Book Title: Gautam Charitra
Author(s): Dharmchandra Mandalacharya
Publisher: Jinvani Pracharak Karyalaya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009550/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ENERSEASO2OGESWERSNEIDOEARSARLSSSS * zrI neminAthAya namaH * gautama caritra mUla le0-maNDalAcArya zrIdharmacandra anuvAdakanandalAla jaina 'vizArada prakAzaka nuuntu bRsthaa mAlika-jinavANI pracAraka kAryAlaya 16111, harIsana roDa, klkttaa| hindIkI pracalita zailImeM svatantra anuvAda prathamavAra] 1939 . [ mUlya II) SESSINESSOLBASSESSESESEReseareress Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka - dulIcanda paravAra - javAhira presa 161 / 1 harisana roDa, kalakattA / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana hamAre dhArmika sAhityameM purANa evaM caritroMko eka mahatvapUrNa sthAna prApta hai| hamAre :AcAyoM ne kevala aitihAsikatAkI dRSTise hI nahIM, varan sarva sAdhAraNake liye dharmatatva bodha gamya banAneke uddezyase uparokta granthoMkA nirmANa kiyA hai / yaha nisaMdeha kahA jA sakatA hai ki, jainadharmake tatvoM kI yathArtha rUpase jAnakArIke liye jitane sugama purANa aura cAritra haiM, utane dArzanika grantha nahIM / kAraNa dArzanika graMthoMmeM dhArmika tatvoMkA vivecana jisa DhaMgase kiyA gayA hai, vaha mAmUlI par3he likhe logoMko kaThina par3atA hai| unase sarva sAdhAraNa janatAke liye dharma sambamdhI jJAna prApta kara lenA, kaThina avazya hai / hamAre purANa evaM caritroMkI racanAyeM prAcIna kAlameM huI thiiN| unakI tatkAlIna sAhitya prAkRta evaM saMskRta bhASAmeM honeke kAraNa Ajake yugameM unakA adhyayana kevala saMskRtajJoM tathA vidvAnoM taka hI sImita raha jAtA hai-unakA sArvabhauma prakAza sarva sAdhAraNa taka nahIM pahuMca paataa| prAcIna yugake sAtha sAtha prAcIna bhASAoM (saMskRta evaM prAkRta ) ke prasArameM bhI bahuta zithilatA A gayI hai| ata: isa yugameM dhArmika granthoMke hindI prakAzanase hI dhArmika-jJAna sarva sAdhAraNa taka pahuMcAyA jA sakatA hai| prastuta graMtha bhI ucca koTike caritrakA hindI rUpAntara hai| zrIgautama svAmI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritra citraNake sAtha sarva sAdhAraNako dhArmika evaM vyavahArika jJAna prApta karAneke liye isa prathameM aneka upayogI vipayoMkA samAveza kiyA gayA haiN| zrImAna maMDalAcAryajIne isa graMthakI racanA saMvat 1726 meM saMskRtameM kI thii| ____ anuvAdakane pustakameM subodhatA evaM saralatA lAneke liye kAphI prayatna kiyA hai| yathAsAdhya mUla granthake bhAvoMkI rakSA karate hue hI anuvAdakane hindImeM rUpAntara kiyA hai| yadi isa graMthase sarva sAdhAraNa dhArmika jaina samAjako lAbha pahuMcA to hama apaneko kRtakRtya smjheNge| julAI san 1936 I. . -prakAzaka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra prathama adhikAra arhantaM naumyahaM nityaM muktilakSmIpradAyakam / vibudhanaranAgendrasevyamAnampadAmbujam // jo arahanta bhagavAna mokSarUpI sampadA pradAna karanevAle haiM, jinake pAda-padmoMkI sevA nara-nAgendrAdi sabhI kiyA karate haiM, unheM maiM sarvadA namaskAra karatA huuN| jo siddha bhagavAna karmarUpI zatruoM ke saMhAraka haiM, samyakatva Adi aSTaguNoMse suzobhita haiM tathA jo loka zikharapara sthita ho sadA mukta avasthAmeM rahate haiM, aise siddha parameSThI bhagavAna hamAre samasta kAryokI siddhi kreN| jinendradeva mahAvIra svAmI, mahAdhIra vIra aura mokSadAtA haiM evaM mahAvIra varddhamAna vIra sanmati jinake zubha nAma haiM, unheM maiM namaskAra karatA hUM / jo icchita phala pradAna karanevAle haiM, jo moharUpo mahAzatruoMke saMhAraka hai aura mukti rUpI sundarIke pati hai, aise mahAvIra svAmI hameM sadbuddhi pradAna kreN| bhagavAna jinendradevase prakaTa honevAlI sarasvatI, jo bhavyarUpI kamaloMko vikasita karatI hai, vaha sUryakI jyotikI bhAMti jagatake ajJAnAndhakArako dUra kare / zrI sarvazadevake mukha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| se prakaTa huI vaha sarasvatI devI sarala kAmadhenuke samAna apane sevakoMkA hitaM karanevAlI hotI hai, ataH vaha devI hamArI icchA ke anusAra kAryoko siddhi kre| jo bhavyottama munirAja saddharmarUpI sudhAse tRpta rahate haiM, aura paropakAra jinakA jIvana bata hai, ve mujhapara sadA prasanna raheM / jo kAmadeva sarIkhe mataGgako parAsta karane vAle haiM, jo kAma krodhAdi aMtaraGga zatruoMke vinozaka haiM, jo saMsAra mahAsAgarase bhayabhIta rahate haiM, aise munirAjake caraNa kamaloMko maiM bAra-bAra namaskAra karatA huuN| jo bhavyajana duSTa-janoMke bacanarUpI vikarAla sose. kabhI vikRta nahIM hote evaM sadA dUsareke hitameM rata rahate haiM, unheM bhI maiM namaskAra karatA hai| sAtha hI jo dUsaroMke kAryoM meM sadA vighna utpAdana karanevAle haiM tathA jinakA hRdaya kuTila hai aura jo viSaile sarpake samAna nindanIya haiM, una duSTajanoMke bhayase maiM namaskAra karatA huuN| apane pUrva mahARSiyoMse zravaNa kara aura bhavyajanoMse pUchakara maiM zrI gautama svAmIkA pavitra caritra likhaneke liye prastuta hotA hUM, jo atyanta sukha pradAna karanevAlA hai| kintu maiM nyAya, siddhAnta, kAvya, * chanda, alaGkAra, upamA, vyAkaraNa, 'purANa Adi zAstroMse sarvathA anabhijJa huuN| maiM jisa zAstrakI racanA kara rahA hUM, vaha sandhi-varNa zabdAdise rahita hai ataeva vidvAna purupa merA aparAdha kSamA karate rheN| jisa prakAra yadyapi kamalakA utpAdaka jala hotA hai, para usakI sugandhiko vAyu hI cAroM ora phailAtI hai, usI prakAra yadyapi kAvyake praNetA kavi hote haiM,para use vistRta karanevAle bhavyajana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikAra / hI huA karate haiM / yaha paramparA hai / jisa prakAra basanta koyala ko bolaneke liye vAdhya karatA hai, usI prakAra zrI gautamasvAmI kI bhakti hI mujhe unake pavitra jIvana caritrako likhaneke liye utsAha pradAna karatI hai / maiM yaha samajhatA hUM ki, jaise kisI UMce parvatapara ArohaNakI icchA karanevAle laMgar3ekI saba loga haMsI ur3Ate haiM; vaise hI kaviyoM kI dRSTimeM maiM bhI haMsIkA pAtra banUMgA; kyoMki merI buddhi svalpa hai / kathA prArambha madhyalokake bIca eka lAkha yojana vistRta jambUdvIpa vidyamAna hai / vaha jastra vRkSase suzobhita aura lavaNa sAgara se ghirA huA hai| usa dvIpa madhya meM sumeru nAmakA atyaMta ramaNIya parvata hai, jahAM devatA loga nivAsa karate haiM, usI dvIpameM svarNaraukI cha pavata mAlAeM haiN| isa meru parvata ke pUrva-pazcima kI ora battIsa videha kSetra haiM, jahA~se bhavyajIva mokSa prApta kiyA karate haiM / pacatake uttara-dakSiNa kI ora bhogabhUmiyAM haiM, jahAMke loga mRtyu prAptakara svarga meM utpanna hote haiM / una bhogabhUmiyoMke uttara-dakSiNa bhAgameM bhArata aura airAvata nAmake do kSetra haiM, jinake vIcameM rUpAbha vijayArddha parvata khar3A hai evaM utsarpiNI tathA avarUpiNIke chaH kAla jinameM cakkara lagAyA `karate haiN| una kSetroMmeM bharata kSetrakI caur3AI pAMca sau chabIsa Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra 1. yojana chaH kalA hai / vijayArddha parvata aura gaMgA, sindhu nAmake mahAnadiyoMke chaH bhAga ho gaye haiM, jinheM chaH deza kahate haiM / unhIM dezoMmeM magadha nAmakA eka mahAdeza hai| vaha samasta bhUmaNDalapara tilakake samAna suzobhita hai| vahAM aneka utsava sampanna hote rahate haiM / vaha dharmAtmA sajjanoMkA nivAsa sthAna hai| isake atirikta madamba, karvaTa, gAMva, kheTa, pattana, nagara vAhana, droNa Adi sabhI bAtoM se magadha suzobhita hai| vahAM ke vRkSa UMce, ghanI chAyA tathA phalase yukta hote haiM / unheM dekha kara kalpavRkSakA bhAna hotA hai / grahAMke kheta dhAnyAdi utpanna kara samagra prANiyoM kI rakSA karate haiN| manuSyoM ko jIvana pradAna karanevAlI auSadhiyAM bhI pracura mAtrA meM, utpanna hotI haiN| vahAM ke sarovaroMkA to kahanA hI kyA, ve kaviyoMkI manohara vANI kI bhAMti suzobhita ho rahe haiN| kaviyoMke vacana nirmala aura gambhIra hote haiM, usI prakAra ve tAlAba bhI nirmala aura gaMbhIra ( gahare ) haiM / kaviyoMkI vANImeM saralatA hotI hai arthAt nava rasoMse yukta hotI hai usI prakAra ve sarovarabhI sarasa arthAt jalase pUre haiM / kaviyoMke vacana padyabaddha hote haiM, ve sarovarabhI padmabaMdha kamaloM se suzobhita ho rahe haiN| vahAMkI parvatIya kaMdarAoM maiM kinnara jAtike deva loga apanI devAMganAoMke sAtha bihAra karate hue sadA gAyA karate haiN| vahAMke vana itane ramaNIya itane sundara hote haiM ki unheM dekhakara svargake devatA bhI kAmake vazameM hojAte haiM aura ve apanI devAMganAoMke sAtha krIr3A karane laga jAte haiN| magadha meM sthAna sthAna para gvAloMkI striyAM gAyeM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammmmnanamawranamam amanananamamm prathama adhikaar| carAtI huI dikhalAI detI thIM ! ve aisI sundarI thIM ki unheM dekhakara pathika loga apanA mArga bhUla jAte the / vahAMkI sAdhAraNa janatA dharma artha kAma ina tInoM puruSArthoM meM rata rahatI thiiN| isake sAthahI jina-dharmake pAlanameM apUrva utsAha dikhalAtI thIM zIlanata unakA gAra thaa| vahAM jinendradevake garbha kalyANakake samaya jo ratnoMkI varSA hotI thI, use dhAraNakara vaha bhUmi vastutaH ratnagarbhA ho gayI thii| usI magadhameM svarga loka ke samAna ramaNIka rAjagRha nAmakA eka nagara hai| vahA~ manuSya aura devatA sabhI nivAsa karate haiN| nagarake cAroM ora eka vistRta koTa vanA huA thaa| vaha koTa pakSiyoM aura vidyAdharoMke mArgakA avarodhaka thA evaM zatruoMke liye bhaya utpanna karatA thaa| usa koTake nimnabhAga meM nirmala jalase bharI huI khAI thii| usameM khile hue kamala apanI manorama sugandhise bhramaroMko ekatrita kara liyA karate the / nagarameM candramAke varNa jaise zveta aneka jinAlaya suzobhita ho rahe the, jinake zikharakI patAkAyeM AkAzako chUnekA prayatna kara rahI thiiN| vahAMke mAnavavRnda jala-candana Adi AThoM dravyoM se bhagavAna zrI jinendra devake caraNa kamaloMkI pUjA kara unake darzanoMse atyanta prasanna hote the| rAjagRhake dharmAtmA puruSa mAMgane vAloMkI icchAse bhI adhika dhana pradAna karate the tathA isa prakAra cirakAlataka.dhanakA apUrva saMgraha kara kuberako bhI lajjita karanemeM kunThita nahIM hote the / vahAMke navayuvaka apanI triyoMko apUrva sukha pahuMcA rahe the| isaliye vahAMkI sundariyoM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / ko dekhakara devAMganAeM bhI lajjita hotI thiiN| ve apane hAvabhAva, vilAsa Adi dvArA apane patiko svargIya sukhoMkA upabhoga karAtI thIM / nagarake mahaloMkI paMktiyAM atyanta UMcI thii| unameM sundaratA aura saphedI itanI adhika thI ki unake samakSa candramAko bhI thor3I dera ke liye lajjita honA par3atA thA / sAtha hI bAjArakI katAreM bhI itanI sundaratA ke sAtha nirmANa karAI gaI thIM ki, jinheM dekhakara mugdha ho jAnA par3atA thaa| usakI dIvAreM maNiyoMse suzobhita thiiN| vahAM svarNa raupya anna AdikA hara samaya lena dena hotA rahatA thA / usa samaya nagarakA zAsana bhAra mahArAja zreNikake hAthameM thA / ve sabhyagdarzana dhAraNa karanevAle the / samasta sAmantoMke mukuToMse unake caraNa-kamala sUryase dedIpyamAna ho rahe the| unake vaibhavazAlI rAjyameM prajA sukhI thI, dharmAtmA thI / prajA dharma sAdhanameM sarvadA tallIna rahatI thI / ataeva unheM bhaya, mAnasika vedanA, zArIrika saMtApa, daridratA AdikA kabhI zikAra nahIM bananA par3atA thA / * mahArAja zreNika atyanta rUpavAna the / ve apanI sundaratAse kAmadevako bhI lajjita kara dete the / unakA teja itanA prabala thA jo sUryako bhI jIta letA thA tathA ve yAcakoMko itanA dhana dete the ki jise dekhakara kuberako bhI lajjita honA par3atA thA / zAyada vidhine samudrase gambhIratA chonakara, candramA se sundaratA lekara, parvatase acalatA, indraguru bRhaspatise buddhi chInakara zreNikakA nirmANa kiyA thaa| mahArAja zreNikameM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama adhikaar| mmmm...amannamru........... .......rnawan.www.m... tInoM prakArakI zaktiyAM thii| ve sandhi vigraha Adi chaHguNoMko dhAraNa karanevAle the| ve artha, dharma, kAma sabako siddha karate hue bhI apanI karmendriyoMko vazameM rakhate the| unakI vimala kIrti candramAke nirmala prakAzakI bhAMti cAroM ora vyApta thii| yadi aisA na hotA to devAMganAoM dvArA unake guNoMke gAnakI AzA nahIM kI jAsakatI thii| unake zAsanakA abhUtapUrva prabhAva cAroM ora phailarahA thA / mahArAjake zatrugaNa aise vyAkula horahe the, mAnoM unakA kSaNabharameM hI vinAza honevAlA hai| unakI prabhA dvitIyAke candramAkI kSINa kalAkI bhAti kSINa hogayI thii| mahArAja zreNikakI pratibhAke sabaloga kAyala the| unakI prakhara buddhi svabhAvase hI pratApayukta thii| ataeva vaha cAroMprakAra kI rAjavidyAoMko prakAzita kara rahI thiiN| zreNikakI patnI kA nAma calanA thaa| vaha kAmadevakI patnI rati aura indrakI indrANIkI bhAMti kAMti aura guNoMse suzobhita thii| usake netra mRgake se the| usakA mukha candramA jaisA kAMtipUrNa thaa| keza zyAmavarNake the| kaTi kSINa, kuca kaThina aura bar3e AkArake the| usakI sundaratA dekhane lAyaka thii| vistIrNa lalATa, bhauheM Ter3hI aura nAka totekI taraha thii| usake vacana aura gamana madondatta hAthIkI taraha the| usakI nAbhI sundara aura usake aMga pratyaMga sabhI sundara the / vaha sadA santuSTa rahatI thii| usakI AtmA pavitra aura buddhi tIkSNa thii| zuddha vaMzameM utpanna honeke kAraNa vaha hAva bhAva vilAsa Adi sabhI guNoMse suzobhita thii| vaha striyoMmeM pradhAna aura pativratA thii| yAcakoMke lie Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / hitakaranevAlA uttama dAna denevAlI thI / vaha zIla aura vratoM ko dhAraNa karanevAlI thii| usakA hRdaya samyagdarzanase vibhUSita thA / vaha sadA jinadharmake pAlanameM tatpara rahA karatI thii| aneka dezoMke adhipati, vibhinna prakArakI senAoMse suzobhita atyaMta samRddhizAlI mahArAja zreNika, apanI patnI celanAke sAtha bhinna bhinna prakArake sukhoMkA upabhoga karate hue jIvana yApana kara rahe the| zreNika ke prazna kA varNana . eka vAra aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI samavazaraNake sAtha aneka dezoMmeM bihAra karate hue vipulAcalake mastakapara Akara virAjamAna hue / bhagavAna tIna chatroMse suzobhita the / ve apane upadezAmRtase bhavyajIvoMke tApa hara lete the| unake sAtha gautama gaNadhara Adi aneka muniyoMkA vistRta samudAya thaa| sAthahI surendra nAgendra khagendra Adi unakI pAda. vandanA kara rahe the| bhagavAnake puNyake mAhAtmyase hiMsaka jIva bhI apanA apanA vaira bhAva chor3akara paraspara prema karane laga gaye the| bhagavAnake Agamanase parvatakI chaTA nirAlI hogayI / vRkSa phala phUloMse suzobhita hogaye / una vRkSoMse eka prakArakI mIThI sugandhi phailane lgii| ve saba kalpavRkSa jaise sundara dIkhane lge| bhagavAna mahAvIra svAmIko dekhakara mAlI cakita hogayA / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAA RAN prathama adhikAra / usane bar3I bhaktike sAtha bhagavAnako namaskAra kiyaa| isake pazcAta vaha saba tuoMke phala puSpa lekara mahArAja zreNika ke rAjadvArapara jA pahuMcA / vahAM pahuMcakara mAlIne dvArapAlase nivedana kiyA ki tU mahArAjako sUcanA de A ki udyAnakA mAlI ApakI sevAmeM upasthita honA cAhatA hai| dvArapAlane jAkara mahArAjale nivedana kiyA ki Apake udyAnakA mAlI Apase milanekI AjJA mAMga rahA hai| mahArAjane mAlIko lAneke lie tatkAla AjJA dI / yathA samaya mAlI mahArAjake sanmukha pahuMcA / mahArAja siMhAsanapara baiThe hue the| mAlIne hAtha jor3e aura phala-puSpa samarpitakara sira jhukaayaa| asamayameM phala-phUloM ko dekhakara mahArAjakI prasannatAkA ThikAnA na rhaa| ve atyaMta prasanna hue| unhoMne tatkAla hI mAlIse pUchA-ye puSpa tumheM kahAM prApta hue haiN| uttara dete hue mAlIne bar3e vinamra zabdoM meM kahA-mahArAja ! vipulAcala para indrAdi dvArA pUjya zrImahAvIra svAmIkA Agamana huA hai| unake prabhAvakA hI yaha phala hai ki vRkSa asamayameM hI phala-phUloMse lada gayehaiM / abhI mAlI kI vAta samApta bhI nahIM ho pAyI thI ki mahArAja siMhAsanase uThakara khar3e hogaye,aura vipulAcala parvatakI dizAkI ora sAta paga calakara bhagavAna mahAvIra svAmIko unhoMne praNAma kiyaa| isake bAda punaH siMhAsana para virAjamAna hogye| mahArAjane prasannatAke sAtha vastrAbhUSaNoM se mAlIkA satkAra kiyaa| yaha ThIka hI hai, aisA kauna vyakti hogA jo bhagavAnake padhArane para santuSTa na ho| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 gautama caritra / mahArAjane zrI mahAvIra svAmIke darzanArtha calaneke lie nagarameM bherI bajavA dii| nagarake sabhI bhavyaloga calaneke lie prastuta hue / zroNika apanI priyA calanAke sAtha hAthI para savAra ho prasannatA pUrvaka bhagavAna ke darzanake lie cle| saba loga mahAvIra svAmIke zubha samavazaraNameM jA phuNce| mahArAja zroNikane mokSarUpI ananta sukha pradAna karane vAlI bhagavAnakI stuti Arambha kI-he bhagavan ! Apa parama pavitra haiM, ataeva ApakI jaya ho! Apa saMsAra-sAgarase pAra karane vAle haiM, ataH ApakI jaya ho| Apa sabake hitaiSI haiM, ataeva ApakI jaya ho| Apa sukhake samudra haiM, ataH ApakI jaya ho| he para. meSThina ! Apa samasta saMsArI jIvoMke parama mitra haiM, Apa saMsArarUpI mahAsAgarase pAra utAraneke lie jahAjake tulya haiM, ataeva mokSa pradAna karAne vAle bhagavAna, Apako bArambAra namaskAra hai| Apa guNoMke bhaMDAra haiM aura saMsArakI mAyAse bhayabhIta haiM / Apa karmarUpI zatruoMke saMhAraka haiM aura viSayI viSako dUra karane vAle haiM, ataeva Apako namaskAra hai| he guNoMke AgAra, he bhagavan ! he muniyoM meM zreSTha jinarAja! Apa kaviyoMkI vANIse bhI pare haiM, Apake sadguNoMkA varNana karanA sarasvatIkI zaktike vAharakI bAta hai| isa prakAra bhagavAnakI stuti kara mahArAja zroNika gautama gaNadhara Adi anyAnya muniyoMko namaskAra kara manuSyoMke koThemeM baiTha gye| thor3I dera vAda bhagavAna mahAvIra svAmIne bhanyajIvoMko prabuddha karaneke liye manohara dharmopadeza denA Arambha kiyA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Annnn.. prathama adhikaar| 'muni aura zrAvakoMke dharmameM do bheda haiN| munidharma mokSakA sAdhana hotA hai aura zrAvaka dharmase svarga-sukhakI prApti hotI hai| samyagdarzana,samyakajJAna aura samyagcAritrake bhedase mokSamArga tIna prakArakA hotA hai| arthAt tInoMkA samudAya hI mokSamArga hai| unameM samyagdarzana use kahate hai, jisameM jIva bhajIva Adi sAtoM tatvoMkA yathArtha zraddhAna kiyA jAtA ho / vaha bhI do pra. kArakA hotA hai--eka nisargaja-vinA upadezAdike, aura dUsarA adhigamaja arthAt upadezAdi dvArA / ina donoMke bhI aupazamika,kSamika aura kSAyopazamika bhedase tIna bheda aura kahegaye haiN| anantAnuvandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, mithyAtva, samyak mithyAtva aura samyakaprakRti mithyAtva ina sapta prabhRtiyoMke upazama honese aupazamika samyagdarzana prakaTa hotA hai aura sAtoM prakRtiyoMke kSaya honese kSAyika samyagdarzana prakaTa hotA hai aura pUrvakI chaH prakRtiyoMke udayobhAvI kSaya hone tathA unhIM sattAvasthita prakRtiyoMke upazama honese evaM samyak prakRti mithyAtva ke udaya honese kSAyopazamika samyagdarzana hotA hai| padArthoke satya jJAnako samyakjJAna kahate haiN| vaha samyakjJAna mati, zruta, avadhi manaH paryaya aura kevalajJAnake bhedase pAMca prakArakA hotA hai / jaina zAstroMke siddhAntake anusAra pApa rUpa kriyAoMke tyAgako samyagcAritra kahate haiM / vaha pAMca mahAvrata,pAMca samiti aura tIna gupti bhedase teraha prakArakA hotA hai / aThAraha dopoMse rahita sarvajJadevameM zraddhAna karanA, ahiMsArUpa dharmameM zraddhAna karanA evaM parigraha rahita gurumeM zraddhAna karanA samyagdarzana kaha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 gautama crit| lAtA hai / saMvega, nirveda, niMdA, gardA, zama, bhakti, vAtsalya aura kRpA ye ATha samyagdarzanake guNa haiM / bhUkha, pyAsa, vur3hApA, dvepa, nidrA, bhaya, krodha, rAga, Azcarya, mada, viSAda, pasInA, janma, maraNa, kheda, moha, cintA, rati ye aThAraha doSa haiN| sarvajJa deva ina doSoMse sarvathA rahita hote haiM / ATha mada,, tIna mUr3hatA, chaH anAyatana aura zaMkA kAMkSA Adi ATha doSa milakara samyagdarzanake paccIsa doSa haiM / dyUta, mAMsa, madya, vezyA, parastrI, coro aura zikAra ye sapta vyasana haiM / vuddhimAnoMko inakA bhI tyAga kara denA cAhie / madya, mAMsa, madhuke tyAga aura paMva udumbaroMke tyAga ye ATha sUlaguNa hai| pratyeka gRhasthake lie ina mUla guNoMkA pAlana karanA bahutahI Avazyaka hai| madyakA tyAga karane vAleko chAcha mile hue dUdha, vAsI dadhI Adi kA bhI tyAga kara denA cAhiye / isI prakAra mAMsakA tyAga karane vAle ke lie camar3e meM rakhA huA dhI, taila, puSpa, zAka makkhana, kaMda mUla aura dhunA huA anna kadApi nahIM khAnA cAhie / dharmAtmA logoMke lie baigana, sUrana, hIMga, adaraka aura vinA chanA huA jala bhI tyAjya hai / ajJAta phaloMko to sarvathA tyAga kara denA hI caahie| aise hI buddhimAna logoMko cAhie ki ve madhukA parityAga kara deN| kAraNa zahada nikAlate samaya aneka jIvoMkA ghAta hotA hai| usameM makkhiyokA rudhira aura mailA milA huA. hotA hai| isalie vaha lokameM nindanIya hai| isake atirikta zrAvakoMko darzana, vrata, sAmAyika, proSadhopavAsa; sacitta tyAga, rAtribhukti tyAga, brahmacarya, Arambha tyAga parigrahatyAga, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mannannnnnnn. NAAAAAAAAAAAnk prathama adhikaar| anumati tyAga aura udiSTa tyAga ina gyAraha' pratijJAoMkA pAlana karanA cAhie / ahiMsA aNuvrata, satya aNuvrata, acaurya aNuvrata, brahmacarya aNuvrata, parigraha parimANa aNuvrata ye pAMca prakArake aNuvrata kahalAte haiM / zrAvakoMko ucita hai ki inakA bhI pAlana kre| digvrata, dezavrata, aura anarthadaNDa virati vrata ye tIna guNavrata haiM / zrAvakAcArako jAnanevAle zrAvaka ina kA uttama rIti se pAlana kreN| chaH prakArake jIvoMpara kRpA karanA, paMcendriyoMko vazameM karanA evaM raudra dhyAna tathA Arta dhyAnake tyAga kara dene ko sAmAyika kahate haiM / sAmAyikakA pAlana niyamita rUpase zrAvakoMke lie anivArya hotA hai / aSTamo, caudazake dina proSadhopavAsa atyanta Avazyaka hai| proSadhopavAsake bhI tIna bheda mAne gaye haiM-uttama madhyama aura jaghanya / kesara candana Adi padArthoke lepanako bhoga kahate haiM aura vastrAbhUSaNAdiko upbhog| ina donoMkI saMkhyA niyata kara lenI caahie| isako bhogopabhogaparimANa vrata kahate haiN| zrAvakoMke lie yaha bhI Avazyaka hai| zAstradAna, aupadhidAna, abhayadAna aura AhAradAna ye cAra prakArake dAna haiN| pratyeka gRhasthako cAhie ki ve apanI zaktike anusAra ina dAnoMko gRhI tyAgI muniyoMko de| cAya aura Abhyantarake bhedase zuddha tapazcaraNa do prakArake hote haiM / inheM tatva jJAniyoMko apane karma naSTa karaneke lie upabhogameM lAnA caahie|' isa prakArake dharmopadezako sunakara mahArAja zreNikako Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gautama caritra / prasannatA huI / satya hI hai-amRtake ghar3ekI prAptile kauna saMtuSTa nahIM hotA / arthAt sabhI santuSTa hote haiN| pazcAt mahArAja zreNika gaNadharoM ke prabhu svAmI sarvajJa deva bhagavAnako namaskAra kara khar3e hogaye aura bhagavAna gautama gaNadharake pUrva vRttAnta pUchane lage - bhagavana ! ye gautama svAmI kauna haiM ? kisa paryAya se yahAM Akara inhoMne janma dhAraNa kiyA hai / inheM kisa karmase ye labdhiyAM prApta huI haiN| ye saba kramAnusAra mujhe batalAiye / Apake nirmala vacanoM se merA sArA sandeha dUra ho jAyagA / Apake vacana rUpI sUryake samakSa mere saMdeharUpI aMdhakArakA nAza ho jAnA nizcita hai / dharmake prabhAva se uccakulakI prApti aura miSTa vacanoM kI prApti hotI hai / usa para sabakA prema hotA hai / vaha saubhAgyazAlI hotA hai aura uttama padako prApta hotA hai / use sarvAMga sundara striyAM prApta hotI haiM, aura svargakI prApti hotI hai| use uttama vRddhi, yaza, lakSmI aura mokSatakaM prApta hote haiM / ataH zreNikane jaina dharma meM niSThA kara apanI sadabuddhikA paricaya diyA // 114 // " Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra bhagavAna jinendra devane apane zubha vacanoMke dvArA saMsArake dUpita malakA prakSAlana karate hue kahA-zreNika! tU nizcintatA pUrvaka zravaNa kr| maiM pApa aura puNya donoMse prakaTa honevAle zrI gautama gaNadhara svAmIke pUrva bhavoMkA varNana karatA hai| bharata kSetrameM aneka dezoMse suzobhita, atyanta ramaNIya avaMtI nAmakA eka deza hai| usa dezameM munirAjoM dvArA ekatrita kiye hue yazake samUhakI taraha vizAla tathA UMce zvetavarNake jinAlaya zobhita the| vahAM pathikoMko icchita phUla, phala pradAna karanevAlI vRkSa paMktiyAM suzobhita ho rahI thiiN| vahAM samaya para meghoM dvArA sIMce hue kheta, sava prakArakI sampatti, phala phUlase lade hue the| usa dezameM puSpapura nAmakA eka nagara thaa| vaha nagara UMce koTase ghirA huA, sundara udyAnoMse suzobhita nandana vanako bhI lajita kara rahA thaa| vahAMke deva-maMdira jinAlaya aura UMce UMce rAjamahala apanI zubhra chaTA se haMsate hue jAna par3ate the| vahAMke adhivAsI jaina-dharmake anuyAyI the| ve dharma, artha, kAma ina tInoM puruSArthoMko siddha karane vAle the| ve dAnI aura bar3e yazasvI the| vahA~kI lalanAeM sundara zIlavatI, putravatI, catura aura saubhAgyavatI thiiN| isaliye ve kalpalatAoMkI taraha suzobhita hotI thiiN| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| nagarakA rAjA mahIcandra thA jo dUsarA candramA hI thaa| usakI sundaratA apUrva thii| aneka rAjA tathA ' jana samudAya bar3I bhaktike sAtha usakI sevA karate the| itanA saba kucha hote 'hue bhI usake hRdayameM ahaMta devake prati bar3I bhakti thii| vaha dhanakA bhoga karanevAlA, dAtA, zubha kAmoM ko sampanna karanevAlA,nItijJa aura guNI thA / ataH vaha mahArAja bharatake samAna jAna par3atA thaa| duSToMke liye vaha kAlake samAna aura sajanoM kA pratipAlaka thaa| rAjA mahocandra rAjavidyA aura yuddhavidyA donoMmeM nipuNa thaa| rAjAkI sundarI nAmakI rAnI thii| vaha atyanta guNavatI, rUpavatI, patipratA aura aneka guNoMse suzobhita thii| vaha rAjA sundarIke sAtha rAjya sAmagrIkA upabhoga karate hue paMcaparameSThiyoMko namaskAra Adi karate hue sukha pUrvaka samaya vyatIta kara rahA thaa| usa nagarake bAhara eka dina aMgabhUSaNa nAmake munirAjakA Agamana huaa| ve Amake per3ake nIce eka zilApara Asana lagA kara baiTha gaye / unake sAtha cAroM prakArakA saMgha thA / ve avadhijJAnadhArI samyagdarzana se vibhUSita the| kAmarupI zatru oMko mardana karanevAle the aura samyak cAritrake AvaraNa karane meM sadA tatpara the| tapazvaraNase unakA zarIra atyaMta kSINa hogayA thaa| krodha, kaSAya, mAna rUpA mahAparvatako cUrakaraneke lie ve vaMjake samAna tIkSNa the| moharUpI hAthoke lie siMhake samAna tathA indriya rUpI malloko parAsta karanevAle the| isake atirikta pariSahoMko jItanevAle sarvottama aura chaH AvazyakoM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra | 17 se suzobhita the / ve mUlaguNoM aura uttaraguNoMko dhAraNa karane vAle the / rAjA mahIcandrako jaba yaha bAta mAlUma huI ki nagara ke bAhara munirAjakA Agamana huA hai, taba vaha apanI rAnI aura nagara nivAsiyoMko lekara unake darzana ke liye calA / vahAM pahuMcanepara rAjAne jala candana Adi ATha dravyoMse munirAja ke caraNa kamaloMkI pUjA kii| isake bAda bar3I namratAke sAtha una kI stuti kara namaskAra kiyA / punaH unase dharmavRddhikA AzIrvAda prApta kara unake samIpa hI baiTha gayA / usa vana meM logoM kA bar3A samudAya dekha atyanta kurUpA tIna zUdrakI kanyAyeM - jo kahIM jArahI thIM, Akara baiTha gyiiN| isake bAda munirAjane rAjA mahIcandra aura jana samudAyake liye bhagavAna jinendrakI vANIse prakaTa huA loka kalyANakAraka dharmopadeza denA Arambha kiyaa| ve kahane lage - deva, zAstra aura gurukI sevA karanese dharmakI utpatti hotI haiM / ekendriya aura dvaya indriya, samasta prANiyoMkI rakSA karanese dharma utpanna hotA hai / jIvoMke upakArase dharma utpanna hotA hai aura dharmake mArgoko pradarzita karane se sarvottama dharma prakaTa hotA hai / mana, vacana, kAyakI zuddhatA dvArA samyagdarzanake pAlana karane, vratoMkeM dhAraNa karane tathA madya mAMsa madhuke tyAga karanese dharmakI abhivRddhi hotI hai| pAMcoM indriyoM ko vaza meM karane tathA apanI zakti ke anusAra dAna karane se dharmakI abhivRddhi hotI hai| aise anya bhI bahutase upAya haiM, jinase jaina dharma kI vRddhi hotI hai aura loka tathA paralokameM sAMsArika jIvoMko uttama sukha prApta hotA hai / phala yaha hotA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| hai ki dharmake prabhAvase mAnava jAtiko zuddha ratnatrayakI prApti hotI hai / ratnatrayake prApta honeke bAda muktikI prApti ho jAtI hai| yaha dharmarUpI kalpavRkSa icchAke anusAra phala dene vAlA, harSa utpanna karane vAlA evaM saubhAgyazAlI banAne vAlA hai| isase kAnti, yaza sabhI prApta hote haiN| apane puNyake prabhAvase bharata kSetrake chaH khaNDoMkI bhUmi, navanidhi, caudaha ratna aura aneka rAjAoMse suzobhita cakravartIkI vibhUti prApta hotI hai| usI puNyakI mahimAse manuSya devAMganAoMke samAna rUpavatI aura aneka guNoMse suzobhita aisI aneka striyoMkA upabhoga karate haiN| yahI nahIM vidvAna, vIra aura zaubhAgyazAlI putra bhI puNyake prabhAvase hI prApta hote haiM / var3e bar3e rAjA mahA. rAjA tathA dhanavAna loga-jo soneke pAtra meM bhojana karate haiM, vaha bhI puNyake prabhAvake binA nahIM prApta hotA / rAjan ! zarIra kA svastha rahanA, uttama kulameM janma grahaNa karanA, bar3I Ayu ko prApta karanA tathA sundara rUpakA milanA ye sava puNyake prabhAva haiN| ise dharmakA hI phala samajhanA caahiye| yaha bhI smaraNa rahe ki deva, zAstra aura gurukI nindAse pApa utpanna hotA hai tathA samyagdarzana vrata Adi niyamoMko bhaMga karanese mahAna pApakA bhAgI bananA par3atA hai| sAtoM vyasanoMke sevanase bhI bhArI pApa lagatA hai| paMcendriyoM ke viSayoMke sevanase bhI pApa lagatA hai| krodha, mAna, mAyA, lobha Adi kaSAyoMke saMyogase anya jIvoMko pIr3A pahuMcAnese aura nindha AcaraNoMke vyavahArase pApa utpanna hotA hai| para strI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikaar| 16 sevanase, dUsareke dhana apaharaNase, kisIkI dharohara le lenese kaThina pApa hotA hai, arthAt mahApApa lagatA hai / jIvoMkI hiMsA karane, jhUTha bolane, adhika parigrahakI icchA rakhane aura kisIke karma meM vighna upasthita karanese bhI pApakA bhAgI honA par3atA hai| madya, mAMsa, madhu bhakSaNa aura hare kanda-mUla Adi padArthoke bhakSaNase bhI pApa lagatA hai| binA chAne hue jalase bhI bar3A pApa lagatA hai| kuttA, 'billI Adi duSTa jIvoMke pAlana-popaNase bhI pApakA bhAgI bananA par3atA hai| isa prakAra ke pApakarmake udayale ye jIva kurUpa, laMgar3e, kAne, TauMTe, baune andhe, kama Ayu vAle, agopAMga rahita tathA mUrkha utpanna hote haiN| pApakarmake udayase hI darIdrI nIca aneka zArIrika vyAdhiyoMse pIr3ita aura duHkhI utpanna hote haiN| jIvoMke apayaza bar3hAne vAle lampaTa durAcArI tathA nitya kalaha karanevAle putrakA utpanna honA bhI pApakA hI kAraNa hai| aksara pApakarma se hI striyAM kAlI, kalUTI tathA duvaicana kahanevAlI milatI haiN| sAtha hI pApakarmase hI logoMko bhIkha mAMganeke lie vivaza honA par3atA hai| yahAMtaka ki unheM svAdahIna 'miTTIke vartanameM rakhA hubhA bhojana karanA par3atA hai| ataeva rAjan ! isa saMsArakI jitanI duHkha pradAna karanevAlI vastueM haiM,ve saba kI saba pApa karmoMke udayase hI prApta hotI haiM / saMsArameM jo kucha bhI burA hai, use pApakA hI phala samajhanA cAhiye / munirAjane isa prakAra puNya aura pApake phala kaha sunAye / mahicandra ko apUrva saMtopa huaa| idhara rAjAne tInoM kurUpA kanyAoM ko Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .20 gautama critr| dekhaa| ve dIna svabhAva kI, dukhI aura mAtA-pitA bhAI Adi se rahita thiiN| unheM dekhakara rAjAkA hRdaya dayApUrNa ho gayA / unake netra khila uThe tathA mana prasanna hogyaa| isa prakAra kA parivartana dekhakara rAjAko bar3A Azcarya huaa| ve sadbhAvake sAtha unheM dekhane lge| isake pazcAt unhoMne munirAjakI stuti kara pUchA-bhagavana! ina kurUpA kanyAoMko dekha mere hRdayameM premake bhAva kyoM bhakurita horahe haiN| uttarameM munirAja kahane lage- rAjana ! isa sthala para prema utpanna honekA kAraNa pUrvabhavakA sambandha hai / maiM batalAtA huuN| dhyAna dekara zravaNa kro| bharatakSetrameM hI kAzI nAmakA eka suvistRta deza hai| vaha tIrthaMkaroMke paMca-kalyANakoMse suzobhita hai| vahAMke nagara grAma aura pattanakI zobhA apUrva hai| vaha ratnoMkI khAnake nAma se prasiddha hai| usI dezameM banArasa nAmakA eka atyanta manohara nagara hai| vaha itanA sundara hai ki,mAnoM vidhine alakA nagarIko jItaneke liai hI usakA nirmANa kiyA ho| AkAzako sparza karanevAle usake cAroM ora suvizAla koTa haiN| koTakI UMcAI itanI UMcI hai, jisase pratIta hotA hai ki krodha karane para vaha sUryake teja aura bAdaloMke samUhako bhI roka sakatI haiN| koTake cAroM ora khAI thI, jise dekhakara zatruoMke chakke chUTa jAte the| vaha khAI nirmala aura gaMbhIra jalase paripUrNa thii| isalie yaha eka supaTu kavikI kavitAke samAna suzobhita thii| vahAMke jinAlaya apanI phaharAtI huI zubhra dhvajAse bhavya jIvoM ko pavitra karaneke uddezyase vulA rahe the| vahAMke makAnoMkI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Armaanmam dvitIya adhikaar| 21 panktiyAM UMcI aura bhavya thiiN| una para taraha tarahake citra bane hue the / ve barpha aura candramAkI taraha zubha thiiN| isIlie darzanIya thiiN| unheM dekhakara yahI pratIta hotA thA ki mukkAkI sundara mUrtiyAM prastuta kI gayI hoM |vhaaNke manuSya svabhAvase hI dAna karane vAle the| ve bhagavAna jinendra devakI sevAmeM sahana rahane vAle the| paropakAra, dharmakAryameM unake AcaraNa anukaraNIya the| vahAMkI striyoMkA to kahanA hI kyA ? ve devAMganAoMko bhI rUpameM parAsta karatI thiiN| ve saubhAgyavatI guNavatI patipra mameM sadA tatpara rahanevAlI thiiN| vahAMke bAjAra bhI apanI apUrva vizeSatA rakhate the| dukAnoMkI paMktiyAM itanI sundaratA ke sAtha nirmitakI gayI thIM ki,unheM dekhate rahanekI icchA hotI thii| vaha nagara sone cAMdI ratna aura annAdise sarvathA bharapUra thA / saMdhyAke vAdase vahAM kI striyAM aise madhura svarameM gAne lagatI thIM ki AkAza mArgase jAte hue candramAko bhI unake lAlitya para mugdha hokara kucha derake lie ruka jAnA par3atA thaa| isa prakAra ve candramAko bhI roka lenemeM samartha thii| rAtri kAlameM apane icchita sthAnako gamana karane vAlI vezyAeM bhI caJcala nadIkI bhAMti laharAtI huI dena par3atI thiiN| bAvar3iyoM se jala bharane vAlI panihAriyAM bhI krIr3A karatI huI najara AtI thiiN| kamaloMkI sugandhise bhramaNa karate hue bhaure unheM dukhI kara rahe the| unakI jalakrIr3Ase unake zarIrase jo kesara dhulakara nikala rahI thI, usase bhauroMke zarIra pIle par3a rahe the| aura unhIM sarovaroM meM kAmI puruSa apanI ramaNiyoMke sAtha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 gautama caritra / jalakrIr3A kara rahe the| nagarakI dUsarI ora khalihAnoM meM nAjakI : rAziyAM zobhita ho rahI thiiN| ve rAziyAM kisAnoMko Ananda denevAlI thiiN| vahAMke khetoM kI vizeSatA thI ki ve hara prakArake padArtha utpanna karate rahate the| sar3aka ke donoM kinAroM para saghana peDoMkI sundara paMktiyAM lagI huI thIM, jinakI suzItala chAyA meM zrAnta pathika loga vizrAma kiyA karate the / una vRkSoMkI DAliyAM phaloMke bhArase nata ho rahI thIM / nagarake cAroM aura sundara aura vizAla udyAna the, jahAMkI latAeM puSpa aura phaloMse suzobhita thIM / ve latAe~ manohara sarasa evaM vilAsinI striyoMke samAna zobhita thIM / usa nagarakI sabase bar3I vizeSatA yaha thI ki, vahAM koI rogI nahIM thA / yadi saroga thA to rAjahaMsa hii| vahAM tAr3anakA to nAma nahIM thA / hAM kapAsakA tAr3ana hotA thA aura usase ruI nikAlI jAtI thii| vahAM kisIke patanakI bhI saMbhAvanA nahIM thI / yadi patana thA to vRkSoMke pattoMkA; kyoMki vahI Upara se nIce girate the / bandhana bhI kezapAzoMkA hI hotA thA / ve hI bar3I satarkatAse bAMdhe jAte the| vahAM daNDa, dhvajAoMmeM hI thA aura kisIko daNDa nahIM diyA jAtA thA / bhaMga bhI kaviyoM ke race hue chandoM taka hI sImita thA aura kisIkA bhaMga nahIM hotA thA | haraNa striyoMke hRdayameM hI thA aura kisIkA haraNa nahIM kiyA jAtA thA / striyAM hI puruSoMke hRdayakA haraNa kara letI thiiN| vahAM bhaya bhI navor3hA striyoMko hI hotA aura koI kabhI bhayabhIta nahIM hotA thA isa nagara ke rAjAkA nAma . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . .. . . .. . ..... . ..... .rrmirma.nanane nanAnand dvitIya adhikaar| vizvalocana thaa| vaha zatru samudAyake lie, siMha ke samAna thA aura usako kAMti sUryako bhI parAsta karane vAlI thii| vaha yAvakoMko icchAke anusAra dAna diyA karatA thaa| ataeva vaha manakI utkaTa bhAvanAoM ko pUrNa karane vAle phalpavRkSoMko bhI sadA jItatA rahatA thaa| saMbhavata: vidhAtAne indrase prabhutva lekara phuverase dhana aura candramAse zItalatA aura sundaratA lekara usakA nirmANa kiyA thaa| usake aMga pratyaMga aise bane the, mAnoM sAMce meM DhAle gaye hoM / jisa prakAra hariNa siMhake bhaya se jaMgalakA parityAga kara detA hai, usI prakAra vizvajItake mahApratApa ko dekhakara usake zatru apanI prANa-rakSAke lie deza kA tyAga kara dete the| usakA vistRna lalATa aisA manorama pratIta hotA thA, mAno vidhine apane likhaneke lie hI use banAyA ho| usake bhujA rUpI daNDa sundara aura jAMgha taka laMbe the| ve aise pratIta hote the, jaise zatruoMko bAMdhaneke liye nAgapAza ho| usakA suvistRta vakSasthala devAMganAoMko bhI mohita kara letA thA aura lakSmIkA krIr3Asthala jAna par3atA thaa| samudroMko dhAraNa karanevAlI gaMbhIra pRthvIkI taraha usako vimala buddhi, cAroM prakAra kI vidyAoMko dhAraNa karane. vAlI thii| usakI atyaMta ujvala aura nimela kIrti sudUra dezoM taka phailI huI thii| vizvajIta rAjAke yahAM pradhAna maMtrI sundara deza kile, khajAne, aura senAe Adi saba kucha the| prabhAva utsAha Adi tInoM zaktiyAM vidyamAna thiiN| isake atirikta saMdhi vigraha, yAna AsanadvadhA Azraya Adi chaH guNa the Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gautama critr| isIlie vaha rAjA zatruoMke lie ajeya ho rahA thaa| vaha . vizvake sabhI rAjAoM meM zreSTha ginA jAtA thaa| nIti nipuNa rUpavAna miSTabhASI aura prajAhitaipI thaa| usake siMhAsanArohaNake vAdase hI rAjyakI sArI prajA sukhI dharmAtmA aura dAnI ho gayI thii| ___ rAjAkI vizAlAkSI nAmakI patnI thI, jo atyanta rUpavatI aura premakI pratimUrti thii| vaha indrANI, rati nAgastrI aura devAMganAoM jaisI rUpavatI jAna par3atI thii| rAnI kI gati madonmatta hAthiyoMkI taraha thii| isakI aMguliyoM ke bIsoM nakha dvitIyAke candramA ke samAna bar3e hI manohara aura bhavya jAna par3ate the / usakI jAMgha keleke staMbha kI taraha suko. mala aura kAmoddIpaka thii| vaha rAnI apane manorama kaTipradezakI sundaratAse siMhake kaTipradezakI zobhAko haraNa kara letI thii| yadi aisA na hotA to siMhako guphAoMkI zaraNa nahIM lenI pdd'tii| usakI nAbhI gola, manohara evaM gaMbhIra thii| vaha kAma rasa (jala) se bharI huI nAyikAkI bhAMti pratIta hotI thii| usake kuca vilbaphalake samAna kaThora the| vaha kAmIjanoMke hRdayako jItane vAlI thii| una kucoMke madhya romarAzi aisI pratIta hotI thI mAnoM donoMke virodhako dUra karaneke lie sImA nirdhArita kara rahI hoM / ganIke hAthoMkI donoM hatheliyAM lAla komala aura sundara thiiN| una para machalI dhvajA Adike AkarSaka cinha bane hue the| vaha apanI mukhAkRtise AkAzaka candramAko.bhI lajjita karatI thii| isIlie candramA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra mahAdevakI sevA karane meM laga gayA thaa| rAnIkI nAka itanI sundara thI ki totekI cocoMkI sArI sundaratA jAtI rahI / tote vivAre lajjAse avanata ho vanameM jA pahuMce the| vaha apanI sumadhura vANIse pikakI vANI bhI jIta cukI thii| saMbhavata yahI kAraNa hai ki koyaloMne zyAmavarNa dhAraNa kara liyA hai| usake vizAla netra hariNIke netroMko bhI mAta karate the| yahI kAraNa hai ki hariNiyoMne apanA baserA vanameM kara liyA hai| rAnIke donoM kAna manohara aura karNa-bhUSaNoMse zobhita ho raheM the| usakI bhauheM kamAna jaisI Ter3hI aura caMcala thIM, mAnoM ve kAmarUpI yoddhAoMko parAsta karaneke lie dhanuSavANa hI hoN| rAnIkI sugandhita puSpoMse gaThI huI kezarAzi aisI sundara jAna par3atI thI ki usakI sugaMdhike lobha se sarpa hI Agaye hoM / vaha apane kaTAkSa aura hAvabhAvase suzobhita thii| arthAt samasta guNoMse bharapUra thI / usake guNoMkA varNana karane meM koI bhI samartha nahIM haiN| vaha bar3I rUpavatI aura patiko svavazameM karaneke lie auSadhike tulya thii| aisI parama sundarIke sAtha sukha upabhoga karatA huA rAjA jIvanayApana kara rahA thaa| jisa prakAra kAmadeva ratike vazameM rahatA hai, ThIka usI prakAra usa ganIne apane patiko premapAzameM bAMdha liyAthA / rAjA vizvalocanako usa vizAlAkSIke sparza,rUpa,rasa, gaMdha aura zabdase jo aihika sukha upalabdha the, use vahI anubhava kara sakatA hai, jise aisI sundarI patnI milanekA saubhAgya prApta ho / ' kucha samaya vyatIta honepara RturAja basaMtakA Agamana huaa| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 NAAAAAAAAA aamanaraaaaaaaaaaa........... gautama caritra / svabhAvase hI vasanta RtumeM taruNoMmeM kAmopabhogakI lAlasA prabala ho uThatI hai| samasta vRkSa phala-phUloMse lada gye| unapara pakSiyoMkA nivAsa ho gayA / usa lamaya taruNa puruSa bhI apanI kAntAke sAtha paraspara saMbhogake lie utsuka ho gye| prema pUrNa kAminiyAM unake hRdayoMmeM nivAsa karane laga gayIM / basanta kI unmattatA zIla saMyamAdi dhAraNa karane vAle muniyoMko bhI vicalita karanese nahIM cuuktii| kAmarUpI yodhA vasanta, kSINa zarIravAle muniyoMtakake hRdayoM meM bhI kSobha utpanna kara rahA thaa| usI samaya rAjA vizvalovana apanI vizAla senA aura nagara nivAsiyoMko sAtha lekara krIr3Ake lie usa vanasthalImeM pahuMcA, jahAMke vRkSa latAoMse bharapUra ho rahe the| vana meM pahuMca kara rAjAko hArdika prasannatA huI / vanakI manohara sundaratA, vAyu se cancala latAoMke samUha evaM cahakate hue pakSiyoMkI samadhura dhvanise aisA pratIta hotA thA,mAno rAjA vizvalocanake samakSa vAyurUpI apsarA nRtya kara rahI ho| vaha latArUpI apsarA puSpoMse sajI huI thii| vRkSoMkI pattiyAM usake ramaNIya kezase pratIta hotI thii| phala stana the| haMsAdi pakSiyoMkI sumadhura dhvani saMgItakA bhAna karA rahe the| . vaha vanasthalI sArI chaTAko dhAraNa kiye hue thii| mAnava citako curAnevAlI latAyeM puSpa hAra jaisI. suzobhita thiiN| basaMtake unmatta bhUmaroM kI jhaMkAra usake gIta the, koyaloMkI vANI mRdaMga aura zukako dhvani vINA / chidrayuta vAsoMkI AvAja sama aura tAlakA kAma de rahI thiiN| isa prakAra sArI vanasthalI lahalahA uThI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dvitIya adhikaar| dhI, mAnoM apane atithi mahArAjakA svAgata kara rahI ho| prathama hI gajAne bhAmake vRkSa para baiThe hue do strI-puruSa pikAko dekhA / ce paraspara prema-cumbana kara rahe the| jila stro phA sambhoga sukha pradAna karane vAlA pati videza calA gayA ho, vaha bhalA basaMtake isa madhumaya samayameM pikakI vANI kaise sahana kara sakatI hai / rAjA banake cAroM ora ghUma-ghUma kara pakSiyoM ke manohara phAlaratra sugane lge| kar3I mAlatIke sugandhita puSpa deNye, kAhIM puSpa vRkSoM para bhUmarIkA samUha kIr3A karate hue diyAI diyaa| isI prakAra phindI sthAnoM para matta mayUra nRtya pharate the| sthAna-dhAna para bandagaMkI bilAsapIr3A hariNAMkI lIlA aura pakSiyoMke samudAya dekhe / rAjAne bhAmake vRkSa, anArake bana aura. kAhI vijAra ke phala dekhe / strI puruSoMkI phor3A bhI dekhane lAyaka thii| kahIM koI apanI priyA ko manA rahA hai| kahIM strI mAna dvArA patiko cir3hA rahI hai| koI prema meM matta thI aura koI stana dikhAkara prema prakaTa kara rahI thii| phinhI sthaloM para harI ghAsa thI, kAhIM pRthvI jalase bhara rahI dhI aura kahIM para dhAnake vRkSa phalose jhaka rahe the| ina sArI zogAko rAjAne bar3e nAyase dekhA / pazcAt yaha aMgUrakI latAoMke maMDapameM pahuMce aura vahIM paMcendriyoMkI tRpti karane ghAle sarasa kAmopabhoga evaM lIlA pUrvaka aihika sparzase rAnI ko prasanna karane lge| isa prakAra rAjA kAmopabhogase prasanna hokara rAnIke sAtha jala krIr3Ake lie gye| jala krIr3A karate samaya sarovarakI chaTA dekhane lAyaka thii| zarIrakI phesara dhula. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 . gautama critr| . dhula kara sarovarake jalako pIlA karane lagI aura puSpoMkI sugandhase vaha sarovara sugandhita ho gyaa| jaba unakI jala krIr3A samApta ho gayI. to ve bar3e gAje bAje aura striyoMke manohara gItake sAtha apane rAjamahalako lautte| saMdhyA ho clii| jina kAmI janoMke hRdayako ramaNiyoMne apanA liyA thA, mAnoM una para dayA karake hI sUrya asta hone lgaa| samasta AkAzameM lAlI daur3a gyii| cAroM orase pakSiyoMke kolAhala sunAI dene lge| AkAzameM pUrNa candramA kA udaya huaa| kumudinI praphullita huI aura saMbhoga karane vAlI striyAM atyanta prasanna ho gayIM / rAjA bhI mahalameM Akara punaH apanI rAnIke sAtha Asakta ho gye| satya hI hai, striyAM svabhAvase hI mohaka hotI haiN| sAtha hI yadi rUpavatI ho to phira pUchanA hI kyA ? aisehI sukhase samaya vyatIta karate hue kitane dina vyatIta ho gaye, rAjAko tanika bhI khabara nahIM thii| vastutaH sukhakA eka mAsa eka divasakI taraha bIta jAtA hai aura duHkhakA eka divasa mAsakI taraha pratIta hotA hai| ____eka dinakI bAta hai| rAnI prasannacitta hokara cAmarI aura raMgikA nAmakI do dAsiyoM ke sAtha apane mahalake jharokhe para khar3I huI bAharI dRzya dekharahI thii| eka nATaka dekhakara usake ha. dayameM caMcalatA utpanna ho gyii| vaha nATaka Ananda varddhaka,manohara aura rasapUrNa thA / usameM aneka pAtra apanA abhinaya saMpanna kara rahe the| bherI, mRdaMga tAla, bINA, vaMzI, DamarU jhAMjha Adi Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikaar| 26 aneka prakArake bAje baja rahe the| vahAM puruSoMkI bhIr3a lagI huI thii| vaha nATaka tAla aura layoM se sundara thaa| usameM strI vezadhArI puruSoMke nRtya ho rahe the| khela tathA dRzyake sAtha puruSoMke aMga vikSepa aura khiyoMke gAna ho rahe the / arthAt vaha nATaka sabake manako praphullita kara rahA thaa| aise manomugdhakArI abhinayako dekhakara rAnI caMcala ho uThI / ThIka hI hai, apUrva nATakako dekhakara kauna aisA hRdaya hogA, jisameM vikAra na utpanna hotA ho| rAnI socane lagI-isa rAjyopabhogase mujhe kyA lAbha hotA hai| maiM eka aparAdhIkI bhAMti vandIkhAnemeM par3I huI hai| ve striyAM hI saMsArame sukhI haiM jo svataMtratA pUrvaka jahAM kahIM bhI vicaraNa kara sakatI haiN| avazya yaha pUrvabhavake pApa karmoke udayakA hI phala hai ki mujhe usa apUrva sukhase vaMcita honA par3A hai| ataeva avase maiM bhI unhIMkI taraha svataMtratA pUrvaka vicaraNa karanekA prayata phalaMgI aura vaha bhI sadAke liye| isa saMbandha lajA karanA ThIka nhiiN| rAnIkI cintA uttarottara ghar3hatI gyii| kintu apane mano. rathoMko pUrNa karaneke liye use koI mArga nahIM sUjha pdd'aa| para eka upAya use sUjha pdd'aa| usane apanI catura dAsiyoMse kahA, dAsiyo ! svatantratA pUrvaka vicaraNa karanA mAnava janmako sArthaka karatA hai evaM kAmajanya bhogAdiko prApta karAnevAlA hotA hai / ataeva mAo hama loga svatantratApUrvaka ghUmane phiraneke uddezyase bAhara nikala cleN| dAsiyoMne rAnIke prastAva kA samarthana kiyaa| unhoMne kahA-Apake vicAra bahuta hI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / uttama haiN| vastutaH mAnavajanma sArthaka karaneke liye isase bar3ha kara aura dUsarA mArga nahIM hai| isake pazcAt kAma-vANase dagdha atyanta vihnala, vilAsakI kAmanA karane vAlI, apane kulAcAra se rahita vaha rAnI pUrvAjita pApoMke udayase dAsiyoMko lekara gharase bAhara nikalanekA prayatna karane lgii| vastutaH asatya bhApaNa karanA, durbuddhi honA kuTila honA, aura kapaTAcAra karanA ye striyoMke svAbhAvika doSa hote haiN| inhIM kAraNoMse usane rUI bharakara eka strIkA putalA banAyA aura use vastrAbhUpaNoMse khUba sajAyA / rAnIne usa putalekI kamarameM karadhanI, pairoM meM nUpura, sarameM tilaka lagAye tathA use candanase lipta kara phUloMse khUba sjaayaa| usake stanoMpara kaMcukI, mukhapara pattana tathA motiyoMkI natha pahanA dI ! rAnI eka bAra usa bane hue putaleko dekhakara bar3I prasanna huI / vaha ThIka rAnIkI AkRtikA hI bana gayA thaa| pazcAt rAnIne usa putaleko candana Adi sugandhita dravyoMse lipta aura motI Adi aneka ratnoMse suzomitakara palaGgapara sulA diyaa| usane dvArapAla Adi saba sevakoMko dhana dekara apane vazameMkaraliyA thaa| usake pUrvabhavake pApoMke udayasehI usakI aisI vicitra buddhi hogayo / vaha kisI devIkI pUjAke vahAne apanI do dAsiyoMko sAtha lekara gharase bAhara niklii| una tInoMne apane vastrAbhUSaNa Adi rAjya cinhoMkA sarvathA parityAga kara diyA evaM gerubhA vastra pahanakara yoginI vezameM ho gyiiN| ve rAjamahalase calakara sIdhe vanameM phuNcii| unakA rAjabhavana meM milanevAlA sundara bhojana to chUTa hI gayA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NNAANNAN dvitIya adhikaar| 31 thA, ve apanI bhUkhakI jvAlA miTAneke liye vRkSoMke phala khAne lgii| yahAM vicAraNIya hai ki kahAM to rAnIkA pada aura kahA~ Aja yoginIkA vess| kevala pApakarmoke udayase hI manuSyako azubha karmoMkI prApti hotI haiN| dUsare dina komase pIr3ita rAjA maNiyoMse sajAye hue rAnIke sundara mahalameM jAne lagA usane anyAnya parijana vargako mahalake bAhara hI chor3a diyA aura svayaM sugandhita padArthose vilepita mahalake andara jaaphuNcaa| usa dina rAnIke usa sundara palaMgako dekha rAjAko apUrva prasannatA huii| usake roma roma pulakita ho uThe aura netra tathA muha praphullita ho rahe the / usane mana hI mana vicAra kiyA ki, maiM indra hUM aura merI rAnI sAkSAt zakti hai arthAt indrANI hai / Aja yaha rAjabhavana indra bhavanamA zobhAyamAna ho rahA hai| yaha sundara palaMga zaktikI sajA hai / isa prakAra rAjAkA komala kAmIhRdaya Ananda sAgarameM gote lagAne lgaa| phira bhI usane vicAra kiyA ki Aja rAnI merA satkAra kyoM nahIM karatI hai| isakA kAraNa rAjAkI samajhameM nahIM A rahA thaa| usane socA-saMbhavataH use koI roga athavA mAnasika kaSTa to nahIM ho gayA hai, athavA mujhase nArAja to nahIM hai| aisI hI vikaTa cintAsa vyAkula hokara rAjA kahane lagA-rAnI Aja na uThanekA kAraNa zIghratAle batalA / itanA kahakara vaha palaMgapara baiTha gayA aura apane komala karoMse usane rAnIkA sparza kiyaa| kintu usa kRtrima acetana vizAlAkSIke kucha bhI uttara na denepara rAjA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaaaaaaaamanand ananane.nrnwww . gautama critr| samajha gayA ki yaha kRtrima rAnI hai, vastuta: mahalameM rAnI nahIM hai| ratike samAna sundarI vizAlAkSIkA kisI aMpara pApIne haraNa kara liyaa| rAjAkI AturatA aura bar3ha gyii| vaha mUrchita hokara bhUmipara gira pdd'aa| tatkAla hI sevakoMne zItopacAra kiyA, jisase rAjAkI mUrchA dUra huii| rAjAkA hRdaya priya rAnIke viyogameM vyAkula ho rahA thaa| vaha baccoMkI taraha vilApa karane lgaa| vaha kahane lagA-haMsa jaisI cAla calanevAlI, mRganainI tU zIghratA pUrvaka batalA kahAM hai ! he guNoM kA gaurava bar3hAnevAlI, mere hRdayarUpI dhanako apaharaNa karane. vAlI, he vilAsinI tU kahA~ calI gii| he candra-badanI sundarI ! terI sevA karanevAlI dAsiyAM kahAM gyiiN| sAtha hI mere prati terA prema kahAM calA gyaa| saMsAra ke mAyA moha mujhe sundara nahIM jAna pdd'te| merI samajhameM nahIM AtA ki, jaba isa mahalameM koI nahIM AsakatA to kisa prakAra tU apaharita kI gayI athavA tU apane ApahI kahIM calI gyii| kyA tU usa prakArase to naSTa nahIM huI, jisa prakAra burI saMgatimeM par3akara sajjana puruSa bhI naSTa hojAte haiN| striyAM anya puruSako apane yahAM bulAtI haiM aura kisI anyase prema karatI haiM evaM niyata samaya kisI anya ko batalA kara anyake sAtha krIr3A karatI haiN| ye saba kAma eka sAthahI sampanna hote haiM / jaisA unakA bAharI svarUpa hotA haiM vaisA bhItarI nahIM hotaa| isalie striyoM ke caritrakA bhalA kauna varNana kara sakatA hai| zokase santapta rAjA kA hRdaya vyAkula hokara Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ammananmmmaraww.www.w..rn dvitIya adhikaar| ................ .. more.. ....... .... vicAra karane lgaa| kiso abhiprAya, bakradRSTi, burI saMgati tathA ekAna kI bAta cItale striyAM naSTa hojAtI haiN| rAjAne sovA-maiM to kisI samaya bhI rAnIko aprasanna nahIM kiyaa| use paTarAnI ke padapara biThAyA tathA samasta ranavAla meM vaha pUjya samajhI jAtI thii| phira usake naSTa honekA koI kAraNa nahIM diikhtaa| jisa strIke sadguNI aura prajApAlana meM tatpara 10 varSakA putra ho, vaha sundarI use tyAga kara kaise calI gayI, yaha samajhameM nahIM aataa| avazya hI vaha apanI nIca dAsiyoM ko saMgatimeM par3akara bhraSTa huI hai| jaba khetakA meDahI usa khetako khAne lage,taba bhalA usa khetakI rakSAhI kaise kI jA sakatI haiN| yaha nizcita haiM ki kusaMgati meM par3akara sajana bhI naSTa hue binA nahIM raha skte| isa bhAMti aneka mAnasika cintAoM se dukhI hokara rAjAne rAjya kArya kA sAga pravandha tyAga diyA / use rAjya-zAsana se eka prakArakI virakti sI hogyii| rAjAkI isa cintAse anya sAmanta rAjA aura prajA bhI dukhI thii| aneka rAjAoMne samajhAyA bhI para kSaNabharake lie bhI rAjAkA zoka kama nahIM huaa| bAta yaha thI ki rAnI usake manako hara le gayI thii| rAjAkA viyoga duHkha itanA bar3ha gayA ki antameM usane usakA prANa lekara hI chodd'aa| yaha ThIka hI hai , kyoMki kauna aisA puruSa hai jise strIke viyogameM maranA nahIM par3atA ho / rAjAkI mRtyu ho jAneke pazcAta usa aizvaryazAlI rAjya zAsanakA bhAra usake putrako sauMpA gyaa| samasta maMtriyoM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naamannrn...m...amar 34 gautama caritra / aura sAmanta gajAoMne mila kara rAjya-tilaka kI vidhi sampanna kraayii| usa rAjAke mRtjIvako anekavAra saMsArakA cakkara kATanA pdd'aa| isI janma-mRtyuke cakkara meM vaha ekabAra vizAla hAyI huaa| vaha hAthI atyanta tejasvI aura bar3A hI madonmatta thA / usakI 'vikarAla AMkheM lAla raMgakI thIM / vaha itanA uddaNDa thA ki vana meM strI-puruSoMkI hatyA kara DAlatA thaa| usa hAthIne isa bhavameM mahApApakA upArjana kiyA / kAraNa yaha ki, prANiyoMkA ghAta karanA janma-janmameM duHkhadAyI huA karatA hai| kintu usa hAthIke puNya-karmake udayase usa banameM kisI munirAjakA Agamana hogayA / ve muni mahArAja avadhijJAnI aura satpuruSoMke lie uttama dharmopadezaka the| unake dvArA hAthIko dharmopadeza milaa| usane bar3I prasannatAse zrAvakake vrata grahaNa kara lie| isake bAda usa hAthIne phala phUlAdi kisI bhI sacita padArthoMkA grahaNa nahIM kiyA / antameM usane cAroM prakArake AhAra tyAga kara samAdhimaraNa dhAraNa kara liyaa| mRtyuke samaya usane bhagavAna ahaMtadevakA dhyAna kiyA; jisase vaha mara kara prathama svarga meM deva huaa| he rAjana! vahAMse cayakara tumheM rAjAkA uttama zarIra prApta huA hai| Age tujhe bhI muktiko prApti hogii| aba una tInoM striyoMkI kathA kahatA huuN| dhyAna dekara suna ve tInoM bar3I prasannatAse svatantratA pUrvaka vanameM vicaraNa karane lgii| isa prakAra bhramaNa karate hue ve avantI dezameM jA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra pahuMcI / unake sAtha kathA, khaDAma, daNDa aura anya bahuta sI yoginiyAM thii| unheM bhikSA mAMga mAMga kara apanA peTa pAlanA par3atA thaa| yaha bhI satya hI haiM ki 'dhubhukSitaH ki na karoti pApam' bhUkhe manuSya kaunasA pApa nahIM kara DAlate arthAt bhUkhakI jvAlA zAnta karaneke lie saba kucha karanA par3atA hai| ve sadA pramAda karanevAlI vastuoM kA sevana karatI thiiN| madya, mAMsa Adi unake dainika AhAra the / isake atirikta ve madhu evaM aneka jIvoMse bhare hue udumbaroM takakA bhakSaNa karatI thiiN| unakI kAmavAsanA itanI prabala ho uThA thI ki UMca-nIcakA kucha bhI vicAra na kara jo jahAM milatA, usIke sAtha saMbhoga kara letI thiiN| yahI nahIM ve sabake sAmane hI aisI rAginiyAM gAyA karatI thIM, jisase yogiyoMko bhI kAma utpanna hue vinA nahIM rahatA thaa| ve yaha bhI kahA karatI thIM, ki hame yoga dhAraNa kiye 100 varSase bhI adhika ho gaye haiN| saubhAgyavaza nagara meM eka dina dharmAcArya nAmake munikA Agamana huaa| ve kevala AhArake lie Aye the| munimahArAja mauna dhAraNa kiye hue, parvatake samAna acala aura indriyoMko damana karanevAle the| unhoMne apane manako cazameM kara liyA thA aura zarIra se bhI mamatva kA nAza hogayA thaa| kaThina tapazcaryA se unake zarIra kI kSINatA bar3ha calI thii| ve zIla saMyama ko dhAraNa karane aura cAritra-pAlanameM atyanta tatpara rahA karate the| unhoMne samasta kaSAoMkA sarvanAza kara diyA thaa| ve apane dharmopadeza dvArA amRtakI vAri bahAyA karate the| ve kSamAke a Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| vatAra aura saMsArI jIvoMpara dadyAkI dRSTi rakhanevAle the / munirAja kaThina dopaharImeM bhI yoga dhAraNa kiyA karate the| ve cora aura lampaToM ke pApa rUpI vRkSako kATa DAlaneke lie kuThArake samAna tIkSNa the| unhoMne samasta parigrahoM kA sarvathA parityAga kara diyA thaa| usa samaya ve iryA pathakI buddhile gamana kara rahe the| unheM dekhakara ve tInoM striyoM krodhase lAla hogayIM / unhoMne muniko saMbodhita karate hue kahA-are naMge phiranevAle ! tU mAnamohAdi zubhakarmoM ! se sarvathA rahita haiN| na jAne hamAre kisa pApa karmake udaya honese terA sAkSAt huA / isa samaya hama ujjainIke mahArAjAke yahAM dhana mAMgane ke uddezyale jA rahI thiiN| vaha rAjA atyanta dharmAtmA aura zatruoMko parA. sta karanevAlA hai| tUne apanA nagnarUpa dikhalAkara apazakuna kara diyA / tU sarvathA burA hai aura jo terA darzana vA stuti karatA hai vaha bhI burA hai arthAt pApI hai / isaliye hamAre kAryoM kI siddhi honA saMbhava nahIM / isa samaya to abhI dina bAkI hai aura sabhI vastueM acchI tarahase dikhalAI par3atI haiM kintu rAtri honepara hama loga mArga meM apazakuna karanekA phala tujhe ckhaaveNgii| phira bhI una striyoMke kaThora vacanoM se munirAjako jarA bhI krodha nahIM huA, kAraNa ve dayAlu svabhAvake the / munirAjane isa ghaTanApara daSTipAta na kara banameM jAkara yoga dhAraNa kara liyA / vastuta: jalameM agnikA vaza nahIM cala sakatA, Thoka usI prakAra yogiyoMke pavitra hRdayako krodharUpI agni nahIM jalA sktii| rAtri honepara ve tInoM nIva striyAM munike samIpa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra | 37 pahuMcI aura krodhita ho bhA~ti bhAMtike upadrava karane lagIM / ekane ronA prArambha kiyA aura dUsarI unase lipaTagayI | isake atirikta tIsarI dhuAMkara munirAjako aneka kaSTa dene lagI / satya hai kAmase pIr3ita vyakti jitanA anartha kare vaha thor3A hai / kintu itane upadrava hote hue bhI munikA sthiramana calAyamAna nahIM huaa| kyA pralaya vAyuke calate para sahAna meru patrarta kabhI calAyamAna hotA hai ? isake bAda ve duSTa striyAM naMgI hokara munike samakSa nRtya karane lagIM / ve kAma se saMtapta striyAM munise kahane lagIM- svataMtra vicaraNa karane vAloMke lie paralokameM bhI svataMtratA prApta hotI hai aura ihaloka meM bhoga meM lipta rahanese bhogoM kI sadaiva prApti hotI rahatI hai| kintu nagna rahanese use naMgApana hI upalabdha hotA hai / ataeva tumheM cAhie ki, hamArI icchAoMkI pUrti kro| isa bhogakI lAlasA cakravartI, devendra aura nAgendroM takane kI hai / saMsArakA sArA sukha striyoMkI prAptimeM hotA hai / kAraNa ve indriyajanya sukha pradAna karane vAlI hotI haiM / isalie jo vyakti strI-sukha se vaMcita hai, usakA janma vyartha hai / satya mAnoM, yadi tUne hamArI icchA kI pUrti nahIM kI to terA yaha zarIra caNDIke samakSa rakha diyA jAyagA / isa prakAra kuvAkya kahatI huI una striyoMne vikAra rahita munivarake zarIrako uThAkara caNDIke samakSa rakha diyaa| isake pazcAt una sarvone munirAja para ghora upasarga kiye / patthara, lakar3I mukkA, lAta, jUte Adise unakI tAr3anAkI aura antameM bAMdha diyA / usa samaya munirAjane Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AAAAAAAAAAAA bAraha anuprekSAoMkA cintavana kiyaa| anuprekSAho prANIko bhavasAgara se pAra utArane vAlo hai / ve vicAra karane lage ki, mAnava zarIra kSaNabhaMgura hai, yaha jIvana jalakA budabudA hai aura lakSmI vidyutakI bhAMti caMcala hai / jaba bharata Adi cakravartI takakA jIvana naSTa ho gayA to isa jIvana kI kyA ginatI hai ? vinA arahaMta devakI zaraNa gahe isa jIvakA nistAra nahIM / isalie he jIva, tU sadA arahaMta devakA smaraNa kiyA kara / tumhArI yAtrA dravya, kSetra, kAla, bhava, bhAva, ye pAMcoM saMsArameM ho cuke haiM aura aba bhI tU trasa sthAvara yoniyoMmeM bhramaNa kara rahA hai / para tumhArI yaha asAvadhAnI ThIka nahIM hai / aba tujhe ratnatrayakI prAptimeM apanA vitta lagAnA cAhie; kyoMki saMsAra kA vinAza usI ratnatrayakI prAptise hI hotA hai / Atmana ! tU akelA hI karmokA kartA aura sukha-dukhakA bhoktA hai / tere sava bhAI-bandhu tujhase bhinna haiM / tujhe akelA janma grahaNa karanA par3atA hai aura maranA par3atA hai / ataeva karma-kalaMkase rahita siddha parameSThIke caraNoMkA niraMtara dhyAna kr| isa jIvakI karma - kriyAoM aura indriyajanya viSayoM meM bhI vibhinnatA hai, phira kuTumbI aura bhAI bandhu to sarvathA alaga haiM hii| Atman tU laukika vastuoM se sarvathA bhinna hai / saMsArake sabhI laukika aizvarya jar3avata haiM, kintu tU jJAna darzana aura karmarahita zuddha jIva hai / isalie AtmAkA dhyAna karanA cAhie / yaha deha rakta, mAMsa, rudhira haDDI, viSThA, sUtra, carma, vIrya Adi mahA apa padArthoM se nirmita hai, kintu bhagavAna paMca parameSThI ina doSoM se sarvathA 1 gautama caritra | * Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikAra | 36 nAva meM alaga haiM / ataH tU unhoMkI ArAdhanA kara / jaise chidra hojAne para usameM pAnI bhara jAtA hai, ThIka vaise hI mithyAtva avirata kaSAya aura yogoMse jIvoMke karmoMkA Asrava hotA rahatA haiM aura nAvakI taraha yaha bhI saMsAra - sAgara meM DUba jAtA hai / ataeva karmoke Asravase sarvathA mukta siddha parameSThIkA smaraNa kiyA kara / mithyAtva, avirata, AdikA tyAga kara denese evaM dhyAna cAritra Adi dhAraNa kara lenese AnevAle samasta karma ruka jAte haiM / use saMvara kahA jAtA hai| 1 usI saMvarake hone para jIva mokSakA adhikArI hotA hai / ataH he jIva ! tujhe apane zarIrakA moha tyAgakara zuddha caitanya svarUpa AtmAkA smaraNa karanA cAhie / isa zarIra para mohita honA vyartha haiM / tapa aura dhyAnase jina pUrva-karmokA vinAza karanA hai, use nirjarA kahate haiM / vaha do prakArakI hotI haiM--eka bhAva nirjarA aura dUsarI dravya nirjarA / ye donoM nirjarAyeM savipAka aura avipAkake bhedase do prakArakI hotI haiN| tara mokSa prApti ke lie jIvako sadA karmoM kI nirjarA karate rahanA cAhie / yaha loka akRtrima hai / isakA nirmANa kartA koI nahIM hai| yaha caudaza rajjU UMcA aura tIna sau taitAlisa rajjU ghanAkAra hai / ataH isa lokameM jIvakA bhramaNa karate rahanA sarvathA vyartha hai / kAraNa isa saMsAra meM bhavya honA mahAna kaThina hotA hai, phira manuSya, Arya kSetra meM janma, yogya kAlameM utpatti, yogya kula, acchI Ayu AdikI prApti sarvathA durlabha hai aura inakI prApti honepara bhI ratnatrayakI prApti aura bhI An ^^n v innn Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 gautama critr| vvv kaThina hai| isalie he jIva! tU icchA pUraka cintAmaNike samAna sukha pradAna karane vAle ratnatrayako pAkara kyoM samayako naSTa kara rahA hai ! apanA kalyANa sAdhana kara / ahiMsA rUpa yaha dharma eka prakArakA haiM / muni zrAvaka bhedase do prakAra,kSamA mArdava Adise daza prakAra, pAMca mahAvrata, pAMca samiti, tIna gupti bhedase teraha prakAra evaM aura vratoMke bhedase aneka prakArakA hai| dharmakI kRpA se hI AtmAke pariNAma pavitra hote haiM aura usI pavitratAse AtmA prabuddha hotA hai evaM prabuddha hone para vaha ratnatrayameM sthira honemeM samartha hotA haiN| striyoM dvArA satAye hue ve munirAja isa . prakAra kI vAraha anuprekSAoM para vicAra karane lge| unheM striyoM ke upadravacakA kucha bhI jJAna nahIM thaa| prAtaHkAla hote hI ve. striyAM Ane-jAne vAle logoMke Darase bhAga gyiiN| kintu karmoM ko vinaSTa karane vAle ve munirAja usI prakAra nizcala rhe| unake AtmadhyAnameM kisI prakArakA vikSepa nahIM huaa| isake bAda vahAM aneka zrAvaka ekatrita ho gye| unhoMne mana vacana kAyase zuddhatApUrvaka candanAdi aSTa dravyoMse munirAjakI pUjA kii| unakA zarIra to kSINa thA hI, usa para rAtake upadravase unake sarvAGgameM ghAva ho rahe the| unhoMne mauna dhAraNa kara liyA thaa| ina sava. kAraNoMko dekha kara una satpuruSoMne rAtrikA kANDa samajha liyaa| striyoM ke kaTAkSa bhI satpurupauMko calAyamAna nahIM kara skte| kyA pralayakI vAyu meruko ur3A sakatI hai, saMbhava nahIM! yadyapi isa saMsArameM zerako mArane vAle aura hAthiyoMko bAMdhane Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 AAAAAAA MAnAAAmrnANAPANA innnnnnnnnn dvitIya adhikaar| vAle bahuta mileMge, para aise bahuta kama mileMge jinakA citta striyA~meM na ramA ho / usa duSTa striyoMne munirAja para ghora upasarga kiye the, isalie unheM mahApApakA bandha huaa| ve pApa karmake udayase kuSTa rogase grasita huii| una tInoMkI buddhi bhraSTa ho gayI thii| ve sadA pApa karmameM rata rahatI thIM aura loga sadA unakI nindA kiyA karate the| ve tInoM mahAdukhI rahatI thiiN| AyukI samApti honepara raudradhyAnase unakI mRtyu huii| ina saba pApa karmoke udayase ve pAMcaveM narakameM gyiiN| unheM pAMvoM prakArake duHkha sahana karane pdd'e| unakI kRSNa lezyA thii| unheM vandhana chedana, kadathena, pIr3ana, tApana, tAr3ana Adike duHkha sahana karane par3ate the| uSNa vAyu tathA sada vAyu sadA unako utpIr3ita kiyA karatI thiiN| una nArakIyoMkA avadhijJAna do kosa takakA thA, zarIrakI UMcAI eka sau paccIsa hAtha aura Ayu satraha sAgarakI thii| ve sabakI saba napunsaka thii| unakA zarIra bhayAnaka aura ve svabhAvase bhI bhayAnaka the| unameM dharmakA to nAma hI nahIM thA / ve sabase IrSA karate aura sadA mAra-mArakI raTa lagAyA karate thii| AyukI samApti para ve nArakI striyAM vahAMse bAhara huI aura paraspara virodhI zarIroMmeM utpanna huii| savoMne eka sAthahI kokA bandha kiyA thA,ataH ve billI sUkarI kutiyA aura murgI kI yoniyoM meM AyIM / ve hara prakArakA kaSTa sahatI aura jIvoMkI hiMsA kiyA karatI thiiN| paraspara lar3anA aura ucchiSTa bhojanake dvArA unakA jIvana nirvAha hotA thaa| isake atirikta jahAM bhI jAtI, vahAMse dutkAra dI jAtI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 gautama critr| thiiN| satya hai raudradhyAnase jova narkameM jAte haiM; ArtadhyAnale tiryava gati hotI hai aura dharmadhyAnake dvArA manuSyakI gati evaM devagati hotI hai tathA zukla dhyAnase kevala jJAnake dvArA utkRSTa mokSa prApta hotA hai| jo loga zAnti priya munirAja para krodha karate haiM, unheM avazya naraka milatA hai / aura jo unapara upasarga karate haiM,unakI to bAta hI kyA / ataeva vidvAna logoM ko cAhiye ki, zAstra evaM nitha gurukI svapnameM bhI nindA na kreN| kAraNa inakI nindA karane vAloM ko narkakI prApti hotI hai aura stuti karane vAloMko svarga kii| ataH he rAjan ! ve tInoM pazu jIvadhArI striyA~ atyanta kaSTase mrii| ThIka hI hai, pApa karmoke udayase jIvako pratyeka bhavameM duHkha jhelane par3ate haiN| mRtyuke pazcAt unakA janma pradhAna dharma sthAna avantI dezake samIpa atyanta nIca logoMse base hue eka kuTumbIke ghara kanyAoMke rUpameM huaa| usa kuTumbIke loga murgiyAM pAlA karate the| ina kanyAoMke garbha meM Ate hI unake dhana-janakA nAza ho gyaa| gharake saba loga mara gye| kevala eka pitA bacA thaa| una kanyAoMmeM eka kAnI dUsarI laMgar3I aura tIsarI atyanta kurUpA kAle raMgakI thii| munike ghora upasargake pApase unakA jIvana azAnta thA / deha sUkhI huI, unakI AMkheM pIle raMgakI, nAka Ter3hI aura peTa bar3hA huA thaa| dAMtoMkI paMktiyAM dUra-dUra, paira moTe aura zarIra bhI AvazyakatAse adhika moTA thaa| unake stana viSama, hAtha choTe aura hoTha lambe the| unake vAla pIle Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhikaar| 43 raMgake, AvAja kAka jaiso aura unakA hRdaya premase zUnya thaa| unakI bhauheM milI huI thIM aura ve sadA asatya bhApaNa karatI thiiN| krodhase unakA zarIra jalatA rahatA thaa| ve vicArahIna aura aneka rogoMse pIr3ita thiiN| ve nagarake jisa konese jAtI, vahAM durgandha phaila jAtI thii| satyahI hai, pApakarmoke udayase saMsAra meM kyA nahIM hotaa| ucchiSTa bhojanoMse unakA jIvana nirvAha hotA thA, cithar3oMse zarIra DhakatI thIM aura duHkhase sadA pIr3ita rahatI thIM / kamase ve tInoM kurUpa kanyAe javAna huii| unake pUrva karmoM ke udayase unhIM dinoM dezameM durbhikSa pdd'aa| ve tInoM peTakI jvAlAse azAnta hokara vyabhicAra karAneke uddezyase videzako calIM / mArgameM bhI unakI lar3AI jArI thii| unake sAtha na to khAnekA sAmAna thA aura na unameM lajA hayA thii| yaha pApa karmakA hI prabhAva hai| java vaha phala dene lagatA hai to dhana-dhAnya rUpa, buddhi sabake saba naSTa hojAte haiN| ve kanyAyeM aneka nagaroM meM bhramaNa karatI huI ghaTanA vazAta isa puSpapurameM AgayI haiM / isa vanameM aneka muniyoMko dekhakara dhanakI icchAle yahAM upasthita huI haiM, phira bhI bar3I prasannatAke sAtha ina saboMne muniyoM ko namaskAra kiyA hai| rAjana! yaha saMsAra anAdi aura ananta hai| jIvakA karma hai, janma aura mRtyu prApta karanA / isameM bhUmaNa karate hue karmoM ke udayase ucca aura nikRSTa bhava prApta hote rahate haiM / kucha duHkha bhogate haiM aura kucha sukha / yahAMtaka ki puNyodayase svarga aura mokSa takake suratra upalabdha hote rahate haiN| ve tInoM kurUpA kanyAyeM apane pUrvabhavakI, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 gautama caritra / vAteM sunakara bar3I prasanna huI, jisa prakAra bAdaloMkI gajanA sunakara mora prasanna hote haiN| __ munirAjane punaH kahanA Arambha kriyA-rAjana yaha zreSTha dharma kalpavRkSake tulya hai| samyagdarzana isakI moTI jar3a aura bhagavAna jinendradeva isakI moTI rIr3ha haiN| zreSTha dAna isa dharma kI zAkhAyeM haiM, ahiMsAdi vrata patte aura kSamAdika guNa . isake komala aura navIna patte haiM / indrAdi aura cakravartIkI vibhUtiyAM isake puSpa haiN| yaha vRkSa zraddhArUpI vAdaloM kI vArise siMcita kiyA jAtA hai| aura muni samudAya rUpI pakSIgaNa isakI sevAmeM saMlagna rahate haiN| ataeva yaha dharma rUpI kalpavRkSa tumheM mokSa sukha pradAna kreN| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tIsarA adhikAra ve tInoM kanyAyeM saMsArase bhayabhIta ho uThIM / una saboM ne bar3I zraddhA aura AdarabhAva se sunirAjako namaskAra kiyA aura unakI prArthanA karane lagIM: munirAja ! munike upasargase hI hameM mAtR-pitR vihIna honA par3A hai aura hamane bhava bhava meM aneka kaSTa bhoge haiN| svAmina ! Apa bhavasaMsArameM DUbane utarAne vAloMke lie jahAjake tulya haiN| he saMsArI jIvoMke parama sahAyaka ! pUrvabhava meM hamane jo pApa kiye haiM, unake nAza honekA mArga batAiye | jisa vRtarUpI se yaha pAparUpI viSa naSTa hotA hai, use Aja hI batAiye / unakI karuNavANI sunakara munirAjakA komala hRdaya dayArdrA ho gayA / ve kahane lage-putriyo ! tumheM vidhAna vrata dhAraNa karanA cAhie / yaha vrata karmarUpI zatruoM kA vinAzaka aura saMsAra sAgara se pAra utArane vAlA hai / isake pAlana karanese samasta bhavoMmeM utpanna hue pApa kSaNa bhara meM naSTa ho jAte haiN| isake dvArA indra cakravartI kI vibhUtiyAM to kyA mokSa taka ke apUrva sukha prApta hote haiM / munirAjakI bAteM sunakara ve kanyAeM kahane lagIM - munirAja ! isa vratake pAlana ke lie kauna-kauna se niyama haiM aura prArambha meM kisane isa vRtakA pAlana kiyA jise [sunizcita phalakI prApti huI / pratyuttara meM munirAjane kahA- putriyoM, isa vRtakA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 gautama caritra | niyama suno| sunane mAtra se hI manuSyako uttama sukha prApta hotA hai / mokSa sukha prApta karanevAle bhavyalogoMko yaha vrata bhAdrapada aura caitake mahInoM meM zuklapakSa ke antima dinoM meM karanA caahie| usa dina zuddha jalase snAna kara dhule hue zuddha vastra pahananA cAhie aura munirAja ke samIpa jAkara tIna dinake lie zIlavata (brahmacarya dhAraNa karanA caahie| isake atirikta mana vacana kAyakI zuddhatA pUrvaka aSTopavAsa karanA cAhie / kyoMki proSadha pUrvaka upavAsa hI mokSaphala ko denevAlA haiM / isase samasta krarma naSTa ho jAte haiN| yadi isaprakAra upavAsa karanekI zakti na ho to ekAntara arthAt ekadina bIcakA chor3a kara upavAsa karanA cAhie / isa vratako jaina vidvAnoMne bar3I mahattA dekara svarga phala denevAlA batalAyA hai / yadi aisI bhI zakti na ho to zakti anusAra hI kreN| ina tInoM dina jainamaMdirameM hI zayana kre| sAtha hI varddhamAna svAmIkA prativimva sthApita kara ikSurasa, dUdha, dahI, ghI aura alase pUrNa kubhoMse abhiSeka karanA caahie| isake bAda mana vacana aura kAyako sthirakara candanAdi aSTa dravyoMse bhagavAna kI pUjA kreN| punaH sarvajJadeva ke muMhase utpanna sarasvatI devIkI pUjA tathA munirAjake caraNoM kI sevA kre| kAraNa guru-pUjA hI pApa rUpI vRkSoMko kATaneke lie kuThAra svarUpa hai / vaha saMsAra samudra meM par3e hue jIvoMko pAra kara deneke lie naukAke tulya hai / usa samaya manako ekAgrakara bhakti ke sAtha tonoM samaya sAmAyika karanA cAhie | ye sAmAyika AnevAle karmoMko rokane meM 1 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA adhikAra | 47 MMA VAIANA samartha hote haiN| zuddha lavaMga puSpoMke dvArA ekasau ATha vAra aparAjita maMtra kA jApa aura zrI varddhamAna svAmIkI sevA karanI cAhie | jainazAstroM meM zrI barddhamAna svAmIke pAMca nAma batalAye gaye haiM- mahAvIra, mahAdhIra, sanmati varddhamAna aura vIra ina samasta nAmoM kA smaraNa karate hue tIna pradakSiNA dekara vidvAnoM ko argha denA cAhie / vrata pAlana karanevAloMko una dinoM unakI kathAyeM sunanI cAhie, jinhoMne ukta vratakA pAlana kara svarga aura mokSakI prApti kI hai / cittako sthira kara zrI arahaMtadevakA dhyAna karanA atyuttama hai, kAraNa unake dhyAna se saTha zalAkAoMke pada prApta hote haiN| rAtriko pRthvIpara zayana tathA tIrthaMkara Adi mahApuruSoM kI stuti karanI cAhie | jinadharmakI prabhAvanA indriyoMko vazameM karanevAlI haiM / isake dvArA bhavyajIva bhavasAgarase pAra utarate rahate haiM / ataeva pratyeka vyaktikA karttavya hotA hai ki vaha prabhAvanA kare / labdhividhAna vrata tIna dinoMtaka barAbara karate rahanA caahie| vaha karma nAzaka evaM icchita phala denevAlA hai / yaha vrata tIna varSa taka karanA caahie| isake bAda udyApana kiyA kre| udyApana ke lie eka subhavya jinAlayakA nirmANa karAye, jo hara prakAra se zobhAyukta ho / vaha pApanAzaka aura puNyarAzikA kAraNa hotA hai / ukta jinAlaya meM zrIvarddhamAna svAmIkI sundara pratimA virAjamAna karanI cAhie, jo ApattirUpI latAoMko naSTa karane vAlI hai / isa prakAra mana, vacana, kAyase zuddha hokara zAnti vidhAna karanA cAhie / isake lie cAvaloMke ekasau ATha kamala Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaaamana...annanorar mananminww winnr 48 gautama caritra / nirmita kare aura usapara sundara dIpa rakhe / zrI varddhamAna svAmI ke jinAlayameM sugandhita jalase pUrNa suvarNake pAMca kalaza dene cAhie / soneke pAtroM meM rakhe hue pAMca tarahake nevedyale una kamaloMkI pUjA kare / sAtha hI bhramaroM ko vimohita karanevAlA sugandhita dravya-candana kesarAdi jinAlayameM samarpita kare / bhagavAnakI pratimAke liye suvarNakA siMhAsana pradAna kare, jisase vaha arahaMta devake caraNakamaloMkI kAMtise sadaiva prakAzita hotA rahe / eka bhAmaMDala bhI pradAna kre| vaha sonekA banA huA ho aura jisameM ratna jar3e hoM / jisakI kAMti sUrya maMDalake prakAzako bhI kSINa karadetI ho / bhagavAnake kathanAnusAra zAstra likhAkara samarpita kare, jise zravaNa kara loga kuvuddhise aMdhe aura vadhira na ho jAya / samyagdarzana, samyakjJAna aura samyak cAritrase uttama pAtroMko dAna denA cAhie, jinheM zatru mitra sava samAna dIkhate hoM / jo deza vrata dhAraka haiM, ve madhyama pAtra kahalAte haiM aura jo asaMyata samyagdRSTi hai, ve jaghanya hai| unheM bhojana karAnA cAhie aura bhoga saMpatti lAbhakI AkAMkSAse dAna denA cAhie / pAtradAna amRtake tulya hotA hai| mithyAdRSTi, mithyAjJAna aura mithyAvAritrako dhAraNa karane vAle, phira bhI hiMsAkA jinhoMne tyAga kara diyA hai| ve pAtra haiM evaM jinhoMne na to cAritra dhAraNa kiyA aura na koI vrata kiyA, ve hiMsaka mithyAdRSTi jIva apAtra kahe jAte haiN| ayogya kSetra meM boye hue bIjako taraha inheM diyA huA dAna naSTa ho jAtA hai arthAt kubhoga bhUmikI upalabdhi hotI hai| jisa prakAra nIma Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 tIsarA adhikaar| ke vRkSameM chor3A huA jala kar3avA hI hotA hai tathA sarpako pilAyA huA dUdha viSa hI hotA hai,usI prakAra apAtrako diye hue dAnase viparIta phalakI prApti hotI hai| arthAt vaha dAna vyartha calA jAtA hai| sAtha hI AryikAoM ke liye bhaktike sAtha zuddha siddhAntakI pustakeM denI caahie| unheM pahananeke lie vastra tathA pIchI, kamaMDalu dene caahiye| zrAvaka-zrAvikA oMko AbharaNa, kImatI vastra aura aneka nAriyala samarpita kare / jo strI-puruSa dIna aura durbala haiM-dIna haiM hIna haiM athavA kisI duHkhase dukhI haiM, unheM dayApUrvaka bhojana samarpita kre| jIvoMko abhayadAna de, jisase siMha vyAghrAdi kisI bhI hiMsaka jIvakA bhaya na rahe / jo loga kuSTale pIDita haiM, vAta, pitta, kaphAdi rogase dukhI haiM, unheM yathAyogya auSadhi pradAna kre| kintu jinake pAsa udyApana ke lie itanI sAmagrI maujUda na ho, unheM bhakti karanI cAhie aura apanI asamarthatA nahIM samajhanI cAhie / kAraNa zuddha bhAvahI puNya saMpAdanameM sahayoga pradAna karatA hai| unheM utanA hI phala prApta karaneke lie tIna varSa taka aura vrata karanA ucita hai| ArambhameM isa vRtakA pAlana zrIRSabhadevake putra ananta vIrane : kiyA: jisakI kathA Adi purANameM vistArase varNita hai| munirAjakI amRta vANI sunakara vahAM upasthita rAjAne aneka zrAvaka zrAvikAoMke sAtha evaM una tInoM kanyAoMne bhI labdhi vidhAna nAmaka vuta dhAraNa kiye / satya hai, jo bhavya haiM tathA jinakI kAmanA mokSa-prAptikI hai,ve zuma kAryameM dera nahIM karate / bhavita Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' gautama caritra / nyatAke sAtha saMsArI jIvoMkI buddhi bhI tadanurUpa ho jAtI hai| munirAjake upadezase una tInoM kanyAoMne udyApanake sAtha ladhividhAna vrata kiyA aura zrAvakoMke vrata dhAraNa kiye / unhoMne uttama kSamA Adi daza dharma tathA zIlavata dhAraNa kiye / kAlAntarameM una tInoM kanyAoMne jina-mandirameM pahuMca kara mana vacana karmase zuddhatApUrvaka bhagavAnakI vidhivata pUjA kii| isake pazcAt AyupUrNa honepara una tInoM kanyAoMne samAdhimaraNa dhAraNa kiyA, arahanta devake vIjAkSara maMtroMkA smaraNa kiyA tathA bhaktipUrvaka unake caraNoMmeM ve nata huii| mRtyuke pazcAt unakA striliMga parivartita ho gayA aura ve prabhAvazAlI deva ho gye| unake zarIra yauvanase suzobhita hue| unheM avadhijJAnase jJAta ho gayA ki ve labdhividhAna vratake phala svarUpa svargameM deva hue hai| ve sadA devAMganAoMke sAtha sukha bhogate the| unakA zarIra pAMca hAtha UMcA, unakI Ayu daza sAgarakI tathA ve vikriyA Rddhise sampanna the| unakI madhyama SaDalezyA thI aura tIsare naraka takakA unheM bhavadhijJAna thaa| veM bhagavAna sarvajJa devake caraNoMkI isa prakAra sevA kiyA karate the, jisa prakAra eka bhramara sugandhita kamala puSpoMpara lipaTA rahatA. hai| sAtha hI aneka 'deva deviyAM bhI unake varaNoMkI sevA kiyA karatI thiiN| isa ora rAjA mahIcandrane bhI saMsArakI anityatA samajha kara aGgabhUSaNa munirAjase jina-dIkSA grahaNa kii| ve indriyoMkA sarvadA damanakara mahA tapazvaraNa karane lage tathA pariSahoMko 'jItakara unhoMne mUlaguNa aura uttaraguNoMko dhAraNa kiyaa| . Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tosarA adhikaar| bhagavAna mahAvIra svAmIke samavazaraNameM kahA jAtA haigautama svAmI kisa sthAnapara utpanna hue| unhoMne kisa prakAra labdhi prApta kii| ve kisa prakAra gaNadhara hue aura unheM mokSa kaise prApta huaa| ise dhyAna dekara zravaNa kr| ___ jambUdvIpake antargata eka prasiddha bharatakSetra hai| usameM dharmAtmA logoMke nivAsa karane yogya magadha nAmakA eka deza hai| usI dezameM brAhmaNa nAmakA atyanta ramaNIka eka nagara hai / vahAM bar3e bar3e vedajJa nivAsa karate haiM tathA vaha nagara vedadhvanise sadA gUMjatA rahatA hai| vaha nagara dhana dhAnyase paripUrNa hai aura vahAMke bAjAroMkI paMktiyAM atyanta manohara haiN| aneka caityAlayoMse suzobhita brAhmaNa nagara bahupadArthoMse paripUrNa huA thaa| vahAM aneka prakArake jalAzaya the-vRkSa the| unameM saba prakArake dhAnya utpanna hote the| vahAMke makAnoMko UMcI paMktiyAM apanI apUrva vizeSatA prakaTa karatI thiiN| vahAMke nivAsI manuSya bhI sadAcArI aura saubhAgyazAlI the| taruNa-taruNiyAM krIDA-rata rahate the| vahAMkI sundariyAM apanI sundaratAmai rambhAko bhI mAta karatI thiiN| usI nagarameM zAMDilya nAmakA eka brAhmaNa rahatA thaa| vaha vidyAoM meM nipuNa aura sadAcArI thaa| dAnI tathA tejasvI thaa| usakI patnIkA nAma sthaMDilA thaa| vaha saubhAgyavatI, pativratA aura ratike samAna rUpavatI thii| kevala yahI nahIM, usakA hRdaya namra aura dayAlu thA / vaha madhura bhASaNa karanevAlI evaM yAcakoMko dAna denevAlI thii| kintu usa brAhmaNakI kesarI nAmakI eka dUsarI brAhmaNI. thii| vaha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 gautama caritra / bhI sarvaguNoMse sampanna tathA apane patiko sadA prasanna rakhatI thiiN| eka dinakI ghaTanA hai / sthaMDilA apanI komala sayyA para soyI huI thI / usane rAtameM putra utpanna honevAle zubha svapna dekhe | usI dina eka bar3A deva svargase cayakara sthaMDilA ke garbha meM AyA / garbhAvasthA ke bAda sthaMDilAkA rUpa nikhara uThA / vaha motiyoM se bharI huI sIpa jaisI sundara dIkhane lagI / usa brAhmaNIkA mukha kucha zveta ho gayA thA, mAno putrarUpI candramA samasta saMsArameM prakAza phailAnekI sUcanA de rahA hai / zarIrameM kiMcita kRzatA A gayI thI / stanoMke agrabhAga zyAma ho gaye the / mAnoM ve putrake Agamana kI sUcanA de rahe hoM / usa samaya sthaMDilA jinadevakI pUjA meM tatpara rahane lagI, jaise indrANI sadAM bhagavAnakI pUjAmeM citta lagAtI hai / sthaMDilA zuddha cAritraM dhAraNa karanevAle samyakUjJAnI muniyoMko aneka pApanAzaka zuddha AhAra detI thii| sUryo : daya ke samaya ! jisa samaya zubhagraha. zubharUpa kendra meM the; usa samaya; zrIRSabha devakI rAnI yazasvatIkI taraha, sthaMDilAne manohara aMgoMke dhAraka putrako utpanna kiyA / usa kAla sArI dizAyeM prakAzita ho gayIM aura cAroM ora sugandhita vAyu saMcarita hone lagI tathA AkAza meM jayaghoSa hone lage / gharakeM samasta strI-puruSoM meM Ananda chA * * * + * , gayA / cAroM ora manohara cAje bajane lage / jisa taraha jayaMtase 1 indra aura indrANIko prasannatA hotI hai evaM svAmI kArtikeya se mahAdeva pArvatIko, usI prakAra brAhmaNa aura brAhmaNIko Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA adhikaar| 53 apUrva prasannatA huI / sANDilyane maNi, sone,cAMdI, vastra Adi muhamAMge dAna diye| striyAM maMgala gAna gArahI thiiN| jaise kisI daridrako khajAnA dekhakara prasannatA hotI hai, jaise pUrNa candramA ko dekhakara samudra umar3atA hai, usI prakAra brAhmaNa apane putrakA muMha dekhakara prasannatAse vivhala ho rahA thaa| ThIka usI samaya eka nimitta jJAnIne jyotiSake AdhAra para batalAyA ki, yaha putra gautama svAmIke nAmase prakhyAta hogaa| brAhmaNakA vaha putra apane pUrvapuNyake udayase sUrya sA tejasvI aura kAmadeva sA kAntiyut thA / eka dUsarA deva bhI svargase vaya kara usI sthaMDilAke garbha meM aayaa| vaha brAhmaNakA gArya nAmaka putra huaa| yaha bhI samasta kalAoMse yukta thaa| isI prakAra eka tIsarA deva svargase cayakara kesarIke udara meM AyA, jo bhArgava nAmaka putra huA / ye tInoM brAhmaNa putra, kuntIke putra pAMDavoMkI bhAMti premase rahate the| AyuvRddhi ke sAtha unakI kAMti guNa aura parAkrama bhI bar3hate jAte the| unhoMne vyAkaraNa,chaMda,purANa, Agama aura sAmudrika vidyAyeM par3ha DAlI / brAhmaNakA sabase bar3A putra gautama jyotiSa zAstra, vaidyaka zAstra, alaMkAra, nyAya Adi savameM nipuNa huaa| devoMke guru vRhaspatikI taraha gautama brAhmaNa bhI kisI zubha brAhmaNazAlAmeM pAMca sau ziSyoMkA adhyApaka huaa| use apane caudaha mahAvidyAoMmeM pAraMgata honekA bar3A hI abhimAna thaa| vaha vidvatAke madameM cUra rahatA thaa| rAjA zreNika ! jo vyakti parokSameM tIrthaMkara paramadevakI vandanA karatA hai, vastutaH vaha tInoM lokoMmeM vandanIya hotA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 gautama caritrI hai| aura jo pratyakSameM bandanA karatA hai, vaha indrAdikoM dvArA pUjanIya hotA hai| rAjan! isa vrata rUpI vRkSakI jaDa samyagdarzana hI hai| atyanta zAMta pariNAmoMkA honA skaMdha hai, karuNA zAkhAyeM haiM / isake patte pavitra zIla haiM tathA . kIti phUla haiN| ataeva yaha vrata rUpI vRkSa tumheM mokSalakSmIkI prApti karAye / uttama dharmake prabhAvase hI rAjyalakSmI evaM yogya lakSamIkI prApti hotI hai| dharmake hI . adbhuta prabhAvase indrapada prApta hotA hai, jinake caraNoMkI sevA deva karate haiN| cakravartIkI aisI vibhUti pradAna karAne vAlA dharma hI hai| yahI nahIM, tIrthaMkara jaisA sarvottama pUjyapada bhI dharmake prabhAvase hI prApta hotA hai / ataeva tU sarvadA dharmameM lIna raha / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturtha adhikAra * *~># Ep-ka " bharatakSetra ke antaragata hI atyanta ramaNIka evaM vibhinna nagaroMse suzobhita trideha nAmakA eka deza hai / usa deza meM kuMDapura nAmaka eka nagara apanI bhavyatA ke lie prakhyAta hai / vaha nagara bar3e UMce koToM se ghirA huA hai evaM vahAM dharmAtmA loga nivAsa karate haiN| vahAM maNi, kAMcana Adi dekhakara yahI hotA hai ki, vaha dUsarA svarga hai / usa nagara meM siddhArtha nAmake eka rAjA rAjya karate the / unakI dhArmikatA prasiddha thI / ve artha. dharma, kAma, mokSa cAroM puruSArthIko siddha karane vAle the| unheM vibhinna rAjAoM ko sevAeM prApta thI / itanA hI nahIM sundaratA meM kAmadevako parAsta karane vAle, zatrujIta, dAtA aura bhoktA the / nItimeM bhI nipuNa the - arthAt samasta guNoM ke AgAra the / unakI rAnIkA nAma trizalA devI thaa| rAnIkI, sundaratAkA kyA kahanA - candramAke samAna mukha maNDala, mRga kI sI AMkheM, komala hAtha aura lAla adhara apanI manohara chaTA dikhalA rahe the / usakI jAMghe kadalI ke stambhoM sI thiiN| nAbhi namra thI, udara kRza thA, stana unnata aura kaThora the, dhanupake samAna bhauMheM evaM zuruke samAna nAka thI / aisI rUpavatI mahArAnI ke sAtha rAjA siddhArtha sukhapUrvaka jIvana vyatIta kara rahe the / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| indrakI AjJA thI-bhagavAna mahAvIra svAmIMke janma kalyANakake 15 mAsa pUrvase hI siddhArthake ghara ratnoMkI varSA karanekI / deva loga indrakI AjJAkA akSarazaH pAlana karate the / aSTAdika kanyAyeM evaM aura bhI manohara deviyAM rAjamAtAkI sevAmeM tatpara rahatI thiiN| eka dina mahArarAnI trizAlA devI komala sajjA para soyI huI thiiN| unhoMne putrotpatiko sUcanA denevAle solaha svapna dekhe| airAvata hAthI, zveta baila, garajatA huA siMha, zubha lakSmI, bhamaroMke kalaravase suzobhita do puSpa mAlAyeM, pUrNa candramA, udaya hotA huA sUrya, sarovarameM krIDArata do machaliyAM, suvarNake do kalaza, nirmala sarovara, taraMgayuta samudra, manohara siMhAsana, AkAzameM devoMkA vimAna,sundara nAga-bhavana, kAMtipUrNa ratnoMkI rAzi aura vinA dhUmrakI agni / prAtaHkAla bAjoMke zabda sunakara mahAganI uThI / ve pUrNa zRMgAra kara mahA. rAjake siMhAsana para jA baiThIM / unhoMne prasanna vitta hokara mahA. rAjase rAtake svapna kaha sunAye / uttarameM mahArAja siddhArtha krama se svapnoMke phala kahane lage-airAvata hAthI dekhanekA phala-vaha putra tInoM lokoMkA svAmI hogaa| vaila dekhanekA phala-dharma pracAraka aura siMha dekhanekA phala adbhuta parAkramIhogA / lakSmI kA phala yaha hogA ki, deva loga meru daNDa parvata para usakA abhiSeka kareMge / mAlAoMke dekhanekA phala, use atyanta yazasvI honA cAhie tathA candramAkA phala yaha hogA ki vaha mohanIya karmoMkA nAzaka hogaa| sUrya ke dekhanese satpuruSoMko dharmopadeza denevAlA hogaa| do machaliyoMke dekhanekA phala sukhI hogA aura Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Anne catutha adhikaar| 57 kalaza dekhanese usakA zarIra samasta zubha lakSaNoMse paripUrNa hogaa| sarovara dekhanese logoM kI tRSNA dUra karegA tathA samudra dekhanese kevalajJAnI hogaa| siMhAsana dekhanese vaha svargase Akara avatAra grahaNa karegA,.nAga bhavana dekhanese vaha aneka tIrtho kA karane vAlA hogA evaM ratnarAzi dekhanese vaha uttama guNoMkA dhAraka hogA tathA agniM dekhanese karmoM kA vinAzaka hogA / isa prakAra pati dvArA svapnoMkA hAla sunakara mahArAnI kI prasannatA bahuta bar3ha gyii| ve jinendra bhagavAnake avatArakI sUcanA pAkara apane jIvanako sArthaka mAnane lgii| svapnake AThaveM dina arthAt ASAr3ha zukla SaSThoke dina prANata svargake puSpaka vimAnake dvArA Akara indrake jIvane mahA. rAnI trizalAke mukhameM praveza kiyA / usa samaya indrAdi devoMke siMhAsana kaMpita hogye| devoMko avadhijJAnake dvArA jJAta ho gyaa| ve saba vastrAbharaNa lekara Aye aura mAtA kI pUjA kara apane sthAnako lauTa gye| trizalA devIne caitra zukla trayodazI ke dina zubhagraha aura zubhalagnameM bhagavAna mahAvIra svAmIko janma diyaa| usa samaya dizAyeM nirmala ho gayIM aura vAyu sugandhita bahane lgii| AkAzase devoMne puSpoMkI varSAkI aura dudubhI bajAI / janmake samaya bhI bhagavAnake mahApuNyake udaya honese indroMke siMhAsana kAMpa utthe| unhoMne avadhijJAnase jAna liyA ki, bhagavAna mahAvIra svAmIne janma grahaNa kiyaa| samasta indra aura cAroM prakArake deva gAje-bAjeke sAtha kuNDapura meM padhAre / rAjamahalameM pahuMcakara devoMne mAtAke samakSa virAjamA. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| na bhagavAnako dekhA aura bhaktipUrvaka unheM namaskAra kiyA / usa samaya indrANIne eka-mAyAvI cAlaka banAkara mAtAke sAmane rakha diyA aura usa bAlakako uThAkara saudharma indrako sauMpa diyaa| saudharma indra bhI usa bAlakako airAvata hAthIpara virAjamAna kiyA aura AkAza mArga dvArA caityAlayoMse suzobhita meru-parvata para le gyaa| devoMne maMgala dhvani kI, vAje bajane lage, kinnara jAtike deva gAne lage aura devAMganAoMne zRGgAra darpaNa tAla Adi maMgala dravya dhAraNa kiye / saba loga meru parvatakI pAMDuka zilA para phuNce| vaha zilA sau yojana lambI, pacAsa yojana caur3I aura ATha yojana UMcI thii| usa para. eka atyanna manohara siMhAsana thaa| devoMne usI siMhAsana para bhagavAnako AsIna kiyA aura ve namratA aura bhaktipUrvaka unakA abhiSekotsava karane lage / indrAdika devoMne maNi aura suvarNa nirmita eka hajAra ATha kalazoM dvArA kSIrodadhi samudrakA jala lAkara bhagavAnakA abhiSeka kiyaa| isa abhiSekale meru parvata taka kAMpa uThA, para bAlaka bhagavAna nizcala rUpase baiThe rhe| usa samaya devoMne bhagavAnake svAbhAvika balakA anumAna lagA liyaa| isake pazcAt devoMne janma-maraNAdi dukhoMkI nivRti karaneke lie candanAdi ATha zubhadravyoMse bhagavAnakI pUjAkI / bhagavAna jinendrakI pUjA sUryakI prabhAke samAna dharma prakAza karane vAlI aura pApAMdhakArakA nAza karane vAlI hotI hai| vaha bhavya jIvarUpI kamaloMko praphullita karatI hai / devoMne usa bAlakakA zubha nAma vIra rkhaa| apsarAya Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikaar| 56 tathA aneka deva usa samaya nRtya kara rahe the| mati, zruna aura avadhimAnoMse paripUrNa bhagavAnako cAlakake yogya vastrAbhUpaNIse suzobhita kiyA gayA tathA punaH devoMne apanI iSTasiddhike lie stuti bhAraMbha kI-jisa prakAra sUryakI prabhA ke binA kamaloMkI praphullatA saMbhava nahIM, usI prakAra he vIra ! Apake vacanake abhAvameM prANiyoMko tatvajJAna prApta honA kadApi saMbhava nahIM / isa prakAra stuti samApta hone para indAdika devoMne bhagavAnako punaH aigavata para Asana kiyA aura AkAza mArga dvArA kuMDapura aaye| unhoMne bhagavAnake mAtA-pitAko yaha kahate hue bAlakako samarpita kara diyA ki Apake putrako meru parvata para abhiSeka karAkara lAye haiN|' una devoMne divya AbharaNa aura vastrose mAtA-pitAkI puujaakii| unakA nAma bala nirUpaNa kiyA aura nRtya karate hue apane sthAnako cala diye| isake pazcAta bAlaka bhagavAna, indrakI AjJAse Aye hue tathA bhagavAnakI avasthA dhAraNa kiye hue devoMke sAtha krIr3A karane lge| pazcAta ve bAlyAvasthAko pAra / phara yauvanavasthAko prApta hue| unakI kAMti suvarNake samAna tathA zarIrakI uMcAI sAta hAthakI thii| unakA zarIra niHsve: datA Adi daza atizayoMse suzobhita thaa| isa prakAra bhagavAna ne kumArakAlake tIsa varSa vyatIta kiye / isa avasthAmeM bhagavAna binA kisI kAraNa karmIko zAnta karaneke uddezyase virakta hogye| unheM apane Apa-AtmajJAna hogyaa| tatkAla hI lokAMtika devoMkA Agamana huaa| unhoMne namaskAra kara kahA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / 'bhagavAna tapazcaraNake dvArA karmoko vinaSTa kara zIghrahI kevalajJAna prApta kiijiyeN| ve aisA nivedana kara vApasa cale gaye / bhagavAnane samasta parijanoMse pUchA / punaH manohara pAlakI meM savAra hue| indrane pAlakI uThAI aura AkAzaM dvArA bhagavAnako nAmakhaNDa nAmaka vanameM phuNcaayaa| vahAM pahuMcakara indrane pAlakI utAradI aura bhagavAna eka sphaTika zilA para uttara dizAkI ora muMhakara virAjamAna hogye| atyanta buddhimAna bhagavAnane, mArgazIrSa kRSNA dazamIke dina sAyaMkAlake samaya dIkSA grahaNakI aura sarva prathama unhoMne pRSThopavAsa karanekA niyama dhAraNaM kiyaa| bhagavAna ke paMcamuSThi lova vAle kezoMko indraMne maNiyoMke pAtrameM rakhA aura unheM kSIra sAgarameM pdhraayaa| anya devagaNa catuHjJAna vibhUSita bhagavAnako namaskAra kara apane apane sthAnako cale gye| . pAraNAke dina bhagavAna kulya nAmaka nagarake rAjA kulyake ghara gye| rAjAne navadhAbhaktike sAtha bhagavAnako AhAra diyaa| AhArake bAda ve bhagavAna akSayadAna dekara vanako cale gaye / usaM AhAradAna kA phala yaha huA ki, devoMne rAjAke ghara paMcAzcaryoM kI varSA kI / satya hai, pAtradAnase dharmAtmA logoMko lakSmI prApta hotI hai| . eka dinakI ghaTanA hai| bhagavAna atimukta nAmaka zmazAna meM pratimAyoga dhAraNa kara virAjamAna the| usa samaya bhavanAma ke rudra (mahAdeva ) ne una para aneka upasarga kiyA, para unheM jItanemeM samartha na hoskaa| antameM usane Akara. bhagavAnako Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra namaskAra kiyA aura unakA nAma mahAvIra rakhA / isaprakAra tapa karate hue bhagavAnako jaba bAraha varSa vyatIta hogaye, taba eka Rjukula nAmakI nadIke samIpavartI jabhaka grAmameM ve pRSTopatrAsa (telA ) dhAraNa kara kisI zilApara AsIna hue| usa dina vaizAkha zukla dazamI thii| usI dina unhoMne dhyAnarUpI agnise ghAtiyA karmoMko naSTakara kevalajJAnakI prApti kii| kevala jJAna hojAne para zarIrakI chAyA na par3anA Adi dazoM atizaya prakaTa hogye| usa samaya indrAdikoMne Akara bhagavAnako bhaktike sAtha namaskAra kiyaa| indrakI AjJAse kuverane cAra kosaM laMbA-caur3A samavazaraNa nirmita kiyaa| vaha mAnastaMbha dhvajA daNDa ghaMTA, toraNa, jalase paripUrNa khAI, sarovara, puSpa vATikA, ucca dhuli prAkAra nRtya zAlAoM, upavanoMse suzobhita thA tathA vedikA, antardhvajA suvarNazAlA, kalpavRkSa Adise vibhUSita thA / usameM aneka mahaloMkI paktiyAM thiiN| veM makAna suvarNa aura maNiyoMse banAye gaye the| vahAM aisI maMNiyoMkI zAlAyeM thIM, jo gIta aura bAjoMse suzobhita ho rahI thiiN| samavazaraNake cAroM ora cAra bar3e bar3e phATaka the| ve suvarNake nirmita bhavanoMse bhI adhika manohara dIkhate the / usameM bAraha sabhAyeM thIM, jisameM muni, arjikA kalpavAsI deva, jyotiSI deva, vyaMtara devaM, bhavanavAsI deva, kalpavAsI devAMganAyeM jyotiSIdevoMkI. devAMganAyeM bhavanavAsI devoMkI devAMganAyeM, manuSya tathA pazu upasthita the| azokavRkSa, dudabhI; chatra, bhAmaNDala, sihAMsana, camara puSpavRSTi aura divyadhvani Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| ukta AThoM prAtihAryoMse zrIvIra.bhagavAna. suzobhita horahe the| isake atirikta aThAraha doSoMse rahita aura cautIsa atizayoMse suzobhita the| arthAt vizvakI samagra vibhUtiyAM unake sAtha virAjamAna thiiN| isa prakAra bhagavAnako AsIna hue tIna ghaMTe se adhika hogaye,para unakI divyavANI maun.rhii| bhagavAnako maunAvasthAmeM dekhakara saudharmake indrane avadhijJAnase vicAra kiyA, ki yadi gautamakA Agamana ho jAya to bhagavAnakA divyavANI uccarita ho / gautamako lAneke vicArase indrane eka vRddhakA rUpa banA liyA, jisake aMga 2 kAMpa rahe the| vaha vRddha brAhmaNa nagarakI gautamazAlAmeM jA phuNcaa| vRddhake kAMpate hue hAthoMmeM eka lakar3I thii| usake muMhameM eka bhI dAMta nahIM the, jisase pUre akSarabhI nahIM nikala pAte the| usa vRddhane zAlAmeM pahuMca kara AvAja lagAI-brAhmaNo ! isa zAlAmeM kaunasA vyakti haiM, jo zAstroMkA jJAtA ho aura mere samasta praznoMkA uttarade sakatA ho| isa saMsArameM aise kama manuSya haiM jo mere kAvyoMko vicAra kara ThIka ThIka uttara de skeN| yadi isa zlokakA ThIka artha nikala jAyagA to.. merA kAma bana jAyagA, Apa dharmAtmA haiM, ata; mere zlokakA artha batalAdenA ApakA kartavya hai| isa taraha to apanA peTa pAlanevAloMkI saMkhyA saMsArameM kama nahIM hai, para paropakArI jIvoMkI, saMkhyA thor3I hai| mere guru isa samaya dhyAnameM lage haiM aura mokSa puruSArthako siddha kara rahe hai, anyathA ve batalA dete| yahI kAraNa hai haiM ki Apako kaSTa deneke lie upasthita huA huuN| ApakA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikaar| karttavya hotA hai ki, isakA samAdhana karadeM / usa vRddhakI bAteM sunakara apane pAMcasau ziSyoMdvArA prerita gautama zubha vacana kahane lagA-he vRddha ! kyA tujhe nahIM mAlUma, isa viSayameM aneka zAstroMmeM pAragata aura pAMcasau ziSyoMkA pratipAlaka maiM prasiddha huuN| tumheM apane kAvyakA bar3A abhimAna horahA hai| kaho to sahI,usakA artha maiM abhI batalA dU / para yahato batAo ki mujhe kyA doge ? usa vRddhane kahA-brAhmaNa! yadi Apa mere kAvyakA samucita artha batalA degeM to maiM ApakA ziSya bnjaauuNgaa| kintu yaha bhI yAda rakhiye ki yadi Apane yathAvata uttara nahIM diyA to Apako bhI apanI ziSyamaNDalIke sAtha mere gurukA ziSya ho jAnA pdd'egaa| gautamane bhI svIkRti dedii| isa prakAra indra aura gautama donoM hI pratijJAmeM baMdha gaye / satya hai aisA kauna abhimAnI haiM jo na karane yogya kAma nahIM kara DAlatA / isake pazcAt saudharmake indrane gautamake abhimAnako cUra karaneke uddezyase Agamake arthako sUcita karanevAlA tathA gaMbhIra arthase bharA huA eka kAvya par3hA / vaha kAvya yaha thA "dharmadvayaM trividhakAla samagrakarma, SaD dravyakAya sahitAH samayaizca leshyaaH| tatvAni saMyamagatIsahitA padAtharaMgapravedamanizavadacAsti kAyam, / " dharmake do bheda kauna kaunase haiN| ve tIna prakArake kAla kauna haiM; unameM kAya sahita dravya kauna haiM, kAla kise kahate haiM, lezyA kauna kaunasI aura kitanI haiM / tatva kitane aura kauna Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / " kauna hai, saMyama kitane haiM, gati kitanI aura kauna hai tathA padArtha kitane aura kauna haiM, zrutajJAna, anuyoga aura sAsti kAya kauna aura kitane haiM, yaha Apa batalAiye / vUr3hake muMhase zloka sunakara gautamako bar3I glAni huii| usane manameMhI vicAra kiyA ki, maiM isa zlokakA artha kyA batalAU / isa vRddhake sAtha vAdavivAda karanese kaunasI lAbha kI prApti hogii| isase to acchA ho ki isake guruse zAstrArtha kiyA jAya / gautamane bar3e abhimAna se kahA- cala re brAhmaNa ! apane guruke nikaTa cala | vahIM para isa viSayakI mImAMsA hogii| ve donoM vidvAna sabako sAtha lekara vahAMse khAnA hue / mArga meM, gautam ne vicAra kiyA jaba isa vRddha ke praznakA uttara mujhase nahIM diyA gayA, to isake gurukA uttara kaise diyA jAyagA / vaha to apUrva vidvAna hogaa| isa prakArase vicAra karatA huA gautama samavazaraNa meM phuNcaa| indrako apanI kArya siddhi para bar3I prasannatA huii| satya hai, siddhi hojAne para kise prasannatA nahIM hotI / arthAt sabako hotI hai| vahAM mAnastambha apanI adbhutazobhAse tInoM lokoMko AzcaryameM DAla rahA thA / usake darzana mAtra se hI gautamakA darpa cUrNa vicUrNa hogayA / usane vicAra kiyA ki jisa guruke sannikaTa itanI vibhUti vidyamAna ho, vaha kyA parAjita kiyA jAsakatA hai, asaMbhava haiN| isake bAda vIranAtha bhagavAnakA darzana kara vaha gautama unakI stuti karane lagA - prabho ! Apa kAmarUpI yodhAoMko parAsta karane meM nipuNa haiM / satpuruSoM ko upadeza denevAle haiN| aneka munirAjoM .. * Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ winnan caturtha adhikaar| kA samudAya ApakI pUjA karatA hai| Apa tInoM lokoMke tAraka aura uddhAraka haiM / Apa karma-zatruoMko nAza karanevAle haiM tathA trailokyake indra ApakI sevAmeM lage rahate haiN| aisI vinamra stutikara gautama, bhagavAnake caraNoM meM nata huaa| isake pazcAt vaha aihika viSayoMse virakta hogayA / kAlAntarameM usane pAMcasau ziSya maMNDalI tathA anya do bhrAtAoMke sAtha jina-dIkSA lelii| satya hai, jinheM saMsArakA bhaya hai,jo mokSarUpI lakSmIke upAsaka haiM, ve jarAbhI dera nahIM krte| zrI vIranAtha bhagavAnake samavazaraNameM cAroM jJAnoMse vibhUSita, indrabhUti, vAyubhUti, agnibhUti Adi gyAraha gaNadhara hue the| unhoMne pUrvabhavameM landhividhAna nAmaka vrata kiyA thA, jisake phala svarUpa ve gaNadhara pada para AsIna hue the| dUsare loga bhI, jo isa vratakA pAlana karate haiM,unheM aisI hI vibhUtiyAM prApta hotiihaiN| isake bAda bhagavAnakI divyavANI uccarita hone lgii| mohAM: dhakArako nAza karanevAlI vaha divyadhvani bhavyarUpI kamaloMko praphullita karane lgii| bhagavAnane jIva, ajIva, Adi saptatatva, chaH dravya, paMca AstikAya, jIvoMke bheda Adi lokAkAzake padArthoke bheda aura unake svarUpa btlaaye| samasta parigrahoM ko parityAga karanevAle gautamane pUrvapuNyake udayase bhagavAnake samasta upadezoMko grahaNa kara liyA / jainadharmake prabhAvase bhavyoMkI saMgati prApta hotI hai, upayukta, kalyANa kAraka madhura vacana, acchI buddhi Adi sarvottama vibhUtiyAM sahajameM hI prApta hotI haiN| isa dharmake prabhAvase. uttama saMtAnakI prApti aura Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra candramA tathA barpha ke samAna zubhakIti prApta hotI haiN| dharmake prabhAvase hI bar3I vibhUtiyAM aura aneka sundarI striyAM prApta hotI haiM aura surendra, nagendra aura nAgendrake pada bhI sulabha ho jAte haiN| . . . . . . . . . .", isake pazcAt munideva manuSya Adi samasta bhavyajIvoMko prasanna karate hue mahArAja zreNikane bhagavAnase prArthanA kI ki, he bhagavana ! he vIra prabho ! usa dharmako sunanekI hamArI prabala icchA hai ki jisase svarga aura mokSake sukha sahajasAdhya haiM / Apa vistAra pUrvaka kahiye / uttarameM bhagavAnane divyadhvani ke dvArA kahA-rAjana ! aba maiM muni aura gRhI donoMke dhAraNa karane yogya dharmakA svarUpa batalAtA huuN| tujhe dhyAna dekara sunanA cAhie / saMsAra rUpI bhavasamudra meM Dubate hue jIvoMko nikAla kara jo uttama padameM dhAraNa karAde, use dharma kahate haiN| dharmakAyahI svarUpa anAdi kAlase jineMdradeva kahate cale Aye haiN| sabase uttama dharma ahiMsA haiN| isI dharmake prabhAvase jIvoMko cakravartIke sukha upalabdha hote haiM / ataeva samasta saMsArI jIvoM para dayAkA bhAva rakhanA cAhie / dayA apAra sukha pradAna karanevAlI evaM dukha rUpI vRkSoMko kATaneke lie kuThArake tulya hotI hai| sapta vyasanoMkI agniko bujhAneke lie yaha dayAM hI megha svarUpa hai| yaha svargameM pahuMcAne ke lie sopAna hai aura mokSarUpI saMpatti pradAna karanevAlI hai / jo loga dharmakI sAdhanAke lie yajJAdimeM prANiyoM kI hiMsA karate haiM, ve viSaile sapake muMhase amRta jharanekI AzA rakhate haiM / yaha saMbhava hai ki jalameM patyara Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikaar| tairane lage, agni ThaMDhI hojAya, kintu hiMsA dvArA dharmakI prApti trikAlameM bhI saMbhava nahIM ho sktii| jo bhIla loga dharmakI kalpanA kara jaMgalameM Aga lagA dete haiM, ve viSa khAkara prANakI rakSA cAhate haiM / athavA jo lolupI manuSya jIvoMkI hatyAkara unakA mAMsa khAte haiM, ve mahAduHkha denevAlI naraMkagatiM meM utpanna hote hai / jIvoMkI hiMsA karanevAleko merU parvatake samAna narkake dukha bhogane par3ate haiN| na to chAcha se ghI nikAlA jA sakatA haiM na vinA sUryake dina ho sakatA hai, na lepa mAtrameM manuSyakI kSudhA miTa sakatI hai, usI prakAra hiMsAke dvArA sukhaprAptikI AzA karanA durAzA mAtra haiN| prANiyoM para. dayA karanevAle manuSya yuddha meM, vanameM, nadI evaM parvatoM para bhI nirbhaya rahate haiN| parahiMsakoM kI Ayu atialpa hotI hai| yA to ve utpanna hote hI mara jAte haiM, yA bAdameM kisI samudra nadI AdimeM DUbakara mRtyuko prApta hote haiM / isI prakAra asatya bhASaNase bhI mahAna pApa lagatA hai, jisake pApodayase narakAdike dukha prApta hote haiM / yadyapi yaza bar3A Ananda dAyaka hotA haiM, para asatya bhASaNase vaha bhI naSTa ho jAtA haiN| asatya vinAza kA ghara hai, isase aneka vipattiyAM AtI haiN| yaha mahApuruSoM dvArA eka dama nindanIya hai evaM mokSamArgakA avarodhaka hai| ataeva. AtmajJAnase vibhUSita vidvAna puruSoMko cAhie ki ve kabhI asatyakA Azraya na leN| devoMkI ArAdhanA karanevAle sadA satya bolA karate haiM / satyake prasAdase viSa bhI amRtake tulya ho jAtA hai:| zatru bhI mitra ho. jAte haiM , evaM sarpa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 gautama critr| bhI mAlA bana jAtA hai| jo loga asatya bhASaNake dvArA saddharma prAptikI AkAMkSA karate haiM, ve vinA aMkura rope hI dhAnya hone kI kalpanA karate haiN| buddhimAna logoM ko cAhie ki ve hiMsA aura asatyake samAna corIkA bhI sarvathA parityAga kara deN| corI puNya-latAko naSTa karanevAlI tathA Apattiko vRddhi karane. bAlI hotI hai / corako narakakI prAti hotI hai, vahA~ chedana-tADana Adi vibhinna prakArake dukha bhogane par3ate haiM / corako saba jagaha sajA milatI hai,rAjA bhI prANadaNDakI AjJA detA hai tathA aneka prakArake kaSTa sahana karane par3ate haiM / para jo puruSa corI nahIM karatA, use janma-mRtyuke bandhanase mukta karanevAlI mokSa rUpI strI svayaM svIkAra kara letI hai ! corIkA parityAga kara denese saMsArakI sArI vibhUtiyAM, sundarI striyAM evaM uttama gatikI prApti hotI hai| jo loga corI karate hue sukha kI AkAMkSA karate haiM, ve agnike dvArA kamala utpanna karanA cAhate haiM / yadi bhojana kara lenese ajIrNakA dUra honA, binA sUryake dina nikalanA aura bAlU peranese telakA nikalanA saMbhava bhI ho to corIse dharmakI prApti kabhI saMbhava nahIM ho sktii| zIlavatake pAlanase cAritrakI sadA vRddhi hotI rahatI hai, naraka Adike samasta mArga banda ho jAte haiM aura bratoMkI rakSA hotI hai| yaha vrata mokSarUpI strI pradAna karanevAlA hai| jo loga zIlavatakA pAlana nahIM karate, ve saMsArameM apanA yaza naSTa karate haiN| brahmacaryake pAlanake abhAvameM sArI saMpadAye naSTaM ho jAtI haiM aura aneka prakArakI hiMsAyeM hotI haiN| jo zIla Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra | xe vRttakA yatheSTa pAlana karate haiM, ve svargagAmI hote haiM aura bilAsinI deviyAM unakI sevAmeM tatpara rahatI haiN| zIlavUtakA itanA prabhAva hotA hai ki agnimeM zIlatA AjAtI haiM, zatru mitra bana jAte haiM tathA siMha bhI mRga vana jAtA hai / jisa prakAra lavaNake binA vyajanakA koI mUlya nahIM, usI prakAra zIlavatake abhAva meM samasta vRta vyartha ho jAte hai / isI zIlavRtakA pAlana karanevAle seTha sudarzanakI pUjA aneka devoMne milakara kI thI / parigraha pApoMkA mUla hai| usase pariNAma kaluSita ho jAte haiM aura vaha nIti dayAko naSTa karanevAlA hai / saMsArake samasta anartha isI parigRha dvArA sampanna huA karate. haiM / yaha dharmarUpI vRkSako ukhAr3a detA hai aura lobharUpI samudrako bar3hA detA hai| manarUpI haMsoMko dhamakAtA hai aura maryAdArUpI taTako tor3a detA hai / krodha, mAna, mAyA Adi kaSAoMko utpanna karanevAlA parigraha hI hai / vaha mArdava ( komalatA ) rUpI vAyuko ur3A deneke lie vAyu sarIkhA hai aura kamaloko naSTa karane ke lie tuSArake samAna hai / yaha samasta vyasanoMkA ghara, pApoMkIM khAni aura zubhadhyAnakA kAla hai, ise koI bhI buddhimAna grahaNa nahIM kara sakatA / jaise Aga, lakar3Ise tRpta nahIM hotI, deva bhogoMse tRpta nahIM hote aura unakI AkAMkSA car3hatI hI jAtI haiM; usI prakAra manuSya apAra dhana rAzise tRpta jo loga parigraha rahita hai, ve hI vastutaH sarvottama haiM / ve puNya saMcayake sAtha dharmarUpI vRkSa utpanna karate haiM aura vaise hI ve dharmAtmA jainadharmakA prasAra karate haiN| isa prakAra munirAja Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 *~~~~~ gautama caritra / loga ahiMsA, satya asteya, brahmacarya, aura aparigraha ina pAMcoM vratoMkA pUrNarItise pAlana karate haiM aura gRhI aNurUpale pAlana karate hai| jo munirAja hiMsA Adi pApoMse sadA virakta rahate hai, tathA zarIrakA moha nahIM karate, unheM zIghra hI mokSakI prApti hojAtI hai| jinhoMne indriya viSayaka jJAnako tyAga diyA haiM tathA mana vacana kAyako vazameM kara lenekI jinameM zakti hai, ve hI mahApuruSa muni kahalAne ke adhikArI hote haiN| jinhoMne sarva parigRhoMkA sarvathA parityAga kara diyA hai, unheM hI mokSa rUpI strI svIkAra karatI hai| zubhadhyAnameM nirata munirAja IryA, bhASA, eSaNA, AdAna vikSepaNa aura utsarga ina pAMcoM samitiyoMkA pAlana karate haiM tathA unhIMke anusAra calanekA niyama vanAlete haiM / jisa prakAra sUryake udaya hote hI andhakAra ko sarvathA vinAza hojAtA hai, usI prakAra tapazcaraNake dvArA aMtaraMga evaM bahiraMga donoM prakArake karmokA samudAya vinaSTa ho jAtA hai| para vinA tapazcaraNaM kiye karmake samUha naSTa nahIM hote| varSAke abhAva meM jisa prakAra khetI nahIM hotI, usI prakAra vinA uttama :tapazcaraNake karmoMkA vinAza honA saMbhava nahIM hai| tapazcaraNa hI karmarUpI dhadhakatI huI prabala agniko zAMta kara deneke lie jalake samAna haiM aura azubha karmarUpI vizAla parvata zreNIko dhvasta karaneke lie indrake vajrake samAna hai| yaha viSayarUpI so ko vazameM karaneke lie maMtrake samAna hai,vinarUpI hariNoMko rokaneke lie jAlake samAna aura aMdhakArako vinaSTa karaneke lie sUrya jaisI zakti rakhatA hai / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra 71: tapazcaraNake prabhAvase kevala manuSya hI nahIM, deva, bhavanavAsI deva, Adi sabhI sevaka bana jAte haiN| sarpa, siha, agni zatru Adike bhaya sarvathA dUra ho jAte haiN| jisa prakAra dhAnyake binA: kheta;gArake binA sundarI, kamaloMke vinA sarovara zobhita nahIM hote, usI prakAra tapazcaraNake abhAvameM manuSya zobhA nahIM detA / isI tapazcaraNake dvArA munirAja do tIna bhavameM hI karma samudAyako naSTakara mokSa-sukha prApta kara lete haiM / isakA prabhAva itanA prabala hai ki arahaMta deva, sabako dhamoM padeza denevAle tathA deva, indra,nAgendra Adike pUjya hote haiM / ve bhagavAna, unake nAma ko smaraNa karanevAle tathA jainadharmake anusAra puNya saMcaya kara. nevAle satpuruSoMko saMsAra mahAsAgarase zIghra pAra kara dete haiN| jo kSudhA, pipAsA, Adi aThAraha doSoMse rahita ho, jo rAga dveSase rahita ho; samavazaraNakA svAmI tathA saMsAra sAgarase pAra karaneke lie jahAjake tulya ho, use deva kahate haiN| buddhimAna loga aise arahaMta devake caraNoMkI niraMtara upAsanA kiyA karate haiM aura unake pApa kSaNa bharameM naSTa ho jAte haiN| bhagavAna jinendradevakI pUjA roga, pApase mukta aura svarga mokSa pradAna karanevAlI hai| jo loga aise bhagavAnakI pUjA karate haiM, unake ghara nRtya karaneke lie indra bhI vAdhya haiM / bhagavAnake varaNa kamaloMkI sevAse sundara santAna, hAva bhAva sampanna sundara striyAM tathA samagra bhUmaNDalakA rAjya prApta hotA hai| bhagavAnakI pUjA zatru-vinAzaka aura zatrusaMhAraka hai| yaha kAmadhenuke sadRza icchAoM kI pUrti karatI haiN| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammu.ruirrormananrarmirmir gautama critr| jo bhavya puruSa bhagavAnakI pUjA karate haiM, unakI sumeru parvatake mastaka para devoM aura indroM dvArA pUjA hotI hai| jo 'ahidbhayonamaH' isa prakAra UMce svarameM uccAraNa karate haiM, ve uttama tathA yazasvI hote haiN| paramAtmAkI stutise puNya samudAyakI kitanI vRddhi hotI hai, isakA varNana karanA sarvathA kaThina hai| jo loga bhagavAnako nindA karate haiM, ve kara jItroMse bhare hue isa saMsAra rUpI vanameM duHkhI hokara bhramaNa kiyA karate haiN| ve. nIva sadA lobhake vazIbhUta hokara yakSa, rAkSasa, bhUta, pretAdikI: upAsanA karate rahate haiN| mithyAcArI manuSya dhana AdikI icchAse pIpala kuA tathA kula deviyoMkI pUjA karate haiN| jo munigaja samyak cAritrase suzobhita haiM aura AtmA evaM samasta,jIvoMko tAraneke lie tatpara rahate haiM, ve vidvAnoM dvArA guru mAne jAte haiM / jinase mithyA jJAnakA vinAza ho evaM adharmakA nAza aura dharmako abhivRddhi hotI ho, ve hI guru bhavyajIvoMkI sevAke adhikArI haiN| mAtA, pitA, bhAI, baMdhu kisImeM bhI sAmarthya nahIM ki isa bhavarUpI saMsArameM par3e hue jIvoMkA uddhAra kara skeN| mithyAjJAnase bharapUra pAkhaNDI trikAlameM bhI guru nahIM mAne jA sakate / bhalA jo svayaM mithyA zAstroMmeM AsaMkta haiM, vaha dUsaroMkA kyA upakAra kara sakatA hai| jo bhagavAnaH jinendradevakI divya-vANIkA zravaNa nahIM karate, ve deva adeva dharma, adhame, guru, kuguru hita, ahitakA kucha bhI jJAna nahIM rakhate haiN| jo loga jaina dharmako bhI anya dharmoM kI bhAMti samajhate hai, ve vastuta: loheko maNi aura andhakArako prakAza samajhate haiN| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........ananaAM caturtha adhikaar| jisane bhagavAnako divya-bANI nahIM sunI, usakA janma hI vyartha hai / jisane jinavANIkA uccAraNa nahIM kiyA, usakI jIbha vyartha hI banAI gyo| jisameM tInoM lokoMkI sthiti, saptatatvoM, nava padArthoM', pAMca mahAyatokA varNana ho tathA dharma, adharmakA svarUpa batalAyA gayA ho,vahI vidvAnoM dvArA kahI gayI jinavANI hai / sUryake abhAvameM jisa prakAra saMsArake padArtha dikhAI nahIM dete, ThIka usI prakAra jinavANoke binA jJAna honA saMbhava nahIM hai / deva, zAstra aura gurukA zraddhAna karanA samyagdarzana hai| yaha samyagdarzana mokSa mArgakA pAtheya aura narakAdi mArgokA avarodhaka hai| yataH buddhimAna loga samyagdarzana kAhI prahaNa karate haiN| yaha ajJAna-tamakA vinAzaka aura mithyAcArakA kSaya karane vAlA hai / isake binA vrata zobhAyamAna nahIM hote| jisa prakAra devoMmeM indra, manuSyoMmeM cakravartI aura samudroM meM kSIrasAgara zreSTha hai, usI prakAra samasta vratoMmeM samya. gdarzana hI zreSTha hai / daridra aura bhUkhA samyagdIko dhanI hI samajhanA cAhie aura usake viparIta samyagdarzana hIna dhanIko nirdhana / isIke prabhAvase manuSyoko sAMsArika saMpadAyeM prApta hotI haiM aura roga-zokAdi saba kaSTa dUra hote haiN| samyagdarzI ko bhogopabhogakI sAmagriyAM milatI haiM tathA sUryake samAna unakI kIrti prakAzita hotI hai| ve apane rUpase kAmadevako bhI parAsta karate haiM aura unheM indra, cakravartI Adi aneka pada prApta hote haiN| unheM devAMganAoM jaisI sundariyAM prApta hotI haiM aura cAroM prakArake deva unakI sevA karate haiN| samyagdarzanakA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 gautama caritra / hI prabhAva hai ki manuSya karmarUpI zatruoMko naSTa kara tInoM bhavoM ko pAra kara jAtI hai| jisa sthAna para deva-zAstra aura gurukI nindA hotI ho, use mithyAdarzana kahate haiM, isa darzanake prabhutva se manuSyako narakagAmI honA par3atA hai| mithyAdarzanase jIva Ter3he, kubar3e, nakaTe gUge tathA bahare hote haiN| unheM darIdrI, honA par3atA hai aura unheM strI bhI kurUpA milatI hai| ve dUsaroMke sevaka hote haiM aura unakI apakIrti saMsAra bhara meM phailatI hai| unheM bhUta, preta, yakSa, rAkSasa Adi nIca vyaMtara bhavoM meM jAnA par3atA hai athavA ve kauA villI sUara Adi nIca aura krUra hote haiM tathA ekendriya vA nigodameM utpanna hote haiN| kintu jo jinAlayakA nirmANa karAtA hai vaha saMsArameM pUjya aura uttama hotA hai, usakI kIrti saMsArameM phalatI hai| kRSi kueM se adhika jala nikAlanA, ratha gAr3I banAnA, ghara banAnA kuA banAnA Adi hiMsA pradhAna kArya nIca manuSya hI karate haiN| para jo prANiyoM kI hiMsAke doSale jinAlaya banAne tathA bhagavAnakI pUjA AdimeM niSedha karate haiM,ve mUrkha haiM aura mRtyuke pazcAt nigodameM nivAsa karate hai| jisa prakAra viSakI choTI bUMdase mahAsAgara dUSita nahIM ho pAtA,usI prakAra puNya kAryameM dopa nahIM lgtaa| para khetI Adi hiMsAke kAryameM doSa avazya lagatA hai, jaise ghar3e bhara dUdhako thor3I sI kAMjI naSTa kara detI hai / usa manuSyake samana.pApa naSTa ho jAte haiM, jo mana vacanakI zuddhatAse pAtroMko dAna detA hai| usake pariNAma zAnta ho / jAte haiM aura Agama tathA cAritrakI vRddhi hotI hai| vaha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikaar| kalyANa, puNya aura jJAna vinayakI prApti karatA hai| pAtroMko dAna denese ratnatrayAdi guNoMmeM prema aura lakSmIkI siddhi hotI hai| yahAM taka ki Atma-kalyANa aura anukramase mokSa takakI prApti hotI hai / dAna denese-jJAna kIrti, saubhAgya, bala, Ayu kAMti Adi samasta guNoMkI abhivRddhi hotI hai tathA uttama saMtAna aura sundarI striyAM prApta hotI haiN| jaise gAya Adi dUdha denevAle pazuoMko ghAsa khilAnese dUdha utpanna hotA hai, usI prakAra supAtroMke dAnase cakravartI, indra, nAgendra Adike sukha upalabdha hote hai / jo dAna dayApUrvaka dIna aura dukhiyoMko diyA jAtA hai, use bhI jinendra bhagavAnane prazaMsanIya kahA hai / usase manuSya paryAya prApta hotA hai| para mitra rAjA,bhATa,dAsa jyotiSI vaidya Adiko unake kAryake badale jo dAna diyA jAtA hai, usase puNya nahIM hotaa| rogiyoMko sadA auSadhi dAna denA cAhie / auSadhike dAnase suvarNa jaise sundara zarIrakI prApti hotI hai| ve kAmadevase sundara aura sadA niroga rahate haiM / isI taraha jo manuSya ekendriya Adi jIvoMko abhaya dAna detA hai, usakI sevAma uttama striyAM rata rahatI haiN| isa abhayadAnake prabhAvase gahana banameM, parvatoM para kisI bhI hiMsaka jAnavarakA bhaya nahIM rahatA / jo jinendra bhagavAna dvArA kahA gayA ho, dharmakI zikSA detA ho tathA jisameM ahiMsA AdikA varNana ho,yaha Arhata matameM zAstra kahalAtA hai| jo loga zAstroM ko likhA likhAkara dAna dete haiM, ve zAstra pAraMgata hote haiN| para aneka prakArake anartha meM rata manuSya' zastra, lohA, sonA, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nimin a re ....... .. .. .. .............AR 76 gautama critr| cAMdI, gau, hAthI, ghor3A AdikA dAna karate hai, ve narakagAmI hote haiN| zAstradAnase jIva indra hotA hai| ve parama devake kalyANakoMmeM lIna rahate haiM, aneka deviyAM unakI sevAmeM tatpara rahatI haiM aura unakI Ayu hotI hai sAgaroMkI / vahAMse ve manuSya bhavameM Akara striyoM ke bhoga bhogate hai, bar3e dhanI aura yazasvI banate haiN| ve sadA jina bhagavAnakI sevAmeM lIna rahate haiM madhura bhASI hote haiM aura dayA Adi aneka vratoMko dhAraNa karate haiN| antameM saMsArake viSayoMse virakta hokara jina-dIkSA grahaNa kara zAstrAbhyAsameM lIna hote haiN| unakI pravRtti sadA paropakArameM rahatI hai / punaH ve ghora tapazcaraNake dvArA kevalajJAna prApta kara bhavya jIvoMko dharmopadeza karate haiM evaM caudahaveM guNasthAnameM pahuMca kara mokSa prApta karate haiN| uparokta vratoMke tulya vratake pAlana karane vAle zrAvakoMko cAhie ki ve rAtri bhojanakA sarvathA tyAga krdeN| rAtri bhojana hiMsAkA eka aMga hai, pApa kI vRddhi karanevAlA.tathA uttama gatiyoMko prApta karanemeM pradhAna vAdhaka hai / rAtrimeM jIvoMkI adhika vRddhi ho jAtI hai| bhojana meM itane choTe-choTe kIr3e mila jAte hai, jo dikhAI nahIM dete| isalie kauna aisA dhArmika purupa hogA jo rAtrike samaya bhojana kregaa| rAtrike samaya bhojana karaneke pApa svarUpa jIva ko siMha, ullU billI, kAka, kutte, gRddha aura mAMsabhakSI Adi nIca yoniyoMmeM jAnA par3atA hai| jo zAstrapAradarzI vyakti rAtribhojanakA parityAga kara dete haiM, ve 15 dina upavAsa karanekA phala prApta karate haiN| aise hI muni aura zrAvakoMke bhedase kahe Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhikAra / wwwwwwww gaye uparokta dharmokA jo niraMtara pAlana karate haiM, ve aihika, pAralaukika aura bhatameM mokSaprAptike adhikArI avazya hote hai / bhagavAna mahAvIra svAmIke sadupadeza sunakara zreNika Adi aneka rAjAoM aura mamuSyoMne vrata dhAraNa kiye aura dIkSA grahaNa kii| 77 pazcAt bhagavAna ke Adeza ke anusAra saMsAra sAgara se pAra utAranevAle gautama gaNadhara bhavyajIvoMko upadeza dene lage / munirAja gautama svAmIne aSTa karmarUpI zatruoM ke vinAzake hetu kalyANaM dAyaka, kAmAniko jalake samAna zAnta karake tapazcaraNa meM tallIna hue| eka dina gautama munirAja ekAMta prAsuka sthAnameM upasthita the / ve nizcala aura dhyAna meM magna karma-nAzakA udyoga kara rahe the| bhArambha meM hI unhoMne adhaHkaraNa apUrvakaraNa, bhanivRti karaNake dvArA mithyAtva samyakmithyAtva evaM samyaka prakRti mithyAtva ye tIna darzana mohanIya prakRtiyA~ tathA anantAnubandhI krodha mAna, mAyA lobha ye cAra kaSAya, isa taraha samyagdarzanameM vAdhA pradAna karane vAlI ina sAtoM prakatiyoMko naSTa kara kSapaka zroNImeM ArUr3ha hue / unhoMne dhyAnake balase tiyaMva Ayu. narakAyu aura devAyuko naSTa kara zeSa karmoM kA nAza karaneke lie naveM guNa sthAna prApta kiyA / sthAvara nAma karma, ekendriya jAti, dvIndriya jAti, terandriya jAti cauindriya jAti tiryatra jAti, tiyaMtragatyAnupUrvI, naraka gati naraka gatyAnupUtra, sAdhAraNa Atapa udyota, nidrA-anidrA pracalApracalA, satyAnagRddhi, aura sukSma nAmakarma ukta solaha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ,gautama caritra ..................... worrimmmm...mirmirrme.. ., www................ prakRtiyoMko unhoMne nauve guNa sthAnake pUrva meM naSTa kiyaa| punaH apratyAkhyanAvaraNa, krodha mAna, mAyA lobha aSTa kaSAyoMko dUsare azameM nae.kiyA..aura napunsakaliMga, strIliMga, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya jugupsA puliGga saMjvalana krodha mAnamAyA samasta prakRtiyAM naSTa kii| saMjvalana lobha prakRti sukSma sAMparAya dazaveM.guNa sthAnake upAMtyameM nidrA pracalA vinaSTa huI aura isI guNa sthAnake aMtameM pAMcoM jJAnAvaraNa, cAroM darzanAvaraNa. aura pAMcoM aMtarAya karma naSTa kiye| ukta tirasaTha prakRtiyoMko naSTa kara gautama munirAja kevalajJAna. prApta kara terahaveM guNa sthAnameM pratiSThita hue| unhoMne ananta jJAna, ananta darzana,ananta sukha aura ananta vIrya prApta kiye / unake liye devoM ne gandhakuTIkI racanA kI ! jisameM kevalI bhagavAna, virAjamAna hue| unheM indrAdideva bhakti pUrvaka namaskAra karane lge| samasta gaNadhara munirAja aura rAjAoMne gautama svAmIkI bhaktipUrvaka pUjA kI aura namaskAra kara apane apane sthAnapara baitthe| jinhoM * ne aloka sahita tInoM lokoMko dekhA hai, jinakA viSaya samu. dAya naSTa ho cukA hai, jo lIlA pUrvaka kAmadevako naSTa kara brAhmaNa vaMzako suzobhita karaneke liye maNike tulya hai,ve kevalajJAnI bhagavAna gautama svAmI mokSa pradAna karane vAlA bhavya jJAna dete rheN| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhikAra ---- --- isake pazcAt bhagavAna gautama svAmI bhavyajIvoMko Atma-jJAna pradAna karane vAlI sarasvatIko prakaTa karane lge| unakI divyadhvanimeM prakaTa huA kiM, bhagavAna jinendradevane jIva, ajIva, mAtrA, baMdha, saMvara,nirjarA aura mokSa ye saptatatva nirUpita kiye haiN| jo antaraMga aura bahiraMga prANoMse pUrvabhava meM jIvita rahegA, vaha jIva hai| yaha anAdikAlase svayaMsiddha hai / yaha jIva bhavya aura abhavya arthAt saMsArI aura siddha bhedase athavA senI-asenI bhedase do prakArakA hotA haiN| prasa aura sthAvara bhedase do prakArakA hotA hai| unameM pRthvIkAdika, jalakAdika, agnikAdika, vAyukAdika, vanaspatikAdika, ye paMca sthAvaroMke bheda hai tathA do indriya teindriya cauindriya paMce. ndriya ye cAra basoMke bheda haiM / sparzana, rasanA, prANa, cakSu, karNa ye paMcendriyAM hai evaM sparza,rasa, gaMdha varNa aura zabda ukta indriyoM ke viSaya haiN| zaMkhAvarta padmapatra aura caMzapatra ye tIna prakArakI yoniyAM hotI haiN| zaMkhAvarta yonimeM garbhadhAraNakI zakti nahIM hotii| padmapatra yonise tIrthaMkara cakravartI nArAyaNa, prati nArAyaNa, balabhadra Adi mahApuruSa aura sAdhAraNa puruSa utpanna hote hai, kintu vazapatrase sAdhAraNa manuSya hI utpanna hote haiN| jIvoMke janma tIna prakAra hote haiM-saMmUrchana garbha aura upapAda evaM sacitta, acitta, sacitAcita, zIta, uSNa, zItoSNa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / 1 saMvRta, nivRta, saMvRta nivRta ye natra prakArakI yoniyAM haiN| utpanna hote hI jina para jarA AtI hai ve jarAyuja aura jinapara jarA nahIM AtI ve aeNDaz2a aura pota ye garbha se utpanna hote hai / itara saba jItra saMmUrchana utpanna hote haiM / yoniyoM ke ye natra bheda jinAgama meM saMkSepase batalAye gaye hai, anyathA yadi vistAra pUrvaka kahe jAMya to caurAsI lAkha hote haiM / nitya. nigoda, itara nigoda, pRthvIkAdika, jalakAdika agnikAdika vAyukAdika inakI sAta sAta lAkha yoniyAM hai / ina yoniyoM meM jIva sadA paribhramaNa kiyA karatA hai / vanaspati jIvoMkI daza lAkha yoniyAM hai / do indriya, teindriya cauindriya / inakI do-do lAkha yoniyAM haiM, jinameM ye jIva, janma mRtyu ke duHkha bhogA karatI haiN| cAra lAkha yoniyAM. nArakIyoM kI haiM jo zItoSNake duHkha bhogatI haiM / ve zArIrika mAnasika aura asura kumAra tathA devoMke diye hue pA~ca prakAra ke duHkha bhogatI haiN| cAra lAkha yoniyAM niryacoM kI hai ve mArana chedana Adi ke kaSTa bhogatI haiN| caudaha lAkha yoniyA~ manuSyoM " -1 saMyogake kaSTa jhelatI haiM / .. kI haiM, ve iSTa viyoga aura ani inake atirikta devoMkI cAra lAkha duHkha bhoganeke lie vAdhya haiM / arthAt he rAjan ! saMsArameM kahIM yoniyAM hai. ve bho mAnasika bhI sukha nahIM haiM / garbha se utpanna hone vAle strI puruSa, strIliMga 1 ; wk 1 . : puliGga aura napuMsaka liMgake dhAraNa karane vAle hote haiM / para deva do liMgoM ko arthAt strIliMga aura puliMGga ko hI dhAraNa karane vAle hote haiM / ekendriya, do indriya, cau indriya sammUrchana paMce. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMJcama adhikaar| ndriya tathA nArakI ye saba napuMnsaka ho hote haiN| ekendriya Adike aneka saMsthAna hote haiM, para nArakIyoMkA huMDake saMsthAna hI hotA hai| deva aura bhogabhUmiyoM ko samacaturasra saMsthAna hotA hai, para manuSya aura tiryaMcoMke chahoM saMsthAna hote haiM / deva aura nArakiyoMkI utkRSTa sthiti ( sabase adhika Ayu ) tIsa sAgarakI hotI hai, vyatara jyotiSiyoMkI eka palya tathA bhavanavAsiyoMkI eka sogara kii| vanaspatiyoMkI sthiti daza hajAra varSa aura sUkSma vanaspatiyoMkI antarmuhurta hai| pRthvIkAdika jIvoMkI bAisa hajAra varSa, jalakAdika jIvoMkI sAta hajAra varSa aura agnikAdika jIvoMkI tIna dinakI utkRSTa sthiti hai| jinAgamameM dvindriya jIvoMkI utkRSTa sthiti bAraha varSa aura teindriyakI unvAsa dinakI 'batAI gayI hai / caturendriyakI chaH mAsakI aura paMcendriya jIvoM kI sthiti tIna palyakI hai evaM inhIMkI jaghanya sthiti antara muhUrtako hotI hai / jinAgamameM dharma, adharma, AkAza, pudgalaM, jIva aura kAla ye chaH dravya batalAye gaye haiN| inameMse dharma 'adharma AkAza aura pudgala dravya ajIva bhI hai aura kArya bhI haiN| pudgala dravya rUpI hai aura bAkI sabake saba arUpI haiM aura dravya nitya haiN| jIva aura pudgala kriyAzIla haiM aura cAradravya kiyA rahita haiN| dharma adharma aura eka jIva asaMkhyAta pradeza haiN| pudgaloMmeM saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta tInoM prakArake pradeza haiM / AkAzake 'ananta pradeza hai.. aura kAlakA eka-eka pradeza hai| dIpakake prakAzakI bhAMti jIva Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| kI bhI saMkoca hone aura vistRta honekI zakti hai| ataeva vaha choTe-bar3e zarIrameM pahuMca kara zarIrakA AkAra dhAraNa kara letA hai| zarIra mana vacana aura zvAsocchvAsake dvArA pudgala jIvoMkA upakAra karatA hai| jisa prakAra matsyake tairaneke lie jala sahAyaka hotA hai tathA pathikako rokaneke lie chAyA sahA yaka hotI hai, usI prakAra jIvake calanemeM dharmadravya sahAyaka hotA hai aura adharma Thaharane meM sahAyaka hotA hai| dravya parivartana ke kAraNako kAla kahate haiM / vaha kriyA pariNamana, paratvAparatva se jAnA jAtA hai| AkAza dravya sava dravyoMko avakAza detA hai| dravyakA lakSaNa sat hai / jo pratikSaNa utpanna hotA ho, jyoMkA tyoM banA rahatA ho, vaha sat hai / sarvajJadevane aisA cata. lAyA hai ki, jisameM guNa paryAya hoM athavA utpAda, vyaya dhauvya hoM, use dravya kahate haiN| vacana aura zarIrakI kriyA yoga hai| vaha zubha azubha do prakArakA hotA hai| mana vacana kAyakI zubha kriyA puNya hai aura azubha kriyA pApa hai| mithyAtva, avirata yoga aura kaSAoMse Ane vAle karmako Asrava kahate haiN| inameM mithyAtva pAMca, avirata bAraha, yoga pandraha prakArake aura kaSAyake paccIsa bheda hote haiM / mithyAtvake pAMca bheda ekAnta, viparIta vinaya, saMzaya aura ajJAna haiN| chaH prakArake jIvoMkI rakSA na karanA, paMcendriya tathA manako vazameM na karanA Adi vArahabheda zrI sarvazadevane batalAye haiN| satya manoyoga, asatya ::manoyoga, ubhaya manoyoga, anubhaya manoyoga ye cAra manoyogake seda haiM / kAma yogake sAta bheda-kramase audArika, audArika. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacama adhikaar| mizra, vaiphiyika, vaiphiyika-mizra, AhAraka, AhAraka mizra aura kAryArNa hai| phAya cedanIya aura naukAgaya vedanIya ye kamAyake do bheda haiN| inameM anantAnubandhI modha, mAna mAyA, lobha, pratyAkhyAnAvaraNa zodha mAna, mAyA, loma, apratyArapAnAvaraNa modha mAna mAyA lobha aura saMjvalana zodha mAna mAyA loma ye solA prakAra bheda kAya vedanIya phe hai / aura hAsya, rani, ati, zoka, bhaya jugupsA pulisa nIliGga napunsaka liGga ye nau bheda nau kapAya vedanIya ke haiN| isa prakAra phapAyakaM kula paccIsa bheda hote hai| jisa prakAra samudra meM par3I huI nokAmeM chindra dojAne se usameM pAnI bhara jAtA hai, usI prakAra mithyAtva, avirata bhAdike dvArA jIvoMke phokA Amrava hotA rahatA hai| yaha sambandha anAdikAlase calA bhAratA hai| karmoM ke udayase hI jIvoM meM rAgadveSa rUpa ke bhAva utpanna hote haiN| rAgadapa rUpa parimANoMse ananta pudgala Akara isa jIvake sAtha sammilita ho jAte haiN| punaH naye pharmokA bandha Arambha hotA hai| isa prakAra karma aura AtmAkA sambandha anAdikAlale hai| jinAgamameM prakRti, sthiti bhanumAna aura pradeza ye baMdhake cAra bheda batalAye gaye hai| jJAnA. dharaNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya ye prakRtike ATha bheda haiN| pratimAke Upara par3I huI dhUla jisa prakAra pratimAko DhaMka letI hai, usI prakAra zAnAvaraNa karma zAnako DhaMka letI hai| mati zAnAvaraNa, zrutazAnA. 'varaNa, avadhi zAnAvaraNa, manaHparyaya jJAnAvaraNa, aura kevala Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaaa.... 84 * gautama critr| zAnAvaraNa ye pAMca bheda jJAnAvaraNake hote haiN| AtmAke darzana guNako rokane vAleko darzanAvaraNa kahate haiN| vaha nava prakAra kA hotA hai-cakSurdarzanAvaraNa avakSurdarzanAvaraNa, avadhi darzanAvaraNa, kevala darzanAvaraNa nidrA nidrAnidrA pracalA prabalAmacalA styAna gRddhi / duHkha aura sukhako anubhava karAne vAle karmako vedanIya kahate haiM / vaha do prakArakA hotA hai-sAtA vedanIya aura asAtA vedanIya / mohanIya karmakA svarUpa madya vA dhatUrA kI taraha hotA hai / vaha AtmAko mohita kara letA hai| usake aThAisa bheda hote haiM -anantAnuvandhI, krodha mAna, mAyA, lobha, apratyAkhyAnAvaraNa, krodha, mAna,mAyA,lobha, pratyAkhyAnAvaraNa, krodha, mAna mAyA, lobha saMcalana krodha mAna mAyA lobha hAsya rati arati, zoka bhaya juguptA strI, puliMga napunsaka liGga mithyAtva samyamithyAtva samyakaprakRti mithyAtva / jisa prakAra sAMkalameM baMdhA huA manuSya eka sthAna para sthira rahatA hai, usI prakAra isa jIvako manuSya niyaMca Adike zarIrameM roka * kara rakhe.use Ayu karma kahate haiN| Ayu karmake udayase hI manu. pyAdi.bhava dhAraNa karanA par3atA hai| yaha karma cAra prakArakA hotA hai-manuSyAyu tiryaMcAyu, devAyu aura narakAyu / jo * aneka prakArake zarIrakI racanA kare, use nAma karma kahate haiN| usake tirAnave bheda haiM - - ..... .. . deva, manuSya, tiyaMva, naraka ye. cAra gatiyAM ephendriya, do. .indriya, te indriya,cauindriya, paMcendriya ye pAMva jAtiyAM / audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa, kAryaNa, pAMcabaMdhana, paMca Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcama adhikaar| saMghAta, samacaturana, nyagrodhaparimaNDala, svAtika, kujaka,. vAmana, huMDaka, ye chaH saMsthAna, vanavRSabha, nArAva, vajanArAca, nArAca, arddhanArAba kIlaka, asaprAptAsRpATika ye chaH saMhanana, sparza ATha, rasa pAMva. gaMdha do, varNa pAMca naraka, tiryaMca manuSya devagatyAnupUrvI aguru laghu, upadhAta, paraghAta, Atapa, udyAta ucchvAsa vihAyo gati do, pratyeka sAdhAraNa basa, sthAvara, subhaga, durbhaga, dusvara, usvara, zubha, azubha, sUkSma, sthUla, paryApti aparyApti sthira, asthira Adeya, anAdeya, yazaHkIrti ayaza kIrti, tiirthNkr| jisa prakAra kumhAra choTe bar3e hara prakAra vartana taiyAra karatA hai, usI prakAra UMca nIca gotroM meM jo utpanna kare, use gotrakarma kahate haiN| usake UMca gotra aura nIva gotra do bheda hote hai| dAna Adi labdhiyoMmeM jo vighna utpAdana karatA hai, vaha antarAya hai| usake pAMca bheda batalAye gaye haiM-dAnAMtarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya viiryaantraay| vidvAnoMne jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya aura antarAya karmoMkI utkRSTa sthiti tIsa kor3A koDI sAgarakI vatalAI hai aura Ayu karmakI utkRSTa sthiti taitisa saagrkii| kintu inakI jaghanya sthiti vedanIyakI bAraha muhUrta nAma aura. gotrakI ATha aura zeSa karmoMkI antarmuhurta hai| yaha jIva zubha pariNAmoMse puNya aura azubha pariNAmoMse pApa saMcaya karatA hai| zubha Ayu, zubha nAma, zubha gotra aura sAtAvedanIya puNya hai aura azubha Ayu, azubha nAma, azubha gotra, asAtA vedanIya jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya pApa haiN| pApa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm rrrrrrrrrrrrrrrrr-~ gautama caritra / prakRtiyoMkA paripAka viSake tulya hotA hai aura puNya prakRtiyoM kA amRtake samAna / jJAnake viruddha karma karanese jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmokA bandha hotA hai / jIvoMpara dayA karane, dAna dene, rAga pUrvaka saMyama pAlana karane namratA aura kSamA dhAraNa karanese sAtA vedanIya karmakA baMdha hotA hai / dukha, zoka, vadha, ronA Adi ye karma svayaM karane yA dUsaroMse karAnese ajAtA.. vedanIya karmakA Asrava hotA hai| bhagavAnakI nindA, zAstrakI nindA, tapazvaraNako nindA, gurukI nindA, dharmakI nindA Adise darzana-mohanIya karmakA bandha hotA hai / kaSAyoMke udaya se tIvra pariNAma hote haiM aura usake saphala vikala donoM prakAra ke caritra-mohanIyakA vandha hotA haiN| raudrabhatra dhAraNa karanevAlA, pApI, lobhI, zIlavatase rahita mithyAdRSTi narakAyukA bandha karatA hai| aura zIla rahita jinamArga kA virodhI pApAcArI jIva tiyeca AyukA baMdha karatA hai| parantu jo madhyama guNa dhAraNa karanevAlA, dAnI aura mandakaSAyI hai, vaha manuSya AyukA bandha kara letA hai| dezavratI mahAvratI akAma nirjarA karane vAlA samyagdRSTi jIva devAyukA bandha karatA hai| kuTila mAyAcArI jIva azubha nAmakarmakA bandha karatA hai aura isake viparIta mana vacana kAyase zuddha jIva zubha nAmakarmakA bandha karatA hai| durgAgyako prakaTa karanese dUsaroMkI nindA karanese nIca gotrakA baMdha aura apanI nindA aura dUsarekI prazaMsA karanese.ucca gotrakA baMdha hotA haiN| jo bhagavAna arhantadevakI . pUjAle vimukha hiMsA AdimeM rata rahatA haiM, vaha. aMtarAya karma Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAon paJcama adhikaar| 87 kA baMdha karatA hai, use iSTa padArthoMkI prApti nahIM hotii| gupti, samiti dharma, anuprekSA, parISaha, japa, aura cAritrase Azrava sunakara mahAsaMvara hotA hai| yaha AtmA saMvara honese apane lakSya (mokSa) para pahuMca jAtA hai| bAraha prakArake tapazcaraNa; dharmarUpI uttama bala,aura ratna bhayarUpI agnise yaha jIva karmoMkI nirjarA karatA hai| nirjarAke do bheda haiM - savipAka avipAka / tapa aura dhvanike dvArA vinA phala diye hI jo karma naSTa ho jAte haiM, use avipAka nirjarA kahate haiM aura abipAka nirjarA vaha hai jo karmoMke jhar3a jAnese hotI hai| samasta karma jaba naSTa ho jAte haiM taba mokSa milatA hai / mukta hone para yaha jIva Uparako gamana karatA hai / yaha dharmAstikAya arthAt lokAkAza ke anta taka jAtA haiM aura Age dharmAstikAya na honese vahIM ruka jAtA hai| isa prakAra bhagavAna gautama svAmIkI divyavANI dvArA saptatatvoMkA svarUpa sunakara mahArAja zreNika prArthanA karane lge| ve kahane lage-prabho Apa saMdeha rUpI andhakArako dUra karaneke lie sUryake tulya haiN| maiM Apake zrImukhale kAla nirNaya, bhogabhUmikA svarUpa, kulakaroMkI sthiti, tIrthaMkarokI utpatti, unake utpanna honeke madhyakA samaya, zarIrakI UMcAI cinha, janma nagara, unake mAtA-pitAoMke nAma, cakravartI nArAyaNa, pratinArAyaNa, rudra, nArada kAmadeva, Adi mahApuruSoMke nAma naraka svagoM meM nArakI aura devoMkI sthiti aura unakI UcAI lezyA Adi bAteM sunanekI AzA rakhatA huuN| kRpA kara ina Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 gautama caritra | - saba bAtoMko batalAiye / pratyuttara meM bhagavAna zrI gautama svAmI kahane lage - tuma manako sthira kara suno| ye viSaya saMsArako - sukha pradAna karane vAle haiM / bIsa kor3A kor3I sAgarakA eka kalpakAla hotA hai, usameM daza, daza koDAkor3I sAgarake avasarpiNI kAla aura utsapiNI kAla hote haiM / ina donoM kAloMmeM pratyekake chaH bhAga hote haiM - prathama suSamA suSamA dvitIya suSamA, tRtIya suSamA duSamA caturtha duSamA suSamA paMcama du:pamA aura SaSTama duHSamA, duHSamA hote haiN| utsarpiNIke kAla ThIka isake viparIta haiN| inameM prathama kAla kor3Akor3I sAgarakA hai / dvitIya tIna kor3A kor3I - tRtIya do kor3A kor3I, aura caturtha vyAlisa hajAra varSa kama eka kor3A kor3I sAgarakA hai| paMcama ikkIsa hajAra varSakA aura SaSTama bhI ekkIsa hajAra varSakA hotA haiM, aisA jinAgama jAnane vAle AcArya kahate haiN| uparokta pUrvake tIna kAloM meM bhogopabhogakI sAmagriyAM kalpavRkSoM se prApta hotI haiM, ataH ukta tInoM kAloMko bhogabhUmi kahate haiM / prathama kAlameM jIvoMkI utkRSTa Ayu tIna palya; dUsaremeM do palya aura tIsare meM eka palyakI hotI hai| ise bhI uttama, madhyama, jaghanya bhogabhUmike anurUpa hI samajhanA cAhie / pUrva kAlake AraMbha meM vahAMke manuSya 6 hajAra dhanuSa, dUsare kAlake . AraMbha meM cAra hajAra dhanuSa, aura tIsareke prArambhameM do hajAra dhanuSa, UMce hote haiM / bhogabhUmimeM utpanna strI-puruSoMke zarIra kA raMga pUrva kAlameM sUryakI prabhAke samAna, dUsare kAlameM candramA * . Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. paJcama adhikaar| ke aura tIsare kAlameM nIlavarNakA hotA hai / vahAMke strI puruSa prathama kAlameM verake samAna, dvitIya kAlameM vahereke samAna aura tRtIya kAlameM AMvaleke barAbara bhojana karate haiN| vahAM tInoM kAloMmeM vastrAMga, dIpAMga gRhAMga, jyotiraMga, mAlAMga, bhUSaNAMga, bhojanAMga, bhAjanAMga, vAghAMga aura mAghAMga jAtike kalpavRkSa hote haiN| tInoM kAloMke strI-puruSa sulakSaNoMse yukta aura krIr3A rata rahate haiM / unakI tRpti kalpavRkSa sadA kiyA karate haiM / yahAMke tiryaMca bhI tadanurupa hI hote haiM / jo loga uttama pAtroMko zubha dAna dete haiM, ve bhogabhUmimeM utpanna hokara indrake samAna sukha bhoganeke adhikArI hote haiN| jisa samaya avasarpiNI kAlakA asta horahA thA, palyakA AThavAM bhAga vAkI thA aura kalpavRkSa naSTa ho rahe the, usa samaya kulakara utpanna hue the| unake nAma kramase 14 pratizruti, sanmati, kSemakara, kSemaMdhara, sImakara, sImaMdhara, vimalavAhana cakSuSmAna, yazasvAna, abhicandra, candrAbha; marudeva prasenajita aura nAbhirAya the / inameM se sukha pradAna karanevAle nAbhirAyakI Ayu eka karor3a varSa thI aura unhoMne utpanna honeke samaya hI nAbhi-kATanekI vidhi batAI thii| isa prakAra sabhI kulakara apane 2 nAmake anusAra guNa dhAraNa karanevAle the / ve eka eka putra utpanna kara tathA logoMko sadbuddhi de svarga sidhAra gaye / para tIsare kAlameM java tIna varSa sADhe ATha mahIne adhika caurAsI lAkha varSa bAkI the, usa samaya yugmadharmako dUra karanevAle mati, zruta, avadhijJAnale suzobhita trilokake svAmI, tInoM lokoMke indoM dvArA pUjya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra / zrI RSabhadeva tIrthaMkara utpanna hue the| zrI RSabhadeva ajita nAtha, zaMbhava nAtha, abhinandana; sumatinAtha, padmaprabha supArzva - nAtha, candraprabha, puSpa danta, zItala nAtha, zreyAMsa nAtha, vAsupUjya, vimala nAtha, ananta nAtha, dharmanAtha, zAntinAtha, kudhunAtha, ara nAtha, mallinAtha, munisuvrata nAtha, namI nAtha, neminAtha, pArzvanAtha, aura varddhamAna ye caubIsa tIrthaMkara cauthekAlameM utpanna hue| ye sabhI tIrthaMkara kAmadevako parAsta karanevAle aura bhavyajIvoMko saMsAra sAgara se pAra utArane vAle the / jaba tIsare kAlameM tIna varSa sAr3ha e aThAraha mahIne bAkI rahe, taba zrI mahAvIra svAmI mokSa gaye the / zrI RSabhadevakI Ayu caurAsI lAkha pUrva, zrI ajitanAthakI vahattara lAkha pUrva, zrI zaMbhavanAthakI sATha lAkha pUrva, zrI abhinandananAthakI pacAsa lAkha pUrva, zrI sumatinAthakI cAlIsa lAkha pUrva, zrI prabhunAtha kI tIsa lAkha pUrva, zrI supArzvanAthakI bIsa lAkha pUrva, zrI candraprabhakI daza lAkha pUrva, zrI puSpa dantakI do lAkha pUrva, zrI zItalanAthakI eka lAkha pUrva, zrI zreyAMsa nAthakI caurAsI lAkha pUrva, zrI vAsupUjyakI bahattara lAkha varSa, zrI vimala nAthakI sATha lAkha varSa zrI ananta nAthakI tIsa lAkha varSa, zrI dharmanAthakI daza lAkha varSa, zrI zAntinAthakI eka lAkha varSa, zrI kuMthunAthakI paMcAnave hajAra varSa, zrI aranAthakI caurAsI hajAra varSa, zrI mallinAthakI pacapana hajAra varSa, zrI munisuvrata nAthakI tIsa hajAra varSa, zrI naminAthakI daza hajAra varSa, zrI neminAthakI eka hajAra varSa, zrI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcama adhikAra 61 pArzvanAthakI sau varSa aura zrI varddhamAnakI 72 varSakI Ayu thii| zrI RSabhadeva ke mokSa jAneke pazcAt pacAsa lAkha karor3a sAgara vyatIta hone para zrI ajita nAtha utpanna hue the / unake mokSake pazcAt tIsa lAkha karor3a sAgara bIta jAne para zrI zaMbhava nAtha utpanna hue the / inake mokSake bAda daza lAkha karor3a sAgara bItane para abhinandana nAtha hue / inake mokSa jAneke pazcAt natra lAkha karor3a sAgara vyatIta hone para zrI sumatinAtha utpanna hue the / inakI siddhike nantre hajAra karoDa sAgara pratIta honeke bAda padmaprabha utpanna hue the / inake mokSa ke nau hajAra karoDa sAgara bItane para zrI supArzva nAtha hue the / inake pazcAt nava sau karor3a sAgara bItane para zrI candraprabha hue punaH na karor3a sAgara vyatIta hone para zrI puSpadaMta hue the / isI prakAra nau karor3a sAgara bIta jAne para zrI zItala nAtha utpanna hue the / inake mokSake bAda sau sAgara chyAsaTha lAkha chabIsa hajAra varSa kama eka karor3a sAgara bIta jAne para zrI zreyAMsa nAthakI utpatti huI thii| inake bAda cauzara sAgara bIta jAne para zrI vimala nAtha hue the / inake bAda nau sAgara vyatIta hone para zrI ananta nAtha hue the / zrI ananta nAthake mokSa jAneke bAda cAra sAgara bIta jAneke bAda zrI dharmanAtha hue the / inake pazcAt pauna palya kama tIna sAgara vyatIta hone para zrI zAMtinAtha hue the / inake pazcAt AdhA palya bItane para zrI kuMthunAtha hue the / inake pazcAt eka hajAra karor3a varSa kama cauthAI palya vyatIta hone para zrI aranAtha hue the | 1 AAAAAAAA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V 62: gautama caritra | vItane para zrI. eka hajAra karor3a do hajAra varSa mallinAtha aura unake mokSake cauvana lAkha varSa bIta jAne para zrI munisuvrata hue the / aise hI zrI munisuvratake mokSake pazcAt 6 lAkha varSa bIta jAne para zrI namInAtha hue the / inake bAda pAMca lAkha varSa vyatIta hone para zrI neminAtha : utpanna hue / inake tirAsI hajAra sAtasau varSa vyatIta hone para zrI pArzvanAtha avatarita hue the / aura inake DhAIsau varSa bIta jAne para zrIbaddha mAna svAmIkA AvirbhAva huA tho / kramase tIrthaMkaroke zarIrakI UMcAI pAMcasau dhanupa, cArasoM pacAsa dhanuSa, cArasau dhanuSa, tInasau pacAsa dhanuSa, tInasau dhanuSa, do sau pacAsa dhanupa, do sau dhanuSa, ekasau pacAsa dhanuSa, sau 'dhanuSa, navve dhanuSa, assI dhanuSa, sattara dhanuSa, sATha dhanuSa, pacAsa dhanuSa, cAlisa dhanuSa, paitIsa dhanupa, tIsa -dhanuSa, paccIsa dhanuSa, bIsa dhanuSa, paMdraha dhanuSa, daza dhanuSa, nava hAtha aura sAta hAthakI thii| caubIsa tIrthaMkaroMmeM zrI padmaprabha aura vAsupUjyakA varNa lAla thA, zrI neminAtha aura munisuvrata zyAmavarNa ke the, supArzvanAtha aura pArzvanAtha harita varNake tathA anya solaha tIrthaMkaroMkA varNa tapAye hue svarNa ke samAna thA / kamase baila, hAthI, ghor3A, baMdara, cakavA, kamala, svastika, candramA, magara, vRkSa, gaiMDA, bhaiMsA, zakara, sehI, vajra, hariNa, bakarA, machalI, kalaza, kachavA, nIla kamala zaMkha, sarpa, aura siMha ye inake cinha hai| ayodhyA kauzAmbI kAzI, candapura kAkaMdI bhadrapura, siMhapura, caMpApura Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Annatural pancama adhikaar| kapilA, ayodhyA ratnapura hastinApura / mithilA rAjagRha mithilA, saurIpura vArANasI kuMDapura ye kramase caubIsa tIrthakaroMkI janmabhUmiyAM hai| zrI vAsupUjya mallinAtha, neminAtha pArzvanAtha aura varddhamAna ye pAMca tIrthaMkara kumAra avasthAmeM hI dIkSita hue the, arthAt vAla brAhmacArI the anyAnya tIrthaMkara rAjya karake dIkSita hue the| tIna tIrthaMkara --zrI RSabhadeva vAsupUjya aura neminAtha padmAsanase mokSa gaye hai vAkI tIrthaMkara khddgaasnse| zrI RSabhadeva caudaha dinoM taka yoga nirodha kara, zrI varddhamAna svAmI do dinoM taka yoga nirodhakara tathA anya vAisa tIrthaMkara eka-eka mAsa taka yoga nirodha kara mokSa padhAre the / RSabhadeva kailAzase, zrI vAsupUjya, campApurase zrI neminAtha giranAra parvatale, zrI varddhamAna svAmI pAvApurase tathA bAkI vIsa tIrthaMkara sammeda zikharajIle mokSa padhAre the| kramase cauvosa tIrthaMkaroMke pitAoMke nAma ye haiM-zrI nAbhirAja, jitAmitra, jitAri, saMvara rAya, meghaprabha, dharaNa svAmI supratiSTha mahAsena, suprotra, r3haratha, viSNurAyaM, vasupUjya, kRtavarmA, siMhasena monurAya vizva sena, sUrya prabha sudarzana kubharAya sumitranAtha vijaya ratha samudra vijaya azvasena, aura siddhArtha tathA mAtAoMke-zrI marudevI, vijayAdevI, susenA devI, siddhArthA devI, sulakSmaNA devI,rAmAdevI, sunandA devI, vimalA devI, vijayA devI, zyAmA devI, sukIrti devIM, (sarvayazA devI) suvratA devI, airA devI ramA devI, sumitrA devI, brAhmaNI devI, padmAvatI devI, vijayA devI, zivA devI, vAmA devI, trizalA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 . gautama caarvH| devI nAma haiM / ye bhI kramase mokSa prApta kreNgii| aisA sarva deva ne kahA hai| __ bharata, sagara, maghavA, sanatkumAra, zAntinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, subhUma, mahApadma, hariSeNa jaya aura brahmadatta ye dvAdaza cakravatiyoMke nAma haiM / ye bharata kSetrake chaH khaNDoMke nau nidhi aura caudaha ratnoMke svAmI hote haiM / aneka deva aura rAjA inake caraNa kamaloMkI sevAmeM saMlagna rahate haiN| cakravatiyoMke. pAsa rahane vAlI nau nidhiyoMke ye nAma haiM-pAMDuka, mANava, kAla, naiHsarpa, zaMkha, piMgala, sarvaratna, mahAkAla aura padma tathA cakra, talavAra kAkiNI, daNDa, chatra, varma, purohita gRhapati, sthapati, strI hAthI maNi, senApati ghor3A ye caudaha ratna hai| ukta bAraha cakravatiyoM meM sUbhUma aura brahmadattako narakakI prApti huI thI, maghavA aura sanatakumAra svarga gaye aura anya ATha cakravatiyoM ko mokSakI prApti huI / inake honekA samaya isa prakAra hai - prathama cakravartI zrI RSabhadeva ke samaya meM dUsarA ajitanAthake samayameM tIsare aura cauthe ye do zrI dharmanAtha aura zAntinAtha ke madhyakAlameM hue the| pAMcaveM zAntinAtha the aura chaveM kuthu. nAtha the aura sAtaveM aranAtha the| AThavAM cakravatI aranAtha aura zrI malinAthake madhyameM huA thA nauvAM mallinAtha aura su. vRtake. madhyameM, dazA suvratanAtha aura neminAthake madhyakAlameM gyArahavAM naminAtha aura neminAthake madhya kAlameM tathA bArahavAM cakravartI neminAtha aura zrI pArzvanAthake madhyakAlameM huaa| azvagrIva, tAraka, meru nizubha madhukaiTabha, vali praharaNa Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 reva- ~ - ~ pancama adhikaar| (prahalAda ) rAvaNa, jarAsaMdha ye nava nArAyaNoMke nAma tathA tripRSTha dvipRSTha svayaMbhU puruSottama pratApI narasiMha puMDarIka, datta lakSmaNa, kRSNa ye nava prati nArAyaNoMke nAma hai / nArAyaNa donoM hI ardha cakravartI hote haiN| ye nidAnase utpanna hote haiM / ataeva naraka gAmI hote haiN| vijaya, acala, sudharma, suprabha, svayaMprabha, AnandI, nanda mitra rAmacandra aura baladeba ye nava balabhadra hai| inakI utpatti nidAna rahita hotI hai ataH ye jina dIkSA dhAraNa karate hai ye kAma jIta aura urdhva gAmI hokara svarga yA mokSa prApta karate haiN| bhImavalI, jitazatru rudra (mahAdeva ) vizvAnala supratiSTha, avala, puNDarIka, ajita dhara, jitanAbhi, pITha sAtyaka ye gyAraha rudra haiN| ye gyArahaveM guNa sthAnameM girakara narkameM hI gaye haiN| _bhIma, mahAbhIma, rudra, mahArudra kAla, mahAkAla, urmakha naramukha, unmukha, ye nau nAma nArakiyoMke haiN| inakI Ayu bhI nArAyaNoMkI bhAMti kahI gayI hai| ___ bAhuvalI, amita teja, zrIdhara, zAntabhadra, prasenajita, candravarNa, agnimukta, sanatkumAra, vatsarAja, kanaka prabha, meSavarNa zAntivalI, sudarzana (vasudeva) pradyumna, nAgakumAra zrIpAla, jaMvU svAmI ye caubIsa kAma devoMke nAma haiN| caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, nau nArAyaNa, nau prati nArAyaNa nau balabhadra ye tirasaTha zalAkA puruSa tathA caubIsa kAmadeva nau nArada, caubIsa tIrthaMkaroMkI mAtAeM caudaha kulakara gyAraha rudra ye eka sau unahattara mahApuruSa kahalAte haiM / inameMse kitane hI dharmake prabhAva Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama critr| se mokSagAmI hue aura Age hoMge / rAjan ! yaha bAta sarvathA satya hai| zreNika ! yaha to duSama-suSama kAlakA svarUpa batalAyA, aba 'duSama kAlakA svarUpa kahatA hUM. suna / jaba 'varddhamAna svAmI mokSa padhAreMge, usa samaya, surendra nAgendra narendra saba unakA kalyANotsava sampanna kareMge / usa kAlameM dharmakI pravRti hotI rhegii| kintu jaba kevalI bhagavAnakA dharmopadeza banda ho jAyagA, taba usa samayake manuSya duSTa aura adharmarata hoNge| ve krUra tathA prajAko kaSTa dene vAle hoMge / unakA hRdaya samyagdarzanase zUnya hogA, hiMsA rata hoMge jhUTha boleMge evaM brahmacaryase sarvathA rahita hoNge| ve krodhI, mAyAcArI, parastrI lolupI, paropakArase rahita aura jaina dharmake kaTTara virodhI hoMge / mAMsa, madya, madhukA sevana karane vAle, vivAdI iSTa viyogI, aniSTa saMyogI aura kuvuddhi dhAraNa karane vAle hoNge| usa samaya unake pApa karmoke udayase sadA yuddha hote rheNge| dhAnya kama hogA aura yajJoMmeM govaMdha karane vAle patita dUsaroM .ko bhI patita karate rheNge| paMcamakAlake AraMbhakI UMcAI sAta. hAtha kI hogI, para ghaTate 2 vaha do hAthakI raha jaaygii| AraMbha ke manuSyoMkI Ayu eka sau cauvIsa varSakI hogI para vaha bhI antameM vIsa varSakI ho jaaygii| duSama-duSama kAlameM zarIrako UMcAI eka hAthakI hogI aura Ayu kevala bAraha varSakI raha 'jAyagI, aisA jinendra bhagavAnane kahA hai| usa kAlake loga 'sarpavRtti dhAraNa kara aneka kukarma kreNge| ce sarvathA dhanahIna aura sthAnahIna hoNge| unameM AcaraNakI pravRtti nahIM rahegI aura Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pancama adhikAra / 67 pazuoM kI taraha guphAoMmeM raha kara jIvana vyatIta kareMge / artha, dharma, kAma aura mokSakI pravRtti unameM nahIM rahegI / ve vanaspati Adi khAkara jIvana nirvAha kreNge| isake atirikta ve vivAha saMskAra se bhI rahita hoNge| ve aMgase kurUpa hoMge / jisa tarahase kRSNa pakSameM candramAkA prakAza kamatA jAtA hai aura zukla pakSameM usakI abhivRddhi hotI hai, usI prakAra avasarpiNI aura utsafuNIkAlameM manuSyoMkI Ayu zarIra prabhAva aizvarya AdimeM ghaTAbar3hI hotI rahegI / - rAjana ! muni aura zrAvakoMke bhedase do prakArakA dharma batalAyA gayA hai; inameM muniyoMkA dharma mokSa prApta karAne vAlA hai. aura zrAvakoMke dharmase svargakI prApti hotI hai| donoMkA svarUpa batalA cuke haiN| aba naraka svargakA hAla catalAte haiM / jIvako pApakarmake udayase narakameM jAnA par3atA hai| vahAM yaha jIva nAnA tarahake duHkha bhogatA hai / adholokameM sAta naraka haiN| unake nAma ye haiM - dharmA, vaMzA, medhA, aMjanA, ariSTA, maghavI, mAghavI inameM caurAsI lAkha vileM kramase haiN| pahalI pRthvI meM tIsa lAkha dUsarI meM paccIsa lAkha, tIsarI meM paMdraha lAkha, cauthImeM daza lAkha pAMcavIM meM tIna lAkha, chaThImeM pAMca kama eka lAkha aura sAtavIM meM . pAMca | pahalImeM nArakI jIvoMke jaghanya kApotIlezyA dUsarI meM madhyama kApotIlezyA aura tIsarI pRthvIke UparI bhAgameM utkRSTa kApotIlezyA hai aura usI tIsarIke sAdhe bhAgameM jaghanya nIla lezyA cauthIke madhyama nIla lezyA hai / pAMcavIM pRthvI ke urddha bhAgameM utkRSTa aura usI pAMcavIMke nimna 7 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 gautama caritra / bhAgameM jaghanya kRSNa lezyA hai| chaThI pRthvIke uddhvameM nArakI jIvoMkI madhyama kRSNa lezyA aura nimnabhAgameM parama kRSNalezyA hai aura sAtavIM pRthvIke nArakIyoMkI utkRSTa kRSNa lezyA hai| ina nArakIyoMkI Ayu isa prakAra hotI hai___ prathama narakameM eka sAgarakI.dUsare meM tIna sAgarakI, tIsaremeM sAta sAgarakI, cauthaimeM daza sAgarakI, pAMcaveMmeM saMtraha sAgarakI chaThaveM meM vAisa sAgarakI aura sAtaveM narakameM taitisa sAgarakI utkRSTa Ayu hai / pahalemeM daza hajAra varSakI jaghanya Ayu, dUsare meM eka sAgara, tIsaremeM tIna sAgara,cauthemeM sAta sAgara pAMcaveM meM daza sAgara chaThaveM meM satraha sAgara aura sAtaveMmeM vAIsa sAgarakI jaghanya Ayu hotI hai| unake zarIrako UMcAI sAtaveM narakameM pAMca sau dhanupakI hotI hai aura kramase anya narakoM meM AdhI hotI gayI hai| prathama narakameM rahane vAle nArakiyoMkA avadhijJAna eka yojana taka rahatA hai, para kramase AdhA ghaTatA jAtA hai| ava isake Age devoMkA varNana karate haiM- bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka aura kalpavAsI cAra prakArake deva hote hai| bhavanavAliyoMke daza bheda, vyantaroMke Aubheda, jyotiSkoMke pAMca bheda tathA kalpavAsiyoMke vAraha bheda hote haiM / kalpAtIta devoMmeM kiso prakArakA bheda nahIM hai| asura kumAra, nAgakumAra, suparNakumAra, dvIpa kumAra, agnikumAra, stanita kumAra, udadhi kumAra, dikakumAra vidyutkumAra aura vAtakumAra ye bhavanavAsiyoM ke bheda hai| kinnara, ki puruSamahoraga, gaMdharva, yakSa, rAkSasa bhUta, pizAca ye aSTa vyataroMke bheda kahe jAte haiN| inake atirikta Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ...... pAtrama adhikaar| ..........mm non numaranninn sUrya, candramA, graha-nakSatra aura prakIrNaka tAre jyotipiyoMke pAMva bheda haiM / ye deva meru parvatakI pradakSiNA karate hue sadA bhramaNa karate rahate haiN| sodharma, aizAna, sAnatakumAra, mAhendra, brahma, brahmottara lAMtava, kApiSTa, zukra mahAzukra, satAra sahasrAra, Anata, prANata, AraNa acyuta ye solaha svarga haiN| inake urddha bhAgameM nava praveyaka hai, nava anadiza hai aura unake Upara, vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita aura svArthasiddhi nAmake pAMca paMcottara hai| isa prakAra aparake kahe gaye devoMmeM Ayu sukha, prabhAva, kAMti aura avadhi jJAna adhika hai| pradheyakale pUrvake deva arthAt solahaveM svarga takake kalpavAsI kahalAte haiM aura Ageke kalpAtIta / vaimAnikadevoMke vimAnoMkI saMkhyA caurAsI lAkha satAnave hajAra teIsa hai / bhavanavAsI, vyaMtara aura jyo. tipI devoMkI kRSNa nIla kApota aura jaghanya pItalezyA hai| unakI dravyalezyA aura bhAva bhI yahI hai / asura kumAra devoMkI utkRSTa Ayu eka sAgara, nAgakumAra devoMkI tIna palya, suparNakumAroMkI DhAI palya, dvIpakumAroMkI do palpa aura vAkI bhavanavAsiyoMkI DeDha-DeDha palya bhI hotI hai| para inhIM devoMkI jaghanya Ayu dazahajAra varSakI hai| bhavanavAsI devoMke zarIrakI uMcAI paccIsa dhanuSa,vyaMtaroMkI daza dhanuSa tathA jyotiSiyoMkI satraha dhanuSakI hotI hai| prathama, dUsare svargameM devoMkI utkRSTa Ayu do sAgara,tIsare-cauthemeM sAta sAgara sAtaveM-AThaveMmeM caudaha sAgara naveM-dazameM solaha sAgara gyArahaveM-bArahaveMmeM aThAraha sAgara terahaveM-caudahave meM vIsa sAgara aura pandrahaveM solahave meM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 gautama caritra / I vAisa sAgarakI hotI hai / phira Age eka sAgara AyukI vRddhi hotI gayI hai| prathama aura dUsare svargake devoMkA arvAdhajJAna pahale naraka taka hai| tIsare cauthe svargake devoMkA dUsare naraka taka, pAMcaveM chaTheM, sAtaveM bhAThaveM svargake devoMkA tIsare naraka taka hai / isI prakAra naveM dazaveM gyArahaveM bArahaveM svargake devoMkA avadhijJAna cauthe naraka taka tathA terahaveM caudahaveM paMdrahaveM solahaveM svargake devoMkA avadhijJAna pAMcaveM naraka taka hai / navagraiveyaka devoMkA chaTheM naraka taka aura nau anudizake devoMkA sAtaveM naraka taka avadhijJAna haiM / para anuttara vaimAnika devoMkA avadhijJAna Upara vimAna ke zikhara taka hotA hai / pahale do svargIke deva, bhavanavAsI, vyaMtara aura jyotiSI, manuSyoM kI bhAMtihI zarIrase bhoga bhogate haiM / kintu tIsare aura cauthe svargake deva, deviyoMke sparza mAtra se hI tRpta ho jAte haiM / nave se lekara bArahaveM takake deva kevala deviyoMke zabdase tRpti lAbha karate haiM aura terahaveM se solahaveM takake deva saMkalpa mAtrase tRptikA anubhava karate haiM / isI prakAra solahaveM svargase Uparake graiveyaka, anudiza, anuttara vimAnavAsI devoMmeM kAmakI vAsanA nahIM hotI / ve brahmacArI hote hai / ataH ve sabase sukhI rahate haiM / deviyoMke utpanna honeke upapAda sthAna saudharma aura IzAna svarga haiM | deviyoMke vimAnoMkI saMkhyA pahale meM chaH lAkha aura dUsare meM cAra lAkha arthAt daza lAkha hai / prathama svarga kI deviyAM dakSiNameM AraNa svarga taka aura IzAna anaAAAAVANA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcama adhikaar| 101 meM utpanna huI uttara dizAkI ora acyut svarga taka jAtI haiN| saudharma svargameM nivAsa karanevAlI deviyoMkI utkRSTa bhAvu pAMca palya haiM, para bArahaveM svarga taka do do palya bar3hatI gayI hai| isake Age sAta palyakI vRddhi hotI gayI hai| arthAta solahave svargakI deviyoMkI Ayu pacapana palyakI hotI hai| isase Age deviyAM nahIM hotI / rAjana ! saMsArameM jo indra cakravartIke sukha upalabdha hote haiM, use puNyakA prabhAva samajhanA caahie| isake viparIta tiryaMcoMke duHkhoMko pApakA phala / para rAjana ! pApa aura puNya donoM hI dukha dAyaka aura baMdhake kAraNa haiM / jo ina donoMse rahita ho jAtA hai, vahI vastutaH mokSa prApta karatA hai| aneka devoM dvArA namaskAra kiye jAne vAle gautama svAmI isa prakAra dharmopadeza dekara cupa ho gye| isake pazcAt mahArAja zreNika unheM namaskAra kara apanI rAjadhAnIko lauTa aaye| ____ mahAmuni gautama gaNadhara svAmIne aneka dezoMkA vihAra karate hue sthAna-sthAna para dharmakI abhivRddhi kI / ve Ayuke antameM dhyAnake dvArA caudaha guNasthAnameM phuNce| usa samaya ve * kokA nAza karane lge| unhoMne upAntya samayameM hI apane zukladhyAnarUpI khaDgase bahattara prakRtiyoMko naSTa kiyaa| indra dvArA namaskAra kiye jAnevAle gautama svAmIne anta samayameM sAtA vedanIya, Adepa, paryApta, basa vAdara, manuSyAyu, paMceMndriya jAti, manuSya gati, manuSya gatyAnupUrvI, ucca gotra subhaga yazaskIrti ye bAraha prakRtiyoMko vinaSTa kiyaa| tIrthaMkara prakRti to Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ran , . .. ..... *~~ ~~......... . n or.muvi. 102 gautama critr| unameM thI hI nhiiN| jinheM trailokyake jIva namaskAra karate haiM,jo ananta catuSThayase bhUSita haiM, una gautama svAmIne lamasta prakRtiyoMko vinaSTa kara mokSarUpI strIkI prApti kii| mukta honeke bAda ve siddha avasthAmeM jA phuNce| unakI vizuddha AtmA zarIrase kucha kama AkArakI, apTakarmoMse rahita tathA samyagdarzana Adi aSTa guNoMse suzobhita hai| ve loka zikhara para virAjamAna vidAnanda maya aura sanAtana jJAna svarUpa hai| sadA ve nitya aura utpAda vyaya lahita haiN| . gautama svAmIke mokSa jAneke pazcAt indrAdika devoMkA Agamana huaa| unhoMne mAyAmayI zarIra dhAraNa kara kapUra candanAdi Idhanake dvArA unake zarIrako bhasma kiyA, mokSakalyANakakA utsava sampanna kiyA aura mAthe para bhasmakA lepana kiyaa| isa prakAra ve vAra vAra namaskAra kara apane 2 sthAnako cale gye| isa ora gautama svAmIke agnibhUta aura vAyubhUti donoM bhAI pAMcasau brAhmaNoMke sAtha tapazcaraNa karane lge| donoM bhrAtAoMne ghAtiyA karmokA nAza kara aneka bhavyajIvoMko dharmopadeza diyA aura antameM samasta karmoko vinaSTa kara mokSa prApta kiyaa| una pA~casau brAhmaNoMmeM se aneka sarvArthasiddhimeM aura aneka svargameM utpanna hue| satya hai, tapazcaraNake dvArA saba kucha saMbhava hai| . gautama gaNadhara svAmIke :guNoMkA varNana karanA java vRhaspatike lie bhI saMbhava nahIM taba bhalA maiM alpajJAnI unake Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcama adhiraa| von......... .Unaut h an.... guNoMkA varNana kaise kara sakatA hUM / jinake dharmopadezako zravaNa kara aneka bhavyajIva mokSagAmI hue aura Age bhI hote raheMge, unheM maiM vAravAra namaskAra karatA hUM / gautama svAmIkI stuti karmoko naSTa karane tathA ananta sukha pradAna karanevAlI hai| vaha mokSa prAptimeM sahAyaka ho| __ gotama svAmIkA joba prathama vizAlAkSI nAgnI rAnIke paryAyameM thA, punaH narakagAmI huaa| vahAMse nikala kara vilAva, zUkara, kuttA, murgA aura punaH zudra kanyAke rUpameM huaa| usane vratake prabhAvale graha svargameM devatvakI prApti kii| vahAMse Akara brAhmaNakA putra gautama huA aura usake. pAMcaso ziSya hue / satya hai, dharmake prabhAvase kyA nahIM hotA hai| bhagavAna mahAvIra svAmIke samozaraNameM mAnastaMbhako dekha kara gautamakA sArA abhimAna cUra hogyaa| usane bhagavAnake samIpa jina-dIkSA grahaNa kara lii| antameM ve samasta parigrahoM ko tyAga kara mahAvIra svAmIke prathama gaNadhara hue| unhoMne saMtApa nAzaka bhavyajIvoMko sukha pradAna karane vAlI dharmakI vRSTikI arthAt dharmopadeza diyaa| jinheM indra, narendra namaskAra karate haiM, unheM maiM hRdayase namaskAra karatA huuN| jinhoMne karmarUpI zatruoMko vinaSTa kara kevalajJAna prApta kiyaa| apanI divya vANIke dvArA jinhoMne rAjAoM aura manuSyoMko dharmopadeza diyA, jo caitanya avasthA dhAraNa kara mokSagAmI hue, ve zrIgautama svAmI jIvoMke anUkula sthAyI mokSa-sukha pradAna kareM / jinendradevakI pANIse prakaTa Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AA 184 gautama critr| huA jainadharma, sarvottama pada pradAna karanevAlA hai, rUpa, teja, buddhi denevAlA hai tathA sarvottama vibhUtiyAM-bhogopamogakI sAmagriyoM tathA svarga mokSAdikI prApti karanevAlA hai, ataeva bhavya jIvoMko cAhie ki ve jainadharmako dhAraNa kreN| samasta pApoMko nAza karanevAle zrI nemicanda mere isa gaccha ke svAmI hue| ye yazakIti atyanta khyAtanAmA hue| aneka bhavyajana aura rAjA unakI sevA karate the| unake paTTa para zrI bhAnukIti virAjita hue| ve siddhAnta zAstrake pAraMgata, kAmavijayI prabala pratApI aura zAMta the| unhoMne krodha mAna mAyA lobha Adi kaSAyoMpara vijaya prAptakI thii| unake paTTapara,nyAyAdhyAtma, purANa, koSa chanda alaMkAra Adi aneka zAstroMke jJAtA zrIbhUSaNa munirAja virAjamAna hue / ve AcAryoM ke sampradAyameM pradhAna the| unake papara zrIdharmacandra munirAja virAje / ve bhAratI gacchake dedIpyamAna sUrya the| mahArAja raghunAthake rAjyameM mahArASTra nAmakA eka choTAsA nagara hai| vahAM RSabha devakA eka jinAlaya hai, jo pUjA pATha Adi mahotsavale sadA suzobhita rahatA hai| dharmAtmA manuSya yogirAja sadA usakI sevAmeM lIna rahate haiN| usI jinAlayameM baiTha kara vikrama sambata 1726 kI jyeSTha zuklA dvitIyAke dina-zukrake zubha sthAnameM rahate hue, aneka AcAryoM ke adhipati zrIdharmacandra munirAjane bhaktike vaza ho gautama svAmIke zubha caritrakI racanA kii| hamArI yahI bhAvanA hai ki isa caritra dvArA bhanyaprANiyoMkA sadA kalyANa hotA rhe| // smaapt| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyakumAra caritra isa gaMthako navIna TAipameM pustakAkAra abhI chapAyA gayA hai | kavitA bahuta hI bhAvapUrNa tathA caritra Adarza hai| par3hakara pratyeka prANI zikSA grahaNa kara sakatA hai / nyo0 III) upayogI zikSAyeM isa choTese TekTa meM cunI huI 105 zikSAoM kA saMgraha kiyA gayA hai / bAlakoM ko vATaneke liye apUrva cIja hai nyo0 ) || mAtra aMdheranagarI [ nATaka ] isa 32 pRSTake nATakako par3hakara Apa haMsate 2 loTa-poTa ho jAyage / thor3e samayake khelaneke liye bahuta hI bar3hiyA hai / nyo0 / ) yUrupameM jaMga kI taiyArI tamAma yUrupameM yuddha ke bAdala maMDarA rahe haiM eka rASTra dUsare rASTrako har3apaneke liye cAleM cala rahA hai / isa pustaka meM tamAma yUropakI bar3I 2 zaktiyA~kA pUrA 2 patA batAyA hai ki kisa tarahake hathiyAra kisa ? ke pAsa kitane 2 hai, tathA nikaTa bhavi yameM hI yuddha honA saMbhAvita hai / isase bacane ke kyA upAya haiM / Adi bAtoM para aMgrejI lekhakane khUbahI prakAza DAlA hai, tamAma rASTrIya patroMne isa pustakakI mukta kaNThale prazaMzA kI hai / nyo0 1 ) mAtra AjahI maMgAiye | pArzvanAtha purANa zAstrAkAra puSTa kAgaja bar3ATAipa aura sundara chapAIke sAtha hI jilda bhI baMdhA dI hai| stra0 bhUdharadAsajone isa mahatvapUrNa granthako racakara jaina siddhAntake rahasyako khUba hI spaSTa kara diyA hai| pratyeka dharmapremI sajanako isakI 1 prati avazya hI maMgAkara dekhanI patra 1||) sajilda 2 ) / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradyumna caritra navIna zAstrAkAra Aja kalakI sarala bhASAmeM sampAdana karAke sundara vArDara sahita kaI citroMse vibhUSita karake chapAyA gayA hai / TAipa saccA jinavANI saMgrahakI taraha bar3A aura puSTa kAgaja lagAkara granthako uttama banAne meM kucha bhI kasara nahIM rakhI gayI hai| citra bhI diye haiM itanI saba kucha vizeSatAyeM rahate hue bhI nyo0 3) mAtra / sacitra aura sajildakA 4 ) rakhA hai / jaina gAyana sudhA naI tarjake vAyaskopake gAnoMko suna 2 kara choTe-choTe bAlaka unhIM azlIla aura bhadda e sArahIna gAnoMko alApA karate the, unako sunakara jaina samAjake bar3e-bar3e kaviyoMne usI tarjoM para apanI lekhanI uThAkara vAstava meM eka bar3I bhArI AvazyakatA kI pUrti kara dI hai| cune hue karIba 136 gAyanoMkA saMgraha hamane ekatrita karAke isa jaina gAyana sudhAko sacitra chApakara Apake samakSa rakhA hai / mUlya || ) gautama caritra navIna sarala hindImeM chapakara taiyAra huA hai, pRSTha saMkhyA 112 nyochAvara |||) pAMDava purANa pRSTha zAstra sAijameM bilakula navIna chapakara taiyAra huA hai saMkhyA karIba 350 nyo0 pA~ca rupayA mAtra / jaina mahilA bhUSaNa yaha striyoMke liye bar3e kAma kI cIja hai pratyeka jaina mahilA ko isakA adhyayana jarUra hI karanA cAhiye / nyo0 1) mAtra / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhanA kathA koSa tInoM bhAga chapakara taiyAra ho gaye haiN| pRSThasaMkhyA 600ke laga bhaga, sajilda granthakA dAma 4) rakhA gayA hai / 144 kathAyeM isa granthameM likhI gaI haiN| pratyeka kathAko itanI saralabhASAmeM likhA gayA hai ki 10 varSake bAlakase lekara striyeM tathA puruSa upanyAsa kI taraha AdyopAnta par3he vagaira pustakako chor3a nahIM skte| navIna tIrtha yAtrA yAtrAkA samaya A gayA, sAre bhAratavarSake kSetroMkA samajhameM Ane lAyaka yaho saMgraha hai jo eka anubhavI vidvAna dvArA sampAdana karAke 8 uttama darzanIya citroMse vibhUSita kiyA hai jahAM jahAM rela, moTara kaccA rAstA hai vaha hamArI isa 90 pRSThakI pustakase AsAnIse samajhameM AjAyagA, paradezameM eka mitrakI taraha Apako pathadarzaka hogii| nyo0 // ) mAtra / caubIsI purANa abhItaka alaga 2 tIrthaMkaroMke alaga-alaga nAmoMse purANa nikAle gaye the, mujhe kaI kaI grAhakoMne ukta purANakI AvazyakatA darzAI taba maiMne paM0 pannAlAlajI sAhityAcAryase ukta granthakA sampAdana karAke grantha prakAzana kiyA hai| grantha zAstrAkAra sAijameM cAroM tarapha vArDara dekara bahuta hI sundara chapAyA gayA hai| mukha pRSTha para janma kalyANakakA tiraMgA citra bhI diyA gayA hai| jo darzanIya hai| - eka bAra pratyeka bhAI va bahinoMko isakA svAdhyAya avazya hI karanA cAhiye / nyo0 3) sajildakA 4) / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmapatha . yaha rAjanaitika tathA sAmAjika upanyAsa hai / prathamavAra chapa kara hAthoM hAtha vika gayA thA, isase isakI uttamatAke viSayameM kucha likhanA nirarthaka haiM, baMgalA bhASAkA anuvAda hai / mU0 2) vIrapUjA yaha nATaka tIsarI vAra chapa kara taiyAra huA hai, sTejapara khelaneke liye atyanta sundara hai| anuvAdaka paM0 rUpanArAyaNajI pANDeya vizuddha aura sarala bhApA likhanemeM suprasiddha haiN| mU0 1 // ) mahArAja zreNika yahI mahArAja zreNika bhaviSyameM hone vAle tIrthakara hoMge, unakA pavitra aura punyodaya karanevAlA mahatvapUrNa jIvana caritra kauna par3hanA nahIM cAhegA vahI chapa kara taiyAra ho gayA, isakI sarala bhASA aura chapAI saphAI dekhakara ApakA mana prasanna ho jAyagA, pRSTha saMkhyA 350 honepara bhI karIba 1 darjana bhAva pUrNa citra acche kalAkAroMse banavAkara sundara chApakara granthako sarva priya banAnemeM prakAzakane kucha bhI kasara nahIM rakhI hai| tisa para bhI mUlya sAde granthakA 1m) vorDavAiDiGga 2) aura rezamI ji-.. ldakA 2||) rakhA hai| ' ' jApAna vRTenakI chAtIpara isa rAjanaitika pustakako par3hakara Apako jApAnakI pUrI tAkatakA patA sahajameM laga sakatA hai| sarala hindI meM likhI gaI hai| abhI taka aMgrejI vAle hI isakA Ananda lete the, hamane hindI meM likhAkara yaha pustaka navInahI prakAzita kI hai| agara Apa,vyApArI haiM to jarUra hI paDhe / nyo 11) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautama caritra F - - kr WR-E --- - + NA. / ( - . 14. - - M AM - .1 i . 5 22... . - . AR 05... Prajari WAND sa gautama svAmI apanI maMDalI sahita samozaraNa meM zAstrArtha ko jA rahe haiM--pRSTha 64 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- _