Book Title: Jain Hiteshi 1921 Ank 10
Author(s): Nathuram Premi
Publisher: Jain Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522894/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrIvarddhamAnAya nmH| bhAga 15 jainahitaiSI aMka 12 362 670 Azvina saM0 2447 / aktUbara san 1921 vissy-suucii| 1. jAlameM mIna-bAbU jugulakizora mukhtAra ... ' 2. pUjyapAda upAsakAcArakI jA~ca ... ... 3. jaina-hitaiSI para vidvAnoMke vicAra ... ... 1. satyAgraha karanA par3egA-zrI zyAmasuMdaralAla jainI 5. vaha sabhA yA mahAsabhAkI bhI ha~sI karAtA hai ... 6. karuNe-zrI. bhagavanta gaNapatijI goilIya ... 7. vIrapuSpAMjali para lokamata .... ... 8. strI-zikSA aura svAdhInatA ... . ... 6. dezakI vartamAna paristhiti aura hamArA kartavya 10. sAmAjika-saMvAda-zrI0 paM0 nAthUrAmajI premI ... 11. pustaka paricaya-saMpAdaka 12. sampAdakIya nivedana 378 360 - sampAdaka, bAbU jugulakizora mukhtAra / zrIlakSmInArAyaNa presa, kAzI ___For Personal & Private Use only. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra dvijendralAla raay| pratyeka kavi, * 1 jainahitaiSIkA vArSika mUlya 3) sAhityapremI aura saMskRtajJoko yaha grantha 7 par3hanA caahie| mUlya 1 // ), sanildakAra) tIna rupayA pezagI hai| 2 grAhaka varSake prArambhase kiye jAte sAhitya-mImAMsA / haiM aura bIcameM 7ve. aMkase / Adhe varSakA malya 1 // . pUrvIya aura pAzcAtya sAhityakI, 3 pratyeka aMka kA mUlya / / cAra aane| kAvyoM aura nATakoMkI mArmika aura 4 lekha, badaleke patra, samAlocanArtha tulanAtmaka paddhatise kI huI aalocnaa| isameM AryasAhityakI jo mahattA, upakApustaka Adi ritA aura vizeSatA dikhalAI gaI hai, 'bAbU jugulakizorajI mukhtAra use par3hakara pAThaka phar3aka utthege| hindImeM sarasAvA (sahAranapura )" ke pAsa isa viSayakA yaha sabase pahalA prantha bhejanA caahie| sirpha prabandha aura mUlya hai| mUlya 1 // Adi sambandhI patravyavahAra isa patese kiyA jAyaH arabI kAvyadarzana / mainejara arabI sAhityakA itihAsa, isakI jaina graMtha-ratnAkara kAryAlaya, vizeSatAyeM aura nAmI nAmI kaviyoMkI hIrAbAga, po0 giragA~va, bmbii| ciij| lekhaka, paM. mahezaprasAda sAdhu, kavitAoM ke namUne / hindImeM bilakula naI maulavI Alima-phAjila / mU0 11) . rANA prtaapsiNh| mevAr3a ke prasiddha sukhadAsa-jArja IliyaTake suprarANAke caritrake mAdhArapara likhA huA siddha upanyAsa 'sAilasa mAranara' kA apUrva nATaka / mUla. lekhaka-svargIya hindI ruupaantr| isa pustakako hindIke dvijendralAla raay| vIratA, dezabhakti aura labdhapratiSTha upanyAsa-lekhaka zrIyut aTala pratikSAkI jItI jAgatI tsviireN| premacandajIne likhA hai| bar3hiyA eNTika par3ha kara tabiyata phar3aka uThatI hai / mU0 1 // ) pepara para bar3I hI sundaratAse chapAyA sajildakA 2) gayA hai| upanyAsa bahuta hI acchA aura antastala / hRdayake bhItarI bhAvoM bhAvapUrNa hai| mUlya // 8) dveSa, hiMsA, prema, bhaya Adike apUrva citra lekhaka, sukavi paM0 caturasena shaastrii||- svAdhInatA-jAna sTuarTa milakI 'libarTI'kA anuvAda / yaha grantha bahuta dinoMse milatA nahIM thA, isaliye phirase naye naye grantha / chapAyA gayA hai| 'svAdhInatAkI itanI kAlidAsa aura bhvbhuuti| . acchI tAtvika pAlocanA Apako kahIM na milegii| pratyeka vicArazIlako yaha grantha mahAkavi kAlidAsake abhijJAna zA. paDhanA cAhie / mUlya 2)sajildakA 2 // ) kuntalakI aura bhavabhUtike uttararAma. caritakI apUrva, adbhuta aura marmasparzI smaalocnaa| mRla lekhaka, svargIya nATaka- . For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hitaM manohAri ca durlabha vacaH / @ RARAM Romammamta * NMARRORSmnamastimmsmaewane Rem ARRAMAARRR pandrahavA~ bhaag| aMka 12 ARRIES RRITORNAR weesAle jainhitaissii| Smastolender ReAMADNC REAnmomdan Azvina 2447 maktUbara 1621 Mamtamnaamsiaenamesta wrao-racaaopanR scam-. na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI 'hitaiSI' // . nahIM dikhAtA bhaya yA kisIko, nahIM jamAtA adhikAra koI // jAlameM mIna / [tukahIna ] [1] " kyoM mIna ! kyA soca rahA par3A tU ? dekhe nahIM mRtyu samIpa AI ! bolA tabhI duHkha prakAzatA vo"socU~ yahI, kyA aparAdha merA ! virodhakArI nahiM thA kisIkA, niHzAstra thA, dIna, anAthathAmaiM / svacchanda thA keli karU~ nadI meM, rokA mujhe jAla lagA thA hI! na mAnavoMko kucha kaSTa detA, nahIM curAtA dhana-dhAnya koI / asatya bolA nahiM maiM kabhI bhI, kabhI takI nA banitA parAI // [3] saMtuSTa thA svalpa vibhUtimeM hI, IrSA-ghRNA thI nahiM pAsa mere| , khIMcA, ghasITA, paTakA yahA~ yoM'mAno na maiM cetana prANi koI ! hotA nahIM duHkha mujhe jarA bhI ! hU~ kASTha pASANa samAna aisA !! sunA karU~ thA nara-dharma aisA'hInAparAdhI nahiM daMDa paate| na yuddha hotA bhavirodhiyoM se, na yogya haiM ve vadha ke kahAte // *indravajrA, upendravajA aura donoMke sammizraNase bane hue upajAti chNdmeN| For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [0] rakSA kareM vIra sudurbaloM kI, "niHzala pe zatra nahIM utthaate|" bAteM sabhI jhUTha lageM mujhe vo, viruddha de dRzya yahA~ dikhAI // [=] 1 * yA to viDAla ta jyoM kathA hai, yA yoM kaho dharma nahIM rahA hai pRthvI huI vIra- vihIna sArI, svAdhAtA phaila rahI yahA~ vA // [ 8 ] begAra ko niMdya prathA kaheM jo ve bhI kareM kAryaM jaghanya aise ! zrabhayaM hotA yaha dekha bhArI, 'anyAya - zokI nizrAyakArI !! [10] "kaise bhalA ve sva-adhIna hoMge ? svarAjya leMge jagameM kabhI bhI ? kareM parAdhIna, satA rahe jo, hiMsAvatI hokara dUsaroMko !! [11] bhelA na hogA jagameM unhoMkA burA vicArA jinane kisIkA ! duSkRtoM se kucha bhIta haiM jo, sadA kareM nirdaya karma aise !! [12] maiM kyA kahU~ aura kahA na jAtA ! haiM kaMThameM prANa, na bola zrAtA !! churI calegI kucha dera hI meM ! svArthI janoM ko kaba tarsaM zrAtA !!" [13] ya divya bhASA suna mInakI maiM, dhikkArane khUba lagA svasattA / huA sazokAkula aura cAhA, deU~ chur3A baMdha kisI prakAra // jainahitaiSI / 6 [ 14 ] pai mInane antima zvAsa khIMcA ! [bhAga 15 maiM dekhatA hAya ! rahA khar3A hI !!' gU~jI dhvanI ambara - lokameM yoM'hA ! vIrakA dharma nahIM rahA hai !!" For Personal & Private Use Only jugalakizora mukhtAra sarasAvA tA0 6-11-1621 ---------- pUjyapAda - upAsakAcArakI jA~ca | karIba 17 varSa hue, san 1904 meM, pUjyapAda ' zrAcAryakA banAyA huA " upAsakAcAra " nAmaka eka saMskRta grantha prakAzita huA thA / use kolhApurake paNDita zrIyuta kalApAbharamApAjI niTavene, marAThI padyAnuvAda aura marAThI artha sahita, apane 'jainendra' chApekhAnemeM chApakara prakAzita kiyA thA / jisa samaya graMthakI yaha chupI huI prati hamAre dekhane meM AI, to hameM isake kitane hI padyoMpara saMdeha huA aura yaha icchA paidA huI ki isake padyoMkI jA~ca kI jAya, aura yaha mAlUma kiyA jAya ki yaha graMtha kaunase pUjyapAda AcAryakA banAyA huA hai| tabhI se hamArI isa viSayakI khoja jArI hai / aura usa bojase abataka jo kucha natIjA nikalA hai use pragaTa karaneke liye ho yaha lekha likhA jAtA hai / labase pahale hameM dehalI ke naye mandirake bhaNDAra meM isa graMthakI hastalikhita pratikA patA claa| isa pratike sAtha chapI huI pratikA jo milAna kiyA gayA to usase mAlUma huA ki, usameM chapI huI pratike nimnalikhita chaha zloka nahIM haiM www.jalnelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- aMka 12 ] pUjyapAda-upAsakAcArakI jA~ca / pUrvAparavirodhAdidUraM hiMsAdyapAsanam / zlokoMkI isa nyUnAdhikatAke atipramANadvayasaMvAdi zAstraM sarvajJa bhaavitm||7|| rikta donoM pratiyoM meM kahIM kahIM poMkA gopucchikazvetavAsA drAviDo yaapniiykH| kucha kramabheda bhI pAyA gayA aura vaha niSpicchazceti paMcaite jainAbhAsAH prakIrtitAH10 isa prakAra hainAstyarhataH paro devo dharmo nAsti dayAM vinaa| dehalIvAlI pratimeM, chapI huI pratike tapaH paraJca naigranthya metatsamyaktvalakSaNaM 11 55 ve padyase ThIka pahale usI pratikA mAMsAziSu dayA nAsti na satyaM mdypaayissu| 57 vA~ padya, nambara 70 ke zlokase ThIka dharmabhAvo na jIveSu madhUdumbara seviSu // 15 // pahale naM068 kA zloka, naM0 73 vAle citte bhrAntirjAyate madyapAnAt / . padyake anantara / kA padya, naM. 7 bhrAntaM cittaM pApacaryAmupaiti / vAle padyase pahale naM. 7 kA padya aura pApaMkRtvA durgatiM yAnti mUDhA naM.32 ke zlokake anantara usI pratikA stasmAnmadyaM naiva deyaM na peyaM / / 16 / / / antima zloka naM. 16 diyA hai| isI aNuvratAni paMcaiva triHprakAraM guNavatam / taraha 60 nambarake padyake anantara usI zikSAvratAdi catvAri ityetadvAdazAtmakam 22 pratike 64 aura 5 nambaravAle padya ___sAtha hI yaha bhI mAlUma huA ki kramazaH diye haiN| dehalIvAlI pratimeM nIce likhe hue dasa / isa kramabhedake sivAya donoM pratiyoM zloka chapI huI pratise adhika haiM- ke kisI kisI zlokameM paraspara kucha kSetra vAsta dhanaM dhAnyaM dvipadazca ctuHpdm| pATha-bheda bhI upalabdha huA; parantu vaha AsanaM zayanaM kupyaM bhAMDaM ceti bahirdaza // 7 // kucha vizeSa mahatva nahIM rakhatA, isaliye mRdvI ca dravasaMpannA maatRyonismaanikaa| use yahA~para chor3A jAtA hai| sukhAnAM sukhinaHproktA tatpuNyapreritAsphuTam / dehalIkI isa pratise saMdehakI koI sajjAtiH sadgRhasthatvaM pArivAjyaM surendrtaa| vizeSa nivRtti na ho sakI, balki kitane sAmrAjyaM paramAIntyaM nirvANaM ceti saptadhA 56 hI aMzoMmeM use aura bhI jyAdA puSTi milI khajUraM piMDakharjUraM kAdalyaM shrkropmaan| aura isaliye granthakI dUsarI hastalikhita mRdikSvAdike bhogAMzca muMjate nAtrasaMzayaH 60 pratiyoMke dekhane kI icchA banI hI rahI / tataH kutsita deveSu jAyante pApapAkataH kitane hI bhaMDAroMko dekhane kA avasara tutaH saMsAragartAsu paJcadhA bhramaNaM sadA // 61 // milA aura kitane hI bhaMDAroMkI sUciyA~ pratigrahonnatasthAnaM pAdakSAlanamarcenam / bhI naz2arase gujarI, paraMtu unameM hameM isa namastrividhayuktena eSaNA nava puNyayuk // 64 // graMthakA darzana nahIM huaa| antako pichale zrutismRtiprasAdena tatvajJAnaM prajAyate / sAla jaba hama 'jaina siddhAnta bhavana' tato dhyAnaM tato jJAnaM baMdhamokSo bhavettata:70 kA nirIkSaNa karaneke liye prArA gaye aura nAmAdibhizcaturbhedairjinaM saMhitayA punH| vahA~ karIba do mahIneke ThaharanA humA, yaMtramaNakrameNeva sthApayitvA jinAkRtim 76 to usa vakta bhavanase hama isa pratha thakI do upavAso vidhAtavyogarUNAM svasya saakssikH| parAnI pratiyA~ kAnaDI akSaroMmeM likhI sopavAso jinarukto na ca dehasyadaMDanam 81 huI upalabdha huI-eka tADapatroMpara aura divasasyASTamebhAge mandIbhUte divaakre| dUsarI kaagj'pr| ina pratiyoMke sAtha taM naktaM prAhurAcAryA na naktaM rAtribhojanam 92 chapI huI pratikA jo milAna kiyA gayA For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 to usase mAlUma huA ki ina donoM pratiyoM meM chapI huI pratike ve chaH zloka nahIM haiM o dehalIvAlI pratimeM bhI nahIM hai, aura na ve dasa zloka hI haiM jo dehalI kI pratimeM chupI huI pratile adhika pAye gaye haiM aura jina sabakA Upara ullekha kiyA gayA hai| isake sivAya ina pratiyoM meM chupI huI pratike nIce likhe hue pandraha zloka bhI nahIM haiM jainahitaiSI / kSudhA tRSNA bhayaM dveSo rAgo mohazca cintanAm / z2arArujA ca mRtyuzca svedaH khedo madora tiH ||4 | vismayo jananaM niMdrA viSAdo'STAdazadhruvaH / trijagatsarvabhUtAnAM doSAH sAdhAraNA ime ||5|| etairdoSairnirmuktaH so'yamApto niraMjanaH / vidyante yeSu te nityaM te'tra saMsAriNaH smRtAH 6 svatatvaparatatveSu heyopAdeya nizcayaH / saMzayAdivinirmuktaH sasamya dRSTirucyate ||9|| raktamAtrapravAheNa strI nindyA jAyatesphuTam / dvidhAturja punarmAsaM pavitraM jAyate katham // 19 // akSarairnavinA zabdaste'pi jJAnaprakAzakAH / tadrakSArtha ca SaT sthAne maunaM zrIjinabhASitam 41 divyadehaprabhAvartAH saptadhAtuvivarjitAH / garbhotpattirna tatrAsti divyadehAstatomatAH / 57 / jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'mayadAnataH / annadAnAtsukhI nityaM nirvyAdhirbheSajAdbhavet 69 yenAkAreNa muktAtmA zuklatvadhyAna prabhAvataH / tenAyaM zrIjinodevo bimbAkAreNa pUjyate 72 AptasyAsannidhAno'pi puNyAyAkRti pUjanam / tArttamudrA na kiM kuryurviSasAmarthya sUdanam 73 janmajanma yadabhyastaM dAnamadhyayanaM tapaH / tenaivAbhyAsayogena tatraivAbhyasyate punaH // 74 // aSTamI cASTakarmANi siddhilAbhAcaturdazI / paMcamI kevalajJAnaM tasmAttatrayamAcaret // 79 // kAlakSepo nakartavya Ayu kSINaM dine dine / yamasya karuNA nAsti dharmasya tvaritA gatiH 94 anityAni zarIrANi vibhavo naiva zAskhataH / nityaM sannihito mRtyuH kartavyo dharmasaMgrahaH 95 [ bhAga 15 jIvaMtaM mRtakaM manye dehinaM dharmavarjitam / mRto dharmeNa saMyukto dIrghajIvI bhaviSyati 96 chupI huI pratise ina pratiyoMmeM adhika padya koI nahIM hai; krama-bhedakA udAharaNa sirfa eka hI pAyA jAtA hai aura vaha yaha hai ki chapI huI pratimeM jo padya 50 aura 52 nambaroM para diye haiM, ve padya ina pratiyoM meM kramazaH 36 aura 38 nambaroM para - arthAt Age pIche - pAye jAte haiM / rahI pAThabheda kI bAta, vaha kucha upalabdha z2arUra hotA hai aura kahIM kahIM ina donoM pratiyoM meM paraspara bhI pAyA jAtA hai / paraMtu vaha bhI kucha vizeSa mahatva nahIM rakhatA aura usameM jyAdAtara chApe tathA lekhakoM kI bhUleM zAmila haiN| to bhI do eka khAsa khAsa pAThabhedoMkA yahA~ paricaya karA denA munAsiba mAlUma hotA hai; aura vaha isa prakAra hai (1) tIsarepadya meM 'nirgranthaH syAttapasvI ca' ( tapakhI nigraMtha hotA hai) ke sthAna meM bhArAkI pratiyoM meM 'nirmanthena bhavenmokSaH" (nigraMtha hone se mokSa hotA hai) aisA pATha diyA hai| dehalIvAlI pratimeM bhI yahI pATha 'nirgranthaH na bhavenmokSaH' aise azuddha rUpase pAyA jAtA hai / (2) chapI huI pratike 30ve padya meM 'na pApaM ca amIdeyAH aisA jo eka caraNa hai vaha tAr3apatravAlI pratimeM bhI vaisA hI hai / paraMtu dhArAkI dUsarI pratimeM usakA rUpa 'na pareSAmamIdeyAH' aisA diyA hai aura dehalIvAlI pratimeM vaha 'na dAtavyA ime nityaM' isa rUpa meM upalabdha hotA hai / " (i) chapI huI pratimeM eka padya * ila prakAra diyA huA hai * deilIko pratimeM bhI yaha padya prAyaH isI prakAra se hai, sirpha itanA bheda hai ki usameM pUrvArdhako uttarArdha aura uttarArdhako pUrvArdha banAyA gayA hai| For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraGka 12 ] pUjyapAda vRkSA dAvAgninAlagnAstatsakhyaM kurvate vane / AtmArUDha taroragnimAgacchantaM na vetyasau 91 pAlakAcAra kI jA~ca / isa padyakA pUrvArdha kucha azuddha jAna par3atA hai aura isIse marAThImeM isa padyakA jo yaha artha kiyA gayA hai, ki "vanameM dAvAgnise grase hue vRkSa ula dAvAgnile mitratA karate haiM, paraMtu jIva svayaM jila deharUpI vRkSapara car3hA huA hai usake pAsa AtI huI agniko nahIM jAnatA hai," vaha ThIka nahIM mAlUma hotA / zrArAkI pratiyoM meM ukta pUrvArdhakA zuddha rUpa 'vRkSA dAvAgnilagnA ye tatsaMkhyAM kurute vane' isa prakAra diyA hai aura isase arthakI saMgati bhI ThIka baiTha jAtI hai - yaha Azaya nikala AtA hai ki, eka manuSya vanameM, jahA~ dAvAgni phailI huI hai, vRkSapara car3hA huA, una dUsare vRkSoMkI ginatI kara rahA hai jo dAvAgnise grasta hote jAte haiM ( yaha kaha rahA hai ki amuka vRkSako zrAga lagI, vaha jalA aura vaha girA ! ) paraMtu svayaM jisa vRkSapara car3hA huA hai, usake pAsa zrAtI huI bhAgako nahIM dekhatA hai / isa alaMkRta prAzayakA spaSTIkaraNa bhI graMtha agale padya dvArA kiyA gayA hai aura isase donoM padyoMkA sambaMdha bhI ThIka baiTha jAtA hai| ArAkI ina donoM pratiyoM meM graMthakI zlokasaMkhyA kula 75dI hai, yadyapi aMtake padyoM para jo naMbara par3e hue haiM unase vaha 76 mAlUma hotI hai / parantu 'na vettimadyapAnataH ' isa eka padyapara lekhakoMkI galatI se do nambara 13 aura & par3a gaye haiM jisase Age ke saMkhyAMkoMmeM barAbara eka eka nambarakI vRddhi hotI calI gaI hai| dehalIvAlI pratimeM bhI isa padyapara bhUla se do nambara 13 aura 14 DAle gaye haiM aura isI liye usakI zloka 365 saMkhyA 100 hone para bhI vaha 101 mAlUma hotI hai| chapI huI pratikI lokasaMkhyA 66 hai / isa taraha bhArAkI pratiyoM se chupI huI pratimeM 21 aura dehalIvAlI pratimeM 25 zloka bar3he hue haiN| ye saba bar3he hue zloka 'kSepaka' haiM jo mUla graMthakI bhinna bhinna pratiyoM meM kisI taraha para zAmila ho gaye haiM aura mUla graMthake aMgabhUta nahIM haiN| ina zlokoko nikAlakara graMthako par3hanese usakA silasilA ThIka baiTha jAtA hai aura vaha bahuta kucha susambaddha mAlUma hone lagatA hai| pratyut isake ina zlokoko zAmila karake par3hanese usameM bahuta kucha beDhaMgApana A jAtA hai aura vaha aneka prakArakI gar3abar3I tathA ApattiyoM se pUrNa ja~cane lagatA hai / isa bAtakA anubhava sahRdaya pAThaka svayaM graMtha parase kara sakate haiM / ina saba anusaMdhAnoMke sAtha graMthako par3hane se aisA mAlUma hotA hai ki chapI huI prati jisa hastalikhita prati parase tayyAra kI gaI hai, usameM tathA dehalIkI pratimeM jo padya bar3he hue haiM, unheM yA to kisI vidvAnne vyAkhyA Adike liye apanI pratimeM TippaNIke taurapara likha rakkhA thA yA graMthakI kisI kAnaDI Adi TIkAmeM ve viSaya samarthanAdike liye 'uktaMca' Adi rUpase diye hue the; aura aisI kisI pratise nakala karate hue lekhakone unheM mUla graMthakA hI eka aMga samajhakara nakala kara DAlA hai / aise hI kisI kAraNale ye saba zloka aneka pratiyoM meM prakSipta hue jAna par3ate haiN| aura isaliye yaha kahanemeM koI saMkoca nahIM ho sakatA ki ye bar3he hue padya dUsare aneka graMthoMke padya haiN| namUne ke taura para yahA~ do eka padyoMko uddhRta karake batalAyA For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jnhitaissii| [bhAga 15 jAtA hai ki ve kauna kaunase graMthake padya haiN| chapI huI pratimese, Upara diye hue, 21 gopucchika zvetavAsA drAviDo yaapniiykH| zloka aura dehalIvAlI pratimeMse 25 zloka nipicchati paMcaite jainAbhAsaH prakIrtitAH10 kama kara dene para vaha pUjyapAdakA upAsa yaha padya indranandike 'nItisAra kAcAra rahatA hai, aura usakA rUpa prAyaH graMthakA padya hai aura usameM bhI naM. 10 vahI hai jo pArAkI pratiyoM meM pAyA jAtA para diyA huA hai| hai| saMbhava hai ki granthake antameM kucha sajjAtiH sadgrahasthatvaM pArivAjyaM sureNdrtaa| padyoM kI prazasti aura ho aura vaha kisI sAmrAjyaM paramArhantyaM nikANaM ceti saptadhA 56 / jagahakI dUsarI pratimeM pAI jAtI ho / yaha padya, jo dehalIvAlI pratimeM usake liye vidvAnoM ko anya sthAnoMkI pAyA jAtA hai, zrIjinasenAcArya ke prAdi pratiyA~ bhI khojanI caahieN| purANakA padha hai aura isakA yahA~ pUrvApara aba dekhanA yaha hai ki yaha graMtha kaunase padyoM ke sAtha kucha bhI mela mAlUma nahIM "pUjyapAda" AcAryakA banAyA huA hai| hotaa| 'pUjyapAda' nAmake prAcArya ekase adhika AptasyA sannidhAne'pi puNyayAkRtipUjanam / ho cuke haiN| unameM sabase jyAdA prasiddha tArthamudrAnakiM kRyurviSasAmarthyasUdanam / / 73 // aura bahumAnanIya AcArya jainendra vyA.yaha zrI somadeva sUrike yazastilaka karaNa tathA sarvArthasiddhi Adi granthoMke graMthakA padya hai aura usake AThave AzvAkatA hue hai| unakA dUsarA nAma 'devasameM pAyA jAtA hai| nandI' bhI thA; parantu devanandI nAmake bhI anityAni zarIrANi vibhavo naiva zAsvataH / kitane hI prAcAryokA patA calatA hai * / nityaM sannihitomRtyuH kartavyo dharmasaMgrahaH 95 isase paryAya nAmakI vajahase yadi yaha cANakyanItikA zloka hai| unase hI kisIkA grahaNa kiyA jAya to ., TIkA TippaNiyoM ke zloka kisa prakA kisakA grahaNa kiyA jAya, yaha kucha rase mRla granthame zAmila ho jAte haiM, isakA samajhameM nahIM pAtA / granthake antameM abhI vizeSa paricaya pAThakoMko 'ratna karaMDaka taka koI prazasti upalabdha nahIM huI aura na graMthake zurUmeM kisI prAcAryakA smaraNa zrAvakAcArakI jA~ca' nAmake lekha dvArA kiyA gayA hai| zrArAkI eka pratike antameM karAyA jaaygaa| samAptisUcaka jo vAkya diyA hai vaha yahA~ takake isa saba kathanase yaha isa prakAra haibAta bilakula sApha ho jAtI hai ki chapI / huI pratiko dekhakara usake padyoMpara jo "iti zrIvAsupUjyapAdAcArthaviracita kucha saMdeha utpanna huA thA, vaha anucita upAsakAcAraH smaaptH|" nahIM thA balki yathArtha hIthA, aura usakA isameM pUjyapAdase pahale 'vAsu' zabda nirasana prArAkI pratiyoM parase bahuta ---- kucha ho jAtA hai| sAtha hI, yaha bAta eka devanaMdI vinayacaMdrake ziSya aura " disaMdhAna " dhyAnameM A jAtI hai ki yaha grantha jisa kI 'padakaumudI' TIkAke kartA nemicaMdrake guru the, aura eka-- devanaMdI AcArya brahmalAjyakake guru the jisake par3haneke liye| rUpase chapI huI pratimeM tathA dehalIvAlI saMvat 1627 meM 'jinayajJakalpa' kI vaha prati likhI gaI pratimeM pAyA jAtA hai, usa rUpamevaha pUjya. thI jisakA ullekha seTha mANikacaMdrake 'prazasti saMgraha' pAdakA "upAsakAcAra" nahIM hai, balki rajiSTarameM pAyA jAtA hai| For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 12] pUjyapAda-upAsakAcArakI jA~ca / 367 aura jur3A huAhai aura usase do vikalpa siddhi, samAdhitantra aura iSTopadeza utpanna ho sakate haiM / eka to yaha ki vaha nAmaka granthoMke sAhityake sAtha milAna prantha 'vAsupUjya' nAmake bhAcAryakA karane para itanA z2arUra kaha sakate haiM ki banAyA humA hai aura lekhakake kisI yaha grantha ukta andhoke kartA zrIpUjyapAdAabhyAsakI vajahase pUjyapAdakA nAma cAryakA banAyA humA nahIM hai| ina graMthoMkI citta para jyAdA car3hA huAtathA abhyAsa- lekhanI jisa praur3hatAkA liye hue hai, meM adhika AyA humA hone ke kAraNa- viSaya pratipAdanakA inameM jaisA kucha DhaMga 'pAda' zabda usake sAthameM galatIse aura hai aura jaisA kucha inakA zabdavinyAsa pAyA adhika likhA gayA hai| kyoMki 'vAsupUjya: jAtA hai, usakA isa granthake sAtha koI nAmake bhI prAcArya hue haiM-eka 'vAsu. mela nahIM hai| sarvArthasiddhi meM zrAvakadharma pUjya' zrIdhara prAcArya ke ziSya the, jinakA kAbhI varNana hai, paraMtu vahA~ lakSaNAdi rUpase ullekha mAghanandizrAvakAcArakI prazasti. viSayake pratipAdanameM jaisI kucha vizeSatA meM pAyA jAtA hai| dUsarA vikalpa yaha pAI jAtI hai, vaha yahA~ dRSTigocara nahIM ho sakatA hai ki yaha prantha 'pUjyapAda' hotii| yadi yaha grantha sarvArthasiddhike prAcAryakA hI banAyA ibhA hai aura kartAkA hI banAyA hamA hotA to. ki usake sAtha meM 'vAsa' zabda. lekhakake vaise yaha zrAvaka dharmakA eka svataMtra grantha thA hI kisI abhyAsa ke kAraNa, galatIse isaliye, isameM zrAvaka dharma sambandhI jur3a gayA hai| jyAdAtara qhayAla yahI anya vizeSatAoM ke atirikta una saba vi. hotA hai ki yaha pichalA vikalpa hI ThIka zeSatAokA bhI ullekha z2arUra honA cAhie hai, kyoMki pArAkI dUsarI pratike antameM thA jo sarvArthasiddhi meM pAI jAtI haiN| bhI yahI vAkya diyA huA hai aura usameM paraMtu aisA nahIM hai, balki kitanI hI 'vAsu' zabda nahIM hai| isake sivAya jagaha kucha kathana paraspara vibhinna bhI chapI huI prati aura dehalIkI pratimeM bhI pAyA jAtA hai, jisakA eka namUnA nIce baha graMtha pUjyapAda kA hI banAyA huA diyA jAtA hailikhA hai| sAtha hI, 'digambara jaina graMthakartA aura unake graMtha' nAmakI sUcI meM bhI sarvArthasiddhi meM 'anartha. daMDaviratiH pUjyapAdake nAmake sAtha eka zrAvakAcAra nAmake tIsare guNavatakA svarUpa isa graMthakA ullekha milatA hai| ina saba prakAra diyA haibAtose yaha to pAyA jAtA hai ki yaha pUjyapAdAcAryakA banAyA huA hai; parantu "asatyupakAre pApAdAna heturanartha daNDaH / . kaunase 'pUjyapAda' prAcArya kA banAyA tato viratiranartha daNDaviratiH // anartha huA hai, yaha kucha mAlUma nahIM hotaa| daNDaH pNcvidhH| apadhyAnaM pApopadezaH, pramA__ Upara jisa paristhitikA ullekha dacaritam , hiMsApradAnam , azubhazrutiriti / kiyA gayA hai, usaparase yadyapi yaha tatra pareSAM jayaparAjayavadha bandhanAGgacchedakahanA AsAna nahIM hai ki yaha graMtha amuka parasvaharaNAdikathaM syAditi manasA cintanapUjyapAda AcAryakA banAyA huA hai, mapadhyAnam / tiryakaklezavANijya prANivadhaparantu isa graMthake sAhityako sarvArtha- kAraMbhAdiSu pApasaMyuktaM vacanaM pApopadezaH / For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 prayojanamantareNa vRkSAdicchedana bhUmikuTTana salilasecanAdyavadyakArya pramAdAcaritaM / viSakaNTakazAstrAgnirajjukazA daNDAdihiMsopa karaNapradAnaM hiMsApradAnaMm / hiMsA rAgAdipravardhanaduSTakathAzravaNa zikSaNa vyApRtirazu bhazrutiH // " jainahitaiSI / isa svarUpakathanameM anarthadaMDaviratikA lakSaNa, usake pAMca bhedokA nAmanirdeza aura phira pratyeka bhedakA svarUpa bahuta hI ja~ce tule zabdoM meM batalAyA hai / aura yaha saba kathana tatvArtha sUtra ke usa mUla sUtra meM nahIM hai jisakI vyAkhyA meM zrAcArya mahodane yaha saba kucha likhA hai / isaliye yaha bhI nahIM kahA jA sakatA ki mUla granthake anurodhase unheM vahA~ para aisA likhanA par3A hai| vAstavameM, unake matAnusAra, aura jaina siddhAntakA bhI isa viSaya meM aisA hI Azaya jAna par3atA hai aura usako unhoMne pradarzita kiyA hai| aba upAsakAcAra meM diye hue isa vrata ke svarUpako dekhiyepAzamaNDalamArjAraviSayazastrakRzAnavaH / pApaM ca mI deyAstRtIyaMsyAdguNavratam 19 isameM zranarthadaMDaviratikA sarvArthasiddhivAlA lakSaNa nahIM hai aura na usake pA~ca bhedoMkA koI ullekha hai| balki yahA~ isa vratakA jo kucha lakSaNa athavA svarUpa batalAyA gayA hai vaha anarthadaMDake pA~ca bhedoM meM se 'hiMsApradAna' nAmake cauthe bheda kI virati se hI sambandha rakhatA hai / isaliye, sarvArthasiddhikI dRSTise, yaha lakSaNa lakSya ke eka dezameM vyApaneke kAraNa zra vyApti doSa se dUSita hai, aura kadApi sarvArthasiddhi ke kartAkA nahIM ho sakatA / isa prakAra ke vibhinna kathanoM se bhI yaha graMtha sarvArthasiddhike kartA zrIpUjya pAda svAmIkA banAyA huA mAlUma nahIM [ bhAga 15 hotA / taba yaha graMtha dUsare kauna se pUjyapAda AcAryakA banAyA huA hai aura kaba banA hai, yaha bAta avazya jAnane ke yogya hai, aura isake liye vidvAnoMko kucha vizeSa anusaMdhAna karanA hogA / hamAre khayAla meM yaha graMtha paM0 zrAzAdhara ke bAdakA - 13vIM zatAbdIse pIchekA banA huA mAlUma hotA hai| paraMtu abhI hama isa bAtako pUrNa nizcayake sAtha kahane ke liye tayyAra nahIM haiN| vidvAnoMko cAhie ki ve svayaM isa viSayakI khoja kareM, aura isa bAtako mAlUma kareM ki kina kina prAcIna graMthoM meM isa graMtha ke padyoMkA ullekha pAyA jAtA hai | sAtha hI unheM isa graMthakI dUsarI prAcIna pratiboMkI bhI khoja lagAnI caahie| saMbhava hai ki unameM se kisI pratimeM isa graMthakI prazasti upalabdha ho jAya / isa lekhaparase pAThakoMko yaha batalAne kI z2arUrata nahIM hai ki bhaMDAroMmeM kitane hI graMtha kaisI saMdigdhAvasthA meM maujUda haiM, unameM kitane adhika kSepaka zAmila ho gaye haiM aura ve mUla graMthakartA - kI kRtiko samajhane meM kyA kucha bhrama utpanna kara rahe haiN| aisI hAlata meM, prAcIna pratiyoM para se graMthoMkI jA~ca karake unakA yathArtha svarUpa pragaTa karane kI aura usake liye eka judA hI vibhAga sthApita karane kI kitanI adhika z2arUrata hai, isakA anubhava sahRdaya pAThaka svayaM kara sakate haiN| prAcIna pratiyA~ dinapara dina naSTa hotI jAtI haiM / unase zIghra sthAyI kAma le lenA cAhie / nahIM to unake naSTa ho jAnepara yathArtha vastusthiti mAlUma karanemeM phira bar3I kaThinatA hogI aura aneka prakArakI dikkateM paidA ho jAya~gI / kamase kama una qhAsa qhAsa graMthoMkI jA~ca z2arUra ho jAnI For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12] jaina-hitaiSIpara vidvAnoM ke vicaar| jainahitaiSI para vidvAnoM ke cAhie jo bar3e bar3e prAcIna AcAryoMke legal practitioner has taken up banAye hue haiM athavA aise prAcAryoMke the editorial responsibility, nAmase nAmAMkita haiM aura isaliye unameM we are glad to say that the usI nAmake prAcIna prAcAryoke banAye excellent style and solid worth hue honekA bhrama utpanna hotA hai| AzA hai, of the journal has ever been hamAre dUradarzI bhAI isa viSayakI upa- progressing onwards. It supplies yogitako samajhakara usapara z2arUra dhyAna its. readers with 32 pages of denekI kRpA kreNge| closely printed matter, containing good readable. stuff, and cause for further study and re flection on the subjects, dealt vicAra / with, (gatAMkale Age) It is the only Jaip vernacular journal which deserves to be, 15-zrIyuta bAbU ajitaprasAdajI and is, permanently preserved, ema0 e0 ela0 ela0 bI0 vakIla, and contains valuable articles lkhnuu| [hAlake aMgarejI jainagajaTameM, diga- . of perennial interest and subsmbara jaina samAjake prAyaH 15 sAmayika _tantial worth. patroM para Apane apane jo vicAra pragaTa arthAt-jainahitaiSI isa samaya apane kiye haiM, unameMse jainahitaiSIke sambandhameM 15 veM varSa meM hai| yaha hindI meM pratyuttama Apake vicAra isa prakAra haiM-] mAsika patra hai, aura jaina jAti isakA ____ THE JAIN HITAISHI.-This bhale prakAra abhimAna kara sakatI hai| ise is in its 15th year. It is the paMDita nAthUrAmajI premIne, jo ki zuddha best monthly conducted in dhArmika jJAna aura udAra vicAroMke dhAraka Hindi, and the Jain Community eka jaina vidvAn haiM, isa uddezyase jArI may well be proud of it. It was kiyA thA ki jaina dharma, jaina siddhAnta started by Pandit Nathu Ram tathA jaina sAhityake guNa-doSa-vivecanA. Premi, a Jain Scholar of sound tmaka aura aitihAsika dRSTiko liye hue religious learning and wide adhyayanako uttejana diyA jAya; aura views, with the object of promot- gata 15 varSoM meM yaha apanI usa nItikA ing a critical and historical pAlana karanemeM kRtArtha huA hai| pichale study of Jain Religion, Philoso- kucha varSoMse paMDita jugalakizorajIne, phy and literature, and during jo ki eka riTAyarDa kAnUnapezA haiM, isa the last 15 years it has been patrake saMpAdanakAbhAra apane Upara le rakkhA * successful in maintaining its hai, aura hameM yaha kahate hue prasannatA hotI policy. For some years past, hai ki isa patrakI atyuttama lekhana-paddhati Pandit Jugal Kishore, a retired aura Thosa sAravattA [garimA ] dinapara For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainhitaissii| [bhAga 15 dina AgekI hI ora bar3hatI jA rahI hai| bar3I yogyatAse likhA hai|" isa vAkya yaha patra apane pAThakoko ghane chape hue para vidvAn sampAdaka mahodayoMne apanI maiTarake 32 pRSTha pahu~cAtA hai, jinameM bahuta nIce likhI TippaNI prakAzita kI haikucha par3hane yogya masAlA hotA hai, aura "premIjIke jainahitaiSImeM kaI aitihAsika vivecita viSayoMke sambandhameM Ageko lekha nirantara chapate rahate haiM jo jaina aura adhika adhyayana tathA vicArako prAcAryoM, itihAsa aura sAhitya para avasara detA hai| - saccA prakAza DAlate haiN| dhArmika durAmAtRbhASAkA sirpha yahI eka jainapatra grahake kAraNa kucha jaina una lekhoMkI kadra hai jo sthAyI rUpase surakSita rakkhe jAneke bhale hI na kareM, kiMtu ve satya aitihAsika yogya hai aura rakkhA jAtA hai, aura jisameM khoja aura pakSapAta rahita vivecanase pUrNa nitya kAmameM AnevAle tathA sAragarbhita hote haiM / hindI sAhityake liye ve gaurava bahumUlya lekha rahate haiN| kI vastu haiN|" 16-zrIyuta rAyabahAdura paM. gaurI- 17-zrIyuta ena. zrIvarmA jainI, zaMkarajI mojhA aura paM0caMdradhara. adhyApaka 'di. jaina vANIvilAsa pAThazarmA gulerI / zAlA' nillIkArapeTa-kArakala / nAgarI pracAriNI patrikA navIna tA0 30-10-1921 saMskaraNa bhAga 2 aMka 2 / Ajakala "..... jainahitaiSI jaina samAjakA isa patrikAke sampAdaka suprasiddha iti- bahuta upakAra kara rahA hai |....."sbhy hAsA rAya bahAdura paM0 gaurI zaMkara saMsArameM 'jainahitaiSI' AdaraNIya hai aura hIrAcanda mojhA aura paM. candradhara zarmA gaurava dRSTise dekhate haiN| gulerI, bI0 e0 haiM / isa aMkameM kalakatte . maiMne hitaiSIle kaMchukA, madhukarI aura ke bAbU pUrNacandrajI nAhara ema0 e0, bI0 jainokA atyAcAra ityAdi lekhoM (kA) ela0 kA 'prAcIna jainahindI sAhityaH karNATaka bhASAkU anuvAda kara jinavizIrSaka lekha prakAzita bhA hai| yaha lekha jaya, tilakasaMdeza aura kaMThorava ityAdi kalakatteke gata hindI sAhitya sammelanake patroM meM prakaTa kiyA hai| merA vizvAsa avasara para par3hA gayA thA aura usameM hai ki jaina hindI patroM meM ucca koTikA jaina sAhitya para bahuta kucha nayA prakAza patra hai to vahI jainahitaiSI eka hai|" DAlA gayA hai| lekha ke dUsare pairemeM kahA gayA hai-"hindI sAhitya sammelanake satyAgraha karanA pdd'egaa| saptama adhivezana para 'jainahitaiSI' ke muyogya sampAdaka, suprasiddha lekhaka aura bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA bhArataaitihAsika vidvAn paM0 nAthUrAmajI premI varSake sarva di. jainiyoMkI usI prakAra ne 'hindI jainasAhityakA itihAsa' nAmaka uttaradAyitvapUrNa sabhA hai jisa prakAra eka gaveSaNApUrNa lekha likhA hai| usa bhAratake nivAsiyoMkI akhila bhAratanibandhase mujhe bahuta kucha sahAyatA milI varSIya jAtIya kAMgresa; aura dUsarI jaahai| unhoMne jainabhASA sAhityakA prAcIna tiyoM ke sAmane jaina jAtikI avasthAko kAlase vartamAna samaya takakA itihAsa prakAzita karane ke liye mahAsabhA eka For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12] satyAgraha karanA pdd'egaa| 371 darpaNa ke samAna hai, jaisA ki eka jimme- kI jA sake, dUsare zaktiyoMkA tirata vAra sabhAko honA hI cAhie ! parantu , bitara ho jAnA itanA acchA nahIM jitanA mujhe atyanta zokake sAtha pragaTa karanA saba zaktiyoM kA milakara kAma karanA paDatA hai ki usake vartamAna adhikAriyoM-' acchA hotA hai| yadi Aja samAjakI ne apanI isa jimmevArIko nahIM samajhA save saMsthAe~ jaise mahAvidyAlaya kAzI aura mahAsabhAkI avasthA prAntika va mathurA, * brahmacaryAzrama hastinApura, sabhA jaisI bhI nahIM rahane dI, kintu syAdvAda pAThazAlA morenA, anAthAzrama samAjakI dRSTimeM vaha kevala kucha bar3e dehalI va bar3anagara, jaina auSadhAlaya bar3amanuSyoM kI pradarzanI mAtra raha gaI hai, nagara va anya saba choTI choTI saMsthAe~, aura jisakA pariNAma bhI vahI nikalA mahAlabhAko isa yogya banAkara ki vaha joki nikalanA cAhie thaa| arthAta sa. sabako apanI saMrakSatarameM rakha sake, saMramAjane usase isa kadara udAsInatA grahaNa kSatAme hotI to samAjako nimnalikhita kara lI hai mAnoM usake prati koI mahAsabhA cAra bAtoMkA lAbha hotAhai hI nahIM, aura isI kAraNa mahAsabhAke 1-thor3e netAbhose sabakA kAma jitane choTe bar3e prastAva hote haiM ve saba calatA rahatA balki do cAra AvazyakIya, hAsyakAraka, bhahe aura eka dUsareke vi. saMsthAe~ aura bar3ha sktii| rodhI hote haiN| mahAsabhAke pracAra kAryameM 2-samAjako bahuta thor3A rupamA samAjakA kirAnA lambA hAtha hai, isakA denA par3atA aura kAryakartAoko rupaye. anumAna isIse ho sakatA hai ki eka kA- kI cintAmeM apanA sArA amUlya samaba, ryako mahAsabhA apane hAthame letI hai aura jo saMsthAkI dUsarI AvazyakatAmoko samAja usapara dhyAna bhI nahIM detA / sahA- pUrA karane meM vyaya karanA cAhie thA,yaya yatAkA to prazna hI kyA? usI kAmako na karanA pdd'taa| eka vyakti apane hAthame letA hai; samAja 3-mahAsabhAkI yogyatA aura prabaMdha. cillA uThatA hai-yaha atyAvazyaka kArya hai, ko dekhakara samAja apane Upara ekaprakArazIghra karo, maiM tumhAre sAtha hU~, cAhie so kA kara lagAne detI jo vArSika rUpameM sahAyatA lo| udAharaNa ke liye jItI paJcoM dvArA mahAsabhAmeM pahu~catA rahatA jAgatI misAla upasthita hai-mahAsabhA- aura jisase tamAma saMsthAe~ calatI ke jIvadayA vibhAgake becAre maMtrI maho- rahatIM aura jo samAjake liye usa rupayedaya sadA adhivezanoM meM cillAyA karate haiM, se kama hotA jo Aye dina candoMkI kintu eka pAI candAnahIM miltaa| usI sUrata meM use denA par3a rahA hai aura saM. kAmako ba. jhAnAnaMdajIne apane hAthameM sthAoMke liye usase vizeSa jo rupayA liyA, gharakA presa khola liyA, eka jamA karanekA adhika vyaya kATakara use samAcAra patra jArI kara diyA aura baca rahatA hai| janatAne khUba kadara kii| kintu yaha eka 4-Aja kala joz2arA jarAse dhakkese nizcita viSaya hai ki prathama to samAja- saMsthAe~ paTa ho jAtI haiM, isa prakAra samAmeM abhI isa kadara netA nahIM ki jakA rupavA aura kAryakartAmokA parizrama Roka bhASazyakatA vyaktigata 2 pUrNa bartha na jaataa| For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jainhitaissii| [bhAga 15 ataeva aisI hAlatameM jaba ki mahA- utanA hI adhikAra honA cAhie jitanA sabhA samAjake liye koI lAbhadAyaka sabhA anumodkko| siddha nahIM huI,do hI sUrateM ho sakatI haiN| 2-viSaya nirdhAriNI sabhAke sabhAprathama usakAbAyakATa kara diyA jAya aura 'sada cune jAya~ naki nAmajada kiye jaayeN| eka dUsarI mahAsabhA yA kisI dUsare ataeva maiM ghoSaNA kara denA cAhatA nAmase koI sabhA sthApita kI jAya jo hU~ ki yadi mahAlabhAne isa sAla lakhasamAjake liye lAbhadAyaka siddha ho| naUmeM yA AgAmI kabhI bhI apanI purAnI kintu isa sUratameM thokabandI hogI aura cAla, jo jAti aura svayaM mahAsabhAke eka dUsareko eka dUsarekI burAIse hI liye hAnikara siddha huI hai, na chor3I aura * avakAza na milegA, aura rupayA bhI kharca samAjake rupaye aura usakI ijjatako hogaa| eka samAcAra patra nikAlanA ThukarAnekA udyoga kiyA to maiM apanI pdd'egaa| isa tarahapara samAjako lAbha pahu~. zaktibhara samAjako taiyAra karU~gA ki cAnekI jagaha usake sirapara eka naI vaha satyAgraha kare aura kAryakartAoko balA upasthita ho jaavgii| dUsarI sUrata apane behUdA uddezyameM saphala na hone de| . yaha hai ki mahAsabhAko hI usakI anu satyAgrahakI sUrata / cita kAryavAhIse rokA jAya aura usake isa satyAgrahakI ye sUrateM hoMgIHliye satyAgrahakI nIti hI sarvathA bhaya -yadi sabhApatikA cunAva samAjatathA hAnile rahita aura pUrNa saphalatAkA / kI kasarata rAyake viparIta kiyA gayA, kAraNa siddha ho sakatI hai| jaisA ki kAg2az2Ata dekhanese jAna par3egA, - pratyeka sabhAko samAjake sanmukha to sabhApati cAhe jitane pratiSThita aura viAsapAtra banane ke liye nimnalikhita mAnya kyoM na ho, satyAgrahiyoMmeMse eka bAtoMkA bhyAna rakhanA Avazyaka hai- kevala isa binA (AdhAra ). para unakA 1-sabhApati vahI cunA jAya jise virodha karegA ki yaha mahodaya jAtise samAjane apanI kasarata rAyase cunA ho| cune hue nahIM haiM aura sarva satyAgrahI ___ (ka) prastAvoMkI eka sUcI banAkara isakA anumodana kreNge| samAcAra patroM meM prakAzita karA dI jAya 2-yadi prastAvoMkI sUcI samAcAraaura usapara noTa de diyA jAya ki amuka patroM dvArA yA kamase kama jainagaz2aTa dvArA 2 prastAva peza kiye jAya~ge aura peza na prakAzita na kI gaI yA virodhIko bolane kiye jAnevAloM para asvIkRtike kAraNa na diyA gayA to satyAgrahiyoM meM se eka kA noTa de diyA jaay| pratyeka prastAvakA virodha isa AdhAra (kha) prastAvako par3hane (yadi prastAvaka para karegA ki yaha bilkula asambhava hai ne kisI anyako adhikAra na diyA ho), ki aise mahattvake viSaya para binA racita vApisa lene yA na lene, koI taramIma vicArake koI sammati turanta dI jA sake apanI morase karane yA na karanekA adhi. aura sarva satyAgrahI isakI anumodanA kAra prastAvakako honA cAhie / '(ga) virodhIko viSaya nirdhAriNI 3-yadi viSaya nirdhAriNI sabhAke sabhA aura janarala sabhAmeM bolanekA sabhAsada nAmajada kiye gaye to sarva For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 aGka 12] . vaha sabhA yA mahAsabhAkI bhI ha~sI karAtA hai| kAryavAhIko aniyamita kahakara usakA vaha sabhA yA mahAsabhAkI virodha kiyA jAyagA aura sarva satyAgrahI isakI anumodanA kreNge| bhI ha~sI karAtA hai| praarthnaa| . mahAsabhAke kAnapurI adhivezanameM aba maiM jAtile prArthanA karanA cAhatA jina logoMkI aMdhAdhuMdhI adhika na cala hU~ ki yadi use pahilI sUratase dUsarI yaha sakanekI vajahase unake manakI murAdeM satyAgrahakI sUrata pasanda hai to use pUrI nahIM ho sakI thIM unhoMne usake caMda satyAgraha karane ke liye taranta taiyAra ho roja bAda hI uDesarameM, binA kisI mAkala jAnA cAhie / isameM na kharcakA prazna na vajahake, naimittika adhivezana karake, DarakA, kevala jabAna hilA denekA prazna hai| apane dilI phaphIloko phor3ane aura cittako ThaMDA karane ke liye kucha khAsa pariNAma kyA hogaa| prastAva pAsa kiye the, jinameMse eka prastAva satyAgraha karane ke do hI pariNAma ho isa prakAra hai-... sakate haiN| prathama-adhikArIvargakA dimAga "bAbU sUrajabhAnujI vakIla devabaMda, ThikAne A jAyagA aura kAryavAhI ucita paM0 arjunalAlajI seThI jayapura aura bAbU hogI jo jAti aura svayaM mahAsabhAke bhagavAnadInajI ye tInoM mahAzaya jainiyoMliye lAbhadAyaka siddha hogii| meM digambara jainagranthoM para unako binA dUsarA-adhikArI bhI apane haTha samajhe jhUThA AkSepa karate haiM aura di. para DaTA rahe aura usake prastAva phela AcAryoko apazabda kahane meM bhI nahIM ho rahe haiM, isakI vaha paravAha na kareM aura cUkate aura dharma-viruddha bAtoMkA pracAra aisA karake vaha lakhanaUvAle adhivezana- karanemeM rAtri dina dattavitta rahate haiM, ko asaphala bnaaveN| samAjako bhraSTa karanekA pUrNa udyoga kara ___ yadi pariNAma pahilA nikalA to yaha rahe haiN| yadi unase javAba mAMgA jAtA jAti aura mahAsabhAke liye ahobhAgya hai to javAba na dekara aura zAstrArtha na hogA aura yadi pariNAma dasarA nikalA karake apanI manamAnI lekhanI dvArA maThA to satyAgrahI loga samAjase candAna dene kalaMka jainadharma va zAstroM para tathA prAcAke liye kheNge| ula hAlatameM bhI satyA yaupara lagAte haiN| ataeva mahAsabhA prastAva. prahiyoMkI jIta hogI kyoMki adhikAri. karatI hai ki aise vyaktiyoMko digambara varga kabataka aisA kreNge| antameM eka dina jaina dharmAvalambI na samajha jAya ?" * vaha hogA ki ina logoM ko burI tarahase yaha prastAva kitanA behUdA, niHsAra, jAtike bhAge sira jhukAnA hogaa| Apattijanaka aura nAsamajhIkA pariNAma ___samAjasevaka hai, isapara eka lambA caur3A lekha likhA zyAmasundara lAla jainI bajAja, jA sakatA hai| parantu usake likhanekA meraTha sdr| isa samaya avasara na honese hama yahA~ para, apane pAThakoMke sAmane, bAbU RSabhadAsa dekho khaM0 jaina hitecA aMkaH / For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '374 - jainhitaissii| [ bhAga 15 jI vakIla meraThake una vicAroMko rakhate maiM nahIM samajhatA ki samAjameM eka hAya haiM jo unhoMne, saMbhavataH ilI prastAva aura hullA macA denese, 'dharma calA,dharma calA' kI usakI janmadAtrI tathA poSaka citta- mAvAz2a lagA dene se, kisIko adharmI, vRttiyoMko lakSyameM rakhate hue, eka urdU azraddhAnI aura mithyAtI kaha denese kyA lekhameM pragaTa kiye haiM aura yaha dikhalAyA phAyadA ho sakatA hai| agara koI zakhsa hai ki jo manuSya kisI sabhA yA mahA- dharma zAstrake viruddha koI bAta kA sabhAse aisA prastAva pAsa karAtA hai vaha to mere khayAla meM usa zakhsapara vAstavameM usa sabhA yA mahAsabhAkI bhI kisI kisamakA jAtI hamalA (vyaktigata sabhya saMsArameM ha~sI karAtA hai, kyoMki AkSepa kiye, binA usako gAlI galauja isa prakAra kI bAtose kisI sabhA yA diye, aura binA apane dila meM usakI sosAyaTIkA koI sambandha nahIM hai aura taraphase dveSa lAye zAMtike sAtha sirpha na aisA ThaharAva karane tathA vijJapti nikA- usa bAtakA pUre taura para javAba de lanekA use koI adhikAra hI ho sakatA denese jo acchA asara hotA hai, vaha hai| ve vicAra isa prakAra haiM-"Ajakala vyaktigata AkSepa karane aura gAlI yAnI pA~ca cAra sAlase kevala digambarA- galauja denese kadApi nahIM hotaa| nAyameM kucha aisI halacala macI hai aura kahA jAtA hai ki hamako aise logoMse dveSakI bhAga phailI hai ki jisakA bayAna koI jAtI (nijI yA vyaktigata) dveSa nahIM; nahIM ho sktaa| aba aksara jaina astrabAra magara cU~ki ve dharmazAstrake viruddha likhate eka dUsareke khaMDana, eka dUsarekI burAI haiM, basa yahI hamArI unase lar3AI hai| paraMtu bhalAI aura gAlI galaujase hI bhare rahate jaba kabhI unhoMne koI bAta dharmake viruddha haiN| kucha arsA huzrA, canda bhAiyoMne bAja likhI aura phira kabhI koI bAta bahuta bAz2a jaina zAstroM aura khAsakara kathA pracchI dharmake anukUla likhI aura Apa granthoM para nuktAcInI ( AlocanA) kI unakI isa dUsarI bAtako bhI kadarana kareM, thii| jina zabdoM meM aura jisa DhaGgase aura yaha sirpha isa strayAlase ki yaha unhoMne vaha nuktAcInI kI thI vaha bAta unake kalamase nikalI hai, usa bAtaniHsandeha anucita, ayogya, alAbhakArI ko bhI burA kahe balki isa dUsarI bAtakI aura Apattijanaka hai| una logoMkA apane prazaMsA karanevAloko bho burA kahane lage kucha lekhoM meM svarga aura naraka vagairaha to kyA ApakA unase dveSa jAhira nahIM hotA padArthoke astitvako (jo indriyavAnale hai ? * jarUra hotA hai aura phira hotA hai| bAhara haiM ) na mAnanA bhI galata hai / maiM bhI Apa dveSa kIjiye sirpha usa bAtase jo isa kisamake lekhoMko hargiz2a pasaMda nahIM *pAbU sUrajabhAnajIkA eka lekha 'jainadharmakA mahatva' krtaa| parantu sAtha hI isake jisa DhaGgase nAmakA jainahitaiSImeM prakAzita huA thaa| yaha lekha ina lekhokA virodha kiyA gayA yA kiyA brahmacArI zItalaprasAdajIko bahuta pasaMda AyA aura isakobhI pasanda nahIM krtaa| unhoMne isakI prazaMsA karate hue use apane patra 'jainamitra' meM uddhRta kiyA thaa| isa para kitane hI paMDita loga * yaha lekha jaina pradIpake gatAMka naM. 6-10 meM brahmacArI jIse bhI bigar3a gaye the aura unheM burA bhalA 'insAnI pharAyaja' (mAnavI kartavya) ke nAmase prakAzita kahane lage the| aise kitane hI udAharaNa diye jA sakate sNpaadk| jA For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha sabhA yA mahAsabhAkI bho ha~sI karAtA hai aGka 12 ] kisIne dharmazAstra ke viruddha kahI ho yA likhI ho, unakI jAta (vyaktitva) se yA unakI aura acchI tathA dharmAnusAra bAtA se dveSa na kIjiye / agara zrApa dharmake viruddha kahanevAlekI jAta aura usakI acchI dharmAnusAra bAtoMse bhI dveSa kareMge to isakA natIjA yaha hogA ki na to Apa usako hI sacce mArga para lA sakeMge aura na Apake kahane tathA likhane kA duniyA meM hI kucha mahatva pragaTa hogA / agara koI zakhsa apane Apako jainI kahatA hai yA jainadharma ko saba dharmose uttama mAnatA hai, nihAyata nekacalana ( atyaMta sadAcArI ), sAdA mijAja aura saccA hai, lekina jainadharmakI kisI kilI bAtameM vaha zAstra ke viruddha bhI kahatA hai, to maiM nahIM samajhatA ki kisI ko kyA haka hai ki jo usako yaha kahane lage ki 'tU jainI nahIM hai, adharmI hai, azraddhAnI hai aura mithyAtI hai', yA apanI kisI sabhA athavA mahAsabhAse yaha bAta pAsa karAye ki koI zakhsa amuka vyakti ko digambara jainI na samajhe ? yadi koI aisA karatA hai to vaha vAstava meM usa sabhA yA mahAsabhAkA bhI sabhya saMsAra meM maz2Aka (hAsya) karAtA hai / kyoMki sAmAjika kAryoM yathA vivAhazAdI vagairaha ke mAmaloMmeM to paMcAyata, sabhA yA mahAsabhA ko aisA adhikAra ho sakatA hai, lekina mata tathA dharma yA kilIko digambara jaina samajhane yA na samajhanekA sambandha zrAntarika zraddhAnase hai / kisI vyakti, paMcAyata yA sabhA Adike hukumase Apa kisIkA 'zraddhAna nahIM badala skte| yaha dUsarI bAta hai ki jabaradastI aura hukUmata se koI apanA dharma tathA zraddhAna jAhiradArImeM badala de, parantu aMtaraMga meM koI bhI jabara 375 dastIke sAtha nahIM badala sktaa| isaliye dharma aura zraddhA ke mAmaloMmeM hukUmata va jabaradastI calAnA dUsaroMko makkArI (dAmbhikatA) aura dagAbAz2I (mAbAcArI) sikhalAnA hai / 1 dUsare matavAloMko dekhiye ki ve apanA mata bar3hAne kI hara tarahase koziza karate haiM / yadi koI jarA bhI unake matakI ora dhyAna detA hai to ve usakI aura himmata bar3hAte haiM / yadi unake matakA koI AdamI unake matakI kisI bAtase viruddha sammati rakhatA hai to ve usako apane matale nikAlane kI fikara nahIM karate, usako adharmI yA maMzraddhAnI nahIM kahate, balki yuktiyukta hetuoMse usakA vaha dhArmika doSa dUra karane kI koziza karate haiM / usako burA bhalA kahakara vA gAlI galauja dekara athavA usakA apamAna karake usako usa doSameM aura adhika dRr3ha nahIM karate, na apanI kisI sabhAsosAyaTIse isa bAtakI vizapti karAte haiM ki koI usako usa dharmakA mAnanevAlA na samajhe; kyoMki ve jAnate haiM ki isa prakArakI bAtoM se kisI sabhA yA sosAyaTIkA koI sambaMdha nahIM hai, aura na koI sosAyaTI isa prakArakI vizapti kara sakatI hai| dharma tathA zraddhAna aisI cIjeM haiM ki unakI bAbata kisI prakArakI vizapti yA ThaharAva paMcAyata aura sabhA to kyA, koI gavarnameMTa yA bAdazAha bhI nahIM kara sakatA / dharma yA zraddhAkI bAbata vizapti to yuktiyukta hetuoMse samajhA huA saccA hRdaya hI kara sakatA hai| aphasosa hai ki jainasamAja nahIM dekhatI ki isa vakta saMsAra meM kyA ho rahA hai, jamAnA kisa raMga para hai| zrAjakala tamAma loga dezonnati, samAjonnati aura dharmonnatimeM For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainhitaissii| [bhAga 15 lage hue haiN| lekina hamArI samAjake loga karuNe / / z2arA z2arAsI bAtoM para ApasameM eka __(le0-zrIyuta bhagavanta gaNapatijI, goyliiy|) dUsarese lar3ate aura gAlIgalauja karate hamane javase tumheM bhulAyA, * rahate haiM, jisase samAja meM eka jabaradasta athavA tumane hameM bhulAyA; nAittafAkI (prabala anaikya ) phailI huI tabase saca kahate haiM, devI ! pala bhara milIna shaanti| hai aura dina prati dina phailatI jAtI hai, bar3I bar3I bhI kI ceSTAe~, ki jo samAja aura dharmakI unnatimeM zAnti-hetu bhogI vipadAe~; bAdhaka ho rahI hai| agara hama jainadharmako to bhI hotI rahI hRdayameM, azAntikArI krAnti // saccA aura hitakArI dharma samajhate haiM to - kahA~ hRdayakA sarasa bhAva hai ? isase hama jitane jIvoM ko bhI aura jisa kahA~ sukomala vaha svabhAva hai ? kadara bhI lAbha pahu~cA sake, pahu~cAnA svataMtratA hai kahA~, kahA~ hai nirbhayatAkA koTa ? caahie| yaha nahIM ki, yadi koI zakhsa aba to sapane sabhI ho gye| jainadharmakI kucha bAtoMko mAnatA hai aura dhairya zAMti-sukha sabhI kho gaye; ,.. kuchako nahIM mAnatA hai yA kuchakA virodha khoe~ kyoM na ho rahI adayA java ki dharmakI zroTa ! karatA hai to usako burA bhalA kahakara taba thA mUlya na tanika tumhArA, yA gAlIgalauja dekara bilakula hI ajaina . aba tumahI basa eka sahArA; bnaa| hamako to apane dharmake bar3hAnekI dekha liyA hamane adayAkA tatva aMtameM nAza / koziza karanI cAhie na ki kama krneko| devI isa hiMsAlu hRdayako, agara vaha kucha bhI isa vakta jainadharmako dveSa Adike doSa-nicayako; mAnatA rahegA to yaha mumakina ho sakatA kara sakatI ho caraNa-dhUla se pUta karo zrAvAsa // hai ki vaha Ageko isa janmameM yA agale bar3e vikala haiM zAno zrAno, janmameM pUre pUre taurase jainadharmako grahaNa karuNA ho mata ghRNA dikhAo kara le| lekina agara hama isa vakta usako kSamA karo aparAdha purAne kara karuNAkI kora / gAlIgalauja dekara,adharmI aura zraddhAnI merI hI chAyA DaravAnI, kahakara apane dharmase nikAlate haiM to pavana bhayAnaka.saMdeza lAnI; isake ye artha hai ki hama usako apanI prakRti mRtyuke sAja sajAtI daur3o merI ora // azubha pariNatiko kAmameM lAkara jainadharmase haTAte haiN| ataH jaina samAjameM hara eka vyaktikA yaha kartavya honA cAhie ki vIrapuSpAMjali para lokmt| vaha azubha pariNatise bace aura lamA- 'vIra puSpAMjali' nAmakI jo pustaka jameM aise kAraNoM tathA sAdhanoM ko paidA na abhI hAla meM prakAzita huI hai usapara lokahone de ki jinase apanI aura dUsarokI mata kyA hai, yaha jAnane ke liye janatAke azubha pariNati hotI ho|" kucha vicAra nIce prakAzita kiye jAte haiM -zrIyuta paM0 bhagavanta gaNapati jI goilIya (kavi) bmbii| ..."thor3e zabdoMmeM sundaratApUrvaka itane U~ce bhAvoMko ga~thanevAlI aura sAtha hI chanda tathA kAvyazAstra kI rakSA For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ApakA kavitA citoDA aGka 12 ] . vIrapuSpAMjali para lokmt| .. 377 karanevAlI ApakI kavitAe~ mujhe to bar3I hI pasaMda. 7-zrIyuta DAkRra campatarAyajI jaina, aaii| merI rAyase to usakI (vIra puSpAMjalikI) adhikAMza DeNTala sarjana, cAMdanI cauka dehlii| kavitAe~ na kevala vidyArthiyoMke kintu praur3ha aura vRddha , sabhIke kaNTha karane yogya haiN|" ___ "kitAba nihAyata hI umadA (pratyuttama ) hai| isase pahale ApakI banAI huI pustaka 'merI bhAvanA' bhI mere pAsa - 2-zrIyata saradAra bhaMvaralAlajI, maujada hai| maiM karIba karIba roja hI usakA pATha karatA yaduvaMzI bhATI, iNdraashrm-rtaalm| . . rahatA huuN| maiM jisa vakta usakA pATha karatA hU~, merA to "...paThana kara citta ati prasanna huaa| chapAI saphAI roma roma khar3A ho jAtA hai, aura zrI jIse prArthanA hai ki bhI manamohaka hai| pustakake 14 ho puSpa uttama bhAva Apa eka bar3I umra pAe~ tAki hama bhI apanI jindagImeM sugaMdhise bhare hue haiN| inameM khAsakara vidhavA sambodhana. ApakI kucha aura kavitAe~ dekha ske|" ajasambodhana aura mero bhAvanA yaha tIna to hamako -zrIyuta bAbU ajita prasAdajI itane acche mAlUma hue ki inakI prazaMsAmeM jo kucha vakI likhA jAya, thor3A hai| ApakI isa upakAraka racanAke liye Apako hRdayase dhanyavAda detA huuN|" (pustakako par3hate samaya pustakake prakA3-zrIyuta rAjavaidya zItalaprasAda se ApakA citta bhara AyA aura Apa usI zaka kumAradevendra prasAdajIkI smRti ho AnejI, cA~danI caukdehlii| avasthAmeM likhate haiM-) . ___ "pustakake nAma ( vIra puSpAMjali ) aura usake ".."mahAbIrakI vANI' par3hakara citta kucha ThikAne sundara svarUpako dekhakara bar3A AnaMda aayaa| pustakake saba lgaa| 'samAja sambodhana' aura 'vidhavA sambodhana' sacce / viSaya bar3e cittagrAhI aura manoramya haiN| ApakI kavitA cittodgArase bhare hue vacanoMkI lar3iyA~ haiN| nissaMdeha yaha bar3I rasavatI hai-aisI lalita . aura artha gauravapUrNa - sahAnubhUtike manase nikale hue vAkya apanA asara kiye kavitAko par3hakara cittako jo prasannatA huI, use prakAza binA nahIM rheNge| AvazyakatA yaha hai ki yaha puSpAMjali karanekI meremeM yogyatA nahIM hai| ApakA gadya to bhojasvI pratyeka jaina prajaina strI puruSa sabakI bheTa kI jaay| hotA hI hai-kavitA usase bhI kahIM adhika prazaMsanIya aura saba loga milakara, vA ekAntameM, isakA pATha kareM, hai| isake liye Apako dhanyavAda detA huuN| manana kareM aura phira dekheM ki ina maMtroMse kitanI sAmAgatama jika aura dhArmika RddhiyA~ siddha hotI hai |.."iskii pUrva saMpAdaka: kAlindI patrikA, rAma sUrata aura sIrata, rUpa aura guNakI prazaMsA jitanI kareM, nagara, banArasa sttett| thor3I hai|......, ___ "isa choTIsI pustikAmeM alaukika pratibhAkA prakAza -zrIyuta bAbU cedanadAsajI bI0e0, hai| nissandeha puSpAJjalise zAnti milatI hai| ApakI heDamAsTara, mthuraa| zrIkavitAne 'zrIvIra puSpAJjali' ke dvArA apanA janma "pApakI kavitAe~ phuNcii| ve bahuta hI acchI haiN| sArthaka kiyA / isa parizrama ke liye dhanyavAda hai|" antako (merI bhAvanA) atyanta lAbhadAyaka hai| yadi aisI hI kavitAmeM chahaTAlA aura docAra bInatI darzana likha 5-zrIyuta sAhu jugamandara dAsajI diye jAya~ to bar3A upakAra ho|" jaina rrAsa va AnarerI majisTreTa, dra, 10-zrIyuta lA0 dalIpasiMhajI najIbAbAda / kAgajI, dehlii| "pustaka bahuta acchI hai aura sundara chapI hai|" - "vIra puSpAMjalimeM ApakI kavitAe~ par3hakara bahuta hI 6-zrIyuta muni puNya vijayajI, AnaMda huA / vakai ( vAstava) meM ApakI kavitA bhAvaH / bhaavngr| pUrNa aura ojasvinI hotI hai| maiM Apako hRdayase dhanya"ApakI bhejI divya kavitAmaya upahAra pustikA milI / kucha par3hI hai, avaziSTa pddhuuNgaa| par3hakara jo AnaMda 11-zrIyuta mahendrajI, sampAdaka milA hai usake liye ApakA kRtajJa huuN|" graa| bar3I rasavatI hai For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhtAra sAhaba kI racanAe~ kitanI utkRSTa aura hRdayasparzI hotI haiM-yaha bAta ve saba loga jAnate hoMge jinhoMne ApakI banAI 'merI bhAvanA' ko eka bAra bhI par3hA hogA / isake abataka saMbhavataH 15-20 saMskaraNa ho cuke hoNge| unhIM kI saMpUrNa kavitAoM kA saMgraha-so bhI, prema mandira dvArA prakAzita saba prakAra se sahRdaya pAThakoM dvArA grAhya hai| - jaisavAla jaina 4-7 / 12 - bhIyuta brahmacArI jJAnAnaMdajI, sampAdaka "ahiMsA" banArasa / jainahitaiSI / ..... pratyeka kavitA bahuta hI manoraMjaka aura hRdayagrAhI hai| kavitAe~ nAnA chandoMmeM saMkalita kI gaI haiM / " ahiMsA 132 / lAlajI, 13- zrIyuta vaidya zaMkara saMpAdaka 'vaidya' murAdAbAda / "yaha kavitAoMkI eka choTIsI pustaka hai| isameM kaI mahatvapUrNa viSayoM para acchI 2 kavitAe~ likho gaI / zrajasambodhana ( vadhyabhUmiko jAtA huA bakarA ), merI bhAvanA, vidhavA sambodhana Adi kavitAe~ bahuta hI bhAvapUrNa aura hRdayagrAhiNI huI haiN| isake lekhaka jainasamAjake ujvala rana zrIyuta paM0 jugala kizorajI mukhtAra haiN| chapAI saphAI, atyuttama / ' - vaidya 6-8 / 14 - zrIyuta sva0 kumAra devendraprasAda jI jaina, dhArA / [ ApakI 'premopahAra' nAmakI jo prastAvanA pustaka ke zurU meM lagI huI hai usakA eka aMza isa prakAra hai -] ? " hamAre hRdaya meM isa saMgrahakI kavitAoMse bar3he hI zuddha tathA puSTa bhAva saMcita hue haiM aura hamArA yaha dRr3ha vizvAsa ke adhyayana tathA manana se sabhI premI jana saMtuSTa hoMge aura lAbha uThAe~ge / " strI-zikSA aura svAdhInaMtA / puruSa striyoM ke rUpa para kavitA racanA karane meM to vyasta haiM, parantu unheM yaha nahIM sUjhatA ki unake hRdayakI vedanA, unakI saMpUrNa nahIM, kintu khAsa khAsa kavitAoMkA yaha saMgraha hai - saMpAdaka / [ bhAga 15 dInatA aura unake apamAnako vAstavika rUpameM samajhane kI ceSTA kI jAba / striyoMke prANa haiN| ve kevala rUpakI prazaMsA sunakara nahIM jI sakatIM / ve isa bAtakI svIkAranA cAhatI haiM ki ve bhI 'manuSya' haiM / striyA~ yadi zikSitA ho to ve bhI puruSoMke samAna jIvana kI kaThinAiyoMke sAtha saMgrAma kara sakeMgI, vipatti meM roe~gI nahIM, aura puruSa unheM kumArgagAmI na banA skeNge| kanyAoMko putrake samAna zikSita banAo, unheM zrAtmabodha karAo, unake hRdayameM zakti, mukhameM bhASA aura bhujAo tathA chAtI meM bala do / gahanoM kI apekSA yahI unake lie uttama dAna hogA / manuSyako sabase bar3A adhikAra yaha milA huA hai ki yadi usake Upara koI anyAya kiyA jAtA hai to vaha vidrohI hotA hai--usa anyAyake viruddha chAtI kholakara khar3A ho jAtA hai / taba samajhameM nahIM AtA ki striyoMko isa adhikAra se vaMcita karake samAjakA akalyANa kyoM kiyA jAtA hai| striyoMkA jIvana vyartha kyoM naSTa kiyA jAtA hai ? yadi kisI kAraNa se strI apane pati * ke ghara nahIM raha sakatI to use apane pitA ke ghara parAnugRhItAke samAna rahanA par3atA hai aura bhAI bhaujAiyoM se Darate hue jIvana vyatIta karanA par3atA hai / isapara kahIM eka do bAlabacce bhI sAtha hue taba to phira pUchanA hI kyA hai; use eka aparAdhinI ke samAna dina kATane par3ate haiM / yadi tuma yaha jAnanA cAhate ho ki manuSyakA jIvana kisa tarahase vyartha naSTa hotA hai, to striyoMke jIvanakI bhora najara DAlo / For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 12 ] dezako vartamAna pristhiti| parade aura zikSA-hInatAne strI jAti- sacce manuSyatvake sAmane sabhI manuSyoM ko pazuoMse bhI adhama banA diyA hai; . ko sira jhukAnA par3atA hai| isa manuSya unake lalATa para saikar3oM dInatAoM aura tvakI sAdhanAke lie striyoM ko antaHpura kalaMkoMkI chApa lagA dI hai| striyoMko chor3akara bAhara mAnA cAhie / janasAkaidI banAkara unake satItvakI rakSA dhAraNakI zraddhA unheM avazya prApta hogii|* karanA samajhameM nahIM pAtA ki logoMko kyoM pasanda hai / aise satItvakA koI mUlya / nahIM hai| hamArI striyA~ hAtha paira hote hue dezakI vartamAna paristhiti bhI lUlI la~gar3I aura hRdaya hote hue bhI anubhUtihIna haiN| isake sivAya para aura hamArA kartavya / mukhApekSI yA parAzrita hokara rahanekI Ajakala dezakI hAlata bahuta hI apekSA bar3A kaSTa isa mAnava jIvanameM aura nAjuka ho rahI hai| vaha cAroM ora aneka kaunasA hai ? prakArakI ApattiyoMse ghirA huA hai| jahA~ strI-svAdhInatA nahIM hai, vahA~ jidhara dekho udharase hI bar3e bar3e netAoM yadi koI strI gharase bAhara nikalatI hai. aura rASTra ke sacce zubhacintakoMkI girito loga usa para caritrahIna honekA phtArI tathA jela yAtrAke samAcAramA sandeha karate haiM aura usakI bhora barI rahe hai / eka vikaTa saMgrAma upasthita hai| najara DAlate haiN| puNyavatI striyoM ko apanI sarakAra (naukarazAhI) pUre taurase kaThina vajra dRSTile ukta burI najarakI damana para utara AI hai aura lakSaNose upekSA karanI caahie| aisA pAyA jAtA hai ki vaha bhAratIyoMkI . yadi kisI relave sTezana para koI hI isa bar3hatI huI mahatvAkAMkSA (svarAjya. bahU-beTI sojAtI hai, to jAnate ho usako prAptikI icchA) ko dabAne aura unake kahA~ jagaha milatI hai ? kalakatte meM mArga saMpUrNa nyAyya vicAroko kucala DAlaneke liye saba prakArake atyAcAroMko karane bhUlI huI bahUbeTIkA uddhAra ho jAne para bhI koI use grahaNa nahIM karatA, khoI karAne para tulI huI hai| vaha dezake isa huI lar3akIkA patA laga jAne para bhI koI mahAvata (ahiMsA-zAMti) ko bhaMga karA. kara use aura bhI jyAdA padadalita karanA usake sAtha vivAha karake samAjase patita nahIM honA cAhatA / yaha bAta bilkula aura gulAmIkI jaMjIroMse jakar3anA cAhatI hai aura isake liye burI tarahase jhUTha hai ki zikSita aura svAdhIna honese striyA~ caritrahIna ho jAtI haiN| striyoMko unmatta jAna par3atI hai| isa samaya sarasvAdhInatA aura zikSA nahIM dI gaI hai| kArakA asalI 'nagna' rUpa bahuta kucha spaSTa dikhalAI dene lagA hai aura vaha isIlie unheM apanI maryAdAkA-apanI mAlUma hone lagA hai ki vaha bhAratakI nacI pratiSThAkA zAna nahIM hai| striyoM kI - kahA~taka bhalAI cAhanevAlI hai| jo mukti aura maMgala kAmanAke lie puruSa ra loga pahale Uparake mAyAmaya sapako samAja cintita hogA na ho, bhava striyoMko svayaM apane kaSToMkA vicAra karake pravAsIke agrahAyaNake aMkake eka lekhakA prAzaya / jAgRta ho jAnA caahie| nAthUrAma premii| For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jainhitaissii|| [ bhAga 15 dekhakara. yA burakeke bhItara rUparAzikI liye saMyukta balake sirpha eka hI dhakkekI kalpanA karake hI usapara mohita the, ve pratIkSA kara rahI hai| aisI hAlatameM vaha bhI aba pardA (nakAba) uTha jAne tathA bha~varameM kyoM pha~sI, gahare jalameM kyoM utArI AcchAdanoMke dUra ho jAnele nagna rUpake gaI aura kyo bha~varakI mora kheI gaI, isa darzana karake, apanI bhUlako samajhane lage prakArake tarkavitarkakA yA kisIke zikavehaiM, aura yaha dezake liye bar3A hI zubha zikAyata sunanekA avasara nahIM hai| pAra cihna hai| hone ke liye use gahare jalameM utaranA hI - yaha dezakI agni-parIkSAkA athavA thA, dUsarA mArga na honese bha~varakI bhora usase bhI adhika kisI dUsarI usakA sneyA jAnA anivArya thA aura kaThina parIkSAkA samaya hai| aura isI isaliye maeNvarameM phaMsanA bhI usakA pravaantima parIkSApara bhAratakA bhaviSya zyambhAvI thA, yahI saba soca samajhakara nirbhara hai| yadi hama isa parIkSA uttIrNa aba hameM apane saMyukta balake dvArA use ho gaye-saba kucha kaSTa sahana karake bhI bhavarase nikAlakara pAra la~ghAnA caahie| hamane zAMti banAye rakkhI aura kisI bhaura isaliye pratyeka bhAratavAsIkA isa prakArakA koI upadrava yA utpAta na kiyA samaya yaha mukhya kartavya hai ki vaha dezakI to svarAjya phira hAthameM hI samajhiye, vartamAna paristhitiko samajhakara usase usake liye eka kadama bhI Age baDhAnekI dezako ubArane aura U~cA uThAnekA jI z2arUrata na hogii| aura yadi durbhAgyase jAnase yatna kre| use apane kSaNika hama isa parIkSA pAsa na ho sake - sukhopara lAta mArakara bhArata mAtAkI hamane himmata hAra dI-to phira hamArI vaha sevAmeM laga jAnA cAhie aura mAtAko durgati banegI aura hamAre sAtha vaha burA pUrNa svAdhInatA prApta karAneke lie usa salUka kiyA jAyagA ki jisakI kalpanA mahAmaMtrakA ArAdhana karanA cAhie jise mAtrase zarIrake roMgaTe khar3e hote haiN| mahAtmA gAMdhIjIne apane divya jJAnake usa samaya hama gulAmose bhI badatara dvArA mAlUma karake eka amogha zastrake gulAma hI nahIM hoMge balki 'jindA* . rUpame pragaTa kiyA hai aura jise bhAratakI daragora, hoMge aura pazuose bhI barA jAtIya mahAsabhA (kAMgresa) ne apanAyA jIvana vyatIta karane ke liye bAdhya kiye hI nahIM balki bhAratake uddhArakA ekjaayNge| aura isa Apattike sthAyI mAtra upAya svIkRta kiyA hai| aura vaha pahAr3akA saMpUrNa bojha una logoMkI mahAmaMtra hai 'ashyog'| gardana para hogA aura ve dezake drohI samajhe hama aneka tarIko athavA mArgause jAya~ge jo isa samaya dezakA sAtha na sarakArako usake zAsana kAryameM jo dekara aisI paristhitiko lAne meM kisI na madada pahu~cA rahe haiM, usa madadase hAtha kisI prakArase sahAyaka bneNge| khIMca lenA aura use baMda kara denA hI dezakI kiztI (naukA) isa samaya asahayoga hai| aura yaha aisA gurumaMtra hai - bhaMvarameM pha~sI huI hai aura pAra honeke ki isapara pUre taurase amala hote hI koI bhI anyAyI sarakAra eka dinake * jIte hI kAmeM dafana jaisI avasthAmeM / liye bhI nahIM Tika sakatI / prajAhita For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraGka 12 ] virodhI sarakArako ThIka mArga para lAne ke liye isase acchA dUsarA upAya nahIM ho sakatA / parantu isa para amala karane vAloMko svayaM ahiMsaka, atyAcAra rahita niSpApa aura premakI mUrti bana jAnA hogA; tabhI unheM saphalatA mila sakegI / yaha nahIM ho sakatA ki hama svayaM to anyAya, atyAcAra aura pApakI mUrti bane raheM aura dUsaroMke ina doSoM ko chur3AnekA dAvA kreN| yadi hama khuda dUsaroMpara anyAya aura atyAcAra karate haiM to hameM isa bAtakI zikAyata karanekA koI adhi kAra nahIM hai ki hamAre Upara kyoM anyAya aura atyAcAra kiye jAte haiM / yadi hamArA AtmA svayaM pApoMse malina hai to hama dUsaroMke pApa-malako dUra karAneke pAtra nahIM ho sakate / isIse asahayogakA yaha saMgrAma zrAtmazuddhikA eka yajJa mAnA gayA hai, jisameM hameM apane una saMpUrNa doSa, truTiyoM aura kamajoriyAM kI Ahu tiyA~ denI hogI jinase lAbha uThAkara hI sarakAra hama para zAsana kara rahI hai aura hameM kAkI putaliyoMkI tarahase nacA rahI hai / aura yahI vajaha hai ki kAMgresane isa mahAmaMtrakI sAdhanAMke liye, sAdhanopAyake taura para, cAra mukhya zarte rakkhI haiM, jinheM cAra prakArake vrata athavA tapa kahanA cAhie aura jinakA pAlana karanA pratyeka sahayogI tathA dezapremIkA prathama kartavya hai / ve cAra zarteM haiM 1 ahiMsAzAMti, 2 svadezI, 3 hindU-musalima ekatA aura 4 achuutoddhaar| inameM bhI ahiMsA tathA zAMti sabase pradhAna haiM aura vahI isa samaya sUliyata ke sAtha kasauTI para car3hI huI hai| dezako varttamAna paristhiti / + hameM kasauTI para saccA utarane aura vartamAna parIkSA meM pAsa honeke liye isa * 381 vakta dezake sarvapradhAna netA mahAtmA gA~dhIkI una udAra aura mahatvapUrNa zikSAoMpara pUrI taura se dhyAna denekI khAsa jarUrata hai jo barAbara unake patroM-yaMga iMDiyA, navajIvana aura hindI navajIvanameM prakAzita ho rahI haiN| hamArA isa samaya yahI khAsa eka vrata ho jAnA cAhie ki hama jaise bhI banegA, saba kucha sahana karake zAMti kI rakSA kareMge, sarakArakI zrorase zAMti bhaMga karAnekI cAhe jitanI bhI uttejanA kyoM na dI jAya aura ceSTAe~ kyoM na kI jAyeM, parantu hama zAMtiko jarA. bhI bhaMga na hone deMge-apanI taraphase koI bho aisA kArya na kareMge jisakA lAjimI natIjA zAMti bhaMga hotA ho aura barAbara apane nirdiSTa mArga meM AgekI ora kadama bar3hAte hue amana kAyama rkkheNge| isI meM saphalatAkA sArA rahasya chipA huA hai / saMkaTakI jo ghaTAe~ isa samaya dezapara chAI huI haiM ve saba kSaNika haiM aura hamArI jA~cake liye hI ekatra huI jAna par3atI haiN| unale hameM jarA bhI ghabarAnA aura vicalita honA nahIM cAhie / hamAre dRr3hapratiza aura karmaniSTha hote hI ve saba titara bitara ho jAya~gI, isa bAtakA pUrA vizvAsa rakhanA cAhie / maMtroM tathA vidyArthIke siddha karane meM upasarga Ate hI haiN| jo loga unheM dhairya aura zAMtike sAtha jhela lete haiM ve hI siddhi-sukhakA anubhava karate haiN| asahayoga maMtra aura svarAjya-nidhikI siddhike liye hameM bhI kucha upasargo tathA saMkaToko dhairya aura zAMti ke sAtha sahana karanA hogA, tabhI hama svarAjya- siddhike dvArA honevAle agaNita lAbhoMse apaneko bhUSita kara skeNge| binA kaSTasahana ke kabhI koI siddhi nahIM hotI / For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 jainahitaiSI / sarakArako pahale asahayogakI sAdha nAme vizvAsa nahIM thaa| vaha usakI carcAko mahaja eka prakArakI bakavAda aura baccoMkAsA khela samajhatI thI / parantu abataka isa dizA meM jo kucha kAma huA hai, usase jAna par3atA hai ki sarakArakA zrAsana Dola gayA hai aura vaha use thAma"neke liye bilakula hI Apase bAhara ho gaI hai| usane isa bAtako bhulA diyA hai ki prajApara hI rAjyakA sArA dAromadAra (AdhAra) hai / prajAko asaMtuSTa rakhakara usapara zAsana nahIM kiyA jA sakatA aura na DarA dhamakAkara kisIko satyakI sevAse bAja rakkhA jA sakatA hai| usakI hAlata bahuta hI ghabarAI huI pAI jAtI hai aura aisA mAlUma hotA ki vaha isa samaya 'maratA kyA na karatA' kI nItikA anusaraNa kara rahI hai| yahI vajaha hai ki usane apanI usa ghabarAhaTako hAlatameM, manamAne kAnUna banAkara, kAnUnakA manamAnA artha lagAkara aura manamAnI AzAe~ jArI karake, dezake prAyaH sabhI sevakoM, zubhacintakoM, sahAyakoM aura bar3e bar3e pUjya netAoM takako bar3I tejIke sAtha girafAra karanA, aura manamAnI sajA dekara jela meM bheja denA prAraMbha kara diyA hai| ila kArravAI se sarakAra ko bar3I hI kamajorI pAI jAtI hai aura isase usane apanI rahI sahI zraddhAko bhI prajAke hRdayoM se calAyamAna kara diyA hai| zAyada sarakArane yaha samajhA thA aura aba bhI samajha rakkhA hai ki isa prakArakI pakar3a dhakar3ake dvArA vaha prajAko bhayakampita banAkara aura usapara apanA anucita roba jamA * lArDa rIDiMgane svayaM apanI ghabarAhaTako svIkAra kiyA hai| dekho 'vandemAtarama' tA0 16-12-21 [ bhAga 15 kara use apane pathase bhraSTa kara degI, aura isa taraha para deza meM svarAjya tathA svAdhInatAkI jo zrAga sulaga rahI hai, vaha yA to eka dama bujha jAyagI aura yA janatA uttejita hokara azAMti dhAraNa karegI, kucha upadrava tathA utpAta macAvegI aura taba use pazu balake dvArA kucala DAlA jAyagA / parantu pariNAma ina donoMmeMse eka bhI nikalatA huA mAlUma nahIM hotA / sarakAra ke niSThura vyavahAra aura niraparAdhiyoMkI isa pakar3a dhakar3ane una logoM ke vajra hRdayako bhI dravIbhUta kara diyA hai| aura ve bhI sarakAra kI isa ghAtaka pAlisIkI nindA karane lage haiM, jo abhI taka isa Andolana meM zarIka nahIM the aura bilakula hI taTastha rahate the athavA sarakArake sahAyaka bane hue the / svarAjyakI Aga bujhane athavA dabane ke bajAya (sthAnameM) aura adhikAdhika prajvalita ho rahI hai aura sarakAra ke isa damanane usapara miTTIkA tela chir3akane kA kAma kiyA hai / logoM kA utsAha barAbara bar3ha rahA hai aura ve svarAjya senAmeM bharatI hokara khuzI khuzI hajAroMkI saMkhyA meM kuMDake kuMDa jela jA rahe haiM aura aisI jela yAtrAko apanA ahobhAgya samajha rahe haiM, jo deza ke uddhAra aura use gulAmIse chur3Ane ke uddezya se kI jAtI hai / yaha saba kucha hote hue bhI prazAMtikA kahIM patA nhiiN| lA0 lAjapatarAya, paM0 motIlAla neharU mau0 abulakalAma AjAda aura dezabandhu sI. zrAra0 dAsa jaise bar3e bar3e netAoM tathA kucha pratiSThita mahilAoMke pakar3e jAne aura jela bheje jAne para bhI loga zAMta rahe / lArDa rIDiMgane, zAMtike isa yazake samaya, talavAra se svarAjya milanA batalAyA ! aura isa taraha para, prakArAMtara se hiMlAko uttejanA dii| parantu phira bhI For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .33 aMka 12] dezakI vartamAna pristhiti| kisIne talavAra uThAkara hiMsA karanA. paraMtu sarakArake isa cakkarameM par3akara nahIM cAhA aura na zAMtiko bhaMga karanA kahIM hameM bhI bhUla na kara baiThanA caahie| pasanda kiyaa| yaha saba, adhikAMzamai, hameM samajhanA cAhie ki jisakA Asana mahAtmA gAMdhIjIke usa mahAn upavAsa. DolatA hai, vaha usake thAmanekI sabhI kucha kA phala hai jo unhoMne bambaIkI prazAMtike ceSTAe~ kiyA karatA hai / ghabarAyA dumA samaya dhAraNa kiyA thaa| isa upavAsa- manuSya kyA kucha nahIM kara baiThatA aura ne dezavAsiyoMke hRdayameM zAMti aura yahI saba soca samajhakara hameM apane karta. ahiMsAkI usa jyotiko, jo pahale kucha vyake pAlana meM bahuta hI satarka aura sAvadurbala aura kampita avasthAmeM thI, bahuta dhAna rahane kI z2arUrata hai| aisA na ho ki kucha dRr3ha aura balADhya banA diyA hai| sarakArake kisI ghRNitase ghRNita kAryapara aisI hAlatameM yadi yaha kahA jAya ki . uttejita hokara,' kaSToMko sahana karane meM sarakArane isa kRtyake dvArA, apane pairameM kAtara banakara aura iSTa-mitrAdikoMke vi. mApa hI kulhADI mArI hai,to zAyada kucha yogameM pAgala hokara, hama azAMti kara baiThe anucita na hogA / yaha isa anucita aura hiMsApara utara aave| yadi aisA damanakA athavA ina bejA aura be maukA hamA to sarvanAza ho jaaygaa| sArI karI sakhtiyoMkA hI natIjA hai jo bhAratame karAI para pAnI phira jAyagA aura sara. prinsa Apha velsakA utanA bhI svAgata kArakA kAma bana jAyagA; kyoMki sarakAra nahIM ho rahA hai jo ki dUsarI hAlatame isa prAndolanako banda karake hamAre cupa jarUra hotA / uccAdhikAriyone zAyada na baiThanekI holatameM, aisA cAhatI hI hai yaha socA thA ki bar3e bar3e lIDaroko aura isI meM apanA kalyANa samajhatI hai| jela meM bheja denese hama janatAke dvArA zAha paraMtu hamAre liye yaha bilakula hI bhaka. jAde sAhabakA acchA svAgata kraaskege| lyANa kI bAta hogI / hama pazubalake dvArA parantu mAmalA usase bilakula ulaTA sarakArako jIta nahIM sakate-isa viSaya nikalA aura ve pahalI khaTTI chAchase ke sAdhana usake pAsa hamase bahuta bhI gye| hI jyAdA hai-aurana isa prakArakI jIta hamArI rAyameM yadi sarakAra sacamuca hameM iSTa hI hai, kyoMki vAstavameM aisI jIta hI mAratakA hita cAhanevAlI hai, to koI jIta nahIM hosktii| usameM hRdayausakA yaha kArya bahuta hI pradaradarzitA kA kA~TA barAbara banA rahatA hai| hA~,mAtma aura nAsamajhIkA huA hai| isa samaya balake dvArA hama usapara z2arUra vijaya pA sarakAra adhikAra madase unmatta hai| vaha sakate hai, aura yahI saccI tathA sthAyI kisIkI kucha sunatI nahIM aura na svayaM jIta hogii| sarakAra yadi pazubalakA use kucha sUjha par3atA hai| to bhI prajAkI prayoga karatI hai to use karane diijie| orase barAbara zAMti jala chiDakA jAne- hamArI nIti usake sAtha 'zaThaM prati para jaba usakA nazA utarakara use hoza zAThyaM kI na honI cAhie-hameM pazubalaH / AvegA to vaha jarUra apanI bhUla mAlUma kA uttara Atmabalake dvArA sahana-zIlatA. karegI aura use apanI vartamAna kRti meM denA hogA aura isImeM hamArI vijaya ( kartRta) para ghora pazcAttApa hogaa| hai| hameM krodhako kSamAse, anyAyako For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainhitaissii| [bhAga 15 nyAyase, azAMtiko zAMtise aura dveSako kisI na kisI taurapara (sevAmeM rahakara premase jItanA cAhie, tabhI svarAjya. yA dUsare tarIkoMse) madada de rahA hai to, rasAyana siddha ho skegaa| hamArA yaha hameM usako eka prakArase patita athavA svataMtratAkA yuddha eka dhArmika yuddha hai anabhijJa samajhanA cAhie-mArga bhUlA aura vaha kisI khAsa vyakti athavA jAti- huzrA mAnanA cAhie aura usake uddhAra ke sAtha nahIM balki usa zAsana-paddhati- ke liye, use yathArtha vastusthitikA jJAna ke sAtha hai jise hama apane liye ghAtaka karAne aura ThIka mArgapara lAneke vAste aura apamAna-mUlaka samajhate haiN| hama isa hara eka jAyaz2a (samucita) tarIkese zAsana-paddhatiko ulaTa denA athavA usa- samajhAnekA yatna karanA caahie| aura meM ucita sudhAra karanA z2arUra cAhate haiM, jabataka vaha na samajhe taba taka apane bhAvoM paraMtu aisA karane meM kisI jAti athavA aura AcaraNoM meM truTi samajhakara-apane zAsana vibhAgake kisI vyaktise ghRNA zAnako usa kAma ke liye aparyApta mAna (napharata) karanA yA usake sAtha dveSa kara-Atmazuddhi aura svajJAna-vRddhi prAdirakhanA hamArA kAma nahIM hai| hameM ke dvArA apanI truTiyoMko dUra karate hue bure kAmose z2arUra nafarata honI cAhie barAbara usako prema ke sAtha samajhAne paraMtu bure kAmoMke karanevAlose nhiiN| aura usapara apanA asara DAlanekI unheM to premapUrvaka hameM sanmArgapara koziza karate rahanA caahie| eka dina lAnA hai| nafarata karanese vaha bAta nahIM AvegA jaba vaha z2arUra samajha jAyagA bana skegii| aura sanmArgako grahaNa kregaa| cunAMce . yadi hama kisI vyaktiko premake sAtha aisA bara aisA barAbara dekhane meM A rahA hai| jo samajhA bujhAkara sanmArgapara nahIM lA bhAI pahale videzI kapar3eko nahIM chor3ate . sakate haiM to samajhanA cAhie ki isameM - the ve Aja khuzI khuzI usakA tyAga kara hamArA hI kucha khoTa hai. abhI hama ayo- 6 gya haiM; aura isaliye hameM apane usa khoTa paraMtu jo loga apanI bAta na mAnanetathA ayogyatAko mAlUma karake usake vAle bhAiyoM para kupita hote haiM, nArAdUra karanekA sabase pahale yatna karanA z2agI jAhira karate haiM. unheM kaThora zabda caahie| usake dUra hote hI Apa dekheMge kahate haiM, dhamakI dete haiM, unake sAtha burA ki vaha kaise sanmArgapara nahIM pAtA hai| salUka karate haiM. unakA majAka ur3Ate haiM, z2arUra aavegaa| sacce bhAvoM, sacce hRdayase apamAna karate haiM. bAyakATa karake athavA nikale dharanA dekara unapara anucita dabAva DAlate asara hue binA nahIM raha sktaa| isI haiM, aneka prakArakI jabaradastI aura jaba bAtako dusare zabdoM meM yo samajhanA cAhie se kAma lete haiM, aura isa tarahapara dUsaroM. ki yadi hama dekhate haiM ki, hamArA eka kI svataMtratAko haraNa karake unheM unakI bhAI videzI kapar3A pahananA aura videzI icchAke viruddha koI kAma karane yA na kapar3oMkA vyApAra karanA nahIM chor3ato- karaneke liye majabUra karate haiM. ve sakhta usapara Agraha rakhatA hai -athavA sara- galatImeM haiM aura bahuta bar3I bhUla karate haiN| kArako usake anyAya aura atyAcAroMmeM unakA yaha saba vyavahAra (tarz2a-tarIkA) For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12 dezakI vartamAna pristhiti| 385 svataMtratAke isa saMgrAmakI nIti ke bila- meM samajhAkara sAdhAraNa janatA para pragaTa kula viruddha hai aura hiMsAke raMgameM ra~gA karanA cAhie, jisase koI bhI zakhsa duA hai| jAna par3atA hai, aise logoMne kisI prakArake dhokhe meM na raha ske| aura svataMtratAke isa dharma yuddha kA rahasya nahIM apane AcAra-vyavahArake dvArA hameM samajhA / ve abhI krodhAdika antaraMga pabalikako isa bAtakA pUrA vizvAsa zatrunole pIr3ita haiM, unhoMne apane kaSAyoM- dilAnA cAhie ki unakI vajahase koI ko ( jaz2abAtako) damana nahIM kiyA, bhI bhAratavAsI-cAhe vaha hindU, musaapanI kamajoriyopara kAbU nahIM pAyA. lamAna, aMgareja, pArasI, IsAI aura aura isaliye unheM nirbala samajhanA yahUdI prAdi koI bhI kyoM na ho-apane caahie| aise nirbala aura gumarAha (mArga jAnamAlako jarA bhI khatare (jokhoM) meM na bhUle hue ) sainikoMse svataMtratAko yaha smjhe| hameM guMDoM, badamAzoM tathA upamaidAna nahIM liyA jA sktaa| aise loga dravI logoMse napharata karake unheM bilakula bahudhA kArya-siddhi meM ulaTe vighnasvarUpa hI svataMtra na chor3a denA cAhie balki ho jAte haiN| bambaIkA haMgAmA (daMgA) unase milakara unheM sevA zuzrUSA aura aura mopaloMkA upadrava aise hI logoMkI sadvyavahArAdikake dvArA apane banAkara kartRtoke phala haiN| isaliye yadi hama kAbUmeM rakhanA caahie| aura apane asarase svarAjya cAhate haiM to hameM apanI aura unake duSkarmoM tathA burI Adatoko chur3A apane bhAiyoMkI ina truTiyoM aura kama kara zAMti sthApanake kAryako aura bhI joriyoko bhI dUra karanA cAhie / inake jyAdA dRr3ha banAnA cAhie, pratyeka magara * dUra hue binA hama balavAna nahIM ho sakate. aura grAmameM aisA suprabaMdha karanA cAhie na sAdhAraNa janatAkI sahAnabhatikAM jisase kahIM koI corI, DakaitI athavA apanI ora khIMca sakate haiM aura na mAge lUTamAra na ho sake, koI balavAna kisI hI bar3ha sakate haiN| nirbalako na satA sake, Apasake jhagar3e ___ hamArA mukhya kartavya isa samaya yahI TaMTe saba paMcAyatoM dvArA tai (phaisala) huA honA cAhie ki hama vizvapremako apa kareM, sabakA jAna-mAla surakSita rahe aura nAe~, use apanA mUla maMtra banAe~ sI isa taraha para logoM ko svarAjyake bhAnaMda. pramakI jyoti jagAe~, jokaLa kAma kara kA kucha anubhava hone lage aura ve yaha vaha sacce hRdayase premake sAtha kareM-usameM samajhane lage ki, sarakArakI sahAyatAke DhoMga yA pakSapAta na ho-aura jo kAma binA bhI hama apanI rakSA AdikA prabaMdha dUsaroMse karAe~ vaha bhI usI premake zrA svayaM kara sakate haiM aura usase acchA dhAra para karAe~-usameM jarA bhI jabra, kara sakate haiN| sakhtI vA jabaradastIkA nAma na ho| lokamatake itanA zuddha aura kartavyasAtha hI, hameM svarAjyakI nItiko, sva. niSTha hone para svataMtratA devI avazya hI rAjyase honevAle lAbhoMko, vartamAna bhAratake gale meM varamAlA DAlegI, isameM asahayoga Andolanake asalI manzA va jarA bhI saMdeha nahIM hai| ataH hama sabako mAnI (Azaya tathA artha) ko aura milakara sacce hRdayase isake liye prayatna mahilAke gahare tatvako bahuta khule zabdoM karanA cAhie / isa samaya prApasake jhagar3e For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 . jainahitaiSI [ bhAga 15 TaMToM, matabhedoM aura dhArmika visaMvAdoMkA kucha dinoM taka aura isI taraha zAMtiavasara nahIM hai| unheM bhulAkara pratyeka ke sAtha kaSToko sahana karate hue nirbhaya bhAratavAsIko dezake mAmale meM eka ho jAnA hokara apane kAryakramako barAbara mAge cAhie aura dezake uddhAra-viSayaka kAmoM- bar3hAte rahe to sarakArako niHsandeha dezake meM yathAzakti bhAga lenA cAhie / jo loga sAmane zIghra hI natamastaka honA pdd'egaa| apanI kisI kamajorIkI vajahase aise pyAre vIro! aura bhArata mAtAke sace kAmoM meM kucha hissA nahIM le sakate aura sapUto!! ghabarAnekI koI bAta nahIM hai| na apanI koI khAsa sevA dezako arpaNa mahAtmA gAMdhI jaise sAtizaya yogokA kara sakate haiM, unheM kamase kama isa ora hAtha Apake sira para hai| himmata na hAranA, apanI sahAnubhUti hIrakhanI cAhie aura kadama barAbara mAgeko bar3hatA rahe; samajha bigAr3akA to aisA koI bhI kAma unakI lo yaha zarIra nazvara hai, hamArI icchAse taraphase na honA cAhie jisase dezake yaha hameM prApta nahIM huA aura na hamAre calate hue kAmameM ror3A aTaka jAya / rakkhe raha skegaa| kuTumba, parivAra aura yadi unakA koI iSTa mitrAdika athavA dhanAdikakI bhI aisI hI hAlata hai, unakA dezakA pyArA netA dezake liye, binA koI saMyoga hamAre icchAnusAra banA nahIM aparAdha, kiye, jela jAtA hai to use rahegA / isaliye ina sabake mohameM par3a khuzIse jAne diyA jAya / hA~, yadi ve kara Apako apane kartavyase jarA bhI usase saccA prema rakhate haiM to usake usa vicalita na honA cAhie / isa samaya zubha kAmako saMbhAle aura khuda usako svarAjyakA yoga pA rahA hai, svataMtratA devA karanA prAraMbha kareM jisako karate hue vaha gharamAlA hAthameM liye hue khar3I hai, sirpha - mahAmanA jela gayA hai| aura yadi aisA ApakI kucha kaThina parIkSA aura bAkI karaneke liye asamartha haiM to kRpayA usake hai. usake pUrA utarate hI bhAratake galeme nAma para hullar3a macAkara athavA daMgA vara mAlA par3a jaaygii| AzA hai, bhApa phisAda karake vyartha hI saMsArakI zAMti- saba isa parIkSAmeM jarUra pUre utaraMge ko bhaMga na kreN| unakI itanI bhI sevA aura aba bhAratako pUrNa svAdhIna banAkara svarAjya prAptike isa mahAyajJake liye kAphI hI koddeNge| isameM saba kucha zreya aura hogii| isImeM dezakA sArA kalyANa hai| / hAlake samAcAroMse hameM yaha mAlUma karake bahuta hI AnaMda hotA hai ki dezane sAmAjika saMvAda / isa vakta, jaba ki gariphtArayoM aura jela yAtrAmokA samudra cAroM orase behada - (le0 zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premI / ) mauje mAratA huA umar3a rahA hai, bahuta hI 1-vijAtIya vivAha / jainamitrake dhairya aura zAMtise kAma lekara apanI utsAhI prakAzaka seTha mUlacandajI kApa.. sAvitakadamIkA paricaya diyA hai / DiyAko pAThaka avazya jAnate hoNge| aura yaha usake liye bahuta bar3e gauravakI Apa bIsA humar3a jAtike haiN| mApakI bAta hai aura usakI kAmayAbIkA eka jAtimeM jahA~ eka ora lar3akokA vivAha acchA khAsA sabUta hai| yadi hamAre bhAI kaThinAIse hotA hai, vahA~ dUsarI ora For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - aGka 12 ] sAmAjika saMvAda / lar3akiyoMko bhI suyogya varokI prApti dharma, bhASA Adi saba eka haiM / phira nahIM hotI hai| kApaDiyAke sahodara bhAI. samajhameM nahIM AtA ki ina donoM jAtiseTha jIvanalAlajI naye khayAloke aura yoMko pArasparika sambandha karane meM kyoM sAhasI mAdamI haiN| Apako yaha pasanda Apatti honI cAhie / jahA~ taka sunA nahIM ki jisa tisake gale apanI bahina gayA hai, hUmar3a bhAiyoMko yaha bAta to beTiyoMko bA~dha denA; aura isa kAraNa pasanda hai ki hamArI jAtimeM dUsarI jAtikoI 8-10 varSa hue apane apanI eka yoMkI kanyAyeM A jAya~ aura yahI kAraNa kanyAkA vivAha, apanI jAtimeM suyogya hai jo seThIjIkI kanyAko unhoMne binA gharake prApta na honeke kAraNa, mevAr3A jA. kisI bAdhA virodhake svIkAra kara tike svargIya zAha lallU bhAI premAnanda liyaa| mevAr3A bhAiyoMkI bhI zAyada yahI ela0 sI0I0 ke sAtha-jo aneka varSoM nIti hai / parantu yaha nIti adhika samaya taka bambaI prAntika sabhAke mahAmaMtrI rahe taka nahIM Tika sktii| hamArI samajhameM haiM-kara diyA thA ! mevAr3A jAti bhI donoM hI jAtiyoMko isa praznapara aba jAnakIpaka nigambara jaina jAti kucha aura adhika udAra hokara vicAra isa jAtike paMcoMne apanI jAtimeM kanyA- karanA caahie| oMkI kamI dekhakara dUsarI jAtikI kanyAye 2-vijAtIya vivAhakA prastAva / lAnekI chuTTI de rakkhI hai aura isake phala barAra madhya prAntika jaina sabhAke marAThI svarUpa sunate haiM ki aba taka mevAr3A mukhapatra rAjahaMsake tIsare aMkake eka AtimeM lagabhaga 150 kanyAe~ dUsarI lekhase mAlUma huA ki gata jUna mahIne meM AtiyoMko byAhI jA cukI haiM / aisI aMjanagA~vameM bagheravAla jAtikI eka sabhA dazAmeM ukta byAhakA virodha mevAr3AI thI aura usameM yaha nizcaya huA thA bhAiyoMkI orase to hone hI kyoM lagA ki "digambara jaina sampradAyakI jina hamar3a bhAiyoMne bhI isakI koI khAsa jAtiyoM meM punarvivAhakI prathA nahIM hai, carcA nahIM kI thii| seThIjIkI lar3akIke una jAtiyoMke lar3ake athavA lar3akiyoMke byAhake samAna yaha vivAha bhI unheM vizeSa sAtha yadi bagheravAla loga vivAha samba. Avazyaka nahIM jAna par3A thaa| balki dha kareMge to jAtikI orase koI bAdhA bahutase logoMne to isa sAhasake lie upasthita na kI jaaygii| isa prastAvakI seTha jIvanalAlakI pITha taka ThoMkI thii| carcA bhAtakolIke mele ke samaya kI jaave|" aba khabara AI hai ki unhoMne apanI dUsarI isa prastAvako uThAnevAloMmeM zrIyuta yuvatI lar3akIkA vyAha bhI eka mevAr3A meM vAr3A jayakumAra devIdAsa cavare vakIla tathA jAtika varakasAtha kara diyA ha Ara isa seTha nAthasA pAsUsA prAdi gaNyamAnya vivAhameM jIvanalAlajIke kuTumbI tathA vyakti the / isake bAda kAraMjAmeM ila dUsare gaebamAnya sajana bhI zAmila hue viSaya para carcA huI aura vahA~ bhI yaha the| vivAha khUba ThAThake sAtha huaa| prastAva pAsa ho gyaa| dasa bAraha varSa hUmar3a aura mevAr3A ye donoM jAtiyA~ pahale barAra aura madhya prAntakI digambara bahuta karIba karIbakI rahanevAlI haiN| jaina jAtiyoM meM paraspara roTI bavahAra bhI donoMke rIti-rivAja, paharAva or3hAva, nahIM thaa| pIche isa viSayakI carcA huI For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jainhitaissii| [bhAga 15 aura roTI vyavahAra hone lgaa| usake haiM, unase hamArI eka prArthanA aura hai ki vAda aba yaha beTI-vyavahArakI carcA uThI ve apanI isa honahAra mahAsabhAmeM golA hai, jo usake AgekI sIr3hI hai| prAzA pUraba, golAlAre, pacabise, sabhaiyA Adi hai ki kucha samayameM beTI-vyavahAra hone apanI par3osI jAtiyoMke binakaiyoMko bhI laga jaaygaa| ukta prAntameM choTI choTI sAdara sammilita kare-unheM judA na saMkhyAvAlI jAtiyoMkI saMkhyA sabase chor3a deveN| kyoMki unako paristhitiyA~ adhika hai aura isa kAraNa vahA~vAlo- bhI karIba karIba Apa hI jaisI haiN| Apa ko mAja nahIM to kala, apanA astitva ke sahArese ve bhI apanA kalyANa karane meM banAye rakhane ke lie yaha prastAva amalameM samartha ho skeNgii| lAnA hI pdd'egaa| 4-hindU dharma pariSadke nirNaya / 3-binaikayA-jaina-mahAsabhA / sAgara, gata 4, 5 aura 6 disambarako nAgapurameM bInA Adi sthAnoMke kucha binaikayA mahArASTrIya hindU dharma pariSadkA dUsarA sajana apanI jAtikI eka sabhA sthApita adhivezana karavIramaThake zaMkarAcAryakI karanekA udyoga kara rahe haiM, jo bahuta adhyakSatAmeM bar3I dhUmadhAmase huA / mahAhI prazaMsanIya hai| paravAra jAtike naye rASTrake bar3e bar3e mahAmahopAdhyAya, zAstrI aura purAne binaikayA bhAiyoM kI saMkhyA aura anyAnya vidvAn isa adhive. thor3I nahIM hai| paravAra bhAiyoMkA vyava zanameM upasthita hue the| adhivezanakI hAra inake sAtha bahuta hI burA hai aura riporTa par3hanese yaha spaSTa pratIta hotA kahIM kahIM to vaha sahanazIlatAkI bhI hai ki aba purANa-matavAdI hindU bhI sImAko ullaMghana kara jAtA hai| aise isa bAtako samajhane lage haiM ki deza saikaDo sthAna hai jahA~ paravAra bhAI inheM aura kAlakI paristhitiyoMke anusAra sIniyara apane mandiroMmeM darzana karaneke lie bhI hameM apane prAcAroM aura vyavahAroM meM nahIM jAne dete haiM / bhojana AdikA saMzodhana aura parivartana avazya karanA sambandha to bahuta bar3I bAta hai| isa vyava- hogaa| pariSada ne apane kaI nirNaya bar3e dvArase yaha jAti itanI daba gaI hai ki hI mahatvake prakAzita kiye haiN| eka to svayaM bhI apaneko bahuta hI choTA samajhane yaha ki kaliyugameM bhI kSatriyoM aura lagI hai aura kisI jAtike utthAnameM yaha sabase bar3A vighna hai ki vaha dUsaroka kara vaizyoMkA astikha hai| baMgAla aura dakSi. nese apane Apako choTA samajhane lagI eke brAhmaNa granthakAroMne yaha vizvAsa ho| yadi isa jAtike udyogI puruSa prayatna dilA rakkhA hai ki kaliyugameM brAhmaNa karake apanI eka sabhA banA sake aura zudra ye do hI varNa raheMge aura isI vi. usakI chatra chAyAmeM ekatra hokara apanI zvAsakA yaha phala hai ki anya prAntoMke unnatike lie udyoga kareM aura anya jAti- brAhmaNa apane sivAya anya saba jAtiyoMyoke samAna apanI jAtimeM zAnavRddhikI, ko zudra ginate haiN| dharma pariSadane yaha kurItiyoMke saMzodhanakI aura sadAcArake nirNaya ukta vizvAsako badala DAlaneke pracArakI ceSTA kareM to bahuta lAbha ho| lie diyA hai| dUsarA nirNaya yaha kiyA jo sajana isa viSayameM udyoga kara rahe hai ki jo loga jabardastI yA atyA For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12] samAjika saMvAda / 38 cArake Darase anya dharmI ho gaye hoM ve kAlAbAdhita nahIM hai| samAja hI svataH prAyazcitta karake phira apane dharma meM lAye dharma banAtA hai| bahutoM kA khyAla hai ki jA sakate haiN| isa nirNayase jo hindU - manusmRti trikAlAbAdhita hai, parantu yaha bhrama hai| usameM yadi kucha bAteM nitya haiM musalamAna, IsAI Adi bana gaye haiM ve phira to kucha anitya bhI haiN| jaba prAcAra barAhindU banAye jA skeNge| aspRzyatAke bara badalatA jA rahA hai to smRti bhI sambandhameM pUrA nirNaya to pariSad ke prA. badalanI cAhie, aisA kahanA dharmake . gAmI adhivezanameM prakaTa kiyA jAyagA; parantu abhI yaha kahA gayA hai ki kucha ThIka hai ki hindU dharma cAturvaNye viruddha balavA karanA nahIM hai| yaha khAsa khAsa maukopara aspRzyatA nahIM mAnaneke pramANa milate haiM / yathA para adhiSThita hai| eka samAjake naSTa ho jAne para dUsarA bhI naSTa na ho jAya, devayAtrAvivAheSu yajJaprakaraNeSu c| isake lie yaha racanA kI gaI hai| utsaveSu ca sarveSu spRSTAspRSTirna vidyte|| parantu jisa taraha jahAjameM musAphiroMke ' arthAt devayAtrAmeM, vivAhoM meM, yajJa lie judA judA kamare hote haiM, phira bhI ve prakaraNoM meM aura sAre utsavoMmeM chuAchUta Deka para eka jagaha jamA ho sakate haiM, usI nahIM mAnI jaatii| parantu abhI taka aspR. taraha aisA subhItA honA cAhie ki cAroM zyatAko sarvathA na mAnane ke sambandha voM ke loga eka jagaha ikaTThe ho ske| koI pramAsa nahIM milA hai| hindU rASTrakI dRSTise manuSya saMkhyA bar3hAnA zrIyata divekara zAstrIne apanI eka iSTa hai / aisI dazAmeM jo patita ho gaye haiM mahatvapUrNa yojanA pariSada meM upasthita kI unheM apane meM phira milA lenA caahie| balki dUsare dharmavAloko bhI apane dharmathI jise tIna cAra zAstriyoMne puSTa bhI ___ meM lAnekA dvAra khulA rakhanA cAhie / kiyA thaa| isa yojanAmeM patita parAva aisI vyavasthAke binA hinduokA hrAsa tana karAnA, samudrayAtrA aura paradezagamana niSiddha na mAnanA, vidhavAoMke ziro- banda nahIM ho sktaa| jo loga isaroke M julmase, mohase yA ajJAna mAdise muNDanakA Agraha na karanA, aspRzya paradharmI ho gaye haiM, yadi unheM pIche jAtiyoMkI sArvajanika aspRzyatA miTA denA aura unameM zikSAkA pracAra karanA, pazcAttApa ho, to kyA apane dharmakA dvAra unake lie sarvadAko banda kara strIpunarvivAhake praznako eka ora rakhakara denA cAhie ?" zrIpAda zAstrIne puruSa punarvivAha tyAjya ThaharAnA, striyoM kahA ki "chuTapanake kapar3e jisa taraha ko bhI veda par3hane kA adhikAra denA, pratyeka bar3e hone para nahIM pahane jA sakate ,usI gA~vameM kamase kama eka aisA sArvajanika mandira banavAnA jisameM saba logoko rahI hai taba prAcIna kAlake niyama isa taraha jaba samAjakI dinoM dina pragati ho darzana karane kI AjJA ho, Adi bAte bahuta samaya kAmameM nahIM pA skte| isa dRSTi vicArapUrvaka rakkhI gaI thiiN| kesarI aura se hI patita parAvartana aura aspRzyatA marAThAke sampAdaka zrIyukta narasiMha ciH mAdi praznoMkA nirNaya karanA caahie|" ntAmaNi kelakara bhI ukta pariSadameM upasthita the| mApane kahA ki "dharma tri. For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 pustaka- paricaya | 1 yuktyanuzAsana saTIka - mANika caMdra di0 jainagraMthamAlAkA 15. vA~ 'pussp| pRSTha saMkhyA, 200 ke karIba / mUlya, likhA nahIM, para hai teraha dhAne / milanekA patA, jaina grantharasnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / jainahitaiSI / yaha mUla graMtha 'svAmisamantabhadrAcAryakA banAyA huA eka bar3A hI mahatvapUrNa aura apUrva graMtha hai aura isakA pratyeka pada bahuta hI artha gauravako liye hue hai| isameM, stotrapraNAlIse, kula 64* payoM dvArA, svamata aura paramatoMke guNa-doSoMkA, sUtra rUpase, bar3A hI mArmika varNana diyA hai aura pratyeka viSayakA nirUpaNa bar3I hI khUbIke sAtha prabala yuktiyoM dvArA kiyA gayA / yaha graMtha jijJAsuoMke liye hitAnveSaNake upAyasvarUpa hai aura isI mukhya uddezyako lekara likhA gayA hai; jaisA ki isake nimna padyase prakaTa haina rAgAnnaH stotraM bhavati bhavapAzacchidi munau na cAnyeSu dveSAdapaguNakathAbhyAsakhalatA / kimu nyAyAnyAyaprakRtaguNadoSazamanasAM, hitAnveSopAyastava guNakathAsaMgagaditaH // 63 graMthake sAtha meM vidyAnaMdasvAmI jaise prakhara tArkika vidvAnakI banAI huI eka manohara saMskRta TIkA lagI huI hai aura isase graMthakI upayogitA aura bhI jyAdA bar3ha gaI hai| mUla graMtha pahale eka bAra 'sanAtana jainagraMthamAlA' ke prathama gucchuka meM bhI prakAzita ho cukA hai; paraMtu yaha TIkA abhI taka prakAzita nahIM huI thI / kitane hI prayatnoMke bAda aba yaha prakAzita huI hai aura isase vidyAnaMda svAmIkI eka aisI naI kRtikA uddhAra huA hai jo prAyaH anupalabdha thI / yaha kRti unake zrAptaparIkSA, pramANaparIkSA aura tatvArthA * isa graMtha meM 42 veM padyake bAda 43veM padya para 44 naMbara DAlA gayA hai aura isa taraha para Age Age ke padyoM para barAbara eka eka nambarakI vRddhi hokara antima padyase graMthasaMkhyA 65 mAlUma hotI hai, jo galata hai| [ bhAga -15 laMkAra ( zlokavArtika ) nAmaka graMthoMke bAdakI banI huI hai, aisA isake bhItarake ullekhavAkyoMse pAyA jAtA hai| isake uddhAra kAryameM najIbAbAda ke sAhu gaNezIlAlajIkI dharmapatnIne sau rupayekI sahAyatA pradAna kI hai aura unakI isa sahAyatAse yaha graMtha qhAsa qhAsa vidvAnoM tathA saMsthAoMko binA mUlya bheTa bhI kiyA jAtA hai 1 hameM isa graMthake prakAzita hone para jitanI khuzI huI utanA hI yaha dekhakara duHkha bhI huA graMtha meM kAgaja bahuta ghaTiyA tathA kamajora lagAyA gayA hai aura chapAI bhI kucha acchI nahIM huI / aise mahAna graMthako, jise jaina zAsanakI eka prakAra se jAna kahanA cAhie aura jise zrIjinasenAcAryane, harivaMza purANameM, mahAvIra bhagavAnake vacanoMke tulya unakI jor3akA- batalAyA hai, aise ghaTiyA tathA raddI kAgajapara chApanA niHsandeha bar3A hI khedajanaka hai, aura isase yaha mAlUma hotA hai ki granthakA ucita zrAdara nahIM kiyA gayA / aise mahAn graMtha, zvetAmbaroMkI Agamodaya samiti dvArA prakAzita honevAle unake zrAgama graMthoMkI taraha, uttama aura acche puSTa kAg2az2a para chapane cAhie~ / yadi aise kAgaja para chApanekI zraddhA zrathavA sAmarthya na ho to kamase kama aise patale, raddI aura kamaz2ora kAg2az2a para to ve nahIM chapane cAhie~ / mANikacaMda graMthamAlAkA kAryaM kisI vyApArika dRSTi se nahIM hotA hai aura isaliye hamArI rAyameM usakA koI bhI graMtha aise ghaTiyA kAg2az2a para prakAzita na honA cAhie~ / AzA hai, graMthamAlAke prabaMdhaka mahAzaya zrAgeko isa para z2arUra dhyAna rakkheMge / graMthake TAiTila pejase aisA mAlUma hotA hai| ki graMthakA saMpAdana aura saMzodhana do vidvAnoM ke dvArA huA hai| paraMtu phira bhI isameM kitanI hI graMthamAlAkA yaha graMtha bambaI meM na chapakara kalakatteke jaina siddhAnta prakAzaka presameM paM0 zrIlAlajI kAvyatIrtha ke prabaMdhase, jo ki isa graMthake saMpAdaka tathA saMzodhanakartA bhI haiM, mudrita huA hai / ** For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12 ] zuddhiyA~ tathA bhUleM pAI jAtI haiM, jinakA eka udAharaNa nIce diyA jAtA hai pustaka-paricaya | pA~caveM nambara ke padya meM 'zrotuH' eka pada zrAyA hai jisakI jagaha para TIkAmeM do sthAnoM para ' stotuH' chApA gayA hai jo sAfa taura se g2alata jAna par3atA hai; kyoMki zrotuH kA stotuH zrartha nahIM hotA aura na stotAkA (stuti karanevAlekA) vahA~ koI sambandha hai balki vakta ke sAthameM zrotAkA hI ullekha pAyA jAtA hai / yaha pUrA padya sanAtana jaina graMthamAlA meM prakAzita mUlake anusAra isa prakAra hai kAlaH kalirvA kaluSAzayovA bhotuH pravakturvacanAnayo vA / tvacchAsanaikAdhipatitvalakSmIprabhutvazakterapavAdahetuH // 5 // isa graMtha meM bhI yaha padya isI prakArase diyA huA sirfa 'vacanAnayaH' kI jagaha yahA~ 'vacanAzayaH' pada banAyA gayA hai, arthAta, 'zranaya' zabdako 'Azaya' se badalA hai; aura yaha saba saMzodhanakA hI pari* NAma mAlUma hotA hai / hamArI rAyameM yahA~ 'vacanAnayaH" pada hI ThIka jAna par3atA hai, 'vacanAzayaH' meM koI vizeSatA nahIM pAI jaatii| isa zloqameM bhagavAnakI anekAntAtmaka zAsanakI jo ekAvipatitvarUpI lakSmI hai, usakI prabhutvazaktike apavAdakA kAraNa batalAyA gayA hai aura vaha kalikAla, zrotAkA kaluSAya (darzanamohAkrAnta citta) aura vaktAkA vacanAnaya (vacanakA zraprazasta-nirapekSa-nayake sAtha vyavahAra) hI hai, aisA nirdeza kiyA hai| vaktAkA mAtravacanAzaya usa zaktike apavAdakA kAraNa nahIM ho sktaa| isaliye yaha saMzodhana ThIka nahIM huA balki isase usa padakA mahAn gaMbhIrAzaya hI badala gayA hai| jahA~ taka hama sama te haiM, jina hastalikhita pratiyoM parase isa graMthakI " presakApI tayyAra kI gaI hai unameM yaha pada 'vacanA yaH hI hogA / paraMtu yadi kisImeM 'vacanAzayaH' pATha bhI thA to bhI jaba eka suprasiddha mudrita pratimeM dUsarA susaMgata pATha pAyA jAtA thA to kamase kama 361 usakA ullekha eka phuTa noTa dvArA z2arUra kara denA cAhie thA, jisase pAThakoM ko yathArthaM vastusthitike samajhane meM kAfI sahAyatA milatI / paraMtu aisA nahIM kiyA gyaa| isase yaha kahanA zAyada kucha anucita na hogA ki aise mahAna graMthake saMpAdana zraura saMzodhanameM jaisA kucha parizrama honA cAhie thA vaha nahIM huA / astu; yaha graMtha acche praur3ha vidvAnoMke par3hane, dUsare vidvAnoMko dikhalAne aura pustakAlayoM tathA maMdiroMmeM saMgraha kiye jAneke yogya hai| 2 SaT prAbhRtAdi saMgraha - ukta graMthamAlA kA 17vA~ puSpa / pRSThasaMkhyA, saba milAkara 460 mUlya tIna rupaye / isameM bhagavatkundakundAcArya ke SaTprAbhRta, liMgaprAbhRta, zIlaprAbhRta, rayaNasAra aura dvAdazAnuprekSA, aise pA~ca graMthoMkA athavA paTprAbhRtameM cUMki chaha graMtha - darzanaprA0, caritra prA0 sUtra mA0, bodhaprA0, bhAvaprA0, mokSaprAbhRta- zAmila haiM, isaliye dasa grathoMkA saMgraha kiyA gayA hai| ye saba graMtha prAkRta bhASA meM haiM aura prAkRtameM prAbhRtako 'pAhur3a' kahate haiN| inameMse SaTprAbhRta para zrutasAgara sUrikI, jo ki eka bhaTTArakake ziSya the, saMskRta TIkA hai aura zeSa graMthoM ke sAtha meM saMskRta chAyA lagI huI hai / grAMthake zurU meM graMthamAlA ke maMtrI zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIkI likhI huI eka 11 pejakI bhUmikA hindImeM hai, jisameM bhavavatkuMdakuMda aura zrutasAgara sUrikA vaha paricaya diyA huA hai jise pAThaka hitaiSIke pichale kucha aMkoMmeM par3ha cuke haiM / isake sivAya mUla graMthoMkI do gAthAsUciyA~, SaTprAbhRtakI TIkAmeM Aye hue uddhRta payoMkI sUcI aura prakIrNaka sUtra vAkyoMkI sUcI, aisI cAra sUciyA~ dekara graMthake isa saMskaraNako upayogI banAyA gayA hai| 1 isa saMgrahameM dvAdazAnuprekSA ( vArasa zraNu vekkhA) nAmakA jo graMtha hai, usake antima payameM, 'idiNicchaya vavahAraM jaM bhaNiyaM kuMdakuMda muNigAheM' isa vAkyake dvArA, graMthakartAkA nAma bhI For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jainhitaissii| [bhAga 15 diyA huA hai, aura yaha pAThakoMko zAyada eka naI kho diyA hai| jo loga zAsana devatAoMkI pUjAbAta mAluma hogI ki bhagavatkuMdakuMdake aba taka kA niSedha karate haiM aura aise kitane hI AcArya jitane graMtha (dasa ye aura cAra dUsare) upalabdha tathA vidvAna ho gaye haiM-unheM bhI mithyAdRSTi, nAstika hue haiM unameM yahI pahalA graMtha hai jisameM unakA aura utsUtrI ThaharAyA hai ! aura ve yadi yukti-vacanoM nAma eka padya meM pAyA jAtA hai| yaha graMtha pahale se apane prAgrahako na chor3eM to unake muMha para chapa cukA hai| rayaNasAra aura SaTpAhuDa (bhASA viSThAmeM lapeTakara jate mArane cAhie~, usameM koI TIkA sahita) bhI chapa cuke haiN| isaliye SaT pApa nahIM hai, aisA vidhAna kiyA hai !! isa ghRNita pAhuDa (prAbhRta) kI yaha TIkA, liMga pAhuDa aura lekhanI aura dveSabhAvakA bhI kahIM kucha sIla pAhuDa ye tIna graMtha hI isa saMgraha meM naye ThikAnA hai !!! pAThaka nIce TIkAkArake una khAsa chape haiN| chape hue rayaNasAra graMtha meM 155 zabdoM ko dekheMgAthAe~ thI aura aba eka dUsarI pratike AdhAra "zAsana devatA na pUjanIyAH, prAtmaiva para 167 gAthAe~ chApI gaI haiN| sAtha hI kucha krama- devovartate aparaH kopi devonAsti, vIrAbheda bhI kiyA gayA hai| paraMtu yaha nahIM batalAyA danantara kila kevalino'STajAtA na tu trayaH gayA ki ye bar3hI huI gAthAe~ mUla graMthakI haiM athavA mahApurANAdikaM kilavikrathA ityAdi kSepaka / isa rayaNasAra graMtha aura dvAdazAnuprekSAmeM ye utsUtraM manvate te mithyAdRSTayazcArvAkA kitanI hI gAthAe~ sApha taurase kSepaka mAlUma nAstikA ste yadi jinasUtramullaghate tadA hotI haiN| acchA hotA yadi isa viSayake nirNayakA Astikairyuktivacanena nissedhniiyaaH| tathA. graMthameM koI khAsa prayala kiyA jAtA, jisase mUla pi yadi kadAgrahanamuMcaMti tadA *samastaigraMtha apane asalI rUpameM pAThakoMko dekhaneko rAstikairUpAnadbhiH gUthaliptAbhirmukhe tADa. milate aura kisIko kisI vAkyake samajhane yA nIyAH; tatra pApaM nAsti" ullekha karanemeM bhrama na hotaa| hameM yaha dekhakara aphasosa hotA hai ki graMthake ___ bhagavatkuMdakudake mUla graMthoMke sambandhameM hameM yahA~ saMpAdaka aura saMzodhaka paM0 pannAlAlajI sonIne kucha batalAnekI z2arUrata nahIM hai| ve kaise acche hote eka phuTanoTake dvArA TIkAkArake isa bhAvako haiM isase prAyaH sabhI pAThaka paricita hai| hA~, SaT- puSTa karanekI kucha ceSTA kI hai ! astu; aba hama prAbhRtakI isa TIkAke sambandhameM hameM itanA jarUra pAThakoMke sAmane vaha mUla gAthA rakhate haiM jisakI kahanA hogA ki, yaha TIkA eka bahuta hI Apatti- TIkAmeM yaha aMza diyA hazrA janaka TIkA hai, jisapara eka judA vistRta lekha likhe dasaNamUlo ghammo uvaiTro jiNavarehiM sissANaM jAnekI z2arUrata hai| isameM TIkAkAra, kitanI hI taM soUNa sakaraNe dasaNa hINoNa vaMdivvo 2 jagaha, malake bhAvoMse bahuta hI idhara udhara nikala isa gAthAmeM darzanahIna ( samyaktva rahita ) gayA hai| usane apanI kaSAya-pariNati, dveSa bharI vaMdanA kiye jAneke yogya nahIM hai, aisA jo kahA dRSTi aura asaMyata bhASAke dvArA mUla graMthakI gayA hai usIkI vyAkhyAmeM TIkAkArane uparyukta zAMti aura usake mAdhyastha bhAvako bahuta kucha udAra nikAle haiM aura isa bAtakI jarA koziza bhaMga kara diyA hai| vaha zvetAmbaroM, sthAnakavAsiyoM (laukAgacchAnuyAyiyoM) tathA apanese vibhinna . * piTasana sAhabakI ripATa vAlI haratalikhita pra aisA hI pATha hai| chapI huI pratimeM isakI jagaha smrthaiH| vicAra rakhanevAle dUsare digambara sampradAyoM aura ___ pada diyA hai jo saMbhavataH TippaNI meM pAe hue 'zakta' zabda itara vyaktiyoM para burI tarahase TUTA hai aura usameM kA sAdRzya sthApita karaneke liye saMzodhita mAlUma usane sabhyatA tathA ziSTatAko bilakula hI hAthase hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGka 12] pustaka pricy| nahIM kI ki usa dRSTi tathA apekSAko kholakara hai ki unhoMne kuMdakuMdAcAryake nidoSa siddhAntoMko dikhalAye. ki jisako lekaramala gaMthakArane darzana- TIkAmeM kisa taraha para vikata athavA dRSita kiyA hInako avaMdanIya ThaharAyA hai aura jisako khola hai aura kisa taraha para zrI kuMdakuMdake usa mAdhya. kara dikhalAnA TIkAkArakA mukhya kartavya thaa| stha bhAva (audAsInya) kA apaharaNa kiyA hai isase pAThaka samajha sakate haiM ki TIkAkArake jo ki una saiddhAntika vivAdoMke sambandhameM thA ukta udAra mUla graMthase kitane asambaddha haiN| isa jo unake samayameM utpanna nahIM hue the-vAdako prakArake sambaddha aura aziSTa vyavahAra-sacaka utpanna hue hai / astu| bIsiyoM udAharaNa TIkAmeM se diye jA sakate haiN| aba hama graMthake sampAdana sambandhameM bhI eka kahIM kahIM TIkAkArane apane prayojanake liye malako bAta nivedana kara denA cAhate haiM aura vaha yaha hai kucha parivartita bhI kiyA mAlUma hotA hai| jaisA ki ki yadyapi graMthakA saMpAdana Ama taurase burA nahIM darzana prAbhRtakI 12vIM gAthAmeM 'pAe pADaMti' kI huA, acchA jAna par3atA hai, paraMtu usameM kahIM jagaha 'pAe Na paDaMti' banAyA hai aura phira TIkA- kahIM kucha moTI akSamya bhUleM pAI jAtI haiM jinakA meM usapara eka udgAra prakaTa kiyA hai| isa pari- ki eka udAharaNa nIce diyA jAtA haivartanake bAda agalI gAthA 'jevi paDati kA phira sUtra prAbhRtakI 21vIM gAthAkI TIkAmeM vaha artha nahIM rahatA jo ki kiyA gayA hai| isapara 'uktaMca samantabhadreNa mahAkavinA' isa vAkyake sAtha TIkAkArane kucha bhI dhyAna nahIM diyaa| cAra padya uddhRta kiye gaye haiN| ye cAroM paba hamArI rAyameM yaha TIkA jaina sAhityakA svAmisamantabhadrAcAryake banAye hue nahIM haiMeka kalaMka hai| isakI rozanImeM par3hanese mala graMtha, TIkAkAra AdikI kisI bhUlase aisA ullekha jo ki svataH nirdoSa hai, bahuta kucha vikRta, saMkIrNa huA hai, yaha samajhakara sampAdaka mahAzaya aura sadoSa mAlUma hone lagatA hai| aisI kRtiyoM- paM0 pannAlAlajI sonIne ukta vAkyake 'samantake avalokanase prAyaH azubha prAsravakI utpatti bhadreNa' padapara eka phuTa noTa diyA hai jo isa hotI hai aura sAtha hI sAmpradAyika deSa-bhAva prakAra haibahatA hai aura yaha aisI hI kRtiyoMkA phala hai "pustakadvaye'pi Igeva paatthH| jo samAjameM saMkIrNa-hRdayatA phailI huI hai, dharmake asyasthAne somadeveneti yuktaM bhaati|" nAmapara aneka jhagar3e TaMTe cala rahe haiM, zaktikA isa phuTa noTake dvArA yaha sUcita kiyA gayA durupayoga ho rahA hai aura sadbhAva kAyama hone meM hai ki TIkAke ukta vAkyameM 'samantabhadeNa' kI nahIM aataa| zrutasAgara sUri vidvAn z2arUra the jagaha 'somadevena' pATha ThIka mAlUma hotA hai| paraMtu unameM sAdhujanocita zrAtma-balakI bahuta baTi kyoMki ye cAroM padya somadeva sUrike banAye hue thI, aisA isa TIkAparase sAfa taurapara saMlakSita haiN| inameMse 'ekAdazake sthAne' ityAdi cokako hotA hai| prophesara piTasana sAhabane bhI apanI to uddhRta zlokoMkI sUcImeM bhI sApha taurase riporTameM, Apako 'krUra (Fierce) digambara' somadeva sUrikA banAyA huA likhA hai aura unake likhA hai aura kucha udAharaNa dekara yaha batalAyA 'yazastilaka' graMthakA prakaTa kiyA hai / isa ullekhake His (Kundkundacharya's) com kAraNa hamane samUce yazastilakako bahuta kucha mentator is a fierce Digamber, and __TaTolA aura jaba usameM ina cAroM payoMmeMse koI amply fulfills the promise with which he starts that he will devote the grea bhI padya hamArI naz2ara nahIM par3A, balki jina ter part of his attention to crushing the rival sect. But his zeal in that disputes, which inay have arisen after matter throws wbat seeins to me Kund his own time. into strong relief. kunda's own indifference to coctrinal -Peterson.. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jainhitaissii| [bhAga 15 / gyAraha pratimAoMse ina poMkA sambandha hai unakA karate haiM ki kartavyAnurodhase likhe hue hamAre isa nAma aura krama-nirdeza bhI yazastilakameM kucha noTapara sonIjI z2arA bhI asantuSTa ma hokara vilakSaNa aura vibhinna hI pAyA gayA, taba hamane bahuta hI a~ce tule hone caahie| graMthamAlAke maMtrI zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premIko prAyazcittasaMgraha-ukta granthamAlAkA likhA ki ne kRpAkara isa graMthake saMpAdaka paM0 18 vA~ puSpa / pRSTha saMkhyA, saba milAkara 200 / pannAlAlajI sonIse yaha daryAphta karake sUcita mUlya, eka rupayA do Ane / kareM ki ye saba padya athavA inameMse koI padya yaza yaha apane viSayakA eka nayA hI saMgraha prakAstilakameM kahA~para pAye jAte haiM, aura yadi yaza zita huA hai| isameM 1 chedapiNDa, 2 chedazAstra stilakake nahIM to somadeva sUrike dUsare kaunase (chedanavati), 3 prAyazritta samuccaya cUlikA aura 4 granthake ye padya haiN| isake uttarameM premIjIne sonI prAyazcitta (zrAvaka-prAyazcitta) aise cAra grathoMkA jIse daryAphta karake hameM jo sUcita kiyA hai vaha saMgraha kiyA gayA hai, jinameMse pahale do prAkRta isa prakAra hai haiM aura unake sAtha saMskRta chAyA naI taiyAra ... "SaTmAbhRtameM jo zloka somadevake karAkara lagAI gaI hai| dUsare granthake sAthameM eka batalAye gaye haiM ve bhUlase batalAye gaye choTIsI saMskRta vRtti bhI hai parantu vaha vRtti haiN| sonIjIko aisA hI qhayAla thaa| tathA mUla grantha donoM kisake dvArA nirmita hue haiM, unase maiMne pUcha liyaa| 'ekAdazake sthAne yaha kucha mAlUma nahIM hotA / pahalA grantha indunandI bhI yazastilakakA nahIM hai| vaha bhIbhUlahai" AcAryakA banAyA huA hai, parantu kaunase induisa uttarako pAkara hameM sonIjIkI isa nandIkA, yaha abhI taka nizcaya nahIM ho skaa| lAparavAhI, asAvadhAnI aura nirAdhAra lekhanI zeSa do grantha saMskRta haiM jinameMse prAyazcitta samuccaya calAneke sAhasapara bahuta hI jyAdA afasosa cUlikA nAmakA grantha zrIgurudAsAcAryakA banAyA huA ! pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki mahaz2a huA hai aura usake sAtha zrInandigurukI apane kore qhayAlake AdhAra para, jisakA kahIM saMskRta TIkA bhI hai| cauthA grantha 'akalaMka' se bhI kacha samarthana na hotA ho aura na jisake nAmake kisI bhaTTArakakA-saMbhavataH akalaMka satyakI pahale koI jA~ca kI gaI ho, isa prakAra pratiSThApAThake kartAkA-athavA bhaTTAkalaMkadevake kA kAma kara baiThanA kitane bar3e duHsAhasa aura nAmase kisI dUsare hI vyaktikA banAyA huA himAkatakI bAta hai| hamArI rAyameM yadi sonIjI hai aura pahale tInoM granthoMke kathanoMse bahuta kucha TIkAke isa samantabhadravAle ullekhako jyoMkA vilakSaNa tathA vibhinna pAyA jAtA hai| apane tyoM azuddha hI rahane dete aura usapara koI noTa na sAhitya parase yaha grantha bhaTTArakI chApase chapA dete to vaha itanA burA nahIM thA jitanA ki isa huA aura bahuta kucha aAdhunika tathA asamInoTa denese ho gayA hai| aba jaba taka isa granthakI cIna jAna par3atA hai| isameM prAyazcittake taura para ye mudrita pratiyA~ raheMgI aura unameM ukta noTa tathA gaudAna AdikA bhI vidhAna kiyA gayA hai| pahale sUcIkA vaha ullekha kalamajada na kiyA jAyagA taba tIna granthoMkA kathana ApasameM bahuta kucha milatA taka ina padyoMke liye bahutase vidvAnoMko barAbara julatA hai aura kahIM kahIM para kisI granthameM kucha yazastilakake patra ulaTane par3A kareMge, aura isa vizeSa kathana bhI pAyA jAtA hai| dUsare granthakA taraha para kitane logoMkA kitanA samaya eka kathana tIsareke sAtha adhika sAdRzya rakhatA hai| khvAhamakhvAhakI bhUlake pIche naSTa hogA, isakA ye tInoM hI grantha bahuta acche aura upayogI hai anubhava vijJa pAThaka svayaM kara sakate haiM / hama AzA aura inameM muni tathA zrAvaka donoMke liye prAya For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pstk-pricy| aMka 12 ] . zcittakA-zuddhikA-vidhAna kiyA gayA hai| inameM hai| kaI varSa hue jaba hamane isa granthako pUrA par3hA bhI 'prAyazcitta-samuccaya' nAmakA grantha eka thA aura usa vakta isa samace granthapara jo vicAra bar3A hI mahatvapUrNa aura praur3ha sAhityako liye utpanna huA thA use eka kAgajake Tukar3e para likha hue ucca koTikA grantha hai, jisameM sUtrarUpase thor3e chor3A thaa| ucita mAlUma hotA hai ki isa samAzabdoMmeM prAyazcitta viSayakA bahuta kucha kathana locanAke sAtha use bhI prakAzita kara diyA jaay| kiyA gayA hai / 'pratisevA' Adi kitane hI khAsa vaha ninna prakAra haiadhikAra aise diye haiM jo chedapiMDAdika dUsare 'yaha rahasya graMtha (prAyazcitta samuzaya) granthoM meM nahIM pAye jaate| paraMtu hameM yaha dekhakara jaina dharmapara aura khAsakara usake caraNAkheda hotA hai ki yaha pUrA grantha isa saMgrahameM nahIM nuyoga para eka bar3A bhArI prakAza DAlane chApA gyaa| usakA kevala uttara bhAga hI chApA vAlA hai| isa graMthake par3hanese bahutasI gayA hai jo ki usakI cUlikA kahalAtA hai| isa aisI bAtokA anubhava hotA hai, jo varta. bhAgake antameM eka padya isa prakArase diyA huA hai mAna AcAra-vicArakI dRSTile, badyapi, cUlikAsahito lezAt prAyazcittasamuccayaH kucha naI sI mAlUma hotI haiM parantu vAstava. nAnAcAryamatAnyaikyAd boddhukAmenavarNitaH meM ve saba satya, svAbhAvika aura mArmika isameM sApha taurase cUlikA sahita prAyazcitta haiM aura unase jainiyoMke dharmAcaraNakA DhA~cA acchI tarahase samajhameM A jAtA samuccaya grandhakI samAptiko sUcita kiyA hai aura granthake nirmANakA yaha hetu batalAyA hai ki vaha ha hai| yaha pUrA graMtha bhAtmahitaiSI vidvAn nAnA pAcAyoMke matoMkA ekatra athavA eka makhase sudhArakAMka manana karane yogya hai. sAdhAbodha karAneke liye likhA gayA hai| isa padyake raNa gRhasthoke par3hane yogya nahIM hai| maujUda hote hue, granthakA pradhAna bhAga ( pUrva khaMDa) isa saMgrahake grantha-sambaMdhameM eka bAta aura sAthameM na honese granthakA adhUrA aura laMDurApana bhI prakaTa kara deneke yogya hai aura vaha yaha hai ki bahuta hI khaTakatA hai / jAna par3atA hai, granthamAlAke chedapiNDake antameM usake kartAne grandhakI gAthAkAma karanevAloMko isa parase yaha mAlUma hI nahIM saMkhyA 333 batalAI hai aura loka dRSTise grandhakA ho sakA ki yaha grantha adhUrA hai aura isI liye parimANa 420 zloka parimANa diyA hai| paraMtu unhoMne kahIMse usakI prAptikI koziza nahIM kii| isa mudrita granthameM gAthAoMkI saMkhyA 362 pAI kI hotI to ve kamase kama usakI aura granthake jAtI hai aura jisa gAthAmeM ukta parimANa adhUrepanakI koI sUcanA sAthameM z2arUra dete, jo diyA huA hai usakA nambara 360 hai arthAta nahIM dI gii| astu, isa cUlikAse pahale mala isa gAthA taka ukta parimANase 27 gAthAe~ granthake 256 padya aura haiM aura unake sAthameM bhI zrI bar3hI huI haiN| isapara granthamAlAke maMtrI zrIyuta paM0 nandigurukI 'prAyazcitta vinizcayatti' nAmakI nAthUrAmajI premIne, apanI 'grantha-paricaya' nAmakI TIkA lagI huI hai| yaha pUrA saTIka grantha mahA- bhUmikAmeM, aisA anumAna prakaTa kiyA hai ki, 360 sabhAke sarasvatI bhaMDArameM maujUda hai, jahA~se sahaja nambarakI gAthAkA pATha lekhakoMkI kRpAse kucha hImeM prApta ho sakatA hai| isa granthakA gaharA __ azuddha ho gayA jAna par3atA hai aura vaha 'vaasdvittr| adhyayana aura manana karanese bahuta kucha anubhavakI yA usase milatA julatA koI aura pATha honA prApti hotI hai aura yaha mAlUma hone lagatA hai ki caahie| sAtha hI Apane isa anumAnakA yaha kAraNa kisa prakArakI pariNati dvArA AtmAse karma mala batalAyA hai ki 32 akSaroMke zlokake hisAbase dUra karake use zuddha aura sApha banAyA jA sakatA isa grantha kI zloka saMkhyA to aba bhI 420 kehI For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 jainhitaissii| [ bhAga 55 lagabhaga hai; paraMtu 333 gAthAoMke 420 zloka pahalI aura pichalI gAthAke sAtha jina donoMkA ho nahIM skte| isaliye ukta gAthAkA 'tetIsutara paraspara sambaMdha hai-asambaha mAlama hotI hai aura pATha azuddha hai| paraMtu hamArI samajhameM yaha bAta isaliye hamArI rAyameM prakSipta jAna par3atI hai| nahIM AI ki 333 gAthAoMke 420 zloka kyoM ' padaM pAyacchittaMbara nahIM ho sakate haiN| gAthA chaMdameM mAtrAoMkA pari- mAyari bhovadesamavagamma / mANa hotA hai, akSaroMkA nahIM, aura gAthAe~ bhI jIdAdigAI satthAI bar3I choTI kaI prakArakI hotI haiN| isa granthameM sammamavadhAriUNaM ca // 356 // bhI ve kaI prakArakI pAI jAtI haiM aura unameM aNukaMpA kahaNeNa ya kitanI hI gAthAe~ hamAre dekhanemeM aisI bhI AI virAma vayagahaNasahatisukhIe / haiM jinameM 42, 42 akSara haiN| Ama taurapara savA pAdaddhata savvaM NAsaha zloka (40 akSara) ke karIbakI gAthA hotI pAvaM Na saMdeho // 357 // hai| aisI hAlatameM 333 gAthAoMke sahajahImeM cAuvvaraNaparAdhavimudi 120 zloka ho jAte haiN| isaliye, hamArI rAyameM NimittaM mae smuhiddN| 360 nambarako gAthAkA pATha azuddha nahIM hai| NAmeNa chedapiMDaM sAhujago usake anusAra granthakI mUla gAthAe~ 333 hI haiM, prAyaraM kuNDa // 35 // bAkI 27 yA 26 gAthAe~ 'kSepaka' (prakSipta) isI taraha para 'cheda-zAstra meM bhI tIna cAra jAna par3atI haiM | gAthAoMke kSepaka honekA samarthana gAthAe~ bar3hI huI haiM; kyoMki usake 63 nambarake isase bhI hotA hai ki granthakI'kha' pratimeM 11,88, padyameM granthakI gAthA-saMkhyA 60 dI hai aura isI88,102,146,147,170,214,215,256 se isa granthakA dUsarA nAma 'chedanavati' bhI hai| aura 307 nambaravAlI 11 gAthAe~ nahIM haiM aura TIkA-TippaNiyoMvAlI pratiyoMse mUla granthoMkI inameMse kaI 'gA pratimeM bhI nahIM haiN| kaI gAthAe~ naqala utArate hue, lekhakoMkI nAsamajhIse aksara - granthameM aisI bhI haiM jo do do jagaha pAI jAtI haiM.. eka granthake padya dUsaremeM zAmila ho jAyA karate jaise 36 nambarakI gAthA 160 nambara para bhI pAI haiN| paraMtu unheM mAlUma karake mUla granthako usake jAtI hai paraMtu vahA~ vaha adhika jAna par3atI hai| asalI rUpameM palikake sAmane peza karanA yaha 'kha' pratimeM kucha gAthAe~ aisI bhI milatI haiM jo graMtha-saMpAdakoMkA khAsa kartavya hai| astu / isa 'ka' pratise adhika haiM aura isaliye yaha nahIM kahA sagraha granthakA sapAdana Ara ma jA sakatA ki usakA hI mUla pATha zuddha hai| graMtha meM pannAlAlajI sonI dvArA huA hai jo ki graMthamAlAkaI gAthAe~ aura aisI honI cAhie~ jo donoM kA kAma karate haiN| . tInoM pratiyoMmeM hI bar3hI huI haiM aura kSepaka haiN| mulAcAra, saTIka (prathama bhAga)prAcIna pratiyoMparase khoja karane athavA so ukta granthamAlAkA 16vA~ puSpa / pRSTha saMkhyA, taurapara granthake sAhityakI jA~cakA parizrama karane 516 / mUlya, ar3hAI rupye|| para ve mAlama ho sakatI haiN| udAharaNake taurapara yaha zrIva kerAcAryakA suprasiddha prAcIna hama yahA~ 357 nambarakI gAthA ko rakhate haiM jo graMtha hai, jisameM muniyoMke prAcAra-viSayakA atyu ttama kathana hai| isake sAthameM vasunandI AcAryakI * yaha gAthA (11) chedanavati meM naM05 para pAI saMkIkA hai. jo vikramakI 12vIM zatAbdIke jAtI hai aura saMbhavataH usIkI mAlUma hotI hai| +dekho graMthake phuttnotts| karIba ho gaye haiM, aura isaliye yaha TIkA bhI prAyaH yaha gAthA kucha pATha bhedake sAtha 'cheda zAstra meM bhI pATha sau varSakI purAnI hai| grantha vidvAnoMke par3hane, pAI jAtI hai| manana karane aura saMgraha karaneke yogya hai| . For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka pricy| aMka 12] isa graMthake zurUmeM eka sUcanA chApI gaI hai jayadayAla zarmA, saMskRta pradhAnAdhyApaka iMgara jisase mAlUma hotA hai ki graMthakA parimANa kAlija, bIkAnera / pRSTha saMkhyA, saba milAkara adhika honese yaha graMtha do khaMDoMmeM chApA gayA hai, 260 / aura mUlya, sAr3he tIna rupaye / pustakake paraMtu yaha vajaha kucha bhI mAlUla nahIM hotii| ana- sAthameM 14 pejakA zuddhipatra bahuta khaTakatA hai| gAra dharmAmRtakA parimANa isase kama nahIM thaa| 6 ratnendu yA punarjIvana-isameM ratneMdu vaha prAyaH 700 pRSThakA pUrA graMtha eka hI jildameM nAmake eka rAjAkA caritra hai| lekhaka, muni zrI chApA gayA hai aura bahuta acchA mAlUma hotA hai| tilaka vijayajI pNjaabii| prakAzaka, zrIAtmayadi yaha pUrA graMtha bhI bambaIke usI sundara aura tilaka grantha sosAyaTI, ratanapola-ahamadAbAda / bArIka TAipameM chApA jAtA to usame bhI kama praSTha saMkhyA 28 / malya, cAra Ane / chapAI pRSThoMmeM A jAtA aura bahuta khUbasUrata mAlUma detaa| uttama / paraMtu hameM yaha dekhakara aphasosa hotA hai ki yaha 7 paMcamI mAhAtmya-(prathama bhAga) zrI yaMtha kalakattemeM moTe moTe sAdhAraNa TAipa dvArA mahezvara sUrike banAye hue mUla prAkRta granthakA gujachapAyA gayA hai| kalakattemeM chapavAnese chapAIke rAtI anuvAda / anuvAdaka,paM0lAlacaMdra bhgvaandaas| narcakA jo kucha phAyadA socA gayA hogA usase prakAzaka, abhayacaMda bhagavAnadAsa gaaNdhii| milane adhikakA nukasAna, hama samajhate haiM, moTe TAipameM kA patA. zrIjainadharmAbhyudaya granthamAlA, ahamadAchapanese phArmoMkI vRddhike dvArA ho gayA hogaa| bAdI pola, baDodA / pRSTha saMkhyA, 52 / mUlya, aura graMtha bhaddA chapA tathA usake do khaMDa ho gaye, pATha shraane| yaha bAta rahI alg| isa graMthameM bhI kAgaz2a ghaTiyA tribhavanadIpaka prabaMdha-yaha zrIjaya aura kamaz2ora lagAyA gayA hai aura itane para bhI zekhara surikA nAnA chaMdoMmeM racA huA gujarAtI isa Adhe granthameM hI tIna tarahakA kAgaja kAmameM bhASAkA eka alaMkRta AdhyAtmika grantha hai| paM0 / lAyA gayA hai jo bahuta hI khaTakatA hai aura bhaddA lAlacaMdajIne isakA saMpAdana kiyAhai aura unhIMkI mAlUma hotA hai| aise mahAn granthako aisI sAdhA- likhI huI eka 14 pejakI upayogI aitihAsika . raNa hAlatameM chapA huA dekhakara hameM vaha khuzI prastAvanA sAthameM lagI huI hai / pRSTha saMkhyA, 80 / nahIM huI jo ki dUsarI hAlatameM z2arUra hotii|| mUlya, ATha Ane / milanekA patA, vahI jo paMcamI (nIce likhI pustakoMkA paricaya bahata saMkSipta mAhAtmyakA / rUpase diyA jAtA hai / yadyapi inameMse kuchakA majaina vidvAnoMkI sammatiyA~vizeSa paricaya denekI bhI hamArI icchA thI, parantu isameM jaina dharma aura jaina samAjake sambandhameM do visamayAbhAvake kAraNa vaisA nahIM kara sake / preSaka dvAnoM ( zrIyuta varadAkAnta mukhopAdhyAya aura mahAzaya hameM isake liye kSamA kreN|) rA. rA. vAsudeva govinda prApTe) ke kucha vicAroM 5 zrImaMtrarAja guNa kalpamahodadhi- kA saMgraha kiyA gayA hai| saMgrahakartA, paM0 bihArI isameM jinakIrti sarike paMca parameSThinamaskAra lAlajI asisTeMTa mAsTara gavarnameMTa hAI skUla, bArAstotrakI vyAkhyA hindI artha sahita, Namo arihaM- bNkii| pRSTha, 30 / mUlya, savA do aane| ajainoMko tANaM padake guNaratna munikRta 110 artha binA muuly| bhASAnuvAda sahita, yogazAstra aura namaskAra kalpase 10zAlopayogI jaina praznottarauddhRta aneka viSaya, navakAra maMtrasaMbaMdhI prAva- isa nAmakI gujarAtI pustakakA hindI anuvAda / zyaka vicAra aura maMtrarAjameM satriviSTa siddhiyoMkA anuvAdaka, DA0 dhArazI gulAbacaMda saMghANI / prayovarNana, itane viSaya haiM / lekhaka aura prakAzaka, paM0 jaka va prakAzaka, kAmadAra jhaveracaMda jAdavajI, For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 36 jainhitaissii| ajamera / pRSTha, 66 / mUlya, sAr3he tIna paane| varNana / bAlA bhAI chagana lAlajI ahamadAbAdakI 12 zrIjambaguNa ratnamAlA-isameM zrI gujarAtI pustaka parase anuvAdita / pRSTha, 16 / jambusvAmIke caritrakA aneka chaMdoMmeM varNana hai| mUlya, eka aanaa| lekhata, jeThamalajI cauraDiyA, jayapura / prakAzaka, 18 jainadarzana aura jainadharma-misTara ku~vara motIlAlacI rAMkA, byAvara / pRSTha, 85 / harbarTa vAranake aMgarejI lekhakA anuvAda jo mi0 mUlya, chaha shraane| lAlanake gujarAtI anuvAda parase kiyA gayA hai| 12 zrAvaka dharma darpaNa-zrAvakoMke jAnane pRSTha 16 / mUlya, zrAdha shraanaa| yogya aneka bAtoMkA sNgrh| saMgrahakartA aura zataka-yaha zrIguNavijayajI prakAzaka ku~vara motIlAlajI rA~kA, byAvara, mUlya, AcAryake mUla granthakA hindI anuvAda hai jo mi0 sADhe tIna Ane / vADIlAla motIlAlajI zAhake gujarAtI anuvAda 13 zIlarakSA-isake prathama bhAgameM zIla- parase tayyAra kiyA gayA hai| pRSTha, 24 / mUlya, ke 16 kar3e aura dvitIya bhAgameM 'dIpa' kavikA eka aanaa| racA huA sudarzana seThakA caritra hai| mUlya donoM uparyukta dasoM pustake ku~vara motIbhAgoMkA kramazaH Agha AnA aura do paane| lAlajI rA~kA, prabaMdhakartA 'jaina pustaka : 14 zrAvikA dharma darpaNa-yaha zrImatI prakAzaka kAryAlayaH byAvarake pAsase sau0 raMbhAvahena rAmajI, bhAvanagarakI likhI huI milatI haiN| 'nArI dapaNa mAM nIti vAkya' nAmaka gujarAtI - 20 zrI AnaMda kAvya mahodadhi ( chaThA pustakakA hindI anuvAda hai| pustaka acchI aura mauktika )-isameM vAcaka zrInayasundarake banAye upayogI hai| pRSTha, 44 mUlya, DeDha shraanaa| hara rUpa caMdakaMvara rAsa. naladamayaMtI rAsa aura 15 jaina zikSaNa pAThamAlA-lIMbaDI __ zrIzatruJjayauddAra rAsa, aise tIna gujarAtI padya. sampradAyake muni zrIgulAbacaMdra aura vIrajIkI granthoMkA saMgraha kiyA gayA hai / saMgrAhaka haiM jIvanacaMda banAI huI pustakakA hindI anuvAda / isameM bhI sAkaracaMdajI jhverii| sAthameM mohanalAla dulIcaMda aneka upayogI zikSAe~ haiN| pRSTha, 60 / . mUlya do jI dezAIkA likhA huA 62 pRSThakA eka sundara Ane / nibaMdha hai jisameM kavivara nayasuMdara aura unake graMthoM 16 upadezaratnakoSa--yaha zrIpadma jinezvara AdikA paricaya diyA gayA hai| pRSTha saMkhyA, sarikA 26 gAthA parimANa mUla prAkRta grantha hai saba milAkara 600 ke karIba / mUlya itane bar3e jo saMskRta chAyA tathA hindI artha aura vivecana sajilda granthakA, sirpha bAhara Ane / yaha seTha sahita chApA gayA hai / hindIkA yaha artha aura devacaMda lAla bhAI jaina pustakodAra phaMDa dvArA vivecana graMthake usa gujarAtI saMskaraNa parase prakAzita huA hai aura isIse lAgatase bhI bahuta anuvAda kiyA gayA hai jisako jainahitecchuke supra- , kama mUlya rakkhA gayA hai| siddha saMpAdaka misTara vADIlAla motIlAlajI 21 subodha padya ratnAvalI-isameM aneka zAhane prakAzita kiyA thaa| pustaka bar3I upayogI viSayoMpara jaina ajaina vidvAnoMke acche acche 152 hai aura isameM acchA vyAvahArika upadeza diyA gayA saMskRta padyoMkA saMgraha kiyA gayA hai aura sAthameM hai| pRSTha saMkhyA, 50 / mUlya, ar3hAI Ane / unakA gujarAtI anuvAda bhI diyA hai| chapAI 17 mArgAnusArIke 35 guNa-jaina dharma- saphAI uttama / lekhaka, sarasvatI shriicrnn| prakAko aMgIkAra karane athavA zrAvaka dharmako dhAraNa zaka, paM0 vAr3IlAla DAhyAbhAI, jaina sarasvatI karanese pahale jina guNoMkI AvazyakatA hai unakA bhavana ahamadAbAda / pRSTha, 64 / mUlya, chaha pAne / For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 12] sampAdakIya nivedn| ____ 22 sUrIzvara bhane samrATa-isameM zrIhari gvAliyara / pRSTha, 44 / mUlya, do Ane / vijayasUri aura samrATa akabarakA vRttAnta hai jo 26 vikaTa jAla-samAjake paizAcika gujarAtI, saMskRta, hindI, urdU aura aMgrejIke kAMDakA eka dRzya / le0, ukta phuulcNdjii| pRSTha, aneka granthoMkI sahAyatAse muni vidyAjayajIke 32 / mUlya, savA paanaa| dvArA gujarAtImeM tayyAra kiyA gayA hai aura guja- 27 eka Adarza jIvana-zrI hIravijayarAtI lipimeM hI aneka citroM sahita chApA gayA sarikA jIvana-vRttAnta padyameM / lekhaka, kanhaiyAlAla hai| grantha parizramake sAtha tayyAra kiyA gayA hai jI jaina, kastalA / pRSTha, 30 / mUlya, eka aanaa| aura saMgraha karaneke yogya hai| prakAzaka zrIyazo- 2-vIra hanumAna-lekhaka, bAbU kRSNavijaya jaina granthamAlA, bhAvanagara / pRSTha saMkhyA lAla varmA / pRSTha, 48 / mUlya do pAne / 440 / mUlya, ar3hAI ru0 / __ . 26 anAthI muni-lekhaka, paM0 rAma23 adhyAtma tatvAloka-yaha mUla carita upaadhyaay| gadya aura padya donoMmeM ukta munikA saMskRta grantha nyAyavizArada-nyAyatIrtha muni zrI caritra hai / pRSTha, 20 / mUlya, eka pAnA / nyAya vijayajIkA banAyA huA hai aura unhIMke 30 sammA balidAna-isameM eka kathA svopajJa gujarAtI bhASAnuvAda tathA vivaraNase alaM- dvArA pazu balidAnakA niSedha karake prANiyoMkI kRta hai| sAthameM aMgrejI anuvAda aura vivaraNa bhI rakSA karanA hI saccA balidAna batalAyA gayA hai / hai jisako motIcaMda jhaveracaMdajI mehatA, pharsTa lekhaka, bAbU kRSNa laalvrmaa| pRSTha, 54 / mUlya, asiTeMTa mAsTara hAI skUla bhAvanagarane tayyAra do bhAne / kiyA hai / aMgrejI, 52 pRSThakI eka prastAvanA bhI 31 mahAsatI sItAjI-lekhaka, bA0 . sAthameM lagI huI hai| grantha aneka dRSTiyoMse acchA kRSNalAla varmA / pRSTha, 64 / mUlya, tIna Ane / aura payogI mAlUma hotA hai aura acche DhaMga 32 draupadI-le0, mAsTara bhAgamala shrmaa| tathA parizramake sAtha tayyAra kiyA gayA hai / prakA- pRSTha, 24 / mUlya, savA aanaa| zaka, abhayacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, bhAvanagara / 33 candanabAlA-eka gujarAtI lekha parapRSTha saMkhyA, saba milAkara eka hajArase kucha km| se anuvAdita / anuvAdaka, mAsTara bhAgamala shrmaa| mUlya, likhA nhiiN| __pRSTha, 24 / mUlya, eka aanaa| ____24 vIracaMda rAghavajI gAMdhI-jina 34 dayAdarpaNa-dya padyameM, bAta cItake misTara vIracaMdajI gAMdhIne amarIkAmeM jAkara jaina taurapara / lekhaka, paM0 khairAtIrAma zAstrI, jAladharmakA pracAra kiyA thA, unhIMkA yaha do phoTo ndhara sittii| pRSTha, 16 / mUlya, pauna aanaa| sahita saMkSipta jIvana caritra hai jo eka gujarAtI 35 khulAsA majAhiba-aneka dharmoMkA lekhaparase anuvAda kiyA gayA hai| anuvAdaka zyAma saMkSepa urdU bhASAmeM / lekhaka, bAbU sumeracaMdajo lAlajI vaizya, muraar| pRSTha, 40 / mUlya, cAra ekAuNTenTa pabalika vasaM paMjAba / pRSTha, 24 / Ane / prakAzaka, zrIaAtmAnaMda jaina sabhA TraikTa mUlya, eka aanaa| sosAyaTI ambAlA shhr| nIce likhI pustakeM bhI isI zrI AtmAnaMda jaina Traika sosAyaTI ambAlA . sampAdakIya nivedana / zahara dvArA prakAzita huI haiM- . ila aMkake sAtha jaina hitaiSIkA 15vA~ -25 samAjake adhaHpatanake kAraNa aura varSa samApta hotA hai| hameM isa patrakA unnatike upAya-le0, phUlacaMda agravAla, murAra saMpAdana bhAra apane Upara liye hue pUre For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. jainhitaissii| [bhAga 15 do varSa ho cuke haiN| isa arse meM hama hamArI icchA hai| ye saba kAma karate hue samAjako aura vizeSakara apane pAThako- hama jainahitaiSIkA saMpAdana yatheSTa rItise kI sevA karane meM kahA~ taka samartha ho sake nahIM kara sakate haiN| isaliye aba hama haiM aura kahA~taka hamane isa patrako rIti- prAgese jainahitaiSIkA saMpAdana chor3ate haiM nIti tathA kIrti ko surakSita rakkhA hai, . aura isakA bhAra unhIM apane mitravara isa viSayameM eka zabda bhI kahane kI z2arU. paMDita nAthUrAmajI premIko sauMpate haiM rata nahIM hai| sahRdaya pAThaka usase svayaM jinake pAgrahase hamane isa bhArako usa paricita haiM aura sAdhAraNa janatA jaina- vakta apane Upara liyA thA jaba ki premI hitaiSI para likhe hue vidvAnoMke una jIkI asvasthatAke kAraNa yaha patra prAyaH vicAroM parase mAlama kara sakatI hai jo do sAla taka baMda rahA thA aura logoM kaI aMkoMse hitaiSImeM prakAzita ho rahe isakA aura adhika baMda rahanA asahya haiN| hA~, itanA z2arUra kahanA hogA ki ho uThA thaa| astu; aba janavarIse yaha zArIrika asvasthatA tathA presakI gar3abar3I patra apane purAne labdhapratiSTha saMpAdaka Adi kaI kAraNoM se hama patrako prAyaH premIjIke saMpAdakatvameM hI prakAzita samaya para nahIM nikAla sake haiN| yadyapi hogA / aura hama, yathAvakAza, lekhoM dvArA jaina-hitaiSI samAcAroMkA koI patra nahIM pAThakoMkI sevA usI tarahase karate raheMge hai, jisake derase nikalane para usakI jaise ki pahale kiyA karate the| upayogitA naSTa ho jAya, balki eka hamAre isa saMpAdana kAlameM jina itihAsa pradhAna patra hai jisake adhikAMza vidvAnoM tathA mahAnubhAvoMne lekhoM dvArA * lekhoMke bArabAra par3hane, manana karane tathA isa patrako sahAyatA pradAna kI hai, unakA pAsa rakhane kI z2arUrata hotI hai| aura hRdayase AbhAra mAnate haiN| sAtha hI, una itihAsakA koI bhI aisA patra naz2ara logoMke bhI AbhArI haiM jinhoMne isa nahIM mAtA jo ThIka samaya para nikalatA patra para krUra dRSTi rakkho, jinakI dRSTimeM ho-jainahitaiSI pahale bhI isI cAlase isakA sumadhura aura hitakara teja bhI nahIM calA pAtA thA-phira bhI hama apanI samAyA aura isaliye jinhoMne isake baMda isa truTiko svIkAra karate haiM aura usake karanekI koziza kI athavA isakA zAkAraNa pAThakoMko jo aksara pratIkSA- bdika bahiSkAra kiyA; kyoMkiaise logoM ke janya kaSTa uThAnA par3A hai usake liye kSamA isa vyavahArase hamAre sAmAjika manucAhate haiN| sAtha hI, pAThakose yaha bhI bhavameM bahuta kucha vRddhi huI hai, hamane kitane 'nivedana kara denA ucita samajhate haiM ki hI khAsa khAsa vyaktiyoM ko pahacAnA hai jainahitaiSIkA saMpAdana karate hue hamArA aura hameM yaha acchI tarahase mAlUma ho bahutalA itihAsakA kAma bakAyAmeM par3a gayA hai ki jainasamAja kitanA guNagayA hai-hama eka prAmANika aura krama- grAhaka hai, UMce sAhitya aura UMce vicAbara jaina itihAsa tayyAra karanA cAhate roko par3hane sunanekI usameM kitanI kSamatA haiM jisake liye hameM abhI bahuta kucha kAma tathA yogyatA hai, jaina dharmake marma rahasya karanA bAkI hai| idhara dezasevAke dUsare aura usakI udAra nItise vaha kahA~ taka kAmoMmeM bhI kucha vizeSa hissA leneko paricita hai, itihAsase usakA kitanA For Personal & Private Use Only