Page #1
--------------------------------------------------------------------------
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 OM zrI jainadharma- zikSAvalikA I ( bhAga sAtavAM ) lekhaka pAdhyAya jaina munI zrI AtmArAmajI (pAnI) prakAzaka zrI jaina svarUpa lAyanarI, myAcaroda ( gvAliyara ) mudraka - saradAra priMTiMga varksa, idora **
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ vktvy| priya sujJa purupA / jaina darzana meM sagraha naya ke mata se jIva aura ajIva dravya ye donoM anAdi ananta mAne gae haiN| kintu sAtha hI yaha varNana kara diyA hai ki bhanyAtmAoM ke sAtha karmoM kA sambandha anAdi sAtta hai| so jina jIvoM ko mokSa ke yogya dravya, kSena, kAla __ aura bhAva mila jAte haiM ve jIva anukUla sAmagrI ke dvArA Atma vikAsa karate hue anukrama se nirvANa pada prApta kara lete haiN| vAstava meM nirvANa pada kI prApti ke liye samyaga darzana, samyaga jJAna aura samyaga cAritra hI haiM kiMtu ina tInoM kA samAveza do akoM meM kiyA gayA hai jaise ki "jJAna kriyAbhyA mokSa " mAna aura kriyA se hI mokSa pada prApta ho saktA hai| so mumukSu AtmAe sadaiva ukta donoM padArthoM ke ArAdhana meM lagI rahatI haiM / parantu kAla kI ghaDI vicitra gati hai jo vaha apanA prabhAva disAye binA nahIM rahatA jaise ki -isa kAla meM prAya* logoM kI ruci dhArmika kriyAoM kI aura dina prati dina nyUna hotI jArahI hai| yadyapi isameM kAla doSa bhI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnA jAtA hai kintu mAtha hI yaha kahe binA bhI nahIM rahA jAtA ki dhArmika zikSAo kI aura janatA kA dhyAna bahuta nyUna hai isIliye dina prati dina sadAcAra ke sthAna para padA. cAra apanA Asana jamA rahA hai| jAtA kA dhyAna phira padAcAra se haTakara sadAcAra kI aura jhuka jAya isI AzA se prerita hokara isa jaina dharma zikSAvaTI nAmaka pustaka kI racanA kI gaI hai| isa bhAga meM sUkSma aura sthUla donoM vipayoM kA samAveza kiyA gayA hai jo vidyArthiyoM ke liye atyanta upayogI samajhA gayA hai| isa bAta meM koI bhI madeha nahIM hai ki yAvatvAla payaMta vidyArthiyoM ko yogyatA pUrvaka zikSaNa na diyA jAyagA, tAvatkAla paryaMta ve dhArmika kriyAoM me aparicita hI rahate hai| ataeva adhyApako ko ucita hai ki ve vidyArthiyoM ko jo sUkSma viSaya mI ho ve bahI yogyatA pUrvaka sikhalAyeM jisase ve dhArmika tatvA se pUrNatayA paricita hojAra / yadi vicAra kara dekhA jAya to yaha malI bhAti vihita ho jAtA hai ki dhArmika zikSA hI ke binA degA yA dharma kA adha patana ho rahA hai| yadi yogyatA pUrvaka dhArmika zikSAoM kA pracAra kiyA jAya taba nisa prakAra varSA ke hone para puSpa vikasita hone laga jAte hai ThIka usI prakAra dhArmika
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 zikSAoM ke mevana se AtmAeM bhI vikAsa ke mArga meM praviSTa hone laga jAtI haiM jisase phira kadAcAra kosoM dUra bhAgane lagatA hai / isa liye pratyeka vyakti ko sabase prathama dhArmika zikSAoM kI ora hI dhyAna denA cAhiye / tathA ---- ina sAta bhAgoM meM yathA yogya aura jisa prakAra bAlaka dhArmika zikSAoM se vibhUSita hokara apane AtmA ko vikAsa mArga kI aura lejA sake usI prakAra se udyoga kiyA gayA hai / tathA jisa prakAra zrI zvetAmbara sthAnakavAsI jaina samAja ne isa pustaka ke cha bhAgo ko apanAyA hai ThIka usI prakAra isa pustaka ke sAtaveM bhAga ko bhI apanAkara apane honahAra bAlakoM ko jaina dharma kI parama mArmika zikSAoM se vibhUpita kareM jisase una bAlakoM kA svabhAva sadAcAra kI ora hI lagA rahe / 1 zAstroM meM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne dharma prApti ke mukhyatayA do kAraNa hI pratipAdana kiye haiM jaise ki sunanA aura phira usakA anubhava dvArA vicAra karanA | ina donoM kAraNoM se dharma prApti ho saktI hai / kyoMki jana sunate haiM kiMtu anubhava nahIM karate tadapi dharma prApti se yacita hI rahanA par3atA hai / yadi anubhava ke
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dvArA ThIka vicAra kara sakate haiM kiMtu kisI dhArmika zikSAoM ko sunate nahIM to phira dharma se vacita rahanA paDatA hai / ataeva siddha huA ki dharma kA sabase prathama zravaNa karanA mukhya kartavya hai phira usakA anubhava dvArA nizcaya karanA vizeSa kArya sAdhaka hai / 1 ataeva zrI bhagavAna kI parama zikSAoM kA anupAlana hue pratyeka prANI ko cAhiye ki vaha dhArmika zikSAoM se karate vibhUzita hokara mokSAdhikArI parne / sujheSu kiM bahunA / bhavadIya, upAdhyAya - jaina muni AtmArAma poNci
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jaina dharma zikSAvalI. sAtavA bhAga namotyuNa samaNassa bhagavato mahAvIrassa (Na) prazna -jora kmei kahate hai ? uttara ---jo AyuSya kama re nAga apanA jIvana vyatIta stA hai| prazna -nIva mAdi hai yA anAdi ? uttara -jIva anAdi hai prazna --sAdi kise kahate hai ? uttara -nisakI Adi ho prazna.-anAdi kise kahate haiM ? uttara --jisakI Adi na ho prazna-jana Ayugya karma ke kSaya honese jIna kI mRta honA siddha hai to phira jIna anAdi kisa prakAra rahA ? uttara --AyuSya karma ke kSaya hojAnese zarIra aura jIya phA jo paraspara sambandha ho rahA thA usakA viyoga huA paratu AtmA kA nAza nahIM huA kyoMki AtmAna
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 usa zarIra ko choDakara phira anya zarIra dhAraNa kara liyA paraMtu jIva kA nAza kisI prakAra me bhI nahIM mAnA jA sakatA kAraNa ki anAdi padArthoM kA nAza nahIM honA - nIva nitya hai yA anitya ? -- prazna uttara na kisI apekSA se nitya bhI hai aura anitya bhI hai prazna -ma apekSA kA varNana kIjiye jisame jIva kI nityatA yA anityatA bhalI prakAra se jAno nA sake? uttara - nIvadravya kI apekSA se jaba hama vicAra karate haiM taya dravyArthika naya ke mata me siddha hotA hai ki jIvadrAya svakIya dravya kI apekSA se nitya hai, zAzvata hai, na hai tInoM kAla meM eka rasa maya hai titu jaba hama kmoM kI apekSA sa isakI payAryAM para vicAra karate hai tana nizcita hotA hai ki jIva dravya anitya hai jaise ki - jana jIva svakmInusAra cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai tatra gatiyA kI paryAyoM kI apekSA se jIva meM aniyatA AjAtI hai kyoki " uptAda, vyaya, bhauvya " dravya kA lakSaNa mAnA gayA hai ataeva jaba pUrva paryAya kA nAza hotA hai taba uttara paryAya kA uptAda mAnA jAtA hai jaise ki koI jIva manuSya janma kI payAya ko -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ choDakara deva paryAya ko prApta hogayA taba usake manuSya paryAya kA to nAza aura deva paryAya kA uptAda mAnA jAtA hai kiMtu jIvadravya kI dhauvyatA dogoM paryAyoM meM sadApa rahatI hai ataNva dravyatva kI apekSA jIvadravya nitya hai aura paryAya kI apekSA se jIvadravya anitya hai. prazna-jIva dravya anAdi kyoM hai ? uttara ---isake kAraNa kI anuparadhanA hai kyoMki jina kAyAM kA kAraNa siddhaye kArya apanI anAditA siddha nahIM kara sake ana jina 2 padArthoM ke kAraNatA kA abhAva mAnA jAtA hai ve padArtha anAdi hote haiM prazna --anAdi rima pahate haiM uttara --jisakI Ada upara dha na ho prazna -romA koI rAta do ? uttara se jIvadravya yo hI le lIniye kyoMki yaha dravya bhI anAdi mAnA gayA hai prazna -isake atirikta koI anyabhI hetu hai / uttara --hA jaise AkAzAstikAya vA dharmAstikAya, adha. mAstikAya ityAdi prazna -jIvanaya "
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara --jIpa dravya to paTa vyA ma yeyara eka hI bheda nAga hai paratu mugyatayA isake do bheTa haiM jaise ki baddha aura mura prazna ---gukta jIya phe kitane bheTa hai? uttara --mutra AtmA bhedoM sa rahita hai pAtu myapadAra ya kI apekSA sa ( prakAra ke jIya midbhagati prAna karate haiM prazna- 15 bheda kona 2 me " uttara --ekAtanA se pravaNa kIniye 1 nitya sidhdA-nigamamaya bhAtIyara deva apana dhamApana vdArA mAdhu, mAcI, bhAyA aura pArikA rUra cAga nIrthoM kI sthApanA karate hama nIyama jo jAtmA jJAnAcaraNIya, razanAvaraNIya, bannAya, mohanIya, AyuSyakama, IITma, ga nAma jAra ata rAya ina AThoM varmA ko saya kara nivANa para prApta karate haiM gna jIyA yo tAthamiTa kahate haiM * atittha siTA--navataya zrI bhagavAna ne apane dhamApadaza vdArA tItha sthApana nahA piyA ma mamA koI AtmA mokSa pada prApta kara regha 25 umako atIya mita kAma haiM jaise ki bhagavAna apabhanna prabhu kI maradavA mAtA ne niyA pada prApta kiyA thA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 titthayara sidhdA tIvara pada pAkara jo jIna mi pada prApta karate haiM yaha tIrasi kahate haiM kyoMki yaha pada eka vizeSa hotA hai - puNya ke kAraNa meM mApta 5 4 atiyarattha siddha jo mAmAnyakevalI hokara rAga aura dveSa ke ya moers hote haiM kyoMki hone se hI jJAna kI prApti pratyeka jIva kara mahA hai kintu tIrthakara nAma vizeSa puNya ke ya se prApta hotA hai vaivajJAna pratyeka jIva jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanI, aura utarAya karma ke jaya karane se prApta kara maratA hai * svayabudhda sidhdAH -- kamI ke upadeza ke ninA arrana are afar hojAnA aura phara balavAna pAkara mona para prApta karanA ise svayadva mi kahate haiM / - 6 paneya va siddhA kisI eka nastu ko deyAra jo no grAma karatA hai hame pratyeka ddha kahana haiM jisa prakAra namarAjapi cUDiyo kA sunahara noddha prApta hogae isa prakAra aner vyakti aise hogae haiM jo pratyerddha hokara molAruDha hue haiM 7 buddha bohiya sidhdA:- jo guru ke upadeza
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vdArA dharma ke marma ko samajhakara phira dojita hue aura phira karma kSayakara mokSa pada jinhAne prApta kiyA hai unhaSo buddha yodhina siddha kahate haiM 8 itthaliMga sidhdA:-no strI ye yepa (rincha ) meM phevalajJAna pAkara mokSa hogA hai unheM sroliMga siddha kahate hai jaise cadanayAlAdi aneka AryAe~ mokSa gaI haiM kyoMki zrIyeda mokSa pada yA yAdhaka hai nAke strIliMga 9 purisa liMga gidhdA - jo pArTiMga meM mokSa gae hai jaise gautamasvAmI Adi aneka mahApura rAga dveSAdi ataraMga zatruoM ko jItakara kevalajJAna prApta kiyA phira dhArA aghAtiye me kSayavara mokSa pakSa pAyA unha purupaTiMga siddha pahate hai 1 napuMsaka liMga sidhdA -jo napumakaliMga meM rahane vAle jIva haiM jana uhAne AThoM kamI ko kSayavara diyA taba ve mokSArU hogae ata unakA nAma napusakaliMga siddha hai 11 sarTiMga sidhdA -jaina muni ke vepa ma jo jJAnA varaNIya, darzanAvaraNIya, vennIya, mohanIya, AyuSya dharma, nAma karma, gotrakarma aura atarAya kma ko kSayavara mokSa hote haiM unhIM kA nAma svaliMga siddha hai
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 annAlaga siddhA-naina mata se atirikta jo anya mata haiM unake kSepa meM jo middha hote haiM unhIM kA nAma anyaliMga siddha hai kyoMki mona pada kisI mata ke adhIna nahIM hai kintu nisa AtmA kA rAga aura dvepa naSTa hogayA ho tathA jo AtmA AThauM kamA se vimukta hogayA ho yahI mokSa prApta kara sakatA hai 1. gihiliga sindA-gRhastha ke vepa meM sidvapana prAmasara maktA hai kyoMki bAhA thepa, mona para pA nAvara naI hai kintu ataraMga anu vA AmA karma mokSa para ke rAdhaka hai ata rAga aura dvepa ke saya karane vAle gRhastha loga bhI mokSa pada prApta kara makata he ega sidhdA--eka mamaya eka hI jIva middhapada prApta kara tara eka middhA kahAnAtA hai 15 aNega sidhdA-gaka samaya me yadi aneka jIya siddhapada kI prApti karate haiM tara aneka siddha kahe jAte haiM prazna-middha AtmAoM ke kauna se prasiddha nAma haiN| uttara-middha AtmAoM ke anaka zubha nAma prasiddhi meM Arahe haiM jaise ki:-ajara, agara, pAragata parampaga' -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gata, siddha, yuddha, muA, paramAtmA, paramepara idhara, zudvAtmA, maza, marvadargI, keralI "tyAdi anera nAma siddhAramAA ka supramiti meM Arahe hai prazna-middha bhagAra yA paramAtmAdi nAmA ye upo me dima phala kI prAni hAsI 1 uttara - AtmA kI zuddhi honAtI hai kyApi zrI bhagavAna kA jApa karane me nirmala aura vizuddha bhAra panna ho jAte hai aura una bhAsa rezaraNa meM jamA apanI riguddhi kA ratA hai prazna -bhA nAma raTane ma AtmA agI viguddhi kima pracAra kara sattA hai kyAmiH yadi paramAtmA phara prAtA mAnAnAya ra vo riguddhi hotA bhI yuti yukta middha ho nAyagA so izvara para pradAtA to mArA nAtA hI nahA to nAma karane meM vizuddhi rima prasAra mAnI jA sakI / uttara ---jima prakAra eka yamna mara yukta laya koi vyakti usa vastra ko jara pA kSAgadi ke dvArA dhotA hai tana usake yogya puruSArtha ke kAraNa me yaha yastra yuddha - ho jAtA hai ThIka usI prakAra jIya jana middha bhagayAna kA anta kareM +karatA hai taba uma pradeza
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthaka ho jAtA hai jisame vaha AtmA vizuddhi ko prApta ho jAtA hai / prazna -bhalA nAma raTane se karma rUpI sarpa kisa prakAra bhAga sakate haiM ? hue utara:- jisa prakAra candana ke vRkSa ko sarpa cipaTe hote haiM jaba ve mayUra (mora) vA garuDa ke zabda ko sunate haiM taba ve zabda ko sunakara bhAga jAte haiM / ThIka usI prakAra jaba AtmA ahaMta vA siddha bhagavatoM kA nAma smaraNa kara letA hai taba usake ata, karaNa, me samabhAva utpanna hojAtA hai phira usa samabhAva ke utpanna hojAne se usakI prANI mAna se nirvairatA hojAtI hai / jisa samaya nirvairatA huI taba usa samaya usa AtmA ke rAga dveSa ke bhAva > sama hojAte haiM jisa kAraNa se phira vaha atmA karma kSaya vA prAya zubha karmoM kA hI baMdhana karatA hai / ataeva, ahaM vA siddha AtmAo kA Atma vizuddhi, ke liye pATha avazya karanA cAhiye - 1 , prazna - karma zatru naSTa karane ke liye 9SNa bhAvoM kI atyava AvazyakatA hai kyoMki yAvatkAla paryaMta zatru ko uprabhAva na dikhAyA jAve tAvatkAla paryaMta' vaha zatra Jay
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 pIche nahIM chUTa gayatA | ata samabhAva meM oM ko kisa prakAra parAjaya para sakatA hai ? 1 uttara priyavara samabhAva se dvArA eka prakAra kI avira zAti Atma pradeza meM mAra meM AnAvI hai / jisa prakAra zItala pala yadi kimI nIva ma aft pAya tava yaha usa nIti kara detA hai jisake kAraNa meri usa para kSa prAmAdAdi hI Tadara sapane hai tathA pina prayAra hamaputra (yapha kA Dhera) paDhe 2 vRkSA ko summA detA hai ThIka usI prakAra AtmA kA samabhAva karmoM ka parAjaya karane meM apanI samarthatA rasatA hai / tathA rima prakAra atyata uSNa aura pracaDa abhi ye zAra karane ke liye megha kA jala, vArya sAdhana hotA hai ThIka usI prakAra AtmA me samabhAva meM dAzuA ye upazama vA kSayopazama tathA kSaya karane meM samartha hote haiM / prazna -AtmA meM samabhAva kisa prakAra utpanna kiyA jAya ? uttara -- jaya zrI bhagavAna ye jApa karane kA samaya upasthita ho jAye taba prathama hI prANi mAtra ke sAtha nirvairatA ye bhAva dhAraNa karane caahiye| phira pATha karane samaya unaka guNA kI ora vizeSa dhyAna rakhanA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 'cAhiye kyAki unake guNoM ke Azrita hokara hI apane AtmA meM guNa utpanna karalene cAhiye / samajhAo ? pakti kI ora eka prazna - isa viSaya meM koI dRSTAta dekara uttara -- jisa prakAra koI vyakti puSpa dRSTI lagAkara dekhatA rahe tathA candramA yA jala kI ora dekhatA rahe taba usa AtmA ke cakSuoM meM zAti ke paramANuoM kA rAdhAra hojAtA hai jisake kAraNa me usake cakSuoM meM dhAti AjAtI hai| ThIka usI prakAra zrI bhagavAna kA smaraNa karate hue ekato AtmA meM zAti kA sacAra hojAtA hai, dvitIya varga viparyaya karane se Atma klyANa hojAtA hai jaise ki - jina dhyAna karate 2 jaba varNa viparyaya kiyA gayA taba nija dhyAna vana jAtA hai| jaba nija dhyAna hogayA taba jina dhyAna karate samaya jo 2 guNa jinedra bhagavAna meM anubhava dvArA anubhava karane meM Aya the phira ve sarva guNa nija AtmA me mAne jA sakate haiM prazna -- isame koI pramANa do ? uttara - jisa prakAra siddha bhagavAna sarvekSa nA sarva darzI hai ThIka ukta guNa mere AtmA meM bhI vidyamAna haiM kiMtu jJAnAvaraNIya aura darzanAvaraNIya karma ke mAhAmya me
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 chupA huA hai| jima prakAra misa magapArita aura mAnamiyadunoM ga raga mI pramA maga AtmA bhI uE guNa ghANa karane meM samartha / / jisa prakAra mida bhagayA dhAyA mAyAvara guName yuga hai TIka usI prakAra modanIya dharma bhaya karane meM vaha ukta guga mega AtmA meM bhI utpanna ho sakatA hai| prazna --Atma viguddhi parI ke riya mukhya pAna upAya utara --na stroM meM Atma vizuddhi pagne pe liya mugya do do upAya padhana kiya gae haiN| pradana ---una do sapAyA ke ga patalAya ? uttara-zAna aura priyaa| mana --hA ki pAta? uttara --parAyA ko yathAyA jAnA athAA pratyara padAdha meM utpAda, vyaya aura dho ra ya tIra guNa dekha jAte hai kyoki voya uga pAya yA nija gu pitu utpAda aura vyaya yetA uma pAtha payAyira guNa haiM mojima prasAra padArtha ma nizcaya aura vyayahAra nAya se guNa pAye jAte haiM una guNAkA umI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAra jAnanA yahI AtmA kA jJAna guNa kahAjAtA hai so pratyeka pArtha kA ThIka jJAna hojAnA phira kriyAoM dvArA apane abhISTa kI siddhi karanA isase AtmA vizuddha hokara nirmANa prApta karatA hai jaise kalpanA karo ki eka vasra malase malIyasa horahA hai tara jJAna se jAna liyA gayA ki yaha vana malse malIna hogayA hai phira kriyAoM dvArA use zuddha kiyA jAsattA hai jaise ki bhAra padArtha yA svaccha jalAdi kI pUrNa sAmagrI ke mila jAne se vaha vaSa apane nija guNa ko dhAraNa kara letA hai ThIka usI prakAra asaraya pradezI AtmA anata karma vargaNAoM se lipta horahA hai taba ve vargaNAe tapa sayamAdi ke dvArA Atma pradezo se prathaka kI jAsakatI haiM jaba ve vargaNA sarvathA Atma pradezoM se prathaka hojAtI hai sana AtmA apane nija svarUpa meM praviSTha hojAtA hai jisase phira usake Amira guga bhI prasTa hojAte hai| prazna -niyA re dvArA karma kiye jAte hai jaba taka kriyA kA nirodhana nahIM diyA jAyagA tabataka karma bhI Ane se nahIM rUkeMge atagva, yaha mAnanA mi niyA se jIva kamAM se rahita hojAtA hai yaha palpa mvaya vAdhita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara -priya mitrayAyaM / yaha pA rahAda misAta para avlmbit| pagAzi syAdAda meM pratyeka padArtha mApekSika bhASa meM rahatA hai jo ki jIpa satriya bhI hai aura akriya bhI kyApi 37 bhUmoM meM jIvadhiyA aura ajIpariyA isa prakAra kiyA ke bheda pratipAdana kiye gae haiM sAtha hI yaha bhI pratipAdana para diyA hai ki mAyAla kiyA aura migyAtya riyA yaha donoM jIya kiyA ke bheda paratu iyAMpathilI aura mamudAna kI riyA yaha donoM ajIya priyA ke bhedo AtmA samyaktya priyA e dAga ajIya piyA se rahita hokara niryANa para prApta kara detA hai kintu jIya miyA meM apega se jIya moma meM bhI adhiyatA hI dhAraNa piye rahatA hai jaise ki-ya AtmA naryaza aura sadI do jAtA hai taya uma AtmA pe mAya eka upayoga AtmA bhI rahatA hai| jo ki Amira samyastva ho nAne me pira AnazAna meM dhalpIyaryAtagaya karma ye bhaya pe kAraNa se upayukta parAtA hai vahI jIra kI aniyatA (ThA) siddha karatA hai jintu nino dvAga ATha dhamAkA AtmA ke sAtha apana honAva napA AramA pugara
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ke sambandha meM phasA rahe usa niyA ke phalarUpa dharma se AtmA vimukta hojAtA hai I prazna - AtmA saya jJAnasvarUpa nahIM hai kintu jJAna pAya se utpanna hotA hai jaise kisI ko prathama ghaTa kA jJAna nahIM thA jaba usane phira kisI ghaTa ko denA tava usako ghaTa kA jJAna utpanna hogayA to isase svata siddha hojAtA hai jana ki ghaTa se pUrva usa vyakti ko ghaTa kA jJAna nahIM thA kintu jana usane ghaTa ko dekha liyA tara usako ghaTa kA jJAna hogayA isaliye AtmA jJAnasvarUpa nahIM hai kintu jJAna padArthagata hI siddha hotA hai / uttara -priyavara ' yaha kathana ApakA yukti bAdhita hai kyoMki jana AtmA svaya jJAnasvarUpa na hotA tara yaha ghaTAta padArthoM kA jJAna kisa prakAra prApta kara saktA? jisa prakAra Amo ko nirmala honepara hI pArtho kA ThIka jJAna ho saktA hai ThIka usI prakAra AtmA jJAnasvarUpa hone para hI padArthoM kA avayodha prApta kara sakatA hai kyoMki jisa prakAra dIpaka svaya aura para prakAzaka hotA hai ThIka usI prakAra AtmA ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| kyoMki jisa prakAra dIpaka padArthoM se na utpanna hone para
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI parAyoM kA prakAzaka desA jAtA hai ThIka urmA prakAra AtmajJAna bhI padA thoM se utpanna na hone para mI padArthoM kA prakAzaka mAnAjAtA hai| prazna --zAna nitya hai kinvA anitya ? utara--kathAcit nitya aura kthacita anitya bhI hai prazna-yaha do pAteM kisa prakAra mAnI jAya ki jJAna nitya bhI hai aura anitya bhI hai ? / uttara -na mata meM sarva padArthoM kA varNana syAhAda ke Azrita hokara kiyA gayA hai jaise ki--Atmadravya niya homepara. usakA jJAguga bhI nitya hI mAnA jA sakatA hai paratu jina padArthoM kA jJAna huA hai ye padArtha anata paryAya yukta haiM ata "nake pUrva paryAya kA vyapacheda aura uttara paryAya kA umAda samaya 2 para hotA rahatA hai| jaba padArthoM kI isa prakAra kI dazA hai tatha unake samAna utAda aura vyaya nayakI apekSA se jJAna guga meM bhI nitya pakSa aura anitya Gr kI saMbhAvanA kI jAsakatI hai| so ukta nyAya se mida huA ki mAnaguNa nitya bhI hai aura anitya bhI hai| lisa prakAra prAga bhAva aura pradhvamA bhAra kA jJAna ritya aura anitya mAnA jAtA hai, ThIka usI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ex 17 prakAra anya padArthoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye prAgabhAva kise kahate haiM ? mana - uttara - jisa padArtha kA vartamAna kAla me uma AkRti rUpa kA abhAva ho jaise miTTI meM ghaTa / yadyapi vaha ghaTa mRtikA rUpa meM sadrUpa hai paraMtu vartamAna me ghaTAkAra meM usakA abhAva mAnA jAtA hai so isI * kA nAma prAgabhAva hai wedlog prazna -- pradhvasAbhAva kise kahate haiM ? uttara- jana vaha ghaTa apane ghaTAkAra ko chor3akara anya rUpa ko prApta hojAtA hai arthAt phUTa jAtA hai sA umI kA nAma pradhvasAbhAna hai / jisa prakAra prathama prAgabhAva kA jJAna sadrUpa hai ThIka usI prakAra pradhvamA bhAva meM bhI jJAna sadrUpa vidyamAna rahatA hai| paraMtu errera aura pradhvasAbhAva kA paraspara mahA virodha rahatA hai so isI meM nitya pakSa aura anitya pakSa kI sabhAvanA kI jAsakatI hai / praznaH -- AtmA anurUpa hai yA vibhurUpa 1 jyo uttara -yadi AtmA ko anurUpa mAnA jAya taba usake rahane kA eka sthAna bhI zarIra ke bhItara mAnanA kh paDegA / jaya usa AtmA kA eka sthAna M
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ hogayA hai taba usI sthAna para hI mukha yA dusa kI mabhAvanA kI jAmaveyI, natu sarva zarIra para / so yaha pakSa pratyakSa meM virodha rakhatA hai kyoMki aisA dekhane meM nahIM AtA hai ki zarIra ke kisI niyata sthAna para hI susa yA dusa kA anubhava kiyA jA sakatA ho| ataNva siddha huA ki AtmA ko anurUpa mAnanA yukti sagata nahIM hai / yadi aimA kahA jAya ki jisa prakAra dIpaka eka sthAna para Thaharane para prakAza sarvatra karatA hai ThIka usI prakAra AtmA ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| so yaha kthana bhI yukti zUnya haiM kyoMki vAyu Adi ke ApAta me dIpaka ko hAni pahuca maktI hai natu prakAza ko| isa kthana se to hamArA prathama pakSa hI siddha hogayA jo ki hamane kahA thA ki niyata sthAna para hI sukha yA dukha kA anubhava honA cAhiye / aNva anurUpa jIya mAnanA yuktiyukta nahIM hai| apitu jisa prakAra anurUpa jIya mAnane para Apatti bhAtI hai ThIka usI prakAra vimu mAnane para bhI doSApatti AjAtI hai jaise ki- jaya jIva ko vimurUpa mAnA gayA saba sukha SA dusa kA anubhava
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 19. zarIra ke atirikta vAhira honA cAhiye mo emA nahIM hona se yaha pakSa bhI pratyakSa se virova rakhatA hai tathA jana anata AtmA ke mAnane para phira pratyeka AtmA se " vibhu " rUpa mAnA jAya taba una AtmAoM ke Atma praza va karmoM kI paraspara mamatA avazya hojAyagI / jisase phira sakaTa ropa kI prApti sahaja meM hI hojAyagI / ataeva virUpa mAnanA bhI yukti yukta nahIM hai / tathA jaba hama dekhate haiM taya vuddhi AdikA anubhava zarIra ke bhItara hI kiyA jAtA he na tu zarI se bAhara yadi aisA kahA jAya ki - jaya kisI vastu kA anubhava karanA hotA hai vana ekAnna sthAna yA u dizA kI ora hI dekhA jAtA hai isameM mpata siddha hai ki yadi AtmA vimuna hotA to phira emanta yA une dizA ke dekhane kI kyA AvazyakatA thI ? so yaha kathana bhI yuktivAdhita hI hai kyoMki jaba AtmA sarva vyApaka hI mAnaliyA gayA taya phira ekAnta vA u dizA ke dekhane kI AvazyaktA hI kyA hai ? kyoMki AtmA sarva vyApaka eka rasamaya hI mAnanA par3egA : natu nyUnAdhika /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ataNya kisI ekAnta sthAna kI to isaliye Ava zyastA paDatI hai ki nisase kolAhala yA zAdi kA vizeSa sakula na ho kyoMki tu kAraNoM se civRtti sthira na rahane se kArya siddhi kA prAya abhAva sA pratIta hone lagatA hai so una kAraNoM meM vibhurUpa bhI AtmA kI siddhi nahIM ho sakI hai| taya prazna yaha upasthita hotA hai ki phira AtmA kA pramANa kima prakAra mAnanA cAhiye / isa prazna ke uttara meM kahA jAsatA hai ki yadi hama dravyaAtmAke pradeza kI ora dekhate haiM taba to ve pradeza dharmAstikAya adharmAstikAya tathA lokAkAza ke yApana-mAna pradeza hai tAramatrA pradeza eka AtmA ke pratipAdana kiye gae hai| isa kthana se to kathacita AtmA vibhu bhI mAnA jA sakatA hai| kiMtu Atma pradeza samucita aura vikAsa hone ke svabhAva ke kAraNa se madhyama pramANavartI pratipAdana kiyA gayA hai| "name nima zarIra meM AtmA praviSTa hotA hai taya " usa AtmA ke Atma pradeza tAranmAna zarIra meM hI vyApta ho jAte haiM jisase surasa yA dusa kA anubhana karane vAlA sarva [ sArA ] zarIra dekhA jAtA hai,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 kyoki jvarAdi ke Avega ho jAne para zarIra + sarva gopA dusa kA anubhava karate hue dRSTi gocara hote haiM / ataeva vyavahAra pakSa me AtmA madhyama parimANavarta mAnanA yukti yukta siddha hotA hai / praznaH - kyA kabhI AtmA loka ke samAna loka meM vyApaka ho jAtA hai ? uttara -hA ho matA hai / maThana kaba ? uttara - jisa kevalI bhagavAna kA AyuNyakarma nyUna ho kiMtu asAtAvedanIya karma AyuSyakarma kI apekSA afar hove taba usa kevalI bhagavAna ko kevalIsamudrAta hojAtA hai jisake kAraNa meM unake Atma pradeza zarIra me bAhira nikalakara sarva loka meM vyApta ho jAte haiM / jisa prakAra tela kA biMdu jalopari vistAra pAjAtA hai ThIka usI prakAra Atma praveza Free meM vyApta ho jAtA hai / yadyapi prAya asAtAvedanIya karma ke bhogane ke liye hI yaha kriyA hotI hai tathApi lokAkAza parimaNA Atma pradezoM kA vistAra ho jAnA usa apekSA se AtmA tribhu kahA jA sakA hai| yadyapi yaha zA jIvakI w
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATha samaya taka hI rA sahI hai kyoMphi phira yaha Atma pradeza svazarIra meM hI praviSTa ho jAte haiN| tathApi kyacit AtmApradezoM ke gaNanA kI apekSA meM AtmA vimurUpa bhI kahA jA sakA hai| paTanA-jo loka prakuti patA aura purupa bhoktA isa prakAra mAnate haiM to kyA unakA kathana satya nahIM hai / uttara-kisI prakAra se bhI una pathana me matyatA pratIta nahIM hotii| kyAki prakRti jaDA guNa sayukta hai to phira baha kA zubhAzubha miyAoM phI kisa prakAra middha ho sakI hai ? tathA jaDatA guNa dhAlI prakRti kI priyA kA phara purupa ko mAnanA yaha nyAya sagata nahIM hai| __ kyoki pratyakSa me dekhane meM AtA hai ki pattI kI kriyA kA pala patI ko hI bhoganA paDatA hai| jisa praphAra zayana rUpa priyA kA phala usa katA pho hI hotA hai jisane zayana kiyA thA natu anya ko ThIka isI prakAra yadi prati po hI partA mAnA jAye taya prakRti ko hI bhokA mAnanA cAhiye na ki purupa ko / yadi aisA kahA jAya ki Apa [jaina mata ma mI yogAtmA aura pAyAtmA ko hI kartA mAnA gayA hai isI prakAra yahApara bhI prakRti viSaya jAnanA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAhiye / kyoMki dono kI samAnatA paraspara mama hai| isakA samAdhAna isa prakAra kiyA jAtA hai ki jo jaina mata meM yogAtmA aura pAyAtmA kisI naya kI apekSA se kartA mAnI gaI hai. kyoMki unameM bhI dravyAtmA kA pariNamana mAnA gayA hai so dravyAtmA kA pariNamana hone se hI una AtmAoM kI phartA makSA ho gaI hai| kyoMki mana vacana aura kAya tathA zodha mAna mAyA aura lobha yaha dravyAtmA ke Azrita hone se hI inakI AtmA sajJA bana gaI hai| so siddhAta yaha nikalA ki prakRti kartA aura puruSa bhoktA mAnanA yaha pakSa yukti yukta nahIM hai| dvitIya paatth| AtmA / zAstrakAroM ne AtmA viSaya aneka prakAra se varNana kiyA hai| kyoMki AtmA kI siddhi ho jAne se hI phira baddha aura mokSa kI middhi kI jA skegii| kAraNa ki baddha aura mokSa karmoM kI apekSA se AtmA kathana kiyA gayA paratu AtmA to eka ajara amara avinAzI Adi guNoM ke dhArane vAlA hai| isameM, 5 sadeha nahIM hai ki jaba AtmA"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 pI middhi bhalI prakAra meM honA taya usa mamaya hI AtmA ko puNya aura pApa Azrara aura bhayara paddha aura mudha ityAdi vipayoM ko bhalI bhAMti bodha ho sakA hai| yapi pratyeka Astika mata ne AtmA kA svarUpa apanI icchAnusAra varNana kiyA hai kiMtu 16 svarUpa maryajJAna na hone se yathArtha AtmA kA yodha nahIM karA sakanA hai| kyAki ye loga syaya hI AtmA vipaya me bhrama yukta hai| to bharA pira ve AtmA kA yathArtha varNana pima prakAra para mata haiM / ataeSa una rogoM kA AtmA viSaya kthana phAsatopa prada nizcita nahIM hotaa| ___ jaise ki kimIna AtmA anurUpa mAna liyA hai to pira dUsare AtmA ko vibhurUpa varNana kara diyA hai, phimI ne yavAkAra AtmA svIkAra kiyA hai| to phira kisIne pAMca skaMdhoM kA mamudAyarUpa AtmA mAna liyA hai| itanA hI nahIM kiMtu kimI ne AtmA ko paramezvara kA aza-mAnA, huA hai, to phira kisI ne AtmA ko brahmarUpa mAna raksA hai| ___kimI.ne AtmA jJAnasvarUpa kthana kiyA hai to phira dUsare ne AmA jJAnaguNa se zUnya mAna raksA hai yA kisI ne AtmA ko partA mAnA hai to phira phimI ne isakA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | kartApana paramAtmA ke samarpaNa kara diyA hai kyoki jaba kimI ne AtmA ko IzvarAdhIna kiyA to dUsare ne isako bhavitavyatA ke AdhIna kara diyA hai / itanA hI nahIM kiMtu aneka prakAra ye mantavya atmA viSaya meM sune jAte haiM jo paraspara virodha rakhanevAle hai / } ata vicAra karanA paDatA hai ki jina = vAdiyAM ne AtmA varNana kiyA hai vAstava meM una yAdiyAMne AtmA kA viSaya bhalI bhAMti avagata kiyA hI nhiiN| kyoMki yaha viSaya yukti sahana nahIM karatA hai / ataeva zrI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIne syAdvAda ke Azrita hokara ukta viSaya ko yathArtha bhAva se varNana kiyA hai jisameM kisI kAra meM bhI zaka ko sthAna nahIM mila sakatA | $ 3 1 hA, yaha bAta dUsarI hai ki jahA para hetu kAma na kare yahA helAbhAsa se kAma liyA jAye mo vaha kdAmaha kahalAyagA natu nyAya / ata jaina sUnakAroM ne sAmAnyatayA dravya pratipAdana kiye haiM jaise ki eka Atmadravya aura dUsarA anAtmadravya / yadyapi jIvadravya ko ATha guNa yukta mAnA gayA hai jaise ki madheza, sarvadargI Atmi 2 - * 1 akSaya sugna, kSAyika samyaktva, nirAyu, amUrtika, agonIya aura anata zaktimAna | } *} {
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ina mUla guNoM ke atirikta uttara guNa bhAna isa AtmA ke pratipAdana kiye gae hai 1 kiMtu jaba AtmA varmA sa yuka he sava ke gu prAya kmoM ke AyaraNoM me AcchAdita hai| movI upAdhi bheda sa AbhA eka hone para bhI Atmadravya ATha prakAra se varNana kiyAgayA hai jaise ki - 1 1 vyAtmA pApAtmA 3 yogAtmA 4 upayogAtmA 1 jJAnAtmA, 6 damanAtmA, 7 pAriyAtmA aura 8 vIryAtmA / jo niraMtara svapayAya ko prApta hotA rahatA hai use AtmA kahate haiM tathA jo niraMtara jJAnAdi arthoM meM gamana karatA rahatA hai upayoga lakSaNa se yukta hai usI kA nAma AtmA dravya hai / / momIna kAla meM jo apane dravya kI amnitva rakhatA hai kisI kAla meM bhI dravya se adravya nahIM hotA aura pAyAdi se yukta hai usIko dravyAtmA kahate haiM / F paryAya kAraNa ki dravya kI apekSA meM dI Atmadravya anA bahAjAtA hai kyoki dravya nitya aura ya mAnA jAtA hai so dravya nitya pratipAdana kiyA gayA hai / ataNya Atmadravya bhI nitya hI siddha hogyaa| yadyapi dravya zabda artha dravya se adravya nahIM ho sakA / isaliye' dravyAtmA kA anAdi pratipAdana kiyA gayA hai| jaba dravyAtmA pugala kA sambandha ho jAne se cAra vastuoM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma gamana karane laga jAtA hai taba usa samaya havyAtmA goga rUpa hokara pradhAna kapAyAtmA nAma se phira use kahA jAtA hai| kyoMki kaSAya sajJA zodha, mAna, mAyA aura lobha kI kathana kI gaI hai jaise ki yaha krodhI AtmA hai, yaha mAnI AtmA hai yaha mAyI ( chala karane vAlA ) AtmA hai yA lobhI AtmA hai / mo ina cAroM nAmase una namaya dravyAtmA ukta cAroM meM pariNita ho jAtA hai / ukta hI apekSA me phira ume pAyAtmA kahA jAtA hai| 1 phira jisa samaya inyAtmA mana, vacana aura pAya ke vyApAra meM praviSTha hotA hai usa samaya usa dravyAtmA ko cogAtmA kahA jAtA hai| isI naya kI apekSA me kahAjAtA hai ki apanI AtmA hI vA karanA cAhiye / so yahApara AtmA zabda se mana Adi kA varNana kiyA gayA hai / kyAki manayoga, vacanayoga aura kAyayoga meM dravyAtmA kA hI pariNamana huA hai / isI kAraNa se dale mana yoga kahate haiM 1 ! mo manameM cAra prakAra ke vikalpa utpanna hote rahate haiM ubhI kAraNa se mana ke bhI cAra hI bheda pratipAdana kiye gae haiM jaise ki jisa samaya mana meM satya sakalpa utpanna hotA hai taba una samaya matyamanaH yoga kahAjAtA hai| jisa samaya mana meM asalya sakspa uptanna hotA hai taba usa samaya asatya mana yoga kahA /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtA haipira jaya satya aura amanya isa prakAra ke samanya umasa hone lagate haiM taya usa mamaya mimina manAyoga kahA jAnA hai| apitu jaya asanya amRSA maraspa nA hone lagatA hai natra uma mamaya vyavahAra mana yoga kahA jAtA hai| kyoMki " amatyAmRpA " umakA ma! jo pAssaya meM asatya hI hoye paratu vyayahAra pakSa meM use amatya bhI 7 pahA jA sake / ame kimI pathika ne kahA ki yaha " prAma AgayA " sosa kthana se yaha to bharI bhAni bhira hI jAtA hai ki pathika dI jA rahA hai natu prAma umaphe pAma A hai / paratu vyavahAra pakSa meM yaha yAkya pahane meM AtA hI hai ki yaha prAma AgayA hai mo isa prakAra ke pannoM kA nAma " asatyAmRpA " saphalma kahA jAtA hai| mA~ isa prakAra cAra prasAra ke sapalpa mana yoga meM kahe jAte hai| jana AtmA yA mana se mamya pa hogayA taya upacAraka naya pI apekSA se yA paraspara sambaMdha kI apekSA me mana yA bhI AtmA kahA jAtA hai| pisa prakAra AtmA gA maname mamyapa hai ThIka usI prakAra pacana aura kAya ke sampaya viSaya ma bhI jAnA cAhiye / kyoki mana yoga ghacanayoga aura kAyayoga keyara AtmA ke sambandha se hI kahe jAte haiN| ataH dravyAtmA ko kapAyAramA bhIma naya kI apekSA se kahA jAtA hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ so yaha kapAya aura yoga ke sambandha me dravyAtmA kA pariNamane jara kapAya aura yoga ke sAtha hotA hai tara AtmA kI kRpayAsmA vA yogAtmA sajJA bana jAtI hai| tathA AtmA kA cetanA lakSaNa aura upayoga yukta hai so isI nyAya se upayukta hokara zAstrakArane esA pratipAdana kiyA hai ki -- jima samaya AtmA jJAna vA darzana ke upayoga se upayukta hotA hai ta usI mamaya usa dravyAtmA kI upayogAtmA sazA hojAtI hai| , yadyapi aisA koI bhI samaya upasthita nahIM hotA jara ki AtmA jJAna darzana ke, upayoga me zUnya hojAye tathApi sAmAnya avarotha dAna kA nAma hai aura vizeSa avabodha, jJAna kA nAma hai / so dravyAtmA sadaiva-kAla jJAna darzana ke upayoga se yukta rahane se AtmA kI upayogAtmA sahA banagaI hai| / ___ mo upayoga yukta hone se upayogAtmA kahA jAtA hai tathA upayogAtmA ke kthana karane se jJAne darzana kI sakriyA "siddha kI gaI hai| kyoMki bahuta me AtmA ko mekSiAvasthA meM jJAna aura darzana me zUnya mAnate haiM so unakA vaha kathana hAsyApada hai kyoki jaba mokSAvasthA ko jIva prApta huA tatra vaha apanI mUla kI bhI cetanA yo dhaiThA ?' !
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ imame mida huA ri upa moza se uma AtmAko sAmAripha avasthA hI anTI thI jisase yaha patA yuga thA aura mApa yA durA pA anubhava karatA thaa| yadi aimA kahAnAya ki "jAne na pAnImA me zAyI banatA hai so ima pathana me mida Adi sapa mAna kA jIpa se sayoga huA taya hI jIya po zAnI pdaagyaa| mo jaya sara AmA ke sAtha bAta kA magoga nahIM bhAyA taya nama AtmA zAna me zUnya hI mAnA pahA / amApa siddha huA ki -mAnaguNa AtmA kA nahIM hemA mokSAvasyA ma jJAnase zUnya AtmA kA mAnanA nyAya samata de kyoki zAnase zreSTha yA niSTha padAyA~ pA podha kiyA jAtA hai| jaya zreSTha vA niSaSTha padAyoM kA bodha huA tapa AramA ko rAga pA upa meM phamA svAbhAvika hI hai| 'ata isa kAraNa se AtmA ko zAna zUnya mAAnA yudhiH yukta hai| mo ima zA yA samAdhAna isa prakAra kiyA jAtA hai ki zAna pho guNa pratyeka pAdIne strI kiyA hai so guga dravya ke AzriA hotA hI hai ata phira jJAnarUpa guga kA dravya kaunasA svIkAra kiyA jAya ? yadi aimA kA Aya ki --zAna padAyoM se hotA hai to isakA yaha samAdhAna hai ki vaha jJAna kimayo hotA hai ? kyoMki padArtha do hai jaise ki
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 jIva aura ajIva / yadi jIva ko hotA hai tana jIva caitanyatA guNa yukta middha huA so caitanyatA hI jJAna kA nAma hai| so isa kathana se hamArA pakSa hI siddha hogayA / yadi aisA kahA jAya ki jaDa padArthoM ko jJAna hotA hai to yaha kathana to pratyakSa hI viruddha hai / yadi aisA kahA jAya ki jaDa padArthoM se jJAna hotA hai tayato yaha ukta prazna hI phira upasthita ho jAtA hai ki kisa padArtha ko jJAna utpanna hotA hai ? atathya siddha huA ki AtmA ko jJAna yukta mAnayukti yukta hai / so imI kI apekSA se dravyAtmA jaba jJAna aura darzana ke upayoga sayukta hojAtA hai taba usa AtmA ko upayogAtmA kahA jAtA hai / tathA upayoga kI apekSA se hI AtmA ko sarva vyApaka mAnA jAtA hai / kyoki upayoga kI apekSA se 'Hear 'AtmA lopAloka ko hastAmalakvat jAnatA aura dekhatA hai / jisa prakAra sUrya eka- AkAzavartI kSetra meM hone para niyamita rUpa se bhUmi para prakAza karatA huA ThaharatA hai / ThIka usI prakAra dravyAtmA eka niyamita kSetra me rahane para bhI upayogAtmA dvArA sarva vyApaka hojAtA hai / J I tathA jisa prakAra chadmastha manuSya jisa kSetrako bhalI prakAra desa yA usa kSetra (sthAna) kA anubhava kara cakA **
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kisI niyamita sthAna para baiThAra Arama puti mAga bama sthAna po bharI prakAra apana AtmA dvArA nA ! itanA hI nahIM gui kisI paya dvAga uma AtmA ko uma sthAna meM upayAgAramA dvAga yadi ghyApara bhI pIkAra diyA jAya to atyukti na hogii| mo pima prasAra mani. zAna dvArA padArthoM kA amara kiyA jAtA hai TIra usI prayAra jA parama rizuddha aura zida (ma) karatAna3 uma ke dvArA to pira pAnA hI kyA hai " ataepa nimarpa yaha philA ki-yAmA pozAna aura dAna tathA upayAga yukta mAnanA yudhiyuta siddha hogaa| paratu aba prabha yaha upasthita hotA hai ki "mAra kA nAga yA jJAna kise pAhate haiM?' so ma prabhayA mamAdhAna agale pATha ma kiyA jaaygaa| tRtIya pATha jJAnAtmA. jisa prakAra dravyAtmA kapAyAramA yogAsmA aura upayogAramA kA pUrva pATha meM varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra isa pATha meM jAnAtmA kA varNana kiyA jAtA hai| prazna-zAna zabda kA artha kyA hai?
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ + - 3 uttara -jisake dvArA padArthoM kA sarUpa jAnA jAya use hI jJAnAtmA kahate haiN| .. prazna-jJAna zabda karaNa,mAvana hai yA adhikaraNa sAdhana hai ? uttara -raNAMsAdhana bhI hai aura adhikaraNa sAdhana bhI hai / prazna:-isa viSaya meM koI pramANa do |-- , uttara -jara aimA kahA jAya ki amupha, padArtha, kA svarUpa -~- . mAnase jAnA gayA vana to mAna,zabda ko karaNa....mAdhana mAnA jAyagA aura...ara. yaha mAnA jAya ki jJAna jJAyaka hai nA jJAna meM, pradArtha Thaharate haiM . . . taba usa samaya jJAna ko adhikaraNa sAdhana mAnA jaaygaa| .. . - prazna-paraNa ko to sAdhakatama mAnA gayA hai so karaNa ktA kI riyA masihAyaka hotA hai kiMtu jaba partA "apanA abhISTa kriyA se nivRtta hotA hai taba usakI mahAyatA karanevAlA karaNa bhI usa kartA se pRthaka hojAtA hai| jisa prakAra kisI ne isa vAkya kA 1 prayoga kiyA ki yaha purupa pazu me kASTa (ko) bhedatA hai, / so puruSa kI bhedana kriyA,me pazu (kunhADA) mahAyaka hai| paraMtu jaya, vaha apanI niyA se nivRtta hotA hai taba usa puruSa kI kriyA - meM, sahAyaka pazu bhI phira usa puruSa me pRthaka
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ hojAtA hai / so isI prakAra jaya jJAna ko karaNa sAdhana mAnA jAyagA taba usameM bhI uktahI doSApatti aajaaygii| ataeva jJAna po karaNaM sAdhana mAnanA bhI yukti yukta nahIM hai| isa zakA kA samAdhAna isa prakAra kiyA jAtA hai ki - zAna ko karaNa sAdhana mAnanA yuktiyukta hai kyoMki zAstrama kAraNa do prakAra se mAnA gayA hai jaise ki . eka pAhya karaNa aura dvitIya ataraga raNa so jo bAhya karaNa hotA hai vaha to kartA kI kriyA ko samApti ho jAne para kartA se pRthaka ho hI jAtA hai jaise pazu ko hI mAnalo paratu jo Abhyantarika karaNa hotA hai yaha katA kI ziyA meM sahAyaka panakara bhI kartA se pRthaka nahIM hotaa| kisI puruSane kahA f "amupha padArtha maine apanI AkhoM se dekhA hai" isa pAkya meM A karaNa bana gaI hai so yaha Asa padAtha meM se jAne ke pazcAta parnA se pRthaka nahIM hotI tathA kisIne yaha kahA ki " maiM amuka vastu ko maname jAnatA hU" so isa kathana se vastu ke jAnane ma mana karaNa yanagayA hai paratu jaba vastu phA dhodha hogayA to phira kartA se mana pRthaka bhI nahIM homalA tathA kisIne kahA ki " jJAna se AtmA jAnA jAtA hai" so isa kathana se Atmadravya jAnane ke liye jJAna karaNa kthana kiyA gayA hai so jaba jJAna dvArA Atmadravya ko jAna
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ * liyA to phira jJAna AtmA me prathapha nahIM hotaa| nima prakAra kisI ne kahA ki " amuka purupa ne kahA ki amuka zabda maiMne apanI karNedriya (kAnoM dvArA sunA hai.)" to kyA phira zaTa sunane ke pazcAta yaha sunane ? yAlA AtmA karNadriya se rahita hojAyagA ? kadApi nahIM / / F * so ukta yuktiyoM se jJAna ko karaNa sAdhana mAnanA yukti yukta hai tathA imI prakAra jJAna ko adhikaraNa mAnanA bhI nyAya magata hai kAraNa ki jJAnase koI bhI panArtha bAhara nahIM hai / ima nyAya ke Azrita hokara yaha bhalI mAti se kahA jAsaktA hai ki jJAna meM hI maya pArtha Thahare hue haiN| . . . . asaNya nirupa yaha, nikarA ki jJAnAtmA mAnanA yutiyukta middha hai| ___ aba prazna yaha upasthita hotA hai ki jaba AtmA jJAnarUpahI hai to phira parasara buddhi Adi kI vibhinatA kyoM hai ?, isake uttara meM kahA jA sakA hai phi jJAnAvaraNIya karma ke kAraNa se zAna "daya me jIvo kI vibhinnatA desI jAtI hai jaise ki -- koI mada buddhi vAlA hai aura koI Azu pramAvAlA hai| isI krama se uttarottara viSaya saMbhAvanA kara lenI cAhiye / kyoMki asasArI AtmA chadmastha aura mukta AtmA saryajJa aura sarvadazI hai| / so ukta kAraNa se mAnAvaraNIya karma ke pAca bheda varNana kiye gaye haiM, jaise ki --mati jJAnAyaraNIya 1 zruta
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 avadhi jJAnAvaraNIya 3 mana paryava [ya] pAnAvaraNIya 4 aura kevala mAnAvaraNIya 5 / jaba Adi ke cAra jJAna prakaTa hote haiM sava jJAnAvaraNIya karma kSayopazama bhAva meM hotA hai paratu jaba pheyala jJAna prakaTa hove tara jJAnAvaraNIya karma sarvathA bhaya hAnAtA hai kyoMki cAra zAna to ayopazama bhAva meM pratipAdana kiye gae haiM aura kevalajhAna bhAyika bhAva meM rahatA hai| jaba AtmA ke jJAnAvaraNIya karma kA Ayopazama hotA hai vaya usI prakAra kA jJAna pragaTa hogAtA hai jaise ki -- ___ jaba matijJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama hogayA saya matijJAna prakaTa ho jAtA hai, jaise ki - matijJAna ke mugya do bheda kathana kiye gae haiN| zruta nizrita aura azruta nizrita / bhuta nizrata matijJAna usaphA nAma hai pAyoM ke viSaya ko munAra jo mati utpanna hotI hai usIkA nAma zruta nizrita jJAna hai kintu jo pinA sune kisI viSaya ko phira uma viSaya para prabha diye jAne para zIghra hI usa viSaya kA samAdhAna kara sake isI kA nAma adhuna nizrita matizAna hai| ___ yadyapi yaha zAna idriya aura noiMdriya ('mana ) ke sanika se utpanna hotA hai tathApi mati meM vizeSa upayoga
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dene para yaha jJAna vizvarUpa se bhAsamAna hone lagajAtA hai / *** isI kAraNa se zruta nizrita matijJAna ke mukhyatayA cAra bheda pratipAdana kiye gae haiM jaise ki - avagraha 1 IhA avAya 3 aura dhAraNA 4 / I f 1 avagraha - sAmAnya bodha kA nAma avagraha hai, jisake mukya do bheda haiM jaise ki vyaJjanAvamaha aura arthaavgrh| jaba zrutendriya ke sAtha avyakta rUpa se zabdAdi ke paramANuoM kA ear hotA hai usIkA nAma vyaJjanAvamaha hai parantu jaba usa zabda ke dvArA kucha avyakta rUpa se artha kI pratIti hone lage taba arthAvaha hotA hai / jaise -kalpanA karo koI pumpa zayana kiye hue hai taba usa puruSa ko kisI puruSa ne pratibodha ( jagAyA ) kiyA tara vaha avyata rUpa ko sunakara devala 'hukAra' hI karatA hai so usI samaya, kA nAma ayama hai kyoMki avagraha ke samaya meM kevala sAmAnya avabodha hI rahatA hai so vaha bhI avyakta rUpa se 1. T t [ ri I IhA - jaya avagraha ke anantara IhA kA samaya AtA hai hai taya avama se viziSTa avarodha IhA kA hojAtA # t jaise ki "usI zabda para vaha phira vicAra karatA hai ki yaha amuka zabda hai kyoMki prathama to kevala zabda ko sunakara usane kevala " huMkAra" hI kiyA thaa| jaba uma zabda para yuddha " IhA " matimAna kA prabhAva paDA taya usane wh
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 mada amuka vyakti para isa prakAra se avagraha se viziSTa IhArUpa jJAna ko prApta kara liyaa| 3 avAya-jaya ihA dvArA amura kA zabda hai isa prakAra kA avayodha ho cukA tara phira yaha -avAya dvArA nizcaya karatA hai ki yaha zanTa amuka vyakti kA hI hai yA yaha amuka padArtha ho / anyathA nahIM hai| isa prasAra ke nizcayAtmaka vAkya avAya matijJAna ke bheda ye hote haiM "kyoMki ihA ke aoM kA nirNaya ayAya dvArA hI kiyA jAmpattA hai / isaliye bhatijJAna kA tRtIya bheTa ayAya rUpa hai varNana kiyA hai| dhAraNA-naya padAya? yA ayAya dvArA nirNaya bhalI prakAra kiyA jA cugA to phira usa nirNAta artha kI mana se dhAraNA karanI usIza nAma dhAraNA hai aura vaha sarayAta pAra vA ariyAta kAla kI pratipAdana kIgaI hai kyoMki dhAraNA kA sambandha AyuSkarma ke sAtha hai so yadi nakhyAta phAla kI Ayu to dhAraNA bhI sakhyAta kAla paryata rahasaktI hai / yadi ariyAta kAla kI Ayu hai to dhAraNA bhI asaMkhyAta kAla kI ho maphtI hai| ., atAgya dhAraNA ghe do bheTa kiye gae haiM tathA adhinyuti 1 vAsanA aura smati 3 isa pragara dhAraNA ke tIna bheda varNana kiye gae haiN| inakA artha nimna prakAra jAnanA caahiye|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaise ki jisa viSaya ke artha ko jAna liyA hai phira usa artha ke viSaya sadaiva upayoga lage rahanA usIkA nAma avicyuti hai / V smRti ke hetubhUta sarakAra kA nAma vAsanA hai arthAt kisI padArtha kI smRti karane kI sadaiva vAsanA lagI rahanA tathA usI prakAra upayoga viSaya bhUtArtha padArtha kI kAlAntara meM smRti honA ki yaha vahI padArtha hai so yaha saya zruta nizrita matijJAna ke bheda haiN| J jisa prakAra na nizrita matijJAna ke cAra bheda varzana kiye gae haiM ThIka usI prakAra adbhuta nizrita mati jJAna ke bhI cAroM hI bheda pratipAdana kiye gae haiM jaise ki -- autpAtikI buddhi, vainayikI buddhi kArmikI buddhi aura pAri NAmikI buddhi arthAt jisa buddhi dvArA vAdI kI tarka sarva prakAra se sabuddhi dvArA pUrNa kIjAya usIkA nAma autpatikI buddhi hai / dharma, artha, aura kAma zAstra meM nipuNatA utpanna karane vAlI guru kI vijayase jo buddhi utpanna hojAtI hai usIkA nAma vainayikI buddhi hai / kintu jisa karma kA adhika phira usI karma meM nipuNatA bhI adhika isa buddhi kA nAma kAryakI buddhi hai / abhyAsa kiyA jAya baDhajAtI hai isIliye
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ adha vA pratijJA ke hetu mAna se mAdhya sAdhikA rUpa avasthA ye paripAka se punIbhUta, abhyudaya aura mona pe denepAlI jo yuddhi hai usakA nAma pAriNAmikI buddhi kahate haiM / - yadyapi matijJAna ke ananta paryAya hai tathApi isa sthAna para yakiMcita yaha viSaya varNana liyA gayA hai|' yahA para yegla matijJAna kA yahI ramaNa sirsa karanA thA / patijJAnAvaraNIya pharma pe kSayopazama se mati ni hojAtI hai jisa prakAra ukta jJAna kA varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra zruta jJAnAvaraNIya karma pe kSayopazama hojAne se zrutagAna pragaTa hotAtA hai jaise ki abhara zrutAdi isa jJAna ke aneka bheda pratipAdana kiye gae haiN| - vaisehI jara kimI guru Adi ke mukha se koI satva vipaya pAtA sunI jAge phira usa vArtA ke tatva kA apanI nirmala buddhi dvArA anubhava kiyA jAya taya anubhava dvArA ThIka nizcita hojAya so usI kA nAma zruta zAna hai| paratu smRti rakhanA cAhiye ki eka to samyagazruta hotA hai aura eka miyAzruta hotA hai| jaya naya SA pramANoM dvArA padArthoM kA ThIra 2 svarUpa sunA jAtA hai use sabhya zruta kahA jAtA hai kiMtu jo nayA ..bhAsa aura pramANAbhAsa dvArA padArthoM kA svarUpa, sunA jAtA hai. vahIM, mithyAzruta
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghara hI hotA hai / jima prakAra pratyaya AtmA ke kartApana ko dekhakara ume to asvIkAra karanA jo sarva pramANo se mAna denA jene ki Izvara siddha nahIM hotA utA akartA hotA hai bane kartA jagat kI bhI pramAga me kartA niraca jo AtmA pratyakSa me kiyA phartA i hai use akartA mAnanA yahI miyA kA I 7 sa i [ " zru tathA nisa se dharma aura moca kA phala to upalabdha na hoye kiMtu artha aura kAma kI sarvathA siddhi kI jAye upakA nAma bhI midhyAzruta hai kyoMki midhyAzruta se sasAravRddhi ho jAtI hai aura sampazruta pAra hone kA upAya DhUMDhatA hai / + catra meM paribhramaNa kI me AtmA samAcana se + 1 tathA saMsAra kI sarva kriyAe matijJAna zAna vA maniajJAna yA zrutaajJAna ke AdhAra para cala rahI haiM / r 1 / / 7 ataeva pratyeka AtmA ucca jJAna vA ajJAna me sayukta hai / yeMge hai + kiMtu yaha jJA manI 1 jana avadhijJAnAvaraNIya karma kSayopazama honA hai 'taba AtmA avadhijJAna yukta honAtA hai sahAyatA se kArya sAbaka hotA hai ke dekhane kI zakti rasatA hai kyoMki isIliye yaha rUpI dravyo I - khy - avadhijJAna meM rUpI dravya isIliye ki yaha jJAna mana kI mahAyatA se apane I t abhigata hote haiM kArya kI siddhi
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA hai / imIliye ise pramANa pUSaka rUpI dravyoM ke jAnane yA dekhane ghAlA avadhijJAta yahA jAtA hai| paratu jaba mana paryaya jJAnAvaraNIya karma kSayopazama ho jAtA hai taba AtmA ko mana paryaya jJAna prakaTa ho jAtA hai| isa jJAna ke dvArA AtmA manogata dravyoM ke jAnane kI gati rakhatA hai| arthAt manuSyanenasI yAvanmAna sanI (manapAre) pacandriya jIva haiM unake mAre jo paryAya hai unake jAnane kI zakti isI jJAna ko hotI hai| yApi isa jJAna ke Rjumati aura vipulamati isa prakAra ke do bheda pratipAdana kiye gae hai tathApi unakA muraya uddeza sAmA ya yodha thA vizapa ghodha hI hai tathA Rjumati kI apekSA vipulamIna padArthoM ke svarUpa kA vizada rUpa se jAnatA yA desatA hai / thAmne ye cArA hI jJAna kSayopazama bhAva ke bhAvoM para hI apalayita hai / paratu jaba AtmA jJAnAvaraNIya, darganAvaraNIya, mohanIya tathA atarAya ina cArA hI kamAM ko kSaya karatA hai tathA kSAyika bhAra meM praviSTa hotA hai taya uma AtmA ko marya pratyakSa karalanAna kI prAli hojAtI hai jisase phira yaha keyalI AtmA mava bhAge ko hastAmara yat jAnane aura sane laga jAtA hai| paratu phevarI bhagavAn do prakAra se varNana kiye gae haiN| jaise ki eka bhavastha (jIyana yukta ) aura dUsare siddhastha so
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ phar I jIvanamukta kevalI bhagavAn haiN| unake zubha nAma archan, pAragata, jina, sarveza, sarvadarzI, vItarAga ityAdi nAma kahe jAte haiM ye madaivakAla apane satyopadeza dvArA bhavya jIvAM para paropakAra karate rahate haiM / unake amRta maya upadezoM se lAkhoM prANI apanA uddhAra karalete haiM kiMtu ve AyuSyakarma, vennIya karma, nAmakarma aura gona karma ina cArakamI se sayukta hone haiN| paraMtu jo siddhabhagavAna haiM ve sarvathA karmoM ke vacanoM me vimukta hai | unakA AtmA karma kalaka se rahita hone me sarvajJa vA sarvadarzI anaMta zakti vAlA hotA hai| ye sadaiva Atmika sula kA anubhana karate rahate haiM / ve jJAnAtmA se sarva vyApa mAne jAte haiM, unake zubha nAma anata hai aura unhIM ko Izvara, paramAtmA, ajara, amara, bhiddha vA buddha, pAragata vA paramparAgata jyotistrarUpa ityAdi nAmoM se kahA jAtA hai / ca bhavya prANiyoM ke zaraNa bhUta haiM / isa prakAra ukta pAcoM jhAnA kI apekSA se dravyAtmA ko nAnAtmA bhI kahate hai / jina logone dravyAtmA ko hI sarva vyApaka mAna liyA hojAtA hai kyoMki vyApaka ho * he unakA mata sat yuktiyoM se saDita jaya dravyAtmA hI sarva apane avayoM se
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 tA phira anya jAramA sAra sthiti mAge ? ananya jJAna dvArA saba vyApara mAnanA yukta mapana he frma prasAra sUrya maDala jAmAga para sthita honapara bhI apana parinikSepako pramAgina karatA hai ThIra kI prakAra anara amara AmA samAna bhAga meM sthita hone para bhI apane parimita pA aparimita kSetra ko pramANita ra sA hai| mehI vaha asAthira hone para bhI rUpI arUpI maya dayA ke bhAgo ko hastAmayata jAnanA aura deyatA hai mo ukta kapana ma dravyAtmA yA nAtmA mAnanA yuti yukta middha huA atapadayAtmA ko hamajJAnAtmA bhI kaha para caturtha paatth| dshnaatmaa| jisa prakAra nadI kA pAra karane ke liye nAvakI AvazyaktA hotI hai tayA visa prasara pAyoM ke dekhane ke liye ApA kI AvazyaktA hotI hai vA nima prakAra sukha anubhava karane ke liye puNya karma kI AvazyakatA hotI hai tathA kisa prakAra ghoSa prApta karane ke liye jJAna kI AvazyakatA hotI hai yA jisa prakAra vidyA prApti ke liya guru kii| bhatI kI bhAvazyaktA hai nathA yazokIna mapAdana karane ke liye
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlA mRga mRtyu pI zaraNa gata kyoM hotA hai ? 1 RE usara ma kahA jA sakA hai ki - vizvAma bhI sIna pragara me varNana kiyA gayA hai amesi, 1 samyaga vibhAsa 2 miyA vizvAsa, mizrita nidhAma / inakA tAsarya isa prakAra jAnA caahiye| 1 samyag vizvAsa --vima prazAra ye pAya ho usI prakAra kA utarA AITER yi jAne para phira tadana hI unhA para vizvAsa kiyA jAya isI kA nAma samyagU vidhAma hai| jaise vinIya ko jIya hI jA jaDa po naI ho mAna tathA sAmAyi padAyoM ke viSaya meM bhI yathAya buddhi kA dhAraNa karanA umI nAma yathArtha midira usI kA pariNAma bhI vidhAna tulya hI mAla honaa| ame kinAra rupaye ko rupayAdI mAnanAda taya umayA para bhI usake samAna hI usako mila jAtA hai| paraMtu yadi pAi rupaye ko muvarNa mudrA mAnane lagajAya itanA hI para baha apanA hada vizvAsa bhI pharaleve parapa jaba vyApArAdi priyA meM para puruSa prayatna zIla hokara usa rupaye ko subaga mudrA ghe rUpa meM prayatnazIla hogA to yaha kadApi maphara manoratha nadI ana sakegA kyoMki usakA prayanna yathArtha nahIM hai| ataya zikarSa yaha nikalA ki samyag padAthoM para samyag hI vizvAsa kiyA jAya tayahI phalIbhUta kArya ho sattA hai|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 __ * mithyA vizvAsa-jima prakAra ke padArtha hI una padArthoM se viparIta nizcaya dhAraNa karanA usI kA nAma mithyA vizvAsa hai jaise ki kalpanA karo ki jIra ko ajIra mAnanA tathA AtmA ko aratA aura paramAtmA ko krtA isI prakAra anya padArthoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye kyoMki miyA vizvAsa imI kA nAma hai ki yathArtha nizcaya kA na honaa| kalpaga karo ki koI vyakti mAtA, bhaginI. puna tathA bhAryA ko erarUpa me neyatA hai| so yaha mithyA vizvAma hai| tathA Izvara ma katRta vizvAsa dhAraNa kara lenA eka AtmA ko hI meM vyApaka mAna lenA, nAstira na jAnA ityAdi ye sana miA yA vidhAma kahalAte haiN| isameM koI bhI mandeha nahIM hai ki vizvAsa kA honA asA AvazyakIya hai parata yadi samyag vizvAma hogA to vaha kArya kI siddhi meM eka prakAra mAdhakatama karaNa bana jaaygaa| yatinidhyA vizvAsa hogA to vaha kArya bhiddhimeM vizna ke rUpa ma upasthita bana gddegaa| ___ataNya nirarpa yaha nikalA ki milyA vidhAsa kApi dhAraNa na karanA caahiye| 3 mizrita vizvAsa -sara padArthoM ko eka mamAna hI jAnanA, matya aura asatya kA nirNaya na karanA, cAhe sAdhu ho vA amAdhu,' zreSTha yA niyaSTa, bhadra ho yA kuTila, dhama ho vA puNya kI kriyA ho yA pApa kI, .
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho yA pApahotyaya maya ra mamAtahI jAnanA usI gA nAma mizrita vizrAma / ma vizrAma re dvArA prANI asA pharayAga parata meM anamaya ho nayA nyAya pAne bhI ima prani yAlA AgA apanI ayAgyA middha pAtA hai pA yaha mAsA mama nAma ataNya mamyaga dagA pratyeka mumukSu AtmAA ko dhAraNa parale cAhiya / nima prakAra sabhepa pa meM una nInoM dargA yA yargana kiyA gyaa| ThIka usI prakAra mAmAya apodha thI aperA se cAra darzanA rA pitAra nimna prakAra meM kiyA gayA hai| jaine ki 1 cakSuTazana - AgoM meM kamI pArtha ko dayA jAtA he tara prathama sAmAnya avarodha hotA ameri kyA yaha amuka padArtha hai ? isa prakAra se jo padArthoM meM dekhane meM yodha paidA hotA haiM usI kA nAma cakSuzzana hai| 1 M darzana ise imaliya kahA gayA hai ki jana sAmAnya poSa hogayA sadA phira usI padArtha kA vizeSa yodha hA jAtA hai| phira unI padAdha ko bhAna dvArA nirmAta kiye jAne para vizeSa
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ lodha ke nAmase kahA jAtA hai| jise phira vaha padArtha jJAna ke upayoga me AjAnese sAkArApayoga meM AnAtA hai| 2 acakSudarzana:-AsoM ke vinA cAroM ihiyoM dvAga vA mana ke dvArA jina 2 padArthoM kA nirNaya binA kiye mAmAnya bodha hotA hai ume hI aca sudarzana kahate haiN| jaise ki yaha kimakA gaTa hai ? Adi / isI prakAra jaba ghrANeMdriya meM kisI gadha ke paramANuo kA proga hotA hai tara usIke nipaya meM bhI prAgavat jAnanA caahiye| tamA jana ramaneMdriya meM pudgala praviSTa hote haiM tara bhI pahile unakA sAmAnya bodha hI hotA hai / isI prakAra jara spamaMdriya meM pudgaloM kA sparza hotA hai taba bhI uma sarga dvArA zIta vA uNAdi spoM kA sAmAnya bodha hI honA hai| so isa prakAra ke coya kA nAma mAmAnya ghodha hai| tathA jana koI svapna AtA hai tA pratimodha ho jAne para usa para vicAra kiyA jAnA hai ki mujhe kyA yahI svapna AyA hai vA amuka ? isa prakAra ke gopa ko noidriyadarzana kahA jAtA hai tathA ye sara bheda acakSudarzana ke hI haiN| - java avadhidarzanAvaraNIyaH kSayopazama 'vara aradhidarzana prakaTa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhAt vA apane anaraNa bhAvoM se rUpI padArthoM meM dekhane sAla umAdana paraletA hai / jaya yaha AtmIya upayoga | sAmAnya prakAra me padAyoM ko dekhatA hai usa samaya me avadhi dAnI kahA jAtA hai| kAraNa ji AtmazAta dvArA mAmAnya prakAra meM padArtha ka svarUpa ko dekhanA yahI avadhidazI kA mukhya bhaNa? / isa piyA ke parate samaya marakI mahAyasA AtmA ko avazya ainI par3atI hai| isI kAraNa se apadhisa dvArA bhAtmA, rUpI padArthoM ke dekhane mI zakti ra patA hai kyoMki mana, rUpI pArtha hai ataNya yA rUpI padArthoM kA hI dera maktA hai| 4 phevara darzana --jaya sAvaraNIya, parzanAvaraNIya mAhanIya aura atarAya karma, ya cArA dharma bhaya honAte hai taba AtmA kA kevalajJAna aura phevaradAna prakaTa hojAnA isake kAraNa se anatakSAna, anatadarzana, vAyira samyaktva aura ata zati yaha nimakIya cAroM guNa AtmA meM pragaTa hote haiM isI kAraNa se phira usaka AtmA ko / sarvajJa aura savadI yA anata zaktivAlA kahA jAtA hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paratuM jahA para kevala varNana isa bAtakA hai ki kevala| darzana dvArA padArthoM kA sAmAnya rUpa se svarUpa jAnA ' jAtA hai taba usa mamaya AtmA meM kevala darzana hotA hai tathA / idrIdarzanoM vdArA AtmA ko darzanAtmA kahA jAtA hai / kyAki jaya AtmA ukta darzanoM se yukta hotA hai taba __ umakI darzanAtmA sajJA bana jAtI hai| ___ yadi aimaga kahA jAya ki jaba bAna hI AtmA meM prakaTa hogayA to phira darzana ke mAnane kI kyA AvazyaktA hai? isa kA ke uttara meM kahA jAtA hai ki --jJAna meM pUrva darzana avazyameva hotA hai tadanu jJAna hotA hai isaliye darzana ke mAnane kI atyata AvazyaktA hai / tathA javataka samyam (athArtha ) vizvAsa ( darzana ) kisI padArtha para hai hI nahIM sava taka uma padArtha kA jJAna bhI yathArtha nahIM kahA jAmaktA / ataeva darzana kA honA sarva prakAra me atyata AvazyakatA rasatA hai| __ yadi esA kahA jAya ki pratyeka mata apane * darzana meM dRDha haiM to phira kyA unako darzanI na kahA jAya ? isake uttara meM kahA jA saktA hai ki pratyeka mata ko darzanI to kahA jA sattA hai paratu ukta tIna prakAra ke jo darzana kthana kiye gae haiM una tInoM meM samyagdarzana hI apanI pradhAnatA rakhatA hai nata any|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra kyoMki muddhi kI siddhi meM samyadarzana hI kriyA sAvaratA hai anya darzana | tu isaliye siddhAnayAdiyoM ne liyA hai ki pAriva to kadAcita mukti kI prati bhI karale paraMtu darzana hIna kA to retina gAmI ho hI nahIM gyaa| so uhI kAraNoM se darzana kI apekSA me zrajyAtmA ko damA bhI kahA jA sabhA hai / sAtha meM yaha bhI pahanA anucita of hogA ki samyaga a ft azyameva sAdhyAna dAna ke liye a varanA rAhiye / f pATha pAcavA~ / cAritrAtmA / nima prakAra darzanAtmA viSaya ghaNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra cAritrAtmA viSaya vaNana kiyA jAtA hai / AtmA kI rakSA karane vAlA aura sugati mArga ko digbalAne pAlA zera aura paraloka meM yaza utpAdana karane vAlI AtmA kI eka mAtra ataraga lakSmI sadAcAra hI hai|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina AtmAoMne madAcAra se mukha moDaliyA hai ve nAnA prakAra ke dupayoM kA anubhara kara rahe haiN| kAraNa ki madAcAra ke vinA manuSya kA jIvana nirarthaka mAnA jAtA hai kyoMki yaha thapane jIvana kA sarvasva so gheThatA hai / jisa prakAra tiloM se tela ke nikala jAne para zepa sI raha jAtI hai tathA dadhi se mAkhau ( namanIna) ke nikala jAne para pira tuncha rUpa taka chAma (chA) raha jAtI hai yA izu rasa ke nikla jAne para phira izu kA tuncha phoka raha jAtA hai yA udan (cAvaloM ke nikala jAne para phira kevala tupa raha jAtA hai ThIka usI prakAra madAcAra ke na rahane sa zepa jIvana bhI nirathara raha jAtA hai| ana prazna yaha upasthita hotA hai ki madAcAra kiye kahate hai ? imake uttara meM kahA jAtA hai ki jina kriyAo ke karane me AtmA apane nija sarupa meM praviSTa hojAya usIkA nAma mAcAra pA dhArina hai kyoki AtmAmA anAni pAla se kamAM kA maga hone se nAtA prasAra ke dumA kA anubhava kara rahA hai paratu jara yaha bhAtmA karmamala se vimukta hotA hai taya hI yaha AtmA apane nina svampa meM praviSTa ho sakA hai| so usa svarUpa meM praviSTa hone ke liye sarvatranata aura deyata isa prakAra ke dA prakAra se cAritra kA varNana kiyA gayA hai jaise ki --
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 at ma hai jisake dvArA sarva ear after prakAra se hameM kA AnA pada kiyA jaay| jisa prakAra magevara ke pAca nAloM (mAga) ma pAnI AtA rahatA hai aura jaba yaha jala Ane pe mAga nirodha kiye jAyeM tapa yaha jala ApA yaha hotA hai| usI prakAra AtmA rUpI marAvara meM karma rUpI jala AtA rahatA hai / jaba mAgoM kA rodha kiyA jAya taba vaha dharma rUpI jala Aga pUrva karma rUpa jala dhyAra, tapAdi dvArA muvA diyA jAtA 6 jisame AtmA phira vizuddhi kA prApta hotA hai / paraMtu triyANa bhI prakAra me yadi kI jAyeM to, je honAtA hai aura phira 1 saba prakAra se prANAtipAta yA parityAga - adhAta sUkSma yA sthUla apane liye yA parake liye athavA donA ke liye kisI prakAra se bhI jIva kI hiMsA na kI jAya / sAtha hI mana se, pANI me yA vAyA me na svaya F jAya tathA jo hiMsA hiMsA kI jAya na au karate haiM unakI anu yAta sAmAdhika mAnI kisI prANI se kI prApti kyoM samAdhi avazyame - - ataeva prApa prathama ukta prata kyoMki yaha 'kisI prANI kA use
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRSAvAda kA parityAga -sarva prakAra me asatya bhApaNa na karanA cAhe maraNAtika kaSTa kyo na upasthita hojAya paratu apane musa se kadApi asatya vacana kA prayoga na karanA / kAraNa ki asatya vAdI purupa avizvasanIya bana jAtA hai ata vaha phira dharma ke bhI ayogya hotA hai kyoMki dharma kA muraya uddeza satya padArthoM kA varNana karanA hai| usakA uddeza satya ke chipAne kA hotA hai ataeva dharma ke ayogya hI kathana kiyA gayA hai| mo matya ke mAhAtmya ko samajhate hue amatya vacana kA prayoga kadApi na karanA caahiye| adatta kA parityAga-sAdhuvRtti ke yogya jo mAjhA padArtha bhI hai unako bhI binA AjJA na uThAnA jaine ki --- kalpanA karo ki mAdhu ko kisI saNa ke uThAne kI AvazyaktA huI hai to usako yogya hai ki vaha taNa bhI kimI kI vinA AjJA na utthaaye| caurya kArya kA jo atima pariNAma hotA hai yaha logoM ke manmukha hI hai| kArAgRhAdi sara anyAya karane vAloM ke liye hI bane hue hote haiM phira una sthAnoM meM unakI jo gati hotI hai usame bhI loga aparicita nahIM hai / ataeva siddha huA ki caurya karma kanApi na karanA cAhiye / sarva prakAra se maiyuna karma kA parityAga - sarva prakAra se maithuna pharma kA parityAga karanA arthAt brahmacArI pananA, kAraNa ki zArIrika yA Atma zAkti isa niyama para hI nirbhara hai| paratu jo puruSa brahmacarya ke Azrita nahIM hote....
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 ye apamRtyu, roga aura zokAdi mayukta de rahA karate hai / unake zarIra kI yAti yA Atmave neaa niSeTa para jAtA hai / apane yanyANa ke liye isa prAye bhita hokara apane abhISTa pI siddhi karanI cAhiye kyoMki yAvanmAtra svAdhyAya yA dhyAnAdi tapa hai ye saba isa kI sthiratA meM hI sthira yA kArya sAdhaka yana sakate hai / ata viyapa yaha niphlAya bhavazyameva dhAraNa karanA cAhiye / matha prakAra se parigraha kA parityAga karanA dharmApa varaNa ko choDakara aura kisI prakAra kA bhI sacaya na karanA tathA samAra ma ya dhanmAna aiza umasa ho rahe haiM unameM prAya mukhya kAraNa pariSada kA hI hotA hai kyoMki ye matra dhanAdi SThe ke kAraNI bhUta yathA kiye gae haiN| isake kAraNa se sambadhiyoM kA sambandha chUTa jAtA hai parasara mRtyu ke kAraNa me vizeSa duHkhoM kA anubhava karate hai, ataeva maharSi parigraha ke dhana se sarvathA vigupta rahe / sarva prakAra se rAtri bhoja kA parityAga karanA - jIya rakSA ke liye yA Atma samAdhi yA tapa kama ke liye rAtri bhojana bhI karanA cAhiye / kAraNa ki prathama to rAtri bhojana karane se prathama prata kA sarvadhA pAlana do dI nahIM matA / dvitIya samAdhi Adi kriyAoM ke karate samaya ThIka pAcana na hone se rAtri bhojana eka prakAra kA vighna upasthita kara detA hai / T
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 tathA laukika meM yAvanmAMtra zubha kRtya mAne jAte haiM ve / bhI rAtri ko nahIM kiye jAte jaise zrAddhAdi kRtya / ataeva .. rAtri bhojana se sadaiva kAla nivRtti karanI cAhiye / 1 tadanu apanA pavita samaya jJAna yA dhyAna meM hI / vyatIta karanA cAhiye kyoMki zukladhyAna dvArA anata janmoM 1 ke sacaya kiye hue karma atyata svalpa kAla meM hI kSaya kiye jA sakta haiN| . sarva pratirUpa dharma meM sarva prakAra kI kriyAoM kA / niSedha kiyA jAtA hai| jisase zIghra hI mokSa upalabdha ho jAtA hai| isa prakAra kI kriyAA ke karane se use cArijAtmA kahAjAtA hai kyoMki yaha vyavahArika meM bhI suprasiddha hai ki amuka sadAcArI AtmA hai aura kadAcArI (durAcArI) AtmA hai| java sarvavRtti kA kathana kiyA gayA hai to isa kathana se khata hI siddha hojAtA hai ki dezavrattI kA bhI kathana honA cAhiye / jisa prakAra sarvavrata kA kathana sUnoM ma kiyA gayA hai ThIka usI prakAra prasagavaza se dezavrata kA bhI kathana kiyA gayA hai| jaise ki jara koI AtmA gRhasthAzrama meM praviSTa honA cAhe taya . yAtI kA avazyamena dhyAna karanA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 * cAhiye jaise ki --- AhAra ( AcAra ( AcAra aura vyavahAra 3 jinakA makSepa se nIce varNana kiyA jAtA hai / L " 1 AhAra zuddhi - gRhastha ko yogya hai ki vaha apane AhAra meM vizeSatayA sAvadhAnI rakkheM kyoMki AhAra ke sUkSma paramANu rama rUpa pariNata hote hue pAnI indriyA~ jaise ki zrutendriya, carindiya, ghANendriya, ramanendriya aura sparzadriya tathA mana, vacana kAyA yA zvAsozvAsa yA AyuSkarma para apanA prabhAva DAlate haiM / yadi matoguNI bhojana kiyA gayA hai taba ukta prANoM ko ve paramANu zAta rasa ke pradAna karane vAle dhanajAte haiM / jisa prakAra uSNatA me pIDita puruSa ne jaba snAna kara liyA taba jala ke paramANu usakA zAta rasa pradAna karane vAle yanajAte haiM / yadi usane apanI ukta hI dazA ma madirA pAna hI kara liyA taba ve paramANu tamoguNa ke utpAdana karane vAle bana jAte haiM jisase kimI ra samaya ma to kisI purapa ko apane ukta kathana kiye gae 10 prANoM se hI hAtha dhone paDate haiM 1 6 ata zarIra rakSA ke liye bhojana ninA sAvadhAnI se na honA cAhiye aura sAtha hI tamoguNI bhojana ghA rajoguNI bhojana sadgRhastha ko kadApi sevana na karanA cAhiye / kAraNa ki tamoguNI bhojana me vA rajoguNI bhojana se AtmA sadguNoM se vimukta hotA huA vikAra bhAva ko
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 prApta ho jAtA hai| jisase usakI pApa vRttiyA vizepa bar3ha jAtI haiN| jaise ki krodha mAna mAyA aura lobha, rAga ndepa, kleza, niMdA, cugalI aura chala, jhUTa ityAdi vRttiyoM ke baDha jAne se phira vaha jIva apanI unnati ke sthAnapara ananati kara ve / ataera tamoguNI yA rajoguNI bhojana sadgRhasthoM ko kadApi na karanA caahiye| aba prazra yaha upasthita hotA hai ki satoguNI vA rajoguNI yA tamoguNI bhojana kI parikSA kyA hai ? isa zakA ke mamAdhAna meM kahA jAtA hai ki svaccha, zuddha aura mana yA idriyoM ko prasanna karane vAlA prAya snigdha aura uSNa guNoM se yukta jaise maryAdAnukula aura zIghra pAcaka guNapAlA vA ghRtAdi kA bheSana hai iro satoguNI bhojana kahA jAtA hai| paratu carita rasa asvaccha aura azuddha, atyata tIkSNAdi guNoM se yukta vA gIta rakSAdi guNoM se yukta ityAdi bhojana tamoguNI hotA hai| donoM kI madhyama vRtti vAlA bhojana rajoguNI hotA hai / isameM koI bhI sadeha nahIM hai ki jisa prakAra prAya amadapurupa dUsare kI niMdA aura cugalI Adi zyiAA ke karane se bar3e prasanna hote haiM usI prakAra rajoguNI bhojana vA tamoguNI bhojana karate samaya to bar3A priya lagatA hai paratu jisa prakAra niMdAdi kiyAoM kA atima phala dusa-prada hI nikalatA hai ThIka umI prakAra tamoguNI yA 504tat
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ranoguNI Adi bhojana karane kA phala bhI rama vikAra hone se susa-prada nahIM hotaa| ataNya sanmahasthoM ko ukta prabhAra ke bhojanoM me saMdeva bacanA cAhiye aura sAtha hI jo mAdaka dravya hai unakA bhI sevana na karanA cAhiye jaise ki madirA pAna, aphIma, bhAga, parasa, mulphA, gAnA, tamAsU, sigareTa ityAdi / tAtparya yaha hai ki jina padArthoM ke sevana me buddhi meM viplava paidA hotA hai aura sadAcAra kI dazA nigaDatI ho to isa prakAra ke padArthoM ko padApi sevana na karane cAhiye / 2 AcAra zuddhi --jaba AhAra kI zuddhi bhalI prakAra se hojAya to phira AcaraNa kI zuddhi bhI bhalI prakAra kI jAtI hai jaise ki -AcaraNa zuddhi me prathama mAta vyasano pA parityAga kara denA cAhiye kyAki unake sevana me parama paSTa aura dharma se parAimusa honA par3atA hai| jima prakAra sApa se kautuhala yA upadAmAdi diyA huA kabhI bhI musa prada nahIM hotA, ThIka usI prakAra sAta vyasana sevana kiye hue sukhaprada nahIM hote| tathA jisa prakAra samrATa kA avinaya kiyA huAgIna hI azubha phala dene meM upasthita hojAtA hai ThIka usI prakAra sAta vyasana bhI sevana kiye hue zIghra hI vipattiyo kA muha digpalAte haiN| ata sadgRhastha inheM kadApi sevana na kreN|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ unake nAma ye haiM jaise ki -juA, mAma, madirA, AkheTa karma (zikAra ),vaizyA saMga, parastrI mevana aura cArya karma / inakA phala pratyakSa dRSTigocara ho hI rahA hai / ataepa inakA savistRta svarUpa nahIM likhA, kiMtu itanA hama likha denA ucita mamajhate haiM ki prathama vyasana ke antargata (saTTAbhI hai) sara hI yamana AjAte haiM / jo isa vyamana meM paDagae haiM pe bhI prAya: apanI svakIya lakSmI ko sokara nirdhana dazA ko prApta hogae haiM jisame ve nAnA prakAra ke kaSTo yA ana muha desa rahe haiN| yadi kalpanA bhI karalo ki koI vyakti ukta kriyA me kucha samaya ke liye lakSmIpati bana bhI gayA to usakI vaha vibhUti cirasthAyI nahIM raha maktI / jisa prakAra yadi thodd'ii| deM ksiI kheta (kSetra) meM paDatI hoM to ve bUda setI kI vRddhi meM amRta ke mamAna kAma karatI haiM kiMtu yadi umI seta meM parimANa se adhika varSA par3atI ho aura sAtha hI risI nadI kI varSA adhika hone ke kAraNa se vADha AjAya to vaha pADha khetI kA nAza karatI huI jo usa seta meM koI anya jAti ke vRkSa ho to unako bhI hAni pahucAtI hai| / tathA yadi vahI vADha nagara kI ora AjAya to nAgarika lega parama dukhita hote haiM aura usa bADha ke dvArA nAgarika logoM ke prAsAdi (ghara) sthAna, dhana aura mAla sara avyavAdhita hojAtA hai / itanA hI nahIM kiMtu soDAdi padAthoM meM jara praveza kyiA A bahuta mI hAni parajAtA hai| . . .
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ so jima prarAra adhira varSA yA yADha ke kAraNa me loga duggoM se pITita honAte hai ThIka usI prakAra saTTA Adi ke yApAra meM ramI kI vRddhi kI yahI dazA hotI hai| ataera nivarpa yaha pilA ki seta ma par3I huI yUdoM meM samAna thAhA bhI vyApAra lakSmI kI vRddhi kara detA hai kiMtu yAda ke samAna kAya karanevAre bhadrAdi ke dvArA lakSmI kI dhRddhi kI icchA kabhI bhI na karanI cAhiye / kyoMki upakI vRddhi kA phara utta dRSTAta dvArA vicAra mahe / tathA isa bAta ko bhalI bhakAra vicAra make haiM ki jaya AcAra guddhi bhalI prakAra se ho jAyagI taya pira yavagara (vyApAra) zuddhi bhI pI jaaskegii| ___kyoMki vyApAra guddhi ke mUla pAraNIbhUta AhAra zuddhi yA AcAra zuddhi kyA thI gaI hai__ nyApAra zuddhi -vyApAra-zuddhi pA mambandha prathama dono guddhiyA ke mAtha hU~ aura ukta donoM zuddhiyA kA sabagha vyApAra guddhi ke sAtha hai| ata ina tInoM kA paraspara Azraya sambandha hai so nisa vyApAra meM mahat phmA kA yadha paDatA ho aura vaha vyApAra anAya bhAvoM kI sImA taka pahacatA ho vaha -yApAra sadgRhastha yo kadApi na karanA cAhiya / phyAki jaba yaha zarIra hI kSaNa vinazvara hai to bhalA phira kyoM isakI rakSA ke liye ra dvArA isarI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 so Arya vyApAroM dvArA bhI isakI bhalI prakAra me " rakSA kI jA sakatI hai / ana prazna isameM yaha upasthita hotA 5 cheryl hai ki ve anArya vyApAra kauna kauna se haiM jinase bacane kA } upAya kiyA jaay| isa prakAra kI zaMkA ke uttara meM kahA jA sakA hai ki isa prakAra ke aneka vyApAra hai jaise ki mAsa kA becanA, manyi kA becanA, mAdaka dravyoM kA becanA, camar3e kA vyApAra karanA, dAtoM kA vyApAra karanA, dAtoM ke AbhUSaNa banAkara becanA, knyA vikraya karanA, nizvAsaghAta karanA, ityAdi aneka prakAra ke vyApAra jo gRhasthoMke liye karane ayogya haiM / inakA pUrNa vivaraNa isI pustaka ke caturtha bhAga meM pratipAdana kiye hue thAnaka ke 10 pratI kA svarUpa bhalI prakAra jAnanA cAhiye aura unhIM to ke antargata sAtanA jo upabhoga paribhoga nata hai use sAvadhAnI se paTanA cAhiye / kyoMki umI ta ma Aharazuddhi aura kA bhalI bhAti varNana kiyA gayA hai / 15 gRhasthoM ke liye niSedha kiyA gayA hai / * - vyApArazuddhi karmAnna kA I ' maoNthama yaha bhI vicAra anta karaNa meM utpAdana karanA cAhiye ki jo lakSmI anyAya me vRddhi pAti hai usakI sthiratA cirasthAyI nahIM hotI aura na usakA prakAza cirasthAyI hotA hai jaise ki, jaba dIpaka jJAta hone ko AtA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai saya yaha pahile hI DAvADora hone laga jAtA hai kiMtu jaba vA bujhane lagatA hai saba bujhane se pahile eka mAra to prakAza bhalI pragara kara detA hai sadanu zAta hojAtA hai| ThIka isI prakAra jo ramI anyAya se utpAdana kI jAtI hai usakA bhI prakAza tadvat hI jAnanA caahiye| ataNya ayAyase rakSmI kabhI bhI utpAdana ma karanA cAhiye / jaya yaha AtmA ukta tInoM zuddhiyoM se vibhUSita ho jAyagA taba vaha rokina pakSa meM sadAcArI pahalAne laga jAyagA / isI kAraNa se dravyAtmA ko cAritrAtmA bhI kahA jAtA hai kyoMki AtmA ke Atma pradeza jaya samyagyArina ma praviSTa hojAte haiM taya yaha AtmA cAritrAtmA bana jAtA hai / jaya ke pradeza miNyAcaraNa meM praviSTa hote haiM taba usa AtmA ko mithyAcAriNI (padAcArI) yahAjAtA hai| __ so siddhaaNt| yaha nikalA ki upAdhibheda se dravyAtmA pArijAtmA bhI ho jAtA hai| Vaas
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 pATha chaThThA / balavIryAtmA / jima prakAra pUrva pATha meM cAritrAtmA kA varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra isa pATha meM balavIryAtmA kA varNana kiyA jAtA hai kyoMki jJAta rahe ki Atmadravya ke mukhya upayoga jora vIrya lakSaNa hI zArIne pratipAdana kiye haiM / so balavIryAtmA kA AtmabhUta lakSaNa hai isIse yogA kI pravRtti sidhda hotI hai aura imIse Atma sa-triya mAnA jAtA hai / atarAyakarma ke kSaya yA kSayopazama se isakA nivAsa hotA hai / phira isakI pravRtti yogoM dvArA pratyakSa nesane meM AtI hai tathA jJAnAdi meM upayogazakti kA vyakta karanA bhI isIkA kAma hai / dAna dene kI zakti 1 lAbha uptAdana karane kI zakti upabhoga poM ke bhogane kI zakti 3 paribhoga kI zakti 1 apane dala ke dimAne kI zakti 5 yaha saba zaktiyA balavIrya ke sirapara hI nirbhara haiM / tathA yAvanmAna pAca iMdriyA, mana, vacana aura kAya ke yoga, zvAsozvAsa ke pravRtti karane kI zaktiyA sava imI para nirbhara hai / ataeva vIrya sampanna hone se dravyAtmA ko naTavIryAtmA bhI kahA jAtA hai| tathA yAvanmAna tejasAdi zarIra kI zaktiyA hai A balavIryAtmA hI hai / .
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhasAga gAva mAtra pAho mamI bhAna ye vara meM ho ga isI prakAra gAya mAra dhArmika gi horahI haiM va mI imI AlApa AdhAra para horahI hai|| tI pAraNa me mIna para ma yasyIya kayA kiyA ___ gayA / jaise ki - 1 pahita dhIrya --1i7 mA karane meM kamamala dUra ghanAye aura Amira guga prapara hojAya mI kA paTinayIya bahana hai| nima agara bhAra aura jAra se yA puspa manyu yatra yo dho rahA ho taba umA biyA phA atima para yaha nikalatA hai ki usa ghara meM mala prathara hokara yama phira pavitratA aura galatA yo dhAraNa karatA hai| tathA nima prakAra ami dvArA muraNe zuru kiyA jAtA hai yA aya niyA dvArA mina bhinna padArtha zuddha diye jAte haiM ThIka usI prakAra AtmA jo rbha se yukta horahA hai use tapa, sayama tathA dhyAnAdi kriyAmA dvArA zuddha karatA so usa puruSArtha yA nAma paDitabIrya hai| 2.pAlabIrya --jina jina kriyAoM ke dvArA AtmA kama badhana meM vizeSa pahatI ho aura himA, muha, pArI, mathunakriyA thA parigraha meM vizeSa pravRtti karatI ho so mI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 __ yA nAma vAravIrya hai| kyoMki jisa prakAra bAlakoM kA parizrama vA bAla niDA kisI vizeSa artha ke liye nahIM hotI ThIka usI prakAra bAlavIrya bhI mokSasAdhana nahIM bana skaa| ___ yathApi bAlavIrya dvArA zatru hanana kriyA, svakIya jaya para kA parAjaya karanA, mAsArika 8 sugyoM kA saMpAdana, artha aura kAmama nizepa pravRtti aura umakA yathocita sapAdana, nAnA prabhAra ke yatrokA AdhikAra / mAma, dAma, daha, bhedAdi nItiyoM meM pravRtti ityAdi sahasroM kriyA kI jAtA haiM aura unakI siddhi ke phaloM kA anubhava bhI piyA jAtA hai paratu ve kriyAe mokSa sAvana meM mAdhaka nahIM bana skiiN| imI kAraNa se unheM bAlavIrya kahA gayA hai| tathA yAvanmAtra adhArmika kriyAe haiM jaise ki -dharma, artha aura kAma ke liye jIva hiMsA vA asatyAdi bhASaNa ghe matra balavIrya meM hI ginI jAtI haiN| yahI kAraNa hai ki AtmA anAdi kAlacaka meM ukta vIrya ke dvArA hI paribhramaNa karatA calA AyA hai| - yAlapaDita vIrya -tRtIya vIrya kA nAma paDitavIrya hai| isameM pravRtti aura nivRtti donoM bAteM pAI jAtI haiN| kyoMki isa guga vAlA AtmA artha, kAma ke sevanake samaya sAtha hI dharma * kiye jAtA hai|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ muziyati vA hI kahI jAtI samApi usI mamAra meM rahane hue bhI marSayA amamaya yatti bhI nahIM ataH use parijhama kA ma " yAla paTita vIrya hai| payogi nima pragara vaha samArika pAryoM meM bhAga letA hai yadi game adhika mA umathe tulya hI zo kamadI mahI kuNa bhAga pAmira kAyoM meM bhI le hI rahA hai| isI kAraNa me thI bhagayAra ne bhI puna gRhastha kI guphA nAmamA pratipAdana kI hai| bhAyA ke dvAza prA yA 11 upAmA kI pratimAe ityAdi niyamA yo yathAzAta pAlana kiye jArahA hai| isI dhAsta go parizrama kA nAma pAlapaDitayIya / ukta sthAna se yaha sthana hI siddha hogayA ki vyAramA kA nAma palavIryAtmA mukti yukta hai| jisa prakAra upAdhi bheda se Aramadravya ke ATa bheda paNana kiye gaye, ThIka usI prakAra pamoM kI apekSA me aura jIva kA pariNAtriya bhAya hobhe Adayika, opasamika, mAyika kSayopazAmina, aura pAriNAmika bhAva bhI jIya dUnya ke pathana kiye gae haiN| aba prabha yA upasthita hotA hai ki usa mAyA kA aura dravya ke sAtha kyA sambandha hai aura ya bhASa jIva ke kima prakAra mammandhI kahe jAte haiN| isa prabha ke uttara ma kahA jAtA hai ki jIva yA vimI naya
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 kI apekSA se pAriNAmika sabhAva hone se vaha ukta bhAvoM me pariNata hotA rahatAhI hai / jisa prakAra ghRta jisa varNa vA gadhAdi meM praviSTa hojAya phira vaha usI vargAdi ke rUpa ko dhAraNa karane vAlA pana jAtA hai / tathA jisa prakAra nirmala darpaNa meM jisa raMga kA dorA ( sUta ) dikhAyA jAtA hai phira usa darpaNa meM umI raMga kA citra jA paDatA hai / ThIka isI prakAra caitanyadravya bhI kamoM kI saMgati se jisa prakAra ke karmoM kA udaya hotA hai prAya usI prakAra se usameM pAraNata hojAtA hai / jaise mAdaka dravyoM ke bhakSaNa se jIva madayukta ho jAtA vA jisa prakAra madirAdi ke pAna karane se jIva mUnchI meM praviSTa ho jAtA hai| isI prakAra pAriNAmika sabhAvanAlA hone se jIva bhI jIva pariNAma meM pariNata hotA rahatA hai / yadi jIva audayika bhAva ko apekSA se dekhAjAya to isa ke ATha karmoM kA sadaiva utya rahatA hai / , P 1 isI kAraNa me vaha naraka, tiryagU, manuSya aura deva Adi gati me vA kapAyAdi meM pariNata ho hI rahA hai / aupazamika bhAva ke dvArA inakI kpAeN ( krodha, mAna, mAyA aura lobha ) aura aupazami+ samyaktva Adi guNa utpanna hote rahate haiM / dU
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMtu jaba AtmA ye ATha hI karma bhaya ho jAte haiM taba AtmA kA dAyika bhAva prakAzita ho jAtA hai nisake kAraNa se AtmA siddha gati kI prApti kara retA hai| bhAyopazamika bhAva ke dvArA AtmA meM matijJAna, dhruta jJAna, avadhijJAna aura mana paryava jJAna tathA matiajJAna, zrutaajJAna tathA vibhagaajJAna, isI prakAra dAnaladdhi, lAbha nddhi, bhogaTanddhi, upabhoganddhi, tathA balavIye kI sabddhi kI prApti ho jAtI hai| / / kyoMki yAvanmAna Atmika guNoM kA prAdurbhUta honA hai ye sana lAyoparAmika bhAva vdArA AtmA prama se unnati ke zikhara para caDhatA huA kSAyika bhAva kI sImA taka pahuMca jAtA hai| ThIka usI prakAra pAriNAmika bhAva meM bhavya pAriNAmika abhavya pArigAmika aura jIva pAriNAmika ina tInoM pariNAmoM meM svabhAyatA me anAdi kAla se pariNata ho rahA hai| / aba isa sthala para yaha sakA uptanna kI jAsaktI hai ki bhavya pAriNAmika aura abhavya pAriNAmika aura jIva pAriNAmika kise kahate haiN| isake uttara meM kahA jA sakatA hai ki anAdi kAla se aura svabhAva se hI jIvoM kA do prakAra kA svabhAva pratipAdana kiyA hai|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 bhavya pAriNAmika jina AtmAoM kA mukti gamana kA svabhAva hai / parantu aise na samajhanA cAhiye / mava bhaya AtmA bhanna svabhAvatA ke hI kAraNa se mokSa ho jAyeMge kiMtu jina bhavya AtmAoM ko kAla, svabhAva, niryAta karma aura pumpArtha ye pAca samavAya mileMge vehI mokSa ke mAdhaka baneMge / - ++ jaise kalpanA karo ki eka zuddha vIja hai aura usakA akura vA phala dene kA svabhAva bhI hai parantu jana taka usako mI kheta [ kSetra ] meM bIja bone ( vapane ) kA samaya niryAta karma aura puruSArtha ye cAroM samavAya samyagatayA na mila jAveM tara taka vaha zuddha bIja bhI akura vA phala dene meM asamartha hai / ThIka usI prakAra bhavya sabhAva vAle jIva ko jabataka kAla niryAta karma aura puspArtha rUpa cAroM samavAya na mileM tana taka vaha bhI mokSa sAdhaka kI kriyAoM meM apanI asamarthatA rakhatA hai / + 1 dUsare svabhAva ke dhAraka jIva isa prakAra ke hote haiM 1 ki yadi una AtmAoM ko utta samavAyoM meM se kucha samavAya mila bhI jAyeM parantu unakA svabhAva mokSa sAdhaka nahIM hai ata ve una samavAyo kI upekSA hI kara lete haiN| jaise ki ThIka prakAra se varSAdi kA samaya yati upasthita bhI ho jAve tathApi dugdha bIjAdi ke hone se kRSi loga usa kAla kI upekSA hI kara lete haiM /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra tathA jisa prakAra ami aura pAnI kA yathAvat hai to mila jAne para bhI yadi bhUgAdi meM kokaDa Adi ye upayoga meM mila jAne para bhI apane svabhAva ko nahIM choDate / ThIka usI prakAra yadi abhaya AtmAoM ko samyagatayA kArAdi kA yoga bhI upa ho jAve Tho phira bhI ve svasvabhAva moya sAdhana kA na hone se moma ke mAdhaka nahIM vana sare / mayo tRtIya jIva sakSaka pAriNAmika dravya hai jaise ki mukta AtmA / kyoMki mutAtmAoM ko bhavya sakSaka bhI nahIM paha mate kyoMki bhavya mukti jAne vAle AtmA pI sajJA hU~ so ye to nirmANa prApta kara cuke haiM ata ye bhanyA to kahe nahIM jAte / tathA nahIM ye abhavya sakSaka kyoMki abhavya ye hai jo mukti gamana kI yogyatA hI nahIM rakhate / ataNSa abhavya mazaka bhI nahIM hai jaba donoM sazAoM se ye ET Fire taba unakI kevala javi sakSA hI banI rahI / so isa kathana kA niSkarSa yaha nik kimoM ka hone se hI isa AtmA ke upAdhi kSetra dhAraNa se isa AtmA kI aneka prakAra vyArayA kI jAsakI hai| paraMtu smRti rahe balavIrya yaha AtmA vA nija guNa hai isaliye isakI apekSA me dravyAtmA ko vIryAtmA bhI kahA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bA sattA hai| sAtha meM isa yAta kA bhI dhyAna karanA cAhie ki jo muktAtmAe hai unakI dravyAtmA, zAnAtmA, darzanAlA upayogAtmA ye cAra AtmAe to sadaiva rahatI hI hai paraMtu asA balavIryAtmA zakti rUpa se to vidyamAna hai jyAvahArika ziyArUpa se nhiiN| kyoki vyAvahArika kriyAoM meM prayA hokara phevala samyaktvAti ataraga priyAyA se hI satra kA rahatI haiN| pAyAtmA aura yogAtmA se no ye savAra pRthaka rahatI haiM aura na uname dravya cArimAtmA hI kiMtu anata jJAnAdi kI zakti sampanna / ana isa prakAra balavIryAtmA kI vyAkhyA kI gaI hai| pATha saatvaaN| jiiv|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra yama se yaha jIna varmoM ke kAraNa se prakAra kI gatiyoM meM paribhramaNa kara rahA hai| jisakAra yA abhipI nArakiyA dravya kA abhilASI hokara jAnA prakAra pe nAca (mela) karatA hai ThIka usI prakAra jIva bhI nAmApi abhilASI hokara nAnA prakAra ke karma karanA hai| phira unhIM kamoM ke pora nAnA prakAra kI yoniyoM meM paribhramaNa karane laga jAtA hai| hogyaa| kAraNa ki dharma to isaliye diye the ki mujhe mukha ho jAyagA parantu unhIM moM ne mAra se jIva ko jayA ki usakA aba chUTanA hI kaThina visave dhAraNa se jIva yo nAnA prakAra ke sAmanA karanA paDA aura pAnA prakAra kI gatiyoM meM gamanA gama karanA paDA / kA prazna prazna gatiya ktina prakAra se ghirNana kI gai haiM ? uttara - ghara prakAra se / { 2 namI hai ? 3 214 5 uttara -narava gati, tiraMg gati, manuSya gati, aura deva gati |
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna -naraka gati kise kahate haiM ? uttara -jisa sthAna meM parama duH sa ho usI kA nAma naraka sthAna hai parantu nIce loka meM naraka sthAna hai vahA para asarayAta nArakIya jIva nivAsa karate haiN| prazna -sarayA meM kttine naraka sthAna hai ? uttara ----sAta / prazna-unake nAma kyA haiM ? uttara -muniye| jaise ki ghammA 1 vazA 2 zelA 3 ajanA 1 riTA 5 maghA 6 mAdhavatI 7 // prazna-ina sAta narakoM ke gona kauna * se haiM ? uttara -sAta hI narakoM ke sAta hI gotra haiN| ratnaprabhA 1 / . zarkaraprabhA 2 bAluprabhA 3 pakprabhA 4 dhUma prabhA 5 tama prabhA 6 tamatamAprabhA 71 prazna -vAstava meM narakoM ke bheda kitane haiM ? uttara-vAstava meM sAta narako ke 14 bheda hai| jaise ki ukta sAta narakoM ke jIva paryApta aura aparyApta / mer -paryApta-sile kahate hai ?
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara --tima samaya jIya Trya gati meM vApara anna hotA hai usa samaya para paTa padArya sampUrNa (paryApta) paratA hai jaise hi AhAra paryApta 1 zArIra paryApna 0 idriya paryApta 3 zAmoranAra paryApta 4 mana paryApta 5 aura bhApA paryApta 6 / nisa mamama cha pArtha apUrNa dagA meM hote hai uma samaya jIva yo aparyApta dazA meM kahA jAtA hai parantu jisa samaya ukta cha ho pA mampUrNa dazA meM ho jAte haiM taya jIva yo paryApta kahA jAtA hai| mo ukta prakAra se pArapIya jIyoM ye 14 bhada kahe jAte haiN| prazna-tiryag gati kise kahate haiM ? uttara --jisa gati meM jIpa nAnA prakAra ke dumA kA anubhava paratA rahe aura TeDhA hokara gamana pare itanAhI nahIM tu prAya, apanI Ayu phli bhAnoM meM hI pUrI kre| prazna nirthag gati meM rahane vAle jIyA ye kisane bheda hai ? uttara --yadyapi tiryaga gati pe rahane vAle jIvoM ke aneka bheda varNana kiye haiM tathApi muraya bheT ukta gati ma rahanevAle jIvoM ke 48 varNana kiye gae haiN|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 prazna-ve bheTa kauna * se haiN| uttara -jaise ki tiryag gati ke jIvoM kI gaNanAe eka ndriya jIva se lekara paceMdriya jIva taka hai so ekendriya jIyo ke bheda isa prakAra se varNana kiye gae haiM jaise ki pRthvI kAya ke cAra bhed sUkSma 1 vAdara * paryApta 3 aura aparyApta 4 isI prakAra apakAya ke jIva tejo kAya ye jIva aura vAyu kAya ke jIna ke vipaya meM hai jAnanA caahiye| paratu vanaspatikAya ke cha bheda jAnanA cAhiye ki -sUkSma 1 sAdhAraNa 2 pratyeka 3 phira tInoM pa ra tInoM aparyApta isa prakAra vanaspati kAya ke cha zar caahiye| yadi aisA kahA jAya ki sUtma, arter pratyeka tathA bAdara kise kahate haiM ? to isa PAT meM kahAjAtA hai ki ukta pAcoM hI sthAnamA rUpa se sarvatra vyApta horahe haiM ata: aba sthAna nahIM hai jahA para pAcau sthAnamA paratu ve kepalI bhagavAna ke STi gAnA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIya no pAni HE gayA do ma hI pratipAdAyi gari aura mApAta yo pratyeka ume padate hai jisameM gura * ra ma eka __aura ho aura mAdhA mA ma lama Mira AnanIya ho| yaha mUdi mayAphi yAya mAtra Ada ANi pada muur| ye mayaM HIT pApa povAra dii| para jo driya nondriya ra paturendriya 3 semii| prakAra ke vikIpIga jAya / inaka pepala paryA aura aparyAsa isa prakAra ke bharasiyA para bheda ho jAte hai| pipadriya niyaMga jInA ke 20 bhara ma prakAra se yA kisa gAne mijAra, sthalAra gara 3 darapura 4 aura munapara 1, moye pAcoM prathAra ke niyaMga garbha se bhI samAna hote haiM aura samuslima bhI hote hai| smRti rahe ki garbha se umanna hone vAle bahakAdi me janma dhAraNa karate haiM apitu jo samurchima haiM ghe yinA garbha ke kepala cAhira nimitoM ke mila jAne se hI usa ho jAte hai|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 ina donoM meM kevala vizeSatA yahI rahatI hai ki jo garbha se utpanna hote haiM unake mana hotA hai aura jo binA garbha ke kevala samurcchima ( svayameva ) uptanna hue haiM unake mana nahIM hotA / isIliye manavAlo kI manA majhI aura jo vinA mana ke haiM unakI sajJA azI isa prakAra se vyavahata kIgaI hai / jana inakI ukta prakAra se majJA hogaI tana inake sa bheda bhI hoge| jaise ki pAca sajJI tiryagU aura pAca amakSI tiryaga phira pAca hI paryApta aura pAca hI aparyApta isa prakAra sarva bheda ekatra karane me 20 hogae / -- isa prakAra uparokta 22 bheTa ekandriyoM ke aura 6 bheTa vikalendriyoM ke aura 20 bheda paceMdriya tiryago ke ekatra karane sarva bheda 48 ho jAte haiN| 5 yaha sarva vyavahAra naya ke Azrita hokara hI ukta bheTa varNana kiye gae haiM / I phira isI naya ke Azrita hokara jalcara jIvA ke 1 aneka bheda hone para bhI sugama bodha karAne ke liye bancha, mancha ( matsya ) gAhA, makara, aura susamAra isa prakAra bhI + ye gae haiN|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dina prakAra ke prakAra se sura, aura maiI para (neye nirdhAri kA pAda) ya paNa kiye gae hai / varNana rAkA pAda paramapa, zemarI, samudra, aura i varNana kiye gae haiM / adi, anagara, mora, agADi, ityAdi pura ma ye bheda hai| gaurI ityAdi para sapoM ke hai| yoni pApi yoni usakI eka hI hai / bhaya para upasthita houni yoni ma jIva utpanna kyA hotA hai ? isa kA ke samAdhAna meM kahA jAtA hai ki jI apane kiye hue karmoM ke prayoga meM hA utpanna hote hai kiMtu kimI anya AtmAoM kI preraNA se utpanna nahIM hAte | jaba AtmA karma karatA hai una pharmoM ke nimittA kA bhI vAstA hai| nimavAra vinA pAdaloM meM varSA nahIM ho ThIka usI prakAra binA nimitoM meM mile mAtra bhI nahIM bhAgA nAmamA /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana:-jana AtmA manuSya gati meM AtA hai taba ksi - prakAra se AtA hai ? uttara ---prakRti se bhadratA, vinItatA, Arjava, aura amatsa. ratAdi guNoM se jaba jIva yukta hotA hai tana AtmA manuSya gati meM AtA hai| ma. manuSya gati ke kitane bheda haiM ? uttaraH-saMgraha naya ke mata se to kevala manuSya jAti kA . ekahI bheda hai| paratu vyavahAra naya ke mata me 303 bheda pratipAdana kiye gae haiM jaise ki karma-bhUmika manuSya, jarma-bhUmika manuSya aura atIpoM ke manuSya tathA samucchima manupya / / manna -karma-bhUmira manuSya kise kahate haiM ? uttara --jo 70 klAe puspA kI 61 kyA striyoM kI 100 prakAra kI zilpa karAra jo inake dvArA apanA jIvana vyatIta karate ho unhe. hI kA bhUmika manuSya kahate haiM tathA jahA para saTaga vidhi, hevana vidhi, vA pi narma dvArA jIvana vyatIta kiyA jA sake, usIko karma-bhUmi manuSya kahate haiM kyoki jara deza, dharma, suvyavasthita dazA para ho jAtA hai tana karma-bhUmira manuSya apane * mugRhIta pamA dvArA jIvana vyatIta karane laga Ate haiN|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna -apane-bhUmika maya kise kahate haiM ? uttara jina kAla meM viya tyA pUrvaka jIvana vyatIta kiyA jAya manuSyoM ko akarma-bhUmi manuSya kahate haiN| ni yada samaya isa prakAra se hotA hai ki umapAla ke manuSya mI svagAmI hote haiM aura apanA pUrvaka samaya vyatIta karate haiN| prazna - ke rahane vAle manuSya kima prakAra meM hote haiM ? - uttara -yana samudra meM 56 pratipAdana i gae hai unameM bhI aphase bhUmi (yugaliye ) mazaka manuSya utpanna hote haiM / bhI kalpa pUrNA ve AdhAra para hI pUrNa karate haiM dira marakara devayoni ko hI prAna ho jAte hai| mo jala meM antara para hone se hI unheM anAva kahA gayA hai| mo yadi manuSyaloka meM kI gaNanA kI jAya to pAca bharata, pAca peravarbha, aura pAna mahAvidda ye 15 kSetra karma bhUmiyoM ye paha jAte hai tu pAca mavaya, pAya heraNyavaya, pAca hariyarsa, pAca ramyavavarSa pAtra davayuka aura pAca uttarakuru ye 30 kSetra ayarbha-bhUmiyoM ye
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathana kiye gae haiM aura lapaNa samudra meM eka rUpAdi 56 antarvIpa mI manuSyoM ke hI kSetra haiN| isa prakAra sarva ekatra karane se 101 manuSya kSetra hote haiM / so eka sau eka paryApta aura eka mI eka aparyApta isa prakAra karane se 200 bheTa 'manupyo hogae / phira inhIM bhedoM vAle manuSyoM ke avayavoM meM jo samuThima manuSya hote haiM arthAt , eka sau eka. kSetroM meM samuhima manuSyoM kI .. uptatti hotI hai| isa prakAra sarva ekatra karane meM ". 303 bheda manuSyoM ke pratipAdana kiye gae haiN| prazna-samucchima manuSya kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara-jo garbha se utpanna hue manuSya haiM unake mala mUtrAti meM jo jIya utpana hote haiM una jInoM kI manuSya / sajJA hai ata unheM samucchima manuSya kahate haiM / mana --manuSya ke kina ? avayavoM meM ve samuchima manuSya utpanna hote haiM ? uttara --manuSya ke [14] caturdaza avayoM meM ve samucchima manupya utpanna hote haiN| pra -ne - 2 se hai ? -
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara -- ve bheTa nimna likhitAnusAra paDhiye 1 ( uccAremunA ) moma meM ( viSTA meM ) ( pAsavaNesuvA ) mUtrameM 3 ( melesuvA ) mukhake mala meM ( saghAgesuvA ) ke maila meM 5 ( ghate yA ) yamanama rAtha meM 8 ( vIrya ) meM sahanAne zarIra meM 6 ( pittemuvA ) pittameM 7 ( pUNmu ghA) pUta, ( soNipsu vA ) rudhira meM 9 ( mukkesu vA ) zukra 10 ( mukka poggala paDisAmu vA ) zukra pugala ke para 11 ( vigaya joya kalevare yA) mRtaka ke 12 ( itthI purimasajoNmu yA ) strIpuruSa ke yoga meM 13 ( nagara niddha vaNesu vA ) nagara kI sAI meM arthAt nagara kA sAla mala mUnAdi ke kAraNa se ati dugaMdhamaya hojAtA hai phira usameM samumi manuSyoM kI utpatti hone lagatI hai 11 ( sacemucaiva amuiThANe yA ) aura saba anuci ke sthAnA meM samuhima manuSya utpanna ho jAte hai 1 - atamya vivekazIla puruSoM ko yogya hai ki ve vinA yatra te koI bhI kriyAe~ na kareM kyoMki binA yatra se kriyAe kI huI pApa karma vadha aura vyavahAra pakSa ma rogo kI utpatti kA kAraNa bana jAtI haiM isaliye pratyeka kriyAe sAvadhAnatA se kI huI donoM eka ma zubha phala kI dene vAlI hotI hai /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ I 3 so jisa prakAra jIva manuSya gati ma AtA hai ThIka |-- usI prakAra jIna svakIya karmoM ke mAhAtmya se devayoni meM bhI calA jAtA hai / } 85 }}} 1 praznaH devayoni kitane prakAra se varNana kI gaI hai ? uttara:- cAra prakAra se / prazna - ye cAra prakAra kI devayoni kauna kaunasI haiM ? uttaraH -- bhavanapati, vAnavyatara, jyotiSI aura vaimAnika deva yahI cAra prakAra kI devayAnI kathana kI gaI haiM kyoMki ukta cAroM jAtiyoM ke devoM meM jIva mbasakarmoM ke anusAra utpanna hote rahate haiM / prazna ukta devoM ke uttara bheda kitane prakAra se varNana kiye gae haiM ? gae hai / uttara -yukta prakAra ke devoM ke uttara bheda 198 pratipAdana kiye gaye hai| jaise ki dasa prakAra ke bhavanapati deva hai- yathA -- asura kumAra 1 nAga kumAra suvarNa kumAra 3 vidyuta kumAra 4 abhi kumAra 5 dvIpa kumAra 6 udadhi kumAra 7 dika kumAra 8 pavana kumAra ' 9 stanina kumAra 10 / - J M isI prakAra 26 prakAra ke vAnanyatara deva kbhava kiye
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ saya 12 phandI jaise ki-pizAca 1 bhUta 2 yA 3 rAkSama 4 kitA kiMpurupa 6 mahogga 7 gAndharya 8 ANani 9 pAnapani 10 isiyAya 11 bhUyayAya 12 13 mahAkndI 14 pudaSTa 15 payagavAha 165 dasa prakAra ke jyotiSI deya jaise ki - ghadra 1 sUrya * 63 namana 4 aura tArA : yaha pAcahI ghara aura pAca hI sthira kyoMki aDhAIzIpa ra bhItara ( abhyatA) para haiM aura aDhAI dvIpa se bAhara sthira hai| eka prakAra ke mAmaka deva-seni anna. jubhA 1 pAna jubhapha 2 layana jRbhaka 3 zayA bhA ? yasa zubhaka 5 puSpagRbhara 6 pala jUbhaka 7 puSpa phla bhae 8 pIja jUbhaka 9 AvatI jRbhaka 10 dvAdaza kalpa devaroka - jaise vi- - sudhama devaloka, 1 zAna devaloka : manatkumAra devaloka 3 mAheMdra devaloka 4 brahmadeyaroka 5 lAtaka devaroka 6 mahAzura devaroka 7 sahazrAra devaloka , Anan devaloka 9 mANat devaloka 10 araNya devaloka 11 agyun devaloka 12
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navameveyaka devaloka jaise - - bhadra 1 sumadra 2 sujAta 3 somanasya 4 priyadarzana 5 muzana 6 amogha 7 suprativaddha 8 yazodhara 9 1 pAra anuttara vimAna , vijaya 1 vaijayatta 2 jayatta 3 aparAjita 4 'ora sAyamiddha 5 / nava lokAntika deva sArasvata 1 Aditya pRSNI ' 3 vAruNI 4 gadhatoya 5 tupitA 6 anAvyAdha 7 Agatya 8 aura riSTa 9 / v 1 - | tIna prakAra ke kilpika dena 1 tIna palyopama kI Ayu vAle kilipI deva jyotipI devoM ke Upara haiM paraMtu prathama dvitIya svarga ke nIce hai * sIna mAgaropama kI Ayu vAle phillipI deva prathama dvitIya svarga ke upara hai kiMtu tRtIya aura caturtha svarga ke nIce haiM / 3 trayo sAgara kI sthiti vAle kilipI deva pAcaveM svarga ke upara aura chaThe svarga ke nIce haiM / 15 jAti ke paramAdhAmI deva jaise ki amna 1 ambarasa ke nAma 3 zakla 4 rodra 5 viroha 6 kA 7 mahAkAla 8 abhipana 9 dhanuSpana 10 kuthI 41 vA 10 vaidAraNa 13 sarasara 14 mahAghopa 15
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1KS " ye sapa 99 prakAra ke deva paryAya aura apAra / do bheda parane se devoM ke martha bhaira 1986pa / mo ukta phayana kiye hue mapaM sthA meM jaba sambo . ke anusAra utpana hote rahate haiN| yApi prasuna prakaraNa jIva matva ke viSaya meM isa yA sathApi anAdi sAracaka meM nAnA prakAra kI yoniyoM / meM jIva apane kamI ke anumAra paribhramaNa kara rahA ata una sthAno pA zeyara sabhara mAtra se vidA karAvA gayA hai| paraca nima samaya Ara ra pamA po sammara dvArA girodha patA hai taya prAcI joma kiye hue hote haiM gano svAdhyAya yA sapa dvArA kSaya para lA hai| jaya sara marAra ye pharma dhadhana / AmA vimuza honA taya kira vaha girANa padapI mAna raratA hai| yadi aikahA gaya gijara AtmA nirmANa para prAma para lene para bhI makriya hai tA phira vahA para pho pA ya kyoratA ? ma sA manApAna meM kahA jAtA 6 1- yada sakinA Amira guNA Azrita hai kiMtu kapAyAtmA kA yogAtmA ke Azrita nahIM hai isariye yaha pamI kA rAdha nahIM para mattI / kyApi sa kyiA thI sAdhana sAmagrI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanoM ke pAsa vidyamAna nahIM hai / jisa prakAra eka pUrNa vidvAna puruSa hai aura lekhaka bhI advitIya hai paraMtu mamI pAtra yA dekhanI tathA para usake pAsa nahIM hai to bhalA phira vaha si vasaramAra samartha vidvAna hone para bhI patra lina saktA hai ? apitu nahIM lisa saktA / ThIka imI prakAra yogAtmA ga meM pAyAtmA ke na hone se mokSAmA saniyatva hone para bhI kI kA vaya nahIM karatA / jisa prakAra heyana sAmagrI ke na hone se para nahIM lisa sattA kiMtu lekhaka kriyA umameM vidyamAna rahatI hai tadvat mokSAtmA vipaya jAnanA caahiye| pATha aatthvoN| ajIva ttv| pazca pratipaya rUpa dharma pratyeka pArtha meM pAyA jAtA hai / isI nyAya ke Azrita hokara tatvoM kI marayA gitI jAtI hai| prazna --tatva kise kahate haiM ? uttara -vastu ke vAstavika svarUpa ko tatva kahate hai| prazna --tatva ktine prakAra se varNana kiye gAra hai ? . uttara -nava [9] prabhAra se| /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bheda 10 hogae / ukta cAroM droM ke nimna lisitAnusAra 20 bheda dama prakAra ne Ate haiM, jame ki - dharmAstikAya ke 8 bhadA-dravya se eka 1 bhatra se loga pariNAma : pAla se anAdi 3 bhAvase avA agandha, arasa, arUpI 4 guNa se carana guNa syabhAya ( gati kSaNa)nisa pragara dharmAstipAya pe 5 bheda phyana kiyA gae hai ThIya umI prakAra adharmAstivAya ye bhI 5' bheda jAnanA cAhiye / kevala guNa ma vigepatA hai jaise ki ----sthira guNa svabhAva / nima prakAra adharmAstikAya kA vivaraNa hai usI prakAra AkAzAstikAya kA varNana hai kevala jApAzAstikAya ke guNa . ma itanA vizeSa hai yi yaha apakA guNa kA dene vAlA hai / jisa prasara AkAzAstikAya ke viSaya kA varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra kAla dravya kA bhI varNana hai kiMtu vizapatA isI bAta kI hai ki usakA vartanA lasaNasvabhAva hai| mAtha meM isa bAta kA bhI vicAra rakhanA cAhiye ki kSetra meM thAkAga dravya rokAlAka parimANa hai aura mAla dUdha kSetra se samaya kSetra parimANa hai|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 isa prakAra sarva bheda arUpI ajIva tatva ke 30 ho gae / "prazna rUpI ajIva tatya kise kahate haiM ? uttara - yugala dravya ko kyoMki pudgala zada kA yahI artha ki jisake paramANuoMke milane aura niThurane kA svabhAva ho tathA sayoga aura viyoga ke dharane vAlA ho tathA yAvanmAna padArtha dRSTigocara E aur upabhoga ke artha meM AtA hai vaha ma pudgala dravya hI hai / ma:- jisa prakAra arUpI ajIva ke 30 bheda varNana kiye gae ThIka usI prakAra rUpI ajIva ke kitane bheTa varNana kiye gae haiM ? I uttara -530 bheda rUpI ajIva tatva ke varNana kiye gae madana - kisa prakAra se ? uttara:- suniye | jaise ki 1 5 sasthAna parimaMDala saMsthAna ( cuDIke AkAra ) vaha sasthAna ( vRttAkAra golAkAra ) yasa sasthAna trikoNAkAra ) caturasra saMsthAna caukI ke T ( pITha ke AkAra ) Ayata saMsthAna ( dIrghAkAra ) 5 varNa:- kRSNa 1 nIla 2 pIta 3 ra 4 aura zveta 5
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazna --jIva tatva kmei kahate haiM ? uttara--no tIna kAra ma apanA astitva rasatA ho Ayu parma * dvArA jItA ho jinakA yaNana gana pAThoM meM kiyA jA cukA hai| prazna -ajItatva si kahate haiM ? uttara --visa tatva,ma jIramattA na ho / jaise ki - upayoga aura vAya na ho use hI ajIva tatva kahA jAtA hai| prazna-jaDa padArthoM ma priyA no dekhI jAtI hai jaise ni paramANu Adi kI ganitA phira anIya tasya ume kyoM kahA jAtA hai ? kyAki niyAtmaka hone se use jApatya kI siddhi honI cAhiye / uttara --priyavara jaDa padArthoM ma mamiyanA to avazya / __ paratu yaha triyA zalyarUpa hai kyoki jadatva hai kiyA hai natu upayoga purvaka 'ataeva jahA para upayAga aura vIya ye dono guNa pAye jAyeM uma ko jIra' kahate haiM paratu jahA para upayAga guNa : ' ho'umI tatva ko ajIyaM gatva kahate haiN| manna-ajIra tatva ( pAya ) mpI hai kiNcaa| apI hai ?
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara --anIva padArtharUpI bhI hai aura arUpI bhI hai / prama.-yaha kaise? " uttara -jana mata meM pada dravya mAne gae haiN| jaise ki -dharma ____ dravya 1 adharma dravya 2 AyAga inya 3 pAla dravya 4 / jIva pyAra aura pudagala dravyA.6 mo ukta pada ' dayoM meM jIrA dravya keyarka caitanya sajJA vArA hai| zepa pAca dravya caitana sajJAna hone se ajIra dravya kahe jAte haiM kiMtu usameM bhI dravya / arUpI aura eka phevala pudgala dravyarUpI kahA jAtA hai| ataNya kahA jAtA hai ki ajIva dravya rUpI bhI hai aura arUpI bhI hai| prazna--pI ajIva damya upameda kitanA hai? Mac uttara ----arUpI ajIMca dravya ke upabheda - 30 haiM / -- - - prazna-ve tIsa bheda kima prakAra gine jAte haiM ? suniye -name ki dharma dravya ke prathama tIna bheda haiM yathA skaMdha 1 deza * aura pradeza 3 isI prakAra . ...adharma dravya aura AkAza dravya ke bhI tIna . ___ -bheda kiye jAnepara, sarva ,9 bheda hue| phira pAla kA kevala eka hI bhedA hai / isa prakAra
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pe prazna -unake nAma kyA kyA uttara - jIva tatva 1 ajIva ---- ? tatva 2 puNya satya 3 pApa * tatya 4 Azraya tatva 5 samvara tatva nirjaMga tatva 7 vadha tatva 8 mobha satya 9 / prazna -vaizeSika mata sAta tatva mAnatA hai, naiyAyika 16 padArtha mAnatA hai, sAkhya pravRti aura puruSa ko mAnatA hai vedAnta kevala eka ko hI svIkAra karatA hai aura bauddha pAMca kadhI kI hI udghoSaNA karatA hai aisA kyoM ? uttara - jo kucha usa matavAloMne tatva matipAdana kiye haiM ve vAstava meM satya nahIM hai kiMtu tatvAbhAsa hai| ataH ve tatya yukti kSama nahIM hai / prazna - isa prakAra to ukta mata vAle bhI vaha makke haiM ki jainamata ye mAne hue vAstava meM tatva nahIM hai kiMtu tatvAbhAsa hI hai| to bhalA isame pramANa hI kyA hai ? uttara - priya mitravarya ! kevala musa se pahadena se hI kAma nahIM cala skaa| jaba taka ki yukti pramANa se una aat kI jAca na kI jAya / }
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 2 5 rasa - tika 1 Tura 2 kpAya rasa 3 acambila ( saTTA ) 4 madhura 5 gandha - dudha aura sugagha / sparza kakdA 1 sakomara 2 ru 3 snigdha 4 laghu 5 guru 6 uSNa 7 gIta 8 parimaMDala sthAna kA bhAjana ho vRtta saMsthAna pratiSaya ho to parimaMDala masthAna ma 20 bola paDate haiN| 3 ATha yaza meM jaise ri-pAca vaNa 1 pAca rama 2 do gadya sparza isI prakAra 20 bola vRtta saMsthAna ma 20 20 gola caturasra saMsthAna me 20 pola Ayata saMsthAna meM sarva pAca saMsthAnA meM 20 pola hogae / 1 kRSNa varNa ke bhAgana me 20 ghola saMsthAna va gagha 8 spaza --- P -5 rasa 5 : " so isI prakAra nIlavarNa, pItavaNa, raktavarNa, aura zvetaraNa meM bhI pUrvokta vidhi se 20-20 bola paDate haiM so sarva sarayA ena paro se 100 bola hojAte haiM / so jisa prakAra se pAca vaNoM meM 100 bheda paDate haiM usI prakAra pAca rasoM ke bhI 100 bheda hojAte haiM tathA 5 sthAnoM ke bhI vidhi se 100 bheda bana jAte haiM paraMtu mugadha me
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 prati zani pakSa hai unameM 5 varNa yo par3ate hai jaise ki sugaMdha kA bhAjana hai dugaMdha usakA 5 rasa 5 sasthAna aura isI prakAra sparza isa prakAra 23 bola paDanAte haiM / jisa prakAra muga meM aka paDate haiM usI prakAra dugaMdha meM bhI jAnanA cAhiye / aura ATha spazoM meM 184 bora paDate haiM jaise ki - kona sarga ke bhAjana meM 23 bola - 5 varga 5 rama 5 samyAna 2 saya 6 sparza / isI prakAra AThoM sparzo meM tevIsa * noToM kI sabhAvanA kara lenI cAhiye / kyoMki jaba hinIne karkSaza sparza meM 23 bola pAne hoM to usako kevala kA pratipakSa mRdu sparza hI chor3anA paDegA / zeSa sarva saga unameM paDajAveMge 4w 1 1 A kyoki yaha nAta bhalI prakAra se mAnI huI hai ki eka sthAna meM do virodhI guNa nA raha sake / ' 4 mo isa prakAra 100 nola saMsthAnoM meM 100 varNoM meM 100 rasoM meM 46 gadhoM meM 184 mola sparzo me sarvampI anI tara 530 bheda hue / aura pUrva 30 bheTa arUpI tatva ke liye jA cuke haiM so sarva bheTa ajIva tatva ke Ay 5 60 hue / Rs yaha kevala vyavahAra naya ke Azrita hokara mukhya bheda varNana kiye gae hai fetu uttara bheda to isake asakhya vA anata ho jAte haiM / kiMtu
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyoki jara paramANu pugara yA anata pAya dhana kriya mayAda no phira usaya bhedabhI vo anata ho mA / aura yo maya jagat jaDa aura patA meM yukta hai| sasArI zAtmA isa maDa padArthoM ke mohameM phamakara duma uThA hai| prazna - aSTa padArthoM meM jahatva guNa kayama hai 1 uttara-anAdi kAla me| manna-jaya anAditya paTava guNa hai to phira uma guNa se . , AtmA vimu risa prakAra ho sattA 61 uttara ---svAnubhayase / prazna-sthAbhaya vima prakAra kA cAhiye ? uttara sadeva pAla isa pAtakA anubhava karate rahanA cAhiye ki he Atmam / nU anata zakti svarUpa hai, tU ajara amara aura siddha yuddha hai tathA he Atmam / tU saryakSa aura marvadazI hai aura tU hI saya kA upAsya deya hai kiMtu phamoM ke kAraNa se na mUrya aura dupA pA anubhava kara rahA hai| yadi tU dharma aura muzadhyAna ke Abhita hopAya to sU sarva prakAra ke karma badhana se ghaTakara siddha yuddha hojAyagA tathA yAvanmAna paugalika sambandha tere sAtha ho rahA hai vaha saca kSaNa vinazvara hai| ataeva tujhe yogya hai ki
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 pavitra banAtA hai kyoMki tatva kA vAstavameM yahI muraya lakSaNa hai ki vaha svatanatA pUrvaka apanA kArya karatA rahatA hai| prazna- kyA mabhI AtmAe sasAra meM paribhramaNa karanevAlI ,puNyopArjana karatI rahatI haiM ? uttara:-hA, sasArI sabhI AtmAe samaya 2 ukta pharma kA sacaya karatI rahatI haiM paratu vizeSatA itanI hI hai ki nyUnAdhika puNya prakRtiyoM kA pratyeka AtmAe samaya * vadha karatI rahatI haiN| madana:-kyA kisI nayane puNya ko dharma bhI mAnA hai ? uttara---hA, vyavahAra naya ke mata se puNya kriyAoM ko dharma bhI mAnA gayA hai| prazna -kyA puNya rUpa kriyAe Atma rUpa dharma nahIM hai ? uttara -AtmarUpa dharma puNya aura pApa dono se rahita hotA hai| padana ---hama to puNyarUpa kriyAoM ko hI AtmarUpa dharma samajhate haiM ? uttara-yaha kthana ApakA vicAra pUrvaka nahIM hai kyoMki - yadi kisI mUrsa vyakti ko vidvAnoM vA jaTalamenoM
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 kyoMki uma AtmA yA Adeya mAnanIya ] nAma dharma, yAdhA huA hotA hai jisase usakI kyA kI huI vA sarvatra mAnanIya yana jAtI hai| ataeva puNya rUpa paramANu samAra pA meM AtmA kA zubha aura pavitra rUpa yanAte haiN| itanA hI nahIM tui puNyApa AtmA ye sAla manoratha / ciMtana kiye hue saphala ho jAyA karate haiN| deva yoni Ani yahuta sI yoniyA usaSTa puNya ke prabhAva se hI audhA ko upalabdha hotA? nisase kisI naya kI apekSA se "jJeya " ma puNya hone para bhI upAya ( prahaNa karane yogya) pranipAdana kiyA gayA / so pUNya rUpa miyA pepala zubhayogoM para hI nirbhara hai / ataNya isa pAThameM isI viSaya ko spaSTa rUpa me dhanarAne kI pepTA bhI jaaygii| prazna-puNya tatva kise kahate haiM ?, uttara -jo sasAra meM jIvoM ko gubha vA pavitra yanAce / prazna-puNya ko tatva kyo mAnA gayA hai ? uttara - yaha ra muraya rUpa pudgaloM kA vadha hotA hai jo aneka vipattiyoM se nikAla kara phira jIra ko
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ guhA ke dAna se yA jo parvato me gRha hote haiM. unake dAna karane se 3 ( sayaNa puNNe) zagyA ke (vasati Ani) ke dAna se 4 (vattha puNNe) vastra ke dAna me 5 (maNa puNNe ) mana kI zuma prati se 6 (yaNa puNNe ) zubhaM vacana ke yoga pravarnAne se 7 ( kAya puNNe ) pApa karma se kAyA kA nirodha karane sa 8 ( namokAra puNNe ) namasAra karane se| ina nau kAraNoM me AtmA puNya kama mA macaya kara devA he kAraNa ki jara kimI prANI para anugampA ke bhAva anna hote haiM tara AtmA ukta kriyAoM ke karane meM pravRta hotA hai aura phira unhIM zubha bhAgoM se puNya rUpa paramANuoM kA savaya kiyA jAtA hai| jima prakAra koI AtmA zAta citta me kArtika "zuSTha bhAgAmAmI ke candra ko dekhatA ho tathA prAna kAla meM varSA pahanAne ke pazcAta puSpa vATikA me puSpoM kI sauMdaryatA ko dekhanA ho tara usake AtmA meM zAtamaya paramANuoM kA savAra ho jAne se mana aura cakSuoMke parama prasannatA ho AtI hai| ThIka usI prakAra puNya karma ke paramANuoM kA bhArama pradegA ke mAtha jaya aura nIyan sambandha ho jAtA hai aba una paramANuoM kA macaya laba udaya bhAra meM AtA 3.15 AtmA ko sasAra pakSa meM pavitra banAkara use janatA meM maniSThina va have haiN| many
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 yA vepa pahanAkara gajadvAra meM bhejA jAya to pira. yaha kyA usa vepa pahanane se hI vidvAna vA prophesara tathA DAphTara Adi upAdhiyoM ke kAma dene meM mamartha ho jAyagA ? kadApi nhiiN| yadi aimA kahA jAya ni umarA yepa to yahI hai to isake uttara meM kahA jA sakA hai ki usama vidhA nahIM hai pevara vepa kyA yanA sapA mo isI prakAra puNya rUpa tasya AtmA pe thAhara, rUpa vepa ko pavitra yanAtA hai natu ataraga AtmA ko / kyoki puNya pepara aghAti ma rUpa pamoM kA pala hai| - - - ataNya nisa prakAra sudara AbhUpaNa yA bhudara rUpa, patra ghAla rUpa zarIra ko sudara yA alapata karate haiM usI prakAra puNya tatva viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / / prazna-pAstapa ma tatva zabda kA artha kyA hai ? uttara:-padAya dhArasadhika sarUpa ko tatva kahate haiN| prazna:-puNya tatva kina kAraNoM se jIva yAyate haiM 1 . uttara--nA prakAra se jIva puNya karma thA sacaya karate haiN| prazna-ye kAraNa kauna 2 se hai ?' uttara -muniye (anna puNNe ) anna dAna se 1 (pANa puNNe) ra pAnI ke dAna se 2 (layaNa puNNe ) girI Adi kI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 - niryag kI Ayu 3 / ye tIna prakRtiyA~ jIra puNya karma ke pala me AyuSpharma kI anubhava karatA hai| - yadi aimA kahA jAya ki kyA pazu kA Ayuppharma bhI prodaya me mAnA jAtA hai ? to isake uttara meM kahA jAtA hai ki karma bhUmija vA akarma bhUmija bahuta me aise pazu bhI hai jinakA manuSya kA devatA sevA karate haiM / isa vAste ima prabhAra * pazuoM kA AyuSkarma bhI puNyodaya meM mAnA gayA hai / ____puNya prati ke unya se nAma karma kI 37 prakRtiyA~ gane ma AtI hai jo nimna likhita artha yukta lisI jAtI me ki... zAma karma kima kahate haiM ? tAra ko gatyAdika nAnA rUpa pariNamAre athavA zarIrAdika gAve bhAvArtha - nAmama AtmA ke sUkSmatva guNa ko enanA hai| 1 deva gani kise kahate haiM ? jo karma jIva kA AkAra va rUpa banAve / 2 manuSya gati kise kahate haiM ? no karma jIva kA AkAra manuSya rUpa banAve 2 pavendriya jAni kise kahate haiM ? .
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakSa- makA Tufer karma ma gara / uttarA-pAra kI FE RET mA / prazna- pAra maM phona #ITTET pngaa| uttara -pAya pha 1 Ayu para * mAma karma aura gotra prama-pa nau loga bhAmA pupa kara pAmAzubhA phAgamaya karatA de mAga kitane prakAra me uttara -42 prakAra ge puNyakarma ka phaThauM ko bhogate haiN| prahanA- 52 pratiyAM kAna mArA puNa parma kA mogA jAgA usaratIya pharma kI mAtA dI prazI 2 apAra nimama udaya majIpa gupA pAbhava pharatA rahatA hai aura Ayupama kI sAna mAniya puNya ke udaya meM prApta hotI hai| resa diyA kI Ayu / manuSya kI Ayu 2 aura nAma mugAra
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 8 kA zarIra kise kahate haiM ! MararaNa Adi karmoM kA sajAnA aura AhAra ko pIra meM ThikAne 2 pahucAne yAlA / 9 odArika kA agopAga 10 vaikriya kA agopAga 1) AhAraka zarIra kA agopAga kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya se aga ( mira, aga (mira, paira, hAtha, Adi ) rAga (agulI, nAka, yAna, Adi) bane so ukta garI ke agopAga hote haiM zepa se zarIroM ke aMgopAga hI hote haiM tInoM zarIza ke agopAga kahe jAte haiM / 1 nAcamanana kise kahate hai ?. pisa karma ke udaya se markaTanya se vadhI huI ke Upara tIsarI haDDI kA veSTana ho aura tInA ko ghATI haDDI kI kI jisa mahanana meM ho / 13 mamacaturasrasthAna kise kahate haiM ? jima karma ke udaya meM palaoNThI ( pAlasI ) mAgne para paira kI zaha cAroM ora se samAna ho / 14 zubha varNa se kahate haiM ? rima nAma karma ke udaya se zubha varNa kI upalabdhi ho / jaise sudara varNa ( sudara rUpa ) 1
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ fin R. gAni / bhiOTRArr . me apA! parama dharma ra pApoM ko hI ' pAmA 4 audAki pala dAra prapA athAt mir mA mo. gayA jo mAma zi bhAdi me saamaa| 5 pazyi ho? ___vga bhoka aura vipitra pA 6 A gi kAma hai? prANi dayA, mAyaroM kI prasipA mA, mama pAtra baa "baannaa, mne 5 / gur'i yaam daas naa dara pUpadhArI munigA yoga para jo at pnaa| 37 AhArapa parIra ko hai| 7 gejama pArI phime pahate haiN| AvArika petriya zarIra ko seja (zAti) devANa AdhAra kA pacAne vAlA aura saMgArezyA kA sAyA jA zarIra kahalAtA hai|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 21 aguiradhu nAmakarma kibhe kahate haiN| nima karma ke udayase jI kA zarIra zIze ke gole ka samAna na bhArI ho aura na asaMtUla ke samAna halakA ho / , parApAtanAmarma kise kahate haiM ? ___si karma ke unya se jIva De 2 valayAnI pI -STi meM bhI aneya mAluma ho| __ 23 uzvAsanAmarma kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya se bAharI havA ko zarIra meM nAsikA - dvArA sIMcanA (vAsa ) aura zarIra ke apara kI havA ko nAmikA dvArA bAhara choDanA ucvAsa ] ye donoM kiyA ho usako zvAsocchvAma nAmakarma kahate haiN| 21 AtApanAmarma kise kahate haiN| ___nisa karma ke urdaya se zarIra AtAparUpa ho jaisesUrya maDala / 25 udyonanAmakarma kise kahate haiM 1 . "cama kisa karma ke unya me, udyota rUpa zarIra ho - 6 nirmANanAmakarma kima kahata hai / mi kame ke udaya se aMga aura upAMga zarIra meM apane 2 sthAna para vyavasthita rhe|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 agurulaghu nAmakarma ki kahate haiM ? ___jima karma ke udyame jIva kA zarIra zIze ke gAle ke samAna na bhArI ho aura na asaMtUla ke samAna hara kA ho / 2. parAvAnimirma kise kahate haiM ? jisa karma ke nya se jIva De lavAnI kI STi meM bhI ajeya mAlUma ho / 23 uzvAmanAmarma kima kahate haiM ? jisa karma ke udaya se bAharI havA ko zarIra meM nAsikA dvArA sIMcanA (zvAsa ) aura zarIra ke aMdara kI hanA ko nAmima dvArA bAhara choDanA [ucchvAma ] ye donoM kriyA ho usako zvAmocchvAma nAmarma kahate haiM / 25 AtApanAmakarma kise kahate hai ? . jisa dharma ke udaya meM zarIra AtAparUpa ho jaisesUrya mddl| 26 udyotanAmakarma kise kahate haiM ? , jima karma meM unya se ugona rUpa zarIra ho jaisacamaDala, nakSatrAdi / 26 nirmANanAmakarma kise kahate haiN| ' jasa meM ke udayaM meM aMga aura ,upAMga zarIra meM apane 2 sthAna para vyavasthita rheN|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 27 tIrthakaranAmasma kise pahate haiM ? nima karma ke udaya se tIrthakarapada kI prApti ho / 28 pramanAmakarma sei pahate haiM ? jisa karma ke udaya se dvIndriyAdinasamAya kI prApti ho| 29 yAdaranAmama pise kahate haiM ? jisa karma ke udaya me jIva pho ghAdara (sthUla) kAya kI prApti ho| 30 paryAtanAmakarma vise pahate haiM ? jisa kama se udaya se jIva apagI 2 payAptiyA~ se yukta ho arthAta yAvanmAna sime paryAptiyA~ paDatI hA tApamAna paryAptiyoM se mukta ho jaaye| 31 pratyeka marma kmei kahate haiM ? nisa kama ke udayase eka zarIra kA eka jIna svAmI ho arthAta eka garIra ma eka hI AtmA nivAsa karanemAle hove / yadyapi umakI neznAya aneka AtmAe aura bhI usa zarIra meM raha masI hai paratu murayatAmeM eka hI AtmA usa zarIra meM rahe / / 32 sthiranAmakarma kise kahate haiM ? jisa kma phe udaya se dAta, har3I vagairaha zarIra ke avayava 4 (apane * ThigAne ) ho|
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 33 zubhanAmakarma kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya se zarIra ke anayaya sudara ho / 34 saubhAgyanAmakarma kiye kahate haiM ? jisa karma ke udaya se dUsare jIva apane Upara vinA kAraNa prIti kareM / kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya me svara acchA ho / 35 susvaranAma 36 AdeyanAmakarma kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya se jIva kA vacana sarvamAnya ho / 37 yazokIrtinAmakarma kise kahate haiM ? jisa karma ke udaya se sasAra me yaza aura kIrti phaile ( eka dizA meM prazasA phaile use kIrti kahate haiM aura saba dizAo meM prazasA phaile use yaza kahate haiM ) / isa prakAra puNya prakRti ke udaya me 37 prakRtiyA~ nAma kI jIva bAdhatA hai aura phira usI prakAra una zubha prakRtiyoM ke phaloM kA anubhava karatA hai / } } gotrakarma kI kevala eka hI prakRti puNya prakRti ke udaya senAghI jAtI hai| jaise ki ucca gola / isa prakAra, AtmA nau prakAra me puNya prakRtiyoM ko bAdhakara pUrvAka lise hue 42 prakAra ke unake phalo kA anubhava karatA hai / r ST
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prabhA-ye ukta puNya pratiyA~ kyA apane Apa phala dene meM samarthatA rasatI haiM ? uttara'-naya karma ghAdhane yA bhogane kA samaya upasthita hotA hai taba usa samaya AtmA kAla, svabhAva, niryAta kama aura puruSArtha ina pAca samayApoM ko ekatra kara lenA hai| aura jara ye pAca samayAya ekna ho jAte haiM tara AtmA inake dvArA phalAM kA anubhava pharane ragatA hai| panna --ina pAca samamAyA kI siddhi ma koI iSTAta dekara samajhAo? uttara -nisa prakAra eka kRpirala (kisAna) ko apane khetama dhAnya bInanA hai mo prathama to usa dhAnya ke bInane kA samaya (kAla) ThIka honA cAhiye / jaya kAra ThIka hai tana dhAnya zuddha honA cAhiye kyoMki jisa dhIra kA akura dene kA svabhAva hai vahI vIz2a sAthaka ho sakatA hai anya nahIM ! jaya svabhAva zuddha hai tatha niyAta arthAta bAhira kI triyAe bhI zuddha honI cAhiye / isI prakAra usa dhIjane Adi kA karma bhI yathAvata honA caahiye|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 kalpanA karo ki jana cArI hI mamavAya ThIka mila nAya tara phira puruSArtha kI bhI asata AvazyakatA hai kyoMki binA puruSArtha kiye ve cAroM samavAya nirarthaka hone kI bhAvanA kI jAsakegI / atapaya jana pAcanA samavAya puruSArtha bhI yathAnana milagayA tana vaha kapila apanI kriyAsiddhi meM saphala manoratha ho sakta hai / ra so isI nyAya se AtmA bhI karma bAdhane nA bhogane meM utta pAca manAyoM kI avazyameva AvazyaktA rakhatA hai| f 1 kyoMki jisa prakAra eka sulesaka mapIpAna vA panAdi mAmI ke binA lesana kriyA meM saphala manoratha nahIM ho maktA, ThIka usI prakAra AtmA bhI ukta pAcoM samavAyA ke binA mile kisI bhI kiyA kI siddhi meM saphala manoratha nahIM ho sakA / jalaNna aava niSkarSa yaha nikalA ki pratyeka kArya kI siddhi pAca mAkA bhilanA atyAvazyaka hI hai / prazna - naya AtmA puNya prakRtiyoM kA vadha karatA hai to phira kyA ve puNya prakRtiyA~ kisI vizeSa kAraNa se zapa phala ke dene vAlI bhI bana jAtI hai ?
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra prazna ye uktta puNya prakRtiyA~ kyA apane Apa phala dene meM samarthatA rakhatI hai ? uttara -- ra karma bAdhane yA bhogane kA samaya upasthita hotA hai tana usa samaya AtmA vAla, svabhAva, niryAta karma aura puruSArtha ina pAca samavAyoM ko ekana kara aitA hai| aura jaba ye pAca samavAya eka ho jAte Itara AtmA inake dvArA phlA kA anubha 1 karane lagatA hai / prazna - ina pAca samayAyA kI siddhi meM koI dRSTAta dekara samajhAo ? uttara -jisa prakAra + kRpipala ( bisAna ) po apane sema dhAnya bInA hai so prathama to usa vAnya 4 ke bIjane kA samaya (kAla) ThIka jana kAla ThIka hai tara dhAnya zuddha kyoMki jisa chIna kA akura dene yahI bIjJa sArthaka ho sakatA hai anya nahIM / 3 honA cAhiye / honA cAhiye kA svabhAva hai 1 - jana svabhAva zuddha he tatra niryAta arthAta bAhira kI niyA bhI zuddha honI caahiye| isI prakAra usa pIjane Adi kA karma bhI yathAvata honA cAhiye / JT f
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttr-haa| kisI viziSTatara bhAvoM kI utkarpatA ke __ kAraNa se pAparUpa prakRtiyA~ puNyarUpa phala ke dene meM samartha ho sakI haiN| mana-isame koI pramANa do| utara:- isameM pramANa to kevala bhAvoM kI utkarpatA hI hai| paratu jisa prakAra puNyarUpa prakRtiyoM ko bhAvoM se vipariNamana AtmA kara sakatA hai isI prakAra pAparUpa prakRtiyoM ko bhI zubha bhAvoM se puNyarUpa kara sakatA hai| jisa prakAra dugdha se dadhi yanAyA jAtA hai phira yukti __ se sI dadhi se navanIta nikAlA jAsaktA hai / phira usI navanIta se pata bana jAtA hai / kramaza aneka padArthoM kA usa dhRta meM saMskAra kiyA jAtA hai / ThIka tadvat zubha bhAvanAo dvArA zubha azubha prakRtiyA kA vipariNamana kiyA jA sattA hai| isa yAte pratyeka vyArI ko yogya hai ki yaha zubha manoyoga dvArA pratyeka padArtha para vicAra karatA rahe jisase jJAna vA puNya prakRtiyoM kA badha ye donoM lAbha AtmA ko upala dha hote rheN| ___ kyoMki dharma-niyAoM ke karate samaya ye puNya prakRtiyA~ phira karaNa ( sAdhana ) kA kAma de satI haiN|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ da AtmA samyagdarzanAdi ke dvArA ThapayoM kA anubhava kara sakA hai| " ata pratyaka vyakti ko yogya hai ki yaha sAdhana dvArA sAdhya kI prAti pare vA usakI soja kare / pATha dasavAM / AtmAnuprekSA / priya suta janoM / yAvatkAla paryaMta AtmA svAnubhava nahIM maratA sAlA paryaMta AtmA Atmika sukhoM se vacita hI rahatA hai| kyoMki saMsAra meM dekhA jAtA hai ki pratyeka AtmA susAnveSI ho rahA hai paraMtu usa anveSaNa ke mArga bhitra 2 dikhAI par3ate haiN| jaise ki kisI AtmAne dhana kI prApti meM hI surA mApa raksA hai aura kimI ture mA huA hai| sAhasI AtmA ne putrotsa meM hI surA mAnA huA yAdI 2 AtmA ne apanI meM mukha ukta namana raktA hai / gari vicAra para ke anveSaNa vaja - kyoMki u icchAnukUla sukha *
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ENG nahA hote haiN| jaise ki jaba dhana kI icchAnukula prApti hogaI to mAno ki usa AtmA ko susa to hogayA paraMtu jaba usI dhana kA kisI nimitta se viyoga hojAtA hai tana phira vahI AtmA parama zoka se vyAkula ho jAtA hai / isI prakAra anya keniya meM bhI jAnanA cAhiye / ataeva parama sukha kI prApti ke liye svAnubhana karanA cAhiye | ana prazna yaha upasthita ho saktA hai ki sAnubhava kisa prakAra karanA cAhiye ? to isake uttara meM kahA jA sakatA hai ki jaba AtmA kI nAhirI vAsanA namra ho jAtI haiM aura usa AtmA ke samabhAva pratyeka jIna ke sAtha ho jAte haiM ta usa samaya AtmA nAnubhana kara matA hai / ataeva AtmA ke svAnubhava karane ke liye prathama pAca ko avazya dhyAna rakhanA cAhiye / jaise ki - zAti 3 nirmamala bhAva 4 Atma viveka 1 vicAra vikAsa karane kA zuddha sthAna 5 ina pAca vAto kA vicAra mAla karate rahanA caahiye| jaise ---- 1 viveka mata aura amata vastu para vicAra karata rahanA / mAhI isa rAta kA vivAra karanA ki heya, jJeya aura pAdeya pArtha kauna 2 me haiM ? kyoMki yAvatkAla paryanta
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA mamyag nAni ke dvArA ThIka * pArthoM kA anubhava kara sattA hai| ___ ata pratyeka jyAta mo yogya hai ki yaha sAdhana dvArA sAdhya kI prApti kare yA usakI soja kre| pATha dsvaa| aatmaanuprekssaa| priya mujha janoM / yAvatvAra paryaMta AtmA sAnubhava nahIM karatA tAyatkAla paryaMta AtmA Atmika mugyo se vacita hI rahanA hai| kyoMki samAra meM desA jAtA hai ki pratyeka AtmA mugnAnveSI ho rahA hai parata usa annaipaNa ke mArga mina * diyAi paDate haiN| jaise ki - kisI * AtmAna dhana kI prApti meM hI musa mAna rakyA hai aura dimI / AtmAne nigAha kArya ma muna mAnA huA hai| tathA ksiI * AtmA ne patotmaya ma hI musa mAnA huA vA rimI - AtmA ne apanI amISTa siddhi ma mula samajha raksA hai |yni vicAra kara degA jAya to ve saba " muma ke anveSaNa karane ke mArga vAstava meM sumArga nahIM hai| kyAki una mAgI se yadi kisI AtmAko panI rAnusara susa upara dha bhI ho jAye to ve musa'cirasthAyA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ E nahI hote haiN| jaise ki - jaba dhana kI icchAnukUla prApti hogaI vanato mAno ki uma AtmA ko musa to hogayA paraMtu jaya usI dhana kA kisI nimitta se viyoga honAtA hai tana phira vahI AtmA parama zoka se vyAkula ho jAtA hai / isI prakAra anya padArthoM ke nipaya meM bhI jAnanA cAhiye / liye svAnubhava ataeva parama sukha kI prApti ke karanA cAhiye | ana prazna yaha upasthita ho mattA hai ki sAnubhava kisa prakAra karanA cAhiye ? to isake uttara meM kahA jA saktA hai ki jana AtmA kI bAhirI vAsanAeM naSTa ho jAtI haiM aura usa AtmA ke mamabhAva pratyeka jIna ke sAtha ho jAte haiM tana usa samaya AtmA sAnubhava kara sattA hai | ataeva tara AtmA ke sAnubhava karane ke liye prathama pAna nAtoM ko avazyameva dhyAna rasanA caahiye| jaise ki 1 1 niveka 1 vicAra 2 zAti 3 nirmamatna bhAva 4 Atma vikAsa karane kA zuddha sthAna 5 ina pAca vAtoM kA vicAra savAla karate rahanA cAhiye / jaise i 1 ? 1 viveka sat aura asat vastu para vicAra karata rahanA / ki heya, jJeya aura sAthahI isa bAta kA vicAra karanA upAdeya padArtha kauna 2 me haiM ? kyoMki - yAvatkAla paryanta
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 AtmArUpa kA parityAga nahIM karatA aura zeya rUpa padArthoM ko rUpa hI samajhatA tathA upAdeyarUpa pAyA ko dhAraNa nahIM para Her aers uma AtmA ko zAti kA mArga hI upalabddha nahIM ho sakatA / kAraNa ki jabataka usa AtmA pApa karmoM yA pari tyAga nahIM kiyA aura jIna tathA anIna yA puNya kmoM ke mArgoM kA jJAna prApta nahIM kiyA, sayara yA nirjarA ke mAgA yo agIkAra nahIM kiyA tayataya uma AtmA ko dina prakAra svAnubhava ho sakA hai ? tathA nima prakAra vAyu se dIpaka pAyamAna hoga rahatA hai yA jala ma vAyu ke kAraNa me yuta (bulabule ) utpanna hote rahate haiM, ThIka usI prakAra puNya aura pApa ke nala me yA unakI utkRSTatA me AtmA bhI asthira cittavAlA ho jAtA hai jisake kAraNa se vaha svAnubhava uhIM kara matA yA karane meM use kaI prakAra ke vighna upasthita hote rahate haiM / aur faar dvArA pratyeka padArtha para ThIka 2 anumana karanA cAhiye athAt pratyeya triyAe~ viveka pUrvaka hI honI cAhiye kyAki yaha bAta bhI mAra se mAnI gaI hai ki jo kArya viveva pUrvaka kiyA jAtA hai paha sadaiva pAla zubha pavana tathA AtmA ke hita meM liye hotA hai / aura
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 2 vicAra - jana pratyeka kArya vivekapUrvaka hone lagatA ma sadaiva kAla vicAra ne Azrita rahane laga jAtA hai taba hai kAraNa ki ina donoM kA vicAra paraspara avinAbhAvI sandha viveka vicAra ke Azrita aura vicAra viveka hai jaisa ka ka Azrita rahatA hai | wing jisa prakAra viveka pUrvaka eka zuddha vAkya uccAraNa kiye jAne para tara vicAra se nizcita hotA hai jisa prakAra ke vAkya hama prayoga karege usI prakAra kA pratyAghAta hamAre sanmusa upasthita ho jAyagA / isI prakAra jana hama kisI vyakti ko kaTuka aura sneha rahita vAkya kA prayoga kareMge tatra vaha vyakti usase kaI guNA do niSThura aura parama dAruNa itanA hI nahIM kiMtu marma IT varNendriya ko asahanIya vAkyoM kA prahAra karane laga jAtA hai mo isa kathana se yaha bAta bhalI prakAra se siddha ho jAtI hai ki jisa prakAra kA hama logoM ke sAtha vacana kA vyavahAra karate haiM usake pratirUpa meM hameM usI prakAra ke vacanoM ke sunane kA avasara prApta ho jAtA hai| so ukta vicAra se hama ko bhalI prakAra se nizcita hA jAtA hai ki hameM vacana viveka pUrvaka uccAraNa karanA cAhiye kyoki jo kArya vicAra vA viveka pUrvaka kiyA jAtA hai yadi vaha sarvathA saphalatA prApta na para ye to vaha hAni bhI nahIM aa mA / HEAR
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra pratyeka padArtha ma honA cAyi / dekhiye - yadi mAnapAnAdi ma ricAra kiyA jAya to bhaya aura abhakSya padArthoM kA bhalI bhAti jJAna ho jAtA hai| yadi bhakSya padAthA para bhojana karate samaya vicAra kiyA jAya taya parimita bhojana karane se rogoM se riyatti aura ye Arasya kA nAga hotA hai| ___yadi carate samaya nipAra kiyA jAya to jIva thA tathA ThorarAdi se zArIrika ralA bharI prakAra se ho jAtI hai| yadi bhASaNa vicAra pUSara diyA jAya to Ama zikAma aura nananA meM yaza zIpa hI pAtA hai| yadi mApArAdi padAyA para vicAra kiyA jAya taya inchA rodha aura sArA padArya panina marana karane meM Ate haiM nisasa manI prasannatA aura gagA kI nivRtti hone kI samApanA kI jA satI hai| ___ yadi jo padArtha rago vA ThAne vAle pivara yA vicArapUrvaka ra yA gThAya taya e to jIya gthA dUsare padAmoM kA ThIka bane rahanA pane meM AtA hai| ase ki kisIra ghRta kA paTa minA yaname rakha diyA taba ghaTa ke phUTane kI sabhAvanA aura ghRta ke bhUmi para gira jAne kI mamAvanA kI jA sakI hai| tathA kisIne pAca ke yartana yAdaDI Adi bhAjana yi // vicAra se gera diye (rame ) taba the pira pRTa naayo|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA kisIne sADa se vAdhe hue ko vinA vicAra me vAlu rAnI meM gera diyA phira akasmAta usa sADa ke vastra kI mAha khulajAya tara sarva sADa bAlu kI rAzi meM mammilita ho jaaygii| imI prakAra pratyeka kArya ke vipaya meM samAvanA kara lenI caahiye| yadi mala bhUnAti ke gerane kA mamaya upasthita ho jAya taba bhI vicAra kI atyata AvazyakatA rahatI hai kyoMki ninA yogya sthAna ke lekhe ukta paDhAyoM kA geranA dusarA aura rogaprada tathA ghRNAspada ho jAtA hai / ___ ataeva ukta padArtha bhI binA vicAra se na karanA cAhiye / tathA jisa sthAna para pahile mala mUtrAdi padArtha par3e hue hoM usa sthAnapara mala mUtrAdina karanA cAhiye / kAraNa ki malamUza karane se eka to jIvahiMsA dUsare rogoM kI prApti hone ko mabhAvanA kI jA satI hai kyoMki mala, mUga me asatyAta samunThima jIva uptanna hote rahate haiM mo jana una jIvoM para mala mUtra kiyA gayA to ve jIva mRtyu ko prApta ho jAte haiN|| ___ tathA ati dugaMdha hone se phira kaI prakAra ke rogoM ke ubhanna hone kI sabhAvanA ho jAtI hai so isa prakAra kI diyAe bhI vinA vicAra meM na honI cAhiye /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 ke isI prakAra pratyeka gairanevAle padArthoM ke viSaya meM vicAra karanA cAhiye tathA nAbhi AtmA svakAyamukha mala ( sumAra ) ko apanI miti nidhAroM Adi para vA dukAna ke Age hI gera dete hai pratyeva AmI kA ho jAya to padArthoM ghRNA AtI hai aura yadi jIva hiMsA bhI ho jAtI hai isaliye uparona vicAra se na honI cAhiye / priyA dinA + se usa kathana se svata ho ni ho jAtA hai ki pratyeka riyA ke karate samaya vicAra kI satya AvazyatA hai / ne zAti -jaya vicAra pUrvaka kriyA hona pa jAtI hai tana mA kI bhI atyaMta AvazyatA rahatI hai kyoMki vinA kSamA ke dhAraNa kiye fare aura vicAra ye honA hI nika ho jAte haiM 1 zAtipUrvaka hIfree aura vicAra ThIka raha sa hai kyoki jaya Atma pradeza zAnadAna hI zubha bhAvanA upazna ho saktI hai / yadi Atma pradeza ajJAta dazA meM hote haiM To free aura vicAra bhI apanA kAma ThIka nahIM kara makte / jaya ki trodhI AtmA apane nAza karane meM bhI vilamba nahIM karanA cAhatA to bhalA phira yaha viveka aura vicAra se kyo kAma le sA hai ?
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 tathA aisA kaunasA akArya hai jo kodhI nahIM kara baiThatA ! so Atma vicAra karane ke liye prathama zAti dhAraNa karanI cAhiye 1 zAstroM meM lisA hai ki " koho pIippaNAsei" kova prIti kA nAza kara detA hai / so jina 2 padArthoM para prIti hotI hai, krodhI una padArthoM kA nAza kara detA hai 1 5 so vicArazIla vyaktiyoM ko yogya hai ki ve zAti dvArA krodha ko zAta kreN| jaba krodha zAMta hogayA taba phira AtmA niveka ora vicAra se ThIka sattA hai / prakAra ke kAma le jisa prakAra krodha pratyeka padArtha ke bigAr3ane meM sAmarthya ramatA hai ThIka pratyeka kArya kI saphalatA karane meM sAmarthya rakhatI hai / nAza karane meM yA usI prakAra kSamA kahA gayA hai ki zatruoM ke jItane meM kSamArUpa eva mahAn prAkAra [ gaDha yA koTa ] hai jisameM koI zatru praviSTha hI nahIM ho sattA / ataeva AtmAnuprekSA ke liye prati avazya dhAraNa karalenA cAhiye / 4 nirmamatvabhAva - yAvatakAla paryaMta AtmA nirmamatva bhAva ke Azrita nahIM hotA tAvatkAla paryaMta vaha moTalIga garna
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ rama vana me nimu bhI nahIM ho skaa| jaya mohanIya varma se vimukta na huA taba yaha AtmA karma yA se bhI chuTa nahIM matA / phira yaha bAta svAbhAvika mAnI hai jiyataka chui AtmA kmoM se rahita art etat as a yaha nirmANa kI prApti bhI nahIM kara maregA / ava nirmamatvabhAva va va myana karanA cAhiye / tathA isa bAta kA bhI hRtya meM cintvana karatA cAhiya ki jaya svazarIra kI bhI marda prakAra se asthiratA kha jAtI hai to fre matyabhAva disa pArtha para kiyA jAya 7 Apake ataNya zrI AcAraNa sUtra meM liyA hai ki " purisA tumameva tuma mitta kiMvariyAmittamima pumpa tUhI apanI AtmA kA mitra hai to phira kyA tU bAhira meM mitra kI icchA karatA hai ? isa pAThavA bhAra yaha hai ki zrI bhagavAna bhavya jIvoM prati upana karate haiM ki he puruSA / tumahI apane AtmA ke mitra hoto phira kyoM tuma anya mitroM kI AzA karate ho ? kyoMki jaba tumhArA jIvana sadAcAra aura sadvidhA se vibhUSita ho jAyagA naya maya jIva prAya tumako hI apanA upAsya mAnane laga jAyeMge aura prema pUrvaka tujhArI 1
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti se apane jIvana ko mapara banAne kI ceSTA kreNge| __ mo isase siddha huA ki vAstava ma tuhmArA AtmA hI nuhArA mina hai| tima prakAra AtmA ko mitra mAnA gayA hai, ThIka usI prAra AtmA yadi sanAcAra va sadadhinatA se vibhUSita na kyiA to yahI AtmA aminarUpa nakara du yaprata hojAtA / so isase sata hI siddha hogayA ki vAstava meM mina yA amitra AtmA hI hai| isaliye mamatvabhAna ko maIyA choDakara karala nirbhamatlabhAra ke Azrita hokara AtmAnveSI nana jAnA caahiye| tathA isa bAta kA bhI puna citavana karate rahanA cAhiye mi anatavAra uma jAtmA ne svargIya mugmoM kA anubhava kyiA hai kiMtu phira bhI isakI nAgA zAta na huI to bhalA ina vartamAna kAlIna sudra sukhoM se kyA isa AtmA kI tapgA mAta ho jAyagI? kApi nhiiN| tathA apana jIvana kI dazApara pratyeka vyakti ko napTI DAlanI cAhiye ki mere jIvana ma su gyaprada yA dusamana ktine prakAra kI ghaTanA ho cukI haiM to meM kina * ghaTanAoM para mamatva bhAra kam ? jaya ve ghaTanA sthira rUpa se na raha sakI to phira merA una ghaTanAo para mamatvabhAva karanA merI mUrkhatA kA hI sUcaka hai| prAya tIna pAyo para kiyA jAtA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 jaise ki dhana, pazuvarga, pAzAni mo yadi vicAra pUrva dasA nAya vo vAstava meM tInoM kI sthagA nahIM hai / ata mamaya kara bhI partha tiddha huA / isa prakAra kI zubha bhAvanAoM dvArA jaba AmA nimagala mAna va Azrita honAyagA taba isa ApApa utsAda aura paDita puruSArtha una para pahuca jAyegA jisake kAraNa me phira yaha AmA AmApI bhAva kA zIghra hI prApta ho jAyagA / jaba AtmApI nagA taya usa AlA ke Ama vikAsa kA prabhAva lgegaa| dA 5 Atma vikAsa nima prakAra pAyoM se dUra hotAna para sUrya kA free erregatA hai tathA nima prakAra sUrya ka udaya honAne para sUryavirAmI kamala vikasita hA jAte ThIka usI prakAra mApa apagama hone para AtmA kI anitya ciyA~ vikasita hone laga jAtI hai / jaba vana Atma pradezoM me yathA prathavA jAte hai taba AtmA ke aguNa prasTa ho jAte hai jisame phira umI AtmA yo yaza yA mavadargI kahA jAtA hai / yadi aisA kahA jAya ki sayathA yama bima prakAra AtmA sa pRthaka ho mata hai ? to isake uttara se kahA jA
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ mattA hai ki jaba AtmA ke Azraya dvAro kA savara ke dvArA nirodha kiyA jAyagA tara nUtana koM kA Agamana to nirodha ho hI jAyagA paratu jo prAcIna zeSa karma rahate haiM ye svAdhyAya aura dhyAna tapa ke dvArA bhaya kiye jA sakte haiN| so jaya marvathA AtmA kamoM se rahita hA jAyagA tara isako nirvANa pada kI prApti avazya hojaaygii| kyoMki yaha bAta bhalI prakAra se mAnI huI hai ki:"dhyAtA, dhyeya, aura dhyAna" ye tIna hAte haiM paratu jara AtmA dhyeya meM tallIna hojAtA hai tara yaha tInoM se eka hI raha jAtA hai| nima prakAra kalpanA karo ki kisI vyakti ke ssasIya putra ko vidyA adhyayana karAtA hai taba yaha tIno kA ekatra karanA cAhatA hai / jame ki- eka vidyArthI aura dUgarA pustaka nIlarA adhyApaka / naba vaha vidyArthI paDhAra adhyApaka kI parIbhAme uttIrNa hojAtA he nara vaha pUrva tInoM pI kA dhAraNa paranavAlA vaya hI bana jAtA hai / ThIra sI prakAra jana 'pAtA dhyeya me tIna hojAtA hai taba vaha tadarUpa hI hojAtA hai| jisa prakAra eka dIpaka ke prakAza meM mahatrI dIpako yA prAza eka rUpa hokara ThaharatA hai ThIka umI prakAra dhyAtA, dhyeya meM tallIna hojAtA hai|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaNya smRni raranA cAyi ki apatapa AtmA ta PArA aparampAna nahIM patA tayanA sA AmavikAsa bhI nahIM hAmakA / naya AtmayiAma na A gaya uma AtmA kA niyANa para kI prAmi mi prakAra mAnI jA mArga hai / so hama kyA meM yaha siddha huA ki AtmavikAsa paroyaliya sthAyaramyA apazyameva honA dhAriye / kayAki pina * sumyoM kA Ana- dRSTA abhaya para magA una 2 mumpA ke Ata bhAga mAtra mI samArI AramA mugmoM kA anumaya nahIM kara sAhe / kyAmi jo gUya kA svAbhAvika prakAza umare mAmA sahamA dIpayoM kA prakArA bhI nahIM hA sptaa| kyoki yA prakAra kRSima hai aura mopAdhika hai| sUrya kA prayAA spAbhAvika aura nirupAdhika hai| ___ata gubha bhASanA aura yAta samAdhi dvArA Atma vikAsa karanA cAhiye jimase AtmA kA abhaya mukha . anubhava karane kA maubhAgya prApta ho jaaye| vAstava ma jina AtmAoMne AtmA ko hI dhyeya dhanA liyA he ghe AtmA apanI zyiAoM meM mRtakRtya phira, nirvANa pada kI prApti kara gaI hai| isI prakAra anya AtmA oM ko bhI unakA anukaraNa karanA cAhiye jisameM meM niryANa pada kI prApti karane meM gamartha yana sarpa /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pATha gyaarhvaaN| pitA putra kA sNvaad| putrA--pitAjI / putra ke prati pitAjI kA kyA kartavya hai 1 pitA- mere parama priya puna pitA yA pura ke prati yaha kartavya hai ki vaha puga kI yathokta ridhi ma rakSA kreN| putra - pUjya pitAjI ' yathokta vidhi meM rakSA kise kahate " hai ? maiM ise samajha nahIM sttaa| pitA-- mere pyAre munu / jisa prakAra zAstrI ne putra pArane ke niyama pratipAdana kyi hai ThIka unhIM niyamA ke dvArA pitAoM kA kartavya hai ki ve apane putroM kI pAlanA yA rakSA kreN| putra'-pitAjI ! zAkhA ne kauna se niyama puna pAlane vA rakSA karane ke pratipAdana kiye haiN| kyoMki maiM una niyamo ko sunanA cAhatA hai| pitA-putra zAstrI ne do prakAra ke niyama pratipAdana kiye haiM jaise ki ----mugvya aura gauNa kiMtu goka se kahanA par3atA hai ki jo mugya guNa the ve to. rUpa meM AgAra haiM aura jo gauNatA EN
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ putra - 130 ma guNa tha ve mukhyatA rUpa meM prasiddha roga haiN| imaroM kA pAtA yoga vidhi se mAna ghatamAna kAra meM nahIM hotaa| pratyuta pratipula bhA durgAkIra rUpa hai| putra pitAjI mujhe yaha to paere 1 mukhya rakSA karane ke niyama kauna gauNa guNa yona 2 me haiM ? is f se aura pitA mere parama pyAre suta / pitAoM kA prathama yaha kartavya hai ki ve apana priya putro ko mahAbhAra ora mavinAoM dvArA pAnA kiMtu gauNatArUpa meM jJAna pAra yana AbhUSaNa bhoga aura upabhogAdi dvArA bhI unakI pAlanA para para vartamAna kAla meM prAya dekhA jAtA hai ki prAya goNa rUpa jo niyama usa ora to viSeSa dhyAna diyA jAtA hai aura jo sadAcAra aura mavidhAoM dvArA unake jIvana ko ata karanA thA usakI ora bahuta nyUna dhyAna dakhane meM AtA hai / - tAnI / jaya ache = vastrAM aura AbhUSaNoM me apane putra ko AbhUSita kiyA jAyagA taya ye par3e hI loga jisame pratyee safe unase prama bhudara karane kI uar dhAraNa karegA sAtha hI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 131 logoM meM uma pitA kI prazamA bhI baDha jAyagI ki dekho bhAI | amuka pitA apane putro ko ksi prakAra prasanna rasatA hai aura dhana prApta karane kI saphalatA bhI usI ko hai jo apane pyAre putrI kI mAga zIghra pUrI kara detA hai / ata yahI niyama pAlana karane ke mukhya ho sake hai kyoMki jana dhanADhya kula meM utpanna hone para bhI na to una vAlako ko unakI icchAnukUla bhojana hI milatA hai ora na mudara vastra tathA AbhUSaNa pahinane ko upalabdha hote haiM to bhalA phira dhanADhya kula meM unna hokara una pAlakoMne kyA lAbha prApta kiyA ? 1 pitA-putra tU abhI anabhijJa hai / tujhe sabara nahIM ki ukta kAraNoM se kyA doSa utpanna hote haiM / putra - pitAjI / ukta niyamA ke sevana karane se kyA 2 doSa utpanna hote haiM, mujhe ApahI kRpA karake sunAiye ? pitA - he puna | jaba bAlako ko sadaivakAla mudara trA AbhUSaNo se vibhUSita kiyA jAyagA taba unameM nimna likhita doSa utpana hone kI sabhAvanA kI jA / jaise ki yadi bAlaka atyana
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 ko prApta horahAta to koI duSTa AtmA dhana aura yatrA kA bhI AbhUSaNa yA ma vATA pe yatra utArakara nAyagA / tathA koI Arya bhASa yA prApta hAvara usa vAkavA prANoM se hI vimu kara degA athAna mAra degA | tathA koI du manuSya usa vAraya yo harI para paayaa| ityAdi AbhUSaNa va vastrA dvArA aneka mA mAmalA usa bAlaka ko karanA par3egA / mAthahI isa bAta kA bhI dhyAna rakhanA cAhiye ki jaba uma kAma zarIravAra vAra ko vibhUSita kiyA jAtA hai taya uma vATapa para dhAma rAga ke AmeyI jA usa pAra kA yadAvAra meM prayukta karAveMga jisase usa vAlaya kA sadAcAra buddha samaya ke pazcAt hI na bhraSTa honAyagA / avazya bucha mahatlayAka samayA kA choDakara deva kA? pAlakoM ko vibhUSita karate rahanA meM pavitra jara pocAra ma pravRtta karAne kA tu yana jAtA hai / ataNva pitAo ko yo apane priya putrA yA diyA aura madAcAra me vibhUSita karane kI karate raheM / tathA yadi mukha mAgA ghA ghAyoM ko diyA jAyagA tana ke bAlaka bahuta zIghra kadAcAra meM pravRtta hoNAyeMge jaise $
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 133 ki jana unase unakI icchAnusAra dhana kA lAbha milatA rahatA hai tana usa dhana ke bhogane ke liye usake migaNa bhI ura honA hai jisane phira mitra maMDalI umI ko duSTAcAra ma lagA detI hai / isaliye parimANa se adhika bAlako ko kharaca denA lAbha ke sthAna para eka prakAra kI hAni kA kAraNa bana jAtA hai / divAyeM | } hA, yaha prAta bhI avazya vicAraNIya hai ki yadi sarvathA hA una bAlako ko kucha bhI na diyA jAya tana bhI ve vAka FdAcAra meM praviSTa hojAyeMge kyoMki jaba unako unakI AvazyavIya AvazyakatAnusAra to saraca ghara me upalabdha hotA hI nahIM ve apane mitroM se maraca lene kI ceSTA kareMge jisase phira ve prasagAnusAra vA apanI AvazyaktA pUrI karane ke line avazya kumArga meM praviSTa hojAyeMge tathA kubhaMga ma phasa hue phira se sarvathA mAtA pitA kI AjJA meM hI vAhira 3" f 1 1 . isaliye pitAoM ko yogya hai ki ve apane priya putroM kI yathokta rIti se pAlanA kareM jisame unakI AvazyakIya AtA to pUrI hotI raheM aura satyacAra vA vidyAkI . vRddhI bhI hotI rahe. t
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ puna:-pitA madAgAra kima pahana pitA-putra vimame apanA jIpana mA mukha puryAsyatIta kiyA nA maphe aura dharma kI pRddhi tI he yA dhArmiya jIrA me sira saga yA AiMga para kI prAti bhI jaanaa| patra --pinAnI va niyama kAme me donA rogA kI guddhi hojAtI hai? pitA-putra / yadi DA niyayoM ko munanA cAhatA hai no nU dhyAna dekara muna / nimame donA rogoM kI bhI prakAra guddhi ho maahii| patra -pitAnI meM dhyAA devA Apake pavitra upadeza ko munanA hU, Apa sunAye / pitA-putra | prathama to bAloM ko apane pavitra jIpA banAne ke riye pAyA kI guddhi karanI cAhiye / ra binA yana me yahoM ke sAmane na baiThanA cAhiye aura jisa prakAra apane pRddhA pI 5 mAtA pitA kA apiAya na hoya usI prakAra unake mAmane dheThanA cAhiye / prAta kAla apanI zamyA meM uThane hI mAtA pinA va vRddhoM ko namaskAra parate hue unake gharaNa kamara pA sparza karanA caahiye|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 unake mukha kyoMki isa prakAra kI kriyAe karate hue jo AzirvAda ke udAra nikalate haiM ve una bAlkA ko atyata sukhaprada hote haiN| I me tadanu sana prakAra kI kAyika cepTAe jo kI jAya va sana vinaya pUvarka vA yatra pUrvaka honI cAhiye / jana kAyA zuddhi air state a fphara vAlako ko vAgazuddhi bhI karanA caahiye| jaise ki kabhI bhI musa se gAlI na nikAlanI cAhiye kyoMki gAlI ke nikAlane se ekato apanA musa apavitra hotA hai dUsare jo usa gAlI ko sunate haiM ve isa prakAra ke apane antakaraNa se bhAva utpanna karate haiM jo usa tree liye suprada nahIM hote / isaliye jaya bolane kA samaya upasthita ho jAya tana madhura bhASI nananA cAhiye / f tathA yaha bAta bhalI prakAra se mAnI huI hai ki sneha aura prApti pUrvaka bhASaNa kiyA huA zabda pratyeka vyakti ko yA karane meM mAMgatA rasatA hai / I * tathA madhura bhASI bAlaka meM pratyeka vyakti prema dRSTi dhAraNa kara letA hai, itanA hI nahIkiMtu usa bAlaka kI rakSA karane meM Tina hojAtA hai /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ anaya vinaya pUpara madhura bhArI pravara thar naa yi nkh, snaan yug y aa m m baa moranA naaye| ima daraga jAnA ki pahana me urat mA sabhApa hAnAhaka ya yAma mo Apa siMgAra paTAdAra bAra unI pUNa sAtA ma ya apanI ninA gira pI lipa pimI aura kA nAma greTara mAyAma angana anucita hai / *mama uma pAra para ma agara pA vidhAma uTajAmariyAmA mehI gaTa yA kimI kA pharokA abhyAma na pAya / mAya homa yAvA bhI viSaya mAtiya zimaga kina ma bhima . prakAra kA mmpy| pira uga samaya ko bhI prasAra vijaya se pAgA paahiye| hAtA gare alpa yA madhura bhApI bAta kA svamAya DAlanA caahie| vima prakAra yAgAdiyA paNA kiyA gayA hai. uma prakAra gana-guddhi yA mI yA nA lenA cAhiye / jama mi mAtti mepamI kI napharatI pAhiye yadi kmiA mamaya pAI pantu mAgane para bhI uparagdha nA ho to usa mama pApa yAbhaya hokara prakAra
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 apaza- musa se nikAlane yA kisI prakAra se bhI krodha kA parityAga na karanA ityAdi kriyAe~ bAlakoM ko kadApi nahIM karanI caahiye| kyoMki isa prakAra kA svabhAva yadi paDa jAyagA taba yaha Ayubhara meM bhI nahIM jA skegaa| sAtha hI bAlako ko yogya hai ki ce mAtA pitA Adi ke sAmane kApi mizyAgraha se vastu kI prApti karane kI ceSTAe~ na kara aura sAtha hI isa bAta kA bhI dhyAna rakheM ki jaba praye padArpa mAne yogya apane ghara se upalabdha ho sakatA hai - no phira kyoM nAnAdi se lAkara khAne kAsabhAva ddaale| kyoMki prAya denA jAtA hai ki pAjAgadi ke pake hue padArtha ghRtAni - kI guddhi na hone ke kAraNa me rogAdi kI utpatti kA kAraNa bana jAte haiM jisame eka yAra kA bigar3A huA svAsthya bahuta cirakAla ke pazcAt ThIka hone kA kAraNa bana jAtA hai / ___ tara bAjArAdi kA khAne kA svabhAva haTa jAyagA taba vyartha vyaya aura vyabhicArAdi bahuta se kukRtyoM se bhI bacane kA saubhAgya prApta hojAyagA / - putra-pitAjI | yaha to Apane madAcAra ke ihalaukika ke niyama banalAye haiM jinake pAlane se prAya zArIrika dazA ThIka raha satI hai|, ana Apa una niyamAM-kI
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 zikSA kIjiye ki jinake pAlana se donoM loka sukha kI prApti hojAtI hai / 7 pitA - mere parama priya putra 1 aba maiM tumase unhI niyamA < kA varNana karatA hai ki jinake pAlane se donoM loka meM 1 zAMti milatI hai / "" 3 pratyeka bAlaka ko sAta vyasanoM kA parityAga karanA / cAhiye kyoMki vyasana nAmahI kaSTa kA hai so sAta kAraNa kTa ke una hone ke batAye gae haiM jaise ki - - 1 juvA - kisI prakAra kA bhI juA~ na khelanA cAhiye / kyoki isakA phala donoM loka meM tu khaprada kathana kiyA gayA, hai| tathA isI loka meM juArI kauna se kaSToM kA sAmanA nahIM karatA ? arthAt sabhI kaSTa juArI ko bhogane par3ate haiM ! mo anumAna se anumeya kA jJAna ho jAtA hai / ata nisakA phala jahA para tu samada hI dina rahA hai to phira vaha paraloka meM surve kisa prakAra mAnA jA sakatA hai / - tathA juArI kauna se akArya karane kI ceSTA nahIM karatA anaNya juA~ kApi na melanA cAhiye / , sAtha hI isa yAna kA dhyAna bhI raksA jAya ki * zrITAoM ke melane se kevala samaya hI tyartha jAtA sela na khelane caahiye| jaise ki copaDa, tAsa, sAra ho .
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ I Found 139 pAsAdi / kyAki inake selane se samaya to vyatIta atyata - hAnAtA hai paraMtu lAbha kucha nahIM hotA / I mAsa - nina padArthoM ke sAne, se nirdayatA bar3hatI ho aura anAtha prANi apane priya prANoM se hAtha dho baiThate ho isa prakAra ke padArtha bhakSaNa na karane cAhiye / " kyoMki yaha bAta bhalI prakArase mAnI huI hai ki mAsA'hArI ko dayA kahA hai ? ' tathA mAsAhAra rogoM kI vRddhi bhI 3 de karatA hai aura na yaha (mAsAhAra) manuSya kA AhAra hI hai / 1 hai "kyA jo pazu mAmAhArI haiM aura jo pazu ghAsAhArI f haiM tathA pazu manuSya ke zarIrAvI AkRtiyoM meM vibhinnatA pratyatha dilAI paDatI hai / so mAsa kA AhAra kadApi na karanA 1 1 ! 7 cAhiye / ? 3 zikAra niraparAdhI jIno ko mArate phirate rahanA kyA yogyatA kA lakSaNa hai ? kadApi nahIM / isaliye zikAra na selanA' cAhiye / ' itanA hI nahIM hAsI yA kautuhala ke bIbhUta hokara bhI kisI jIva ke prANa na chInane cAhiye / 1 3 putra - rivAjI | jo apane vastro yA kezoM meM jU Adi jIva 1 " paDa jAte haiM to kyA unako bhI na mArA cAhiye 2 of be -- pitA putra H / unako bhI na mAranA cAhiye / 5 + 71
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 putra-pitAjI ghe jIva to hama dukha dete haiM phira unheM kyoM na mAranA caahiye| pitaa-pug| ve jIva apanI asAvadhAnI ke kAraNa sa hI prAya usanna hote haiM to bhalA yaha vidhara kA nyAya hai ki pramAda to Apa kareM aura daDa, una jIvoM ko ! isase svata siddha hai ki yadi saya kAma sAvadhAnatA pUrvaka kiye jaoNya to jIvoptatti bahuta hI palpa hotI hai| isaliye jU Adi jIyoM kA kadApi na mAranA cAhiye / paratu yatna pUrvaka jisa prakAra unake prANoM kI rakSA ho sake umI prakAra anya vakhAdi meM unheM rakha denA cAhiye / putra --pitAjI / jU Adi ke kahane se maiM yaha nahIM, samajhA ki Adi ke rahane se ApakA kauna * se jIvoM me sabhyandha hai? pitA-putra Adi ke kahane meM yAvanmAga sajIva hai| una mamoM kA gRhaNa kiyA jAtA hai| mo niraparAdhI kimI bhI jIva ke jAnakara prANa na chInane caahiye| kyAki japa dayAyukta bhAva yane raheMge tava prANI mayiza aura sadAcAra se vibhUpita hotA huA apane aura parake palyANa karane meM mamartha ho jaaygaa|'
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra yadyapi zikAra ( AseTa ) zabda banacArI jIvoM ke hI loka rudi ma vyavahRta hotA hai kiMtu kisI bhI jIva ka prANoM kA ucchenna karanA isI karma meM ginA jAtA hai / x S 1 hai 1 ataeva siddha huA ki zikAra na selanA cAhiye | 4 madya madirA pAna karanA bhI ayogya kathana kiyA gayA hai kyA yAvanmAtra mAdaka dravya haiM ve saba mabuddhi ke vidhvasa ke hatu hI mAne jAte haiM / ataeva muyogya vyaktiyoM ko yogya hai ki ve mAnaka dravyoM kA kadApi sevana na kareM / - F c maMdirA pAna ke doSa loka meM suprasiddha hI haiM / bhAga carasa, namAkhU, sigareTa sigAra Adi yAvanmAna tamoguNI padArtha haiM na sevana karanA donoM loka me du khaprada mAnA gayA hai / kyoMki isa loka meM ina ke sevana se dhana kA nAza tathA upacAra kI pravRtti dekhI jAtI hai aura paraloka meM nikRSTa kamoM kA phala du khaprada hotA hI hai / } ataeva yAvanmAna tamoguNI aura mAdaka dravya haiM unakA vinApi na karanA cAhiye / ' $ 5 vezyA - jisa prakAra jagata meM mAdaka dravya hAni karate dikhAI dete hai ThIka usI prakAra vezyA saga bhI ise Doka se meM du samada mAnA gayA hai|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 tathA yaha yAta bhI bhalI prakAra me,mAnI gaI hai ki jo vyakti paizyA saMga karate haiM unakI pavitratA aura sadAcAralA sarvathA naSTa ho jAtI hai| sAthahI ye nAnA prakAra ke roga bhI usa sthAna se le Ate haiN| bahuta se vyaktiyoM kA jIyana bhI kaSTa-mayI ho jAtA hai aura phira ye apane pavitra jIvana meM bhI hAtha dho baiThate haiN| ___ apa vicAra isI bAnakA karanA hai ki jaba unakA! pavitra pIyA yaizyA saga se isI loka meM kaSTamaya hotA hai, no bhalA pararoSa ma ye susamaya jIvana ke bhogane ghAle kara, mAne jA sakte haiN| ataNya vaizyA saga padApi na karanA caahiye| parastrI maga-jima prasAra vaizyA maga donoM loka ma du sama mAnA gayA hai ThIka usI prakAra parastrI saMga bhI donoM loka meM kaSTa denevArA mAnA gayA hai| isake sagA pariNAma sarvA suprasiddha hai tathA paranArA sevI ko jina 2 pya kA mAmanA karanA par3anATa janatA meM bhUle hue nahIM hai kyAni rAjyakIya dhArAe inhI pApoM ke sevana karane bAloM ke liye banAI gaI hai| sAthahI zAmrA meM paradArA mevA kI gani narakAri pratipAdana kI gaI hai / ataeva vidhA zIla vyAkayA ko yogya hai ki kApi ukta vyamana kA maga na kreN| utta' vyamana kA /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 7 caurya karma - binA AtA 'kimI' kI vastu ko uThA lenA use hI corI karma kahate haiM / mo isakA pariNAma sara loga jAnate hI hai / atana virnA AjJA kisI bhI + # padArtha ke uThAne kI icchA na karanI cAhiye / 11 sAtha meM isa bAta kA bhI dhyAna rakhanA cAhiye ki jaba apane sAtha ma vastu kA mayoga hai to bhale mahasroM hI nighna upasthita kyoM na hojAya tadapi usa padArtha kA sayoga avazyameva mila jAyagA / kiMtu jaba apane bhAgya meM padArthoM kA mayoga nahIM hai to phira caurya karma se kyA phala milegA ? arthAta kaSTa | ataeva svakIya puNya aura pApa ke phaloM kA vicAra kara ukta vyasana me nivRtti kara lenI cAhiye | ataeva he putra / ukta kathana kiye hue sAta hI vyasanAM sa pratyeka prANI ko pRthaka rahanA cAhine jisame honoM loka meM sukha kI prApti ho sake / } 7 putra - pitAjI, vANI kaisI bolnI cAhiye ? * pitA - he purA / vANI sadA mIThI aura satya bolanI cAhiye / putra pitAjI / satya vacana bolane ma kisa guNa kI prApti 1 + 17 hotI hai ? { pitA-putra bha | satya ghoTane se eka to AtmA kA hRdaya tA hai dUsare chala A kriyAoM meM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AtmA paca jAtA hai tRtIya satyavAdI AtmA kI. devatA bhI sevA karate haiM aura loka meM unakI pratIta (vizvAsa) hojAtI hai / ataeSa madA satya sUcanA gholanA caahiye| putra-pitAnI / bhAiyoM ke sAtha paraspara bartAva kaimA rakhanA cAhiye / pitA-mere priya munu ! apane bhAiyoM ke mAtha parassara prema pUrvara yatAva rakhanA cAhiye / parassara IrSA va asUyA kadApi na karanA cAhiye / jaba koI sama' kaSTa kA upasthita hojAya taya paraspara sahAnubhUti dvArA uma samaya po vyatIta karanA cAhiye / kyAvi yaha bAta bhI prakAra se mAnI huI hai ki jaya kA kA mamaya upasthita hotA hai taba paraspara keza meM uptana ho jAyA karatA hai kiMtu jara prema paraspa rahatA hai tara yaha kaSTa bhI kaSTa dAyaka pratIta naI hotaa| mo imame siddha huA ki bhAiyoM ke sA paraspara prema se dhartanA caahiye| putra-pitAnI mitrA ke sAtha phima prakAra vartanA cAhiye pinA--putra / mitratA prAya sAdharmI yA madAcAriyo' mAya hI honI cAliye aura usake mAtha premA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ -,145 * vartanA cAhiye tathA jisa prakAra mitraMtA paraspara raha / sake nasI prakAra vartanA caahiye| ye bAta bhI dhyAna meM rakhanI cAhiye lobhIaura kAmI mitratA kabhI TrbhI nahIM vaha mattI Pre I mir putraH pitAnI kyA mitra para vizvAsa rapanA cAhiye . . yA nhiiN| pitA-putra vinA-vizvAmA kiye yaha mitratA-hI kyA hai / i, yaa, vizvAmA sAmamaya taka na honA cAhiye javataka mitra kI parIkSA nahIM kIgaI tathA umakA paricaya ... bhalI prakAra se nahIM kiyA gyaa| paraca jaba vaha 4. parIbhA meM mamuttIrNa ho cukA hai phira vaha vizvAsapA - avazya meva vanagayA hai.ic arr . tamA isa bAta kA sadaiva dhyAna rakhanA cAhiye ki mitratA svArthatyAga kara hI raha sacI hai aura nisvArtha silanA Ayu papyaMta raha maktI hai| apane kiye hue praNa kA pAlana karanA hI supuruSoM kA lakSaNa hai / " " * - - - putra-pitAjI / dharmapatnI - ke mAtha krima prabhAra partanA -~,yAhitre - E F THE pitA-putra dharmapatnI ke sAtha mAMga aura prema pUrvaka jima prakAra svagRha ma keza upana
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ * na ho jAye usI prakAra yartanA pAhiye / vivaadd| ke samaya jo ghara aura kanyAo kI paraspara pratijJAe kI jAtI haiM una pratijJAoM kI sAvadhAnatA, pUrvaka pAlana karanA caahiye| sAtha maiM isa bAta kA, bhI vizeSa dhyAna raksA jAya ki japa meM svadharmapatrI, ko kadAcAra se bacane kI vipeza ceSTAe karatA, rahatA hai to phira mujhe bhI usa kadAcAra se pRthaka rahanA cAhiye kyioMki jaba merA' sadAcAra TII hogA sapa usakA prabhAva merI dharmapatrI para avazyameva pddegaa| / / / ataeva niSkarSa yaha nikalA ki svadharmapatnI ke sAtha mayAdA yA pramANa pUrvaka hI vartanA cAhiye / tathA jisa prakAra paraspara deza vA svacchatA na ghaDhane pAya usI prakAra pavanA paahiye| putra-pitAjI ! matatI ke sAtha kisa prakAra banA caahiye| pitA -mere parama priya ptr| apanI satati ke mAdha prama vartanA caahiye| paratu isa bAta kA dhyAna avazya meya rakyA jAya ki jisa prakAra apanI bhatari phadAcAra meM praviSTha na hojAya usI prakAra mujha puruSa po unake sAtha partanA yogya hai| paratu apane pira pura yA kanyAA ko kabhI bhUlakara bhI gAlI,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtha Amanita na karanA caahiye| kyoMki jaba unako gAlI se sambodhita kiyA jAyagA taba unakA bhI usI prakAra kA svabhAva paDa jAyagA jisakA / pariNAma atima dumya prada pratIta hogaa| arthAta phira usa puna vA putrI ke svabhAva se parama dusita mananA paDegA / putra -pitAjI / jo apane sambandhI jana haiM unake sAtha ..kisa prakAra kA vyavahAra rakhanA cAhiye / pitA-putra / unake sAtha sadvyavahAra rakhanA cAhiye / yadi una . sambandhIjanoM para koI vipattikAla upa17sthita hojAya to yathAzakti aura yathA samaya unakI mahAyatA karanI caahiye| kiMtu yaha bAta dhyAna ma avazya rakkhI jAya ki sahAyatA apanI zaktI - anusAra karate hue phira unameM vaimanasya bhAra utpanna ___ - na kiyA jaay| putra -pitAjI ! apane [gaNa ] birAdarI ke sAtha kima prakAra yartanA cAhiye-- / - pitA-putra | gaNa ke sAtha paraspara sahAnubhUti ke sAtha bartanA pA .. gaNavAsI kisI bhAI para hogayA ho to usa samaya
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ tec sahAnubhUti dvArA usakI rakSA karanI cAhiye kyoMki isa prakAra karane se gaNa ke bala kI vRddhI hotI hai aura sahAnubhUti dvArA prema' mAtrA bhI baDhe jAtI hai jisake kAraNa se phira sarva prakAra kI vRddhi hotI rahatI hai } putra - pitAnI / baDA kauna ho maktA hai ? or you { pitA - he puna / jo sarva prANI mAna ke sAtha prema karatA hai vaha saba se bar3A hotA hai arthAta vaha saba vA pUjanIya hojAtA hai| tathA vyAkaraNa zAstra meM likhA hai ki svarNIya varNa hI dIrgha hotA hai natu anya varNIya / jaise ki yadi a a do svara eka sthAna para ephana hojAya taba donoM ko milakara eka dIrghAkAra hotAtA hai ! isI kAra ikAra aura nakArAdi varNoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / so he putra / isa kathana se yaha zikSA upaya 1 hotI hai ki svajAti prema se hI vRddhi pAsaktI hai| 6. 1 pitA - puna - pitAjI / apane sahapAThiyoM ke sAtha kima prakAra se na rakhanA cAhiye / 4 T I putra || apane sahapAThiyoM ke sAtha sadAcA prema pUrvaka partanA cAhiye / ^ ta
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 vizuratA, droha,bhASa, va asUyAdi avaguNa kvApi 1 vartAna meM na lAnA cAhiye / kintu jisa prakAra 1 farara aDhatA jAya usI prakAra unake sAtha vartanA yogya hai / / - }}, * / 7 T I putra - pitAjI apane adhyApakoM aura mahopAdhyAyoM ke mAtha kisa prakAra bartanA cAhiye ? 1 ? I w 2 PM pitA-putra | apane adhyApakoM aura mahopAdhyAyoM ke sAtha vinayapUrvaka vartanA cAhiye aura paThanAdi kriyAoM, 14++ *** ke viSaya meM unakI AjJA pAlana karanI cAhiye 1 } itanA hI nahIM kintu unako vidyA guru vA zilpA 5 } cArya samajhate hue unakI mana, vacana aura kAya t F } tathA dhanAdi dvArA unakI senA ( paryupAsanA ) F karanI cAhiye / aura unake prati apanI kRtajJatA prakaTa karanI cAhiye | 15 { purA:- pitAjI " yAvanmAna apane sambandhI haiM ' yA bhaginI aura bhrAtA hai unake sAtha kisa prakAra vartanA cAhiye / setsu # hai yA hai huA hai upalab pitA - pyAre puna / yAvanmAna svakIya sage sambandhI haiM unake sAtha premapUrvaka aura yoga se bartanA cAhiye / paraspara +
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ saphalatA dekhI jAtI hai tathA unape phapToM ke samaya sahAnubhUti bharI prakAra se disarAte hue ahiMsA dharma kI prabhAvanA bhI pI jAmaki hai / ataeva siddhAta yaha nikalA ki ucita vyavahAra rakhate hue sarva kAryoM kI saphalatA bhalI prakAra se kI jA satI hai| puza-pitAnI ! janatA ke sAtha kisa prakAra se partanA pAhiye pitA'---puna deza yA pAlake jJAna ko bhalI prakAra rasate hue janatA ke mAya prema yA moA pUrvaka yatanA cAhiye parantu mizyA chaTha yA phadAmaha kadApi na karanA cAhiye kyoki jo roga deza ke pAla ke jJAna ko bhalI prakAra se nahIM jAnate vA kadAgrahI haiM ve kadApi jAti yA dhImati nahIM kara sro| ataNya siddha huA ki mithyA haTha ko choDakara kevala deza kAlajJa bananA cAhiye / putra-pitAjI / savidhA kise kahate haiM ! pitA--jima vidyA ke paDhane me padAyoM kA ThIka 2 podha hojAya / putra-pitAjI padArthoM ke ThIka 2 yodha ho jAne se phira kisa guNa kI upalabdhi hotI hai ?
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA:-putra | padArthoM ke ThIka 2 bodha hojAne se phira tIna guga kI prApti ho jAtI hai| ! putraH- pitAjI va tIna guNa kauna 2 se hai ? kyoMki mai unako sunanA cAhatA hU~ ! Meng T 1 pitA - 6 mere parama priya sunu / yadi tU sunanA cAhAto he yo tU muna / jAnane yogya padArtha tyAgane yogya padArtha aura dhAraNa karane yogya pArtha bodha hojAtA hai / < aa 1 f puna, pitAjI | maiM ina tInA kA svarUpa vistAra pUrvaka -- sunanA cAhAtA huuN| L ina padArthoM kA t Rs } -putra tuma do phira kabhI raata milane para inakA vistAra pUrvaka svarUpa sunAumA paraMtu aba mama pUrva hI inakA svarUpa sunAnA cAhatA hu mA~ tU yA dera sun| jIva jara abhIva tathA ina tIna pArthI ke svarUpa ko mAmAti nAnanA caahiye| kyoMki jaba inasa suren jAya atmA samyaktva se yukta jAtA hai| ata ye tInoM pArtha jJeya-jAnane dAgya kathana kiya gaye hai| paratu pApa Azraya aura tyApana yogya hai| ( L n
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 saphalatA dekhI jAtI hai tathA upape kaSToM ke samaya sahAnubhUti bhalI prakAra se dilAte hue ahiMsA dharma kI prabhAvanA bhI kI jAsati hai / ataNva middhAta yaha nikalA ki ucita vyavahAra rakhate hue sarva kAryoM kI saphalatA bhalI prakAra se pI jA sakI hai / 1 putra pitAjI / jAtA ke sAtha kisa prakAra se vartanA cAhiye ? pitA-putra / deza yA pATa zAna ko bhI prakAra rasate hue janatA ke mAtha prema thA yoga pUrvaka vartanA cAhiye parantu mithyA haTha thA kadAmaha kadApi karanA cAhiye kyoMki jo loga deza ke pAla jJAna ko bhalI prakAra se nahIM jAnate yA padAmI haiM ve kadApi jAti yA dharti nahIM kara sake ataeva siddha huA ki mithyA chaTha ko choDakara pevala deza karee bananA cAhiye / - putraH-- pitAjI / savidyA kise kahate hai ! pitA - jisa vidyA ke paDhane se padArthoM kA ThIka 2 bodha hojAya ! putra - pitAjI / padArthoM ke ThIka 2 bodha ho jAne se phira kisa guNa kI upalabdhi hotI hai ?
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA-putra pahAga ke ThIka bodha hojAne se phira tIna - guru kI prApti ho jAtI hai| " putra-pitAjI / ve tIna guNa kauna 2.se haiM. 1 kyoMki maiM - unako sunanA cAhatA hU }, , , . pinA- mere parama priya sunu / yadi tU sunanA cAhAnA hai Tho na suna / jAnane yogya padArtha, tyAgane yogya , padArtha aura dhAraNa karane yogya, ina padAyoM kA . gadhArtha yoSa hojAtA hai| / - puSa - pitAjI ! maiM ina tInoM kA svarUpa vistAra pUrvaka sunanA cAhAvA huuN| pitA-putra ! maiM tuma ko phira kabhI avakAza milane para isakA vistAra pUrvaka svarUpa sunAugA paratu aba vo me sakSepa pUrvaka hI inakA svarUpa sunAnA cAhatA hUM so t dhyAna dekara suna / jIva aura anIva tathA purUpa karma ko ina tIna pAyoM ke svarUpa ko bhalI bhAti jAnanA cAhiye / kyoMki aba inA yAyaM mAna hojAyagA taba almA samyaktva se yukta hotA hai| ataev ya tInoM padArtha jJeya-jAnane yogya kathana kiye gaye haiN| paratu pApa Azva aura zya ye tInoM padArtha tyAgane yogya haiN| kAraNa ki
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa karma aura Apa pimadhe dvArA pApa kamoM kA Agamana ho tathA papa jimasa Ama karmA * me bhIra nArayata kapa donApa ye sInI pA' tyAgane yogya jima kA Agamana ' pada hogAya ayAt samyara aura nirA nimame kama bhaya kiye jAma aura mora nIno pArSa dhAraNa karana yooya haiN| 'imaliya mAvidyAoM dvArA ukta padArthoM kA aba karanA cAhiye jisameM AramA apanA pamyA bhI kara ske| sune -pitAyI / pAhA pAyA zo bhagRhasthAza ___ yA pAlA bhI gA"" "" pitA-putra muni se kArya kiyA huA gadhAzrama kA mundha pUrvaka niyoha ra mgaa| " putr-pitaajii| ye bhI muho mamatA, bIjiya mi yumi - pUrvaka rima prakAra gRtsyAyama pA pArana piyA , -jAgatA hai| pitA-putra mina jina pAmA meM adhika himAdi priyAga gaganI unA aura anAdara yA parityAga para ' gRhasthAzrama supa pUrvaka nirvAha kiyA jAmatA hai| me vidazI bAhAra, svadezI auSadha aura
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 svadezI vaipAdi dvArA muruM pUrvaka nirvAha karate hue Li gRhasthAzrama ke mukha pUrvaka jAsa haiM niyama pAlana kiye T w K putra - pitAnI / Daka tInoM ke artha mujhe samajhA dIjiye 1 1 1 pitA - puna | dhyAna dekara muna / ' he mere paramaM priMya puna 1 1 - jisa deza ke jala, vAyu aura padArthoM ke prayoga se zarIra kI utpatti hotI hai phira prAya usI deza ke svaccha parAyoM ye sevana (AhAra) se zarIra kI 4 - 1 'sauMdarya' tathA ' le kI vRddhi sukhakara hotI isaliye svadezI' padAthoM ke AhAra se apane zarIra 'kI rakSA karanI cAhiye / sAtha hI ' jina padArthoM ke * Asevana se kSaNa mAna to mula pratIta hone lage A + parantu unakA aMtima pariNAma hitakara na hove to ve padArtha svadeza meM utpanna hone para bhI sevana ke yogya "nahIM hai / jaise ki uSNa kAla me bahuta se loga * pAnI ke barpha kA sevana karate haiM so isakA sevana donoM prakAra se ayogya pratIta hotA hai jaise - jana dharmazAtroM ke niyamoM kI ora vicAra kiyA jAya taba bhI isakA sevana karanA yogya pratIta nahIM hotA kyoMki dharmazAstra jala ko hI jIva mAnatA hai| jana jala kA piMDa sevana kiyA gayA tana to ka 1 vizeSa hiMsA vA kAraNa banagayA isaliye isakA sevana karanA yogya nahIM hai / '
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 tathA dUsare jina auSadhiyoM ke prayoga se jala jamAyA jAtA hai ve auSadhiyA rogoM ke nivAraNa karane meM sahAyaka pe mivAya nahIM hotIM ataH isake sevana se kSaNamAtra ke suma kisI prakAra se bhI zAMti kI prApti nahIM hotii| isIliye sujha puruSoM ko yogya hai ki ve isakA sevana kApi na kara 1 1 isI prakAra soDAvATara kI zIziyoM ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| inakA sevana bhI mukhya prada nahIM dekhA jAtA kyoMki rukSa padArthoM ke sevana se mana kI zuddha vRttiyA nahIM raha saktI / jaba manakI vRttiyAM ThIka nahIM rahIM to batalAiye phira kaunasA dusa hai jo phira anubhava nahIM karanA paDatA ? isI prakAra videzI sADa, videzI ghRta ityAdi aneka prakAra ke padArtha haiM jo bhakSaNa karane ke liye svadeza meM upasthita haiM una saba se bacakara svadezotpanna satoguNayukta Arya AhAra dvArA apane pavitra zarIra kI pAlanA karanA cAhiye / jaise ki klpanA karo ki eka vyakti pavitra godugdha ke dvArA nirvAha karatA hai aura eka madirA pAna dvArA apanA pavitra jIvana vyatIta karanA cAhatA hai so isakA pariNAma pAThakoM para hI choDate haiM ki ve svayaM nirNaya kareM ki kisakA jIvana sukha pUrvaka vyatIta ho sakegA ?
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 ataeva siddha huA ki Arya aura bhakSya AhArAdi ke - sevana se sukha pUrvaka zarIrAdi kI rakSA aura dharma kA pAlana kiyA jAtA hai / 5 jisa prakAra Arya aura bhakSya AhArAdi dvArA dharma purvaka nirvAha hosaktA hai ThIka usI prakAra svadezI aupara ye menUna kI bhI atyaMta AvazyaktA hai / kyoMki jisa prakA svadegI AhAra zarIra kI rakSA meM upayogI mAnAgayA hai ThIka usI prakAra svadezI auSadha bhI zarIra kI rakSA meM marama upayogI kathana kiyA gayA hai| kAraNa ki jima deza ke ja vAyu ke sahAre jIvana vyatIta kiyA jAtA hai ThIka usI deza me utpana hue auSadha bhI zarIra ko hitakArI mAne gae haiM / pratyakSa meM dekhA jAtA hai ki svadezI auSadha ke ninA videzI auSadha ke sevana se bhakSya aura abhakSya tathA pavitratA aura apaniyatA kA bhI viveka nahIM raha saktA / thA savathA mAya mUla me roga kI nivRtti bhI ve auSadhi nahIM kara saktI / isI kAraNa se prAya jisa prakAra auSadhiyA ghaDhagaI haiM usI prakAra roga bhI vRddhi ko prApta hote jA rahe haiN| r kyoMki svadezI bhojana hI pramANa pUrvaka kiyA huA rogoM ke zAnta karane meM samarthatA rakhatA hai / to bhalA phira svadezI auSadhi kA to kahanA hI kyA hai ?
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 tathA jo loga rogI ko balAtkAra meM bhojanA kriyAoM ke krAne kI peThAra karate haiM ve baDI bhUra karate haiM / kyoMki unake manameM yaha yAta pasI hotI hai ki rogI ko kucha sA lene se zakti AjAyagI paratu ve isa yAta kI ora dhyAna narI dete ki jaya rogI ko zakti AjAvegI to phira kyaroga ko patti nahIM AyagI arthAta avazyameya aaygii| __ arthAt jo roga dasa dina ma gAta hotA hogA yaha mAma bhara meM bhI zAta ho yA na ho| isaliye gega kI dazA meM upagrAma pharANa atya rAmaprada mAnA gayA hai tathA upavAma ciriratAta prathoM meM upayAmAdi piyAoM kA paTA mahAtma vipalAyA gayA hai / baDe se yaha roga bhI bahuta se rogiyoM ne upavAsAvi dvArA gAta kiye haiN| __ atAva lepa kA sArAza itanAhI hai ki vizeSa auSadhiyoM ke vaza na pahate hue pecara upavAsAdi dvArA hI, rogako zAta kara lenA cAhiye / jisa prakAra svadezI opadhI hitakara hai ThIka usI prakAra svadezI cepa kI mI atyata AvazyaktA hai kyoMki svadezI vasa sapano zuddha hotA hai aura dUmare parane ma videzI ghala kI, apekSA meM adhika samaya pazyeta cala malA hai|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 F - kyoMki bahuta me vidvAnoM kA kathana hai ki videzI vatrI bahuta me apani padArthoM kA prayoga kiyA jAtA hai / meM ta tatat an or refer padArthoM kA prayoga nahIM kiyA jAtA tathA svadeza kA vyaya bhI nyUnatara hotA hai prataeva he mere pyAre putraM / svadezI vepa yA svadezI vastuoM kA deza hita ke liye avazyameva prayoga karanA cAhiye / 1 kyoMki vidvAnoM kA kathana hai ki jima vyakti kA svadezI se prema nahIM hai, vaha vyakti svabhUmi kA zatru mAnA tA hai| tathA yadi pavitra jIvana banAnA cAhate ho vA sAdhA sIvana vyatIta karanA cAhate ho tathA deza vA dharmakA abhyudaya Ahate ho to svadezI padArthoM kA sevana karanA cAhiye / - pitAjI / yadi svadezI padArtha kimI prakAra kI majAvaTa na kara sakeM to kyA phira videzI padArthoM kA bhI sevana na karanA cAhiye ? 1 petA -- mere parama priya puna nirvAha karane meM to koI padArtha bAdhAjanaka nahIM mAnA jAtA / kintu kI pUrti ke liye svadezI yA videzI padArtha tRSNA koI bhI apanI sAmarthyatA nahIM rasatA / tathA jaina zAstroM ke dekhane se nizcita hotA hai ki chaTThe dikhata
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA dezAvagAzika prana kA mukhyopadeza sadegI, padArthoM kA mepana paranAhI hai| atAva sarva suru, janoM ko yogya hai ki ve sabara grata ke Azrita , hokara svadezI padArthoM ke sepana meM apane jIvana ko pavidha yanAya nimase mugati ke, adhikArI , yana jaaye| sAthahI isa bAta kA bhI dhyAna rahe ki nisa deza meM nisakA janma huA hai umI deza kA usake liye prAya jala vAyu Adi hitakara hote haiN| ata pratyeka vyakti ko yogya hai ki vaha apane uptanna hue deza ke sambandha kA yathAvidhi pUNa upadeza yA dhyAna rkse| pATha caarhroN| kuprthaaeN| priya mitroM / sumAga meM calane se hI pratyeka prANI mukhoM kA anubhava kara mattA hai / jisa prakAra dhUmra zATI (relagADI) ( vAppa zakTI ) samIya rayA (lena ) para caratI huI apane abhISTa sthAna para mukha pUrvaka pahuMca jAtI hai, Thora usI prasara jo vyakti sumArga para calatA hai yaha muma pUrvaka nirmANa mArga para ArUDha ho hI jAtA hai|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi vaha dhUma zaTI svagamana sthAna se spalita ho ___ ara tara yaha apanI vA jo usapara, Amda ho rahe haiM una muvoM kI hAni karane kI kAraNIbhUta bana jAtI hai| isI prakAra jo vyakti kumArgagAmI 'hotA hai vaha apanA yA usake anukaraNa karane vAloM kA samakA nAza karane kA kAraNabhUta ho nAnA hai| kyoMki kumArga usI kA nAma hai jisapara calane mamaya aneka vipattiyoM kA sAmanA karanA par3e / anta meM vipattiyoM meM phasakara vipattirUpa hI honA paDe / mumArga usI ko kahate haiM ki jisapara susapUrpaka gamana urata hue abhISTa sthAna para pahuMcA jAya / ThIka isI prakAra AtmA bhI mumArga para calatA huA svakIya abhISTa sthAna nirvANa hojAtA hai| __ aba prazna yaha upasthita hotA hai ki manuSyoM ke sumArga yA kumArga 'kauna 2 se haiM jinho para calane meM AtmA susa yA du sau kA ThIka 2 anubhara phara saktA hai aura kima prakAra AmA Atma-vikAsa kara sakatA hai| isa prakAra kI zakAoM kA samAdhAna isa prakAra se kiyA jAtA hai ki jisa prakAra sAdhutti meM utsarga vA apavAda mArga kathana kiye gae haiM aura ukta donoM mAgoM ke hokara sAdhu apanA malyANa kara sakta haiM ThIka usI gahasthA ke pratoM meM bhI ukta dono mArga lAgU paDate haiM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ paratu jo donA mAgoM kA ulaMghana kara carate haiM uha kuprathAe, vA phumArgagAmI kahA jAtA hai jaise ki --- vRddha-vivAhaH-gRhasthAzramayAle AtmA gRhamyAvAsameM niyAsa karate hue vivAha Adi sarasAra kiyA hI karate haiN| kiMtu jo anucita yA vyavasthA se viparIta vRddha vivAhAdi hote haiM ve gahasthAzrama ke vidhyamaka mAne jAta hai kyoMki unake dvArA jo 2 vipattiyA~ ghula ma uptanna hotI haiM ye loga kI dRSTI se bAhira nahIM hai / tathA samabhAva dvArA yadi vicAra para dekhA jAya ki jima prakAra eka sATha ' yIya ghara (vRddha ) daza varSIya kumArI ke sAtha veda mamrI dvArA vivAha para prasanna hotA hai yadi isake viparIta sATha varSIya puDhiyA eka dA varSIya kumAra ke mAtha vivAha kare to kyA vaha apane mana meM prasanna na hogI? jima prakAra usa buDhiyA ye vivAha kA loga upahAma karane lageMge to kyA roga uma vRddha ye vivAha kA upahAsa nahIM karage ? ataeva yuddhavivAha jAti, pula va dharma : kA vidhamA hai aura vyabhicAra ke mArga ko sorane vAla hai, isaliye pratyeka vyakti ko imayA prativAda karanA caahiye| isI prakAra jAti dharma ke niyamAvalI ma imaphe virodha ke liye daNDa niyata kara denA cAhiye jisame isakA pratyeka gaNa (birAdarI ) se yahiSkAra kiyA jA sake / kyoMki jaba
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanyA apane yauvana ke patha para pAda ( paga ) rasane lagatI hai dava vaha vRddha apanI paraloka yAtrA ke liye prastuta hone lagatA 6 / sake pazcAt jo usa kanyA kI vA yuvatI kI dazA hotI hai yaha matra ke samakSa hai isaliye usake digdarzana irAne kI AvazyaktA pratIta nahIM hotii| ataeva pratyeka jAti se pRddha vivAha kA bahiSkAra kiyA AnA caahiye| panyA vinAyaH-jisa prakAra vRddha viyAha dharma, jAti yA reza kI hAni karane yAlA ghatalAyA gayA hai ThIka umA prakAra kanyA ninya kRtya mI hAni kAraka kthana diyA gayA hai| jo loga mahA lAlacI haiM ve lobha ke pazIbhUta hokara apanI pyArI panyAno ko becakara ayogya vyaktiyoM ko samarpaNa kara dete haiM jisase una bAlikAoM ko phira nAnA manAra ke kaSToM kA sAmanA karanA paDatA hai kAraNa ki ayogya vyaktiyA samajhatI hai ki hamane yaha padArtha mola liyA hai, isaliye jima prakAra hama cAhe isake mAtha bartAva kara satte haiN| so isI AzA se prerita hokara phira ve una bAlikAoM ke sAtha rAkSamI va paizAcayI vyavahAra karane laga jAte haiM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 164 parantu ve ghAliyA nizcita apane Apako samajhatI huI una paizAcarI yahAroM ko sahana kiye jAtI hai nisA pariNAma dharma yA jAti abhyudaya pe liye atyata yAdhA janara dekhA jAtA hai / ataNya dayA-dharma ke mAnane vAroM ko yogya hai ki isa atyAcAra ko apane : gaNa se gAhira karane kI ceSTAe kare / kyoMki nirAdarI pe mukhiyA imariye hote haiM ki yadi koI vyakti svacchatA pUrvaka koI kAma karane lage to umakA pratiyAda karate hue umo zithita kreN| jaya gaNa ke sthapira isa ora lakSya hI na deM no malA pira gaNonnati yA jAti seyo tathA jAti rakSA kima prakAra raha sattI hai ? , Avazyaka sUna ghe gRhastha 7 ye prata meM , " ke vANijya" ke pATha se zrI bhagavAna ne isa kRtya ko dhamodAna ke nAma se ghatalAkara isake choDane kA upadeza diyA hai / so knyI viSaya se jo 2 doSa dRSTigocara hote hai ve saba ke sAmane haiM / isaliye isa kRtya ko marvathA choDa denA caahiye| purupa vikraya-jima prakAra kanyA vizya mahA pApajanya kRtya hai ThIka usI prakAra bAlaka vikraya yA purupa vikraya bhI pApajanya kRtya hai kyoMki jina doSoM kI prApti kanyA vinaya se hotI hai vahIM dopa puruSa vinaya meM bhI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 | pati hote haiM / ataeve kisI kAraNa ke upasthita hojAne para kA citra vA puruSa nikrya ye kArya na karane cAhiye / bahuna se kArya dharma viruddha hote hue bhI deza viruddha hote| parantu yaha ukta kArya dharma aura deza tathA jAti yadi sabhI ke viruddha hai / isaliye mujJa pumpI ko ina yA kAsanAti se bahiSkAra kara denA cAhiye / 7 off see prakAra ukta kArya sarva prakAra kI hAni karane vAle batalAye gae haiM, ThIka usI prakAra vyartha o bhI hAni karanevAlA kathana kiyA gayA hai / parantu prazna yaha upasthita hotA hai ki vyartha vyaya kise kahate haiM ? isa kAra kI zak ke uttara meM kahA jAnI hai ki "kSetra va vividha dharmapAna kArya pAtra kAma pAtra cati' -- pA' tIna prakAra se kahA jAtA hai jaise ki, dharma pArna, kArya pAna aura kAma pAna / so svarga aura mokSa ke liye dharma pAtra kaMthana kiyA gayA hai / isa loka kI AzA pUrti karane ke liye pAna dAna mAnA gayA hai aura kAma sevana kI vRddhi ke liye kAma pAtra kaMthana kiyA gayA hai| jaise zrI Adi kI shrii| tInoM pAtroM ke atirikta vyaya kiyA jAve to vaha vyartha vyayaM kathaMta kiyA gayA hai jaise ki, vaizyAnRtya, bhADa My great kA avalokna ityAdi sthAnoM meM dhana vyaya karanA vyarthaM vyaya mAnA gayA hai kyoMki jisa prakAra Aud 7
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 bharama ma ghRta DAlA huA vyartha jAtA hai ThIka umI prakAra " ukta sthAnoM meM dhana vyaya diyA huA kimI bhI kArya kI siddhi karane meM mAmarthyatA nahIM rkhtaa| imariye pratyeka vyakti ko yogya hai ki yaha vyartha vyaya karane se bacatA rahe aura sAtha hI dharma, artha, aura kAma ina tIna varga yA yathocita rIti se pAlana karatA rhe| kyAti pramANa se adhika seyana kyei Tu sthAna para hAni ke kAraNIbhUta bana jAte haiN| / / atAva niSkarSa yaha nikalA ki pAnI ke anirikta sarva, vyA vyaya hI jAnanA caahiye| __ sAtha hI vivAha Adi priyA karate samaya jo pramANa yA niyama se adhika priyAe pI jAtI haiM ye marya vyartha nyaya me hI jAnanI cAhiye, kyAki ina saskAroM ke samaya to gaNa ke sthavira hote haiM ye daza yA kAla ke anusAra naye * niyamAM kI gcA karate rahate haiM, jo deza aura kAra ke anumAra ke niyama kArya sAdhaka panajAte haiN| unakA vicAra yaha hotA hai ki ina niyamoM ke patha para dhanADhya vA nidhana susa pUrvaka gamana kara mAge jisase kisI ko bhI bAdhA upasthita na hogii| jisa prakAra, rAjamArga, para,,sarva vyakti sugya, pUrvaka gamana kara makte haiM aura gamana karate rahate
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 hai ThIka usI prakAra niyamoM ke pathapara bhI marya gaNavAmI calata rahate haiM / parantu kmiI vala yA mada ke Azrita hokara una niyamoM ke pAlana karane kI paravAha na karanA tathA una niyamoM ko chenna bhedana karadenA yaha yogyatA kA lakSaNa nahIM hai| isaliye pratyeka vyakti ko yogya hai ki vaha deza kAla kA TIka jJAna rasate hue vyaya ke ghaTAne kI ceSTAe karate rheN| tathA una niyamoM ke chinna bhinna karane kI ceSTAe kadApi na kreN| tathA yaha gata bhalI prakAra se mAnI huI hai ki jo padArtha pariNAma pUrvaka sevana kiye jAte haiM ve kisI mAra kI bAdhAe upasthita nahIM karate / kiMtu jo pariNAma se bAhira sevana karane ma Ate haiM ve pisI prakAra se bhI musapada nahIM mAne jAsakte / jisa prakAra pNa kAla me pariNAma se sapana kiyA huA jala, Ayu kA marakSaka hotA hai ThIka usI prakAra pariNAma me adhika sevana kyiA huA Ayu ke zrA kA kAraNa bana jAtA hai| isI prakAra pratyeka pAka vipayaM meM jAnanA caahiye|' vyartha vyaya usI kA vAstava ma nAma hai jo sAsArika lihi yA vArmika kAryoM kI siddhi ke vinA kiyA jAya / - 4 yadi aisA kahA jAya ki jara hemA rAni ke samaya nRtyAdi ko dekhate haiM to kyA unake dekhane se hamArI kA siddhi nahIM huI hai| avazya huI hai| kyoMki jogI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhane kI abhilA bhI usakI pratito avazya hogAI ima kA pe uttara meM pRhA jAtA hai ki usane nAma pracAra ke mana ma malpa utpanna ho jAyA karate hai TE yahata meM mAnya prAya: azubha hote hai aura sAtha hai? pamAcAra dI aura paga par3hane gaganAtA hai itanA hI nahIM , yaduta bhI anabhita AtmAe phira mArga meM gagana yagna pAI pAnAtI hai| isariye aya vicAra para degAAya mo ra ! nRtya meM dabane meM jo dhana pA vyaya kiyA thA pAvita kAma meM AyA ? ata nimameM sAmArika yA pAramArthika ko 91 mI middhi na ho, peyala idriyoM ke hI tRpni parane yA mArga hai| umI po dhyadhyaya pahA jaataa| pAste aisI kriyAoM meM pacA caahiye| mRtara mambAra ke pazcAt bhojana ( mosr)|nis prakAra, tyAdi iMdriyoM kI riza ke kAraNa vyartha vyaya meM varNina, diye gaye haiM ThIka usI prakAra pahuta se loga bhUtaka saskAra, yA usake pazcAta mRta mahotsava ke rUpa meM jImanavArAdi / kiyA parate haiN| ye priyA bhI ayogya pra zAmavihIta hone se iyartha vyaya karane meM mUla kAraNa mana. jAtI haiN| jaise ki japa phisI kI mRtyu hotI hai saba asake viyoga kA dumA prAya sambandhIjanoM ko hotA hI hai| hA, itanA vizeSa avazya hai ki jisa prakAra kI mRtyu usI prakAra kA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 vikA yaha honA svAbhAvika bAta hai / jaise ki ekato yuvA puruSa kI mRtyu huI aura dUsare eka 90 vA. sau varSa ke puruSa kI khuii| patu mRtyudharma samAna hone para bhI avasthA ke , kAraNa se niyoga meM vibhinnatA anuzya desI jAtI hai / Ty loka se likhanA paDatA hai ki usa vibhinnatAne laukika maiM aura hI rUpa dhAraNa kara liyA hai, jaise ki - yuvA kI, mRtyu samaya anya niyoga aura vRddha kI mRtyu samaya atyata pramoda +3 jJa 5 nA hI nahIM kiMtu upahAsyAdi ke vazIbhUta hote hue uma i ke gara kI durdazA dekhane meM AtI hai / koI chajja (sUpa 1 phUTA Dhola bajAtA hai, koI, asabhya gIta gAtA hai, koI ! zarama nAcatA hai ityAdi kiyA karate hue usa vRddha vo bar3e kaSTI ke sAtha mRtyu saskAra ke sthAna taka pahuMcAte haiM / phira abhi-sarakAra ke samaya me bhI usake zava kI durgati kI jAtI hai to bhalA bicArane kI bAta hai ki kyA ye niyAe Arya puruSoM ke liye lajjAspada nahIM hai ? avazyameva haiM / tathA kyA ina kriyAoM ke karane se koI yogyatA pAI jAtI | kadApi nahIM | f 6 / H 1 su 4 T "araNya isa prakAra kI kriyAoM kA parihAra avazyamena ke netAoM ko karane yogya hai / tathA " mRtyu - sarakAra ke rAta bahuta me gaNoM meM prathA hai ki ye jImanavAra (mausara ) karate ii| kaI sthAnoM para nirdhana parivAra ko kevala gaNa ke bhaya se ukta kriyA karanI paDatI haiM aura ve donoM prakAra se dusita
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ H Se hote haiM jaise ki to una samayoM kA viyoga dUma gaNagaya se vyartha vyaya / kyoMki usake pAsa itanA paryA dhana nahIM hotA jisase ve vivAda -maskAra ke samAna mRta || saMskAra ke liye jJAni bhojana kara marke / ataeva gaNa ke netAoM ko yogya hai ki isa prakAra kI kuprathAoM yA virodha kareM / tathA jo zAti jA usa mojA meM apane mocana sAne ke liye una kiyAoM ke parane meM apanI mahAbhUti pra karate hai yadi una logoM ko pampaniyoM ve tamAzA ( nRtya ) kI ! taraha pIsa yA zrIsa mudrAoM denI par3e taba unako mahaja meM hI nizcita hotA ki mRtaka ke sarakAra mahotsava kI miThAI kA kitanA mUlya paDA hai | ataeSa itanA mahaMgA padArtha hama nahIM yA / zoka se pahanA paDhatA hai ki aneka dhArmika sasthA binA sahAnubhUti ke mRtaka zayyA para gayA kiye jArahI haiM aura kaI ghUmate hue dIpa kI taraha DAya Dola ho rahI hai| jAti ke anAtha yAka yA pAlikAe bhUsa ke mAre vidharmI kara rahI hai aura aneka vidhavA vinA sahAyatA ke kadAcAra meM praviSTha ho rahI haiN| zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kA pavitra siddhAta binA pracAra ke aneka AkSepoM kA sthAna panarahA hai tathA jaina
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 vane pracAra kiye va aneka AtmAe aghakAra mArga meM garana kara rahI haiM / 17 ** T ina viSaya kI ora una mahAnubhAvoM kA dhyAna kabhI nahIM jaataa| yadi unase isa viSaya meM kahA jAya se hI uttara pradAna karate haiM ki kyA hama apanI zAnana rIti ko chor3a deM ? so yahI ajJAnatA hai / kyoMki 1 hai vastu ke pracAra kA dravya, kSetra, phAla aura bhAva mAnA hai - 1 ' | ( f yo jaba yaha prathA AraMbha huI ho taba usa samaya yaha bAmasepha para samRddhi zAli banA huA thA / the 'kisI frent area apanI zAti meM prIti bhojana dvArA karanI pro vyakti apanA saubhAgya samajhatA hogA / anumAna se pratIta hotA hai ki jaise brAmhaNa logoM mRtaka ke pazcAta zrAddha kalpana kara liye the ThIka umI kAra suyogya vyakti ne zrAddha yo kalpita hone pe dhAraNa na mAnate hue peTa zAti meM mRtaka ke nAma para bhAti bhojana sthApana para diyA hogA / so jaya deza yA pratyeka ghara kI da dazA hI nahIM rahI hai to phira uTha jio ke karane kI ate kyA AvazyatA hai ? ime mo aba yaha mayA acchI pratIta hotI hai ki uma mRtaka se usake mamyandhiyoM kI yathocita vidhi pe pakSa me sahAnubhUti kI jAya /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 tAe abbhuTTe yavya bhavati 7 sAhammi, vANa madhi karaNasi uppaNati tathya aNirisato vastio apekkha'gAhI majjhatya | bhAva bhUte kahaNa mAhamiyA appasaddA appajhajhA appatumatumA uvasAmaNa tAte abbhuThThe yava bhaSati 8 * Pr} ThANAga sUna sthAna 8 sU 649 ( samitivAlAM ) 1 T artha -- zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI prati pA karate haiM ki he AyoM ! ATha sthAnoM kI prApti meM yoga kAya karanA cAhiye | prApta kAryoM meM usake rasane ke liye yatna karanA cAhiye / zakti kSaya samaya taka inakA pAlana karanA 1 + , 2 - cAhiye / utsAha pUrvaka iAma parAkrama karanA cAhiye / arthAt kisI prakAra se ina sthAnoM ke pAlane meM pramAda na karanA cAhiye jaise ki - 1 jisa 3 zruta liye udyata ho jAnA cAhiye / 2 suoM hue zruta dharma ko vismRta na karanA cAhiye / pApa karma kA sayama dvArA nirodha karanA cAhiye / 1 'q f"} | 1 } }-- 4 tapasyA dvArA prAcIna kama kA nirjarA kara denI cAhiye " arthAta Atma vizuddhi karanI cAhiye / ma + dharma ko pUrva nahIM sunA hai usake sunane ke + mada
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 5 asagRhIta jana ko sagRhita karanA cAhiye / arthAta anAthoM kI pAlanA karanA cAhiye / M H ko 6 as ko AcAragocAra sisalAnA cAhiye / 7 rogiyoM kI ghRNA chor3akara sevA karanI cAhiye / 8 yadi maddharmiyoM meM kalaha utpanna hogayA ho to rAga aura dvaipa se rahita hokara tathA kisI bhI AzA ko na zvakara kevala mAdhyasya bhAva analambana kara usa kleza ko miTA denA cAhiye / kAraNa ki cheza ke jJAta hone se avinaya ke vRddhi karane vAle vAkyoM kA abhAva hojAne se kevala zAti kA rAjya stha pana hojAyagA / kAraNa ki sama prakAra ke sukhoM ko pradAna karane vAlI eka zAMti devI hai so jaba isa devI kA Agamana hotA hai taba usI samaya nAnA prakAra ke musa yA vismaya utpAdana karane vAlI nAnA prakAra kI zaciyA AtmA meM prAdurbhUta hone laga jAtI hai / phira kramaza AtmA nirvANa pada prApta kara letA hai / ataeva vyartha vyaya ko choDakara zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kI pratipAdana kI huI zikSAoM dvArA apanA jIvana pavitra banAnA cAhiye /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 lakSaNa hai| paropakAra meM adarunI uce prakAra kA mAna hotA hai| yadyapi prema kI apekSA paropakAra vRtti kA darjA choTA hai tathApi mvArtha vRtti kI apekSA imakA danoM bahuta hI bar3A hai| yadyapi paropakArI apane svArtha kA tyAga karatA hai tathApi usake ataraga ma paropakAra ke badare mahAna lAbha hone kI AzA rahatI hai| paropakAra vRtti dhore 2 manuSya ko prema kI tarapha lejAtI hai| paropakArI ke hRdaya meM apane bhAvI phlyANa kI sudara AzA hotI hai| yadyapi yaha nahIM hai tathApi vartamAna sthiti ke liye to uttama hI hai / apanA peTa to kaue aura kutte bhI bharate haiM, magara dUsaroM ke du so ko dUra karane meM apane jIvana kI Ahuti karane vAle bahuta hI thoDe hote haiN| mahAtmA loga kahate hai ki apanI zakti ke anusAra tuma dUmaroM kA madada kro, tujheM agara madada kI jarUrata hogI to tuma meM vizeSa zaktimAle tujhArI madada kreNge| na to tuma pUrNa ho aura na icchAoM yA AvazyaktA A me rahita ho, isaliye dUmaroM kI inchAe yA AvazyaktAe tuma pUrI kro| tuhmArI AvazyaktAe aura icchAe bhI pUrI kI jaayegii| manuSyoM ko yaha vicAra karanA cAhiye ki hamAre pAsa itane mAdhana nahIM hai ki hama dumaroM kI sahAyatA kara sakeM / tujhAre pAsa jitanI zakti yA sAyana haiM unameM thoDAsA aza bhI tuma dUmaroM kI sahAyatA ke liye kharca kro| jimako tumase bhI huta jyAdA jarUrata
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 hai usako do| ho sakatA hai ki tuma naye kue vAvaDI na khudavA mA, pAnI kI pyAue na lagavA mako, magara eka roTA pAnI tA vAstavika pyAsa vAle ko pilA hI makte ho / bhale tuma madAnata na puravA sakate ho magara bhUkhe ko eka roTI to de hI sakte ho| bhale tuma dharma zAlA na badhavA sakate ho magara dhUpa se jhulasate hue ko, mardI se ThiTharate hue ko athavA pAnI meM bhIgate hue ko tuma apane makAna meM yA cabUtara para to jagaha jarUra de sakate ho| bhale tuma muphta ApadhAlaya ra khulavA sake ho, paratu rogAta paDosI ke liye kahIM se lAkara auSadha to dehI sakte ho| bhale tuma dusI kA dusa nahIM miTA sakate ho, paratu bhIThe zabda bolakara use AzvAsana to avazya de sakate ho| dusa meM DUbate hue manuSya ko AzvAsana bhI bahuta kucha upAra letA hai, AdhA du sa dUra kara detA hai / bhare hI dharma ke dhaDe vyAkhyAna tuma na de sakte ho magara guru mahArAja ke muga se sunI huI dharma kI bAteM to dUsaroM ko sunAhI sakate ho| bhUle hare ko bhale tuma usake abhISTa sthAna para na pahucA makte ho, paratu usa sthAna kA patA to avazyameva batA sakate ho| isa saraha yadi choTe 2 upakAra ke kAma karane kA abhyAsa DAloge to ata meM tuma meM mahAna kArya karane kI tAkti bhI prakTa hogii| yadi svaya tuma koI upakAra na ka
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAm / so paropakArI gAyoM ke mAya Trit joza kA mamAgama aparameya ygdii| jigadI nA he garako pAmAthika manda hI milI ta unako pada mimI proppaaraa| pratyeka mAya ko mere hI a paropapAra karaNe phA pamA pAraya / gA karA me paropamA parI ora mora ga mileNge| pratibhA tumArI pRti paropakAra meM adara hI rhegii| sarakAra kagama apanA jIvana bitAte haiM , madAna purayoM ke AgIvara miNa hai| nayA lapa nimala bAramimAnoM pAtA hai| pepara pada pAne ke yogya hone hai|mmaa meM epI bu saamaa saal yaa baa rum baare ApAtI hai| Atma zAniyA ke viSAmita do bAra para manuSpa duniyA ke prasAraka mahAramAoM ko jI meM AtA hai aura uma samaya paropakAra ke padale imameM prema ke sAbhArane gahane gAI / yada premI pAtA hai aura anameM para paramAtmA phe mAga eka rupayA mApArI prANI Ama satiyA para patA 7. parama zAti pAtA hai| yaha pariNAta popahArI ra prema maya pIpA mizA kA hai|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ brhmcry| jisa prakAra AkAza maya padArthoM kA AdhAra hai aura mava padArtha AkAza meM Adhaya rUpa meM Thahare hue haiM ThIka usI prakAra marva guNoM kA AdhAra eka prahmacarya hI hai / tathA jisa prakAra eka vRkSa ke Azrita aneka para puSpa Ara phala Thaharate hai ThIka usI prakAra pratyeka guNa kA AzrayabhUta eka prakSacarya tathA jisa prakAra pratyeka vyakti ko jagatI kA Azraya hai ThIka usI prakAra pratyeka guNa pravacarya ke AzrayabhUna hora rahatA hai| __ tathA jisa prakAra saba jyotiyoM meM sUrya kI jyoti atyata prakAzamAna hai ThIka umI prakAra pratyeka guNoM meM brahmacaryarUpa guNa atIya prakAzamAna hai / tathA jima prakAra pratyeka zAntamaya padArthoM meM candramA zAta aura prakAza guNa ke dhAraNa karanevAlA hai ThIka usI prasAra pratyeka pratoM meM apane advitIya guNa ke dhAraNa karaneyAlA brahmacaryanata hai| tathA jima prakAra samudra gabhIratA guNa se yukta hai ThIka ubhI prakAra sarva guNoM kA AzrayabhUta eka brahmacarya vrata hai|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ ataera pratyeka vyAkti ko zArIrika vA mAnasika dazA sudhArane ke liye vA loka Ara paro sudhArane ke liye ima mahAnata ko dhAraNa karanA cAhiye / yadyapi brahmacarya zabda kA artha brahma meM praviSTa honA hai / athAt apane nina svarUpa meM praviSTa honA hai tathA kuzalA nuSThAna bhI isI kA artha hai tayApi isa sthAna para maithuna se nivRtta hokara phevala zrutajJAna meM praviSTha honA liyA gayA hai| kyoMki yAvatkAra viSaya vikAroM se sarvathA nivRtti nahIM kI jAtI tAvatkAla paryata AtmA apane abhISTa dhyeya kI aura bhI nahIM jA sakA ataeva isa sthAna para maithuna ke doSa aura brahmacarya ke guNa jinadAma aura jinadatta do mitroM ke sambAda rUpa meM liye jAte haiM jisase prayeka vyakti ukta vrata ke guNa aura ukta prata ke na dhAraNa karane se jo avaguNa uptanna hote haiM unako jaanle| jinadAsa-priya mitra maithuna segna phrane ma kyA doSa hai ? jo Apa sadaiva phAla isakA niSedha karate rahate hai ? jinadatta -priyavara / imake dopoM kA kyA ThikAnA hai ? yaha to doSo kA Agara [sAna] hI hai| jinadAsa-yadi Apa isama anaka dopa samajhate haiM to priyavara / kucha doSA kA digdarzana to karAiye
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisame mujhe bhI ThIka patA lagajAya ki maithuna mevana karane se aneka dopa uptanna ho jAte haiM / jinadatta -priyavara / yadi Apa sunanA cAhate ho to Apa dhyAna dekara suniye / jinadAsa -priyavara / maiM dhyAna pUrvaka hI sunanA cAhatA hU Apa kRpA biijiye| jinadatta -suhRdvarya / suniye, prathama to sabase pahile isa pApa ke dvArA apane pavitra zarIra kA nAza hojAtA hai| umake pazcAta jo zarIra ke bhItara AtmA nivAsa karatA hai usakI jo jJAnAdi anata zAtiyA hai phira unako bhI AghAta pahucatA hai| jisa prakAra eka tIkSNa saDga [ talavAra ] me sira pATane para phira AtmA bhI usa zarIra se pRthaka hojAtA hai ThIka usI prasara ima methuna grIDA se zarIra kI hAni hone me phira AtmA ke guNoM ko bhI AghAta pahucatA hai| jinadAsa-priyAra ! isa maithuna pIDA me zarIra ko kyA 2 hAni pahucatI hai, pahale yahato batalAiye ? jinadatta-yAyanmAna prAya amAdhya poTi ke roga haiM unakI unnatti kA kAraNa prAya maithuna
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIDA hI hai tathA zarIra kA kApanA, atyata parizrama [ thakAvaTa ] mAnanA, pamInA thArambAra AnA, sira me capara Ane, citta bhramaNa karate rahanA' pratyeka kArya ke parate mamaya mana ma glAni uptanna honAnA aura atyata nipala hojAnA itanAhI nahIM kiMtu dinA mahAre se thaiThA bhI na jAnA, phira kSayAdi rogoM kA utpanna hojAnA yaha sara maithuna krIDA ke hI pala haiN| ataeya teja ke ghaTa jAne se kaunasA zArirIka dopa hai jo isake sevana se utpanna nahIM hosatA? jinadAsa -isake atirikta kyA phoI aura bhI zarIra ko hAni pahucatI hai ? jinadatta-priya / jaba kSayAdi roga utanna hogae to phira unase baDhakara aura kyA hAni hotI hogii| kyoMki japa garIra kA hI teja ghaTa gayA to phira zepa rahA hI kyA ? tathA jaba svAbhAyika pala kA nAza ho gayA to phira usa vyakti ko kRtrima bala kyA panA sattA hai ? kyAki jo puSpoM para svAbhAviktA se sauMdarya hotA hai yaha sauMdarya kyA ghasroM para AmatA hai ?
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApi nahIM / isI prakAra jo brahmacarya kI svAbhAvika prAkti hai to kyA phira usa prakAra kI zakti kabhI kisI oSadha ke sevana se AsapI hai ? kadApi nahIM / ataeva maithuna zrIDA ko tyAga kara parama pavitra prAcarya prata dhAraNa karanA caahiye| jinadAsa.-mina yA jina AtmAo ne brahmacarya prata ko dhAraNa nahIM kiyA huA hai unake satAna uptana nahIM hotii| jinadatta:-sase kyA Apa desate yA jAnate nahIM haiM ki jo atyata viSayI jana hai prathama vo unake satAna utpanna hI nahIM hotii| yadi hobhI jAtI hai to phira yaha atyata nirmala aura rogoM se ghirI huI tathA alpAyuvAlI hotI hai| jisase deza kA aura bhI adha patana ho rahA hai| aisA kaunasA mukta hai jo maithuna kImA se naSTa nahIM liyA satA! jaise ki vidhA kA nAza kimane ki maTAne, sayama kA nAza kisane kiyA / maiyunIDAle manako nirSala kisane bnaayaa|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasAra ma manase baDhakara adharma kaunamA hai ? maithuna krIDA citta ko vibhrama kauna uptana karatA hai ? methuna krIDA bAlayoM ko mugna kI saunyatA aura cacaratA ke nAma karane vAga kauna hai ? methuna krIDA pratyeA prANI se paira karane kA muraya kAraNa kauna hai ? maithuna krIDA. phonamA gupta pApa kiyA huA janatA ma zIghra prasTa honAtA hai? __ maithuna krIDA brahma se yauna nahIM mela hone denA, mathuna krIDA . . . saya kAla manako matApAma phona dhAratA tA.1. methuna krIDA / / rAma ne rAvaNa ko kyoM mAga?" methuna krIDA ke kAraNa se
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmane mahasra gati rAjA ko kyoM mArA ?, maithuna krIDA ke kAraNa se. . manako vibhrama meM sadA kauna DAlanA hai.' methuna krIDA kleza kA muraya kAraNa kauna hai ? __ maithuna krIDA mitrako ganu kauna banAtA hai ? ' methuna krIDA .. usa pada se girA kara nIca para me kAna sthApana karatA hai ? maithuna krIDA. loka me niraMja kauna banAtA hai ? maithuna krIDA TAkTaroM vA vayo ko gupta sevA kauna karatA hai| maithuna phrIDA garmI ke guma roga kimako hote haiN| 17, maithuna krIDA ke karane bAla kA mana kA nAza kauna kAnA maithu - vAlA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ ataeva he mitra / kaunasA zArIrika yA mAnasika roga hai jo bhaithuna prIDA se utpanna nahIM hotA ? so maithuna prAMDA ko choDakara brahmacarya ke prata ka Azrita hokara apane jIvana ko pavitra pAnA caahiye| kyoMki isa niyama ke Azrita hokara saba prakAra kI siddhiyA utpanna ho sakI haiM jisa prakAra sarva prakAra ke vRkSA meM azokana (phlpavRkSa ) apanI pradhAnatA rasatA hai ThIka usI prakAra marva pratoM meM brahmacarya ghrata apanI pradhAnatA rasatA hai| jinadAsa'-ahmacarya meM pratyakSa aura parokSa guNa kauna 2 jinadatta.-sakhe / brahmacarya meM pratyakSa aura parokSa bhaneka guNa haiN| jinadAsa:-mitra / Apa una guNoM kA yathA vidhI upadeza diijiye| jinadatta.-mitra | Apa datta citta hokara suniye / jinadAsa'-.-mai sunatA hU, Apa sunAiye / jinadattaH-mere parama priya suhRdadvarya 1 sayase prathama to brahmacarya vrata dhAraNa karane se yaha lAbha prApta hotA hai ki zAririka zakti kA dina pratidina
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ virAsa hotA jAtA hai kyoMki bala ke lAbha se zAririka zakti baDhatI jAtI hai nima prakAra jala ke sIMcane se vRkSa praphullita vA vikasita hone laga jAtA hai ThIka usI prakAra brahmacarya vrata ke dvArA zAririka zakti vRddhi hone lagatI hai / tathA jisa prakAra jala sIMcane se vRkSa praphullita hotA huA phira nAnA prakAra ke puSpa vA phala dene ke samartha ho jAtA hai ThIka umI prakAra brahmacarya ke dvArA java zAririka zakti paDhane lagatI hai taba sAtha hI usake phira Atmika zakti bhI vikasita hone laga jAtI hai / imaliye isa vrata kA dhAraNa karanA atyata AvazyakIya batalAyA gayA hai / tathA yaha bAta bhalI prakAra meM mAnI huI hai ki jaba brahmacarya kI zakti AtmA meM hotI hai taba AtmA pratyeka priyAoM ke karane meM apanI sAmarthya rakhatA hai aura phira pratyeka guNa usa AtmA meM sthiti karane laga jAte hai| jisa prakAra jJAna meM pratyeka pArtha ko vipaya karane kI zacI hotI hai ThIka usI prakAra prAmacarya prata meM pratyeka guNa ke dhAraNa karane kI zati rahatI hai ? jinadAsa:-Atma pikAma kisame hotA hai
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta --brahmacaya se / citta meM dhairya aura paramotsAha risase utpanna hotA hai ? brAhmacarya se| / aura yogAbhyAsa meM gayAma citta kimakA hotA hai? brahmacArI kaa| gAririsa aura mAnasika kaSTa nimase dUra hote hai ? brahamacarya se| Atmika zakti kisI vikasita hotI rahatI hai ? brahmacArI kii| tapa aura sayama pisase vRddhi pAte hai? brahmacarya se| - sphuraNa zakti zIla kauna hotA hai ? brhmcaarii| hara vidhAma kimase utpanna hotA hai ? brahmacarya se| paramArtha patha kauna prAtpa karatA hai ? praamcaarii| nirmANa pada phimase prAtpa homatA hai ? brahmacarya se! sauMdarya kisase paDatA hai ?
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 brahmacarya se / rate free aDhatA haiM ? hmacarya se 1 kyA buDAlanA kisakI bar3hatI hai ? cArI kI prANabhUta caritra kI rakSA kauna gamatA hai ? brahmacarya ' 44 siddha paramAtmA se eka rUpa kauna para matA hai ? 1 * brahmacarya P 1 St ' 1- cirAyupa kisa se ho saktA hai ?... } prahmacarya se susaMsthA kisase banatA hai ? brahmacarya se hada sahanana ksise na mA } 1 4 1 1 * "brahmacArI f hai ? brahmacarya me t tejammI kona hotA hai - 2- 3 ca mahAnI yukta kauna hotA hai ? ka E
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 isa prakAra he mitra yayaM / yaha prAparya prava guNoM kI sAni hai| isI meM marya guNoM kA atApa hotA hai| jisa prakAra mira ke binA ghara kimI phAma kA nahIM hotA ki usI prakAra brahmacarya prata ke binA zeSa niyama sira ke binA ghaDa ke samAna hai| isIliye pratyeka vyakti po isa mahAmata kA yayopha vidhi se seyana karA pAhiye / / paratu smRti rahe ki yaha prana do prakAra se varNana kiyA gayA hai jaise ki eka maya patti mahAtmAoM pA aura dvitiya gRhastha logA kA so donA kI vyAkhyA nimna prakArase paDhiye / jinadAsa'-priyavara / jo Apane saMrya vRti sAdhU-gIrAna ke pramacarya viSaya kA parNana kiyA hai maiM kucha usapA svarUpa munanA pAhatA hai| jinadattA-minayayya Apa isa vita hokara ukta viSaya ko suniye jinadAsa'--Arya ! sunatAhU sugAiye jinadatta -mitrayaya jaya mAdhu pRtti lI jAtI hai taba usa samaya vaha muni mana, pacana, aura kAya se ukta mahAprata ko dhAraNa karatA hai-jagata mAna ke strIvarga ko mAtA, bhaginI, yA putrI kI dRSTi se dekhatA hai| aura sadaiva kAla
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 4 apane pani dhyAna meM jagata ke rUpa kA ciMtvana karatA rahatA hai| itanAhI nahIM kiMtu usakI AtmA jisa prakAra lapaNa kI DalI jalame eka rUpa hokara Thahara jAtI hai ThIka usI prakAra usa muni kA AtmA dhyAna meM tahIna ho jAtA hai arthAn dhyAtA, dhyeya aura dhyAna me haTakara kevala dhyeya meM tallIna hojAtA hai / ataeva vaha muni no niyamo me yukta 'zuddha brahmacarya kA pAlana 'vara saktA hai / 1 jinadAsa -sase / ve nau niyama kauna se haiM jina ke dvArA zuddha brahmacarya pAlana kiyA jA mattA hai ? } -- jinadantaH - bhinava / una niyamoM ke nAma nau brahmaca kI gutti bhI kahA gayA hai kyoMki una niyamoM se brahmacarya bhalI prakAra meM surakSita rahA hai jaise ki - nava babhacera guttI opata no itthI pasu paTaga sa sattANi sijA saNANi sevittA bhavai ? isakA artha yaha hai ki nau prakAra me zuddha brahmacarya kI gumi pratipAdana kI gaI hai jaise ki -- brahmacArI puruSa jisa sthAna para strI, pazu aura pumaka rahate hoM usa sthAna para niyAma na kreN| kAraNa ki unake
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtha rahana meM prAparya prata meM nAnA prakAra kI saphAra uHA hone kI mamAvA kI jA mkeNgii| jinadAsA-sase japa apa mana lado tama ukta mpakiyA ke mApa rahane ma kyA doSa hai ! jinadatta-mitravarya / pAhe kitanA hI mana ghara ho phira bhI saga apanA phala patalAye pinA nahIM rahatA / ataeva mA doSa ke dUra karane ke liye uka vyaktiyA ke sAtha nivAma na karanA pAhiye / jaise ki bAjAra vAle pAhe kitanI zreSTha AtmA ho phira bhI pratyeka vyakti ko apane bahumUlya vAle padAyoM kI rakSA ke liye peTI Adi ko tAlA Adi lagAne hI par3ate haiN| isI prakAra bhale hI mana dRDha ho phira bhI pramacaya pI gupti ke liye ukta vyaktiyoM ke mAya mahayAsa na karanA cAhiye / jinadAsa -mitravayaM ' isakA koI dRSTAta dekara smjhaao| jinadatta -priyayara / suniye jisa sthAna para vidyAla kA pAsa ho yahAM para mUzoM ( cUhoM ) kA rahanA hitakara nahIM hotA tathA jisa sthAna para siMha kA vAsa ho isake nikaTa mRga kA rahanA zAMti
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 prada nahIM hotA / tathA jahA para sApa kA vAsa ho yahA para puruSoM kA rahanA sukha prada nahIM mAnA jA matA / tathA jahApara ghugalo kA yAma ho usa sthAna para majjana puruSa bhI niSkalaka nahIM raha makkA / ThIka isI prakAra jisa sthAna para strI, pazu tathA napusaka nivAsa karate hoM usa sthAna para brahmacArI puruSa pA rahanA susamada nahIM mAnA jA matA / tathA jo cAriNI bI ho usake liya bhI yahI niyama hai aura yaha jahA para puruSa pazu aura napuMsaka rahate haoN una sthAnoM ko chor3a deve tava hI bramhacarya kI gupti ThIka raha sakI hai / 1 jinadAsaH suhRdaya varya maiM aba ThIka samajha gayA kiMtu aba mujhe Apa bramhacarya kA dUsarA niyama sunAiye / jinadatta pyAna pUrvaka suniye "no itthINa kaha kahisA bhavai // 2 // bramhacarya puruSa kAmajanya strI kI kathA na kare kyoMki jaya yaha punaH kAma janya strI kI kathA karatA rahatA hai taba usakI AtmA para acchA prabhAva nahIM par3atA kyoM ki jisa prakAra ke prAya mana meM sarakAra utpanna 1
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ | jinadAma-mitrara ! kyA strI purupa kI koI bhI phayA na karanI caahiye| jinadatta-priyavara ' satya aura zIla kI dRDhatA siddha karane ke liye strI vA purupa kI bAteM karanA hAni nahIM karatA kiMtu jimase mohanIya pharma kA udaya ho jAve yaha kathA pramhacArI ko na karanI caahiye| jinadAsa-mitra maiM ThIka samajha gayA / aba mujhe tImarA niyama sunaaiye| jinadatta -priya / dhyAna pUrvaka suniye / "no hatthINa mevitA bhavaDa 3 striyoM ke samUha ko mevana karane bArA na hoce arthAt striyoM ke mAtha baiThanA aura madeva kAla strI varga ke antargata hI rahanA tathA jima sthAna para svA paiThI ho phira usI myAna para jA baiThanA isa prakAra karane se smRti Adi dopoM ke utpanna hone me phAma ceSTAe utpanna ho jAtI hai| ata bramha cArI purupa strI kA samarga na kre| jinadAsa-sase isa prakAra karane meM kyA doSa hai? jabaki usakA mana dRr3ha hai /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jindtt-migrv| jisa prakAra lAya kA paDA ami ke samIpa rayA huA pipara jAtA hai tathA ghRta ami ke pAma ravamyA huA pighala jAtA hai yA camaka patthara ke nikaTa lohA rakSA huA yaha camaka patthara kI ArSaNatA me sIMcA palA jAtA hai ThIka usI prakAra khiyA~ ke samarga me mana pI gati vikRta bhAva ko zIghra prApta ho jaaygii| nimame pramhacarya prava meM AghAta pahuco kI sabhAvanA kI jA mphegii| ataeva pramhacArI purapa piyoM ke samUha ke sAtha peThe rahanA ityAdi miyAA ko choDa deye / pAraNa ki jaya alpa matyayAle AtmAA pA mana syata hI cala rahavA hai kiMtu jaya ghe niyoM kA masarga parage saya to kahanA hI kyA ? jinadAsa:-mitravarya / apa ise maiM ThIka samajha gayA kiMtu aba mujhe Apa pasurtha niyama sunAiye / jinadatta-samye / Apa caturtha niyama ko dhyAna pUryapha suna / "no itthINa idriyANi maNoharAi maNo ramAi AloittA nijhamAittA bhavai 4' pramhacArI puruSa striyoM kI idriyo ko jo
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ manohara aura mana ko ramaNIka haiM unako na dekhe / kyoMki unare dekhane se usake mana meM kAma rAga ke utpanna hone kI sabhAvanA kI jA skegii| ataeva vaha purupa liyo kI idriyoM ko na dekhe| isI prakAra pramhacAriNI strI puruSoM kI iMdriyoM kA avalokana na kare kyoMki jo doSa strI ko dekhane se puruSa ko utpanna hote haiM yehI dopa puruSa ko dekhane se strI ko utpanna ho jAte haiN| jinadAsa --maye / idriyoM ko dekhane se kisa prakAra se dopa utpanna ho sakta haiM ? jinadatta-mitravardI jisa prakAra jimakI Akha dusatI ho raha sUrya ko dekhe, jisa prakAra mRgI rogayAlA purupa jara ko dese, jisa prakAra cora kisI ke padArtha ko deza tathA jima prakAra pataga dIpaka kI zisA ko lekara apane Apa meM nahIM rahatA ThIka usI prakAra kAmI AtmA simI bhI avayaya ko dekhakara phira apanA mana apane vaza meM nahIM rapa sphtaa| ataeva pramhacArI puruSa triyoM ke agopAga kA pramhacarya kI rakSA ke liye avalopana na kre|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 se bAhira vyAyAma kiyA huA Apatti janaka honAtA hai ThIka usI prakAra adhika bhojana kiyA huA brahmacarya kI rakSA kA kAraNa na hotA huA pratyuta hAni kA kAraNa ho jAtA hai / atapaya adhika mojana na karanA cAhiye / jinadAma - to phira kyA bhojana hI na karanA cAhiye / jinadA mitra / aisA nahIM, kiMtu pramANa se adhika bhojana na karanA cAhiye / yadi bhojana hI na kiyA jAyagA taya prANoM kA rahanA atyana kaThina ho jAyagA jisa se phira AtmaghAta pA pApa lgegaa| 1 jinadAsa - min| yaha to meM ThIka samajha gayA / aba mujhe carya ke sAnave niyama kA vivaraNa kahiye / jinadatta se dhyAna pUrvaka Apa suniye| 'no iNa putrvarayAi putra kIliyAha mamaraitA bhavai // 7 // miyoM ke sAtha pI huI pUrva kAmavaDA tathA rati una kriyAoM kI smRti dharane se kAma vikAra ke utpanna hone kI zakA pI jAtI hai / ata pUrva bhogo kI smRti kadApi na pareM / isI prakAra brahmacAriNI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 strI-puraSoM kI kI huI kAma krIDA kI smRti na kre| jinadAsa smRti karane se kima doSa kI prApti hotI hai ? 1 jinadatta sse| jisa prakAra kimI vyakti ke sAtha kimI kaSTa ye mamaya kisI ne sadUvatIna kiyA aura kisI ne usako aura bhI kaSTa diyA jana vaha vyakti k me vimukta hotA hai tana vaha kisI samaya una donoM vyaktiyoM ke ni kI smRti karatA hai tana jisane usake sAtha sataya kiyA thA usakA upakAra mAnatA huA usake prati rAga bhAva prakAza karatA hai / paratu nisane aura bhI kaTa diyA thA usake afe kI smRti karatA hai taba usake bhAvoM meM sakrega aura vaira bhAva utpanna hone laga jAtA hai / so nima prakAra yaha vartAya smRti kiyA huA rAga aura dveSa ke utpanna karane kA kAraNa bana jAtA hai ThIka usI prakAra pUrva bhoge hue kAma kI yadi smRti kI jAyagI taba vaha bhI bhAvo ke bigADane kA kAraNa vana jAya~gI ataH smRti na
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jinadAsa tase' jo bAla-bacArI hai unake liye to yaha niyama kArya sAdhaka nahIM mirA huA kyoM ki use to kisI bAta kA patA hI nahIM hai / - jinadattaH - mitravarya / jo yAla majhavArI hA~ ye pUrvota viSayoM ko sunakara yA kisI pustaka se paDhakara phira usa viSaya kI smRti na kareM kyoMki phira unako bhI pUrvoSa dakSepA kI prApti hone kI sabhAvanA pI jA skegii| nimase pramhacarya prata meM nAnA prakAra kI eareN utpanna hone lagagI / ataeva viSayoM kI smRti na karanI cAhiye / 1 jinadAsa-sase ina rimA ko to meM ThIka samajha gayA hU kiMtu aba Apa mujhe AThaye niyama pA viSaya yahiye | jinadatta yayasya / prema pUrvaka isa niyama ko zra kIjiye / "no sadvANuvAI no rUpANuvAI no gadhANuvAI no rasANuvAI no phAsANuvAI no silogANubAI' // 8 // mahAcArI puruSa zabda, rUpa, rasa, gaMdha aura sparza tathA svApa inameM mUrchita na hove | athAt kAma-nanya zabda, phAma-janya rUpa, kAma -
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ janya gadha, kAma-janya rama aura kAma-janya sparza tathA kAma-janya svAyA iname mUrchita kadApi na hove, kAraNa ki jo anabhijJa AtmAe~ paceMdriyoM ke arthoM viSaya mUrchita ho rahe haiM ve akAla meM hI mRtyu prApta kara lete haiN| jaise ki ---mRga, pataga, sarpa yA bhramara, matsya aura hAthI, ukta sana jIva yathA krama se pAcoM idriyoM meM se eka 2 ke vaza hote hI akAla mai mRtyu prApta kara lete haiN| phira jo pAcoM idiyoM ke vaza meM ho jAtA hai. usa manuSya kI yAta hI kyA kahanA hai ? isa liye bramhacArI ko ukta pAcI vipayoM se bacanA cAhiye / tathA jisa prakAra megha kA zabda sunakara mayUra nAca pharane laga jAtA hai ThIka usI prakAra kAmajanya zandoM ke sunane se pramhacArI kA mana bhI zuddha rahanA kaThina hojAtA hai| ataNva kAmajanya zandoM ko na sunanA caahiye| jinadAsa -mare meM ise bhI ThIka samajha gyaa| aba mujhe grahmacarya ke navave niyama kA dha kraaiye| jinadatta ---mitrararya / aba Apa isa vrata ke nara nayama ko dhyAna pUrvaka, no sAyA momgva
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 paDiyadve yAvi bhavaI' sAdA vedanIya kama ke udaya hone me jo muga prApta hogayA ho usa meM pratibaddha na hore| arthAta jo sAsArika mukha, mAvAyadanIya dharma ye udaya se prApta ho rahe hoM una meM mUrtita na honA bhAcArI yA mugya parvavya hai| ima ke phthA parane kA sAgaza yaha hai ki jaba mAmArika mugoM ma timojAyagA taba usakA AtmA prahmacarya mana meM paThinatA me raha maaNgaa| isaliye pramagArI ko yaha yogya hai ki yaha nimI pragara ke mugyoM kI ina 7 phare / nisa prakAra bhItala jala pe muga ko cAhane vAlA mahipa jala meM praveza kiyA hunA mAgha nAmaka jaracara jIya kA bhA ho jAtA hai ThIka usI prakAra prAcArI AtmA phira sAtA ke mupa ko icchA parane me dupoM kA bhogI yana jAtA hai / so utta vidhI se sarvati mahAtmA loga ukta prata kA pAlana karate haiN| jinadAsa --gRhastha ko isa prata kA sevana kisa prakAra paranA caahiye| jinadatta ---mitrarya / isa prata pA sevana nimna kathanA nusAra karanA caahiye| jaise ki prathama to
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhastha ko apanI strI sivAya dhezyA saga yA paranI saga tathA ghuceSThA karma sarvathA tyAga denA caahiye| phira zuddha bhojana aura zuddha bhAcAra tathA zuddha vyavahAra use dhAraNa karanA caahiye| jinadAsa.-mitravarya / zuddha AcAra se ApakA kyA matavya hai? jinadatta --sase jisa AcaraNa se apane mana meM vikAra uptana ho jAye tathA jisa AcaraNa kA prabhAva AtmA para acchA na paDe uma prakAra ke kadAcAroM se madeva yacanA caahiye| jinadAsa -sakhe dRSTAta dekara Apa mujhe samajhAiye / jinadattaH-zuddha AcAra usI kA nAma hai jima AcAra se apane mana meM koI bhI vikAra uptana na hove| jaise ki jara koI purupa mAsa sAne vAle kI yA madapAna karane vAle kI tathA zyAdi kI saMgatI karegA tara usake mana meM avazyameva putsita vicAra uptanna hone laga jaaygeN| ataera AcAra zuddhi rakhane vAlA AtmA jina sthAnoM kI pratIti na hoye tathA jina 2
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa brAhmacarya prata hI hai| imariye ima prA ke dhAraNa karane yAre devAM pe mI pUjya mAne jAte haiN| jaise ki -" deva dANaya gavA jampa rAvassa kirA pabhayArI namasati dukkaraje karati te " arthAt prahmacArI ko deva, dAAya, deva gadharva deva yA aura rAkSasa tayA kimara deva ityAdi mapa hI namaskAra karate haiM kAraNa piima prata pA dhAraNa karanA zUra vIra AtmAoM kA hI phartavya hai| imaliye he mitra ' deza dharma, yA samAnognani re liye isa vrata ko avazya-meya dhAraNa karanA cAhiye / tayA nirvANa prApti ke liye isa prahamacarya prata ko dhAraNa para musa dI prApti karanI caahiye| jinadAsa-mase meM AparA upakAra mAtA hU jo Apane mujha ima prata kA pavitra upadeza piyA hai aura maiM Apaye mamakSa zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kI sAkSI se Ayu pArthata isa mahAmata ko dhAraNa karatA hU aura meM yaha praNa bhI paratA ki aba meM dharma yA mamAnonnati ke liye apanA jIvana yApajjIvana paryaMta samarpaNa ymgaa| maiM apane jIvA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI parvAha na karatA huA dharma yA samAja sevA hI aba karatA rahUgA / jinadatta ---sase / Apake pavitra vicAroM kI maiM apane pavitra hRdaya se anumodanA karatA hU~ aura sAtha hI zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI se prArthanA karatA hUM ki ve apanI pavitra dayA se ApakI kI huI pratijJAe nirvighna samApta karAe arthAt Apame Atmika sAhasa utpanna ho jAve ki jisase Apa apanI kI huI pratijJAe nirvighnatA se aura susa pUrvaka pAlana kara skeN|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
_