIna honA , yahI rahegA, jo mukti ke lie anivArya hai| lie mukta ho jAnA hI saccA sukha hai| abhI to Atmopalabdhi kA mArga hai| jisa prakAra agni lauha piNDa ke samparka meM Ane jIvana ke Adi aura aMta donoM kI eka - maiM kauna hU~ ? yaha bhAva bhItara gaharAtA jaaye|| se lohe ke sAtha piTa jAtI hai, usI prakAra zarIra ke sAtha anubhUti hamAre patha ko prakAzita kara sakatI | aisI dhvani pratidhvani bhItara hI bhItara gaharAtI jAye; sAtha AtmA ghaTI/miTI to nahIM hai lekina piTI hai| hama zAntabhAva se vicAra kareM aura hara pahalU pratidhvanita hotI calI jAye ki bAhara ke kAna avazya hai| vibhAva rUpase pariNamana karanA hI piTanA ko samajhane kA prayAsa kareM to jIvana kA hara rahasya kucha na suneN| hamAre sAmane apanA Atma-svarUpa hai| apane Atma svarUpa se cyuta honA hI piTanA hai ApoApa udghATita hotA calA jAtA hai| | mAtra rahe to usI meM bhagavAna mahAvIra pratibiMbita janma maraNa ke cakkara meM par3e rahanA hI piTanA hai| anekAnta se yukta dRSTi hI hameM cintAmukta aura ho sakate haiM, usI meM rAma avatarita ho sakate haiN| hama isa rahasya ko samajheM aura janma maraNa ke bIca sahiSNu banAne meM sakSama hai| saMsAra meM jo vicAra usI meM mahApuruSa janma le sakate haiN| yahI to mahAvIra taTastha hokara apane Atma svarUpa ko prApta karane vaiSamya hai vaha apane ekAnta pakSa ko puSTa karane ke | bhagavAna kA upadeza hai ki pratyeka AtmA meM kA prayAsa kreN| anaMta sukha ko prApta karane kA Agraha kI vajaha se hai| anekAnta kA hRdaya hai | mahAvIratva chipA huA hai| prayAsa kreN| smtaa| sAmane vAlA jo kahatA hai use saharSa svIkAra AtmA anaMta hai| cetanA kI dhArA akSuNNa | 4 apraila 2001 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra kA to janma aMtima thaa| | nirmalatA cAhiye / zraddhA bhakti hI antarmana ko | ko dhAraNa karatI rahatI hai| yahI zarIra kA baMdhana unakI mRtyu bhI aMtima thI / ve svayaM bhI aMtima | nirmala banAtI hai| bhagavAna mahAvIra kI jayantI | dukhadAyI hai| isa baMdhana se mukta honA hI sukhakara hai tIrthaMkara the| isake pUrva aura bhI teIsa tIrthaMkara hue | manAkara apane antarmana ko nirmala banAne kA prayAsa yahI Adarza hai| yahI zreyaskara hai| yahI prAptavya / sabhI ne apane Atmabala ke dvArA apanA kalyANa kreN| pA~ca pApoM se mukta hokara, kaSAya bhAvoM ko kiyA aura hamAre lie kalyANa kA mArga btaayaa| chor3akara Atmastha hone kA prayAsa kreN| isI bhAvanA ke sAtha aMta meM itanA hI kahU~gA lekina hama isa janma ke cakra se svayaM ko nikAla zarIra kI badalI huI nazvara paryAyoM meM na nIra nidhi se dhIra ho, vIra bane gambhIra nahIM paaye| hamArA jIvana dharmAmRta kI varSA hone ke | ulajheM / zarIra kA badalanA to aisA hai ki jaise pUrNa taira kara pA liyA, bhavasAgara kA tIra / uparAnta bhI amRtamaya nahIM huaa| jarA dera ke lie purAnA vastra jaba jIrNa-zIrNa hokara phaTane laga jAtA adhIra hU~ mujha dhIra do, sahana karU~ saba pIra bAhara se bhale hI amRta se bhIgA ho lekina bhItara | hai taba use utArakara dUsarA vastra dhAraNa kara liyA | cIra-cIrakara cira lakhU, aMdara kI tasvIra / / taka bhIga nahIM paayaa| jAtA hai, aise hI jaba taka yaha AtmA saMsAra se bhItara taka bhIgane ke lie antarmana kI mukta nahIM hotI taba taka naI-naI paryAya arthAt zarIra bodhakathA atinindanIya aura atiprazaMsanIya * nemIcanda paToriyA gurukula ke nirdhArita viSaya adhyayana kara | gaye / eka mAha bAda donoM lautte| saMpUrNa chAtra- | vastu nahIM hai, kyoMki naradeha se hI hameM sadjJAna subhadra aura jayanta donoM vidyArthI snAtaka pada ke maMDalI ke bIca AcArya ne donoM ziSyoM ko milatA hai jisase anya vastuoM kI upayogitA yogya ho gye| dIkSAnta-samAroha kA samaya kevala bulAyA aura unakI eka mAha kI khoja kA phala kA patA calatA hai| nara-deha se hI saMyama palatA hai| eka mAha zeSa rhaa| donoM prsnnthe| sAyaMkAla ke puuchaa| jo hameM svarga ke sukhoM aura mokSa taka kI prApti | samaya gurukula ke AcArya ne una donoM ko apane subhadra bolA, maine ghAsa, pAta, kA~Te, rAkha meM sahAyaka hotA hai| isa nara-deha ko zAstroM meM| kakSa meM bulaayaa| donoM vidyArthI soca rahe the ki sabhI padArtha dekhe, para ve khAda meM yA kSetra-sImA cintAmaNi-ratna kahA hai| merI khoja kA sAra yahI| pUrNa adhyayana hone ke upalakSya meM AcAryazrI kucha lagAne meM upayogI pAye / pazu-pakSiyoM ke zava | hai ki naradeha hI saMsAra meM sabase adhika prazaMsanIya upahAra yA zubhAzISa deNge| donoM ziSya gurucaraNa bhI dekhe unakI khAla, unake paMkha yA bAla yahA~ aura upayogI hai|" sparza kara vinayapUrvaka khar3e rhe| AcArya bole - taka ki haDDiyA~ bhI taraha-taraha kI vastuoM ke / vidyArthI virodhI bAtoM ko sunakara asamaMjasa "mere priya ziSyo ! tuma donoM ne gurukula kI nirmANa karane meM upayogI miliiN| viSa-vRkSa aura meM par3a gye| taba AcAryazrI gaMbhIra vANI meM bole ziSya-paramparA meM zrI-vRddhi kI hai, isakA mujhe viSaile jantu bhI dekhe, lekina unakA prayoga vaidyaka - 'mere ina donoM ziSyoM ke niSkarSa sahI haiN| harSa hai| tumhArA paThanAtmaka adhyayana to pUrA huA graMthoM meM roga-upacAra meM milaa| agara koI niMdya vAstava meM yaha nara-deha saba gaMdI va niMdya vastuoM lekina prayogAtmaka abhI avazeSa hai| yA nirupayogI vastu milI hai to vaha hai nrdeh| kA bhaMDAra hai, va usake sadA bahane vAle nau ml| donoM ziSya bole- 'zrIguru kI zaraNa-chAyA yaha naradeha saMsAra kI gaMdI vastuoM kA bhaMDAra hai dvAra haiN| mRta naradeha kisI bhI kAma meM nahIM AtI meM hama prayogAtmaka pATha bhI pUrA karane ko kaTibaddha aura marane para isakA koI upayoga nahIM hai| yadi hai, ataH nara-deha atiniMdya aura nirupayogI hai, haiN|' AcArya bole - "mujhe tumase aisI hI AzA nara-zava ko turaMta gAr3A yA jalAyA na jAye to lekina isI deha se hama saMyama va tapa kara sakate thii| acchA to ciraMjIva subhadra ! tuma prAtaH kAla- vaha vahA~ ke vAtAvaraNa ko itanA dUSita kara detA haiM, jJAnArjana kara sakate haiM aura itane U~ce uTha uttara dizA kI ora eka mAha ke lie pada-yAtrA hai ki usake pAsa se nikalanA bhI svAsthyakara sakate haiM ki saMsAra kI vibhUti isake caraNa-raja karo aura isa yAtrA meM tumheM yaha khojanA hai ki nahIM hai| merI khoja kA sAra yahI hai ki saMsAra meM kI barAbarI nahIM kara sakatI hai| svarga aura saMsAra meM sabase niMdya aura nirupayogI kauna vastu sabase niMdya aura nirupayogI yaha nara-deha hI hai|" mokSadAyinI yaha naradeha hai, ataH naradeha pAkara hai ? aura ciMrajIva jayanta ! tuma prAtaHkAla ____ aba jayanta kI bArI AyI, vaha uTha khar3A yadi kumArga kI ora calA jAe to vaha saMsAra meM dakSiNa dizA kI ora pada-yAtrA karo aura isa huA aura bolA-"maiMne paudhe, nadI, parvata, atiniMdya aura nirupayogI hai, aura yadi sanmArga yAtrA meM tumheM yaha khojanA hai ki saMsAra meM sabase phala-phUla saba upayogI vastue~ dekhiiN| aneka kI ora cale to usase prazaMsanIya aura upayogI prazaMsanIya aura upayogI kauna vastu hai ? tuma donoM prakAra ke upakArI pazu bhI dekhe| aneka acUka saMsAra meM koI nahIM hai|" ko eka mAha meM apanI-apanI khoja kA niSkarSa jar3I-bUTiyA~ aura auSadhiyA~ bhI jAnIM / cA~dI, donoM vidyArthiyoM ne apane anubhava se jAna mujhe denA hai|" sonevaratna ke bhaMDAroM kA bhI maine nirIkSaNa kiyA, liyA ki saMsAra kI atiniMdya aura - prAtaH donoM ziSya AcAryazrI kA AzIrvAda lekina jaisI prazaMsanIya aura upayogI yaha naradeha atiprazaMsanIya vastu kyA hai| prApta kara nirdhArita dizA kI ora prasthAna kara | hai vaisI saMsAra ke samasta jar3a va cetana meM koI 'sonA aura dhUla' se sAbhAra - apraila 2001 jinabhASita 5 ___ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra-praNIta jIvanapaddhati kI prAsaGgikatA pro. ratanacaMdra jaina vartamAna mAnava jIvana atIta ke 5. Aja adhikAMza vaijJAnika AviSkAroM se bhogasAmagrI meM nirantara vRddhi ke phalasvarUpa jIvana se kaI dRSTiyoM se bhinna hai / | dezoM meM prajAtaMtra zAsana paddhati saMyama kI saMskRti kA tejI se vinAza aura bhogavAdI saMskRti kA betahAzA vaijJAnika pragati tathA Adhunika sabhyatA pracalita hai| isakI saphalatA vistAra ho rahA hai| pariNAmataH manuSya sabhI mAnavIya saMvedanAoM aura ke kAraNa mAnavajIvana meM kucha aise saMkaTa sArvajanika hita ko mahattva sAmAjika nyAya ko tilAJjali dekara adhikAdhika bhogasAmagrI evaM usake utpanna ho gaye haiM jo pahale nahIM the| dene vAlI jAgarUka janatA para sAdhanabhUta dhana ko jhapaTa kara kabje meM karane kI hor3a meM lagA huA hai| isase udAharaNArtha nirbhara hai| jisa deza kI janatA sampUrNa mAnavajAti vidhvaMsa ke kagAra para Akhar3I huI hai| bhagavAn mahAvIra | apane adhikAroM se bekhabara 1. pahale bhI yuddha hote the, eka dvArA upadiSTa jIvanapaddhati hI isa vidhvaMsa se bacA sakatI hai| isa satya ko aura kevala nijI hitoM ko deza dUsare para adhikAra karane kA prayatna nirvastra karatA huA yaha Alekha bhagavAn mahAvIra ke 2600 veM mahattva dene vAlI hotI hai vahA~ karatA thA, lekina usa samaya sampUrNa janmakalyANaka mahotsava tathA ahiMsAvarSa ke sandarbha meM prastuta hai| janatA ke nirvAcita pratinidhi mAnavatA ko naSTa karane ke sAdhana nahIM bhayaMkara bhraSTAcAra se grasta ho the| Aja ho gaye haiN| Aja aNubama jaise sarvasaMhAraka astroM ke AviSkAra se | jAte haiM jisase usa deza kA Arthika DhA~cA to caramarA hI jAtA hai, usakI sampUrNa mAnavajAti ke vinAza kA khatarA utpanna ho gayA hai| AjAdI bhI khatare meM par3a jAtI hai| vahA~ sainika taMtra yA tAnAzAhI sthApita ho 2. anAdikAla se manuSya aindriya sukhoM ke pIche daur3atA A rahA hai, jAtI hai aura hiMsA ke dvArA takhtA palaTane kA krama zurU ho jAtA hai jisase kintu pahale indriyoM ko uddIpta evaM mUrcchita karane vAlI sAmagrI itanI adhika deza anizcitakAla ke lie sthiratA, zAnti aura pragati se vaMcita ho jAtA nahIM thii| Aja hai, jisase manuSya aniyaMtrita bhogavRtti se grasta hokara vikSipta hai| athavA jahA~ tAnAzAhI ke kAraNa sthiratA A jAtI hai vahA~ manuSya ko ho rahA hai| iMdriyoM ko naye-naye viSayoM ke sevana dvArA uddIpta kara kSaNika manuSyatA se hAtha dhone par3ate haiM aura mUka pazu banane ke lie vivaza honA mUrchA kA AnaMda lenA hI usakA lakSya bana gayA hai| dharatI se duHkhadarda dUra par3atA hai| Aja aneka prajAtAMtrika dezoM kI janatA tAtkAlika nijI hitoM karane ke lie koI karma karanA usakA lakSya nahIM rhaa| phalasvarUpa vilAsI, ko mahattva dene vAlI, sArvajanika hitoM ko kucalane vAlI tathA apane akarmaNya, Atmakendrita aura sArvajanika hitoM se vimukha logoM kI saMkhyA vyApaka adhikAroM se bekhabara hai jisase vahA~ ke zAsaka pracaNDa bhraSTAcAra se bar3ha rahI hai| isase zoSaNa, lUTapATa, beImAnI aura hiMsA kI paramparA ne janma grasta haiM aura janatA anyAya, pakSapAta, Arthika viSamatA Adi ke rUpa meM liyA hai jo mAnava samAja ke utpIr3ana meM vRddhi kara rahI hai| unake bhraSTAcAra kA pariNAma bhugata rahI hai| 3.Aja manuSya ko kAmakAja ke itane adhika yAMtrika sAdhana upalabdha ho gaye haiM aura hote jA rahe haiM ki bahuta kama samaya meM usake sAre kArya ho jAte haiN| isase use bahuta adhika phurasata milatI jA rahI hai| isa phurasata kA upayoga vaha bhogavilAsa aura vyasanoM meM kara rahA hai| usakI yaha vilAsaparakatA samAja meM azAnti kI paristhitiyA~ utpanna kara rahI hai| 6. Aja jIvana ke mUlyoM meM bhArI parivartana ho gayA hai| naitikatA, ImAnadArI, parizrama, jJAna aura kalA kA koI mahattva nahIM rhaa| rAjasattA tathA vaibhava mahattvapUrNa ho gaye haiN| phalasvarUpa logoM ke jIvana kA lakSya yena-kena prakAreNa inhIM ko prApta karanA ho gayA hai| isase eka ora samAja meM naitikatA Adi kA lopa hotA jA rahA hai, dUsarI ora anaitikatA, dhUrtatA, tikar3amabAjI aura cATukAritA kA bolabAlA ho rahA hai| isase sarala aura ImAnadAra logoM kA jIvana dUbhara ho gayA hai| saMkaToM kA kAraNa 4. utpAdana ke kSetra meM Aja manuSya kA sthAna mazInoM ne le liyA hai jisase utpAdana ke srota kucha hI logoM ke hAtha meM kendrita ho gaye haiN| isase samAja meM ghora Arthika viSamatA utpanna huI hai| bhArata jaise deza meM pacAsa pratizata se adhika loga garIbI kI rekhA ke nIce pahu~ca gaye haiN| yaha sthiti pahale nahIM thii| yaha Arthika viSamatA vizvabhara meM azAnti, krAnti aura yuddhoM ko janma de rahI hai| ye saMkaTa vaijJAnika pragati tathA Adhunika sabhyatA ke anurupa manuSya ke caritra meM parivartana na hone ke kAraNa utpanna hue haiN| manuSya ke bAhya jagata aura antarjagata meM gaharA sambandha hai| manuSya kA sukha kevala bAhya jagata ke 6 apraila 2001 jinabhASita Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivartana para nirbhara nahIM hai, tadnukUla antarjagata meM bhI parivartana Avazyaka | kyoki samasta zAsana-praNAliyoM meM yahI kama doSapUrNa hai| ina saba ko hai| yadi bAhya jagata ke anurUpa antarjagata meM parivartana nahIM huA to bAhya kAyama rakhate hue hI Asanna aniSToM se mukti pAnI hai| vastutaH burAI bAhya jagata kI sukha-suvidhAe~ bhI duHkha kA kAraNa bana jAtI haiN| manuSya jagata meM nahIM, antarjagata meM hotI hai| yadi manuSya burA hai to bAhya jagata viSayavAsanAoM arthAt kAma, krodha, lobha, IrSyA, dveSa, ahaMkAra Adi kitanA hI acchA ho, burA bana jAtA hai| yadi manuSya acchA hai to bure se bure vikAroM kA putalA hai| bAhya jagata kA upayoga vaha ina viSayavAsanAoM ke bAhya jagata ko acchA banA detA hai| isalie manuSya kI AtmA kA hI anusAra hI karatA hai| isase usakI hAni hotI hai yA lAbha, vAsanAoM ke saMskAra Avazyaka hai| yaha eka vaijJAnika satya hai, jo Aja nahIM to kala Avega meM isakA viveka nahIM kara pAtA / yadi use bAhya jagata meM indriyoM ko | duniyA ko mahasUsa karanA hogA ki jitanI hI bhautika sampannatA bar3hegI, priya lagane vAlI pracura sAmagrI evaM usake bhoga kI svacchandatA prApta ho jitanI hI vaijJAnika sukha-suvidhAe~ upalabdha hoMgI, manuSya ko jitanI jAtI hai,to itanA aniyaMtrita bhoga karatA hai ki apane jIvana kA bhI vinAza svAyattatA milegI, utanA hI usakI AtmA kA saMskAra Avazyaka hogA, kara letA hai| yadi use apane AsapAsa pracura sampatti dikhAI detI hai to use anyathA viSaya-kaSAyoM yA kAma, krodha, lobha, IrSyA, dveSa, ahaMkAra Adi vaha pUrI kI pUrI baTora lenA cAhatA hai| isase dUsare abhAvagrasta hokara mara vikAroM se grasta mUrkha mAnava isa sampannatA kA upayoga apane aura dUsaroM ke jAyeMge yA hiMsaka hokara usakA hI vinAza kara DAleMge isakI paravAha nahIM vinAza meM hI karegA jisake lakSaNa dikhAI de rahe haiN| jaba hamAre pAsa aise krtaa| yadi use koI ghAtaka zastra mila jAtA hai to mAmUlI sI bAta para sAdhana hoM jinase hama apanA hita bhI kara sakate haiM aura ahita bhI, taba hameM krodha meM Akara usakA hI apane virodhI para prahAra kara detA hai athavA tIvra AtmA ke saMskAra kI arthAt mUlapravRttiyoM aura manovikAroM kI adhInatA krodhAveza meM usase apanA hI ghAta kara letA hai| isalie ina saMkaToM se se mukta hone kI atyaMta AvazyakatA ho jAtI hai| chuTakArA pAne ke do hI upAya haiM, yA to manuSya ko bAhya jagata meM aisI | mahAvIrapraNIta jIvanapaddhati kA sAra : AtmasaMskAra suvidhAe~ upalabdha na hoM jisase vaha apane yA dUsaroM ke ghAta meM samartha ho sake athavA usakI AtmA kA saMskAra ho jAye tAki bAhya jagata meM upalabdha isa sandarbha meM bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita jIvanapaddhati atyanta suvidhAoM kA vaha durupayoga na kare / prAsaMgika siddha hotI hai| yaha AtmasaMskAra para jora detI hai| isakA antastattva AtmA kA udAttIkaraNa hai| AtmA se kramaza: paramAtmA banane kA lakSya vartamAna kI viDambanA yaha hai ki bAhya jagata to kAphI sukha-suvidhAoM isameM antarnihita hai| manuSya ke stara se uThakara bhagavAna ke stara para pahu~cane ke se sampanna ho gayA hai, kintu manuSya ke antarjagata kA saMskAra nahIM huA hai| puruSArtha kI yaha praNetA hai / jaise khAna se nikalA huA azuddha svarNa isalie bhautika sukha-suvidhAoM aura vaijJAnika sAdhanoM kA upayoga vaha vivekapUrvaka na kara avivekapUrvaka kara rahA hai, jisase cAroM tarapha azAnti kiTTakAlimA se mukta hokara zuddha svarNa bana jAtA hai vaise hI kAma, krodha, aura hiMsA phaila rahI hai| yadi bAhya jagata meM yaha parivartana na huA hotA to lobha, moha, ahaMkAra, IrSyA, dveSa Adi vikAroM se chuTakArA pAkara nirvikAra cintA kI itanI bAta nahIM thI, mAnavajAti ke samApta hone kA bhaya nahIM bana jAnA hI mahAvIra ke anusAra mAnavajIvana kA sAdhya hai| nirvikAra hotA, na mazInoM ke Ane se jo Arthika viSamatA utpanna huI hai vaha hotI, na svarUpa hI AtmA kA paramasvarUpa hai| yaha avasthA samasta cintAoM se pracura bhoga sAmagrI ke kAraNa manuSya jo ativilAsI, zoSaka aura sArvajanika rahita hone ke kAraNa parama Anandamaya hai| ataH yahI jIvana kA sarvocca hita se vimukha banA hai, vaha banA hotA , na aneka AdamiyoM ke hAtha meM sattA prAptavya hai| Ane se jo bhraSTAcAra bar3hA hai, vaha bar3hA hotA / kintu bAhyajagata ke isa bhagavAna mahAvIra kA darzana yaha dRSTi pradAna karatA hai ki sAMsArika parivartana ne mAnavajAti ke samApta ho jAne kI yA isa dharatI ke kramazaH naraka vaibhava, rAjasattA aura bhogasAmagrI ve cIjeM nahIM hai jinase duHkha ke srotoM kA banate jAne kI cintA utpanna kara dI hai| vinAza hotA hai| duHkha ke srota haiM - janma, maraNa, roga, bur3hApA, iSTaviyoga, saMkaToM se mukti kA upAya : AtmasaMskAra aniSTasaMyoga, pratispardhA aura atRpti (lobh)| jagata kA koI bhI vaibhava, koI bhI rAjasattA, koI bhI bhogya padArtha, duHkha ke ina srotoM ko naSTa nahIM kara isa cintA se mukta hone kA eka hI upAya hai : manuSya ke antarjagat meM sktaa| hA~, inase jo duHkha utpanna hote haiM unameM se kucha kI anubhUti ko parivartana arthAt usakI AtmA kA saMskAra / kyoki bAhya jagata ko to sAMsArika padArtha kucha dera ke lie roka sakate haiM, kintu unakI utpatti para pIche nahIM DhakelA jA sakatA hai| vaijJAnika jJAna aura AviSkAroM kA bhI pratibandha nahIM lagA skte| jaba taka duHkha ke uparyukta kAraNa vidyamAna rahate parityAga nahIM kiyA jA sktaa| unake vikAsa para bhI roka nahIM lagAyI jA haiM taba taka duHkha kI utpatti hotI rahatI hai| basa, sAMsArika padArthoM ke dvArA sktii| prajAtAMtrika zAsanapaddhati ko bhI tilAMjali denA saMbhava nahIM hai, usakI anubhUti ko bAra-bAra rokane kI ceSTA mAtra kI jA sakatI hai| kintu - apraila 2001 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMsArika padArthoM kI zakti bar3I sImita hai| ve duHkha kI anubhUti ko rokane meM sadA samartha nahIM hote aura sabhI duHkhoM kI anubhUti ko rokane kA sAmarthya | to unameM hai hI nhiiN| ataH sAMsArika padArtha jIvana ke prAptavya nahIM haiN| yahA~ 'saparaM' zabda ke dvArA spaSTa kiyA gayA hai ki cU~ki indriyasukha kI sAmagrI parAdhIna hai isalie usakI prApti AkulatotpAdaka hone se indriyasukha, sukha nahIM, duHkha hI hai| mahAbhArata meM bhI kahA gayA hai - sarvaM paravazaM duHkhaM sarvaM hyAtmavazaM sukham / vadantIti samAsena lakSaNaM sukhduHkhyoH|| sabhI prakAra kI parAdhInatA duHkha hai aura sabhI prakAra kI svAdhInatA sukha hai| saMkSepa meM sukha-duHkha kA yahI lakSaNa hai| jisa vastu se janma-maraNa Adi duHkhamrotoM kA vinAza ho, vahI jIvana meM prApta karane yogya hai| vaha vastu hai AtmA kI nirvikAra avasthA jo usakA paramasvarUpa hai| AtmA anAdi se zarIra, pudgala,karma aura moharAgadveSAdi vikAroM se grasta hone ke kAraNa azuddha hai| isa avasthA meM moha yA avidyA ke kAraNa vaha sAMsArika padArthoM ko sArabhUta samajhakara unake prati AkRSTa hotI hai aura unheM pAne ke lie hiMsAdi pravRttiyoM meM saMlagna hotI hai jisase vaha bAra-bAra zarIra dhAraNa karatI hai aura, dhAraNa karane se janma-maraNa zarIra roga, bur3hApA Adi ke duHkha bhogatI hai| isalie moha rAgadveSa se vimukta hokara jaba zarIra aura karmoM se sadA ke lie chuTakArA pA letI hai taba apane nirvikAra paramasvarUpa ko upalabdha hotI hai aura isa nirvikAra parama avasthA kI prApti hone para usake janmamaraNAdi samasta duHkhasrota sadA ke lie naSTa ho jAte haiN| ataH apanI nirvikAra parama avasthA ko pAnA hI jIvana kA carama lakSya hai| gosvAmI tulasIdAsa jI ne isa satya ko parAdhIna sapanahu~ sukha nAhI' isa ukti se saralatayA prakaTa kara diyA hai| isalie jaba hama sAMsArika padArthoM kI icchA se mukta ho jAte haiM, unake pIche bhAganA banda kara dete haiM, apanI AvazyakatAoM ko kama karane ke lie vastuoM kI anAvazyaka adhInatA se mukti pAne kI ceSTA karate haiM, indriyoM ko anAvazyaka bhoga kI Adata se chuTakArA dilAte haiM arthAt saMyama, tapa aura aparigraha kA avalambana karate haiM taba hama Tenzana' se, AkulatA se kramazaH mukta hote jAte haiM aura nirAkulatA rUpa sacce sukha kA anubhava karate haiN| manuSya sukha pAne kI AkAMkSA se sAMsArika padArthoM kI icchA karatA hai aura unheM pAne ke lie hiMsA Adi pApoM meM pravRtta hotA hai| kintu jainadarzana isa satya kI ora dhyAna AkRSTa karatA hai ki sukha sAMsArika padArthoM ko pAne meM nahIM, apitu unakI AkAMkSA se mukta hone meM hai| jainadarzana ne sukha kI atyaMta manovaijJAnika vyAkhyA kI hai| isameM nirAkulatA ko arthAt Tensionless state of mind ko sukha kA lakSaNa batalAyA gayA hai| viSayabhoga yA sAMsArika padArthoM se prApta hone vAlA sukha saccA sukha nahIM hai, kyoMki usakI icchAmAtra se AkulatA yA 'Tenzana' paidA hotA hai| hama dekhate haiM ki hamArA mana tanAvagrasta taba hotA hai jaba usameM kisI sAMsArika padArtha ko pAne kI icchA jAgatI hai, jaba vaha indriyasukha kI sAmagrI, vaibhava, rAjasattA Adi ko pAne ke liye tar3apatA hai| kyoMki ye cIjeM parAdhIna haiM isalie inakI prApti nirbAdha aura sunizcita nahIM hai, aneka bAdhAoM se grasta aura anizcita hai| isalie inakI icchA 'Tenzana'ko janma detI hai| isa prakAra AkulatA yA Tenzana kA ekamAtra kAraNa saMsAra ke padArthoM ke pIche bhAganA hai| yataH sAMsArika padArthoM kI lAlasA Tension ko janma detI hai isalie una para Azrita indriyasukha saccA sukha nahIM hai| AcArya zrI kundakunda ne isa manovaijJAnika satya ko pravacanasAra kI nimnalikhita gAthA meM udghATita kiyA hai - isa prakAra mahAvIropadiSTa jaina darzana isa satya ke darzana karAtA hai ki AtmA kI nirvikAra parama avasthA aura nirAkulatArUpa sukha hI ve sarvazreSTha padArtha haiM jo mAnavajIvana meM prApta karane yogya haiN| vaha manuSya kI dRSTi ko nakalI sukha se haTAkara asalI sukha kI ora mor3atA hai, nissAra se vimukha kara sArabhUta kI ora unmukha karatA hai, samyak dRSTikoNa kA nirmANa karatA hai arthAt jo vAstava meM sukhada aura sArabhUta hai usakI upAdeyatA meM AsthA utpanna karatA hai| yaha eka manovaijJAnika satya hai ki manuSya ke caritra kA svarUpa isa bAta para nirbhara hai ki vaha jIvana meM kisa cIja ko sarvAdhika upAdeya samajhatA hai? yadi vaha apanI nirvikAra avasthA aura nirAkulatArUpa vAstavika sukha ko sarvAdhika upAdeya samajhatA hai, to vaha unakI bali dekara sAMsArika padArthoM ko pAne ke lie taiyAra nahIM hogaa| yadi usakI dRSTi meM sAMsArika padArtha aura indriyasukha sarvAdhika mUlyavAna hote haiM to vaha unake lie apanI AtmA ko bhI becane ke lie taiyAra ho jaayegaa| saparaM bAdhAsahiyaM vicchiNNaM baMdhakAraNaM visamaM / jaM iMdiyehiM laddhaM taM sokkhaM dukkhameva thaa||1/76 ataH jaba manuSya ke mana meM yaha AsthA dRr3ha ho jAtI hai ki svAtmA kI nirvikAra avasthA aura nirAkulatArUpa sukha hI parama mUlyavAna haiM taba usakI pravRtti meM ahiMsA, aparigraha, saMyama aura tapa sthAna lene lagate haiN| vaha gRhastha jIvana meM rahakara, pArivArika, sAmAjika aura rAjanItika bhUmikAoM For Private & Personal use only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA nirvAha karate hue aura sukha-suvidhAoM, indriyaviSayoM kA AvazyakatAnusAra upabhoga karate hue bhI unheM parama mUlyavAna nahIM maantaa| phalasvarUpa unheM yena kena prakAreNa prApta karane kI koziza nahIM karatA, nyAyapUrvaka hI arjita karatA hai, dUsaroM kA haka chInakara apane nirvAha kI sAmagrI nahIM juTAtA / anyAyapUrvaka dhanopArjana se bacanA usakA lakSya bana jAtA hai| ataH kama se kama vastuoM se kAma calAne ke lie indriyoM ko saMyata karane kA abhyAsa karatA hai, vastuoM kI adhInatA se yathAzakti mukta hone kI sAdhanA karatA hai| isa prakAra usake jIvana meM ahiMsA, aparigraha, saMyama aura tapa avatarita hone lagate haiM jinheM jainadarzana ne AtmA ke sarvocca svarUpa arthAt nirvikAra avasthA aura nirAkulatArUpa sukha ko pAne ke lie paramAvazyaka batalAyA hai| dRSTi (AsthA) kA samyak bana jAnA aura pravRtti kA ahiMsA, aparigraha, saMyama evaM tapomaya bana jAnA hI Atma saMskAra hai| yahI jaina sAdhanA kA mUlamaMtra hai| isake dvArA Adhunika paristhitiyoM se utpanna khataroM TAlA jA sakatA hai| yahI vartamAna yuga ke saMkaToM se bacane kA ekamAtra upAya hai| Aja jaba mAnavatA ke samUla vidhvaMsa kA sAdhana manuSya ke hAtha laga gayA hai aura koI bAhya zakti usa para aMkuza lagAne meM samartha nahIM hai taba manuSya mAtra ke prati saMvedanazIlatA (maitrI aura kAruNya) kA saMskAra hI use mAnava - vidhvaMsa ke krUrakarma se rokane meM saphala ho sakatA hai| mazInIkaraNa ke phalasvarUpa rASTra kI sampatti sAre upAyoM ke bAvajUda, jo kucha hI logoM ke hAtha meM kendrita hotI jA rahI hai usase utpanna Arthika viSamatA kevala aparigraha ke AtmasaMskAra dvArA hI dUra ho sakatI hai| dUsarA upAya sAmyavAdI tAnAzAhI hai, kintu usameM to manuSya, manuSya hI nahIM rahatA, pazu banA diyA jAtA hai aura jaisA ki sukrAta ne kahA hai, 'eka santuSTa suara hone kI bajAya eka asantuSTa manuSya honA behatara hai|' isI prakAra jaba cAroM tarapha nita naI bhoga sAmagrI upalabdha ho rahI hai tathA bhogavRtti para koI bAhya niyaMtraNa nahIM hai, taba mAtra AtmasaMyama hI manuSya ko vilAsI, akarmaNya, zoSaka tathA dUsaroM ke hitoM se vimukha hone se bacA sakatA hai| tathA sarvottama prajAtAMtrika zAsana praNAlI meM bhI mAnavasvabhAva kI vikRti ke kAraNa jaba Upara se lekara nIce taka, netA se lekara janatA taka ke lie bhraSTAcAra ke dvAra khula gaye haiM taba ina dvAroM meM praveza karane se manuSya ko rokane vAlI ekamAtra zakti AtmasaMskAra hI hai| mahAvIra dvArA upadiSTa jaina jIvanapaddhati AtmasaMskAra pradhAna hai ataH vartamAna sandarbha meM vaha atyaMta prAsaMgika hai| 137, ArAdhanAnagara, bhopAla-462003 (ma.pra.) jo binu gyAna kriyA avagAhai, jo binu kriyA mokhapada caahe| namo hai maiM sukhiyA, so ajAna mUr3hani maiM mukhiyA || kavitA guru-stavana * DaoN. kapUracandra jaina deha to mailI-kucailI Atma ujjvala rUpa hai| vAsanAyeM mara cukI haiM, cetanA cidrUpa hai| ajJAna kA tama haTa cukA hai jJAna to sadrUpa hai Aja mere pUjya guruvara kA yahI basa rUpa hai| AtmasaMyama ke dhanI ye doSa se to raMka haiM pApa meM haiM zUnyaye para puNya meM zata aMka haiN| jJAna, vANI, cetanA se bharA Atama- kUpa hai Aja mere pUjya guruvara kA yahI basa rUpa hai| gumitra ko gupta rakhake jJAna kA Aloka karate samiti pA~coM pAlate haiM svayaM meM saMyama ko dharate // dharma daza ArAdhanA kara dharma inakA rUpa hai Aja mere pUjya guruvara kA yahI basa rUpa hai| cintana kareM anuprekSAyeM jJAna se saba jJeya haiM jItate haiM parISaha saba aura svayaM ajeya haiN| paMcavidha caritra se cAritra inakA rUpa hai Aja mere pUjya guruvara kA yahI basa rUpa hai| adhyakSa saMskRta vibhAga, zrI kundakunda jaina kAleja, khataulI - 25101 ( u. pra. ) apraila 2001 nibhASita Prary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhagavAna mahAvIra kA 2600 vA ganma kalyANaka mahotsava' kaise manAe~: kArya-yojanAe~ prAcArya nihAlacaMda jaina 1 aprela 2001 se 30 aprela 2002 | adhyakSatA meM rAjya samiti kA gaThana karake, pahala | ke vikAsa aura utkarSa meM Age bar3hakara, apanI taka varSa bhara bhAratIya sAMskRtika paraMparA ke | kI zuruAta kii| kAryakuzalatA se bhArata sarakAra aura kAlajayI mahApuruSa bhagavAna varddhamAna mahAvIra kA bhagavAna mahAvIra kI mAnavatA ke / vizvavidyAlaya anudAna Ayoga ke mAdhyama se ise 2600vA~ janma jayaMtI mahotsava, rASTrIya evaM utthAna/utkarSa ke liye, sabase bar3I dena | jIvanta banAe rkheN| aMtarrASTrIya stara para 'ahiMsA varSa' ke rUpa meM manAyA 'ahiMsA, anekAnta aura aparigraha' ke __ abhI hAla meM DaoN.kamalacaMda jI sogAnI jA rahA hai| anuzIlana karane kI rhii| jaina dharma kA mukhya ciMtana | adhyakSa jaina vidyA saMsthAna mahAvIra jI ne lekhaka sana 1974 meM mAnavatA ke masIhA bhagavAna 'ahiMsA kA paripUrNa pAlana' rhaa| aura "jiyo ko avagata karAyA ki jayapura meM (rAjasthAna)meM mahAvIra kA 2500vA~ parinirvANa mahotsava bhI eka saMskRta vizvavidyAlaya kA zubhAraMbha hone jA rASTrIya stara para tatkAlIna pradhAnamaMtrI zrImatI iMdirA | kA kendra bindu bnaa| rahA hai| carcA ke daurAna unakI bhAvanA dikhI ki ve gAMdhI kI adhyakSatA meM gaThita rASTrIya samiti dvArA ise "bhagavAna mahAvIra saMskRta prAkRta ataH isa zubhAvasara para yaha prayatna pUrI manAyA gayA thA aura videzoM taka isakI halacala vizvavidyAlaya" nAma dene ke liye saMkalpita haiN| tAkata se kiyA jAnA cAhie ki ahiMsA kI isa rhii| jaina dharma ko aMtarrASTrIya maMca para sthApita kiyA sArvabhaumika bhAvanA kA rASTrIya stara para samAdara jaina samAja ke zrImAnoM aura sudhI vidvAnoM ko gyaa| digambara aura zvetAmbara paraMparA meM eka ho| isa varSa bhagavAna mahAvIra kA janma kalyANaka ekajuTa hokara yaha neka kAma sAkAra karavAnA samanvaya kI dizA meM sarvamAnya samaNa-suttaM' grantha mahotsava eka vyApaka dRSTikoNa ke pariprekSya meM cAhie aura kahIM bhI Arthika pahalU ke kAraNa yaha praNayana kiyA jAkara AcArya vinobA bhAve kI manAyA jaave|unke jIvanadarzana aura upadezoM kA avasara nahIM cUkanA cAhie bhale hI jaina samAja bhAvanA ko mUrtavanta kiyA gayA thaa| isakA pracAra-prasAra bhI, ilekTrAnika mIDiyA ke mAdhyama ko 1 yA 2 karor3a dhanarAzi anudAna svarUpa denA padyAnuvAda "jaina gItA" ke nAma se AcArya zrI se sarvavyApakarUpa se kiyA jaave| pdd'e| vidyAsAgara jI mahArAja ne karake isakI vyApakatA yahAM kucha kArya-yojanAoM kI rUparekhA ko nayA AyAma diyaa| naI dillI ke maharaulI kSetra merA vicAra hai ki unake divya-saMdezoM kI prastuta hai, jinake kriyAnvayana ke lie samAjasevI meM ahiMsA sthalI ke rUpa meM bhagavAna mahAvIra svAmI gUMja ke sAtha hI paryAvaraNa, sAmAjika zAMti aura saMsthAoM, samAja ke netAoM, saMsthAoM kI vizAla/ manojJa pratimA pratiSThita kI jAkara sadbhAva, svAsthya aura zikSA tathA lokasevA ke (prakAzana) aura rAjya sarakAroM ko yathocita use paryaTana kendra ke rUpa meM bhArata sarakAra ke sahayoga kSetra meM janakalyANakArI kAryakrama samAdita kie sahayoga karanA caahie| se vikasita kiyA jA rahA hai| mahAnagaroM/ kasboM jAveM, jisameM bhagavAna mahAvIra pratibimbita ho skeN| ___inameM se bahuta sArI kArya-yojanAeM meM "jaya-stambhoM' kA nirmANa kiyA jAkara una kucha bindu/kArya-yojanAeM (Projects) mahAsamiti dvArA bhI prastAvita kI gayI haiN| astu para bhagavAna mahAvAra ke divya-sadaza utkANa kie prastAvita haiM, jinake lie sarvaprathama pUjya ina para svIkRti kI muhara laganI caahie| ge| AcAryoM/saMtoM/munivaroM kA AzIrvAda caahie| 1. bhArata sarakAra dvArA nimnAMkita yojanAeM isI prakAra samagra jaina samAja ke kendrIya saMta hamAre rASTra kI cAritra-rIr3ha haiN| AcArya bhagavantoM sAkAra kI jAveMsaMgaThana ke rUpa meM bhagavAna mahAvIra 2600 vA~ janma kA jaina samAja meM sarvopari pUjya-bhAva hai| ina kalyANaka mahotsava mahAsamiti kA gaThana kiyA saMyamI-puruSoM kA AzISa aura varadahasta isakI 1. bhagavAna mahAvIra ke citra sahita sikkoM aura gayA tathA rASTrIya stara para mAnanIya pradhAnamaMtrI zrI pavitratA ko akSuNNa rkhegaa| isake sAtha bhAratavarSa ___ DAka-TikaToM kA lokArpaNa, rASTra ke nAgarikoM aTala bihArI vAjapeyI kI adhyakSatA meM eka rASTrIya kI samasta jaina saMgaThana, saMsthAeM, kundakunda bhAratI ke liye kiyA jaave| samiti kA bhI gaThana kara liyA gayA hai| isI prakAra naI dillI, kundakunda jJAnapITha iMdaura, jaina vizva 2. eka calita relagAr3I kA zubhAraMbha kiyA jAve prAyaH sabhI rAjyoM meM rAjya starIya samitiyoM kA bhAratI lADanU, triloka zodha saMsthAna hastinApura, jisameM bhagavAna mahAvIra ke jIvana darzana kI gaThana bhI prastAvita hai aura isa dizA meM sarvaprathama jaina vidyA saMsthAna mahAvIra jI Adi jaisI jAgarUka jhAMkiyA~, unake pUrva 90 bhavoM kA citrAMkana, madhyapradeza ke mukhyamaMtrI zrI digvijaya siMha ne apanI saMsthAeM saMskRta, prAkRta aura apabhraMza bhASAoM pramukha-upadezoM kA lekhana/sUcanA-paTTa ho| A 10 apraila 2001 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakate haiN| vyasana-mukta samAja kI parikalpanA ko sAkAra saMskRta-prAkRta vibhAgoM meM semInAra saMyojita | 'grupa-Disakazana' samAyojita kiye jAve jo karane hetu posTara banavAkara unakI pradarzanI kiye jAe~ jinameM nimnAMkita saMdarbho ko utthaayaa| mUlataH ahiMsA aura naitika mUlya paraka hoN| samAyojita ho aura vyasanoM kI burAiyoM kA jAye aura janasAmAnya ke liye unake niSkarSa 4. pratibhAzAlI caritravAna paraMtu garIba sAdhanahIna citrAMkana ke mAdhyama se digdarzana karAyA jaave| prakAzita kiye jaayeN| chAtroM ke bhAvI ucca adhyayana ke lie madyapAna, dhUmrapAna, guTakhA, pAna, gAMjA, a.paryAvaraNa-sudhAra meM jaina dharma ke siddhAMtoM kA | chAtravRttiyoM kA prAvadhAna sunizcita kiyA jaave| brAuna zugara jaise nazIle padArthoM ke bahiSkAra kA | yogadAna isake lie sthAnIya jaina samudAya dvArA phaNDa mAhaula banAyA jaave| ba. jana-saMrakSaNa, svAsthya aura zikSA meM naitika kA nirmANa kara eka sahAyatA rAzi vidyAlayoM 3. eka aMtarrASTrIya "vizva-dharma- mUlyoM kA samAveza Adi para kArya-zAlAeM ko dI jaave| sammelana" kA Ayojana dillI meM sunizcita kiyA Ayojita hoN| 5. garIba-rogiyoM ke asAdhya rogoM ke ilAja ke jAve jisameM jainadharma/darzana para vizeSa vyAkhyAna sa. jainadharma kI vaijJAnikatA ko mukhara karane vAle lie "jIvanadAna-anudAna' ke rUpa meM Ayojita hoN| zodhAlekhoM kA vAcanA sahAyatA muhaiyyA karAyI jaave| 4. mAMsa niryAta nIti ke saMbaMdha meM saMsada meM da. bhogavAdI saMskRti ke bar3hate pariveza ko niyaMtrita (4) loka kalyANa evaM paryAvaraNa sudhAra ke punarvicAra kiyA jAve aura isa para pratibaMdha lagAne ___ karane meM sAdhu va zrAvaka-caryA kI ahama liye kAryayojanAekI kAryavAhI sunizcita kI jAve tAki mUka bhuumikaaeN| 1. go sadanoM/go-zAlAoM kA nirmANa kiyA pazuoM kA vIbhatsa-katla baMda ho sake aura | i .ahiMsA aura aNuvratoM ke anuzIlana meM jAve, jo jIva dayA ke siddhAMta ko pracArita "jIva-dayA" kI mUla avadhAraNA ko bala mile| zrAvakatva, dharma aura caryA Adi viSaya ho kreN| isameM rAjya sarakAra aura samasta hindU, 5. ena.sI.I.Ara.TI. ke mAdhyama se sikha,muslima,pArasI,IsAIjanoM se sahayoga bhagavAna mahAvIra ke jIvana evaM upadeza ke saMbaMdha meM I. jainatIrthoM kA paryaTana kendroM ke rUpa meM vikAsa mA~gA jAve tAki unameM bhagavAna mahAvIra kI eka mAnaka kRti kA praNayana-hiMdI/aMgrejI bhASA kiyA jaave| unake cAroM ora kI bhUmi meM karuNA/prema kI mUla avadhAraNA kA vikAsa meM kiyA jAkara usakA prakAzana ho aura videzoM auSadhi, vanaspatiyA~ aura udyAna vikasita meM kendrIya sarakAra ke mAdhyama se vaha pustaka bhejI kiye jAveM tathA jaina purAtatva se videzI paryaTakoM 2. vRkSAropaNa kiyA jaave| pratyeka navanirmita maMdira ko avagata karAyA jaave| ke sAtha udyAna/bagIcoM ke nirmANa kA prAvadhAna isa saMbaMdha meM enasIIAraTI ke DAyarekTara DaoN. rAjapUta evaM zikSA-darzana vibhAga ke samanvayaka (3)bhagavAna varddhamAna mahAvIra ke jIvana prasaMgoM kI sunizcita kiyA jaave| DaoN.ema.sI.jaina ko likhA jAve, jinake saMyukta sazakta abhivyakti ke lie nukkar3a | 3. pazu-pakSiyoM ke liye cikitsAlayoM kI nATakoM/ekAkiyoM kA maMcana kiyA jaave| sahayoga se yaha kArya-yojanA prabhAvI rUpa se / zuruAta ho| kriyAnvita ho sakatI hai| 3.zikSA aura svAsthya saMbaMdhI kAryayojanAeM 4. apaMga logoM ko aMga-upakaraNa aura vyavasAya 2. prakAzana evaM prabhAvanA saMbaMdhI kArya ke lie sAdhana pradatta kie jaaveN| yojanAe~ pAThyakrama taiyAra kiyA jAkara unheM rAjya ke 5. pratyeka zahara meM "jaina-zrAvaka-AhAra kendra" samasta vidyAlayoM meM lAgU karane ke lie rAjya 1.reDiyo evaM TelIvijana kAryakramoM ke mAdhyama se lAbha-hAni rahita siddhAMta para khole jAveM jahA~ bhagavAna mahAvIra ke jIvana darzana aura jainadarzana ke mAdhyamika parIkSA-borDa evaM rAjya sarakAroM zuddha AhAra kI vyavasthA ho| ko rUpAyita/vyAkhyApita kiyA jAve tathA jaina - ko bhejA jaave| (5) anya vividha mahatvapUrNa yojanAe~ dharma ko mAnava-jIva-kalyANa, vizvazAMti aura | 2. paM. jugala kizora mukhtAra racita "merI bhAvanA" 1. adhyAtmika-yoga-dhyAna-kendroM kA zubhAraMbha ahiMsA ke saMdarbha meM ullekhita kiyA jaave| ko vidyAlayoM kI sarvadharma prArthanA meM samAhita bar3e nagaroM/zaharoM meM kiyA jaave| jahA~ Aja 2. videzoM meM jaina dharma/ bhagavAna mahAvIra ke upadezoM karane ke lie zikSA-saciva/rAjya sarakAroM ko kI gaMbhIra jvalaMta samasyA-mAnasika tanAva kA ke pracAra-prasAra ke lie jaina vidvAnoM kA cayana likhA jaave| sakArAtmaka samAdhAna mila sakatA hai| pratyeka kara videzoM meM bhejA jaaye| isake lie eka cayana 3. pratyeka vidyAlaya meM- "ahiMsA aura maitrI" tIrtha sthaloM para yoga-dhyAna-kendroM kA nirmANa samiti gaThita kI jaaye| klaba kI sthApanA kI jaave| mahAvidyAlayIna aura vikAsa kiyA jaave| jambUdvIpa zodha 3. vizvavidyAlayoM ke darzana/ samAjazAstra/ stara para-saMgoSThiyAM, bhASaNa pratiyogitA aura saMsthAna hastinApura aura zrI mahAvIra jI meM aise jaave| apraila 2001 jinabhASita / / ___ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna kendroM kI zuruAta ho cukI hai| 2. " eyara lAina" evaM pA~ca sitArA hoTaloM meM "jaina-phUDa prakoSTha kI sthApanA kI jAve " jahA~ zAkAhAra ko bala mila sake aura vahA~ zAkAhAra kI guNavattA kA vaijJAnika niSkarSo sahita pracAra kiyA jaave| 3. jaina sAdhuoM ke zithilAcAra para sakArAtmaka niyaMtraNa hetu eka "zramaNa-saMgIti" ke tattvAvadhAna meM "mUlAcAra" jaise Agama graMthoM kA AcArya parameSThI dvArA "vAcanA" kA kAryakrama rakhA jAve aura zrAvaka samudAya tathA zrAvaka saMghoM ke bIca isakI khulI vAcanA prazasta kI jaave| isase isa badalate pariveSa meM " zramaNa- saMvidhAna" ko jabaradasta bala milegaa| vAcanA kI kabareja pratidina rASTrIya dainika akhabAroM meM dI jaaye| ise par3hakara zithilAcArI sAdhu Atma-nirIkSaNa kara apane mahAvratoM ko vizuddha pAlana karane ke lie saMkalpita hoge| 4. saMskRta, prAkRta, apabhraMza kI prAcIna hastalikhita pANDulipiyoM/graMthoM ke saMrakSaNa aura zodha ke lie jaina zodha saMsthAnoM ko aura prabhAvI banAyA jaave| isa dizA meM anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna bInA jaisI saMsthAoM ko protsAhita kiyA jaave| 5. jaina zodhArthiyoM ke zodha-prabandhoM ke prakAzana kI vyavasthA kI jAkara unheM videzoM kI lAyabrerI meM bhejane kI vyavasthA kAragara kI jaave| 2 AzA hai ki uparyukta kAryayojanAoM ke saMbaMdha meM eka sArthaka ciMtana hogaa| isa para sudhI pAThakoM kI pratikriyA bhI sAdara AmaMtrita hai| yadi unheM kriyAnvita kiyA gayA to bhagavAna mahAvIra svAmI hamAre bIca jIvanta ho uThege aura AtaMkavAda, hiMsA, krUratA kA panA kuhAsA cha~Tane meM dera nahIM lgegii| zA.u. mA. vidyAlaya 3 ke sAmane bInA bInA (ma.pra.) 12 apraila 2001 jinabhASita urdU zAyarI meM adhyAtma hama anAdikAla se saMsaraNa kara rahe haiM hara daura raha cukA hai hamArI kayAmagAha, ' hama khAnumA kharAba musAphira avada' ke haiN| sukha-duHkha hamAre hI karmoM ke phala haiM takadIra ke kAtiba se iljAma rasI 'kaisI, khuda hamane khatA kI thI, khuda hamane sajA paaii| pauruSa hI saphalatA kA mantra hai cale calo ki calanA hI dalIle kAmarAnI 'hai, jo thaka kara baiTha jAte haiM vo maMjila pA nahIM skte| prastuti zIlacaMdra jaina AtmajJAna hI sabase bar3A pauruSa hai phirAka gorakhapurI duniyA ko jisa dRSTi se dekhate haiM, vaisI hI dikhAI detI hai -7 eka tarje tasavvura ke karizmeM haiM ba-hara-raMga, ai dosta ye duniyA na burI hai, na bhalI hai| , jamAne meM usane bar3I bAta kara lI, khuda apane se jisane mulAkAta kara lii| jo niHspRha ho jAtA hai, sArA saMsAra usakA dAsa bana jAtA hai bhAgatI phiratI thI duniyA, jaba talaba karate the hama, jaba se napharata hamane kI. vaha bekarAra Ane ko hai| soja hoziyArapurI tAbiza jigara murAdAbAdI majAja zerI bhopAlI 1. vizrAmasthala, 2. abhAgA, 3. anantakAla, 4. lekhaka, 5. doSAropaNa, 6. saphalatA kA upAya, 7. socane kA DhaMga 13, AnaMdanagara, jabalapura - 482004 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zalAkA puruSa pUjya paM. gaNezaprasAda jI varNI aura unakI sAhitya - sevA * DaoN. paNDita pannAlAla jaina sAhityAcArya yadi saMsAra samudra hai to usameM ratna avazya hone cAhiye / pUjya paMDita gaNeza prasAda jI varNI jaina saMsAra ke anupama ratna the| Apane 'mar3AvarA' grAma meM janma lekara samasta bundelakhaNDa prAnta ko gauravAnvita kiyA hai| Apa yadyapi asATI vaizya kula meM utpanna hue the tathApi pUrvabhava ke saMskAra se jaina dharma ke marmajJa pratipAlaka the| ApakA jIvana caritra asAdhAraNa ghaTanAoM se bharA huA hai| Apane apanI nirantara sAdhanA se jaina samAja meM jo anupama vyaktitva prApta kiyA thA vaha ullekha karane yogya hai| parantu isa choTe lekha meM likhakara meM usakA mahatva nahIM girAnA cAhatA / rASTrIya jAgRti meM yadi mahAmanA lokamAnya tilaka ke bAda mahAtmA gA~dhI kA ullekha hotA hai to jaina samAja meM zikSA pracAra kI jAgRti meM sarvazrI guru gopAladAsa jI ke bAda zraddheya varNI gaNezaprasAda jI nyAyAcArya kA nAmollekha honA caahiye| svargIya tilaka jI ke dRSTikoNoM ko jisa prakAra mahAtmA gA~dhI ne sImA se unmukta kara sarvAGgINa jAgRti kA uThAyA thA usI prakAra pUjya varNI jI ne bhI baraiyA jI ke sImita dRSTikoNoM se Age bar3hakara dharma, nyAya, vyAkaraNa, sAhitya Adi sabhI viSayoM kI ucca zikSA kA sundara pracAra kiyA thaa| sunate haiM ki Aja se lagabhaga pacAsa varSa pUrva bundelakhaNDa meM jaina zAstroM sAdhAraNa jAnakAra bhI nahIM the / tattvArthasUtra, sahasranAma aura saMskRta kI deva-zAstra- guru pUjA kA mAtra pATha kara dene vAle mahAna paMDita kahalAte the / dhArmika AcAra vicAra meM bhI logoM meM zithilatA A gaI thI, paraMtu Aja pUjya varNI jI ke satata prayatna aura saccI lagana se bundelakhaNDa bhArata varSa ke kone-kone meM apane vidvAna bheja rahA haiN| Aja yadi jaina samAja meM kucha viSayoM ke AcArya hai to ve bundelakhaNDa ke haiM, zAstra ke labdha pratiSTha aura sarvamAnya vidvAna hai to bundelakhaNDa ke haiM bhAratavarSa kI samasta jaina saMsthAoM yadi karmaTha adhyApaka haiM to prAyaH 80 pratizata bundelakhaNDa ke haiM aura jaina pAThazAlAoM tathA vidyAlayoM meM yadi suyogya vidyArthI haiM to unameM bahubhAga bundelakhaNDa kA hai| AcAra vicAra meM bhI Aja bundelakhaNDa kA sAdhAraNa se sAdhAraNa gRhastha anya prAntoM ke vizeSajJa paMDitoM kI apekSA kucha vizeSatA rakhatA hai| yadi anya prAMta ke zAstrI vidvAna bAjAra kA soDAvATara zauka se pI sakate haiM to bundelakhaNDa kA sAdhAraNa anapar3ha jaina gRhastha agAlita jala se dAtauna bhI nahIM kara sktaa| maiM yaha nahIM kahatA ki isake apavAda nahIM hai, apavAda haiM avazya, paraMtu bahuta kama bundelakhaNDa ke vidvAna sIdhe, sAhityika aura kalahapriya kANDoM se prAyaH dUra rahane vAle hote haiN| kucha loga bhale hI kahate ho ki bundelakhaNDa daridra prAnta hai isalie vahA~ ke loga niHzulka milane vAlI saMskRta zikSA prApta kara lete haiM aura phira AjIvikA ke liye deza chor3akara jahA~-tahA~ bikhara jAte haiN| bAta ThIka bhI jacatI hai, paraMtu isameM mujhe roSa nahIM hotA balki saMtoSa hotA hai aura vaha isa bAta kA ki isa prAnta ke loga dhArmika kSetra meM apanI pragati kara rahe haiN| daridratA ke abhizApa se pIr3ita hokara inhone koI aisA mArga nahIM apanAyA hai jo inheM tathA inake pUrvajoM ko kalaMkita karane vAlA ho aura jaina dharma kI pragati meM bAdhaka ho / aba hamAre vijJa pAThaka jAnanA cAheMge ki bundelakhaNDa kI isa dhArmika pragati kA mukhya kAraNa kauna hai ? sote hue bundelakhaNDa prAMta ko jagAkara usake kAnoM meM jAgRti kA mantra phU~kane vAlA kauna hai ? bundelakhaMDa ke gRhasthocita AcAra vicAra ko akSuNNa rakhane vAlA kauna hai ? aura use duniyA meM cakAcauMdha paidA kara dene vAlI pAzcAtya sabhyatA (!) se aparicita rakhane vAlA kauna hai ? jahA~ taka merA anubhava hai maiM kaha sakatA hU~ ki ina sabakA sarvamAnya uttara hai - prAtaH smaraNIya pUjya paM. gaNezaprasAda jI varNI / inhoMne apanI dharmamAtA svargIya ciMrojAbAI jI kI udAravRtti tathA putravat vAtsalyapUrNa bhAvanA se banArasa, khurjA, mathurA, gadiyA Adi sthAnoM meM jAkara bar3I kaThinAiyoM se vidyAbhyAsa kiyA thaa| Aja ke vidyArthiyoM ko udAra jaina samAja ne dharma zikSA ke suyogya sAdhana sulabha kara diye haiN| Aja ke vidyArthiyoM ko rahane ke liye sundara aura svaccha bhavana prApta haiN| uttama bhojana milatA hai aura acche-acche AcArya adhyApaka unheM par3hAne ke liye unake ghara Ate haiM, Ate hI nahIM preraNA bhI karate haiM ki tuma mere pAsa pddh'o| paraMtu eka vakta vaha thA ki jaba pUjya varNI jI jaise mahAna vyaktiyoM ko pustaka bagala meM dAbakara mIloM dUra ajaina adhyApakoM ke pAsa jAnA par3atA thA, unakI suzrUSA karanI par3atI thIM, kintu ve dhArmika vidveSa ke kAraNa pustaka Taiksa para se dUra pheMka dete the| pUjya varNI jI ne aisI hI vikaTa paristhiti se gujara kara vidyAdhyayana kiyA thaa| unhone dAnavIra seTha mANikacaMdra jI bambaI Adi ke sahayoga se banArasa jaise hindU dharma ke kendra sthAna meM syAdvAda vidyAlaya kI sthApanA karAI thii| prakRti ne Apake vacanoM meM mohanI zakti dI thI, vidyA kI kamI nahIM thii| apane yuga ke Apa sarvaprathama SaTkhaNDottIrNa jaina nyAyAcArya the| yadi Apa vidyAdhyayana ke bAda cAhate to samAja ke kisI vidyAlaya ke pradhAna banakara lakSAdhIza ho sakate the| parantu Apake hRdaya meM to apane prAnta aura dharma ke utthAna kI prabala bhAvanA jamI huI thI jisase Apane apane vyaktigata svArthoM se mamatva chor3akara apanA jIvana paropakAra meM lagA diyaa| san 1909 meM Apane sAgara kA satrka vidyAlaya khulavAyA thA jo Aja madhyapradeza kA gaurava kahalAtA hai aura jisane bundelakhaNDa kI jAgRti meM apraila 2001 jinabhASita 13 . Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrva hAtha ba~TAyA hai| droNagiri, rezandIgiri, AhAra, papaurA Adi aneka sthAnoM para pAThazAlAe~ sthApita karAkara Apane jaina dharma aura jaina sAhitya ke pracAra meM paryApta yogadAna kiyA thaa| mAtra sAhityanirmANa, pustaka kA saMzodhana, sampAdana, lekhana, mudraNa Adi hI sAhitya sevA nahIM hai, balki isa kArya ke yogya sAhityika puruSa paidA kara denA bhI sAhitya sevA hai aura usase kahIM bar3hakara / ke Apake hRdaya meM dayA kUTa-kUTakara bharI thii| maiM apane se vayovRddha puruSoM ke dvArA unakI dayAlutA ke aneka prakaraNa sunatA AyA hU~ aura kucha to maine svayaM dekhe haiM / lekha kA kalevara bar3hatA jA rahA hai, paraMtu eka mahAna puruSa viSaya meM kucha likhe binA bhI nahIM rahA jAtA / lagabhaga 10 baje dina kA vakta thA, pUjya varNI jI dupaTTA or3hakara morAjI se bhojana ke liye kaTarA Ane ke liye taiyAra the, tabhI eka garIba jainI bhAI unake pAsa pahu~cate haiN| unake pAsa pahanane ko kapar3A nahIM thA, mAtra dhotI pahane hue the| pUjya varNI jI ne unheM dekhate hI apanA dupaTTA utArakara unheM ur3A diyA aura Apa dhotI ko hI kandhe para DAlakara kaTarA cale ge| zIta Rtu kA samaya thA, varNI jI ke pAsa hI hama loga baiThakara pATha yAda kara rahe the ki itane meM kahIM se eka sajjana Ate haiN| unake pAsa ruI bharI I rajAI nahIM thI / varNI jI apane bistara kA gaddA nikAla kara unheM de dete haiM usa dina se unhone phira gadde para sonA hI chor3a diyaa| Aja bundelakhaNDa ke paMDitoM meM zAyada hI aisA koI ho jo pratyakSa yA parokSa rUpa se varNI jI kA AbhArI na ho| unhoMne mere sAtha to mahAna upakAra kiyA hai| kisI bhI chAtra ko parakhanA aura use Age bar3hAnA to ApakA svabhAva hI thaa| bahuta pahale kI bAta hai| maiM vyAkaraNa kI prathama parIkSA uttIrNa hI huA thA ki kavitA likhane kA zauka utpanna huaa| mujhe eka prArthanA patra likhanA thA maine saMskRta ke 6-7 padya likhakara pUjya varNI jI ko diye| Apa soca sakate haiM ki usa samaya merI racanA kaisI rahI hogI ? abhI 3-4 varSa kI bAta hai ki mujhe apane purAne kAgajoM meM una zlokoM kI eka kApI mila gaI to mujhe apanI mUrkhatA para bhArI tarasa AyA aura maine use bAhara pheMka diyaa| paraMtu varNI ina zlokoM para kucha bhI nuktAcInI na kara mujhe pA~ca rupaye nagada diye| merA utsAha bar3ha gyaa| maiM unakA hI mahAna upakAra mAnatA hU~ jo Aja kucha kavitA karanA sIkha gayA hU~ / maine apane zrIpAlacarita (saMskRta gadya kAvya ) aura / ratnatrayI meM unakA kramaza: isa prakAra smaraNa kiyA hai - 'yasyAnukampAmRtapAnamA budhA na hIcchanti sudhA samUham / bhUyAtpramodAya budhAdhipAnAM guNAmburAziH sa gururgaNezaH // ' yeSAM kRpAkomalavRSTipAtaiH supuSpitAbhUnmama sUktivallI / tAn prArthaye varNigaNezapAdAn phalodayaM tatra natena mUrdhnA / / maiM anya vidvAnoM kA apavAda nahIM kara rahA hU~, paraMtu yaha avazya kaha rahA hU~ ki pUjya varNI jI apane vaktavya meM kisI kI zAnI nahIM rakhate the / jahA~ anya vaktAoM ke caTapaTe cuTakale aura jozIle zera kSaNika hAsya yA joza utpanna kara vismRta ho jAte haiM, vahIM pUjya varNI jI kI anupama bhASaNa zailI 14 apraila 2001 jinabhASita T | aura anokhe zAstra pravacana kA prabhAva zrotAoM ke antastala para par3e nahIM rahatA thaa| jisane eka bAra bhI ApakA zAstra pravacana yA bhASaNa sunA hogA vaha sadA ke liye ApakA AbhArI ho gayA hogA / eka ghaTanA me A~khoM dekhI hai| atizaya kSetra bInA-bArahAjI meM paravArasabhA kA vArSika adhivezana ho rahA thA / svargIya paMcamalAla jI tahasIladAra jabalapura vAle adhyakSa the / pUjya paMDita jI kA sAragarbhita bhASaNa prArambha hote hI joroM se jalavRSTi hone lagatI hai| paMDAla ke nIce pAnI bahane lagatA hai, para kyA bAta, jo eka baccA bhI apanI jagaha chor3akara uThA ho / yAtriyoM ke Dere-DaMgala kharAba ho rahe the, paraMtu saba loga unase nispRha ho paMDita jI ke bhASaNa sunane meM lage hue the| zrotAoM ko ha~sA denA yA rulA denA to Apake bA~ye hAtha kA khela thaa| mujhe bhI aneka jaina- ajaina vidvAnoM ke bhASaNa sunane kA suavasara prApta huA hai, paraMtu vargIjI ke samAna sAragarbhita aura aMtarAtmA para sthAI asara karane vAlA bhASaNa maine Aja taka nahIM sunA / Apa adhyAtma viSaya kA niraMtara manana karate rahate the| jaba bhI hama dekhate the samayasAgara Apake hAtha meM milatA thA / samayasAra mUla aura amRtacandrAcArya kRta usakI TIkA to Apako prAyaH akSarazaH kaNTha ho gaI thii| Apa vidyArthiyoM kI taraha 4 baje rAta se uThakara yAda kiyA karate the| Apa isa vRddhAvasthA ke samaya jJAnArjana meM itanA adhika parizrama kyoM karate haiM ? aisA pUchane para Apa yahI uttara dete the ki bhaiyA ! jJAna hI aisI vastu hai jo parabhava meM sAtha jAtI hai| tIrthakara ko kisI guru ke pAsa paTTI lekara nahIM par3hanA par3atA isakA mukhya kAraNa unake pUrvabhava kA jJAnArjana aura abhIkSNa jJAnopayoga hI hai Apa loga dhana ko hitakArI samajhate haiM aura use jarjara kAya hokara bhI kamAte jAte haiN| maiM jJAna ko hitakArI mAnatA hai aura use prApta karane meM jaba taka zakti hai prayatna karatA hU~ / parabhava meM na jAne aisI nirdvandva avasthA milegI yA nhiiN| ApakA dhana Apake sAtha nahIM jAvegA aura merA jJAna mere sAtha jaavegaa| Apa suyogya lekhaka aura TIkAkAra the| Apane zlokavArttika kI eka prAmANika hiMdI TIkA likhI thii| usake kucha patra mere dekhane meM bhI Ae haiM, paraMtu vaha pUrNa huI yA apUrNa rahI, isakA patA nhiiN| Apa zAMtipriya AtmArAma vidvAna the| akhabArI lekhanakalA ko zAMtibhaMga kA eka kAraNa mAnate the, isaliye usase bacate rahe haiN| anivArya AMtarika preraNA pAkara hI jaba kabhI Apa likhate the| patra likhane meM to Apa sarvathA bejor3a the| Apa apane sahadharmI aura snehI sajjanoM ko jo patra likhate the unameM 'atra kuzalaM tatrAstu', 'yA bahuta samaya se ciTThI nahIM so denA' yahI nahIM rahatA thA, kiMtu zAMtilAbha kI bahuta kucha sAmagrI upalabdha rahatI thii| Apake patra jo bhI par3hatA thA vaha kSaNa bhara ke lie apane Apako bhUla jAtA thaa| AnaMda meM bibhora ho jAtA thA / yahI kAraNa hai ki jabalapura, sAgara aura kalakattA samAja kI ora se Apake patroM kI pratilipiyA~ 4 bhAgoM meM prakAzita ho cukI hai| isa 20 vIM zatAbdI meM Apane saba milAkara pratyakSa yA parokSa rUpa se jaina dharma aura jaina sAhitya kI jitanI sevA kI hai utanI bahuta kama logoM ne kI hogI / . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kundakunda kI dRSTi meM zubhopayoga paramyarayA mokSa kA hetu DaoN. zreyAMsakumAra jaina batalAyA hai - AcArya kundakunda ne pravacanasAgara meM zubhopayoga kA lakSaNa isa prakAra | zuddhopayoga pariNAti ke dvArA mokSa prApta karane meM saphala ho jAtA hai| isa prakAra gRhastha kA zubhopayoga paramasukha arthAt mokSa sukha kI prApti kA paramparayA hetu hai / devajadi guru pUjAsu veva dANAmmi vA susIlesu / uvavAsAdisu ratto suhovaogappago appA || 691 jo AtmA deva, yati aura guru kI pUjA, dAna suzIla (guNavrata, mahAvrata Adi uttama pravRttiyoM) tathA upavAsa Adi tapoM meM anurakta hotA hai vaha zubhApayogI hai| jo jANAdi jiniMde pecchadi siddhe taheva aNagAre / jIvesu sANukaMpA uvaogo so suho tassa / / 1571 jo jIva arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu meM zraddhA-bhakti rakhatA hai tathA jIvoM para dayA karatA hai usakA upayoga zubha hotA hai| arahaMtAdisu bhattI vacchaladA pavayaNAbhijuttesu / vijadidi sAmapaNe sA suhajuttA bhavocariyA / / 246 / / jisa muni kI arahanta aura siddha meM bhakti tathA zuddhAtmasvarUpa ke upadezaka AcArya, upAdhyAya aura sAdhu meM vAtsalya hotA hai usakA cAritra zubhopayoga yukta hotA hai| daMsaNaNANuvadeso sissaggahaNaM ca posaNaM tesiM / cariyA hi sarAgANaM jiNaMdapUjovadeso ya | 24811 samyagdarzana aura samyajJAna kA upadeza denA, ziSyoM kA saMgraha tathA poSaNa karanA evaM jinendra kI pUjA kA upadeza denA zubhopayogI muniyoM kI pravRtti hai| zubhopayoga kA phala - uparyukta zubhopayoga kA phala batalAte hue AcArya kundakunda kahate haiM. esA pasatthamUdA samaNANaM vA puNo gharatthANaM / cariyA paretti maNidA tA eva paraM lahadisokkhaM // 25411 yaha zubhopayogarUpa carcA zramaNoM ke to gauNa rUpa se hotI hai, kintu gRhasthoM ke mukhya rUpa se hotI hai| gRhastha isI ke dvArA paramparayA paramasukha (mokSamukhaH) prApta karate haiN| zubhopayoga ke dvArA gRhastha ko paramparayA mokSa kI prApti kisa prakAra hotI hai isakA spaSTIkaraNa AcArya amRtacandra ne isa prakAra kiyA hai " gRhiNAM tu... ... sphaTika samparkaNA tejasa ivaidhasAM rAgasaMyogena zuddhAtmano'numavAt kramataH paramanirvANa saukhyakAraNatvAcca mukhyH|" arthAt jaise IMdhana sphaTika ke samparka se dhIre-dhIre sUrya ke teja ko grahaNa kara jala uThatA hai vaise hI gRhastha arahantAdi ke prati jo zubharAga hotA hai| usake saMyoga se kramazaH zuddhopayoga kI sAmarthya prApta kara letA hai| aura phira AcArya kundakunda ne bhI prazastarAga rUpa zubhopayoga ko vastuvizeSa ke samparka se bhinna-bhinna phala dene vAlA batalAte hue usake paramparayA mokSa hetu hone kA aucitya siddha kiyA hai| yathA rAgo pasatthamUdo vasthuviseseNa phaladi vivarIdaM / NANAbhUmigadANiha bIjANiva sassakAlamhi // chadumatthavihidavatthusu vadANiyamajjhayaNa jhaanndaannrdo| Na lahadi apuNambhAvaM bhAvaM sAdapyagaM lahadi // pravacanasAra, 255-256 jaise eka hI prakAra ke bIja varSA Rtu meM alaga-alaga prakAra kI bhUmiyoM meM boye jAne para alaga-alaga prakAra se phalita hote haiM arthAt acchI bhUmi meM boye gaye bIjoM se acchI phasala hotI hai aura kharAba bhUmi meM boye gaye bIjoM se kharAba phasala, vaise hI sarvazopadiSTa tattvoM kA avalambana karane vAlA zubhopayoga puNyabandhapUrvaka mokSa kA kAraNa banatA hai aura mithyAdRSTiyoM dvArA upadiSTa tattvoM kA avalambana karane vAlA zubhopayoga mokSa kA kAraNa nahIM hotA, kevala uttama deva aura manuSyagati kA kAraNa hotA hai| AcArya jayasena ne ukta gAthAoM kI vyAkhyA isa prakAra kI hai 'yathA jaghanyamadhyamotkRSTabhUmivizeSeNa tAnyeva vIjAni bhinnamitraphalaM prayacchanti tathA sa eva vIjasthAnIya zubhopayogo bhUmisthAnIya pAtrabhUtavastuvizeSeNa bhinna-bhinnaphalaM dadAti / tena kiM siddham ? yadA pUrva sUtrakathitatanyAyena samyaktvapUrvakaH zubhopayogo bhavati tadA mukhyavRcyA puNyabandho bhavati, paramparayA nirvANaMca, no puNyabandhabhAtrameva / " artha-jaise vahI bIja jaghanya, madhyama aura utkRSTa bhUmiyoM kI vizeSatA se bhinna phala detA hai| abhiprAya yaha hai ki jaba samyaktvapUrvaka zubhopayoga hotA bhinna-bhinna phala dete haiM, vaise hI vahI zubhopayoga pAtroM kI vizeSatA se bhinnahai taba mukhya rUpa se to puNyabandha hotA hai aura paramparayA mokSa, anyathA puNyabandha hotA hai, mokSa nahIM hotaa| isa taraha AcArya kundakunda ne sarvajJopadiSTa vrata, niyama, adhyayana, dhyAna, dAna Adi ke anuSThAna para Azrita zubhopayoga ko paramparayA mokSa kA kAraNa batalAyA hai| ataH vaha kaMthacid upAdeya bhI hai, sarvathA heya nahIM hai| 24/32, gA~dhI roDa bar3auta - 250611 (u.pra.) apraila 2001 jinabhASita 15 . Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArIloka garbhapAta : hamArI zUnya hotI saMvedanAyeM .DaoN. jyoti jaina jaina dharma meM tIrthaMkaroM ke pA~ca rahe haiN| samaya ke cakra kI viDaMbanA kalyANaka manAne kI paraMparA hai| __ lar3akI paidA hone aura bar3I hone ke sAtha-sAtha usa para baDha rahI | dekhiye ki mahAvIra, buddha aura unakA garbha kalyANaka bhI manAyA hiMsA, balAtkAra, daheja Adi se nipaTane ke lie unheM garbha meM hI gAMdhI ke isa ahiMsAvAdI deza jAtA hai| jaina sAhitya meM jahA~ vivAha meM niraparAdha zizuoM kI garbha meM saMskAroM kI carcA kI gayI hai vahIM samApta kiyA jA rahA hai| yaha mAnava sabhyatA kA sabase adhika trAsadI hI hiMsA ho rahI hai| 1971 ke garbhAdhAna saMskAra ko bhI mahattva diyA | bharA pahalU hai| isase samAja kA samIkaraNa bhI bigar3a rahA hai, jisakA | pahile taka bhArata meM garbhapAta gayA hai| tIrthaMkara kI mAtA kA yahI | phala Aja nahIM to kala hama sabako bhugatanA pdd'egaa| kAnUnana aparAdha thA para badalatI saubhAgya use sarvazreSTha nArI hone kI huI paristhitiyA~, janasaMkhyA garimApUrNa sthiti pradAna karatA hai| vRddhi, striyoM para bar3hate atyAcAra jAja bhI hama paMcakalyANaka samAroha meM samasta rUpa se aura garbhastha zizu zArIrika rUpa se khaNDa- evaM zoSaNa ne ise kAnUnI mAnyatA pradAna kara dI kriyAyeM dekhate haiN| hamAre parivAroM meM bhI kahIM para khaNDa ho jAte haiN| pApa-puNya kI jo paribhASA hameM | aura hama saba isakA itanA durupayoga kara rahe haiM ki sAtaveM aura kahIM para nauveM mahIne meM apane-apane saMskAroM se milI hai vaha bhI dharI kI dharI raha jAtI | ahiMsA ke pujArI banate-banate hiMsA ke pujArI bana rIti-rivAjoM ke anusAra garbhavatI nArI aura usake | gaye haiN| garbha kI maMgala kAmanA kI jAtI hai| Aja kA yuga vijJAna kA yuga hai| vijJAna ne AdhunikatA kI lahara aura bhogavAdI 'jiyo aura jIne do' tathA 'dUdhoM nahAo unnati kara hara asaMbhava kArya ko saMbhava banA diyA | saMskRti evaM pravRtti kA vikAsa jisa tejI se ho patoM phaloM' jaisI bhAvanA rakhane vAle hamAre deza hai para mAnavIya savedanAye vijJAna kI pahuca se bAhara | rahA hai usakA asara samAja. parivAra tathA vyakti hamAre samAja meM garbhapAta jaisI ghaTanAyeM sacamuca haiM tabhI to cikitsA zAstra kA adhyayana karane vAlA | para bhI par3a rahA hai| Aja saMyukta parivAra bikhara rahe 21vIM sadI meM praveza karate mAnava kI zUnya hotI vidyArthI jo yaha zapatha letA hai ki vaha pratyeka ke | haiM aura ghara kI maryAdAoM kI paribhASA hI badala saMvedanAoM ko hI vyakta kara rahI haiN| vaise to vizva jIvana kI rakSA karegA' vahI jaba garbhapAta ke mAmale gayI hai| sImita parivAra aura kama saMtAna Adhunika kA koI bhI dharma bhrUNa hatyA kA samarthana nahIM karatA meM rakSakakI jagaha bhakSaka bana jAtA hai taba kyA | soca kA hI najariyA hai| mahilAyeM jAgarUka ho para,jaina dharma to prANI mAtra ke jIvana kI bAta karatA kahA jaaye| gayI haiN| para garbhapAta to hamAre saMskAra aura maryAdA hai| niraparAdha bhrUNa ko nirdayatApUrvaka khatma karAnA deza ke vartamAna kAnUna aura unako tarka kI | ke anukUla nahIM hai| Aja zikSita nArI jaba pratyeka Aja sabhya samAja kA sabase bar3A kalaMka hai aura kasauTI para sahI ThaharAne vAle aneka biMdu mila | kSetra meM apane adhikAroM ke prati sajaga hai apanI yaha aparAdha itanA bar3A hai ki zAyada hI kisI jaayeNge| Aja kI badalatI haI paristhitiyoM meM ruci, apanA nirNaya, apanA kairiyara, apanI pasaMda prAyazcita se isakA pramArjana kiyA jA ske| aneka bAra sthiti aisI bana jAtI hai ki garbhapAta | se apane ghara kI sajAvaTa, svayaM ke kapar3e Adi vartamAna meM saMsAra kA pratyeka prANI kisI karAnA Avazyaka ho jAtA hai, jaise mA~ ke svAsthya kA nirNaya karane kI kSamatA rakhatI hai to baccA kaba na kisI duHkha se duHkhI hai lekina garbhapAta rUpI ko gaMbhIra khatarA, balAtkAra kI zikAra yuvatI yA kitane hoM yaha bhI viveka rakhe tAki garbhapAta jaisI viSama sthiti upasthita hI na ho aura mahilAoM duHkha to hamArA apanA banAyA huA hai| hamArA apanA | anya gaMbhIra kAraNAlekina ina saba kAraNoM kI hI khUna, jo hamAre apane hI pyAra kA phUla hai, hama saMkhyA nagaNya hai| svecchA se karAye jAne vAle kA apanA zarIra vibhinna davAoM,aura sAdhanoM kI garbhapAta ke AMkar3e sthiti kI jaisI bhayAnakatA saba svayaM hI milakara use masala dete haiN| kokha meM prayogazAlA banane se baca jaaye| pala rahe zizu ko mAranA sacamuca hI saMsAra kA pradarzita karate haiM usase to lagatA hai ki Aja pichale kucha varSoM meM jainoM ne garbhapAta se sabase jaghanya aura amAnavIya kArya hai| yaha eka gayA hai, jisameM DAkTara bhI apanI bhUmikA nibhA | garbhapAta viSayaka samasta jAnakArI nihita hai| yaha 16 apraila 2001 jinabhASita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka acchA prayAsa hai| mahilAoM ko garbha aura usase saMbaMdhita jAnakArI to honA hI caahiye| aneka mahilAyeM jAnakArI na hone para galataphahamI kA zikAra bana jAtI haiN| sAmAnyajanoM meM garbhapAta ko eka mAmUlI sI zalyakriyA batAyA jAtA hai jabaki jaba taka hameM patA calatA hai ki mahilA garbhavatI hai taba taka garbha kAphI vikasita ho jAtA hai| maiM apanI eka paricita se milane unake ghara gii| ghara kA mAhaula bar3A tanAvapUrNa thaa| idhara-udhara kI kucha bAteM karane ke bAda jaba mujhase rahA nahIM gayA to maine 'pUchA kyA bAta hai| batAie zAyada ApakA dukha-darda bAMTa sakU~ to vaha phUTa-phUTa kara rone lagIM aura unhoMne batAyA ki vaha kaI rAtoM se so nahIM pA rahI haiM, kyoMki unhoMne hAla meM hI garbhapAta karAyA thaa| unheM Aja bhI yaha aparAdha bodha ho rahA hai ki sabane milakara bacce ko maravA diyaa| ve Aja bhI nArmala sthiti meM nahIM A pA rahI haiN| aneka DaoNkTara unakA ilAja kara cuke haiM kisI ne to unheM kucha UparI bAdhA ho gayI hai yaha bhI siddha kara diyA, para unake pala-pala panapate aparAdha bodha ke ahasAsa ko kauna dUra karAyegA? yaha sahI hai ki samaya ghAvoM ko bhara detA hai para usakI pIr3A, strI kA garbha dhAraNa karanA aura phira garbhapAta karAnA isa zArIrika aura mAnasika vyathA ko bhuktabhogI hI samajha sakatI haiN| saca hI hai 'jAke paira na phaTI bivAI ko kyA jAne pIra praaii'| yaha bhI saca hai ki pAzcAtya saMskRti meM nihita bhogavAda ne hamArI saMskRti aura hamAre cAritrika guNoM kI maryAdA khatma kara dI hai| pApaaura jIva dayA ko lekara hameM jo saMskAra puNya mile haiM ve saba bikhara se rahe haiN| garbhapAta se jahA~ jIva hiMsA hotI hai vahIM mahilAoM meM garbhAzaya saMbaMdhI aneka samasyAyeM utpanna ho jAtI haiN| jaise garbhAzaya meM cheda, bA~jhapana, sUjana, raktasrAva, mAsika dharma meM gar3abar3I, kamara darda, zveta pradara jaisI aneka saMkrAmaka bImAriyA~ ho jAtI hai| mahilAyeM na kevala zArIrika taura para, apitu mAnasika taura para bhI bImAra ho jAtI haiM aura eka acchA khAsA parivAra tanAvapUrNa sthiti meM A jAtA hai| kucha varSoM se hamArI saMkIrNa sAmAjika manovRtti ke kAraNa alTrA sAuNDa ke mAdhyama se kanyA-bhrUNoM kA garbhapAta tejI se bar3ha rahA hai| lar3akI paidA hone aura bar3I hone ke sAtha-sAtha usa para bar3ha rahI hiMsA, balAtkAra, daheja Adi se nipaTane ke liye unheM garbha meM hI samApta kiyA jA rahA hai| yaha mAnavIya sabhyatA kA sabase trAsadI bharA pahalU hai| isase samAja kA samIkaraNa bhI bigar3a rahA hai jisakA phala Aja nahIM to kala hama sabako bhugatanA pdd'egaa| rASTrIya mAnavAdhikAra Ayoga evaM yUnisepha ne bhI ise gaMbhIratA se liyA hai| yadyapi par3he-likhe varga kI soca meM parivartana AyA hai ki lar3akA-lar3akI meM bheda kaisA ?' para itane vizAla samAja kI soca ko badalanA eka kaThina kArya hai| yaha saca hai ki bar3hatI huI janasaMkhyA ne deza ke sAmane aneka samasyAyeM khar3I kara dI haiN| yahI kAraNa hai ki parivAra niyojana kAryakrama ko eka yojanA ke tahata pUre deza meM lAgU karanA par3A hai| parivAra niyojana ke aneka sAdhana evaM garbha nirodhakoM kI eka laMbI zrRMkhalA hai, phira garbhapAta kyoM? hama apanA viveka, saMyama aura saMskAra rakheM to na kevala apane zarIra ko zoSaNa se bacA sakate haiM apitu garbhapAta jaise bhayaMkara pApa se bhI baca sakate haiM, aura saMyamamaya jIvana apanAkara sukha-zAMti ke mArga para cala sakate haiM, to Aiye hama soceM, samajheM aura jIvana meM yaha vAkya utAreM ki 'saMyama hI jIvana hai| ' 6 zikSaka AvAsa zrI kundakunda jaina kAleja khataulI- 252201 (u. pra. ) kavitAe~ RSabha samaiyA 'jalaja' TaMca kasatI hai kasoTI jo kareM cokhA kareM Apa jo lekhA kareM, vaha Apa hI jokhA kareM TaMca kasatI hai kasoTI, jo kareM cokhA kareM phUlate haiM kisa taraha se, eka pala meM phUTane jiMdagI ko jAnanA ho, bulabule dekhA kareM Apa apane hI caraNa se, pA sakeMge maMjileM rAste ke anubhavoM se, phalasaphA sIkhA kareM sAMsa hara anamola hai, dila sAja kI AvAja hai gunagunAne ko milI hai, vyartha na cIkhA kareM eka dina kI bAta ho to mApha bhI kara de khudA ye kahA~ kI badasalUkI, rAta-dina dhokhA kareM maMjila kI pahu~ca yAra koI dillagI nahIM apanI khudI kI cAha nahIM, baMdagI nahIM kitanI bhI kAmayAba ho, vaha jiMdagI nahIM tejAba hai ahama, jalA DAlegA AziyA~ barbAdiyA~ mileMgI, agara sAdagI nahIM kahane ko bahuta kahatA hai, karane ko kucha nahIM maMjila kI pahu~ca yAra koI dillagI nahIM kAgaja ke phUla dUra se lagate haiM lAjabAba DAlI pe khile phUla sI basa tAjagI nahIM , nikhAra bhavana, kaTarA bAjAra, sAgara 470002 (ma. pra. ) apraila 2001 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAsya-vyaMgya namaskAra-sukha * zikharacaMdra jaina namaskAra ! sarvaprathama unheM jinakI asIma | loTa-poTa hokara prasannatA pragaTa karane kA lobha to | upayukta hindI zabda dUsarA nahIM hai| isake upayoga anukampA se ina paMktiyoM ne ApakA mu~ha dekhaa| maiM saMvaraNa kara gayA lekina usa mAthe ko kyA khuuN| meM na to 'guDa' ke sAtha mArniMga, iviniMga, De-nAiTa, aisA saubhAgya viraloM kA hI hotA hai| daraasala, jo gauravAnvita hokara jhaTake se U~cA uThA aura | AI-vAI jaise pratyayoM ke yathAsthita-yathAsamaya likhe jAne aura prakAzita hone kI mahAyAtrA ke gardana ko karIba-karIba lacakAte hue kAlara se | yAda rakhane kI cakallasa hai aura na hI isake uccAraNa daurAna kisI bhI samaya kahIM bhI gira jAne, guma | nIce kamIja ke do-tIna baTana tor3a gyaa| er3I se meM kisI varjiza kI jruurt| saba moM kI eka jAne, raha jAne athavA asvIkRta hokara raddI kI coTI taka khuzI vidyuta lahara kI taraha jhanajhanA davA ke mAphika ise subaha, dopahara, zAma eka se TokarI yA vApasI vAle liphAphe kI zobhA bar3hAne | gayI! Ate-jAte loga mujhe dekha kara ThiThakane lage | asara ke sAtha upayoga kiyA jA sakatA hai| jaisI anivArya vipadAoM ko pArakara lakSya taka sahasA logoM kI najareM mere sIne para kucha vaisA prabhAva isake alAvA namaskAra meM eka aisI pahu~ca pAnA binA Dhera sArI sadbhAvanA aura sahayoga DAlatI mahasUsa huIM jisake aMtargata mahilAyeM viziSTatA hai jo anyatra nahIM pAyI jaatii| namaskAra ke sambhava nahIM hai| ataH jinakA yogadAna mujhe isa anAyAsa hI AMcala saMvArane lagatI haiN| tatkAla kI racanA 'nara' zabda ke 'na' aura 'ra' akSaroM ke dizA meM upalabdha huA hai unheM namaskAra kara rakhanA merA hAtha sIne para gayA to maiMne use bailUna kI taraha bIca nihAyata hI khUbasUratI se 'maskA' lagAne para maiM apane hita meM samajhatA hU~ tAki sanada rahe aura phUlA huA paayaa| jarUra khuzI se hI phUlA hogaa| huI hai| vaise sambhAvanA to nahIM ki isa saMsAra meM aise vakta aura bhI aaveN| lekina Azcarya ki vaha sInA jise lAkha koziza maskA se koI aparicita ho phira bhI apavAdoM ke dUsare nambara para mere namaskAra ke pAtra haiM Apa, ke bAvajUda bhI nirdhArita sImA taka na phulA pAne lie maiM batalA dUM ki maskA zabda ke samAnArthI haiMjo yaha par3ha rahe haiN| rela, basa yA havAI yAtrA ke ke kAraNa maiM pulisa meM bharatI na ho sakA aura makkhana, navanIta ityaadi| isa taraha abhivAdana ke daurAna ghara meM gAva takiye ke sahAre yA Aphisa meM jisakA dukha marate dama taka tAjA rahegA, namaskAra sahI prayojana ko ujAgara karatA hai| phAila ke aMdara rakhe Apa mUMgaphalI chIlane-cabAne ke vazIbhUta ho isa kadara phUlA ki Ape se bAhara hone ko thaa| mere jIvana meM yaha navIna anubhava thaa| se jarA pariSkRta TAima pAsa apanA kara nizcaya hI ho sakatA hai ki bhASA aura vyAkaraNa kI sarvathA nviin| vaijJAnika zabdAvalI meM kahU~ to apanI mahAnatA kA paricaya de rahe haiN| Apa mahAna haiM roTI tor3ane vAle isa vizleSaNa se sahamata na ho| aura Age jaba kabhI isa lekhaka kI koI kitAba dhvani-zakti kA binA kisI mAdhyama ke yAMtrika balki na hI hoNge| kyoMki vidvAna kaba dUsare ke mata ApakI najara meM Ae to use kharIdakara punaH apanI zakti meM parivartita hone kA ekamAtra udaahrnn| se sahamata hue haiM ? isI kAraNa kabhI-kabhAra asahamata ho lene kI merI bhI Adata hai| lekina maiM mahAnatA kA paricaya deM, isa dRSTikoNa se Apake bahudhA isa taraha ke apratyAzita anubhava hAtha kaMgana ko ArasI vAlI bAta para adhika khAte meM eka namaskAra kA inavesTameNTa maiM lAbhaprada AdamI ko mahAna banAne meM sahAyaka hote pAe gae vizvAsa rakhatA huuN| jaba mIloM dUra se namaskAra meM samajhatA huuN| haiN| jaisA ki 'nyUTana' vagairaha ke sAtha huA! isa maskA lagA huA najara A rahA hai to phira isa tIsarA aura isa silasile meM merA aMtima | tathya ko dRSTigata rakhate hue maine bhI apane anubhava tathya se inkAra karanA ki yahAM isakA artha makkhana namaskAra arpita hai usa mahAmanA ko jisane jIvana ko kepiTalAija karane kA pUrNa prayatna kiyA hai| hI hai, nAdAnI hogii| meM pahalI bAra mujhe namaskAra-sukha se paricita yadi rajisTrezana aura gAiDa jaisI aupacArikatAoM karAyA thaa| yadyapi kAphI jora dene para bhI unakA ko Avazyaka na samajhA jAe to kahA jA sakatA namaskAra kI isa vyAkhyA ko mAnakara calane nAma mere smRti-paTala para nahIM ubhara rahA hai lekina hai ki 'mAnava jIvana meM namaskAra ke bhautika prabhAva meM eka lAbha aura bhI hai| isake dvArA hama namaskAra vaha vAkayA dasa ke pahAr3e kI taraha mujhe Aja bhI 'viSaya para maiMne bAkAyadA risarca kI hai| varSoM ke pracalana kA samaya aura paristhitiyA~ nirdhArita kara sakate haiN| kahate haiM ki prAcInakAla meM kisI yAda hai jaba isa satpuruSa ne bIca bAjAra mujhe yUnivarsiTI lAibrerI ke cakkara lagAe haiN| moTI moTI kitAboM ke panne palaTe haiN| goyA vaha tamAma namaskAra kiyA thaa| itanA hI nahIM balki 'sAhaba' samaya hamAre deza meM dUdha-dahI kI nadiyA~ bahA karatI thiiN| yadyapi purAtattvI khudAI meM abhI taka isake jaise ghora Adara sUcaka zabda se mujhe saMbodhita bhI nATaka kie haiM jo risarca ke daurAna Avazyaka samajhe Thosa pramANa nahIM mile haiM para nirAza hone kI kiyA thaa| kahA thA- "namaskAra jaina sAhaba!" jAte haiN| aura aMtataH isa niSkarSa para pahu~cA hU~ ki AvazyakatA nhiiN| abhI tamAma jagahoM para khudAI aba maiM Apako kyA batalAU~ ki isa apratyAzita | abhivAdana ke kSetra meM namaskAra jaisA sahaja, madhura, bAkI hai| aura jisa taraha AbAdI bar3ha rahI hai. Adara ne merI kyA gata bnaaii| usI samaya, vahIM, 18 apraila 2001 jinabhASita - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdamI kI nasla ke nikaTa bhaviSya meM samApta hone kA koI bhaya nahIM hai| Age kabhI-kabhI pramANa mila sakate haiN| hAlAMki uparyukta kathana ke virodha meM bhI koI pramANa upalabdha nahIM hai jabaki usake pakSa meM hamAre bar3e-bUr3he marate dama taka Azvasta rahe haiN| isalie yaha mAnakara calanA hamArA naitika kartavya hai kisI samaya hamAre deza meM dUdha-dahI kI nadiyA~ avazya hI bahatI rahI hoNgii| una dinoM, kacce mAla ke pracura mAtrA meM upalabdha hone ke kAraNa makkhana utpAdana ke gRhaudyoga bahutAyata meM pAe jAte the| madhyamavargIya loga vizeSa rUpa se isa udyoga se sambaddha the| bAi-prADakTa ke rUpa meM nikalane vAlI chA~cha garIboM meM muphta bA~Ta dI jAtI thI aura makkhana bar3e logoM ko lagAne ke kAma AtA thaa| zAstroM meM bar3e loga unheM kahA gayA hai jinase kisI lAbha kI guMjAiza ho aura jinheM prasanna rakhane para pratyakSa yA parokSa rUpa se vartamAna yA bhaviSya meM koI kAma nikAlA jA sakatA ho / usa samaya kI prathA ke anusAra jaba koI vyakti kisI bar3e AdamI se milane jAtA thA to unheM aMjali meM makkhana bharakara naivedya kI taraha arpita karatA thaa| isa kriyA ko makkhana lagAne kI saMjJA dI gii| kAlAntara meM to makkhana ke rUpa meM kucha parivartita ho jAne ke kAraNa aura zeSa nadiyoM se dariyA aura dariyA se hotA huA sAgara meM samAhita ho jAne ke kAraNa jaba nadiyoM kA dUdha-dahI samApta ho gayA aura zuddha pAnI hI unameM bahane ko bacA taba makkhana lagAne kI prathA para jabaradasta saMkaTa aayaa| choTe-bar3e sabhI ciMtA meM DUba ge| dainika kAryoM meM bhISaNa avarodha paidA hone lge| aise meM AcAryoM ne satata manana kara sarva sammati se yaha | nirNaya liyA ki varga bheda-jaise mahAna siddhAMta ke astitva ke lie Avazyaka hai ki isa prathA ko banAe rakhA jaae| bhale hI maskA kA phijikalaTrAnjekzana na ho para prathA kI spiriTa banI rahanA caahie| isake lie taya huA ki khAlI aMjali ko baMda kara hAtha jor3a liye jaayeN| jur3e hAthoM ko chAtI ke ThIka sAmane lAkara mastaka ko isa taraha jhukAyA jAye ki vaha hAthoM ko chUne lage aura sAtha hI savinaya 'namaskAra' kA uccAraNa kiyA jaae| isa kriyA se karttA ko sAmane vAle se yaha kahate hue mAnA jAegA ki 'he mAi bApa! nArmala kaMDIzana hotI to maiM makkhana hI laataa| nizcaya hI Apa isa yogya haiM ki Apako maskA lagAyA jaaye| para Apa merI majabUrI samajheM aura kRpA banAye rakheM, aisI vinaya hai|' bar3e logoM ko bhI yaha hidAyata dI gaI ki ve isa kriyA ko makkhana lagAne kA zatapratizata sthAnApanna maaneN| isa taraha namaskAra kA pracalana taba se huA jaba deza kI nadiyoM meM dUdhadahI kA bahanA baMda ho gyaa| aisA kaba huA? yaha batalAne kA uttaradAyitva purAtattvavettAoM para hai| sArI jimmedArI merI hI nahIM hai| ora tejI se parivartana hue haiM, dhana kA sammAna huA hai, DigrI para AdhArita tathAkathita pAMDitya kI chIchAledara huI hai, vargabheda para kuThArAghAta huA hai aura dhana, pAMDitya evaM varga vizeSa, bar3e hone kI gAraMTI nahIM raha gae haiM, taba namaskAra kA prabhAva aura bhI bar3hA hai| bar3e hone kA mApadaNDa aba namaskAra hI raha gayA hai| do vyaktiyoM meM bar3A kauna hai, yaha jAnane ke lie donoM ko ghaNTA bhara bAjAra meM ghumA dIjie aura ginie kisako kitane namaskAra mile| jise jyAdA mile use dUsare kI apekSA bar3A AdamI mAnA jAyegA, varanA apanI galI meM to hara kuttA zera hotA hai| bar3e samajhe jAne kI lAlasA kisameM nahIM hai ? sareAma namaskRta hone para kauna khuza nahIM hogA? sabhI hoMge, kevala una apavAdoM ko chor3akara jinheM se zAma taka anaginata namaskAra milate haiM subaha aura jinakI anubhUti preyasI ke patnI bana jAnejaisI ho jAtI hai| varanA ve, jinheM yadA-kadA hI koI namaskAra karatA hai, namaskAravAle dina ko holI dIvAlI kI taraha manAte haiN| merI TrejeDI yahI hai ki bahuta dinoM se namaskAra - sukha se vaMcita calA A rahA huuN| majA nahIM A rahA hai| isa AzA se ki koI badale meM hI namaskAra kara de, maiM hara choTe-bar3e para nirantara namaskAra thope jA rahA huuN| tIsare nambara para jisa satpuruSa ko maine namaskAra arpita kiyA hai vaha bhI isI AzA se ki bhUle-bhaTake vahI eka namaskAra Thoka jaae| Akhira usI ne to mujhe yaha roga lagAya hai| taba baharahAla jaba bhI huA ho, se aba taka namaskAra apanA karttavya bakhUbI nibhAe calA A rahA hai| samaya ke parivartanoM se achUte namaskAra meM aba bhI vahI tAjagI hai, vahI prabhAva hai, vahI niSThA hai| bIca-bIca meM svArthI tatvoM ne namaskAra kI chavi dhUmila karane hetu maskA lagAne ke AlTaraneTivja IjAda karane ke bhagIratha prayatna kiye lekina koI bhI aisA tarIkA nahIM DhUMDha pAe jise sArvajanika rUpa se chAtI Thokakara istemAla kiyA jA ske| aMgada ke pAMva kI taraha namaskAra abhI bhI apane sthAna para DaTA hai| Aja kI hI parasthitiyoM meM jabaki cahu~ kiM paravadanaM dharmaH kaH zuciriha yasya mAnasaM zuddham / kaH paNDito vivekI kiM viSamavadhIritA guravaH mArga kA bhojana kyA haiM ? dharma / pavitra kauna hai ? jisakA mana zuddha hai paNDita kauna hai ? jo vivekI hai (apane hita-ahita ko pahacAnatA 1 hai) / viSa kyA hai ? guruoM kA apamAna karanA / bhagavAna kare Apa bhI isa roga se grasita hoM isaliye merA Apako eka bAra phira namaskAra ! plATa 7 / 56-e, motIlAla neharUnagara (pazcima) bhilAI- 490020 (durga) ma.pra. kiM saMsAre sAraM bahuzopi vicintayamAnamidameva / manujeSu dRSTatattvaM svaparahitAyodyataM janma || saMsAra meM sAra kyA hai ? manuSyaparyAya meM janmalekara tattvoM ko jAnanA aura svaparahita meM saMlagna rhnaa| apraila 2001 jinabhASita 19 . Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlavArtA buddhicAturya kI kathAe~ prastuti : zrImatI camelIdevI jaina prAcIna kAla kI ( jaina sAhitya evaM bauddhasAhitya kathAtmaka vAGmaya kI dRSTi se bahuta samRddha hai| thaa| bAta hai, ujjayinI nagarI ke aneka viSayoM para saMkSipta, vistRta aisI kathAe~ vipula parimANa meM prApta hai, jo zatAbdiyoM pUrva likhI gaI, kintu, jinakA mahattva Aja bhI usase kama nahIM huA, jitanA unake bAlU kI rassI samIpa eka choTA sA grAma thaa| usameM adhikAMzataH racanA kAla meM thaa| vastuta: jise sAhitya kahA jA sake, usakI yahI vizeSatA hai, vaha rAjA ne naTa-grAma ke logoM ko kabhI purAtana nahIM hotaa| usameM preSaNIyatA ke aise amara tattva jur3e hote haiM, jo use sadA | naToM kA nivAsa thA / ujjayinI se saMdeza bhejA -'tuma abhinava banAye rakhate haiN| paJcatantra isakA udAharaNa hai, jisameM varNita kathAe~, sAre isalie vaha naTa-grAma ke logoM ke gA~va ke pAsa jo nadI saMsAra meM vyApta huIM, prAcya, pratIcya anekAaneka bhASAoM meM anUdita bhii| jaina-sAhitya nAma se prasiddha thaa| una naToM| evaM bauddha-sAhitya meM buddhiprakarSa kI kathAoM kA bar3A sundara samAveza hai, jo rocaka bhI hai, usakI bAlU bahuta uttama hai| meM eka bharata nAmaka naTa thaa| hai, buddhivardhaka bhii| manoraMjana ke sAtha-sAtha Aja bhI una kathAoM dvArA pAThaka apanI | usa bAlU kI eka rassI banAo usake eka putra thaa| usakA | | sUjhabUjha ko saMvAra sakatA hai| aura use mere pAsa ujjayinI nAma rohaka thA / vaha apane zvetAmbara grantha nandisUtra meM aisI hI eka kathA hai catura bAlaka rohaka kI jo bhejo|" yahA~ prastuta kI jA rahI hai| mAtA-pitA ko bahuta priya gA~vavAsI naToM ne saMdeza sunaa| thaa| grAma ke anya naToM kA uttara deN|" jo uttara denA thA, rohaka ne unako acchI saMdezavAhaka ko vApasa vidA bhI usa para bar3A sneha thaa| taraha samajhA diyaa| kiyaa| unhoMne rohaka ke samakSa yaha prasaMga upasthita rohaka eka saMskArI bAlaka thA / kiyaa| rohaka ne unako usakA uttara samajhAyA aura naTa ujjayinI Aye / rAjA ke samakSa pratyutpannamati thA, baDI sUjhabUjha kA dhanI thaa| Ayu jAkara rAjA ko batAne ke lie kahA / gA~vavAsI | upasthita hue / rAjA dvArA jijJAsita tiloM kI meM baDe naTa bhI, jaba unake samakSa koI samasyA yA | rohaka dvArA diyA gayA samAdhAna bhalIbhaoNti hdayaMgama saMkhyA ke viSaya meM kahA -"mahArAja ! hama naTa haiM, ulajhana AtI to rohaka se usakA samAdhAna puuchte| kara rAjA ke pAsa ujjayinI gaye tathA unhoMne rAjA nAcanA-kUdanA, khela-tamAze dikhalAnA, rohaka unheM bar3I buddhimAnI se samasyA ke sAtha | se nivedana kiyA - "rAjana, hama loga to naTa haiM, kalAbAjI dvArA logoM kA manovinoda karanA hama nipaTane kA mArga btaataa| ve bahuta saMtuSTa hote| rassI banAnA hama loga kyA jAneM? kabhI rassI baMTane jAnate haiM, ginane kI kalA-gaNita zAstra hama kahA~ gAr3iyoM meM bhare tiloM kI ginatI kA prasaMga hI nahIM aayaa| hA~, itanA avazya kara se jAneM! phira bhI hama Apako tiloM kI tulanAtmaka sakate haiM, yadi vaisI banI huI rassI dekha leM to rAjA ne apanI parIkSA-yojanA ke antargata saMkhyA nivedita karate haiM / gagana-maMDala meM jitane eka bAra tiloM se paripUrNa gAr3iyA~ naToM ke gAMva meM tAre haiM ina gADiyoM meM utane hI tila haiM / Apa ThIka usakI pratikRti - usa jaisI hI dUsarI rassI hama banA deNge| ApakA purAtana saMgrahAlaya hai| aneka bhejI tathA naToM ko saMdeza bhijavAyA ki ina gAr3iyoM apane gaNitajJoM se tAroM kI ginatI karA lIjie, vastuoM ke sAtha vahA~ koI-na-koI bAlU kI rassI meM bhare hue tila saMkhyA meM kitane haiM, batalAe~ / / donoM eka samAna nikleNge| avazya hogii| vaha rassI kRpAkara hameM eka bAra yadi ve tiloM kI ThIka ThIka saMkhyA nahIM batA sake ujjayinI-nareza ne maMda smita ke sAtha | bhijavA deN| use dekhakara vaisI-kI-vaisI bAlU kI to unheM kar3I sajA dI jaayegii| unake lie yaha muskarAte hue naToM se pUchA "satya batalAo, yaha rassI nizcitarUpa se banA deNge|' sarvathA asaMbhava bAta thii| naTa ghabarA gae, tiloM | upamA tuma logoM ko kisane batalAI hai ?' kI ginatI kaise ho| unhoMne rohaka ke Age apanI eka vRddha naTa bolA -'svAmin ! hamAre rAjA jAna gayA ki ye naTa rohaka kI batAI parezAnI kI carcA kii| gA~va meM bharata nAmaka naTa kA putra rohaka nAmaka bAlaka huI yukti se bAta kara rahe haiN| rAjA rohaka kI sUkSmarohaka ne kahA - "ghabarAo nhiiN| ghabarA hai| usI ne yaha yukti batalAI hai|' grAhitA tathA painI sUjha se bahuta prabhAvita huaa| jAne se buddhi asta vyasta ho jAtI hai, pratibhA kI rAjA ne naToM ko puraskRta kiyA tathA vahA~ | (muni zrI nagarAjakRta 'Agama aura tripiTaka' se sAbhAra) urbaratA miTa jAtI hai| Apa logoM ko maiM eka uttara / se bidA kiyaa| rohaka kI buddhimattA para rAjA prasanna 137, arAdhanA nagara, bhopAla 462003 ma. pra. batalA rahA huuN| rAjA ke pAsa jAkara Apa vahI huaa| rAjA abhI kucha aura parIkSA karanA cAhatA 20 apraila 2001 jinabhASita - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpasaMkhyaka-mAnyatA se jaina samAja ko lAbha * kailAza mar3abaiyA bhAratIya saMvidhAna ke anuccheda 25 va 30 / hogaa| karanA hI cAhiye, paraMtu isake bAvajUda rAjya ko (eka) meM spaSTa ullekha kiyA gayA hai ki inake kisI nAgarika ke liye sarakArI, nijI yaha gaNanA apane stara para kara saMsUcita karanA aMtargata sikha, jaina, bauddha, IsAI tathA pArasI dharma | saMsthAoM meM dharma, jAti, bhASA ke AdhAra para praveza Avazyaka hogaa| karnATaka aura tamilanADu kI taraha ko mAnane vAle alpasaMkhyaka mAne gaye haiN| isI kA | para pratibaMdha nahIM lagAyA jA skegaa| madhyapradeza ko bhI rAjya maMtrimaMDala ke 21 agasta, anusaraNa karate hue madhyapradeza ke mAnanIya ArTIkala 30 (1) 98 ke isa viSaya meM liye gaye nirNaya ko sarvaprathama mukhyamaMtrI zrI digvijaya siMha jI ne kuMDalapura meM madhyapradeza meM tatkAla lAgU karanA caahiye| isake dinAMka 23 pharavarI 2001 ko AcAryazrI sabhI alpasaMkhyakoM ko apanI zikSA / lie kendra kI athavA karnATaka kI dalIla dene ke vidyAsAgara jI ke samakSa madhyapradeza ke jainoM ko saMsthAyeM sthApita karane tathA unakA prabaMdha karane kA | koI AdhAra nahIM raha jaate| hAlAki madhyapradeza alpasaMkhyakoM kA darjA dene kI ghoSaNA kI hai| isake | adhikAra hogaa| zAsana ne isa viSaya meM gaMbhIratA se vicAra kiyA hai| lie jaina samAja unake prati apanA AbhAra vyakta ___ sarakArI Arthika sahAyatA ke mAmale meM | etadartha akhila bhAratIya digambara jaina samAja ne karatA hai| kisI zikSaNa saMsthA ke sAtha isalie bhedabhAva nahIM AbhAra bhI mAnA hai, jarUrata hai kevala saMsUcanA alpasaMkhyaka kA darjA milane se jainoM ko | kiyA jAyegA ki vaha alpasaMkhyakoM dvArA sthApita jArI karane kii| kyA lAbha hogA isa para prakAza DAlA jA rahA hai| kI gaI hai| karnATaka sarakAra ne to apane Adeza kra. yoM to ArTIkala 15/16 tathA ArTIkala | esa.DablyU. DI. 150/ bI.sI.e.94 baMgalaura saMvidhAna aura alpasaMkhyakoM ke hita 25 bhI isa viSaya meM ullekhanIya haiM, paraMtu mukhya rUpa dinAMka 17.9.1994 dvArA digambara jaina samAja saMvidhAna meM katipaya oNrTIkalsa hI aise ko pichar3e vargoM kI sUcI meM sammilita kiyA hai| se ArTIkala 26 tathA 30(1) ke tahata jaina samAja haiM, jinase alpasaMkhyakoM ke hitoM kA saMbaMdha hai| ko alpasaMkhyaka ghoSita hone para samucita aura karnATaka rAjya zAsana ke paripatra kra. Aiye unhIM para vicAra kreN| vastuta: isase jaina Avazyaka saMrakSaNa mila sakegA, jo aparihArya rUpa esa.DablyU.DI.84 bI.sI.e.96 dinAMka samAja ko koI Arthika lAbha nahIM haiM,para se vAMchanIya hai| 12.6.96 se digambara jaina samAja ke logoM ko lokatAMtrika vyavasthA meM saMvaidhAnika saMrakSaNa kA pichar3e varga kA pramANa patrajArI karane ke nirdeza bhI ArTIkala 26 tathA 30 (1) ke anusAra haka milanA aucityapUrNa hai| isameM adhika vilamba diye haiN| isase saMpUrNa digambara jaina samAja ko dhArmika saMsthAoM tathA zikSaNa saMsthAoM kI honA hI ahiMsaka jaina samAja ke sAtha anyAya atirikta paraMtu Avazyaka Arthika lAbha ho rahA sthApanA aura prabaMdhana kA adhikAra alpasaMkhyakoM hogaa| hai| jaina samAja to ma.pra. sarakAra se philahAla ko pradatta hai| inakA na to sarakArIkaraNa ho sakegA alpasaMkhyaka ghoSita karane kI mAMga kara rahI hai ArTIkala 26 aura na alpasaMkhyakoM ko inase pRthaka kiyA jA jisase koI Arthika bojha bhI zAsana para nahIM par3ane skegaa| jana vyavasthA, naitikatA aura svAsthya ko vAlA hai| hAlAMki ma.pra. zAsana ne maMtripariSada kI dhyAna meM rakhate hue koI bhI dhArmika samudAya apanI cU~ki saMsthAoM kI sthApanA aura prabaMdhana baiThaka dinAMka 21 agasta, 1998 meM "AyaTama" dhArmika saMsthAyeM sthApita kara sakatA hai tathA apane | rAjya sarakAroM kA viSaya hai, isalie prAMtIya sarakAra kra. 40 meM jaina samAja ko alpasaMkhyaka mAnate hue dhArmika mAmaloM kA prabaMdha icchAnusAra kara sakatA ko janasaMkhyA ke AdhAra para jaina samAja ko bhArata sarakAra se ghoSita karane hetu anuzaMsA bhI hai| cala-acala saMpatti kharIda sakatA hai aura kAnUna alpasaMkhyaka ghoSita karanA Avazyaka hai, tabhI kI hai| paraMtu hamArA anurodha hai ki kendra sarakAra ko ke dAyare meM unakA prabaMdhana kara sakatA hai| saMvidhAna kI dhArA 26 evaM 30 (1) kA lAbha | bhale suprIma korTa meM laMbita "paI" riTa yAcikA mila skegaa| isalie kisI bhI rAjya sarakAra ko ArTIkala 29 isa viSaya meM kendra kI ora dekhanA Avazyaka nahIM ke nirAkaraNa taka pratIkSA karanI par3e, paraMtu ma.pra. kisI bhI samudAya ko jo kisI pradeza hai, na hI dUsare rAjya kI tulanA karanA vAMchanIya hai| sarakAra ko to apane yahAM yaha saMsUcanA jArI karane athavA usake eka bhAga kA nivAsI ho, apanI hAlAMki kendra sarakAra ko apane stara para saMkhyA meM koI avarodha nahIM hai| ataH karanA hI caahiye| bhASA, lipi aura saMskRti ke rakSaNa kA adhikAra | ke AdhAra para jainiyoM ko alpasaMkhyaka ghoSita hAM, ma.pra. sarakAra ko pahale madhyapradeza adhiniyama apraila 2001 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kra. 15 sana 1996 kI dhArA 2 (ga) meM nimnAnusAra | paraMtu AjAdI ke bAda katipaya jainetara gerUe | pramANa bhI nahIM milate haiM, paraMtu aitihAsika, saMzodhana karanA Avazyaka hogaa| vastradhAriyoM ne jabarana una caraNoM para apanA kabjA | bhaugolika aura paurANika tathyoM ko najaraaMdAja kara car3hAvA prApta karane ke lie apanI dukAnadArI | kiyA jA rahA hai| 2 (ga) meM pUrva nihita prAvadhAna,isa adhiniyama ke calA rakhI hai| pariNAma yaha huA ki sadiyoM se jaina AjAdI ke bAda jaba katipaya jainetara prayojana ke liye alpasaMkhyaka se abhipreta hai, (1) dharmAvalaMbI apanI upAsanA sthalI para hiMsA aura kendrIya sarakAra dvArA rASTrIya alpasaMkhyaka sAdhuoM ne yahAM kabjA jamAyA to bhArata ke azAMti ke bhaya se apane ArAdhya kI jaya taka adhiniyama 1992 (1992 kA saM. 19) ke digambara jaina tIrtha ke adhyakSa ne vahAM pahuMcakara nahIM bola pAte, pUjana to dUra kI bAta hai| kyA aise kalekTara kI adhyakSatA meM eka baiThaka meM bhAga liyA prayojana ke liye isa rUpa se adhisUcita kiyA bahusaMkhyakoM ke pAsa ina praznoM ke uttara haiM: thaa| ve dastAveja Aja bhI vidyamAna haiM, jiname gayA smudaay| (1) yaha ki adhikAMzataH vaidika tIrtha | sAmaMjasya kara yaha taya huA thA ki jainiyoM ke 2 (ga) meM aba jor3e jAnA vAlA aMza- | (deviyoM ko chor3akara) bhArata kI nadiyoM ke kinAre | sAtha hiMdU dharmAvalaMbiyoM ko bhI vahAM jAne diyA (2) rAjya sarakAra dvArA ma.pra. rAjya alpasaMkhyaka | avasthita haiM, phira giranAra parvata sthita paMra caraNoM jAyegA aura jaina dharmAvalaMbiyoM ko pUjana karane se adhiniyama 1996 (1996 kI saMkhyA 15) ke para vaidika tIrtha aba kahAM se bana gyaa| jabaki | nahIM rokA jAyegA, paraMtu aba kathita sAdhu usa prayojana ke liye isa rUpa meM adhisUcita kiyA | kevala jaina tIrtha hI prAyaH parvatoM para hote haiN| samajhaute ko bhI nahIM mAnate aura alpasaMkhyaka gayA samudAya) jaina smudaay| jainiyoM ke sAtha durvyavahAra kiyA jAtA hai, (2) jina dattAtraya kI upAsana giranAra parvata 2ga (2) ko saMzodhana karane ke uparAMta ke caraNoM para aba hone lagI hai, unakI sthalI to bahusaMkhyakoM ke hiMsaka vyavahAra se jaina samAja ke loga vahAM darzana aura jayakAra bolane ko bhI tarasa ma.pra. rAjya alpasaMkhyaka Ayoga kI anuzaMsA | citrakUTa meM, maMdira AbU meM pahale se hai, dakSiNa meM jAte haiM, yaha durbhAgyapUrNa hai| para rAjya zAsana jaina samAja ko alpasaMkhyaka bhI cikamagalUra ke pAsa hI kahIM samAdhi batAI jA ghoSita karane kI adhisUcanA jArI kara sakatA hai| rahI hai, phira eka RSi kI janmasthalI yA samAdhi aise kaI prakaraNa haiM, jinameM alpasaMkhyaka cUMki ma.pra.zAsana ise svIkAra kara cukA hai| ataH eka se adhika jagaha kaise ho sakatI hai? jaina samAja ke tIrtha asurakSita ho gaye haiN| aneka prakriyA meM adhika vilaMba nahIM laganA caahiye| jaina tIrthoM ko nakAra diyA jAtA hai| alpasaMkhyaka (3) caraNoM kI pUjA kevala jaina dharma ke kucha logoM ne yaha prazna uThAyA hai ki kevala | tIrthoM pAhI adhikAMzata hotI | ghoSita hone para jaina samAja apane vidhika tIrthoM para hI adhikAMzataH hotI hai, giranAra parvata nyAsiyoM ke hita hI isase sadhege, yaha bhI bhrAmaka adhikAroM ko nizcaya hI surakSita rakha skegaa| kI pA~cI ToMka para caraNa hI sthita haiM, jo hai| vastutaH isase jaina tIrthoM kI surakSA evaM prabaMdhana jaina, bhArata ke mUla nivAsI haiM aura ve isa deza kI | aitihAsika rUpa se tIrthaMkara neminAtha ke haiM, to ve bhI,ho skegaa| udAharaNa ke lie jaina tIrtha giranAra yahA~ vaidika kaise ho gaye? mukhya dhArA meM sadaiva agraNI rahe haiM, rhegebhii| apekSA jI ko hI le leM ki kaise katipaya bahusaMkhyakoM ne hai saMvidhAna meM pradatta AdhAroM para alpasaMkhyaka (4) jUnAgar3ha meM tIrthakara neminAtha se jinakI eka aitihAsika tathya ko jhuThalA diyA hai aura ghoSaNA kI ora inheM saMrakSaNa pradAna karane kii| zAdI hone vAlI thI una rAjakumArI rAjula ke nareza jora-jabardastI ke kabje se, prazAsana bhI asahAya pitA kA durga hai, jo neminAtha kI bArAta yahAM Ane 34/10, dakSiNa tAtyA Tope nagara, najara A rahA hai| kA pramANa hai| bhopAla phona : 774037 itihAsa, bhUgola aura zAstra purANa sAkSI haiM ki gujarAta meM jUnAgar3ha ke nikaTa sthita giranAra (5) cUMki neminAthajI yaduvaMzI aura bhagavAna zrI kRSNa cacere bhAI the aura kRSNa jI kI parvata teIsaveM jaina tIrthakara neminAtha kI tapobhUmi dvArikA yahAM pAsa hI samudra meM upasthita thI, jabaki aura mokSa kalyANaka kI pAvana sthalI rahI hai, | dattAtraya RSi ke yahAM AsapAsa koI aitihAsika tvaritaM kiM karttavyaM viduSA saMsArasantaticchedaH / kiM mokSatarorbIjaM samyagjJAnaM kriyaashitm|| bhagavAn kimupAdeyaM guruvacanaM heyamapi ca kimakAryam / ko gururadhigatattva: sattvahitAbhyudyata: satatam // bhagavAn upAdeya kyA hai ? guruvacana / heya kyA hai ?anucita kArya (paap)| guru kauna hai ? jo tattva jJAnI ho aura sadA prANiyoM ke hita meM lagA rahatA ho| vidvAna ko zIghra kyA karanA cAhie ? saMsArarUpI bela kA uccheda / mokSarUpI vRkSa kA bIja kyA hai ?samyakcAritrasahita samyagjJAna / 22 apraila 2001 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3e bAbA kI zaraNa meM Akara nAstika bhI Astika banakara jAte haiM *AcArya zrI vidyAsAgara mahAbhArata kA yuddha honA hai aura vyavasthita hone kI AvazyakatA hai| sabhI yoddhAoM ke mana meM vikalpa hai | kuNDalapura meM 27 pharavarI 2001 maiMne apane jIvana meM bIsa-bAIsa ki hama vijayI hoge yA nahIM ? taba paMcakalyANa gajaratha mahotsavoM ko dekhA kRSNa arjuna se kahate haiM, 'he arjuna ! hai, lekina gajaratha kI parikramA kA sabase diyA gayA pravacana tuma hAtha meM apane gANDIba dhanuSa ko bar3A patha yahA~ kA thaa| jaba pahalI dhAraNa karo, tumhArI vijaya nizcita parikramA meM hI 45 miniTa laga gaye, socA isameM hai| arjuna ne kRSNa se pUchA, Apa kaise kaha rahe haiM | pitA jI hotA hai| yahA~ uttara meM ye bar3e bAbA haiN| to zAma 6.00 baja jaayege| jaldI-jaldI karAne ki vijaya hamArI hI hai? kRSNa ne kahA, 'arjuna | bAbA kA artha dAdA hotA hai| yAnI dakSiNa meM bar3e ke liye sevA dala vAloM ko bAjU meM karake parikramA dekho, sAmane yathAjAtarUpadhArI kA darzana hamArI pitAjI bAhubalI to yahA~ bar3e bAbA unake dAdA ye huI , taba to jaldI ho skii| hamAre paira thake nhiiN| vijaya kA pratIka hai|' yaha yathAjAtarUpa maMgala kA bhagavAna AdinAtha haiN| dAdAjI kA samarthana to saba utsAha ke sAtha itane bar3e kAryakrama kA aMtima kArya pratIka hai| jo bhI mAMgalika kArya karanA cAhatA hai, karate haiN| abhI kyA huA? abhI to bar3e bAbA kA gajaratha sAnaMda saMpanna ho gyaa| sabhI logoM meM usakA dhyeya asatya ko haTAkara satya ko sthApita bar3A maMdira banane to do, phira kyA hotA hai dekhnaa| bhaktibhAva va utsAha dekhA aura sabhI ne vyavasthita karane kA huA karatA hai| jaba bar3e bAbA ke Apa logoM kI eka pAI bhI lagatI hai to usako hokara isakA AnaMda liyaa| Apa logoM ke bIca meM mahAmastakAbhiSeka kAryakrama kI yojanA banAI jA bhI utanA hI puNya saMcaya hone vAlA hai| Apa logoM itanA bar3A saMgha rahA, brahmacArI, brahmacAriNiyA~ rahI thI aura bar3e kAryakrama kI yojanA bar3I bnii| | kA sAtvika dhana lagegA to aura atizaya bar3hegA Adi bhI rahe ina saba kI carcA huI, saMgha kA nirvAha kAryakrama kaise hogA? kyA kareMge? are! hamAre bar3e | phira buMdelakhaMDa kI janatA kI bAta hI alaga hai| huA, yaha sabase bar3A kAma hai| bAbA bhI yathAjAta rUpa hI haiM, aura phira bar3e bAbA | logoM ne kahA mahArAja Apa buMdelakhaMDa kA pakSa kA kAma bar3A hotA hai kyoki bar3e bAbA kI reMja | kyoM lete haiM? kyoM nahIM lege? are bhaiyA ! bar3e bAbA yahA~ para do-do bar3e kAryakrama hue, eka to bahuta bar3I hai, yaha to sthAnIya janatA kA vizeSa | bhI to baMdelakhaMDa meM hI haiM, to maiM kyoM nahIM yahA~ kI | paMcakalyANaka kA, dUsarA bar3e bAbA ke puNya bar3e bAbA se jur3A huA hai| abhI to kucha | janatA kA pakSa lU~gA? sabhI ne isa kAryakrama meM | mahAmastakAbhiSeka kaa| yaha saba jo kAma huA hai, nahIM hai, jaba bar3e bAbA uccAsana para sthApita hoMge | bar3A sahayoga diyaa| pradeza ke mukhyamaMtrI jI ne kaha | vaha devoM ke sahayoga ke binA nahIM ho sakatA thaa| taba kaise vyavasthA karoge isa janatA kI ? abhI diyA ki 'bar3e bAbA kA kArya karAne ke liye isIlie to kahA haito yaha prAraMbhika maMgalAcaraNa hai| bar3e bAbA kI zaraNa | prazAsana vacanabaddha hai'| yahA~ lagA hI nahIM, sAta dhammo maMgalamukkiLaM, ahiMsA saMjamo tavo, meM Akara bar3e-bar3e nAstika bhI Astika banakara | dina meM kaisA kyA ho gayA? saba ho gyaa| bar3e bAbA | devAvitassa paNamaMti, jassadhamme sayA mnno|| gaye haiN| dina para dina bar3e bAbA kA atizaya bar3ha hI | ke darabAra meM bar3e-bar3e kAma sahaja rUpa meM ho jAte deva loga bhI sacce ahiMsAdharma kI evaM sacce rahA hai ghaTa nahIM rhaa| yaha maiM nahIM kaha rahA, isa | haiM, yahI to bar3e bAbA kA atizaya hai| sabhI loga mahotsava meM AI janatA kaha rahI hai| ye bar3e bAbA | kahate the pAnI kI vyavasthA kaise hogI? apane Apa devaguruzAstra kI bhakti evaM prabhAvanA meM lage rahate haiM to sabake bar3e bAbA haiN| yaha to unakA sadA kA kAma hai / gajaratha ke pUrva pAnI ke jharane phUTa par3e, yaha saba janatA kA hI puNya eka dina badaliyA~ jaisI A gaI thiiN| vaise hara bAra hai| vaise yahAM kI janatA ko jyAdA vyavasthA kI dakSiNa bhArata meM bhagavAna bAhubalI haiM, unako AtI haiM, lekina dhArmika vAtAvaraNa meM sAtvika AvazyakatA nahIM hai| vyavasthApakoM ko svayaM vahA~ para 'doDappA' kahate haiN| doDappA kA artha bar3e bhAvanAoM kA saMyoga jaba milatA hai taba deva svayaM - apraila 2001 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayoga karane ke liye Ate haiN| isa Ayojana meM jainetara bhAiyoM kA bhI bar3A sahayoga rahA hai| maiM meM rahanA sikhAte haiN| jaba bhI guru kucha deM, tuma le guru- samAgama lenaa| caMdana jaisI mahaka evaM khasa jaisI sugandhI jisa dina kuNDalapura AyA thA usa dina 10-15 - muni zrI candrasAgara jIvana meM phUTa utthegii| caMdana kI rIti ko apanAne| sajjana Aye, hama se bole, 'hama bhI isa kAryakrama guru kA samAgama dizA kA bodha evaM dazA vAlA bar3A hI kuzala hotA hai| use jitanA hI meM apanA sahayoga denA cAhate haiN| hamAre liye isa kA parivartana hai| yadi sAtha guru kA ho to koI adhika ghisA jAtA hai vaha utanA hI adhika kAryakrama ke daurAna saphAI vyavasthA kA kAma de |bhaTakatA nahIM,calanA sIkha jAtA hai| usake jIvana mahakatA hai| ghisanevAle ko apanI sugaMdha se diyA jaaye| unhone hAtha meM jhADU lekara vaha kAma | meM AyI huI sabhI samasyAoM kA samAdhAna mila surabhita kara detA hai| isa rIti ko apanAne- jAnane karanA svIkAra kiyaa| bole hamAre 500 kAryakartA | jAtA hai| jo calatA hai vaha rAstA pAra kara maMjila vAle guru, samAgama meM Aye ziSya kI pAtratAhaiM, ve kauna haiM? to ve gAyatrI parivAra vAle haiM, para pahuMca jAtA hai| jo ruka jAtA hai vaha Thahara kara apAtratA ko jAnakara sAdhanA ke kSetra meM utAra jinhoMne apanA kArya kuzalatApUrvaka kiyaa| jainoM raha jAtA hai| vaha bhaTaka jAtA hai mArga meM hI aTaka dete haiN| inakA samAgama hI aisA hotA hai| ina jaisA ke liye unake sevA bhAva se sIkha lenA caahie| ve jAtA hai| mAno usakA jIvana luTa jAtA hai| guru bhale nA bane para vaha saMyata evaM saMtoSI avazya bana sabhI dhanyavAda ke pAtra haiN| sApha-saphAI dUsare kI ke samAgama kA pUrNa lAbha lenA caahie| mauke kA jAtA hai| guru kA sAnnidhya hI guNoM ke vikAsa nahIM, hamArI apanI vyavasthA hai| yaha bar3A kaThina phAyadA uThAnA caahie| yadi hama apanA bhalA kA mArga hai| guru ke pAsa rahane se bhAvanA pavitra banakara kAryoM kI siddhi ke yogya banA detI hai| kArya thA, jo inhoMne kiyaa| cAhate haiM to guru hamArA hAtha pakar3akara calAne lagate haiM, lekina kisI ko dikhatA nahIM ki guru yahA~ para sAre gamoM ko bhUlakara guru meM samA jAnA hamArA saMgha saMkhyA meM to bar3A hai, lekina || hamArA hAtha pakar3e haiN| unakI zakti adRzya hotI hI samAgama kahalAtA hai jo samatA kI ora gamana umra meM bahuta choTA hai, sabhI javAna haiN| unase galatiyA~ | hai| ve apane sahAre calanA sikhAte haiM apane Apa karane kA Adezapatra hai| bhI ho sakatI haiM, huI hoNgii| unako dhyAna meM na de| bahuta bAra to mujhe bhI DA~TanA par3A aura pulisa pro.ratanacandra jaina kA abhinandana vAloM se bhI kArya karAnA pdd'aa| pulisavAloM kA bhI vizeSa sahayoga rhaa| yaha saba kAma bhAvanAoM kuNDalapura mahotsava ke avasara para di. 26 pharavarI 2001 ko vizAla janasabhA meM pro. se hotA hai| caturthakAla, paMcamakAla aura kucha nahIM ratanacaMdra jaina, bhopAla ne paramapUjya AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ko apane navalikhita grantha "digambara jaina sAhitya aura yApanIya sAhitya" kI pANDulipi samarpita kii| yaha to hamAre bhAvoM ke Upara AdhArita hai| itane bar3e Ayojana meM kamiyA~ to avazya rahI hoNgii| ___ isa varSa amarakaNTaka cAturmAsa ke samaya AcAryazrI ke samakSa pandraha dina taka isa grantha kI vAcanA kI gaI thii| AcAryazrI ne pratidina cAra ghaNTe kA samaya dekara grantha kA dhyAna se zravaNa kiyA abhI jo adhyakSa mahodaya sabhI se kSamA mA~ga rahe thaa| isI prakAra kuNDalapura meM bhI sAta dina taka do-do ghaMTe baiThakara grantha ke zeSa pRSTha manoyoga se suneN| the, unase kahanA hai, 'agale Ayojana kI taiyArI amarakaNTaka meM pUjya munizrI abhayasAgara jI tathA kuNDalapura meM pUjya munizrI pramANa sAgara jI evaM acche se Apako karanA hai|' AgAmI kAryakrama meM abhayasAgara jI bhI AcAryazrI ke sAtha baiThate the| unake dvArA sujhAye gaye aneka saMzodhana grantha meM kamiyAM na hoM, yaha dhyAna rkheN| ' yaha kAryakrama kiye gaye tathA aneka naye tathya jor3e gaye jisase grantha parimArjita ho gyaa| jabalapura se bar3A kAryakrama thaa| jo sAnaMda saMpanna AcAryazrI ne pravacana ke aMta meM grantha kI prazaMsA karate hue kahA ki "grantha atyaMta parizramapUrvaka likhA gayA hai / isake lekhana meM zodhapaddhati apanAyI gayI hai / lekhaka ne apane mantavyoM aura huaa| aMta meM AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja niSkarSoM ko yukti aura pramANoM se puSTa kiyA hai jisase grantha prAmANika bana gayA hai| 'jainadharma kA ko smaraNa karatA huA virAma letA huuN| yApanIya sampradAya' grantha ke lekhaka ne digambara jaina sAhitya ke viSaya meM jo yaha bhrAnti phailAI hai ki yahI prArthanA vIra se, anunaya se kara jorA usake SaTkhaNDAgama, kasAyapAhuDa Adi aneka grantha yApanIya sampradAya ke AcAryoM dvArA likhe gaye haiM, usakA nirAkaraNa isa grantha se bhalIbhA~ti ho jAtA hai|" AcAryazrI ne lekhaka ko AzIrvAda harI bharI dikhatI rahe, paratI cAroM or|| pradAna kiyaa| pazcAt sarvodaya jaina vidyApITha AgarA kI ora se ikyAvana hajAra rupaye evaM zAla tathA zrIphala bheMTakara pro.ratanacaMdra jI kA abhinandana kiyA gyaa| ratanacaMdrajI ne apanI ora se gyAraha AcArya vidyAsAgara jI kA zata-zata hajAra rupaye milAkara sampUrNa sammAna rAzi bar3e bAbA ke navamaMdira nirmANArtha dAna kara dii| abhinandana 24 apraila 2001 jinabhASita - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNDalapuraH eka riporTa sadI kA prathama jaina kuMbha kuMDalapura meM umar3A jana sailAba * ravIndra jaina, patrakAra kuMDalapura mahotsava, digambara jaina itihAsa na meM pramukhatA se darja ho gayA hai| 21 se 27 pharavarI 2001 taka cale isa mahotsava ko "jaina kuMbha" nAma diyA gayA thaa| paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja sahita 179 muni AryikAoM tathA 485 bAla brahmAcArI brahmacAriNiyoM ne isa jaina kuMbha meM cAra cA~da lgaaye| deza-videza se 15 se 20 lAkha logoM ne isa samAroha meM zirakata kii| AcArya zrI kA AzIrvAda lene rAjanetAoM meM hor3a laga gii| do rAjyoM ke mukhyamaMtrI, rAjyapAla, kendrIya maMtrI, AdhA darjana maMtrI, aneka sAMsada, vidhAyaka, Aya.e.esa., Aya.pI.esa. adhikArI bar3e bAbA, AdinAtha bhagavAna evaM choTe bAbA, AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI eka jhalaka pAne ko lAlAyita the| digambara jaina samAja kI zIrSa saMsthAoM ne bhI isa mahAmahotsava meM bar3ha-car3hakara hissA liyaa| madhyapradeza ke damoha jile ke choTe se kasbe kuMDalapura meM vizva prasiddha bar3e bAbA kI atizayakArI pratimA ke 1500 varSa pUre hone para dezabhara kI deza samAja ne bar3e bAbA kA mahAmastakAbhiSeka tathA zrI jinabimba pratiSThA, gajaratha mahotsava kA Ayojana kiyA thaa| isa Ayojana meM logoM ke utsAha ko dekhate hue ise "jaina kuMbha" kA nAma de diyA gayA thaa| nagara basAne kA kAma sauMpA gyaa| rAjya sarakAra ne bijalI, pAnI kI kamI na Ane dene kA bharosA dilAyA tathA cAra kilomITara dUra se eka nadI ko bar3e-bar3e pAipoM ke mAdhyama se kuMDalapura kI ora mor3a diyaa| kuMDalapura ke pahAr3a para rAtoM rAta kAma karake do lAkha gailana kSamatA kI eka TaMkI banAI gii| yAtriyoM ke liye mahotsava sthala para 2000 snAnagRha tathA 2000 zaucAlaya banAye gye| sabhI nagaroM meM bAjAra banAye gye| pA~ca kilomITara kSetra meM phaile isa mele meM eka golAkAra sar3aka banAI gaI jisa para sevA vAhana calAkara yAtriyoM ko paMDAla, maMdira Adi sthAnoM para Ane jAne kI suvidhA dI gii| yahA~ TelIphona tathA saMcAra ke sAdhana bhI upalabdha karAye gye| mele meM yAtriyoM kI surakSA kI pukhtA vyavasthA kI gaI thii| digambara jaina samAja ke dezabhara 26 navayuvaka maMDaloM ne svecchA se apanI sevAe~ dene kI pezakaza kI tathA AyojakoM kA AmaMtraNa milate hI ye sevAdala 845 kAryakartAoM, 12 baiNDa TImoM ke sAtha 20 pharavarI ko hI kuMDalapura pahuMca gaye the| bhopAla kI eka nijI surakSA ejeMsI ke savA sau prazikSita javAna, Adhunika suvidhAoM se laisa bulAye gye| isake alAvA jilA prazAsa ne eka atirikta pulisa adhIkSaka ke netRtva meM mele kI surakSA ke 600 pulisa karmacArI tainAta kiye| vana vibhAga ne mele meM berIkeTiMga ke liye bhArI tAdAta meM bAMsa, balliyAM, upalabdha karAIM, vidyutamaMDala ne 200 ke. bI. e. ke 8 naye TrAMsaphArmara vahAM lagA diye tathA pUre eka mAha ke liye kuMDalapura kasbe ko vidyuta kaTautI se mukta rakhA, sAtha hI kuMDalapura meM 21 pharavarI se pahale hI AcArya zrI ke alAvA 51 digambara munirAja, 114 AryikA mAtA jI, 4 ailaka mahArAja, 8 kSullaka alAvA dezabhara se 485 brahmacArI, brahmacAriNI mahArAja tathA eka kSullikA pahuMca gaye the| isake bhI vahAM pahuMca gaye the| yahAM mukhya Ayojana ke liye eka lAkha vargaphITa meM vizAla paMDAla banAyA gayA thaa| isameM 100 guNA 150 phITa kA vizAla maMca banA thaa| maMca para zAnadAra mahala kI AkRti gvAliyara ke kalAkAroM ne taiyAra kI thii| paMDAla AyojakoM ne 53 samitiyA~ banAkara kuMbha kI taraha se hI taiyAriyAM zurU kara diiN| kuMDalapura kasbe kI lagabhaga 500 ekar3a bhUmi kisAnoM ko muAvajA dekara tIna mAha pahale hI le lI gaI tathA rAjasthAna se TrekTara bulAkara use samatala kiyA ke bAhara khule maidAna meM jabalapura navayuvaka maMDala ke utsAhI kAryakartAoM ne bar3e bAbA ke prastAvi maMdira kA vizAla maoNDala taiyAra kiyA thA jisaka gyaa| AgarA kI eka bar3I kaMpanI ko isa jamIna apane 44 karmacArI bhI vahAM padastha kara diye| loka laMbAI 90 phITa, caur3AI 35 phITa tathA UMcAI para yAtriyoM kI suvidhA ke liye taMbuoM ke 12 nirmANa vibhAga kA amalA kuMDalapura pahuMcane vAlI 45 phITa thii| kuMDalapura ke vardhamAna sAgara meM sAgara sar3akoM ke marammata meM laga gayA tathA pahAr3a para sthita bar3e bAbA maMdira taka ke mArga kA DAmarIkaraNa bhI usane kara diyaa| rAjya kA parivahana vibhAga eka kadama Age AyA tathA usane apanI 300 baseM yAtriyoM kI suvidhA ke liye lagA dIM, sAtha hI pradeza ke bAhara se Ane vAlI basoM para AdhA Taiksa mApha karane kI ghoSaNA kara dii| pradeza ke mukhyamaMtrI digvijaya siMha isa Ayojana ke mahotsava nAyaka banAye gaye the, unhone mele meM koI parezAnI na ho isalie 11 pharavarI ko kuMDalapura pahuMcakara vyavasthAoM kA jAyajA liyA tathA AcAryazrI ke saMgha sahita darzana kiye| zrI siMha ne apane maMtrimaMDala ke sadasya sarvazrI haravaMza siMha, zravaNa kumAra paTela, narendra nAhaTA, ajaya nArAyaNa muzarAna, ratneza sAlomana, rAjA paTeriyA Adi ko ina vyavasthAoM meM sahayoga ke liye yahAM pAbaMda kiyaa| apraila 2001 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke yuvAoM ne zAnadAra myujikala phAunTena lagAyA thaa| paMDAla ke cAroM ora gajaratha pherI ke liye majabUta sar3aka banAI gaI thii| Ayojana meM zAmila hone duniyA ke sabase bar3e mArbala vyApArI azoka pATanI 16 pharavarI ko hI parivAra sahita kuMDalapura pahuMca gaye the| Ayojana samiti ke saMyojaka, deza ke jAne-mAne udyogapati madanalAla jI bainAr3A apane pAMcoM bhAiyoM ke parivAra sahita saptAha bhara pahale se A gaye the| jayapura ke gaNeza jI rAnA, muMbaI ke prabhAta jaina, amerikA ke mahendra paMDavA ne saparivAra apanA DerA jamA liyA thaa| 21 pharavarI ko kendrIya kapar3A rAjyamaMtrI vI. dhanaMjaya kumAra kuMDalapura Aye, unake sAtha damoha ke sAMsada rAmakRSNa kusamariyA, sAgara ke sAMsada vIrendra kumAra, bhAjapA vidhAyaka jayaMta malaiyA, nareza jaina, zrImatI sudhA jaina bhI the| madhyapradeza sarakAra kI ora se rAjyamaMtrI rAjA paTeriyA ne kendrIya maMtrI kA svAgata kiyA tathA Ayojana samiti kI ora se saMyojaka madanalAla bainAr3A, upAdhyakSa hRdaya mohana jaina ne unakI AgavAnI kii| kendrIya maMtrI ne AcArya zrI se kannar3a bhASA meM bAta kI tathA lagabhaga tIna kilomITara AcArya zrI ke sAtha zobhA yAtrA meM naMge paira cle| mahotsava zubhAraMbha ke avasara para vI. dhanaMjaya kumAra kuMDapura meM prastAvita bar3e bAbA ke maMdira kA khulA samarthana karate hue kahA ki koI bhI sarakAra samAja se bar3I nahIM hotI, yadi samAja ne bar3e bAbA kA maMdira banAne kA phaisalA kara hI liyA hai to aba ise koI tAkata roka nahIM sktii| unhoMne isa maMdira ke liye bhArata sarakAra kI ora se zIghra anumati dilAne kA bharosA dilaayaa| bhAjapA sAMsada tathA vidhAyakoM ne bhI maMdira ko apanA samarthana diyA tathA AcArya zrI se AzIrvAda liyaa| 22 pharavarI ko rAjyamaMtrI rAjA paTeriyA ne kuMDalapura pahuMcakara jaina samAja ke alpasaMkhyaka kA darjA dene kA mAhaula banAyA, unhone kahA ki yadi jaina samAja ekatA ke sAtha yaha mAMga karatI hai to rAjya sarakAra ise pUrA karane ko taiyAra hai| 22 pharavarI ko dopahara meM dezabhara se Aye 130 yuvA saMgaThanoM kA sammelana pUjya munizrI samayasAgara jI, 26 apraila 2001 jinabhASita yoga sAgara jI, kSamAsAgara jI, samatA sAgara jI, pramANa sAgara jI, abhaya sAgara jI Adi ke sAnidhya meM huaa| isa sammelana meM yuvA patrakAra ravIndra jaina ne zAzvata tIrtha sammeda zikhara kI surakSA kA prastAva rakhA jise eka svara meM pArita kiyA gyaa| bhopAla ke yuvA kavi caMdrasena jaina ne bhArata se mAMsa nirvAta kA virodha karane kA prastAva rakhA, ise bhI svIkAra kiyA gyaa| munizrI pramANa sAgara jI mahArAja ne sammeda zikhara kI ghaTanAoM kI jAnakArI dete huye yuvA saMgaThanoM se vahAM pArasanAtha ToMka bacAne kA AvhAna kiyaa| munizrI samatA sAgara jI ne mAMsa niryAta ke virodha meM mAhaula banAne ke liye yuvAoM ko saMkalpa dilaayaa| anya muniyoM zakti ko racanAtmaka kAryoM meM lagane ne bhI yuvA zakti ko racanAtmaka kAryoM meM lagane kA AvhAna kiyaa| bhopAla ke amara jaina ne isa sammelana kI taiyArI kI thI jabaki azoka nagara ke vijaya jaina dhurrA ne yuvA saMgaThanoM ko eka maMca para lAne meM mahatvapUrNa bhUmikA nibhaaii| 22 pharavarI ko hI kuMDalapura ke pahAr3a para bane bar3e bAbA ke maMdira meM bar3e bAbA kA prathama mahAmastakAbhiSeka bhI zurU huaa| paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja tathA 51 munirAjoM kI upasthiti meM jayapura ke ganeza jI rAjA ne svarNa kalaza se jaise hI bar3e bAbA ke mastaka se jaladhArA chor3I, pUrA kuMDalapura kasbA jayakAroM ke nAroM se gUMja utthaa| 114 AryikA mAtA jI maMdira ke mukhya dvAra para lage kAMca se yaha dRzya dekha rahIM thiiN| AcArya zrI ne mUrti ke nIce hAtha phailAkara gaMdhodaka hAtha meM lekara apane mastaka para lagAyA to vahAM upasthita loga bhAvuka ho gaye, kaI muniyoM ne AcArya zrI se vinaya kI ki apane hAtha se gaMdhodaka lekara hameM deM tAki hama isa kSaNa ko sadaiva yAda kara skeN| AcArya zrI ne punaH apanA hAtha bar3e bAbA kI pratimA ke nIce lagAyA tathA aMjuli meM gaMdhodaka lekara muniyoM ko diyaa| ina Alaukika kSaNoM ko isa choTe se garbhagRha maiM maiM ( ravIndra jaina) ekamAtra kaimarAmena thA jo apane vIDiyo kaimare meM kaida kara rahA thA tathA isa sthAna para apanI upasthiti se gauravAnvita ho rahA thaa| dopahara eka baje taka mahAmastakAbhiSeka claa| bhopAla ke TI.TI. nagara maMdira ke yuvA kAryakartAoM ne amara jaina ke netRtva meM mahAmastakAbhiSeka kI vyavasthAe~ samhAlI thiiN| isake alAvA iMdaura ke saMjaya jaina maiksa bhI bar3e bAbA maMdira kI vyavasthAoM ko saMcAlita kara rahe the| ummedamala jI paMDayA abhiSekakartAoM ko suvidhAe~ dene kA 23 pharavarI ko prAtaH bar3e bAbA kA mahAmastakAbhiSeka pahAr3a para zurU huA aura nIce Ayojana sthala para deza bhara se Aye 82 vidvAnoM ne apanA sammelana zurU kara diyaa| akhila bhAratIya vidvata pariSad ke bainara tale hue isa sammelana meM sabhI ne eka svara se kuMDalapura meM nirmANAdhIna bar3e bAbA ke maMdira kA joradAra zabdoM meM samarthana kiyaa| vidvAnoM kI spaSTa rAya thI ki samAja ke sarvocca saMta AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM koI galata kArya ho hI nahIM sktaa| unhone isa maMdira kA virodha karane vAloM se kahA ki ve samAja ko racanAtmaka dizA dene Age AyeM tathA - pUrI yojanA ko gaura se smjheN| vidvat pariSad ne jaina tIthoM ke jIrNoddhAra ke bAre meM iMDiyA TuDe dvArA chApe gaye samAcAroM kI niMdA kI tathA kucha svArthI tatvoM dvArA jaina AmanAoM ke viruddha chapavAye jA rahe saMmAcAroM kA tatkAla prativAda jArI karane kA nirNaya liyaa| 23 pharavarI taka kuMDalapura meM 2 lAkha se adhika loga pahuMca cuke the| eka lAkha kI kSamatA vAle paMDAla meM baiThane kI jagaha nahIM hotI thii| loga bAhara se AcArya zrI ke pravacana sunate the| 23 pharavarI ko pradeza ke udyoga maMtrI narendra nAhaTA tathA pradeza bhAjapA adhyakSa vikrama varmA kuMDalapura phuNce| zrI varmA ke sAtha bhAjapA vidhAyaka gopAla bhArgava, jayaMta malaiyA, sAMsada rAmakRSNa kusamariyA, bhAjapA netA zrImatI sudhA malevA bhI pahuMcIM jabaki zrI nAhaTA ke sAtha iMkA netA ajaya TaMDana, azoka jaina bhAbhA, devendra seTha the| dopahara kI sabhA meM Ayojana samiti ke upAdhyakSa hRdayamohana jaina ne AcArya zrI se anumati lekara prastAva rakha diyA ki- " yahAM upasthita lAkhoM jaina samAja ke anuyAyI pradeza sarakAra se jaina samudAya ko alpasaMkhyaka kA darjA dene kI mAMga karate haiM tathA mukhyamaMtrI digvijaya siMha ne vidhAnasabhA meM jainiyoM ko alpasaMkh Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane kI jo pahala kI hai usakA svAgata karate | maMtrI ratneza sAlomana, rAjyamaMtrI rAjA paTeriyA, | hetu ve eka patra bheja rahe haiN| zrI jogI ne kahA ki - haiN|" paMDAla meM baiThe lAkhoM logoM ne isa prastAva kA | pUrvamaMtrI lalita jaina, gosevA Ayoga ke adhyakSa | chattIsagar3ha meM koI nayA bUcar3hakhAnA nahIM khulane diyA hAtha uThAkara samarthana kiyaa| udyogamaMtrI narendra nAhaTA | mahendra kumAra bama, damoha kAMgresa adhyakSa ajaya jaayegaa| IsAI samudAya ke isa mukhyamaMtrI ne kuMDalapura ne bhI prastAva kA samarthana karate hue bhAjapA ke pradeza TaMDana, kuMDalapura pahuMce the| udyoga maMtrI narendra nAhaTA | meM mAMsa niryAta virodha pariSada ke saMyojaka triloka adhyakSa vikrama varmA se bhI isa prastAva ko samarthana | ne mukhyamaMtrI kI AgavAnI kii| mukhyamaMtrI kI jaina kI pahala para mAMsa niryAta kA virodha karane dene kI apIla kI |shrii varmA ne kahA ki- rAjya upasthiti meM hRdayamohana jaina ne paMDAla meM lAkhoM | saMbaMdhI phArma para hastAkSara bhI kiye| zrI jogI ke sarakAra jaina samAja ko yaha darjA denA cAhatI hai| logoM se hAtha uThAkara bar3e bAbA ke maMdira tathA jaina sAtha chattIsagar3ha kAMgresa ke variSTha netA svarUpAnaMda aura jaina samAja lenA cAhatI hai to kisI ko kyoM | samAja ko alpasaMkhyaka kA darjA dene kA samarthana | jaina tathA chattIsagar3ha ke udyogapati bI.Ara. jaina etarAja ho sakatA hai? unhoMne pradeza bhAjapA kI | kraayaa| isa avasara para AcArya zrI ne kahA ki- bhI kuMDalapura Aye the| ora se isa prastAva kA samarthana kara diyaa| isI | mukhyamaMtrI acchA kAma kara rahe haiM to unheM merA 26 janavarI ko kuMDalapura meM deza ke jaina maMca se zrI vikrama varmA ne kuMDalapura ke prastAvita AzIrvAda hai| unhone kahA ki- kuMDalapura ke bar3e samAja ke variSTha netA sAhU ramezacaMdra jaina pahuMce tathA maMdira kA samarthana karate hue kahA ki rAjyasabhA meM bAbA ke vizAla maMdira kI prANa pratiSThA bhI unhoMne vahAM zrI digambara jaina tIrtha saMrakSaNI kameTI unhone kendrIya saMskRti maMtrI anaMta kumAra se maMdira mukhyamaMtrI isI prakAra yahAM Ayojita kareM aura kA rASTrIya adhivezana Ayojita kiyaa| isameM anumati kI carcA kara lI hai| 23 pharavarI ko | usameM upasthita raheM aisI bhAvanA hai| mukhyamaMtrI ne kameTI ke madhyAMcala ikAI ke adhyakSa dAdA kuMDalapura meM spaSTa ho gayA ki - bar3e bAbA aura kuMDalapura ke pahAr3a para sthita bar3e bAbA ke maMdira meM DAlacaMda jaina bhI upasthita the| kameTI ne kuMDalapura choTe bAbA ke darabAra meM jaina samAja kI do mAMge cAMdI kA chatra car3hAyA tathA bar3e bAbA kI bhakti meM cala rahe vikAsa kAryoM ko apanA samarthana diyaa| svIkAra ho jaayeNgii| bhArata sarakAra maMdira kI bhAva se pUjA-arcanA kii| isa avasara para vibhinna saMgaThanoM ne AcArya zrI kI anumati de degI tathA rAjya sarakAra jainiyoM ko 25 pharavarI ko subaha chattIsagar3ha ke preraNA se lagabhaga 10 lAkha rupaye sammeda zikhara alpasaMkhyaka kA darjA de degii| narendra nAhaTA ne kahA mukhyamaMtrI ajIta jogI kA helIkaoNpTara kuMDalapura | tIrtha kI surakSA hetu sAhU ramezacaMdra jI jaina ko bheMTa ki- jaina samAja ko aisI tAkata mukhyamaMtrI ke ke Upara thaa| zrI jogI jabalapura taka havAI jahAja | kiye| kameTI ne bhagavAna mahAvIra ke janma sthAna sAmane dikhAnA caahiye| se Aye the vahAM se helIkaoNpTara lekara ve kuMDalapura vaizAlI meM bhavya smAraka banAne kA bhI nirNaya liyaa| 24 pharavarI ko subaha se mukhyamaMtrI digvijaya phuNce| pradeza ke do rAjyamaMtrI rAjA paTeriyA tathA AcArya zrI ne kameTI ko apanA AzIrvAda diyaa| siMha kA helIkaoNpTara kuMDalapura ke Upara maMDarA rahA | mAnavendra siMha ne zrI jogI kI AgavAnI kii| zrI 27 pharavarI ko madhyapradeza ke rAjyapAla DaoN. thaa| mukhyamaMtrI helIpeDa se sIdhe AcArya zrI ke kakSa jogI vidhAnasabhA cunAva jItakara sIdhe kuMDalapura kuDalapura bhAI mahAvIra helIkaoNpTara se jaba kuMDalapura ke Upara meM pahuMce tathA lagabhaga 25 miniTa ekAMta meM unhoMne Aye the| unhone AcArya zrI ke kakSa meM pahuMcakara pahuMce to bhIr3a dekhakara hairAna raha gii| kuMDalapura meM AcArya zrI se carcA kii| isa carcA kA mAhaula | unase AzIrvAda liyA aura spaSTa kahA ki- Aja 27 pharavarI ko gajaratha pherI thI tathA ise dekhane vidizA ke hRdayamohana jaina ne banAyA thaa| bAda meM | ve AcArya zrI ke AzIrvAda se hI isa pada taka jaina ajaina bhArI tAdAta meM kuMDalapura pahuMca rahe the| mukhya paMDAla meM Akara mukhyamaMtrI ne kaI mahatvapUrNa | pahu~ce haiM isaliye AcArya zrI kA jo bhI Adeza | AsapAsa ke 100 se adhika gAMva ke loga jIpa, ghoSaNAeM kii| unhoMne 6 apraila se madhyapradeza meM | hogA, chattIsagar3ha sarakAra usakA pAlana kregii| TrekTaroM, TraoNlI tathA paidala kuMDalapura kI ora bar3ha jaina samAja ko alpasaMkhyaka kA darjA dene kI AcArya zrI se AzIrvAda lene ke bAda ajIta jogI rahe the| subaha sAr3he nau baje jaba mahAmahima kA ghoSaNA kii| isake alAvA kuMDalapura tIrtha kI | ne madanalAla bainAr3A ke tambU meM pahuMcakara patrakAroM | helIkaoNpTara kuMDalapura utarA usa samaya taka kaMDalapura 159 ekar3a bhUmi jo rAjya sarakAra ke adhIna hai | | se bAtacIta karate hue kahA ki-bIte bIsa varSoM se meM tIna lAkha se adhika loga pahuMca cuke the tathA vaha bhI jaina samAja ko dene kI ghoSaNA kii| AcArya zrI kA AzIrvAda unheM prApta hai tathA isa | kuMDalapura pahuMcane vAlI sabhI sar3akeM jAma thiiN| lAkhoM mukhyamaMtrI ne spaSTa kahA ki- AcArya zrI kA jo vidhAnasabhA cunAva meM unakI rikArDa vijaya bhI loga kuMDalapura kI ora bar3ha rahe the| kuMDalapura ke bhI Adeza hogA, rAjya sarakAra use svIkAra kregii| AcAryazrI ke AzIrvAda kA natIjA hai| zrI jogI | dhArmika mAhaula ko dekhakara mahAmahima abhibhUta unhoMne bar3e bAbA ke bar3e maMdira kA samarthana karate ne kahA ki- AcArya zrI ke Adeza para ve chattIsagar3ha | ho gye| unhone AcArya zrI ko zrIphala bheMTa karate hue kahA ki- isa maMdira ke nirmANa ke lie rAjya meM jaina samAja ko alpasaMkhyaka kA darjA dene jA hue praNAma kiyA tathA apane udbodhana meM unheM sarakAra ne bhArata sarakAra ko patra likhA hai tathA | rahe haiN| isake alAvA amarakaMTaka ke vikAsa ke | Alaukika mahApuruSa btaayaa| rAjyapAla ne isake alAvA bhI kucha jarUrata huI to rAjya sarakAra liye penDA roDa meM vikAsa kI yojanAe~ banAI kuMDalapura meM nirmANAdhIna maMdira kA samarthana karate pIche nahIM httegii| mukhyamaMtrI digvijaya siMha ke sAtha | jaayeNgii| unhoMne kahA ki- kuMDalapura meM bar3e bAbA | hue isake nirmANa ke liye mukhyamaMtrI dvArA bhArata rAjya ke paMcAyata maMtrI ajaya siMha, ucca zikSA | ke vizAla maMdira ko bhArata sarakAra kI anumati | sarakAra ko likhe patra kI tArIpha kI tathA apraila 2001 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzvAsana diyA ki yadi jarUrata huI to ve bhI | taiyAra the tathA yuvA maMDala ke 12 baiNDa pherI ke kuMDalapura meM 108 dIkSAoM kI ummIda thI bhArata sarakAra ko khata likheNge| liye kramabaddha khar3e ho gaye the| gajaratha pherI dekhane kintu dIkSA samAroha nahIM huaa| phira bhI kuMDalapura rAjyapAla ne pahAr3a para bane bar3e bAbA ke bhArI jana samUha umar3a par3A thaa| ise niyaMtrita karanA mahotsava meM Ane vAle svayaM ko dhanya aura maMdira meM pahuMcakara, ghara se pahanakara Aye apane kapar3e muzkila ho rahA thaa| AcArya zrI tathA muni saMgha ke bhAgyazAlI mAna rahe haiM jinhoMne digambara jaina utAre tathA dhotI,dupaTTA, pahanakara maMdira meM praveza pahu~cate hI gajaratha pherI zurU huii| itihAsa ke sabase bar3e mahotsava ko apanI AMkhoM kiyaa| unhone bar3e bAbA para cAMdI kA chatra car3hAyA kuMDalapura meM zrI jina bimba pratiSThA samAroha | se dekhaa| tathA patnI sahita bar3e bAbA kI bhAvasahita AratI meM dezabhara se AI 180 pratimAoM kI prANa pratiSThA utaarii| bhI kI gii| AcArya zrI ne isa pratimAoM ko sUryamaMtra Ara.je. hAUsa, 10bI, prophesara kaoNlonI, bhopAla dopahara meM jaba mahAmahima kuMDalapura se vApasa diyaa| paMca kalyANaka meM azoka pATanI saudharma lauTe usa samaya taka vahAM pAMca lAkha se adhika iMdra bane tathA lagabhaga sAta sau jor3e iMdra-iMdrANI bane the| loga pahuMca cuke the| mukhya paMDAla meM tIna gajaratha kuNDalapura mahotsava para vizeSa AvaraNa evaM muhara jArI saMta ziromaNI digambara jainAcArya pravara | Ayarana sTorsa, sTezana roDa, damoha, madhyapradeza, | ke dvArA kalazAbhiSeka ko darzAte hue eka vizeSa 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja 51 munirAja, | phona- 07605-22394, 22047) kI rabara/muhara (sIla) 22 pharavarI 2001 ko jArI 114 AryikAoM, 4 ailaka mahArAja, 8 kSullaka zubhecchA se iMdaura phileTalika sosAyaTI, iMdaura ke kI gaI hai| isa aitihAsika kSaNa ko smRti meM saMjone mahArAja tathA 1 kSullikA mAtAjI ke sAnnidhya meM | nirdezana meM bhAratIya DAka vibhAga. bhopAla se | kA apUrva avasara sabhI ko prApta huA hai| 21 vIM zatAbdI meM 1500 varSoM ke bAda prathama bAra anumati prApta kara 11 se.mI. guNA 20 se.mI. kA isa vizeSa AvaraNa (liphAphe) para tIna 'bar3e bAbA' bhagavAna RSabhadeva kA vizeSa AvaraNa (kavara) prakAzita karAyA gayA hai| rupae kI TikiTa lagAkara DAka vibhAga dvArA jArI mahAmastakAbhiSeka tathA samavazaraNa jinAlaya hetu isa vizeSa AvaraNa para kuNDalapura parvata | vizeSa muhara (sIla) aMkita karAkara ise mahotsava paMcakalyANaka pratiSThA evaM trigajaratha mahotsava kA talahaTI meM sthita maMdira samUhoM kA varddhamAna sarovara | kI smRti svarUpa apane pAsa surakSita/saMrakSita saphala Ayojana 21 se 26 pharavarI 2001 taka kI jalarAzi meM pratibimbita nayanAbhirAma dRzya kiyA jA sakatA hai| athavA apane paricitoM,mitroM Ayojita huA thaa| mudrita hai| usI meM Upara eka ora bar3e bAbA-tIrthaMkara | yA DAka TikiTa saMgrAhakoM ko preSita karake use isa mahotsava ke avasara para bar3e bAbA | RSabhadeva tathA dUsarI ora choTe bAbA-AcArya zrI | saMrakSita/pracArita kiyA-karAyA jA sakatA hai| yaha abhiSeka samiti ke saMyojaka zrI saMjaya jaina vidyAsAgara jI mahArAja ke suMdara citroM se isa vizeSa | vizeSa sIla yukta vizeSa AvaraNa (liphAphA) zrI 'meksa'(50- zivavilAsa pailesa, rAjavAr3A, | AvaraNa kI zobhA svabhAvataH dviguNita hokara | digambara jaina siddhakSetra kuNDalapura tIrthakSetra kameTI, iMdaura, madhyapradeza, phona-0731-537522, zobhAyamAna ho rahI hai| posTa paTerA (damoha) madhyapradezase athavA ukta donoM 539160) tathA zrI digambara jaina siddhakSetra kameTI isa vizeSa AvaraNa para bhAratIya DAka mahAnubhAvoM se saMparka karake prApta kiyA jA sakatA kuNDalapura ke adhyakSa zrI saMtoSa siMghaI (siMghaI | vibhAga ke dvArA baDe bAbA ke bimva ke Upara indradaya / hai| madireva mohajanakaH kaH snehaH, kecadasyavaH vissyaaH| kA bhavavallI tRSNA ko vairI nnvnudyogH|| madirA ke samAna moha ko utpanna karane vAlA kauna hai ? sneh| luTere kauna haiM ? viSaya / saMsArarUpI latA kyA hai ? pramAda / kasmAdyamiha maraNAdandhAdapiko viziSyate raagii| kaH zUro yo lalanAlocanavANa na ca vythitH|| loka meM bhaya kisase hai?mRtyu se| andhe se bhI jyAdA andhA kauna hai? raagii| zUra kauna hai ? jo sundariyoM ke nayanavANoM se vicalita nahIM hotaa| pAtuM karNAJjalimiH kimamRtamiva budhytesdupdeshH| kiM gurutAyA mUlaM yadetadaprArthanaM nAma / karNarUpI aMliyoM se amRta ke samAna pIne yogya kyA hai? sdupdesh| bar3appana kI jar3a kyA hai ? yAcanA na krnaa| kiM gahanaM strIcaritaM, kazcaturo yo na khaNDitastena / kiM dAridryamasantoSa eva, kiM lAghavaM yaanycaa|| samajha se bAhara kyA hai ? strIcarita / catura kauna hai ? jo usase dhokhA nahIM khaataa| daridratA kyA hai? asaMtoSa / aura laghutA kyA hai? yAcanA krnaa| rAjarSi amoghavarSa 28 apraila 2001 jinabhASita - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMDalapura kI bhUvaijJAnika paristhitiyoM kA vivecana * vinoda kumAra kAsalIvAla bhUgarbha abhiyAMtrikI vizeSajJa, bhUtapUrva nidezaka, bhAratIya bhU-vaijJAnika sarvekSaNa kuMDalapura ( damoha, ma. pra. ) meM virAjamAna bar3e bAbA ke nAma se prasiddha prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeva kI prAcIna pratimA pichale pandraha sau varSoM se pUjI jA rahI hai| isa pratimA aura isake maMdira se saMbaMdhita kucha bAteM jaina samAja meM kAphI arase se carcA kA viSaya haiM, jaise pUjana ke lie paryApta sthAna kA nA honA, mUrti kA vAstuzAstrAnusAra sthApita nA honA, bhUkaMpa se kSati kI saMbhAvanA honA Adi ina samasyAoM ke samAdhAna hetu yaha prastAva AyA ki eka vizAla nayA maMdira banavAkara pratimA ko usameM punaH pratiSThita kiyA jaae| isa prakriyA meM pratimA ko koI kSati na ho isa hetu bhU-vaijJAnika jA~ca ke lie 20 pharavarI 2001 ko maMdira kA muAyanA kiyA gayA jisameM nimna bAtoM kI jA~ca kI gaI yaha mUrti baluA patthara meM se khar3I caTTAna se gar3hI gayI hai| yaha eka mahatvapUrNa bAta hai| yadyapi bhU-vaijJAnika paripekSya meM ina caTTAnoM kI parateM paTTa hotI hai para isameM khar3I hai| isalie jaba bhI isameM se mUrti kATI jAyegI isakI pratyeka parata golAkAra rUpa meM dikhAI pdd'egii| baluvA patthara apane svabhAva aura banAvaTa ke kAraNa bhurabhure hote haiM aura unameM pAnI sokhane kI kSamatA hotI hai| yadi aise kisI baluA patthara ko lagAtAra pAnI meM bhigoyA jAye aura usako ragar3A jAye to ye parateM khula sakatI haiN| vAstava meM pichale 1500 sau sAla meM isa mUrti kA prakSAla kucha hI yAtriyoM dvArA kiyA jAtA thA paraMtu aba adhika se adhika bAra isakA prakSAla hogaa| isalie mUrti meM jo 1500 sAloM meM badalAva nahIM AyA vaha badalAva 15 sAla meM A sakatA hai| isalie yaha ati Avazyaka hai ki mUrti kA prakSAla kama se kama kiyA jaaye| yaha koI dharma viruddha bAta nahIM haiM, kyoMki aisA hI atizaya kSetra zrI mahAvIra jI meM bhI kiyA jA rahA hai| 2. mUrti meM darAreM AnA lekhaka pUrNa zraddhA aura vinaya se apane bhAva AcAryazrI aura muni zrI kSamAsAgarajI mahArAja yaha mUrti baluvA patthara kI caTTAna se gar3hI evaM pramANasAgara jI mahArAja ko arpita karate hue gayI hai| baluvA patthara kI caTTAnoM meM adRzya jor3a / apanA mahAna saubhAgya mAnatA hai ki unase isa cIreM hotI haiM jo bahuta muzkila se dikhatI haiN| unakA viSaya meM carcA karane kA saubhAgya milA / koI vistAra nahIM hotaa| inake hone se caTTAnoM meM 1. mUrti ke patthara kI jAtiaura usa para koI nukasAna nahIM hotA / paraMtu yadi laMbe arase taka lagAtAra naisargika kSaraNa zaktiyAM jaise havA aura yaha mUrti vahA~ para milane vAle baluA | pAnI kAma karatI rahatI haiM to ye cIreM aura jor3a asara 1. yaha mUrti kisa patthara se banI huI hai aura isa para 1500 sAla meM kyA asara AyA hai| 2. mUrti meM darAreM AnA 3. kSetra kI bhUkaMpIya paristhitiyAM 4. nIMva kI hAlata yaha sabhI jA~ca AcAryazrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja aura unake saMgha kI preraNA se huI aura sabhI meM kevalajJAnI 1008 tIrthaMkara AdinAtha svAmI kA mArgadarzana rhaa| patthara (Sand Stone) se gar3hI gaI hai| yaha cahAna viMdhyakAlIna mahA caTTAnoM kI eka sadasya hai / ye baluA patthara caTTAneM rIvA baluA patthara aura paTTIdAra zaila se banI huI haiN| isa prakAra kI caTTAneM kuNDalagiri evaM usake AsapAsa pAyI jAtI haiN| sApha dikhAI dene lagate haiN| jisa baluA caTTAna se yaha mUrti gar3hI gayI hai usameM tIna jor3a / cIreM maujUda haiN| isameM se do, mUrti ke padmAsana ke dAhine pAMva para haiM aura tIsarI mukha pr| inameM se koI bhI laMbI cIra yA jor3a mahIM hai| jo padmAsana meM hai vaha nIce kI vedI meM nahIM pAyI jAtI hai aura jo cehare para hai vaha zarIra aura vakSa para nahIM pAyI jAtI hai| ye cIreM sApha-sutharI haiM arthAt unake aMdara kisI bhI prakAra ke bAharI padArtha kA bharAva nahIM hai| ye tInoM cIreM eka-dUsare ke samAnAntara haiN| jo padmAsana para hai, vaha samAna dUrI para hai aura jo mukha para hai vaha haTakara hai| ye cIreM mAnavajanita kSaraNa zaktiyoM, jaise ki prakSAla, kI vajaha se aba spaSTa rUpa se dikhAI par3ane lagI haiN| padmAsana aura bedI ke bIca meM jo eka bAla sadRza moTAI kA khulApana dikha rahA hai vaha usake nIce bharAva kI punaH saMracanA meM badalAva Ane ke kAraNa hai tathA isI prakAra jo mUrti ke bAyeM kuNDala ke pIche eka cIra dikhAI par3atI hai vaha mUrti ke dAhine tarapha jhuka jAne kI vajaha se hai| yadi aura koI nizAna cIrA jaise lagate haiM to ve mUrtikAra kI chainI ke nizAna haiN| isase yaha kahA jA sakatA hai ki mUrti meM koI nukasAna nahIM huA hai paraMtu usakI vedI meM badalAva Ane kI vajaha se yaha mUrti asurakSita ho gayI hai| ataeva yaha parama Avazyaka hai ki isa mUrti ko kisI surakSita sthAna para punaH sthApita kiyA jaaye| 3. kSetra kI bhUkaMpIya paristhitiyA~ kuNDalagiri jabalapura se sIdhI ur3Ana meM uttara meM 120 ki.mI. kI dUrI para hai| jabalapura apraila 2001 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narmadA ke kinAre basA hai| yahA~ para narmadA nadI eka ati prasiddha apabhraMza yugala meM hokara bahatI hai jisakA nAma sona-narmadA-tApI (sonATA) hai| yahA~ para yaha uttarI aura dakSiNI narmadA apabhraMza ke bIca meM hai| yaha kSetra bhArata ke bhUkaMpIya nakze kI tIsarI zreNI ("bhAratIya mAnaka saMkhyA 1893 ke caturtha saMskaraNa') meM AtA hai| isameM madhya tIvratA vAle bhUkaMpa Ate hai| unameM se kucha kA vivaraNa nimna prakAra hai: 1. dinAMka 17/10/2000 tIvratA 5.2 rikTara, kendra menerI, jilA maMDalA / jblpur| bodhakathA 2. dinAMka 13/10/1993 tIvratA 3.7 rikTara, kendra jblpur| 3. dinAMka 17/5/1993 tIvratA 50 rikTara, kendra jblpur| 4. dinAMka 27/5/1846 tIvratA 50 rikTara, bhUkaMpa ke Ane kI saMbhAvanA nahIM hai| kendra jabalapura / 5. dinAMka 22/5/1997 tIvratA 6 rikTara, kendra isake alAvA lagabhaga AdhA darjana kSINa tIvratA vAle bhUkaMpa jinakI tIvratA 3 rikTara se kama hai, pichale do varSoM meM 1999-2000 meM Aye haiN| eka samaya brahmacArI motIlAla jI varNI kI brahmacArI gaNezaprasAdajI varNI se bheMTa huI to bra. motIlAlajI ne dharmakSetra sonAgiri kI vaMdanA karane kA apanA vicAra btaayaa| bra. gaNezaprasAjI varNI kI bhI bhAvanA unake sAtha usa kSetra kI vaMdanA kI huii| jaba unhone apanI dharmamAtA ciroMjA bAI ko apanI bhAvanA batAyI to mAtA jI ne unakI bhAvanA kA samarthana kiyA aura bolIM- "maiM bhI Apa logoM ke sAtha usa tIrtha kI vaMdanA ko cluuNgii|" kuNDalagiri uttarI narmadA apabhraMza ke uttara meM hai, jahAM kSINa tIvratA vAle kuchaeka bhUkaMpa nApe gaye haiN| jabalapura ke 2/5/1997 kI bhUkaMpa kI jA~ca, nukasAna ke AdhAra para bhU-vaijJAnika sarvekSaNa ne kI hai| usase yaha patA calA hai ki kuNDalapura pAMca (saMzodhita marakalI skela) kI tIvratA vAle kSetra meM AtA hai| isa kSetra meM zreNI do ke nukasAna aura klAsa vana 'kacce-pakke makAnoM meM kSati hotI hai aura yahAM bhUkaMpa sabhI ko mahasUsa hue| ataeva yaha kahA jA sakatA hai ki kuNDalagiri meM nAzavAna 30 apraila 2001 jinabhASita 4. nIMva kI hAlata jaisA ki Upara varNana kiyA gayA hai purAne mAtA ciroMjAbAI kI niHspRhatA aura donoM varNI brahmacArI udAsa mudrA meM ho gye| kintu yaha saba sunakara mAtA ciroMjA bAI bilakula zAnta rahIM ve dhairyapUrvaka bolI "o honA thA so ho gayA, isameM cintA karanA va ronA-dhonA vyartha haiN|" aisA kahakara vaha apane nitya kArya meM laga gyiiN| unake cehare para cintA kI koI rekhA to kyA chAyA taka nahIM thA / tInoM yAtrI dharmakSetra sonAgirijI pahu~ca gye| mAlUma hone para mAtA jI kI sAsa va nanada bhI vahA~ A gyiiN| taba pAMco yAtriyoM ne do dina bar3e bhakti bhAva se vaMdanA, pUjana, jApa va zAstra - paThana Adi kiyaa| sabakA irAdA eka aura vaMdanA karane kA thaa| itane meM eka AdamI simarA gAMva se AyA, jahA~ mAtA ciroMjA bAI kA makAna hai| vaha bolA "mAtA ciroMjA bAI ke makAna meM corI ho gayI hai| kivAr3a khule haiM va sAmAna jahA~ tahA~ bikharA par3A hai| kahIM kahIM khodA bhI gayA haiN| samAcAra 37 suna mAtA ciroMjA bAI kI sAsa va nanada rone laga AdamI bhI taba taka rukA rahA / - phira vaha AdamI bolA "mAtA jI ko pulisa ke darogA ne jaldI bulAyA hai jisase mAlUma ho ki kyA kyA sAmAna corI ho gayA hai| tabhI to cora va corI kA patA lagAyA jA sakatA hai|" yaha sunakara zeSa cAroM kahane lage ki mAtA ciroMjA bAI ko simarA cale jAnA chiye| lekina mAtA ciroMjA bAI ne zAMta va dRDha svara meM kahA ki aba maiM pA~ca dina aura vahIM vaMdanA karU~gI jisase gaye dhana kA moha va cintA pUrI taha miTa jaaye| donoM varNiyoM ne mAtAjI ke zAnta pariNAmoM kI prazaMsA kI phira pUrvavat saba hI sAthI dharma dhyAnapUrvaka tIrtha vaMdanA meM pAMca dinoM taka vyasta rahe / vaha 1 | maMdira meM vedI kI vajaha se mUrti asurakSita ho gayI hai| isa mUrti kA sthAnAMtaraNa karane ke bAda, kisI bhI upayukta tarIke se isa maMdira kI pavitratA banAye rakhI jA sakatI hai, jaise ki caraNamaMdira, chatra vA kisI anya tarIke se| isase atizaya kSetra kI mahattA para koI A~ca nahIM AyegI, balki atizaya bar3hegA hI jaisA ki zrI mahAvIra jI aura bAr3A padamapurA (jayapura) meM dekhA gayA hai| niSkarSa yaha ki kuNDalagiri meM Adi tIrthaMkara RSabha deva kI mUrti surakSita hai| usameM kisI prakAra kI darAra nahIM AyI hai, na hI bhUkaMpa kI vajaha se aura na hI kisI naye nirmANa kI gatividhiyoM se| varana isa mUrti kI bedI meM khatarA prakaTa ho rahA hai, isalie nitAMta Avazyaka hai ki mUrti ko atizIghra surakSita kiyA jaaye| e-6, hAspiTala roDa, azokanagara sI skIma, jayapura - 302001 " nemIcanda paToriyA chaThe dina usa AdamI ke sAtha mAtA ciroMjA bAI simarA gyiiN| jAte samaya bola garyo"mere to parigraha parimANa vrata hai| aba corI se bacegA basa utanA hI dhana aba se mere parigraha-parimANa vrata kI sImA meM AjIvana rahegA / " simarA pahu~cakara dekhA ki ghara para pulisa kA paharA hai, kivAr3a khule haiN| kahIM-kahIM khodA bhI gayA hai| jahA~ sonA va jevara gar3e rakhe the vaha sthAna surakSita hai| hA~, eka jagaha dasa rupaye ke rAjAzAhI ane rakhe the, ve unheM khodane se mile| ve zAyada nirAza ho gaye hoMge to una rAjAzAhI atroM ko kamare meM bikhera gaye tathA cAvala, dAla Adi bhI kamare meM bikhera gaye, zAyada yaha samajhakara ki jevara va sonA Adi unameM chupA diyA ho| sArAMza, eka paisA bhI corI nahIM gyaa| mAtA jI ne yaha mAnA ki dharma para aTUTa zraddhA va niHspRha - bhAvanA kA yaha puNyaphala hai| ve aura bhI adhika dAna va sAdhusevA meM juTa gayIM aura anta taka apanI niHspRhabhAvanA va dharma-bhAvanA se ota-prota rhiiN| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUkampa aura gurukRpA kA prasAda kAryAlaya ke AjU-bAjU, pIche Adi ke lagabhaga 14 Aphisa taba taka tahasa-nahasa hokara miTa cuke the| Apake isa zorUma meM aneka mAruti gAr3iyA~ khar3I thiiN| bhItara jAkara dekhA to kAryAlaya meM apane ArAdhya, gurudeva zramaNa saMskRti ke unnAyaka digambara jainAcArya santa ziromaNi zrI vidyAsAgara jI mahArAja, Apake zikSA-dIkSAgurU tathA nasIrAbAda (ajamera) meM sva. jainAcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja tathA AcArya zrI vidyAsAgara jI ke ziSyamuni zrI sudhAsAgara jI mahArAja, jo vigata 7-8 varSoM se rAjasthAna meM vihAra kara rahe haiM, ke lagabhaga 2 // guNA 2|| phuTa lambe-caur3e citra apane sthAna se hile taka nahIM haiN| Apane socA saMbhava hai yaha saba guru caraNoM kAhI prabala pratApa hai jahA~ unakI tInoM phoTo apane sthAna se hilIM taka nahIM haiM, usI ke pariNAmasvarUpa zorUma meM khar3I gAr3iyoM athavA zorUma ke kA~ca taka nahIM TUTe / kreka hue| yaha saba gurukRpA ke binA saMbhava nahIM ho sktaa| vApisa Akara AvAsa para dekhA to usameM bhI yahI sthiti thii| vahA~ para bhI tInoM phoTo apane sthAna para jasa kI tasa thiiN| bAda meM jina bhI paricitoM ne ApakA AvAsa yA kAryAlaya dekhA ve bhI Azcarya meM par3e binA nahIM raha ske| jahA~ cAroM ora aisA bhISaNa tANDava dRzya upasthita ho, vahA~ Apake AvAsa yA kAryAlaya meM koI nukasAna nahIM honA, yaha prabala puNya athavA kisI viziSTa kRpA ke pariNAma ke alAvA aura kyA ho sakatA hai? nasIrAbAda se parijana Akara Apako saparivAra gAMdhIdhAma se vApisa le aae| kuNDalapura, (damoha) madhyapradeza meM bar3e bAbA mahAmastakAbhiSeka evaM paMcakalyANaka mahotsava ke uparAMta 5 mArca 2001 ko Akara 'choTe bAbA' AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke zrIcaraNoM meM zrIphala samarpita karate hue jaba zrI rameza gadiyA apanI ApabItI sunA rahe the, to zrotAgaNa jahA~ Azcaryacakita ho rahe the, Azcaryacakita ho rahe the, vahIM gurukRpA ke paramaprasAda se surakSita Apake sakuzala raha pAne para Apake puNya kI prazaMsA bhI kara rahe the| kuNDalapura / 26 janavarI 2001 kA din| | rahI thiiN| lagabhaga 1.50 miniTa taka Ae bhUkaMpa ke sArA deza gaNatantra divasa kI khuziyA~ ijahAra karane kaMpanoM kA Alama yaha thA ki adhikAMza hetu apane-apane DhaMga se taiyAriyoM meM lInA baccoM bahumaMjilI imArateM hila hilakara kreka ho cukI meM umaMga, utsaah| prabhAta pheriyA~ nikAlane ke lie thiiN| unameM bhI bahuta sI imArateM TUTakara bikharI nahIM, vidyAlayIna gaNaveza meM taiyAra hone hetu udyata apitu nIce kI ora paiMsa gii| cauthI maMjila, tIsarI gRhaNiyA~ gaNataMtra divasa ke dina bhojana - miSTAnna maMjila ke sthAna para, to tIsarI maMjila dUsarI, banAne ke lie tatpara / puruSa varga dhvajArohaNa divasa dUsarI maMjila prathama aura bhUtala vAlA sthAna jamIna ke kAryakramoM meM sammilita hone ke lie tatpara / ke nIce dhaMsate jA rahe the| eka maMjile bhavana hI vRddhajana samAcAra patroM meM rASTra ke nAma prasArita saMdeza kucha surakSita se the| kA vAcana karate athavA TI.vI. ke sammukha baiThakara gaNataMtra divasa ke dina deza kI rAjadhAnI naI dillI meM Ayojita hone vAlI gaNataMtra divasa pareDa ke kAryakrama ko dekhane meM dattacitta sabhI loga apaneapane DhaMga se vyasta / isI prakAra prabhAta velA meM lagabhaga 7.45 baje gujarAta prAnta ke gAMdhIdhAma jilA bhuja nivAsI rameza kumAra jaina gadiyA TI.vI. ke sammukha baiThakara rASTrIya kAryakrama kA avalokana kara rahe the| lagabhaga Der3ha lAkha kI janasaMkhyA vAle isa gAMdhIdhAma ke bI-4, apanA nagara nivAsI 35 varSIya zrI gadiyA ne baccoM ko taiyAra hone kA nirdeza de rakhA thaa| acAnaka atyadhika teja AvAja sunakara Apa cauMka utthe| aisA laga rahA thA mAno rAkeToM se kahIM hamalA huA ho| gAMdhIdhAma se 13 ki.mI. kI dUrI para kANDalA baMdaragAha hai, jo ki karAMcI samudrI jalamArga se lagabhaga 150 ki.mI. dUrI para avasthita hai| deza ke pramukha baMdaragAha kI gAMdhIdhAma se nikaTatA hone se mana meM prathamataH yahI vicAra AyA ki mAno pAkistAna ne kANDalA porTa para rAkeToM se bhISaNa hamalA kiyA ho| usI ke phalasvarUpa itanI bhayaMkara AvAja A rahI hai| kintu agale hI kucha kSaNoM meM dharatI kA~patI / DolatI sI mahasUsa huii| ataH samajhate dera nahIM lagI ki yaha saba bhUkaMpa kI vajaha se hI ho rahA hai| ataH parijanoM ko ghara se bAhara A jAne kA nirdeza dete hue 11 varSIya jyeSTha putra IzAnta, jo usa samaya snAna kara rahA thA, use usI nagna dazA meM hI khIMcate hue ghara se bAhara le Ae / 4 varSIya dvitIya putra Adi ke sAtha bAhara Akara jo dRzya dekhA vaha to kalpanAtIta thaa| Apake AvAsa ke nikaTa ke aneka bahumaMjilI imArateM eka ke bAda eka hila nasIrAbAda (ajamera) rAjasthAna nivAsI evaM vigata 11 varSoM se gA~dhIdhAma pravAsI zrI gadiyA ne vigata 8 varSa pUrva hI apanA AvAsa nirmita karAyA thaa| unhIM ke bhavana ke sAtha bane ina bahumaMjilI bhavanoM ko tAza ke pattoM ke samAna Dhahate dekhakara Apa bhauMcaka raha ge| kucha kSaNa to kucha soca hI nahIM sake ki kyA kiyA jAe? jyeSTha putra itanA adhika bhayabhIta ho cukA thA ki dina ke DhAI baje taka pahanAne para bhI usane vastra nahIM phne| vaha abhI bhI rAta meM cIkha par3atA hai aura rone lagatA hai| jahA~ cAroM ora hAhAkAra cItkAra macA thA, TUTate jA rahe makAnoM meM pha~se logoM kI karuNa AvAjeM A rahI thIM, bacAo-bacAo ke svara sunakara hRdaya dahala rahA thA kintu eka ke bAda eka athavA kahIM-kahIM para to eka-dUsare para gira rahe bhavana yA unake malaboM ke bIca meM jAne kI kisI meM himmata nahIM ho pA rahI thI / phira bhI loga sAha kara apane svajanoM, paricitoM ko yA sAmagrI surakSita karane yathAsaMbhava prayAsa karate hue apanI jAna ko jokhima meM DAlate hue udyamazIla ho rahe the| bhacAU, bhuja aMjAra ke nikaTavartI isa nagara meM bhUkaMpa ne pralaya sA DhAne meM koI kasara nahIM chor3I thii| adhikAMza bahumaMjile makAna Dhaha cuke yA bhISaNa rUpa se kreka ho cuke the| AvAsa se lagabhaga Der3ha ki.mI. para ApakA TrAMsaporTa vyApAra kA kAryAlaya hai| kaTAriyA TrAMsaporTa kaMpanI (sekTa 1-e, jUnI koTa, gAMdhIdhAma ) evaM kaTAriyA ATomobAilsa ke nAma se mAruti kAra kA zorUma banA huA thaa| dopahara lagabhaga DhAI baje Aphisa kI sthiti dekhane jaba zrI gadiyA apane zorUma pahuMce to Azcaryacakita raha ge| Apake isa apraila 2001 jinabhASita 31 . Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtha surakSA hetu sArthaka pahala jaina samAja bhopAla kI ora se 1,02,551/rAziyoM ke caika tathA nagadI brahmacArI anila kumAra jaina, adhiSThAtA zrI digambara jaina udAsIna Azrama, iMdaura ke mAdhyama se vahA~-vahA~ kI jaina samAja ke pratinidhiyoM ne samarpita kie| - kuNDalapura dharmAyatana hamArI sAMskRtika rakSA karane meM tathA dhArmika vAtAvaraNa banAne ke lie sAdhanabhUta hote haiN| tIrtha hamArI sampadA haiM jahA~ para hama nija / AtmasvarUpa ko jAnane-pAne kA mArgadarzana sahaja, saralarIti se prApta kara sakate haiN| ina dharoharoM kI surakSA, sAja-sa~bhAla karanA pratyeka zraddhAlujana kA parama pavitra dAyitva hai| samaya-samaya para gA~va, kasboM se lekara nagara yA mahAnagaroM meM dhArmika samAroha Ayojita hote rahate haiN| inameM sAmUhika rUpa se bhAga lekara zrAvakajana abhiSeka, pUjana kara puNya saMcaya kara lete haiM vahIM yathAzakya dAna dekara pApa se arjita dhana-sampadA kA suyogya vitaraNa bhI kara lete haiN| digambara jainAcArya santaziromaNI 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne isa sAmAjika utsavapriyatA ko nayA mor3a dene kA sataparAmarza yathA avasara diyA hai| Apane jaina samAja ko dizA bodha dete hue aneka bAra sArvajanika pravacanoM meM kahA hai ki Agama meM dAna dene ke lie 'vidhidravyadAtA evaM pAtra' ko dRSTi meM rakhane kA nirdeza milatA hai| | lAkhoM-karor3oM rupaye kI rAzi kharca karake jo dhArmika samAroha sampanna ho rahe haiM, unameM se kadAcita yadi kucha rAzi ko hamAre dharmAyatanoM, tIrthoM kI abhirakSA, jIrNoddhAra, vyavasthA saMcAlana tathA zikSaNa-prazikSaNa, cikitsA Adi kAryoM meM bhI lagAyA jA sake to donoM uddezyoM kI pUrti ho skegii| AcAryapravara zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM bundelakhaMDa aMcala meM saMpanna hue paMcakalyANaka evaM gajaratha mahotsava meM isa bhAvanA ko prathama bAra sAkAra kiyA paMcakalyANaka evaM gajaratha mahotsava ke Ayojaka sva. zrI lakhamIcaMda modI evaM unake sapta putroM ne devarI (sAgara) ma.. meM 20 se 26 pharavarI 93 taka Ayojita isa samAroha meM hue vyaya ke uparAMta avaziSTa rAzi meM se kucha bhAga atizaya kSetra bInA bArahA, tahasIla devarI (sAgara) ma.pra. tathA kucha bhAga sarvodaya tIrtha amarakaMTaka (zahaDola) ma.pra. ko preSita kI gii| taduparAnta eka rAtri meM nirmita jina maMdirakAre bhAI jI kA maMdira, kaTarA bAjAra, sAgara ke 32 apraila 2001 jinabhASita jina maMdira hetu bhAgyodaya tIrtha parisara se Apake sasaMgha sAnnidhya 20 se 26 pharavarI 93 taka Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA evaM traya gajaratha mahotsava Ayojita huA thaa| isa samAroha meM prApta dAna rAzi ko jaina samAja, sAgara ne udAratApUrvaka 12,06,280 rupae 65 paise kI nidhi zrI digambara jaina atizaya kSetra aMtarikSa pArzvanAtha zirapura, akolA, mahArASTra ke padAdhikAriyoM ko samarpita karake eka anukaraNIya pahala kI thii| yahI bhAvanA vigata varSa 17 se 21-22000 taka Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA evaM traya gajaratha mahotsava ke prasaMga para karelI ( narasiMhapura ) ma.pra. meM dharmasabhA ko saMbodhita karate hue AcArya zrI vidyAsAgarajI ne punaH pratipAdita kii| jaina samAja kA AvhAna kiyA ki tIrtharAja zrI sammedazikhara jI ke ucita vikAsa, dharmAyatana surakSA, jIrNoddhAra Adi kArya hetu apane dravya kA sadupayoga kreN| isa samAroha ke AyojakoM ne avaziSTa rAzi meM se 6 lAkha rupayoM kA caika sarvodaya tIrtha amarakaNTaka (zahaDola) meM cAturmAsa ke daurAna zrI digambara zAzvata tIrtharAja sammeda zikhara TrasTa ke koSAdhyakSa subhASa jaina, zakuna prakAzana, dehalI ko sauNpaa| phira to yaha krama Age hI bar3hatA gayA aura chiMdavAr3A (ma.pra. meM 8 se 13 mArca 2000 taka Ayojita paMcakalyAka pratiSThA ke avasara para ghoSita dAnarAzi meM se eka kista saMtoSa pATanI evaM bAbUlAla paTaudI chiMdavAr3A ke haste 1,11,111 / rupaye tathA AcAryapravara zrI vidyAsAgara jI mahArAja kI ziSyA AryikA zrI dRr3hamatI jI kI saMghastha brahmacAriNI bahinoM ke dvArA paryUSaNa parva meM hue dharmopadeza/pravacanoM se prabhAvita hokara zrI digambara jaina samAja Arona (gunA) ma.pra. ke dvArA 61 hajAra, zrI digambara jaina samAja azokanagara ke dvArA 1,51,000/- zrI digambara jaina samAja sAgavAr3A, rAjasthAna ke dvArA 31,226/- zrI digambara jaina samAja talavAr3A, rAjasthAna dvArA 26,500/-, zrI digambara jaina samAja kuMbharAja dvArA 25,600/-, zrI digambara jaina samAja IsAgar3ha 21,000/-, zrI digambara jaina samAja caMderI 21,000/-, zrI digambara jaina samAja bInAgaMja 10,267/- tathA zrI digambara kuNDalapura (damoha) madhyapradeza meM 21 se 27 pharavarI 2001 taka Ayojita paMcakalyANaka evaM trigajaratha mahotsava ke prasaMga para saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja evaM 51 munirAja, 114 AryikAoM, 4 ailaka jI, 8 kSullakajI tathA 1 kSullikAjI rUpa 179 picchikAdhAriyoM kI samupasthiti meM kalyANaka divasa kI aparAnha belA meM bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI tathA zrI digambara jaina zAzvata tIrtharAja sammedazikhara TrasTa ke adhyakSa sAhU zrI ramezacaMdra jaina ko uparokta rAziyoM ko samarpita kiyA gyaa| isake atirikta kaTanI meM Ayojita bedI pratiSThA samAroha meM se bhI rAzi pUrva meM hI ukta saMsthA ko preSita kI jA cukI hai| jaina samAja ke udAra sahayoga se tIrtharAja sammedazikhara jI ke cahu~mukhI vikAsa evaM surakSA ke lie pratyeka zraddhAlujana kaTibaddha hokara apane nagara meM Ayojita ho rahe / hue kAryakramoM meM se yadi kucha sahayoga tIrtharakSA ke kArya meM bhI lagAveM, to nizcaya hI ve atizaya puNya ke bhAgIdAra hoge| AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne apane dhArmika upadezoM meM jahA~ tIrtha surakSA kA AhvAna kiyA hai, vahIM abhAvagrasta, garIba, upekSita sarvahArA varga ke Arogya lAbha hetu samAja ko Arthika saMsAdhana juTAne, bar3hAne kA parAmarza bhI diyA hai| zrI gaurAbAI digambara jaina maMdira, kaTarA bAjAra, sAgara (ma.pra.) jina maMdira hetu bhAgyodaya tIrtha parisara, sAgara meM dvitIya bAra 29 apraila se 5 maI 98 taka Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA evaM 1 gajaratha 1 vRSabharatha tathA 1 mAnavaratha kA Ayojana pUjyazrIjI ke sAnnidhya meM hI sampanna huA thaa| isa mahotsava samiti ke AyojakoM ne usI varSa bhAgyodaya tIrtha cikitsAlaya, mAnava kalyANa, cikitsA evaM anusaMdhAna kendra, sAgara meM saMcAlita ho rahe cikitsAlaya hetu lagabhaga pA~ca lAkha rupayoM kI rAzi evaM eka DAyalisisa mazIna bhI pradAna kI thii| 9 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAsAgarASTrakama DaoN. paM. pannAlAla jaina sAhityAcArya (vasantatilakA) siddhAnta - sAgaramagAdhagAhyamAna labdhA ca yena viratirhyamRtopamAnA yadvaktra nirgatavacastatisannikRSTA sadyo bhavanti yatayo bhavato viraktA manyena yo mathitavAnmatimandareNa / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam // 1 // samprApnuvanti viSayeSvaratiM yuvAnaH / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam // 2 // nmuJchanti vairanicayaM ripavaH purANam / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam / / 3 / / zrutvA bhavanti bhavino bhavato vibhItAH / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam / / 4 / / namrAH bhavanti gurugarvayutA janAzca / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam / / 5 / saMdhartumudyatabhujo bhajate'nukampAm / vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam // 6 // sadbrahmacaryamahimAdatamAnasA vai / yahadIptikaNaniHsaraNaprabhAvA zAntyA yuto budhanuto guNisaMstuto yo padezanAmiha bhave bhuvi bhavyabhUtAM yaH sAdhako'sti jagatIhitasantatezca yasyAtitIvratapasaH prabalaprabhAvA yo dharmadezanakaro nikaro guNAnAM / saMsArasindhupatitAnmanujAnsadA vaH kAruNyapUrNahRdayaH samatAzrayo yaH vasyAsyanirgataviraktivacaH prabhAvAt lunanti kezanicayaM taranAstaruNyo yaH kAvyanirmitakalAkuzalaH pRthivyAM vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam // 7 // yo dezanAvidhividhAnamahAvidagdhaH sadya: samuttaravidhAnavidhI ca vijJo vidyAdisAgaramaharSivaraM stumastam // 8 // ( anuSTupa ) vidyAsAgaramAcAryamAcArAGgabahuzrutam / bhUyo bhUyo namo nityaM tadguNagrahaNecchayA / / 9 // vidyAsAgara AcArya : karuNApUrNamAnasaH / mArganirdezako bhUyAtsadAsmAkaM zivazriyaH // 10 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna (paMjIyana saMkhyA 320 di. 25.8.96) jaina nasiyAM roDa, sAMgAnera- 303902 jayapura (rAja.) praveza-sUcanA sAMgAnera (jayapura) AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke zubhAzIrvAda evaM munizrI sudhAsAgara jI kI maMgalapreraNA se saMcAlita zrI di. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna ( AcArya jJAna sAgara chAtrAvAsa) sAMgAnara kA paMcama satra eka julAI 2001 se prAraMbha hogaa| yaha Adhunika suvidhAoM se yukta advitIya chAtrAvAsa hai jahAM chAtroM kI AvAsa, bhojana va pustakAdi kI niHzulka vyavasthA rahatI hai| isameM sampUrNa bhArata se praveza ke lie adhika chAtra icchuka hone se vibhinna pradezoM ke lie sthAna nidhArita haiN| ataH sthAna sImita haiM / dhArmika adhyayana sahita kula pA~ca varSa ke pAThyakrama meM do varSIya upAdhyAya (jo sIniyara hAyara sekeNDarI ke samakakSa hai ) mAdhyamika zikSA borDa ajamera se evaM trivarSIya zAmA snAtaka parIkSA jo ki (bI.e ke samakakSa) rAjasthAna vizvavidyAlaya se sambaddha hai| yaha sarakAra dvArA AI.e.esa.. Ara.esa.esa. jaisI kisI bhI sarvamAnya pratiyogitA parIkSA meM sammilita hone ke lie sarvamAnya hai| jo chAtra praveza ke icchuka hoM ve praveza phArma maMgavAkara prArthanA-patra 30 aprela 2001 taka anivArya rUpa se bhijavA deN| jina chAtroM ne 10vIM kI parIkSA dI hai ve bhI praveza phArma maMgA sakate haiN| rAjasthAna prAMta ke evam sImAvartI kSetra ke icchuka chAtroM kA praveza cayana "zivira''- AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa sAMgAnera jayapura meM / jUna se (6 jUna 2001 taka Ayojita hai| anya prAMta kSetroM ke chAtroM kA praveza cayana "zivira' 7 jUna se / 5 jUna 2001 taka zrI digambara jaina vardhamAna dharmazAlA, azoka nagara, jilA gunA (madhyapradeza) meM Ayojita hai| donoM zivirA meM adhyayanarata zivarArthiyoM kI parIkSA/sAkSAtkAra liyA jAkara cayana kiyA jaavegaa| DaoN. zItalacandra jaina nidezaka samparka: adhIkSaka zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna vIrodaya nagara, jaina nasiyAM roDa, sAMgAnera, jayapura (rAja.) phona naM. 0141-730552. 315825