Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma aura mRtyu so pare kRSNakRpAzrImUrti zrI zrImada e.sI. bhaktivedAnta svAmI prabhupAda - saMsthApakAcArya : antarrASTrIya kRSNabhAvanAmRta saMgha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma aura mRtyu se pare
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNakRpAzrImUrti zrI zrImad e.sI. bhaktivedAnta svAmI prabhupAda dvArA viracita vaidika graMtharatna : zrImadbhagavadgItA yathArUpa zrImadbhAgavatam (18 bhAgoM meM; ziSyoM ke sAtha) zrIcaitanya-caritAmRta (9 bhAgoM meM) bhagavAn caitanya mahAprabhu kA zikSAmRta zrIbhaktirasAmRtasindhu zrIupadezAmRta zrIIzopaniSad anya lokoM kI sugama yAtrA kRSNabhAvanAmRta sarvottama yogapaddhati lIlA puruSottama bhagavAn zrIkRSNa pUrNa prazna pUrNa uttara dvandvAtmaka adhyAtmavAdaH pAzcAtya darzana kA vaidika dRSTikoNa devahUtinandana bhagavAn kapila kA zikSAmRta prahlAda mahArAja kI divya zikSA rasarAja zrIkRSNa jIvana kA srota jIvana yoga kI pUrNatA janma-mRtyu se pare zrIkRSNa kI ora kRSNabhakti kI anupama bheMTa rAjavidyA kRSNabhAvanAmRta kI prApti punarAgamana : punarjanma kA vijJAna . guru tathA ziSya siddhi-patha AtmAnveSaNa kI yAtrA dUsarA avasara pracAra hI sAra hai bhagavaddarzana patrikA. (saMsthApaka) , adhika jAnakArI tathA sUcIpatra ke lie likheM: bhaktivedAnta buka TrasTa, hare kRSNa dhAma, juhU, muMbaI 400 049
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma aura mRtyu se pare kRSNakRpAzrImUrti zrI zrImad e. sI. bhaktivedAnta svAmI prabhupAda saMsthApakAcArya : antarrASTrIya kRSNabhAvanAmRta saMgha .. bhaktivedAnta buka TrasTa naoNsa eMminisa * sTaoNkahoma * siDanI * a~gaLAMga * muMbaI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa graMtha kI viSayavastu meM jijJAsu pAThakagaNa apane nikaTastha kisI bhI iskaoNna kendra se athavA nimnalikhita pate para patra-vyavahAra karane ke lie AmaMtrita haiM : bhaktivedAnta buka TrasTa hare kRSNa dhAmaM juhU, muMbaI 400 049 Beyond Birth & Death (Hindi) pahale mudraNa se caudahaveM mudraNa taka, 1,70,000 pratiyA~ pandrahavA~ mudraNa, maI 1998, 10,000 pratiyA~ . . (c) 1977 bhaktivedAnta buka TrasTa inTaranezanala sarvAdhikAra surakSita bhaktivedAnta buka TrasTa ke lie narmadA gosvAmI dvArA hare kRSNa dhAma, juhU, muMbaI se prakAzita evaM pArasa prinTIMga presa, 123, adhyAra inDasTriyala esTeTa, sanamila kampAunDa, loara parela, mumbaI 400 013 meM mudrit|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya sUcI (pRSThAGka 1-51) 1.hama yaha zarIra nahIM haiN| 2.mRtyu ke bAda pragati 3.bhautika sasAra se mukti 4.paravyoma-bhagavaddhAma kA AkAza 5.kRSNa bhagavAna kA saMga karanA mm 0 m
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama yaha zarIra nahIM haiM dehI nityamavadhyo'yaM dehe sarvasya bhaart| tasmAtsarvANi bhUtAni na tvaM zocitumarhasi // (bha.gI. 2:30.) "he bharata ke vaMzaja ! isa zarIra meM jo rahatA hai vaha sanAtana hai aura usakI hatyA nahIM kI jA sakatI hai, isalie kisI bhI jIva ke lie du:kha karane kI AvazyakatA nahIM hai|" AtmajJAna kA pahalA kadama, apane zarIra se bhinna samajhanA hai| "maiM yaha zarIra nahIM hU~, balki AtmA hU~," yaha jAnanA hara eka ke lie anivArya hai jo mRtyu se Upara car3ha kara vaikuNTha loka meM praveza karanA cAhate haiN| kavala kahane kI bAta nahIM hai ki maiM yaha zarIra nahIM hU~, balki vAstavikatA meM anubhava karane kI bAta hai| yaha itanA sarala nahIM hai jitanA dekhane meM lagatA hai| yadyapi hama yaha zarIra nahIM haiM, eka pavitra AtmA haiM, phira bhI kisI prakAra zarIra ke bandhana meM ba~dhe hue haiN| yadi hama mRtyu ko pAra karane vAlI svatantratA aura sukha cAhate haiM to hameM apane Apa ko apane zuddha svarUpa bhAvanAmaya AtmA meM sthira karanA aura rahanA hogaa| zarIra ko apanA samajha kara sukha kA jo hamArA khyAla hai vaha eka duHsvapna jaisA hai| kucha vicAraka kahate haiM ki isa svapna jaisI zArIrika pahacAna kI sthiti kI cikitsA koI bhI karma na karanA hI hai| kyoMki ye sAMsArika kriyAoM kI vajaha se hI hameM yaha saba duHkha prApta huA hai, isalie ve kahate haiM ki sabhI kriyAyeM banda kara denI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| buddha ne sadaiva yahI kahA ki sAMsArika tatvoM ke yoga se yaha zarIra utpanna huA haiM aura yadi kisI taraha ina tatvoM ko alaga kara deM, yA nAza kara deM to sabhI duHkha dUra ho jaayeNge| yadi kara-adhikArI hamArA bar3A ghara hone ke kAraNa hameM bahuta parezAna kare to isa samasyA kA sIdhA sAdA hala makAna ko naSTa kara denA hI hai| parantu bhagavadgItA kahatI hai ki bhautika zarIra hI saba kucha nahIM hai| ina tattvoM ke saMyoga ke pare AtmA hai aura AtmA kA lakSaNa cetanA hai| - cetanA ko nahIM nakArA jA sakatA hai| binA cetanA kA zarIra marA huA zarIra hai| jaise hI zarIra se cetanA nikAla dI jAtI hai, mu~ha bola nahIM sakatA hai, A~kha dekha nahIM sakatI hai aura kAna sana nahIM sakate haiN| isa bAta ko eka baccA bhI samajha sakatA hai| yaha satya hai ki zarIra ke jIvita hone ke lie cetanA anivArya hai| yaha cetanA kyA hai? jaise agni kA lakSaNa garmI aura dhuA~ hai vaise hI AtmA kA lakSaNa cetanA hai| AtmA kI zakti cetanA ke rUpa meM vyakta hotI hai| vAstava meM cetanA hI AtmA ke astitva kA pariNAma hai| yaha bhagavadgItA kA hI vicAra nahIM balki sabhI vaidika sAhitya kA sArAMza hai| - zaMkarAcArya ke saMpradAya ke nirvizeSavAdI aura kRSNa bhagavAn se AI huI guru-paramparA ke hama vaiSNava loga AtmA ke astitva ko samajhate haiM,parantu buddha mata ke vicAraka ise nahIM samajhate haiN| buddha matavAle kahate haiM ki bhautika padArthoM ke mizraNa kI kisI vizeSa sthiti se cetanA utpanna hotI hai| parantu isa vicAra kA khaNDana isa taraha kiyA jA sakatA hai ki hamAre pAsa sabhI bhautika padArtha hone para bhI hama cetanA utpanna nahIM kara sakate haiN| mare hue vyakti ke zarIra meM sabhI tattva upasthita hote haiM, parantu hama usa vyakti meM cetanA jAgrata nahIM kara sakate haiN| yaha zarIra yantra kI bhA~ti nahIM hai| jaba yantra kA koI bhAga TUTa jAtA hai to hama use badala sakate haiM aura yantra phira kAma karegA, parantu jaba zarIra TUTa jAtA hai, cetanA zarIra chor3a detI hai to TUTe hue
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga ko badalane kI aura cetanA jAgrata karane kI koI sambhAvanA nahIM hai| AtmA zarIra se bhinna hai, jaba taka AtmA hai zarAra calatA hai| parantu AtmA kI anupasthiti meM zarIra ke calane kI koI sambhAvanA nahIM hai| - kyoMki hama AtmA ko apanI indriyoM se nahIM dekha pAte haiM isalie hama use nahIM mAnate haiN| parantu vAstava meM aneka cIjeM haiM jinheM hama nahIM dekha sakate haiN| hama havA nahIM dekha sakate haiM, reDiyo taraMge yA zabda yA dhvani bhI nahIM dekha sakate haiM aura na hama apanI apUrNa A~khoM se bahuta choTe kIr3e hI dekha sakate haiM,parantu isake mAne yaha nahIM hai ki ve vahA~ nahIM haiN| sakSmadarzI yantra tathA aneka yantroM se hama bahata cIjeM dekha sakate haiM jinheM hama pahale apanI apUrNa indriyoM se na dekha sakane ke kAraNa manA karate the| kyoMki AtmA jo ki aNu ke barAbara hai aura jise hama apanI indriyoM aura yantroM se nahIM dekha sakate haiM, isase hameM yaha sArAMza nahIM nikAlanA cAhie ki AtmA nahIM hai| phira bhI ise isake lakSaNoM aura prabhAva se dekha sakate haiN| bhagavadgItA meM kRSNa bhagavAn kahate haiM ki hamAre sabhI duHkha hamAre zarIra ke sAtha hamArI galata pahacAna ke kAraNa mAtrAsparzAstu kaunteya shiitossnnsukhduHkhdaaH| AgamApAyino'nityAstAstitikSasva bhaart|| (bha.gI.2.14) "o kuntI ke putra,parivartita hone vAlI garmI aura ThaNDaka,sukha aura duHkha kA AnA aura usakA kucha samaya ke bAda, calA jAnA zIta aura grISma RtuoM kI taraha hai joki indriyoM ke sparza ke kAraNa utpanna hote haiN| he bharata ke vaMzaja, hara kisI ko zAnti parvaka ise sahana karanA caahie|" grISma Rtu meM pAnI ko chukara hameM Ananda AtA hai aura zIta Rtu meM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ isI pAnI ko chU kara hama kA~pate haiM kyoMki vaha bahuta ThaNDA hai| dono samaya pAnI vahI hai, pAntu zarIra ke sparza se vaha Anandamaya yA duHkhamaya dIkhatA hai sabhI sukha aura duHkha ke anubhava zarIra ke kAraNa haiN| kisI vizeSa paristhiti meM zarIra aura mana sukha aura duHkha kA anubhava karatA hai| vAstava meM hama sukha ke lie tarasa raheM haiM aura AtmA kA svarUpa sukha hI hai| AtmA vahI paramezvara kA aMza hai jo ki saccidAnanda vigraha hai - jo sanAtana hai, jinheM pUrNa jJAna hai aura sadaiva Anandamaya haiN| vAstava meM kRSNa nAma, jo ki sAMpradAyika nahIM hai, ke mAne sabase bar3A Ananda hai| 'kRS' ke mAne sabase bar3A aura 'Na' ke mAne aannd| kRSNa bhagavAn -Ananda kI avadhi haiM aura unake aMza hone ke kAraNa hama bhI Ananda ko tarasate haiN| samudra ke eka bU~da pAnI meM samudra ke sabhI guNa hote haiN| usalie paramezvara ke choTe aMza hote hue bhI hama meM paramezvara ke vahI zaktizAlI guNa haiN| AtmA aNu ke barAbara itanI choTI hone para bhI hamAre sampUrNa zarIra ko Azcaryajanaka vidhiyoM se kArya karane ke lie ghUmatI hai| isa saMsAra meM itane zahara, saDakeM, bhavana, imArateM, bar3I bar3I saMskRtiyA~ jo kucha bhI hama dekhate haiM use kisane banAyA hai? yaha saba sUkSma alaukika AtmA jo zarIra meM hai usane banAyA hai| yadi aisI Azcaryajanaka cIjeM choTI sI jIvAtmA se bana sakatI haiM to hama kalpanA bhI nahIM kara sakate haiM ki sampUrNa paramezvara kyA kyA banA sakate haiN| sUkSma jIvAtmA kA svAbhAvika lagAva unhIM guNoM meM hai jo ki paramezvara meM hai - jJAna, Ananda aura nityatA - parantu bhautika zarIra hone ke kAraNa AtmA kI ye icchAyeM pUrI nahIM hotIM aura use nirAzA prApta hotI hai| AtmA kI icchA ko pUrA karane ke bAremeM bhagavadgItA meM batAyA gayA hai| vartamAna kAla meM hama eka apUrNa sAdhana (zarIra) se jJAna, Ananda aura sanAtana jIvana pAne kI ceSTA kara raheM haiN| parantu vAstava meM isa bhautika
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra ke hone ke kAraNa hamAre ina uddezyoM kI gati ruka rahI hai| isalie hameM zarIra se pare AtmA ke stara para paha~canA hai| kitAbI jJAna ki hama yaha zarIra nahIM haiM, kArya nahIM kregaa| hameM apane Apako zarIra se alaga,usake svAmI ke rUpa meM rakhanA hogA usake naukara ke rUpa meM nhiiN| yadi hama bhalI bhA~ti jAnate haiM ki 'kAra' kese calAyeM to vaha hameM AcchI sevA degI aura yadi hama nahIM jAnate to hama bhayajanaka sthiti meM pahu~ca jaayeNge| zarIra indriyoM kA banA hai aura indriyA~ sadaiva apane viSayoM kI bhUkhI haiN| jaba A~kha sundara vyakti ko dekhatI hai to vaha hamase kahatI hai,"o vahA~ sundara laDakI hai, sundara lar3akA hai, vahA~ clo|" kAna hamase kahate haiM,"o,vahA~ bahuta acchA saMgIta hai, sunane clo|" jIbha kahatI hai,"o, vahA~ svAdiSTa bhojana kA acchA bhojanAlaya hai, vahA~ clo|''is prakAra indriyA~ hameM eka sthAna se dUsare sthAna kI ora ghasITa rahI haiM aura isake kAraNa hama parezAna haiN| indriyANAM hi caratAM ynmno'vidhiiyte| tadasya harati prajJA vaayunvirmivaambhsi|| . - bh.gii.2:67|| - "jaise pAnI meM nAva tIvra vAya ke kAraNa baha jAtI hai,vaise hI koI eka indriya jisa para mana sthira hotA hai, vaha manuSya kI buddhi ko hara letI hai|" yaha sIkhanA anivArya hai ki hama apanI indriyoM ko kisa prakAra saMyama kreN| gosvAmI upAdhi use dI jAtI hai jisane yaha sIkha liyA hai ki indriyoM ke svAmI kaise bneN| 'go' ke mAne hai indriyA~ aura 'svAmI' ke mAne hai vaza meM karane vAlA, isalie jisane indriyoM ko vaza meM kara liyA hai vahI gosvAmI mAnA jAtA hai| kRSNa bhagavAn kahate haiM ki jo apanI pahacAna bhrAmaka bhautika zarIra se rakhatA hai vaha apane svarUpa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhiiyte|| AtmA meM sthira nahIM ho sakatA hai| zArIrika Ananda caJcala aura . pramAdI hai aura hama vAstava meM Ananda nahIM le sakate haiM kyoMki isakA svabhAva kSaNika hai| vAstavika Ananda AtmA kA hai zarIra kA nahIM hai| hameM apane jIvana ko isa taraha moDanA hai ki jisase hama zArIrika Ananda kI ora na jaayeN| yadi kisI prakAra hama haTa gaye to hamAre lie, jo zarIra se pare hamAre vAstavika svarUpa meM apanI bhAvanA ko sthira karanA sambhava nahIM hai| bhogaizvarya prasaktAnAM tyaaphRtcetsaam| vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhiiyte|| vaiguNyaviSayA vedA nistraiguNyo bhvaarjun| nirdvandvo nityasattvastho niryogakSema aatmvaan|| (bhagavadgItA-2-44-45) "jo indriyoM ke Ananda aura sAMsArika aizvarya se moha rakhate haiM aura ... jo ina cIjoM ke moha meM phaMse hue haiM,ve bhagavAn kI bhakti meM dRr3hatA ke sAtha nahIM laga sakate haiN| veda tIna gaNo ke viSaya kA varNana karate haiN| he arjuna,ina guNoM ke upara cddho| dvandva se mukta hokara, lAbha aura rakSA kI parezAnI se mukta hokara AtmA meM sthira ho|" 'veda' zabda ke mAne jJAna kI pustakoM se hai| jJAna kI aneka pustakeM haiM jo ki deza,janatA,aura vAtAvaraNa ke anusAra badalatI rahatI haiN| bhArata meM jJAna kI pustakoM se tAtparya vedoM se hotA hai| pAzcatya dezo meM 'olDa TesTAmenTa' yA 'nyU TesTAmeMnTa kahalAte haiN| musalamAna loga 'kurAna' ko svIkAra karate haiN| ina saba jJAna kI pustakoM kA kyA uddezya hai? ye sabhI hameM apanI vAstavika pahacAna AtmA kI zikSA dene ke lie haiN| inakA uddezya kacha niyamoM aura vidhiyoM se zArIrika kriyAoM ko niyamita karanA hai aura ye vidhi aura nIti zAstra ke siddhAnta kahalAte haiN| udAharaNa ke lie apane jIvana ko niyamita karane ke lie bAibila meM dasa AjJAyeM haiN| u~cI siddhi pAne ke lie
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra ko saMyama meM rakhanA anivArya hai| binA niyamita siddhAntoM ke jIvana meM pUrNatA pAnA sambhava nahIM hai| niyamita siddhAnta bhinnabhinna rASTroM aura zAstroM meM bhinna-bhinna ho sakate haiM ; isase koI pharka nahIM hai kyoMki ve deza, kAla aura manuSyoM kI ruciyoM ke anusAra hI banAye gaye haiN| parantu niyamoM kA siddhAnta eka hI hai| isI prakAra sarakAra bhI anekoM niyama nAgarikoM ke lie banAtI hai| binA niyamoM ke sarakAra yA samAja kI pragati kI koI sambhAvanA nahIM hai| uparokta zloka meM kRSNa bhagavAn arjuna se kahate haiM ki veda ke ye niyama tInoM guNa sattva, raja aura tama se Upara car3hane ke lie haiN| lekina kRSNa bhagavAn arjuna ko apanA mata dete haiM ki apane ko apane svarUpa AtmA meM, prakRti ke dvandva se pare rkho| hamane yaha bhI samajhAyA hai ki yaha dvandva indriyoM ke viSayoM ke sAtha . jo sambandha hote haiM unase utpanna hote haiN| jaise jAr3A aura garmI, sukha aura duHkha-dUsare zabdoM meM yaha apane ko zarIra samajhane se utpanna hotA hai| kRSNa bhagavAn kahate haiM ki jo bhautika Ananda aura zakti cAhate haiM ve veda ke zabdoM ke dhokhe meM A jAte haiM jo kisI ko duHkha aura * yajJoM aura niyamita karmoM se svargaloka ke Ananda kA pralobhana batalAte haiN| Ananda lenA hamArA janma siddha adhikAra hai; yaha AtmA kA guNa hai parantu jaba AtmA sAMsArika cIjoM meM Ananda lenA cAhatI hai to yaha galata hai| hara koI bhautika viSayoM meM Ananda lene jAtA hai aura jitanA sambhava ho sakatA hai utanA bhautika jJAna ekatrita karatA hai| koI rasAyana zAstrI, bhautika zAstrI, rAjanaitika yA kalAkAra ityAdi banatA hai| hara koI kisI na kisI cIja ke viSaya meM kucha na kucha jAnatA hai aura sAdhAraNatayA isI ko jJAna kahate haiN| parantu jaise hI hama yaha zarIra chor3ate haiM hamArA sabhI jJAna samApta ho jAtA hai| pichale janma meM koI vyakti mahAn jJAnI ho sakatA hai parantu isa jIvana meM use
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ phira se vidyAlaya jAnA hotA hai aura prArambha se par3hanA likhanA sIkhanA hotA hai| pichale janma meM hamane jo bhI jJAna prApta kiyA thA use hama isa janma meM bhUla jAte haiN| vAstavikatA yaha hai ki hama parama jJAna khoja rahe haiM parantu vaha isa bhautika zarIra se nahIM pAyA jA sakatA hai| hama saba ina zarIroM se Ananda khoja rahe haiM parantu zArIrika Ananda vAstavika Ananda nahIM hai| yaha ADambarI hai| hameM samajhanA cAhie ki yadi hama isa ADambarI Ananda meM lage rahe to hama apane sanAtana Ananda ke stara ko pAne yogya nahIM ho skeNge| ___zarIra ko bImArI kI sthiti samajhanA caahie| bImAra vyakti ThIka se Ananda nahIM le sakatA hai| udAharaNa ke lie pIliyA bImArI vAle vyakti ko cInI kar3avI lagegI, parantu svastha vyakti usake mIThepana kA svAda le sakatA hai| donoM saMjogoM meM cInI eka hai lekina hameM apanI sthiti ke anusAra isake vibhinna svAda lagate haiN| jaba taka ki hama isa bhautika zArIrika jIvana kI bImArI se ThIka nahIM hoMge, hama alaukika jIvana ke mIThepana kA svAda nahIM le sakate haiN| vAstava meM vaha hameM svAda meM kar3avA lagegA aura phira isa sAMsArika jIvana ke Ananda ko bar3hAne se hamArI bImArI aura bhI bar3hatI jAyagI, TAiphAiDa kA rogI Thosa bhojana nahIM kara sakatA hai aura yadi use Ananda lene ke lie de aura vaha khAye to bImArI bar3hegI aura jIvana bhayaMkara sthiti meM par3a jaayegaa| yadi hama vAstava meM sAMsArika jIvana ke duHkhoM se mukti pAnA cAhate haiM to hameM zarIra kI AvazyakatAyeM aura Ananda kama karane hoNge| vAstava meM sAMsArika Ananda Ananda nahIM hai| vAstavika Ananda kabhI samApta nahIM hotA hai| mahAbhArata meM eka zloka hai-'ramante yogino'nante'-yogI jo AtmajJAna ke mArga meM pragati karane kI ceSTA kara rahe haiM ve vAstava meM Ananda le rahe haiM aura vaha Ananda ananta hai-kabhI na anta hone vaalaa| yaha isalie hai ki unakA Ananda
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 parama Ananda lene vAle rAma yA kRSNa ke sambandha se hai| kRSNa bhagavAna satya meM Ananda lene vAle haiM aura bhagavad gItA isa prakAra kahatI hai: bhoktAraM yajJatapasAM sarvalokamahezvaram / suhRdaM sarvabhUtAnAM jJAtvA mAM zAntimRcchati / (bha.gI. 5:26 ) " sAdhu loga mujhe hara yajJa aura tapasyA kA antima uddezya samajha kara, sabhI lokoM aura devatAoM kA Izvara samajha kara, hara jIva kI bhalAI cAhane vAlA aura lAbha dene vAlA jAnakara ina sAMsArika duHkhoMke jAlase zAMti pAte haiN|" 'bhoga' ke mAne Ananda se hai aura hamArA Ananda apanI sthiti Ananda dene vAlA jAnakara hai| vAstavika Ananda lene vAle bhagavAna haiM aura ve hamase Ananda lete haiM / isa saMsAra meM udAharaNa pati aura patnI ke madhya sambandha meM pAyA jA sakatA hai| pati Ananda lene vAlA hai yAnI puruSa hai aura patnI Ananda dene vAlI hai yAnI prakRti hai / prI dhAtu kA matalaba hai strI-puruSa / AtmA bhoktA hai, aura prakRti yA kudarat bhoga kA viSaya hai / phira bhI Ananda pati aura patnI donoM hI lete haiM / jaba vAstava meM Ananda hotA hai to yaha bhinnatA nahIM rahatI ki pati adhika Ananda le rahA hai aura patnI kama Ananda le rahI hai / parantu jaba Ananda AtA hai to koI vibhAjana nahIM rahatA hai| gaura se dekhane se koI jIva Ananda lene vAlA nahIM hai / 1 bhagavAna vistRta hue aura hama unake vistAra haiM / bhagavAn eka haiM, do nahIM haiM parantu ve Ananda lene ke lie aneka rUpoM meM vistRta hote haiM / . hameM anubhava hai ki kamareM meM akele baiThe, binA kisI se bAteM kiye kucha bhI. - Ananda nahIM miltaa| kisI prakAra yadi pA~ca vyakti kamare meM upasthita hoM to hamArA Ananda bar3ha jAtA hai aura yadi hama aneka vyaktiyoM ke samakSa kRSNa bhagavAn kI carcA kareM to hamAre Ananda kI sImA hI nahIM rahatI hai| Ananda ke mAne vividhatA se hai / bhagavAn
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane Ananda ke lie aneka bane haiM aura hamArI sthiti unheM Ananda dene vAlI hai| yahI hamArA svarUpa hai aura yahI isa sRSTi kA uddezya hai| Ananda lene vAlA aura Ananda dene vAle donoM hI cetanAmaya haiM, parantu Ananda dene vAle kI cetanA Ananda lene vAle kI cetanA se gauNa hai| yadyapi kRSNa bhagavAn Ananda lene vAle haiM aura hama Ananda dene vAle haiM, parantu Ananda kA anubhava donoM meM barAbara hI hai| hamAre Ananda kI pUrNatA bhagavAn ke Ananda meM sahayoga dene meM hai| zArIrika stara para alaga Ananda lene kI koI sambhAvanA nahIM hai| sampUrNa bhagavad gItA meM zArIrika stara para sAMsArika Ananda nirutsAhita kiyA gayA hai| mAtrAsparzAstu kaunteya shiitossnnsukhduHkhdaa| AgamApAyino'nityAstAMstitikSasva bhaart|bh.gii 2:14 / / "o kuntI ke putra! parivartita hone vAlI garmI aura ThaNDaka, sukha aura duHkha kA Agamana aura unakA kucha samaya ke bAda calA jAnA zIta aura grISma RtuoM ke Ane jAne kI bhA~ti hai| jo indriyoM ke sparza ke kAraNa utpanna hote haiN| he bharata ke vaMzaja ! hara eka ko binA azAnta hue ise sahanA karanA caahie|" - isa prakRti ke tIna guNoM kI kriyA aura parikriyA se yaha bhautika zarIra utpanna huA hai aura yaha vinAza hone ke lie hai| antavanta ime dehA nityasyoktAH zarIriNaH / anAzino'prameyasya tasmAdyudhyasva bhArata / (bha.gI: 2:18) - "avinAzI tathA binA koI nApa vAle sanAtana jIva ke bhautika zarIra kA hI nAza hotA hai| isalie o bharata ke vaMzaja, ldd'o|" kRSNa bhagavAn hameM zArIrika stara se Upara car3hakara vAstavika parama jIvana meM Ane kI uttejanA dete haiN|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNAnetAnatItya trIndehI dehsmudbhvaan| jnmmRtyujraaduHkhaivimukto'mRtmshnute|| - (bha.gI. 14:20) "jaba bandhana vAle jIva sattva, rajas aura tamas ina guNoM ko pAra kara lete haiM to ve janma, mRtyu, vRddhAvasthA ke duHkhoM se mukti pAte haiM aura isI jIvana meM amRta kA Ananda le sakate haiN|" __ apane ko 'brahma bhUta' yA bhagavad jJAna ke stara meM sthita karane ke lie, tInoM guNoM se Upara car3hane ke lie hameM kRSNa bhAvanA kI vidhi svIkAra karanI hogii| zrIcaitanya mahAprabhU kA upahAra yaha mahAmantra "hare kRSNa, hare kRSNa, kRSNa kRSNa hare hare, hare rAma, hare rAma, rAma rAma hare hare" kA kIrtana isa vidhi kI suvidhA detA hai| yaha vidhi bhakti yoga yA mantra yoga kahalAtI hai aura sarvazreSTha yogI isa vidhi kA upayoga karate haiN| kisa prakAra yogI apanI pahacAna janma mRtyu ke cakra aura bhautika zarIra ke bAhara anubhava karate haiM aura isa saMsAra se vaikuNTha loka jAte haiM vaha agale adhyAya kA viSaya hai|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtyu ke bAda pragati aneka prakAra ke yogI hote haiM jaise haTha yogI, jJAna yogI, dhyAna yogI aura bhakti yogI-ye saba alaukika vAtAvaraNa meM praveza karane yogya hote haiN| 'yoga' zabda ke mAne jor3anA hotA hai aura yoga vidhi alaukika jagat se sambandha sthApana ke lie hai| jaisA ki pahale adhyAya meM batAyA gayA hai, prArambha se hI hama saba bhagavAna se hI sambandhita haiM, parantu aba hama sAMsArika malinatA ke prabhAva meM haiN| vidhi yaha hai ki hameM prabhu ke dhAma meM vApisa jAnA hai aura isa sambandha ko phira se sthApita karane kI vidhi yoga kahalAtI hai| yoga zabda ke dUsare mAne dhana cihna se hai| vartamAna kAla meM hama bhagavAna yA parama satya se ghaTe hue haiN| parantu jaba hama kRSNa bhagavAn ko apane jIvana meM jor3ate haiM to hamArA manuSya jIvana pUrNatA pAtA hai| __mRtyu ke samaya hI hameM pUrNatA kI vidhi ko pUrNa karanA hai| isa jIvana meM hameM pUrNatA kI vidhi kA abhyAsa karanA hai jisase ki mRtyu kAla meM jaba hameM yaha sAMsArika zarIra chor3anA ho to isa pUrNatA yA siddhi kA anubhava kara skeN| - prayANakAle manasA'calena bhaktyA yukto yogabalena caiv| . bhruvormadhye prANamAvezya samyaksa taM paraM puruSamupaiti divym| (bha.gI. 8:10) "jo mRtyu kAlameM apanI prANavAyu ko bhauMhoM ke madhya sthira karake bhagavAn kA bhakti ke sAtha smaraNa karate haiM ve nizcaya hI bhagavAn ko paayeNge|" jisa prakAra vidyArthI kisI viSaya ko cAra yA pA~ca varSa par3hatA hai
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura phira parIkSA meM baiThatA hai aura anta meM upAdhi pAtA hai| isI prakAra jIvana ke viSaya meM yadi hama mRtyu kAla kI parIkSA ke lie * abhyAsa kareM aura yadi hama parIkSA meM saphala ho jAyeM to hama alaukika jagat meM bheje jaayeNge| hamAre sampUrNa jIvana kI parIkSA mRtyu kAla meM hotI hai| yaM yaM vApi smaranbhAva tyajatyante klevrm| taM tamevaiti kaunteya sadA tdbhaavbhaavitH|| . (bha.gI. 8:6) "zarIra chor3ate samaya jisa sthiti kA vaha smaraNa karatA hai vaha sthiti vaha bezaka pA letA hai|" . baMgAlI meM kahAvata hai ki yadi koI siddhi ke lie kucha karatA hai to usakI parIkSA mRtyu ke samaya hI hotI hai| bhagavad gItA meM kRSNa . bhagavAn batalAte haiM ki zarIra chor3ate samaya kisako kyA karanA caahie| dhyAna yogI ke lie kRSNa bhagavAn nimnalikhita zloka batAte haiM: yadakSaraM vedavido vadanti vizanti yadyatayo viitraagaaH| yadicchanto brahmacaryaM caranti tatte padaM saMgraheNa prvkssye| sarvadvArANi saMyamya mano hRdi nirudhya c| mUAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAM / / (bha.gI. 8:11,12). "ve vyakti jinheM vedoM kA jJAna hai, jo sanyAsa dharma meM mahAn RSi haiM, aura jo om zabda kA uccAraNa karate haiM, ve brahma meM praveza karate haiN| aisI siddhi pAne ke lie ve brahmacarya jIvana kA abhyAsa karate haiN| aba maiM tumheM vaha vidhi batAU~gA jisase vyakti isa saMsAra se mukti pA sakatA hai| yogI kI sthiti sabhI indriyoM ke viSayoM se virakta rahanA hai| indriyoM ke sabhI praveza dvAroM ko banda karake, mana ko hRdaya meM lagA kara, prANa vAyu ko sira ke Upara car3hA kara yogI apane Apa ko yoga meM sthira karatA hai|"
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 yoga vidhi meM isa abhyAsa ko pratyAhAra kahate haiM jisake mAne haiM 'pUrNatayA vipriit'| yadyapi jIvana meM A~kheM sAMsArika saundarya dekhane meM vyasta haiM, parantu mRtyu kAla meM hara eka indriya ko usake viSaya se haTAkara Antarika saundarya dekhanA caahie| isI prakAra kAna bhI isa saMsAra meM aneka prakAra kI dhvani sunane ke abhyasta haiM, parantu mRtyu ke samaya use andara se parama zabda om sunanA caahie| omityekAkSaraM brahma vyAharanmAmanusmaran / ya: prayAti tyajandehaM sa yAti paramAM gatim / / (bha.gI. 8:13) "yoga abhyAsa meM sthira hone ke bAda parama pavitra zabda om kA uccAraNa karake yadi koI bhagavAn ke viSaya meM socatA hai aura zarIra chor3atA hai to vaha nizcaya hI vaikuNTha loka pahu~catA hai| isa prakAra sabhI indriyoM kI bAharI kriyAoM ko rokanA hogA aura bhagavAn ke rUpa viSNu mUrti para dhyAna lagAnA hogaa| mana bahuta caJcala hai parantu isako apane hRdaya meM sthita bhagavAn meM lagAnA hogaa| jaba mana hRdaya ke andara sthira ho jAtA hai aura jaba prANa vAyu sira meM Upara taka pahu~ca jAtA hai taba koI yoga meM siddhi pA sakatA hai| ___ isa stara para yogI nizcita karatA hai ki use kahA~ jAnA hai| isa sAMsArika vizva meM aneka loka haiM aura isa vizva ke bAhara vaikuNTha loka hai| yogiyoM ko vaidika sAhitya se, ina sabhI sthAnoM kA kucha jJAna hai| jisa prakAra koI amarIkA jAne se pahale koI pustaka par3hakara yaha jJAna le sakatA hai ki amarIkA kisa prakAra kA deza hai isI prakAra kisI ko bhI vaikuNTha lokoM kA jJAna vaidika sAhitya par3hakara mila sakatA hai| yogI ina saba sthAnoM ke viSaya meM jAnate haiM aura binA kisI vimAna kI sahAyatA ke ve jisa loka meM bhI jAnA cAheM, jA sakate haiN| anya lokoM meM pahu~cane ke lie yAntrika cIjoM kI sahAyatA lene kI vidhi zAstroM meM svIkRta nahIM hai| zAyada bahuta samaya taka prayatna karane aura bahuta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArA dhana vyaya karane ke bAda isa vidhi se kucha vyakti U~ce lokoM meM pahu~ca sakate haiM parantu yaha bahuta hI kaThina aura upayoga meM na lAne yogya vidhi haiN| vaise bhI isa sAMsArika vizva ke bAhara to kisI bhI yAntrika vidhi se jAnA sambhava nahIM hai| ___ sAdhAraNatayA U~ce lokoM meM jAne kI svIkRta vidhi dhyAna yoga yA jJAna yoga kA abhyAsa hai| bhakti yoga kA abhyAsa isa saMsAra ke kisI bhI loka meM praveza karane ke lie upayakta nahIM hai| jo kRSNa bhagavAna ke sevaka haiM ve isa saMsAra meM kisI bhI loka meM praveza karane ke icchuka nahIM haiM kyoMki ve jAnate haiM ki ve yadi isa vizva ke kisI bhI loka meM praveza kareM to janma, jarA, mRtyu aura roga ke cAra siddhAnta paayeNge| U~ce lokoM meM jIvana kI avadhi isa pRthvI kI avadhi se kahIM bar3I ho sakatI hai parantu mRtyu vahA~ bhI hai| sAMsArika vizva se hamArA tAtparya una lokoM se hai jahA~ janma, mRtyu, jarA aura roga hotA hai aura alaukika vizva se hamArA tAtparya una lokoM se hai jahA~ janma, mRtyu, jarA aura roga nahIM hotA hai| jo buddhimAna haiM ve isa saMsAra ke kisI bhI loka meM pragati karane kI ceSTA nahIM karate haiN| yadi koI U~ce lokoM meM yAntrika vidhi se praveza karane kA prayatna karatA hai to usakI turanta mRtyu nizcita hai kyoMki yaha zarIra vAtAvaraNa kA itanA bar3A parivartana sahana nahIM kara sakatA hai| parantu yadi koI yoga vidhi se U~ce lokoM meM praveza karane kA prayAsa kare to use praveza karane ke lie upayukta zarIra mila jaayegaa| hama dekha sakate haiM ki yaha bAta isa pRthvI para bhI pradarzita hotI hai, hamAre lie samudra meM pAnI ke vAtAvaraNa meM rahanA sambhava nahIM hai aura na to jalacaroM ke lie isa pRthvI para rahanA sambhava hai| isa prakAra hama samajhate haiM ki isa pRthvI para bhI hara kisI ko kisI vizeSa sthAna para rahane ke lie, kisI vizeSa prakAra kA zarIra caahie| isI prakAra anya lokoM meM rahane ke lie bhI kisI vizeSa prakAra kA zarIra caahie| U~ce lokoM meM
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthvI kI apekSA zarIra adhika samaya taka jIvita rahatA hai aura U~ce lokoM (svarga loka) meM eka dina pRthvI ke chaH mahInoM ke barAbara hotA hai| isalie veda varNana karate haiM ki jo loga U~ce lokoM meM rahate haiM ve isa pRthvI ke dasa hajAra varSoM se bhI adhika samaya taka jIvita rahate haiM, phira bhI itanI lambI Ayu ke bAda bhI mRtyu hara eka kI pratIkSA karatI hai| yadyapi koI bIsa hajAra yA pacAsa hajAra yA lAkhoM varSa jIvita rahe, phira bhI isa saMsAra meM varSoM kI ginatI ho jAyegI aura mRtyu hogii| mRtyu ke caMgula se kaise baceM? yaha zikSA bhagavad gItA meM dI gaI hai| . na jAyate mriyate vA kadAcinnAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhuuyH| ajo nityaH zAzvato'yaM purANo na hanyate hanyamAne shriire|| (bha.gI. 2:20). "AtmA ke lie kabhI bhI janma yA mRtyu nahIM hai, eka bAra hokara aisA nahIM ho sakatA hai ki vaha na rhe| usakA janma nahIM hotA hai, ' vaha sanAtana hai, sadaiva rahane vAlA hai, na marane vAlA hai, pramukha hai| usakI hatyA nahIM hotI hai jabaki zarIra kI hatyA hotI hai| hama AtmA haiM aura isalie sanAtana haiN| to hama apane ko janma aura mRtyu ke viSaya meM kyoM pha~sAte haiM ? jo yaha prazna pUchatA hai vaha buddhimAna mAnA jAtA hai| jo loga kRSNa bhAvanA meM haiM ve loga bahuta buddhimAna haiM, kyoMki ve loga una lokoM meM jAne ke icchuka nahIM haiM jahA~ matya hotI hai| ve bhagavAna ke samAna zarIra pAne ke lie, lambI avadhi vAlA svargaloka kA jIvana bhI svIkAra nahIM kreNge| "Izvara: parama: kRSNaH sac cid Ananda vigrahaH" / sat ke mAne sanAtana, cit ke mAne pUrNa jJAna aura Ananda ke mAne pUrNa sukha hai| kRSNa bhagavAn Ananda ke sAgara haiM / yadi hama apane Apako isa saMsAra se kRSNa loka yA vaikuNTha loka meM le jAyeM to hameM usI prakAra kA sat cid Ananda zarIra milegaa| isalie jo kRSNa bhAvanAmaya haiM, unakA uddezya unakA mitra hai jo ki
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 isa saMsAra ke U~ce lokoM meM pragati karane kA prayAsa kara rahe haiN| .. hara eka kA AtmA sUkSma aura saccidAnanda hai| yoga kI siddhi isa bAta para nirbhara karatI hai ki isa AtmA ko sira ke UparI bhAga meM kaise le jaayeN| isa stara para Ane ke bAda yogI apane Apa ko apanI icchA ke anusAra isa saMsAra ke kisI bhI loka meM le jA sakatA hai| yadi yogI kI jijJAsA yaha jAnane kI hai ki candramA kisa prakAra kA hai to vaha vahA~ jA sakatA hai, yA yadi vaha U~ce lokoM meM jAne ko icchuka ho to vaha vahA~ bhI jA sakatA hai jaise yAtrI nyUyArka, kainar3A yA isa pRthvI ke anya nagaroM meM jAte haiM / isa pRthvI para kahIM bhI jAo, hara jagaha praveza kI AjJA aura AyAta-kara kI samAna vidhi milegii| isI prakAra sabhI sAMsArika lokoM meM janma, mRtyu, vRddhAvasthA aura bImArI ke siddhAnta dekhane ko mileNge| __"oma iti ekAkSaraM brahma" mRtyu ke samaya yogI 'om' zabda kA uccAraNa kara sakatA hai| om parama zabda dhvani kA saMkSipta rUpa hai| yadi yogI isa dhvani kA uccAraNa karatA hai aura kRSNa yA viSNu bhagavAn kA smaraNa (mAmanu-smaran) karatA hai to vaha sabase U~cI gati pAtA hai| yoga kI vidhi viSNu kA dhyAna karanA hai| nirvizeSavAdI bhagavAn ke kisI rUpa kI kalpanA karate haiM parantu vaiSNava kalpanA nahIM karate haiM balki vAstava meM dekhate haiN| yadi koI kalpanA kare yA vAstava meM dekhe, hara eka ko kRSNa bhagavAn ke rUpa para dhyAna lagAnA hogaa| ananyacetAH satataM yo mAM smarati nityshH| tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH / / (bha.gI. 8:14) "he pRthA ke putra ! jo sadaiva merA dhyAna karatA hai vaha mujhe bahuta saralatA se pA letA hai| kyoMki vaha sadaiva bhakti yoga meM vyasta hai|" jo capala jIvana, capala sukha aura capala suvidhAoM se santuSTa hai use buddhimAna nahIM mAnA jA sakatA hai, kama se kama bhagavad gItA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke anusAra to nhiiN| bhagavad gItA ke anusAra jinakI buddhi bahuta choTI hai ve asthAI cIjeM cAhate haiN| hama sanAtana haiM, ina asthAI cIjoM ke icchuka kyoM haiM ? koI bhI asthAI sthiti nahIM cAhatA hai| yadi hama kirAye ke makAna meM rahate haiM aura makAna mAlika makAna khAlI karane ko kahe to hameM duHkha hogA, parantu jaba hama acche makAna meM jAte haiM to hameM zoka nahIM hotA hai| yaha hamArA svabhAva hai, kyoMki hama sanAtana haiM, isalie hama sanAtana nivAsa sthAna cAhate haiN| hama maranA nahIM cAhate haiM kyoMki vAstava meM hama sanAtana haiM / hama vRddha honA aura bImAra honA bhI nahIM cAhate haiM kyoMki ye bAharI aura asthAI sthitiyA~ haiN| yadyapi hama jvara se duHkhI hone ke lie nahIM bane haiM phira bhI kabhIkabhI jvara AtA hai aura hameM ThIka hone ke lie cikitsA karavAnI par3atI hai aura sAvadhAniyA~ apanAnI par3atI haiN| cAra prakAra ke duHkha jaise jvara Adi ye saba isa bhautika zarIra ke kAraNa haiN| yadi kisI prakAra hama isa zarIra se nikala jAe~ to sabhI duHkhoM se chuTakArA pA leMge, jo isa zarIra ke sAtha haiN| nivizeSavAdiyoM ko isa zarIra se mukti pAne ke lie yahA~ kRSNa bhagavAn 'oma' zabda kA uccAraNa karane kI salAha de rahe haiM / isa prakAra unakA alaukika vizva meM jAnA nizcita ho jAtA hai| phira bhI, yadyapi ve alaukika vizva meM praveza karate haiM, ve vahA~ kisI vaikuNTha loka meM praveza nahIM kara sakate haiN| ve bAhara brahmajyoti meM rahate haiN| brahma jyoti kI tulanA sUrya ke prakAza se kI jA sakatI hai aura vaikuNTha loka kI tulanA sUrya loka se kI jA sakatI hai| vaikuNTha meM nirvizeSavAdI loga bhagavAn kI jyoti, brahma-jyoti meM rahate haiN| nirvizeSavAdI brahma jyoti meM saccidAnanda-jyoti kI bhA~ti rahate haiM aura isa prakAra brahma jyoti ina brahma ciMgAriyoM se bharI hotI hai| brahma stara meM mila jAne kA yahI artha hai| kisI ko yaha nahIM samajhanA cAhie ki brahma jyoti meM milane ke mAne brahma jyoti se eka ho jAne se hai ; hara ciMgArI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 kA apanA vyaktitva rahatA hai parantu nirvizeSavAdI vyakta rUpa nahIM cAhate haiM isalie ve brahma jyoti meM ciMgAriyoM ke rUpa meM pAye jAte haiM / jaise sUrya kA prakAza anekoM aNu jaise sUkSma aMzoM kA banA hai vaise hI brahma jyoti bhI anekoM AtmA rUpa ciMgAriyoM kI banI hai / kucha bhI ho, jIva hone ke kAraNa hama Ananda lenA cAhate haiM / sirpha astittva hI paryApta nahIM hai / hama Ananda cAhate haiM aura sAtha hI sAtha astittva bhI / apanI pUrNatA meM jIva tIna guNoM ke bane haiMsatya, jJAna aura Ananda / jo jIva brahma jyoti meM rahate haiM ve kucha samaya taka pUre jJAna ke sAtha brahma se mila gaye haiM, raha sakate haiM, parantu unheM vahA~ Ananda nahIM milatA hai kyoMki vaha cIja vahA~ nahIM hai / koI eka kamare meM kucha samaya taka hI raha sakatA hai aura koI pustaka par3ha kara yA kisI vicAra meM vilIna raha kara Ananda le sakatA hai parantu yaha sambhava nahIM hai ki vaha usa kamare meM varSoM taka rahe, nizcaya hI vaha sadaiva nahIM raha sakatA hai / isalie jo avyakta rUpa se parama satya meM mila jAte haiM unake lie isa saMsAra meM kucha saGgata pAne ke lie phira se girane kA bahuta avakAza hai| yaha zrImadbhAgavatam kA mata hai / avakAza meM yAtrA karane vAle yAtrI hajAroM mIla jA sakate haiM parantu yadi unheM anya lokoM meM vizrAma karane kI jagaha nahIM milegI to ve isa pRthvI para vApisa aayeNge| kisI bhI taraha vizrAma kI AvazyakatA hai| avyakta rUpa meM vizrAma anizcita hai| isalie zrImadbhAgavatam kahatA hai ki itanI ceSTA karane ke bAda bhI yadi nirvizeSavAdI AdhyAtmika vizva meM praveza kareM aura avyakta ekatA pAyeM taba bhI ve isa saMsAra meM phira se vApisa Ate haiM kyoMki unhoMne bhagavAn kI bhakti aura prema ko ThukarAyA hai| isalie jaba taka hama isa pRthvI para haiM hameM kRSNa bhagavAn kI sevA aura prema kA abhyAsa karanA sIkhanA cAhie / yadi hama ise sIkha leMge to vaikuNTha loka meM praveza kara sakate haiM / nirvizeSavAdiyoM kI paravyoma meM asthAI paristhiti hotI hai| akelepana ke kAraNa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve kucha saMga pAne kA prayAsa kreNge| kyoMki ve vyaktigata rUpa se bhagavAn kI saGgata nahIM karate haiM isalie unheM isa duniyA~ meM phira se Akara * ba~dhe hue jIvoM ke saMga meM rahanA hogaa| ___ isalie yaha bahuta hI mahatvapUrNa bAta hai ki hama apane svarUpa ko samajheM hama satyatA, pUrNa jJAna aura Ananda bhI cAhate haiN| jaba hama adhika samaya ke lie akele chor3a diye jAte haiM to hameM Ananda nahIM milatA hai aura taba hama isa saMsAra ke Ananda ko svIkAra karate haiN| kRSNa bhAvanA meM vAstavika Ananda milatA hai| isa saMsAra meM sAdhAraNatayA maithuna karanA hI sabase U~cA Ananda mAnA jAtA hai| yaha Ananda vaikuNTha meM kRSNa bhagavAna kI sannidhi ke Ananda kI vikRta chAyA hai| parantu hameM nahIM socanA cAhie ki vaha Ananda isa saMsAra ke maithuna ke Ananda jaisA hai| nahIM, vaha bhinna hai| parantu jaba taka vaikuNTha meM yugala jIvana nahIM hai taba taka usakI parachAI yahA~ nahIM ho sakatI hai| yahA~ yaha kevala vikRta parachAI hai parantu vAstavika jIvana vahA~ kRSNa bhagavAna meM hai jo ki sabhI AnandoM se pUrNa haiM / isalie sabase uttama vidhi kRSNa bhakti kA abhyAsa karanA hai jisase mRtyu ke bAda, hama vaikuNTha meM kRSNa loka aura kRSNa bhagavAna kI saGgata meM pahu~ca jaayeN| 'brahma saMhitA' meM kRSNa bhagavAna aura unake loka kA varNana isa prakAra hai: cintAmaNiprakarasadmanukalpavRkSalakSAvRteSu surabhIrabhipAlayantam / lakSmIsahasrazatasambhramasevyamAnaM govindamAdipuruSaM tamahaM bhajAmi / / . (brahma saMhitA 5:26) "maiM govinda kA bhajana karatA hU~ jo ki Adi puruSa haiM, sabake janmadAtA haiM jo saba icchAyeM pUrI karane vAlI surabhI gAyeM carA rahe haiM, jinakA nivAsa sthAna cintAmaNi ratnoM kA banA hai, jahA~ karor3oM icchA pUrI karane vAle (kalpa) vRkSa haiM, jahA~ saikar3oM aura hajAroM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ gopiyA~ yA lakSmIyA~ unakI Adara aura prema ke sAtha sevA kara rahI haiM" ___ yaha kRSNa loka kA varNana hai| ghara cintAmaNi-ratna ke bane hue haiN| jise bhI cintAmaNi patthara chUtA hai vaha turanta sonA bana jAtA hai| icchA kI pUrti karane vAle vRkSa (kalpa vRkSa) haiN| unase hara koI jo kucha bhI cAhatA hai le sakatA hai| isa saMsAra meM hameM Ama ke vRkSa se Ama milatA hai aura seva ke vRkSa se seva milatA hai parantu vahA~ koI kisI bhI vRkSa se koI bhI cIja le sakatA hai| isI prakAra vahA~ surabhI gAyeM haiM jo asImita dUdha de sakatI haiN| vaidika sAhitya meM vaikuNTha loka kA yaha varNana hai| ___ isa saMsAra meM hama janma, mRtyu aura anekoM prakAra ke duHkhoM se ba~dha gaye haiN| ina bhautika vaijJAnikoM ne indriyoM ke Ananda ke lie aura vinAza karane ke lie anekoM suvidhAjanaka cIjoM kA AviSkAra kara liyA hai parantu unhoMne vRddhAvasthA, bImArI aura mRtyujaisI samasyAoM kA koI bhI hala nahIM kiyA hai| ve kisI aise yantra kA AviSkAra nahIM kara sakate haiM jo ki vRddhAvasthA mRtyu aura bImArI ko roke / hama aisI cIja utpanna kara sakate haiM jo ki mRtyu ko bar3hAye parantu aisI cIja ko nahIM jo ki mRtyu ko roke| jo buddhimAna haiM ve phira bhI isa sAMsArika jIvana ke cAra prakAra ke duHkhoM se matalaba nahIM rakhate haiM balki vaikuNTha loka meM pragati se rakhate haiN| jo sadaiva samAdhi (nitya yuktasya yoginaH) meM rahatA hai vaha apanA dhyAna kisI anya cIja meM nahIM detA hai| vaha sadaiva samAdhi meM sthira rahatA hai| usakA mastiSka sadaiva kRSNa bhagavAna ke vicAra meM binA kisI vikSepa ke (ananya cetA: satatam) lagA rahatA hai| satatam se tAtparya kisI bhI jagaha kisI bhI samaya se hai| ____ bhArata meM maiM vRndAvana meM rahatA thA aura aba maiM amarIkA meM rahatA hU~ parantu isase yaha tAtparya nahIM hai ki maiM vRndAvana ke bAhara hU~ ; kyoMki yadi maiM sadaiva kRSNa bhagavAna ke viSaya meM socU~ to maiM kisI bhI sAMsArika upAdhi ke hone para bhI maiM vRndAvana meM huuN| kRSNa bhAvanA kA artha hai ki
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 meM rahe koI sadaiva kRSNa bhagavAna ke sAtha vaikuNTha meM, goloka vRndAvana aura sadaiva isa bhautika zarIra chor3ane kI pratIkSA karatA rhe| 'smarati nityazaH' ke mAne haiM lagAtAra yAda karanA aura jo lagAtAra kRSNa bhagavAna kA smaraNa karatA hai vaha saralatA se kRSNa bhagavAna ko kharIda letA hai - " tasyAham sulabha / " kRSNa bhagavAna svayaM kahate haiM ki ve isa bhakti yoga ke dvArA saralatA se kharIde jA sakate haiM / to hama anya vidhiyoM ko kyoM svIkAra kareM ? hama dina meM caubIsa ghaNTe "hare kRSNa hare kRSNa kRSNa kRSNa hare hare, hare rAma hare rAma rAma rAma hare hare" kA kIrtana kara sakate haiM / isake lie koI niyama yA vidhi nahIM hai / koI sar3aka para, relagAr3I meM, ghara meM yA kAryAlaya meM kIrtana kara sakatA hai| isameM koI kara yA koI vyaya nahIM hai / to kyoM na svIkAra kareM ?
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhautika saMsAra se mukti jJAnI aura yogI sAdhAraNatayA nirvizeSavAdI hote haiM aura yadyapi unheM mukti kA asthAI rUpa avyakta brahma jyoti meM praveza mila jAtA hai ; parantu zrImadbhAgavatam ke anusAra unakA jJAna zuddha nahIM mAnA gayA hai| ve parama satya ke stara meM brahmacarya kaThora tapasyAyeM aura dhyAna karake pahu~ca jAte haiM parantu jaisA ki pahale batAyA gayA hai ki ve isa saMsAra meM phira se gira jAte haiM kyoMki unhoMne kRSNa bhagavAna ke sAkAra rUpa ko gambhIratA se nahIM liyA hai| jaba taka koI kRSNa bhagavAn ke caraNAravinda kI pUjA nahIM karatA hai taba taka use sAMsArika stara meM utaranA pdd'egaa| isalie sabase Adarza tarIkA yaha hai, "maiM ApakA sevaka hU~ kRpA karake apanI sevA meM lgaaiye"| kRSNa bhagavAn ajita haiM yAnI ve jIte nahIM jA sakate haiN| koI bhagavAna ko nahIM jIta sakatA hai parantu zrImadbhAgavatam ke anusAra jisane aisA svabhAva banA liyA hai vaha bhagavAna para saralatA se vijaya pA sakatA hai| zrImadbhAgavatam bhI yaha salAha detA hai ki hameM bhagavAn ko nApane kI vyartha kI vidhi ko chor3a denA caahie| hama isa AkAza kI sImAoM taka ko nahIM nApa sakate haiM to paramezvara kA kyA khnaa| kRSNa bhagavAna kI lambAI aura caur3AI ko nApa lenA isa mana se sambhava nahIM hai aura jo isa sArAMza para pahu~ca gayA hai vaha vaidika sAhitya ke anusAra buddhimAna hai| hara eka ko bahuta hI namratA ke sAtha yaha samajhanA cAhie ki vaha isa vizva kA bahuta hI amahatvapUrNa aMza hai| hameM paramezvara ko apane sImita jJAna yA mAnasika kalpanAoM se samajhane kI ceSTAoM ko chor3a kara,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 namra bananA cAhie aura bhagavad gItA jaise zAstroM se tathA AtmadarzI puruSoM ke hoThoM se sunanA caahie| ___ bhagavad gItA meM arjuna bhagavAn ke viSaya meM kRSNa bhagavAn ke hoThoM se hI suna rahA hai| isa prakAra arjuna ne paramezvara ko samajhane kI vidhi 'namratA se sunane' kA udAharaNa upasthita kiyA hai| hamAre lie yahI yogya hai ki hama bhagavad gItA ko arjuna se yA unake upayukta pratinidhi, dainika jIvana meM karanA AnavAye hai| bhakta prAthanA karatA ha, "mare priya bhagavAn ! Apa ajita haiM, parantu isa vidhi se, sunane kI vidhi se Apa jIta lie gaye haiN|" bhagavAn ajita haiM parantu ve una bhaktoM dvArA jIta lie jAte haiM jinhoMne mAnasika tarka vitarka karane chor3a diye haiM, aura yogya vyakti se suna rahe haiN| _ 'brahma-saMhitA' ke anusAra jJAna pAne ke do mArga haiM-Aroha mArga - yA car3hatI huI vidhi aura avaroha mArga yAnI utaratI huI vidhi| car3hatI huI vidhi meM koI apane dvArA prApta kiye gaye jJAna se hI pragati karatA hai| isameM koI isa prakAra socatA hai "maiM kisI zAstra yA mahAtmAoM kI cintA nahIM karU~gA, maiM jJAna kI prApti dhyAna se yA vicAroM se pA lU~gA, ityaadi"| isa prakAra maiM bhagavAn ko samajha jaauuNgaa| dUsarI vidhi meM jJAna pahu~ce hue RSiyoM yA muniyoM se svIkAra karanA hai| bahma-saMhitA kahatI hai ki yadi koI car3hatI huI vidhi meM, havA yA mana kI gati se karor3oM varSa cale taba bhI vaha jJAna nahIM pA skegaa| usake lie yaha viSaya sadaiva samajhane meM kaThina aura acintya rhegaa| parantu yaha viSaya bhagavad gItA meM diyA gayA hai-ananya cetA:kRSNa bhagavAn kahate haiM ki namratA ke sAtha bhakti ke mArga meM binA haTe unakA smaraNa kro| jo isa prakAra kA bhajana karatA hai-tasyAham sulabha:-"maiM bahuta saralatA se pAyA jA sakatA huuN|" yaha vidhi hai| yadi koI dina meM caubIsa ghaNTe kRSNa bhagavAn ke lie kArya karatA hai
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 to kRSNa bhagavAn use nahIM bhUla sakate haiM / namra hokara hI vaha bhagavAn kA dhyAna AkarSita kara sakatA hai| jaisA hamAre guru mahArAja bhaktisiddhAnta sarasvatI kahA karate the, "bhagavAn ko dekhane kA prayatna mata kro| kyA ve naukaroM kI taraha hamAre sAmane Akara khar3e ho jAyeM kyoMki hama unheM dekhanA cAhate haiM ? yaha namratA kI vidhi nahI hai| hameM unheM prema aura sevA se Ane ke lie AbhArita karanA hogaa|" ___kRSNa bhagavAn ko pAne kI sahI vidhi mAnavatA ko caitanya mahAprabhu ne dI thI aura unake prathama ziSya rUpa gosvAmI ne isako sabase acchA samajha liyA thA / rUpa gosvAmI musalamAna rAjya meM mantrI the aura caitanya mahAprabhu ke ziSya banane ke lie rAjya mantrI kI padavI chor3a dI thii| jaba ve sarvaprathama mahAprabhu ko dekhane gaye the taba ve nimnalikhita zloka kA udAharaNa karate hue unake samIpa pahu~ce the : namo mahA vadAnyAya kRssnnpremprdaayte| kRSNAya kRSNacaitanyanAmne goratviSe namaH / / . "caitanya mahAprabhu jo ki anya sabhI avatAroM se sabase adhika dayAlu haiM yahA~ taka ki kRSNa bhagavAn se bhI kyoMki ve binA kisI bheda ke kRSNa ke zuddha prema kA vitaraNa kara rahe haiM jisakA pahale kisI aura ne nahIM kiyA hai| maiM unake caraNoM meM zaraNa letA huuN|" ___ rUpa gosvAmI ne caitanya mahAprabhu ko bahuta dayAvAna puruSa kahA thA kyoMki ve sabase mUlyavAna cIja-kRSNa prema ko bahuta saralatA se bA~Ta rahe haiN| hama saba kRSNa bhagavAn ko cAhate haiM aura unakI khoja meM lage haiN| kRSNa bhagavAn sabase jyAdA AkarSaka haiM, sabase adhika sundara haiM, sabase jyAdA aizvarya vAle haiM, sabase jyAdA zaktizAlI haiM aura sabase adhika jJAnI haiN| inhIM cIjoM ko pAne kA hama prayatna kara rahe haiN| hama sundara zaktizAlI jJAnI aura dhanavAna ko DhU~r3ha rahe haiN| kRSNa bhagavAn ina cIjoM ke sarovara haiM isalie hameM kevala apane dhyAna ko unakI ora le jAne kI AvazyakatA hai aura hameM hara cIja
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mila jaayegii| hara cIja-jisakI bhI hameM icchA hai| kRSNa bhAvanA kI vidhi se hamAre hRdaya kI sabhI icchAoM kI pUrti ho jaayegii| jisakI kRSNa-bhAvanA meM mRtyu hotI hai, jaisA ki pahale kahA gayA hai usake lie kRSNa loka meM, jahA~ kRSNa bhagavAn nivAsa karate haiM, jAnA nizcita hai| isa bAta para koI prazna pUcha sakatA hai ki vahA~ jAne se kyA lAbha hai ? isakA uttara kRSNa bhagavAn ne svayaM hI diyA hai: "mAmupetya punarjanma duHkhaalymshaashvtm| . nApnuvanti mahAtmAnaH saMsiddhi paramAM gatAH / / (bha.gI. 8:15) "mujhe pAne ke bAda, mahAn AtmAyeM, jo bhakti yogI haiM, ve isa duHkhoM se bhare tathA anitya saMsAra meM phira vApisa nahIM Ate haiN| kyoMki unheM sabase uttama siddhi prApta ho gaI hai|" ___ isa saMsAra kI sRSTi karane vAle, kRSNa bhagavAn ne ise duHkhoM se pUrNa sthAna batAyA hai-duHkhaalyN| to hama ise ArAma dAyaka kaise banA sakate haiM ? kyA isa ADambarI vijJAna kI pragati se isa saMsAra ko ArAmadAyaka banAnA sambhava hai ? nahIM yaha sambhava nahIM hai| yahA~ taka ki isake pariNAma meM hama yaha bhI nahIM jAnanA cAhate haiM ki asalI duHkha kyA hai| jaisA ki pahale batAyA gayA hai ki duHkha janma, mRtyu, vRddhAvasthA aura bImArI haiM aura hama ise hala nahIM kara pAte haiM, hama ise TAlane kA prayatna karate haiN| vijJAna ke pAsa ina du:khoM kI samasyAkoM kA, jo hameM sadaiva kaSTa dete haiM, koI hala nahIM hai| isake viparIta ve hamAre dhyAna ko havAI jahAja aura aNu bamba banAne kI ora le jAte haiN| ina samasyAoM kA hala bhagavad gItA meM diyA gayA hai : yadi koI kRSNa bhagavAna kA dhAma pA le to use isa janma aura mRtyu vAlI dharatI meM phira vApisa nahIM AnA hotA hai| hameM yaha samajhane kA prayatna karanA cAhie ki yaha jagaha duHkhoM se pUrNa hai| isako samajhane ke lie kucha ucca buddhimattA caahie| kutte, billI aura sUara nahIM samajha sakate
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 haiM ki ve duHkha pA rahe haiN| manuSyoM ko vicArazIla jAnavara kahate haiM parantu usakI vicArazIlatA kA upayoga duHkhoM se mukti pAne kI jagaha, jAnavaroM ke guNoM ko bar3hAne meM lagAyA jAtA hai| yahA~ kRSNa bhagavAna sApha-sApha kahate haiM ki jo unake pAsa pahu~ca jAtA hai vaha duHkha pAne ke lie phira janma nahIM letA hai| ve mahAn AtmAe~ jo unake pAsa gaye haiM, unheM jIvana kI sabase bar3I siddhi mila gaI haijo hara jIvoM ko duHkhoM se chuTakArA dilAtI hai| kRSNa bhagavAn aura sAmAnya vyakti meM eka bhinnatA yaha hai ki sAmAnya vyakti eka samaya meM eka sthAna para hI ho sakatA hai parantu kRSNa bhagavAn sAre vizva meM hara jagaha eka hI samaya para upasthita ho sakate haiM aura sAtha-sAtha apane loka meM bhI / alaukika jagat meM kRSNa bhagavAn kA loka, go-loka vRndAvana kahalAtA hai| bhArata meM vRndAvana vahI alaukika go-loka vRndAvana pRthvI para utara kara AyA hai| jaba kRSNa bhagavAn apanI antaraGga zakti se utara kara Ate haiM to unakA nivAsa sthAna bhI pRthvI para utara kara AtA hai| dUsare zabdoM meM kRSNa bhagavAn jaba isa pRthvI para utarate haiM to ve kisI vizeSa jagaha meM hI Ate haiN| aura usI samaya kRSNa bhagavAn apane nivAsa sthAna vaikuNTha ke alaukika vAtAvaraNa meM bhI rahate haiN| isa zloka meM kRSNa bhagavAn ghoSaNA karate haiM ki jo unake nivAsa sthAna vaikuNTha meM AtA hai use isa saMsAra meM phira janma nahIM lenA hotA hai| aise vyakti ko mahAtmA kahate haiN| pAzcAtya deza meM mahAtmA zabda sAdhAraNatayA mahAtmA gA~dhI se sambandhita mAnA jAtA hai| parantu hameM samajhanA cAhie ki mahAtmA rAjakIya netAoM kI upAdhi nahIM hai| balki mahAtmA se tAtparya prathama zreNI ke kRSNa bhAvanAmaya vyakti se hai jo ki kRSNa loka jAne ke yogya hai| mahAtmA kI pUrNatA yaha hai ki manuSya yoni ke jIvana aura prakRti kI dena kA upayoga janma aura mRtyu ke cakra se mukti pAne ke lie krnaa|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 buddhimAna vyakti jAnatA hai ki vaha duHkha nahIM cAhatA hai parantu ye duHkha usa para bala pUrvaka DAle jAte haiN| jaisA ki pahale batAyA gayA hai ki hama sadaiva mana, zarIra, prAkRtika kriyAyeM aura anya jIvoM dvArA duHkhamaya sthiti meM rahate haiN| yahA~ sadaiva kisI na kisI prakAra kA duHkha hamAre Upara AtA hai| yaha saMsAra duHkha ke lie hI banA hai: jaba taka duHkha nahIM hotA hai taba taka hama kRSNa bhAvanA meM nahIM A sakate haiN| duHkha to vaha zakti hai, jo hameM kRSNa bhAvanA meM pragati karane meM sahAyatA detI hai| agara koI buddhimAna vyakti ho to vaha prazna karatA hai ki ye duHkha usake Upara balapUrvaka kyoM DAle jAte haiM ? lekina Adhunika saMskRti kA svabhAva hai, "mujhe duHkha pAne do| duHkha ko mAdaka vastuoM kA sevana karake Avarita kara deN| basa yhii|" parantu jaise hI mAdakatA kA prabhAva samApta hotA hai duHkha vApisa A jAte haiN| jIvana ke duHkhoM kI samasyA kA hala ADambarI mAdakatA se nahIM hotaa| samAdhAna to kRSNa bhAvanA se hotA hai| - koI yaha kaha sakatA hai ki kRSNa bhagavAna ke bhakta kRSNa loka meM praveza karane kA prayatna kara rahe haiM aura hamArI icchA candramA taka jAne kI hai| kyA candramA para jAnA siddhi nahIM hai ? jIvoM meM anya lokoM kI yAtrA karane kA svabhAva sadaiva hI hai| jIva kA eka nAma 'sarvagata' hai jisake mAne hai jo hara jagaha jAnA cAhatA hai| yAtrA karanA jIvoM ke svabhAva ke antargata hai| candramA meM jAne kI icchA koI navIna icchA nahIM hai| yogI bhI U~ce lokoM meM jAne ke icchuka haiM parantu bhagavad gItA kahatI hai ki isase koI bhalAI nahIM hai| AbrahmabhuvanAllokAH punraavrtino'rjun| mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyte|| (bha.gI. 8:16) "isa saMsAra meM sabase U~ce loka (brahma loka) se lekara sabase nIce loka (pAtAla loka) taka sabhI jagaha duHkhoM ke sthAna haiM, jahA~ bAra-bAra janma aura mRtyu hotI hai| parantu he kuntI ke putra ! jo mere
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 dhAma ko pA letA hai vaha phira janma nahIM letA hai| isa vizva kA vibhAjana U~ce, madhyama aura nIce lokoM meM hai| pRthvI ko madhyama lokoM kA sadasya mAnA jAtA hai| kRSNa bhagavAna kahate haiM ki yadi koI sabase U~ce loka, jise brahma loka kahate haiM, usameM pahu~ca jAye phira bhI vahA~ bhI janma aura mRtyu kA cakra calatA hai| vizva ke hara loka jIvoM se pUrNa haiM / hameM yaha nahIM socanA cAhie ki hama yahA~ haiM aura anya loka khAlI haiN| apane anubhava se hama dekha sakate haiM ki isa pRthvI meM koI sthAna jIvoM se khAlI nahIM hai| yadi hama bhUmi ko gaharA khodeM to hama kIr3e pAyeMge, yadi hama pAnI meM nIce jAyeM to machaliyA~ pAyeMge aura yadi hama AkAza meM jAe~ to bahuta sArI cir3iyA~ mileNgii| to yaha sArAMza nikAlanA ki anya lokoM meM koI jIva nahIM hai, yaha kaise sambhava hai ? parantu kRSNa bhagavAn kahate haiM ki yadi hama una lokoM meM pahu~ceM jahA~ mahAn devatA loga rahate haiM, phira bhI vahA~ hamArI mRtyu hogii| punaH kRSNa bhagavAn doharAte haiM ki jo-unake loka meM pahu~ca jAtA hai, vaha phira janma nahIM letA hai| hameM Ananda aura jJAna se pUrNa sanAtana jIvana pAne ke lie gambhIra honA caahie| hama bhUla gaye haiM ki yahI vAstava meM hamAre jIvana kA uddezya hai aura yahI vAstavika svArtha hai| hama kyoM bhUla gaye haiM ? hama kevala sAMsArika camaka-U~ce bhavana, bar3e kAryAlaya, rAjanaitika krIr3A ke dhokhe meM ba~dha gaye haiM jabaki hama samajhate haiM ki hama kitanI hI bar3I imArateM kyoM na banA leM, hama vahA~ ananta samaya taka nahIM raha sakate haiN| hameM apanI zakti ko bar3e-bar3e kArakhAne yA zahara banAne meM naSTa nahIM karanA cAhie, kyoMki yaha hameM prakRti ke bandhana meM aura baaNdhegii| hameM apanI zakti kA upayoga kRSNa bhAvanA meM pragati karake kRSNa loka jAne ke lie karanA caahie| kRSNa cetanA eka dhArmika siddhAnta mAtra yA AdhyAtmika pratikriyA mAtra hI nahIM hai, balki yaha jIva kA atyanta aparihArya aMza (aGga) hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 paravyoma-bhagavad dhAma kA AkAza ___ yadi isa vizva ke U~ce lokoM meM bhI janma aura mRtyu hai to mahAn yogI vahA~ jAne kI kyoM ceSTA karate haiM ? yadyapi.unake pAsa anekoM siddhiyA~ hotI haiM, phira bhI yogiyoM meM bhautika jIvana kI suvidhAoM kA Ananda lene kA svabhAva hotA hai| U~ce lokoM meM bahuta lambI avadhi kA jIvana sambhava hotA hai| ina lokoM ke samaya kI gaNanA kRSNa bhagavAn ne bhagavad gItA meM dI hai : . sahasrayugaparyantamaharyadbrahmaNo viduH / rAtriyugasahasrAntAM te'horAtravido janA : / / (bha.gI. 8:17) ___ "manuSya loka ke hisAba se brahmA kA eka dina hajAra yugoM kA hotA hai aura aisI hI unakI rAtri hotI hai|" ___ eka yuga 43 lAkha varSa kA hotA hai| isa saMsthA ko eka hajAra se guNA karake hameM brahma loka meM brahmA ke bAraha ghaNToM kA jJAna hotA hai| isI prakAra ke dUsare bAraha ghaNTe brahmA kI rAtri hotI hai| aise tIsa dina eka mahInA hote haiM aura bAraha mahIne eka varSa hotA hai aura brahmA aise sau varSoM taka jIvita rahate haiN| aise lokoM meM jIvana vAstava meM bahuta lambA hotA hai parantu aise araboM varSoM ke uparAnta bhI brahma loka ke jIvoM ko mRtyu kA sAmanA karanA par3atA hai| jaba taka hama isa saMsAra se pare ke loka meM nahIM jAte haiM, mRtyu se koI bacAva nahIM hai| avyaktAdvyaktayaH sarvAH prbhvntyhraagme| rAtryAgame pralIyante ttraivaavyktsNjnyke| (bha.gI. 8:18)
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ / - "jaba brahmA kA dina pragaTa hotA hai sabhI jIva vyakta ho jAte haiM aura brahmA kI rAtri meM phira se unakA nAza hotA hai|" - brahmA ke dina ke anta meM sabhI nIce ke loka pAnI se Dhaka jAte haiM aura unake sabhI jIvoM kA vinAza ho jAtA hai| isa pralayaM ke bAda brahmA kI rAtri samApta hone ke bAda prAta: kAla jaba brahmA sokara uThate haiM taba phira se sRSTi hotI hai aura sabhI jIva utpanna ho jAte haiN| isa prakAra sRSTi aura pralaya isa saMsAra kA svabhAva hai| bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA prliiyte| rAtryAgame'vazaH pArtha prabhavantyaharAgame / / (bha.gI. 8:16) _ "o pRthA ke putra ! bAra-bAra dina AtA hai aura sabhI jIva kriyAoM meM laga jAte haiM aura phira rAtri AtI hai aura sabhI jIvoM kA lAcArI se vinAza ho jAtA hai|" yadyapi jIva pralaya nahIM cAhate haiM phira bhI pralaya AyegI aura sabhI lokoM meM bAr3ha AyegI jisase una lokoM ke sabhI jIva brahmA kI rAtri meM pAnI meM DUbe rheNge| parantu jaise hI dina AtA hai pAnI calA jAtA hai| parastasmAttu bhAvo'nyo'vyakto'vyaktAtsanAtanaH / yaH sa sarveSu bhUteSu nazyatsu na vinazyati / / ' (bha.gI. 8:20) "lekina eka dUsarI prakRti bhI hai jo sanAtana hai, vaha isa vyakta aura avyakta bhUtoM se pare hai| vaha parama hai aura kabhI naSTa nahIM hotI hai| jaba isa saMsAra meM saba cIja kA vinAza ho jAtA hai taba bhI vaha mAtra vaisA hI rahatA hai jaisA thaa|" - hama isa bhautika vizva kI sImAoM kI gaNanA nahIM kara sakate haiM parantu hamAre pAsa vaidika mAhitI hai jisase mAlUma hotA hai ki sampUrNa sRSTi meM karor3oM loka haiM aura ina sAMsArika lokoM ke pare
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA AkAza hai jo parama hai| vahA~ sabhI loka sanAtana haiM aura sabhI jIvoM kA jIvana sanAtana hai| isa zloka meM 'bhAvaH' zabda ke mAne prakRti hai aura yahA~ dUsarI prakRti bhI batAI gaI hai| isa saMsAra meM hameM do prakRtiyoM kA anubhava hai| jIva AtmA hai aura jaba taka ve isa bhautika zarIra ke andara hai zarIra calatA hai aura jaise hI yaha jIva arthAta AtmA zarIra chor3a detA hai zarIra cala nahIM sakatA hai| parama prakRti ko kRSNa bhagavAn kI antaraGgA prakRti kahate haiM aura isa bhautika vizva ko bahiraGgA prakRti kahate haiN| isa sAMsArika prakRti ke bAhara antaraGgA prakRti hai jo ki sarvathA parama hai| isako prAyogika jJAna se nahIM samajhA jA sakatA hai| hama dUradarzI yantra se karor3oM tAre dekha sakate haiM parantu hama unake samIpa nahIM pahu~ca sakate haiM / hameM apanI sImA samajhanI caahie| yadi hama isa bhautika vizva ko apane prAyogika jJAna se nahIM samajha sakate haiM to bhagavAna unake rAjya ko samajhane kI kyA sambhAvanA? yaha prAyogika rUpa se asambhava hai| hameM bhagavad gItA sunakara hI samajhanA hogaa| hama prAyogika vidhi se nahIM samajha sakate haiM ki hamAre pitA kauna haiM; hameM apanI mA~ ke zabdoM ko sunanA hogA aura vizvAsa karanA hogaa| yadi hama vizvAsa nahIM karate haiM to jAnane kI koI vidhi nahIM hai| yadi hama kRSNa bhAvanA ke abhyAsa meM lage raheM to kRSNa bhagavAn aura unake alaukika dhAma ke sabhI samAcAra prakAzita ho jaayeNge| ___'paraH tu bhAvaH' ke mAne haiM parama prakRti aura avyakta ke mAne hai jise hama nahIM dekha sakate haiN| hama dekha sakate haiM ki yaha bhautika vizva pRthvI, sUrya, tAroM aura anya lokoM kA banA hai| isa vizva ke bAhara dUsarI prakRti hai jo sanAtana hai| 'avyaktAt snaatnH|' isa prakRti kA prArambha hai aura anta hai, parantu parama prakRti sanAtana hai| na to usakA prArambha hI hai aura na anta hii| yaha kaise sambhava hai ? jaba bAdala AkAza meM AtA hai to aisA lagatA hai ki usane sampUrNa AkAza ko Dhaka liyA hai
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ parantu vAstava meM bAdala bahuta choTA hai aura usane sampUrNa AkAza ke bahuta hI choTe aura mahatvahIna aMza ko DhakA hai| kyoMki hama itane choTe haiM ki yadi bAdaloM dvArA kucha sau mIla taka Dhake jAte haiM to hameM pratIta hotA hai ki sampUrNa AkAza DhakA hai| isI prakAra sampUrNa bhautika vizva ananta paravyoma meM (vaikuNTha meM) eka choTe se mahatvahIna bAdaloMke Tukar3e jaisA hai| yaha bhautika vizva mahattattva ke andara ba~dhA hai| jaise bAdaloM kA prArambha aura aMta hotA hai usI prakAra isa bhautika vizva kA prArambha aura aMta hotA hai, jaba bAdala haTa jAte haiM AkAza sApha ho jAtA hai to hama hara cIja ko sApha-sApha dekha sakate haiN| isI prakAra . zarIra jIvAtmA para bAdaloM kI taraha bahatA hai| vaha kucha samaya rahatA hai; kucha vaisI hI cIjeM utpanna karatA hai, sar3atA hai aura anta meM samApta ho jAtA hai| kisI sAMsArika kriyA ko jise hama dekhate haiM usameM cha: parivartana hote haiM-vaha utpanna hotI hai, bar3hatI hai, kucha samaya taka rahatI hai, kucha vaisI cIjeM utpanna karatI hai, sar3atI hai aura samApta ho jAtI hai| kRSNa bhagavAn kahate haiM ki bAdala jaisI parivartanazIla prakRti ke pare alaukika prakRti hai, jo sanAtana hai| isake atirikta jaba yaha sAMsArika prakRti samApta ho jAyegI taba vaha 'avyaktAt sanAtana' rhegaa| vaidika sAhitya meM isa saMsAra aura vaikuNTha ke viSaya meM anekoM vivaraNa haiN| zrImadbhAgavatam ke dUsare skandha meM vaikuNTha loka aura usake nivAsiyoM kA varNana hai| yahA~ taka mAhitI hai ki vaikuNTha meM alaukika vimAna haiM aura mukta jIva ina lokoM meM AkAza kI bijalI kI taraha tejI se yAtrA bhI kara sakate haiN| jo bhI cIja hama yahA~ dekhate haiM vaha vAstavikatA meM vahA~ lAI jA sakatI hai| isa saMsAra meM hara cIja vaikuNTha kI vikRta parachAIM yA nakala jaisI hai| jaise sinemA meM hama kevala vAstavika. cIja kI parachAIM yA chavi dekhate haiN| zrImadbhAgavatam meM likhA hai ki yaha saMsAra dravyoM kA saMyoga hai jo vAstavikatA ke AdhAra para usake jaisA banA hai| jaise dukAna kI khir3akI para lar3akI kI mUrti vAstavika
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ lar3akI jaisI hotI hai| hara vyakti jAnatA hai ki mUrti banAvaTI hai| zrIdhara svAmI kahate haiM ki kyoMki vaikuNTha satya hai, isalie yaha saMsAra jo usakI parachAIM hai satya lagatA hai| hameM satya ke mAne jAnanA cAhiesatya ke mAne vaha sthiti hai jo samApta nahIM kI jA sakatI hai, satya se tAtparya sanAtana se hai: nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate stH|| ubhayorapi dRsstto'ntstvnyostttvdrshibhiH|| . . (bha.gI. 2 :16) . "jo satya ke darzaka haiM unhoMne sArAMza nikAlA hai ki jo asatya hai vaha raha nahIM sakatA hai aura jo satya hai usakA vinAza nahIM ho sakatA hai|" tattvarziyoM ne yaha sArAMza donoM prakRtiyoM kA adhyayana karake hI nikAlA hai| vAstavika Ananda kRSNa bhagavAna meM hai aura yaha sAMsArika Ananda jo asthAI hai vaha vAstavika nahIM hai| jo cIjoM ko sahI taraha se dekha sakate haiM ve parachAIM ke Ananda meM bhAga nahIM lete haiN| manuSya jIvana kA vAstavika uddezya vaikuNTha loka jAnA hai, parantu jaisA zrImadbhAgavatam batAtA hai ki adhikAMza loga isa viSaya meM kucha nahIM jAnate haiN| manaSya jIvana satya ko samajhane ke lie aura usameM praveza karane ke lie banA hai| sabhI vaidika sAhitya yahI zikSA dete haiM ki andhakAra meM mata rho| isa saMsAra kA svabhAva andhakAramaya hai, parantu vaikuNTha loka sadaiva prakAzita hai yadyapi vahA~ bijalI yA agni kA prakAza nahIM hai| bhagavad gItA ke pandrahaveM adhyAya meM kRSNa bhagavAn saMketa karate haiM ki na tadbhAsayate sUryo na zazAGko na pAvakaH / yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama / / . (bha.gI. 15:6) "merA nivAsa sthAna sUrya, candramA yA vidyuta se prakAzita nahIM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 hotA hai aura jo vahA~ pahu~ca jAtA hai vaha isa saMsAra meM phira vApisa nahIM AtA hai|" vaikuNTha loka ko avyakta kahate haiM kyoMki use isa sAMsArika indriyoM se nahIM dekhA jA sakatA hai| avyakto'kSara ityuktastamAhuH paramAM gatim / yaM prApya na nivartante taddhAma paramaM mama // (bha.gI. 8:21) "ye parama nivAsa sthAna avyakta aura na nAza hone vAlA kahalAtA hai yahI parama uddezya hai| jaba koI vahA~ jAtA hai vaha phira vApisa nahIM AtA hai| yaha merA parama dhAma hai|" - isa zloka meM mahAn yAtrA kI ora saMketa hai| hameM bAharI AkAza meM cheda karake bAhara jAne yogya honA hogA, phira isa sAMsArika vizva ko pAra karake, isake AvaraNoM meM cheda karake vaikuNTha meM praveza karanA hogaa| isa pRthvI se kucha hajAra mIla bAhara jA kara phira vApisa Ane kA koI prazna nahIM hai| aisI yAtrA koI vIratA pUrNa nahIM hai| hameM sampUrNa sAMsArika vizva ko pAra karanA hogaa| hama yaha yAtrA havAI jahAja se nahIM kara sakate haiM balki kRSNa bhAvanA se kara sakate haiN| jo kRSNa bhAvanA meM masta haiM, jo mRtyu kAla meM kRSNa bhagavAn ke viSaya meM socate haiM ve turanta vahA~ pahu~ca jAte haiN| yadi hama vaikuNTha jAnA cAhate haiM aura pUrNa jJAnamaya sanAtana Anandamaya jIvana pAnA cAhate haiM to hameM sac cid Ananda zarIra abhI hI utpanna karanA hogaa| yaha kahA gayA hai ki kRSNa bhagavAn kA zarIra sac cid Ananda hai- "Izvara: paramaH kRSNaH sac cid Ananda vigrahaH" -hamAre pAsa aisA. hI sanAtana, jJAna aura Ananda se pUrNa zarIra hai parantu vaha bahuta choTA hai aura bhautika pozAka se Avarita hai| kisI bhI prakAra yadi hama isa asatya pozAka . ko chor3ane yogya ho jAyeM to hama vaikuNTha pahu~ca skeNgeN| yadi eka bAra hama vahA~ pahu~ca jAyeM to vApisa AnA jarUrI nahIM hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara eka ko usa parama dhAma kRSNa loka meM jAne kA prayAsa karanA caahie| bhagavAn svayaM vApisa bulAne Ate haiM, nirdezana ke lie pustakeM . dete haiM aura apane pratinidhiyoM ko bhejate haiN| hameM manuSya jIvana meM isI dI huI suvidhA kA upayoga karanA caahie| jo isa parama nivAsa sthAna meM pahu~ca jAtA hai to phira tapasyA, brahmacarya, yoga ityAdi vidhiyoM kI AvazyakatA nahIM rahatI hai aura jo vahA~ nahIM pahu~ca pAte haiM unakA sabhI tapasyAyeM aura brahmacarya meM vyartha samaya naSTa karanA hai| manuSya yoni meM hI isa lAbha ko lene kA suavasara hai aura isa rASTra ke mAtApitA, guru, rakSaka kA kartavya hai ki jinhoMne manuSya yoni pA lI hai unheM jIvana kI isa pUrNatA meM pragati kraayeN| kevala khAnA, sonA, maithuna karanA aura kutte billI kI bhA~ti lar3anA hI sabhyatA nahIM hai| hameM isa manuSya yoni ke jIvana kA sadupayoga karanA cAhie aura isa jJAna kA lAbha uThAkara dina meM caubIsa ghaNTe kRSNa bhagavAn ke smaraNa meM lagA kara kRSNa bhAvanA meM vyasta rahanA cAhie aura mRtyu ke samaya turanta vaikuNTha jAnA caahie| pUraSaH sa para: pArtha bhaktyA lbhystvnnyyaa| yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvamidaM tatam / / (bha.gI. 8:22) "bhagavAn param puruSa, jo sabase mahAn haiM, kevala ananya bhakti se hI pAye jA sakate haiN| yadyapi ve apane nivAsa sthAna meM haiM phira bhI ve saba jagaha upasthita haiM aura hara cIja unameM haiN| yadi hama saba parama nivAsa sthAna jAne ke icachuka haiM to vidhi yahA~ dI gaI hai-vaha bhakti hai| bhakti ke mAne haiM bhagavAn kI namratA ke sAtha sevA krnaa| bhakti kI dhAtu 'bhaj' zabda meM hai jisake mAne sevA karanA hai| bhakti kI paribhASA nArada paJcarAtra meM dI gaI hai "sabhI upAdhiyoM se mukti|" yadi koI sabhI upAdhiyoM jo ki pavitra AtmA ko moha meM rakhatI hai, jo ki zarIra se utpanna hotI hai aura zarIra ke
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37. parivartita hone para parivartita hotI hai, unase mukti pAne kA nizcaya karatA hai, to vaha bhakti pA letA hai / bhakti ke mAne samajha kara anubhava karanA hai ki vaha pavitra AtmA hai bhautika zarIra nahIM hai / hamArA svarUpa yaha zarIra nahIM hai jo ki AtmA kA AvaraNa hai parantu vAstavika svarUpa 'dAsa' hai - kRSNa bhagavAn kA sevaka / jaba koI isa vAstavika pahacAna meM sthira hotA hai aura kRSNa bhagavAn kI sevA meM lagA rahatA hai to use bhakta kahate haiM / 'hRSIkeNa hRSIkeza sevenam' - jaba hamArI indriyA~ sAMsArika upAdhiyoM se mukta hoM taba hama unheM indriyoM ke svAmI hRSIkeza kRSNa bhagavAn kI sevA meM upayoga kareMge / rUpa gosvAmI kahate haiM ki hameM kRSNa bhagavAn kI sevA unake hita ke lie karanI cAhie / sAdhAraNatayA hama bhagavAn kI sevA kucha sAMsArika uddezya yA lAbha ke lie karate haiM / yadyapi jo bhagavAn ke pAsa sAMsArika bhalAI ke lie jAtA hai vaha unase kahIM acchA hai jo bhagavAn ke pAsa kabhI nahIM jAte haiM parantu hameM sAMsArika hita kI icchA se mukta honA caahie| hamArA uddezya kRSNa bhagavAn ko samajhanA honA cAhie / yadyapi kRSNa bhagavAn ananta haiM aura unheM samajhanA sambhava nahIM hai parantu jo bhI hama samajhate haiM hameM use svIkAra karanA caahie| bhagavad gItA vizeSa rUpa se hamAre samajhane ke lie dI gaI hai / isa prakAra jJAna lene se, hameM jAnanA cAhie ki kRSNa bhagavAn prasanna hote haiM, aura unake Ananda ke lie unake hita ke sAtha unakI sevA karanI cAhie / kRSNa bhAvanA eka vijJAna hai jisameM ananta sAhitya hai aura inakA upayoga hameM bhakti pAne ke lie karanA cAhie / 'puruSaH sa paraH' alaukika loka meM paramezvara parama puruSa ke rUpa meM haiN| vahA~ agaNita svayaM prakAzita loka haiM aura hara eka meM kRSNa bhagavAn kA eka viSNu rUpa nivAsa karatA hai / ve cAra hAtha vAle haiM aura unake agaNita nAma haiM / ve pUrNa puruSa haiM, nirvizeSa nahIM haiM / ye puruSa kevala bhakti se hI pAye jA sakate haiM, paDakAra vicAroM, mAnasika
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 tukabandI yA zArIrika kasaratoM se nahIM balki binA karma phala kI icchA vAlI bhakti se hI pAye jA sakate haiN| puruSa kyA hai ? parama puruSa kaise haiM ? 'yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvaM idam tatam'-hara cIja aura hara jIva unake andara haiM parantu ve unake bAhara haiM saba jagaha upasthita haiN| yaha kaise hai ? ve ThIka sUrya kI bhA~ti haiM jo eka sthAna para sthira hai parantu phira bhI vaha apanI kiraNoM se hara jagaha upasthita hai| yadyapi bhagavAn apane parama nivAsa sthAna meM haiM parantu unakI zaktiyA~ saba jagaha vistRta haiN| na ve apanI vibhUti se hI bhinna haiM jaise sUrya aura usakI kiraNa eka dUsare se bhinna nahIM haiN| kyoMki kRSNa bhagavAn aura unakI zakti vibhinna nahIM hai isalie yadi hama bhakti yoga meM pragati kara leM to hama kRSNa bhagavAn ko hara jagaha dekha sakate haiN| premAMjanacchurita bhakti vilojnen| santaH sadaiva hRdayeSu vilokayanti / / . (brahma saMhitA 5:38). "maiM Adi paramapuruSa govinda kI pUjA karatA hU~ jinheM ananya bhakta jinakI A~kheM bhagavAn ke prema ke kAjala se bharI hotI haiM ve unheM apane hRdaya meM dekhate haiN|" ____ jo bhagavAn ke prema se bhare hote haiM ve bhagavAn ko lagAtAra apane samakSa dekhate haiN| aisA nahIM hai ki kala rAtri ko hamane bhagavAn ko dekhA thA aura aba ve nahIM haiN| nahIM, jo kRSNa bhAvanAmaya haiM unake lie bhagavAn sadaiva upasthita haiM aura lagAtAra dekhe jA sakate haiN| hameM dekhane ke lie yogya A~kheM banAnI haiN| isa sAMsArika bandhana ke kAraNa tathA ina bhautika indriyoM ke ' AvaraNa ke kAraNa hama nahIM samajha sakate haiM ki AtmA kyA hai, parantu yaha ajJAna hare kRSNa ke kIrtana kI vidhi se haTAyA jA sakatA hai| yaha kaise hai ? sotA huA vyakti zabda kI dhvani se jagAyA jA sakatA hai|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyapi manuSya pUrI taraha se acetana ho yA so rahA ho, vaha na dekha sakatA ho, na anubhava kara sakatA ho, na sUMgha sakatA ho ityAdi- parantu sunane kI indriyA~ itanI prabhAva zAlI haiM ki sotA huAM vyakti kevala zabda dhvani se hI jagAyA jA sakatA hai| isI prakAra AtmA jo sAMsArika sparza kI nidrA ke vaza meM hai vaha hare kRSNa hare kRSNa kRSNa kRSNa hare hare hare rAma hare rAma rAma rAma hare hre||" kI parama dhvani se jAgrata kI jA sakatI hai| hare kRSNa mantra bhagavAna aura unakI zakti ko sambodhita karatA hai| 'hare' se tAtparya zakti se hai aura kRSNa ke mAne bhagavAna se hai, isalie jaba hama hare kRSNa kA kIrtana karate haiM to hama kahate haiM,"he bhagavAna kI zakti, he bhagavAna, mujhe svIkAra karo" hamAre pAsa bhagavAn dvArA svIkRta kiye jAne ke lie isa mahAmantra ke atirikta koI anya prArthanA nahIM hai| roja ke bhojana ke lie prArthanA karane kA koI prazna nahIM hai bhojana to sadaiva hI hai| 'hare kRSNa' bhagavAna ko sambodhana karake prArthanA karane ke lie hai ki ve hame svIkAra kreN| caitanya mahAprabhu ne svaya prArthanA kI thii| ayi nandatanuja kiGkara patitaM mA viSame bhvaambudhau| kRpayA tava pAda paGakajasthitadhUlIsadRzaM vicintaya / / (zikSASTakama-5) "he nanda mahArAja ke putra mai ApakA sanAtana dAsa hU~ aura aisA hone ke bAvajUda bhI maiM kisI na kisI taraha isa janma aura mRtyu ke sAgara meM gira gayA huuN| kRpA karake Apa mujhe isa janma aura mRtyu ke sAgara se Upara uThAiye aura apane caraNoM kI dhUla meM rkhiye|" samudra ke madhya par3e vyakti kI kevala yahI AzA hotI hai ki koI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyegA aura Upara utthaayegaa| yadi koI AtA hai-aura pAnI se kucha phira Upara uThAtA hai to turanta zAnti mila jAtI hai| isI prakAra yadi hama isa janma aura mRtyu ke sAgara se kRSNabhAvanA kI vidhi se Upara uThAye jAte haiM to hame turanta zAnti mila jAtI hai| yadyapi hama bhagavAna ,usake nAma,unakI prasiddhi,aura unake kAryoM kI parama prakRti ko nahIM dekha sakate haiM phira bhI yadi hama apane Apa ko kRSNabhAvanA meM sthira kareM to bhagavAna dhIre dhIre svayaM prakAzita hoge| hama bhagavAna ko apanI ceSTA se nahIM dekha sakate haiM parantu yadi hama yogya bana jAyeM to bhagavAna svayaM prakAzita hoMge aura taba hama unheM dekheNge| koI bhagavAna ko AjJA nahIM de sakatA hai ki bhagavAna Ao aura nAco,paranta hameM isa prakAra kArya karanA cAhie ki kRSNa bhagavAna prasanna hokara svayaM prakAzita hoge| kRSNa bhagavAna bhagavadgItA meM apane viSaya me mAhitI dete haiM, isame saMzaya karane kA koI prazna nahIM hai.hameM kevala anubhava karanA hai aura samajhanA hai| bhagavadgItA ko samajhane ke lie kisI prArambhika yogyatA kI AvazyakatA nahIM hai kyoMki yaha paramezvara se bolI gayI hai| kevala kRSNa bhagavAna ke nAma ke kIrtana kI sIdhI sAdI vidhi hI eka ke bAda eka hara cIja ko prakAzita karegI ki koI kyA hai, bhagavAna kyA haiM,yaha saMsAra aura vaikuNTha kyA hai, hama bandhana meM kyoM haiM,hama isa bandhana se mukti kaise pA sakate haiM-vAstava meM pahale zraddhA aura bAda me prakAzita honA yaha vidhi hamAre lie koI videzI bAta nahIM hai| hara dina hama kisI na kisI cIja para jisameM bharosA hotA hai,vizvAsa karate haiM aura . jo bAda meM prakAzita hotI hai| hama bhArata jAne ke lie TikaTa kharIda lete
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 haiM aura TikaTa ke kAraNa hameM vizvAsa ho jAtA hai ki hameM vahA~ le jAyA jAyegA / hama TikaTa ke lie dhana kyoM deM? hama hara kisI ko to dhana nahI dete haiN| kampanI mAnI huI hai, vAyu- sevA mAnI huI hai isalie vizvAsa utpanna ho jAtA hai| hama sAdhAraNa jIvana meM binA vizvAsa kiye eka kadama Age nahI bar3ha sakate haiN| hame vizvAsa honA cAhie parantu vaha vizvAsa kisI mAnI huI vastu para honA caahie| yaha nahIM ki hameM andha vizvAsa hai, hama usI ko svIkAra karate hai jo mAnA huA hai| bhagavadgItA mAnA huA zAstra hai aura bhArata meM hara zreNI ke loga ise zAstra ke rUpa meM svIkAra karate haiM aura jahA~ taka bhArata ke bAhara kA prazna hai anekoM vidyArthiyoM ne, dharmavettAoM ne, aura vicArakoM ne bhagavadgItA ko mahAna pustaka mAnA hai / bhagavadagItA kI mahAnatA para koI prazna nahI hai| albarTa AinsTIna jaise vaijJAnika nitya bhagavadgItA pATha karate the 1 bhagavadagItA se hameM svIkAra karanA hogA ki vaikuNTha loka hai jo bhagavAna kA rAjya hai| yadi hameM kisI prakAra usa deza me le jAyA jAye jahA~ hame sUcanA mile ki hameM janma, mRtyu, vRddhAvasthA aura bImArI ke cakra me phira se nahIM AnA par3egA to kyA hama sukhI nahIM hoMge? yadi hame aise sthAna ke viSaya meM sUcanA mile to avazya hI hama vahA~ pahu~cane ke lie jitanA prayatna karanA sambhava ho kreNge| koI vRddha honA nahIM cAhatA hai, koI maranA nahIM cAhatA hai, vAstava meM vaha jagaha jo ina duHkhoM se dUra ho vahA~ jAne kI hI hamAre hRdaya meM icchA hogii| hama ise kyoM cAhate haiM? kyoMki hameM adhikAra hai yahI hamArI mukhya suvidhA hai aura hama vahI cAhate haiN| hama sanAtana haiM, Anandamaya haiM, jJAna se pUrNa haiM parantu sAMsArika bandhana me pha~sa gaye haiM, hama apane Apa ko bhUla gaye haiN|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 bhagavadgItA hameM apane svarUpa ko jAgrata karane kI suvidhA detI hai| zaMkarAcArya aura buddha mata kA anusaraNa karane vAle kahate haiM ki isa saMsAra ke bAda kevala zUnya hai| parantu bhagavadgItA hameM isa prakAra nirAza nahIM karatI hai| zUnyavAda ke vicAroM ne kevala nAstikatA utpanna kI haiN| hama saccidAnanda jIva haiM aura hama Ananda cAhate haiM parantu jaise hI hameM patA lagatA hai ki hamArA bhaviSya zUnya hai to hama isa sAMsArika jIvana meM Ananda leNge| isa prakAra nirvizeSavAdI loga zUnyavAda ke vicAra para vivAda karate haiM aura sAtha hI sAtha isa sAMsArika jIvana meM jitanA Ananda lenA sambhava ho lete haiN| isa taraha se koI ina mAnasika kalpanAoM meM Ananda le sakatA hai parantu isase koI AdhyAtmika hita nahIM hai| brahmabhUtaHprasannAtmA na zocati na kaaNkssti| samaH sarveSubhUteSu madabhakti labhate praam|| (bha.gI.18:54) "jo brahmabhUta ke stara para hai vaha turanta parabrahma ko jAnatA hai| vaha na to duHkha hI karatA hai aura na kisI cIja kI icchA hI karatA hai| vaha hara jIva ke sAtha barAbara vyavahAra karatA hai| aisI sthita meM use merI ananya bhakti prApta hotI hai|" jo bhakti ke jIvana meM pragati kara rahA hai, jo kRSNa bhagavAna kI sevA kA Ananda le rahA hai,vaha sAMsArika Ananda se svayaM hI virakta ho jaayegaa| jo bhakti meM vyasta hai usakA lakSaNa yaha hai ki vaha kRSNabhAvanA se hI pUrNa rUpa se santuSTa hai|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNa bhagavAna kA saMga karanA / yadi koI kisI ucca zreNI kI vastu ko pAtA hai to yaha svAbhAvika hai ki vaha nimna zreNI kI vastu ko tyAga degaa| hama Ananda cAhate haiM parantu nirvizeSavAdiyoM aura zUnyavAdiyoM ne aisA vAtAvaraNa utpanna kiyA hai ki hama sAMsArika Ananda kI vastuoM ke abhyasta ho gaye haiN| Ananda paramezvara ke sAtha Amane sAmane baiThakara unase bAteM karate hue hI prApta honA caahie| vaikuNTha meM hama bhagavAna se vArtAlApa karane,unake sAtha khelane,unake sAtha khAne ityAdi ke yogya hote haiN| yaha saba bhakti yA parama prema pUrvaka sevA karane se hI prApta kiyA jA sakatA hai| parantu isa sevA meM koI milAvaTa nahIM honI caahie| kahane kA tAtparya yaha hai ki bhagavAna se prema binA kisI sAMsArika lAbha kI AzA se karanA caahie| bhagavAna se eka hone ke lie prema karanA bhI eka prakAra kI milAvaTa hai| alaukika jagata yA vaikuNTha aura isa bhautika jagata meM eka mukhya bhinnatA yaha bhI hai ki vaikaNTha loka kA eka hI pradhAna yA netA hotA hai aura unakA koI virodhI nahIM hotA hai| hara sthiti me vaikuNTha loka me pramukha vyakti kRSNa bhagavAna kA hI koI rUpa (viSNu) hai| bhagavAna aura unhIM ke vibhinna avatAra vibhinna vaikuNTha lokoM me rahate haiN| udAharaNa ke lie isa pRthvI meM rASTrapati yA mukhya mantrI kI padavI ke lie virodhI hote haiM, parantu vaikuNTha me hara koI bhagavAna ko hI sarvazreSTha svIkAra karatA hai| jo unako nahIM mAnate haiM yA virodha karane kA prayatna karate haiM,
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 ve isa saMsAra meM bheja diye jAte haiM jo ki kArAgAra kI bhA~ti hai| hara . zahara me kArAgAra hotA hai aura kArAgAra zahara kA bahuta hI choTA bhAga hotA hai| isa prakAra yaha saMsAra bhI bA~dhI huI AtmAoM ke lie kArAgAra hai| yaha vaikuNTha kA bahuta choTA bhAga hai aura yaha vaikuNTha se bAhara nahIM hai jaise kArAgAra zahara se bAhara nahIM hotA hai| . - alaukika jagata ke sabhI nivAsI mukta jIva haiN| zrImadabhAgavatam se hameM jJAta hotA hai ki unakA zarIra bilkula bhagavAna ke jaisA hai| inameM se kacha lokoM me bhagavAna ke do hAtha haiM aura anya me cAra hAtha haiN| ina lokoM ke nivAsI bhagavAna kI taraha do yA cAra hAthoM vAle haiM aura yaha kahA jAtA hai ki unameM aura bhagavAna meM koI bhinnatA nahIM dekha sktaa| vaikuNTha meM pA~ca prakAra kI muktiyA~ hotI haiN| sAyujya mukti eka prakAra kI mukti hai jisameM koI bhagavAna ke avyakta rUpa brahma meM mila jAtA hai| dasarI taraha kI makti sArUpya makti hai jisameM kisI ko bhagavAna jaisA hI svarUpa milatA hai| aura eka prakAra kI makti sAlokya kahalAtI hai jisameM koI usI loka meM rahatA hai jahA~ bhagavAna nivAsa karate haiN| sATi mukti meM kisI ke pAsa vahI aizvarya hote haiM jo bhagavAna ke pAsa hote haiN| dUsarI prakAra kI mukti meM koI sadaiva bhagavAna ke sAtha rahatA hai-jaise arjana sadaiva kRSNa bhagavAna ke sAtha mitra kI taraha rahatA thaa| hara eka ko inameM se kisI bhI prakAra kI kti mila sakatI hai paranta ina pA~coM meM se sAyujya mukti bhagavAna ke avyakta rUpa meM milanA bhaktoM ko kabhI bhI svIkArya nahI hai| vaiSNava bhagavAna kI unake vAstavika rUpa me pUjA karanA cAhate haiM aura apane vyaktitva ko unakI sevA ke lie alaga rakhanA cAhate hai, mAyAvAdI nivizeSavAdI vicAraka apane vyaktitva ko khonA aura brahma kI sthiti meM praveza karake mila jAnA cAhate haiN| isa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 45 prakAra mila jAne se na to kRSNa bhagavAna hI bhagavadagItA meM sahamata / haiM,aura na mahAna vaiSNava AcArya loga hI jo ki guru paramparA se Aye haiN| caitanya mahAprabhu ne zikSASTakama meM isa viSaya para isa prakAra likhA na dhanaM na janaM na sandarI kavitAM vA jagadIza kaamye| mama janmanI janmanizvare bhavatAbhaktirahaitukI tvyi|| "he sarvazaktimAna bhagavAna , mujhe dhana ekatrita karane kI icchA nahIM hai,na sundara navayuvatiyo ke sAtha Ananda lene kI hI icchA hai,aura na mujhe kisI ziSya kI hI icchA hai| maiM kevala yahI cAhatA hU~ ki Apa mujhe apanI bhakti aura sevA meM hareka janma me lagAye rkhiye|"(shikssaassttk-4) yahA~ caitanya mahAprabhu 'hareka' janma zabda kA upayoga karate haiN| jaba hareka janma hai to mukti nahIM hai| mukti ke bAda yA to koI alaukika jagata meM jAtA hai yA parama satya meM mila jAtA hai| kisI bhI prakAra isa saMsAra meM phira janma lene kA prazna nahIM hai| parantu caitanya mahAprabhu isa bAta kI cintA nahIM karate haiM ki mukti mile yA nhiiN| unakA sambandha kevala kRSNabhAvanA meM vyasta rahane se hai aura bhagavAna kI sevA karane se hai| bhakta isakI cintA nahIM karate haiM ki ve kahA~ haiM aura na isakI hI cintA karate haiM ki unakA janma jAnavaroM ke samAja me ho, manuSya ke samAja meM ho, devatAoM ke samAja meM ho yA kahIM aura ho, ve bhagavAna se prArthanA karate haiM ki ve unheM na bhUleM aura sadaiva unakI bhakti meM lage rahane yogya rheN| ye zuddha bhakti ke lakSaNa haiN| yadyapi bhakta kahIM bhI hoye ve isa sAMsArika zarIra ke hote hue bhI vaikuNTha meM rahate haiN| parantu ve apanI sadagati ke lie yA ArAma ke lie bhagavAna se kucha nahI mA~gate haiN|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadyapi kRSNa bhagavAna kahate haiM ki jo unakI bhakti meM lage haiM ve saralatA se unake pAsa pahu~ca sakate haiM parantu yogI jo anya yogavidhiyoM kA abhyAsa karate haiM unhe sadaiva hI asaphalatA kA bhaya rahatA hai| unako zarIra choDane ke sahI samaya kA nirdezana bhagavAna ne bhagavadagItA me diyA haiH yatakAle tvanAvRttimAvRttiM caiva yoginH| prayAtA yAnti taM kAlaM vakSyAmi bhrtrssbh|| .....8:23 "o bharata ke vaMzajo me zreSTha,aba mai tumhe una vibhinna kAloM kA varNana batAU~gA jina samayoM meM isa saMsAra se mRtyu hone para koI vApisa AtA hai yA nahIM AtA hai|'' yahA~ kRSNa bhagavAna batAte haiM ki yadi koI vizeSa samaya meM yaha zarIra choDane yogya ho jAye to vaha mukti pA legaa| aura vaha phira isa saMsAra meM vApisa nahIM aayegaa| isake atirikta ve yaha bhI batalAte haiM ki yadi koI dasare samaya meM mare to vaha phira vApisa aayegaa| yahA~ avasara kI bAta hai parantu bhakta jo sadaiva kRSNa bhAvanA meM haiM, unake lie avasara kA koI prazna nahIM hai, unake lie kRSNa loka meM praveza karanA bhagavAna kI bhakti ke kAraNa nizcaya hai| kA ati agniotirahaHzaklaH SaNmAsA uttraaynnm| tatra prayAtA gacchanti brahmavido jnaaH||bh.gii.8:24 . "jo parama brahman ko jAnate haiM ve agni devatA ke prabhAva meM prakAza meM, zubha avasara meM, zukla pakSa meM yA una chaH mahInoM meM jaba sUrya uttara meM rahatA hai, marate haiN|"
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrya cha: mahIne zUnya akSAMza ke uttara meM rahatA hai aura chaH mahIne dakSiNa meM rahatA hai| zrImadbhAgavata meM samAcAra hai ki jaise sabhI graha cakkara lagAte rahate haiM vaise hI sUrya bhI cakkara lagAtA hai| yadi koI usa samaya maratA hai jaba ki sUrya uttarAyaNa meM hotA hai to vaha mukti pAtA hai| dhUmo rAtristathA kRSNaH SaNmAsA dkssinnaaynm| shivaaynm| tatra cAndramasaM jyotiryogI prApya nivrtte|| zukla kRSNe gatI yete jagataH zAzvate mte| ekayA yAtyanAvRttimanyayA vartate punH|| (bha.gI. 8:25:26) - "aSTAGaga yogI jo isa saMsAra se dhuMe meM, rAtri meM, kRSNa pakSa meM,yA una chaH mahIne jaba sUrya dakSiNa meM hotA hai marate haiM ve candra loka taka jAte haiM ve phira vApisa Ate haiN| vedoM ke anusAra isa saMsAra meM marane kI do vidhiyA~ hai- eka prakAza meM aura dUsarA andhakAra me| jo prakAza meM marate ve vApisa nahIM Ate haiM aura jo AndhakAra meM marate hai ve vApisa Ate haiN|" yaha saba avasara kI bAta hai| hama nahIM jAnate haiM ki hama kaba marane vAle haiN| hama dUrghaTanA se kabhI bhI mara sakate haiN| parantu jo bhaktiyogI hai jo kRSNa bhakti meM sthira hai unake lie avasara kA koI prazna nahIM hai| unake lie sadaiva nizcaya hai-- naite sRtI pArtha jAnanyogI muhyati kshcn| tasmAtsarveSu kAleSu yogayukto bhvaarjun|| .. (bha.gI.8:27) ... "he arjuna, bhakta jo ina donoM bhAgoM ko jAnate haiM ve kabhI bhI dhokhe meM nahIM rahate haiN| isalie ve sadaiva bhakti meM sthira rahate haiN|"
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 yaha pahale hI kahA jA cukA hai ki yadi koI mRtyu ke samaya kRSNa bhagavAn ke viSaya meM soce to vaha turanta hI kRSNa loka bhejA jAtA hai| antakAle ca mAmeva smaraNanmuktvA klevrm| yaH prayAti sa madbhAva yAti nAstyatra sNshyH|| . (bha.gI.8:5) abhyAsayogayuktena cetasA naanygaaminaa|| paramaM puruSaM divyaM yAti paarthaanucintyn|| (bha. gI.8:8) "jo mRtyu ke samaya merA smaraNa karake zarIra chor3atA hai vaha turanta merI prakRti pA letA hai| isameM koI saMzaya nahIM hai| he arjuna, jo paramezvara kA dhyAna karatA hai, jisakA mastiSka sadaiva mere smaraNa meM vyasta rahatA hai aura jo isa mArga se nahIM haTatA hai vaha nizcaya hI mere pAsa pahu~catA hai|" kRSNa bhagavAna meM aisA dhyAna lagAnA kaThina lagatA hai parantu vAstava meM yaha aisA nahIM hai| yadi koI hare kRSNa hare kRSNa kRSNa kRSNa hare hare hare rAma hare rAma rAma rAma hare hare- isa mahA mantra kA kIrtana karate karate kRSNa bhAvanA kA abhyAsa kare to bhagavAna usakI sahAyatA turanta kreNge| kRSNa bhagavAna aura unakA nAma vibhinna nahIM hai| kRSNa bhagavAna aura unakA nivAsa sthAna bhI vibhinna nahIM hai| zabda dhvani se hama kRSNa bhagavAna kI saGagata meM raha sakate haiN| udAharaNa ke lie jaba hama saDaka para hare kRSNa kA kIrtana karate hai to kRSNa bhagavAna hamAre sAtha calate haiM jaise jaba hama Upara dekhate haiM to hameM lagatA hai ki candramA hamAre sAtha cala rahA hai| yadi bhagavAna kRSNa kI mAyA kti hamAre sAtha calatI hai to kyA yaha sambhava nahIM hai ki
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba hama unake nAma kA kIrtana kareM to kRSNa bhagavAn svaya hamAre sAtha raheM ? ve hamAre sAtha raheMge parantu hameM unakI saGgata ke yogya bananA caahie| yadi kisI prakAra hama kRSNa bhagavAn ke vicAra meM mazagula ho jAyeM to hameM nizcita rahanA cAhie ki kRSNa bhagavAn hamAre sAtha haiN| caitanya mahAprabhu prArthanA karate haiM- ' . nAmnAmakAri bahudhA nijasarvazakti / statrApitA. niyamitaH smaraNe na kAlaH / / etAdRzI tava kRpA bhagavanmamApi / durdaivamIdRzamihAjani nAnurAgaH // 2 // "he mere bhagavAn ! ApakA pavitra nAma hI hara jIva kA kalyANa kara sakatA hai isalie Apake hajAroM aura karor3oM nAma haiM jaise-kRSNa, govinda ityaadi| ina parama nAmoM meM Apane apanI sabhI parama zaktiyAM bhara dI haiM aura ina nAmoM ke kIrtana karane ke lie koI vizeSa niyama bhI nahIM haiM / he mere bhagavAn ! Apane apane nAmoM se itanI saralatA se apane Apa ko pAne yogya banA liyA hai parantu maiM itanA abhAgyavAn hU~ ki mujhe inase koI anurAga nahIM hai| ___ kevala kIrtana se hI hama bhagavAn kI saGgata ke sabhI lAbha pA sakate haiN| caitanya mahAprabhu jo kevala eka mahAn AtmadarzI santapuruSa hI nahIM balki kRSNa bhagavAn ke avatAra mAne jAte haiM unhoMne kahA hai ki yadyapi kaliyuga meM Atma nirvANa kI koI . vAstavika suvidhA nahIM hai phira bhI kRSNa bhagavAn itane dayAlu
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 haiM ki unhoMne yaha "zabda" (yAni dhvani avatAra) yuga dharma ke rUpa meM diyA hai| yahI isa yuga kI Atma nirvANa kI vidhi hai / isa vidhi ke lie kisI vizeSa yogyatA kI AvazyakatA nahIM hai, hameM saMskRta bhASA jAnane kI bhI AvazyakatA nahIM hai / hare kRSNa kI dhvani itanI zaktizAlI hai ki koI bhI binA saMskRta bhASA ke jJAna ke kIrtana prArambha kara sakatA hai : vedeSu yajJeSu tapaHsu caiva dAneSu yatpuNyaphalaM pradiSTam / atyeti tatsarvamidaM viditvA yogI paraM sthAnamupaiti cAdyam // (bha.gI. 8:28 ) "jo bhakti yoga ke mArga ko svIkAra karatA hai vaha veda ke adhyayana, yajJa, tapasyA, dAna, puNya karma, jJAna yoga yA karma yoga ke phaloM se vazvita nahIM rahatA hai vaha anta meM parama nivAsa sthAna pahuMcatA hai / yahA~ kRSNa bhagavAn kahate haiM ki vedoM ke adhyayana kA uddezya jIvana kA antima uddezya pAnA hai / vaha bhagavAna ke pAsa vApasa jAnA hai| sabhI deza ke sabhI zAstroM kA yahI uddezya hai / yahI sabhI dhArmika sudhArakoM aura AcAryoM ko sandeza hai / udAharaNa ke lie pAzcAtya deza meM izu khrista ne bhI isI sandeza kA pracAra kiyA thA / isI prakAra buddha aura mohammada ne bhI / koI yaha mata nahIM detA hai ki isa saMsAra meM sadaiva rahane kA prabandha karo / vibhinna dezakAla, paristhiti yA zAstra ke kAraNa thor3I sI bhinnatA bhale hI ho parantu mukhya ddhAnta yaha hai ki
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama isa saMsAra ke lie nahIM bane haiN| sabhI yogiyoM ne vaikuNTha ko svIkAra kiyA hai| AtmA kI Antarika icchA kI saMtuSTi ke sabhI cihna janma-mRtyu se pare kRSNa bhagavAn ke dharmoM kI ora mArga darzana kara rahe haiN| samAna
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNakRpAzrImUrti zrI zrImad e. sI. bhaktivedAnta svAmI prabhupAda dvArA viracita vaidika graMtharatna : bhagavadgItA yathArUpa (koDa naM. 01 & 80) vizva meM gItA kA sarvAdhika lokapriya evaM prAmANika sNskrnn| saMskRta mUlapATha, hindI paryAya, anuvAda aura vistRta tAtyarya shit| mUlya : ru. 110.00 zrImadbhAgavatam zrImadbhAgavatam (koDa naM. 72) (18 khaMDoM meM), bAraha skaMdha (saMpUrNa vedoM kA paripakva phala)-yaha saMskRti, darzana, rAjanIti, dharma aura prema ke kSetra meM bhAratavarSa kI udAtta dena hai| mUlya : ru. 3205.00 zrIcaitanya-caritAmRta (koDa naM. 78) (7 khaMDoM meM) zrIkRSNadAsa kavirAja gosvAmI ne isa graMtha meM zrI caitanya mahAprabhu kI adbhuta lIlAoM aura unake upadezoM kA varNana kiyA hai| AdhyAtma vijJAna para yaha eka anUThA graMtha haiN| mUlya : ru. 1260.00
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma-sAkSAtkAra kA vijJAna AtmasAkSAtkAra kA vijJAna (koDa naM. 24) yaha graMtha Apako cunautI degA evaM prakAza-puMja kA avirala srota utpanna kregaa| AtmA, prakRti, brahmAMDa aura paramAtmA ke sabhI rahasyoM ko ujAgara kregaa| mUlya : ru. 55.00 Raire edeliveraAmI pandane ra guru tathA ziSya (koDa naM. 75) guru tathA ziSya nAmaka yaha pustaka guru, ziSya, guruparamparA tathA AdhyAtmika dIkSA viSaya para dArzanika tathA vyAvahArika nirdezoM kA paripUrNa saMgraha hai| mUlya : ru. 64.00 mahAsanIkuntI kI zikSAeM mahArAnI kuntI kI zikSAe~ (koDa naM. 94) eka mahAna sAdhvI kI AtmA se nikale. sarala tathA tejasvI udgAra haiM, jo hRdaya ke gahanatama divya bhAvoM tathA buddhi ke agAdha dArzanika tathA dhArmika antarvedhoM ko prakaTa karane vAle haiN| mUlya : ru. 41.00
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIlA puruSottama bhagavAn zrIkRSNa (koDa naM. 23) yaha graMtha sAMsArika evaM sAmAnya viSayoM meM lage hue pAThaka ko apanI ora AkarSita karake use kAla tathA AkAza ke pare eka divya rAjya kI ora yAtrA karane kA AhvAna karatA hai| mUlya : ru. 115.00 bhaktirasAmRtasindhu bhaktirasAmRtasindhu (koDa naM. 18) isa graMtha meM usa vijJAna kA pUrA varNana hai jisake dvArA divya sevAbhAva meM bhagavAna zrIkRSNa se turanta yoga prApta kiyA jA sakatA hai| mUlya : ru. 72.00 Ho prIya mahAual zrIcaitanya mahAprabhu kA zikSAmRta (koDa naM. 11) isa graMtha meM zrI caitanya mahAprabhu, mahAvadAnya kRSNAvatAra ke vilakSaNa caritra kA ullekha tathA unake zikSAmRta ke sAra-tatva kA nirUpaNa hai| mUlya : ru. 43.00
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA avasara (koDa naM. 103) karma kA sUkSma niyama, bhakti kI zakti, mRtyu kA sAmanA kaise kiyA jAya, isa nikRSTa vizva meM uttama guNoM ke sAtha kaise rahA jAya, yaha saba siikheN| mUlya : ru. 34.00 AtmAnveSaNa kI yAtrA (koDa naM. 102) bhautikavAda ke zuSka marusthala ke madhya uccatara AdhyAtmika jAgarukatA ke nakhalistAna kA mArga prazasta karatI hai| mUlya : ru. 44.00 bhagavAna bhagavadarzana hare kRSNa Andolana kI patrikA AdhyAtmika jagata kI khir3akIrUpa vizva prasiddha patrikA... vArSika yA pa~ca vArSika sadasya banane ke lie likheM: bhaktivedAnta buka TrasTa, mela oNrDara vibhAga, hare kRSNa dhAma, juhU, muMbaI 400 049 vArSika sadasyatA zulka : ru. 120.00 paMca vArSika sadasyatA zulka : ru. 500.00
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNakRpAzrImUrti zrI zrImad e. sI.. bhaktivedAnta svAmI prabhupAda dvArA viracita anya vaidika graMtharatna : koDa naMbara pustaka kA nAma mUlya (ru.) 16.00 16.00 13.00 14.00 15.00 39.00 3.00 3.00 zrIupadezAmRta zrIIzopaniSad anya lokoM kI sugama yAtrA kRSNabhAvanAmRta sarvottama yogapaddhati pUrNa prazna pUrNa uttara bhagavAn kapila kA zikSAmRta prahlAda mahArAja kI divya zikSA rasarAja zrIkRSNa jIvana kA srota jIvana yoga kI pUrNatA janma-mRtyu se pare kRSNa kI ora kRSNabhakti kI anupama bheMTa rAjavidyA kRSNabhAvanAmRta kI prApti punarAgamana : punarjanma kA vijJAna . siddhi-patha pracAra hI sAra hai 25.00 12.00 12.00 12.00 17.00 16.00 14.00 17.00 101 100 30.00 26.00 Apako jo pustakeM cAhie, kRpayA unakA koDa naMbara saMlagna oNrDara riplAya kArDa meM bhara deM aura kArDa ko bheja deN| Apako sArI pustakeM vI.pI.pI. dvArA bhejI jaaeNgii|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
_