Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) hai| anusaMdhAna zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri 37 sarasvatInI vilakSaNa dhAtapratimA-amadAvAda (saM. 1790) / kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda 2006
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ noMdha : dareka bekI saMkhyAnA pRSTha para anusandhAna- 36 che, tyAM 37 vAMcavaM. moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529 ) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 37 sampAdakaH vijayazIlacandrasUri zrI hemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2006
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adya sampAdaka: DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdaka: vijayazIlacandrasUri samparka: C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda - 380007 prakAzaka: anusandhAna 37 prAptisthAna: (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda - 380007 mudraka: kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda mUlya: Rs. 80-00 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda - 380001 kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda - 380013 (phona: 079 - 27494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana saMzodhanano sambandha prabuddhatA sAthe che. prabuddhatA jema jema vikasatI jAya tema tema svIkRta tathA paramparAprApta vAtonA rahasyArtho sphuTa thaI ughaDatAM Ave, jene lIdhe parimArjana, spaSTIkaraNa, saMvardhana ane Avazyaka parivartana thatAM rahe che. AmAM kadIka azuddhinivAraNa thAya, to kvacit bhrAntinuM nirasana paNa thaI zake. ane AnA aDhaLaka dAkhalAo thoDA dazakAomAM thayela saMzodhanomAM jaDI Ave. alabatta, badhAM saMzodhano, AkuMja pariNAma Ave evaM ekAnte mAnI levAnuM nathI. ghaNIvAra, saMzodhanane pariNAme bhrama dUra thavAne badale bhrama vadhato paNa jAya che, ane navA navA doSo ke azuddhio sarjAI-pravezI zake che. A badhAno viveka ane nirNaya karatAM AvaDe tenuM nAma prabuddha zodhaka. bIjI vAtaH zodhaka prabuddha hoya to paNa tenI badhI vAto mAnI ja levAnI evaM nathI hotuM. zodhakanI pramANo tathA AdhArone mUlavavAnI dRSTi hoya te karatAM anyanI/ApaNI dRSTi athavA ApaNuM mUlyAMkana athavA ApaNAM pramANo judAM hoI zake. kvacit evaM paNa bane ke zodhaka zuddha buddhiprAmANyavAdI hoya ane anyo pAse hoya tevI zraddhA tathA pAramparika valaNonI samajaNa tenI pAse na paNa hoya. zuddha buddhivAda ke nirapekSa zraddhAvAda-banne pakSomAM santulana tathA vivekabhAna jALavavAnuM kyAreka muzkela banatuM hoya che, e muddo paNa, ahIM ja pAko karI levo ghaTe. sAra e ke santulana jALavatAM AvaDe to saMzodhanano mArga khoTo jarAya nahi, balke upakAraka ja. - zI. /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 anukramaNikA zrIjayasiMhasUrikRta paJcakaparihANi tathA AlocanAvidhAna ___ saM. vijayazIlacandrasUri zrInavaphaNApArzvanAthastava saM munikalyANakIrtivijaya hayATAkhATa kAvya-saTIka saM. muni kalyANakIrtivijaya sAraMgamunipraNItA sUkti dvAtriMzikA saM. amRta paTela 10 20 rAjagacchIya dharmaghoSavaMzIyazrIharikalazayativiracitA medapATadeza-tIrthamAlA saM0 ma0 vinayasAgara 38 zrImadbhagavadgItA ke 'vizvarUpadarzana' kA - jaina dArzanika dRSTi se mUlyAMkana DaoN. nalinI jozI vihaMgAvalokana upA. bhuvanacandra mAhitI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jayasiMhasUrikRta paJcakaparihANi tathA AlocanAvidhAna saM. vijayazIlacandrasUri khambhAtanA zrIzAntinAtha prAcIna jaina tADapatrIya bhaNDAranI, kra. 103 nI prati, sUcipatromAM 'paJcakaparihANi Adi' evA nAme ullekhAI che. patrasaMkhyA 181 che. jItakalpa Adi sUtragrantho temAM AlekhAyA che. temAM A be racanAo paNa che. prathama racanA 'paJcakaparihANi' e prAyazcittano vidhi varNavatI racanA che. kone, kayA doSa badala, kyAre, koNe, kevu prAyazcita Apa, tenuM saMkSepamA paNa suspaSTa varNana emAM thayuM che. prakaraNanI bIjI gAthAmAM Ane 'paJcaka parihANi prakaraNa' e nAme oLakhAvela che, ane chevaTanI puSpikAmAM paNa. gA0 2 anusAra 'A prakaraNane barAbara samajanAra muni 'gItArtha muni' bane che. prakaraNa 61 gAthA- che. pratinA 1 thI 14/1 eTalAM pRSThomAM te lakhAyeluM che. kartA- nAma, 61mI gAthA pramANe 'jayasiMhasUri-gaNapati' (gacchapati AcArya jayasiMhasUri) che. puSpikAmAM paNa te ja nAma che. kayA gacchanA A AcArya haze, tathA temano samaya kayo hoya, te jANavAyU~ koI sAdhana nathI. vaDagaccha, maladhAragaccha, kRSNarSigaccha, aMcalagaccha-ema vividha gacchomAM 11mA12mA-13mA zatakomAM A nAmanA AcArya thayA- itihAsa noMdhe che, jemAM keTalAka gacchapati paNa hatA. paNa te paikI kayA AcAryanI A racanA che, te jANavAnuM muzkela che. 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa'mAM A racanAnuM ja nAma nathI ! Ama chatAM, teono sattAsamaya 12mo ke 13 mo saiko haze tema mAnI zakAya. bIjaM prakaraNa 'AloyaNAvihANa' nAmanuM che. te paNa te ja pratimAM 40/2 thI 47/1 eTalAM patromAM che, ane 35 gAthA pramANa che. e paNa paJcakaparihANinA kartAnI ja racanA hovAnuM vadhu sambhavita jaNAya che. kemake paJcakaparihANi pUruM thayA bAda 'prAyazcitto'- varNana prAkRta ne apabhraMza Adi mizra bhASAmAM che. vacce vacce thoDI gAthAo paNa Ave che. te badhuM 14/
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 2 thI 40/1 e patromAM che. te pachI tarata 'AlocanAvidhAna' zarU thAya che. e jotAM eka ja viSaya, badhuM varNana hoI te eka ja kartAnI racanArUpa hoya te vadhu sambhavita gaNAya. AmAM prAyazcittane yogya koNa ? kevA muhUrtamAM prAyazcita levaM, Apa, doSonI kabUlAta koNe kevI rIte karavI, ityAdi vAtonuM varNana thayuM che. 'paJcakaparihANi'nI prathama gAthA bahu camatkRtipUrNa che, kartAnI kavitvazakti tathA sargazakti temAM supere pratibimbita thAya che. 'mahAvIra' kevA? to, "siddhisahayAra' mATe 'kIra', 'mAyAvaNi' mATe 'sIra', 'bhavadava' mATe 'nIra' ane 'mayaNapaDibhaDa' mATe 'vIra' - evA mahAvIra che. I. 1991mAM pratilipi karI rAkhela A racanAo Aje pragaTa thaI rahI che teno Ananda che. paJcakaparihANiH // siddhisahayAra-'mAyAvaNi'- bhavadava-mayaNapaDibhaDANa kamA / kIraM sIraM nIraM vIraM namiuM mahAvIraM // 1 // vocchaM paMcagaNaparihANi-pagaraNaM piMDasohaNavihIe / muNieNa jeNa muNiNo bhavaMti gIyatthamuNimaNiNo // 2 // jaivi viusANa na maNo-raMjagameyaM bhavissai tahAvi / matto vi maMdamaiNo je tesimuvaggahaM kAhI // 3 // jIvA suhesiNo, taM sivammi, taM saMjameNa, so dehe, / so piMDeNa, sadoso so paDikuTTho, ime te ya // 4 // solasa uggamadosA solasa uppAyaNAe dosAo / dasa esaNAe dosA saMjoyaNamAi paMceva // 5 // sohiMto ya ime taha jaejja savvattha paNagahANIe / ussarasaMtatA(?)yariU jaha caraNaguNA na hAyaMti // 6 // sIso pucchai "bhayavaM ! nAyavvA sA kahaM paNagahANI ?" gururAha "suNasu suMdara ! jaha bhaNiyA jiNavariMdehiM // 7 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 samayarakayavimalamaiNA (No), jaiNo suddhaM jiNidamayaraiNo / piMDaM sejjaM vatthaM pattaM ca purA gavesaMti // 8 // suddhA saMpattIe paMcagapacchittalacchiyadhiIe / tadasaMbhave sadasagaM tadabhAve paMcadasagajuyaM // 9 // tadasai vIsagasahiyaM tavvirahe bhinnamAsasaMjuttaM / tassasai salahumAsaga - mevaM taratamavibhAgeNa // 10 // tA neyaM jA cchagguru muccissaM jeNa sA tavobhUmI / chattIsapayanibaddhA vinneyA paNagapaNihANI // 11 // tatto ccheo mUlaM aNavaTuppo ya hoi pAriMcI | tAvatthoyaM paDhamaM sevijjai lahu guruM pacchA // 12 // jayaNAe vaTTiyavvaM na hu jayaNA jeNa bhaMjae aMgaM / esA jiNANa ANA tAecciya sujjhae jIvo // 13 // " puNaravi bhaNai viNeo "pacchittaM kamma kammi dosamma / kayaraM kayaraM bhayavaM ! bhaNiyaM samayammi ? " gururAha // 14 // paMcagaparihANIe nisIhapamuhesu ccheyagaMthesu / dIsai bhaNiyaM mUlaM bhavamUle mUlakammammi // 15 // paMcidiyavavarovaga-dAyagadosammi egakallANaM / saMkAe jaM saMkai pAvai taM tassa pacchittaM // 16 // ahakamme uddesiya caramatige3 mIsa carimajuyalammi 2 / bAyara pAhuDiyAe1 saMpai 1 bhAvisu 1 nimitte ||17|| sappaccavAya paragAmAhaDadosamma 1 lobhapiMDammi 1 | gADhapaNidiyatAvaga-dAyagadosamma 1 aMgAre 1 // 18 // sAhAraNa1 vigaliMdiyamAraga 3 pagalaMtakuTThadAIsu |1 kaTThAipAoyA- rUDhadAyage 1 citta gurupihie ||19|| avvavahiya bhaNiyasAhAraNa nikkhiviuM 1 mmIsa 1 pihiya 1 sAhA (ha) riye 1 | apariNaya1 chaDDiesuM1 acittagurudavvasAharie 1 ||20|| vasahi bahi1 raMtare vA 1 duvihe saMjoyaNAe dose vA / caugurugaM pacchittaM bhaNiyaM kammaTThamahaNehiM // 21 // 3
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 evaM eguNatIsAe dosehiM caugurugAhigAro sampatto / / cha / / kammuddesiya jAvaMtiyammi 1 mIsassa paDhamabheyammi 1 // paMcavihadhAidose 4 duvihe dUittadosammi // 22 // maMtazvaNImagavijjA1 kohArahaMkAra1 joga 1 cunne o 1 / tIyanimitte1 saMbaMdhisaMthave 1 davvakIyaduge 2 // 23 // AjIvaNAsu paMcasu 5 tivihe cchejje 3 NisaTThabheyatige 3 / bhAvAyakIyadose 1 loiya pAmiccadosammi // 24 // patteyajiyANaMtara nikkhiviu 6 pihiya 6 sAhAriya 6 (sAharie) / apariNaya6 chaDDiesu 6 saMkuciubbhinnagakavADe 1 // 25 // nippaccavAya paragAmAhaDa1dose pagAsakaraNammi / ukkosagamAlohaDa 1 loiya pariyaTTadosesu 1 // 26 // saccittakaddameNaM pamakkhie 1 puvva 1 paccha 1 kammesu / garahiyamajjAipamakkhiyammi 1 bAyaratigicchAe // 27 // saMsattAgarahiyamakkhiyammi 1 saMsatta-littahatthammi / 1 saMsatta-littamatte1 pihi puhine 1 sadhUmammi 1 // 28 // nikkAraNovabhutte1 kAraNasabbhAvasaMbhavAbhutte 1 / patteyavaNammIse 1 bhaNiyapamANAiregammi 1 // 29 // appahu 1 vuDDa 1 napuMsaga 1 jariya 1 'vvatta1mattagurammattA 1 / chinakara 1 niyalabaddha 1 gaha 1 tthaM'duyabaddha 1 chinapaya(yA) 1 // 30 // vevira 1 kaMDaMtI 1 bAlalahugA 1 gumviNI 1 virolaMtI 1 / bhajjaMtI 1 pIsaMtI 1 pAhuDiThavigo 1 gottayaMtIsu 1 // 31 // pattegegeMdiyamArigAe tivihaM sapaccavAyAe 3 / saMsattadavvalittaga-itthAsattAi dAIe 1 // 32 // sAhAraNa-vigaliMdiya-caukkagaigADhatAvaNakarIe / 5 sAhAraNa 1 coriyagaM 1 paramuddisiuM 1 dadaMtIsu // 33 // paMceMdiyajIvasarIrathovaparitAvagAvarAhe ya / 1 caulahugaM pacchittaM bhaNiyaM jiNavara-gaNidehiM // 34|| saeNaM aTThAvIsuttareNa dAsANaM caulahugAhigAro sampatto ||ch|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 ajjhoyaracarimaduge 2 mAyApiMDammi1 kahacaukkammi 4 / vigaliMdiyasAhAraNa 4 thovagaparitAvaNakarIe // 35 // sAhAravaNaparaMpara nikkhivio 1 mIsa 1 pihiya 1 sAhariya (e) 1 / apariNaya 1 chaDDiesuM 1 paMceMdiyaghaTTaNakarIe ||36|| mIsANaMtANaMtara nikkhiviuM1mmIsa 1 pihiya 1 sAhariya (e) 11 apariNaya 1 chaDDiesu 1 pUie bhattapANassa 1 ||37|| pattegegeMdiyajIvagADhaparitAvadAyagavarAhe / taha aNaMtamakkhisu ya mAsaguruM hoi pacchittaM ||38|| tettIsAe dosehiM mAsagurugAhigAro ||ch || ohuddese 1 pAgaDakaraNe 1 parabhAvakIyadosammi 1 / louttarapariyaTTiya 1 ciraThavaNuvagaraNapUIsu 1 // 39 // uddiTThacaukke5 vayaNasaMthave 1 suhumavejjakiriyAe 1 / louttarapAmicce 1 daddarabhinna dosamma // 40 // saggAmAhaDadose 1 jahannamAlohaDAvarAhammi | 1 mIsagakaddamamakkhiya 1 paDhamajjhoyarayadosesu // 41 // patteyajiyaparaMpara nikkhiviraM 1 mmAga 1 pihiya 1 sAhariya (e) 1 / apariNaya 1 chaDDiesuM 1 bhAvApariNayavarAhammi 1 // 42 // mIsaparittANaMtara - nikkhiviuM 1mmIsa 1 pihiya 1 sAhariya (e) 1 / apariNaya1 chaDDiesuM 1 daullakaramatta 1 dosamma // 43 // hariyAlaM 1 jaNa 1 seDiya 1 maNosilA 1 lavaNa 1Usa 1 hiMguluya 1 / gorADiya 1 gajAya 1 sariyAhiM 1 makkhiyakarAmatte // 44 // pihu 1 kuTuga 1 kukkusa parittavaNa makkhiyAvasu / patteNegaM (gegeM) diya jIva thova 4 parittAvaNakarIe // 45 // vigi (ga) liMdiyasAhAraNa 4 maMdAragadAyagakkhadoseNa / piMjaMtI ruvvaMtI kattaMtI 1 maddayaMtI 1 || 46|| jo saMsaTTagalitte hatthe matte ya hoi caubhaMgI / taccaramabhaMgatiya3 vaTTamANadAIe nArIe // 47 // -- 5
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 accitte'cittassa vi sAhAraNe ceva 1 mANiyaM lahuyaM / pacchittamiNaM bhaNiyaM jiNehiM jiyarAgadosehiM // 48 // tettIsuttareNaM saeNa dosANaM lahumAsiyAhigAro ch|| ittiriya ThAvaNAe 1 sasiNiddha 1 sasarakkhamakkhiya 1 karesu / bIehiM ummIse 1 suhumAe pAhuDIyAe 1 // 49 // mIsaparittaparaMpara-nikkhiviuM 1 mIsa 1 pihiya 1 sAhariya (e) 11 apariNayapachaDDiesuM 1 titthesarasamayabhaNiesu // 50 // mIsANaMtaparaMpara - nikkhiviuM 1 mmIsa 1 pihiya 1 sAhariya (e) 1 / / apariNaya1 chaDDiesuM 1 sAhAraNe bIyakAyuvari // 51 // pattegegiMdiyajIva-ghaTTaNAdAyapAyapacchittaM / pattee lahupaNagaM gurupaNagamaNaMtage u tahiM // 52 // vaya tava khavaNAyaMbila-egAsaNa purimanivvigaiyANi / lahu lahutarANi kamaso tahA tahA mUlapamuhANi // 53 / / ii sayaladosavisayaM pacchittaM jANiUNa gIyatthA / gurulahuvibhAvaNAe rakkhaMti taNuM jiNANAe // 54 // paMcadasagAikameNaM jai vi pacchittamAgame natthi / tahavi hu tigAi gaNaNA dasa-paNadasagAi vineyaM // 55 // joggaM jaI pamottaM rahassameyaM na deyamannassa / jeNAjoggavidinne dosocciya hoi bhaNiyaM ca // 56 / / "Ame ghaDe nihittaM jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / ii siddhaMtarahassaM appAhAraM viNAseI" // 57 // tamhA apattAvattA pattA pariNAmagAi pariNAmi / pAsatthAikutitthiya-gihINa na suyaM pi nijjeyaM // 58 / / pariNAmage viNIe gurubhatte ujjue asaDhabhAve / ANAruimmi bhavabhIrugammi dejjA payatteNaM // 59 / / suyasiMdhusuttisUyA dhIvaraparikammiyA guNavisAlA / supayA suhakkharatihI sacchAyA vittasArapiyA // 60 / /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 muttAvalI va raiyA gAhAlI sAhukaMThabhUsAe / muttAvaNieNa va patthieNa jayasiMhagaNavaiNA // 61 // paMcakaparihANi prakaraNaM pradhAnamunijanahRdayA-laGkaraNaM zrImajjayasiMhasUriviracitaM zrImattIrthakarapraNItasiddhAntoddhRtaM samAptamiti ||ch|| namiUNa mahAvIraM goyamasAmi ca jaMbuNAmaM ca / AloyaNAvihANaM vocchAmi guruvaeseNaM // 1 // AloyaNa dAyavvA kevai kAlA u kassa keNaM vA ? / ke adANe dosA ? ke ya guNA hu~ti dANammi ? // 2 // kaha dAyavvA ya tahA ? AloeyavvaM ca kiM [tahA?]guruNA ? / kaha va davAveyavvA ? pacchittaphalaM ca dArAiM // 3 / / pakkhiya cAummAse AloyaNa niyama sA u dAyavvA / gahaNaM abhiggahANaM puvvaggahie niveeuM // 4 // emeva uttimaDhe saMvegapareNa sIyaleNAvi / AloyaNAvi deyA jANiyajiNavayaNasAreNa // 5 // Agamao suyao vA Agamao chavviho viNiddivo / kevali-maNosahi-caudasa-dasa-navapuvvI ya bodhavve ||6|| kappa-pakappadharo vi ya AyAravamAiguNagaNoveo / sohei bhavvasatte sohIe jiNovaiTThAe // 7 // nijjuttI suttatthe pIThadharo viya kiliTThajogotti / / kAuM paDucca neo jIyadharo jo vi gIyattho // 8 // dAraM // jAikulaviNayanANe daMsaNacaraNehiM hoi saMpanno / khaMto daMtu amAI apacchayAvI ya bodhavve // 9 // sohIe abhIeNaM apuNu karaNujjaeNa dosANaM / no paDivakkhajueNaM jamesa bhaNio ajogotti // 10 // AkaMpaittA aNumANaittA jaM diTuM bAyaraM ca suhumaM vA / ' channaM saddAulayaM bahujaNaavvatta tassevI // 11 // dAraM //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 lajjAe gAraveNa va bahussuyamaeNa vA vi duccariyaM / je na kahiMti gurUNaM na hu te AhAra (ArAha)gA huMti // 12 // chattIsaguNajueNa vi jamhA esA avassa dAyavvA / parasakkhiya cciya sayA suTTa vi vavahArakusaleNaM // 13 // daMsaNanANacarittA-yArA aTThaTThabheyabhinnAo / bArasavihatavajuttA chattIsaguNA ya iya huMti // 14 // vayachakkAI aTThAraseva AyAravAi advaiva / pAyacchittaM dasahA AyariyaguNA u chattIsaM // 15 // taha pavayaNamAyA samaNadhamma-vayachakka-kAyachakkAI / aTTha-dasa-aTThArasa-bheyao guNA hu~ti chattIsaM // 16 / / AyAravamAIyA advaiva ya dasaviho ya Thiikappo / bArasa tava chAvAsaya chattIsa guNA ime ahavA // 17 // evaM jANaMteNa vi pAyacchittavihimappaNo sammaM / tahavi ya pAgaDatarayaM AloevvayaM(yavvayaM) guruNA // 18 // dAraM // lahuyAhAIjaNaNaM appaparaniyatti ajjavaM sohI / dukkarakaraNaM ANA, nissallattaM ca sohiguNA // 19 // to uddharaMti gArava-rahiyA mUlaM puNabbhavalayANaM / micchAdasaNasallaM mAyAsallaM niyANaM ca ||20||daar|| vakkhevavirahieNaM pasatthadavvAi joga sudisAe / viNaeNa mujjaNA-sevaNAi lomeNa chassavaNA // 21 // davvAiyA u cauro ekkekka duhA pasattha-apasatthA / apasatthe vajjeuM pasatthaesuM ca Aloe // 22 // amaNunadhannarAsI amaNunnadumA ya huti davvammi / khettammi bhagga-jjhAmiya-gharaUsarapamuhaThANANi // 23 // kAle daDDhatihI taha amAvasA aTTamI ya navamI ya / chaTThI ya cautthI bArasI ya doNha pi pakkhANaM // 24 // taha saMjhAgaya-ravigaya-pamukkhanakkhatta asuhajogo ya / bhAve ya rAgadosA pamAya-mohAdao ahavA // 25 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 eesuM nAloe AloejjAsu tavvivakkhesu / davvesu dhannamAIsu khIradumAIsu Aloe // 26 // ucchavaNe sAlivaNe ceiyahare ceva hoi khettammi / gaMbhIrasANuNAe payAhiNA vanaudae ya // 27 // puvvuttasesatihirikkha-karaNajogAiesu kAlammi / bhAve maNAipasamo uccAiThiesu ya gahesu // 28 // pAINo dINamuho ceiyatto ya suhanisanno ya / AloyaNaM paDicchai parovayArekkarasiyamaNo // 29 // dAraM // jaha bAlo jaMpaMto kajjamakajjaM va ujjuyaM bhaNai / taM taha AloejjA mAyAmayavippamukko u // 30 // nANAipaMcarUvassa bhayavao suvihiyANucinnassa / AyArassaiyArA AloeyavvayA huMti // 31 / / iyare ya' suyAIyA AloyAviti te puNa tikkhutto / sarisatthaapaliuMciya-AgArAIhiM nAUNa // 32 // AgArehiM sarehi puvvAvaravAhayAhiM ya girAhiM / paliuMciyassarUvaM kusalA jAyaMti pAeNaM ||33||daarN // dasavihapAyacchittaM AloyaNamAiyaM muNeyavvaM / jo tattha jeNa sujjhai aiyAro, taM tadarihaM tu // 34 // dAraM // AloyaNAe puvvaM je ceva guNA ya vanniyA ihaI / tamaNaMtaraphalamuttaM paraMparaM sAsao mokkho // 35 / / AlocanAvidhAnaM samAptam |ch|| 1. jJAnAdyAcArAH
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM munikalyANakIrtivijaya A kRtimAM, arbudAcala ( Abu ) tIrtha para rahela mANDalika vasahImAM birAjamAna zrI navaphaNA pArzvanAtha bhagavAnanI, ATha bhASAomAM, stavanA karavAmAM AvI che. ATheya bhASAomAM judA judA ATha chandomAM traNa - traNa zloko racavAmAM AvyA che, ane chelle prazasti zloka saMskRtamAM che. eTale kula 25 zlokonuM A stava che. chandonI goThavaNI vardhamAna akSaromAM karavAmAM AvI che. bhASA chanda chandanuM lakSaNa akSara saMskRta drutavilambita na-bha-bha-ra ( / / / '|| '|| '|' ) sajasajaga (15 151 15 1SIS) tabhajajagaga (''| '|| |'| |' '' ) nanamayaya ( / / / / / / ''' ISS I'' ) 15 nanamajasaga ( / / / / / / ''' 151 || 55 ) 16 jasajasayalaga paizAcI pRthvI ( |'| ||' |'| ||' '' 15 ) 17 cUlikA paizAcI zArdUlavikrIDita masajasatataga (SSS ISIS ||' ''| ''|' ) 1 2. 3. 4. W 8. samasaMskRta - prAkRta nandinI prAkRta zaurasenI zrInavaphaNApArzvanAthastava mAgadhI vasantatilakA mAlinI vastuchanda apabhraMza prazasti (saMskRta) harigIta 12 13 14 pratyeka caraNa 28 mAtrAnuM che. (ahIM mAgadhI bhASAmAM je traNa zloko racAyA che tenA chandanuM nAma jANavA maLyuM nathI.) stavanI racanAzailI, temAM raheluM kAvyatattva vagere jotAM ema lAge che 19
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 11 ke kavinuM bhASA tathA kavitva para sAruM prabhutva haze. A kRtinuM zodhana paM. soma gaNie kareluM che tema tenA ante Apela puSpikAthI jaNAya che. stavamAM zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikApaizAcI bhASAnA zlokonA agharA zabdonI saMskRta chAyA ane kyAMka kyAMka bhAvArtha paNa pratinA hAMsiyAmAM TippaNa rUpe mUkyA che te paNa zodhake ja lakhyA haze tevU anumAnI zakAya che. kartA : stavanA kartA tarIke koI nAma pratimA nirdezAyeluM nathI chatAM chelle prazasti zlokamAM AvatAM kIrtiratna tathA kalyANacandra e be nAma parathI evaM anumAnI zakAya che ke kIrtiratnanA ziSya kalyANacandre A stavanI racanA karI haze. 'jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa'mAM 1649mAM koI gUrjara sAhityanA racayitA tarIke kalyANacandrano nirdeza Ave che. A pratino lekhanakALa paNa 16mA zatakano uttarArdha hovAnuM anumAnataH jaNAya che. tethI A stavanA racayitA te ja kalyANacandra hoya tevU anumAna thAya che. prati paricaya : pratimAM eka ja patra che. tenI banne tarapha sundara* svaccha akSaromAM lekhana karavAmAM AvyuM che. zailI paDimAtrAnI che tethI 16mA zatakamAM lakhAyelI haze tevU anumAnI zakAya che. pratinA hAMsiyAmAM viSama padonA artho apavAmAM AvyA che. sthiti sarasa che. zrInavaphaNapArzvanAthasyA'STabhASikaM stotram // 5 // praNamadindraziromaNirugbharo-dakavidhautapadAbjarajaHkaNam / navaphaNaprabhupArzvajinezvaraM, vinayato vinuvAmi kRtAdaram // 1 // tava guNagrahaNAdaguNo'pi sadguNagaNo manujo jina ! jAyate / kimuta pArthivagandhaguNo'naNuH, sughanasAradalena jale bhavet // 2 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dhRtadhanurmadano bhavatA hatastaducitaM ripuruddhiyate haThAt / sumanasAM manasAM haraNaM guNaiH, kutavaca (ta) stava kAraNamIza ! kim ? // 3 // // saMskRtam // amarA bhajaMti sanarA niraMtaraM, bhagavaMtameva ramaNIvirAgiNaM / guNavaMtameva nipuNA na cA'guNaM, parimAnayaMti khalu bhUmimaMDale // 4 // himadhAmavAmakiraNAnukAriNo, mahimAbhirAmavarasaMvidAnaNo / bahavo guNA guNiguro ! vasuMdharA- valayaM kalA dhavalayaMti te'khilaM // 5 // akalaMkacittamadaraM mudAvahaM, balavaMtamaMtaramahAridAraNe / bhavasaMbhavAvatamasAvalIharaM, tamahaM namAmi bhagavaMtamuttamaM // 6 // // samasaMskRtam // rehaMti kaNNajuyale tuha kuMDalAI, bhAsaMtasaMtamaNimottiyamaMDalAI / dippaMtadittibharaNijjiyateyapUrA, sevaMti gallaphalage ja ( na ) Nu caMdasUrA // 7 // egaMmi selasihare navakapparukkhA, ciMtAmaNI Nava kimicchiyadANadakkhA / sIse NihI ahava kiM dhariyA jaNassa, dAUM (uM) phaNA Nava lasaMti sire jiNassa // 8 // kaTTaM gayaM asaraNaM ghaNapaMcabANa - vesAnareNa taviyaM karuNAnihANa !! vAmeya ! deva ! sadayaM hiyayaM karesi, dukkhAu kaMta (kaM na?) bhujagaM ca samuddharesi // 9 // // prAkRtam // puravakadasutAdo daMsaNaM te jiNidA anusandhAna 36 yaNavisayamAyAdaM jadA yyeva bhaMdA ! / mama galidamasesaM dAva pAvaM khaNeNaM jadha kiri (ra) himajAlaM bhANuNo daMsaNeNaM // 10 // bhamiya bhamiya bhaggo'haM bhave taM supattaM lahiya jiNavariMdA ! ammahe mohamuttaM / NayaNajugalamedaM * ajja jAdaM pavittaM phaNidamadha ca manne appaNo mANusattaM // 11 // 1. evA'rthe / 2. tAvat / 3. aharSe saharSaM tvAM labdhvetyarthaH / 4. etat /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 . 13 amaragiriguhAe kapparukkhaM ca(va?) pAsaM kharataravasahIe abbude pUriyAsaM / maNikusumaphaNAlI-sAhusAhAbhirAmaM Namadha phalidakAmaM pattasacchAyadhAmaM // 12 // zaurasenIbhASA // Nahi haladi padIve NevayaM zazahale vA pazalidakalayAle zAlade diNayale vA / tamamidhamakhilaM taM zaMsthidaM (zaMThidaM) hidayadeze uvaNayadi viNAzaM takhaNaM yiNavaleze // 13 // bhaviyaNamaNagehe yAlizaM payaDidAzaM - yaNayadi bhagavaMte daMzaNaM valapayAzaM / 12yaladhalapulimutte tAlizaM Na hi diNeze kuNadi Na ya tadhA taM pekhiMde kumudiNIze // 14 // yaNamaNabhavaNohe Nicale kili aNege galidazagalaNehe zanta(zaMta15)daM avi ya ege / sthilatalayiNadIve ze tamaM avahaNatte / kudurgamadipayAzaM ciSThade khalu kuNutte // 15 // mAgadhIbhASA / / anaMgabhaDamubbhaDaM sudaDhapaMcabANokkaDaM kunaMti tava sevakA bata vighAtapaJjAjaDaM / patI hi jagatIpatI bhavasi jesimIze tumaM baliTThamapi kiM lipuM palibhavaMti te nAu~kamaM // 16 // imaMmi kili dussamA-samayakaNhadosAgame vimukkasaMlalAyatA-pasalitaMmi gADhaMtame / 5. prasRtakarajAlo dinakaro'pi yat tamo na harati / 6. iha / 7. saMsthitam / 8. tatkSaNaM jinavarezaH / 9. yAdRzam / 10. prakAzaM janayati / 11. varaprakAzaM, kevalamityarthaH / 12. jaladharaparimuktaH / 13. prekSitaH / 14. nizcalaH / 15. santatam / 16. sthirataraja(ji)nadIpa: saH / 17. kautukam / 18. IzaH samarthaH, yeSAM tvaM jagatpatiH patiH-svAmI vartase / 19. akrama-samakAlam / 20. vimuktasaralAyatAH / -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 anusandhAna 36 bhamaMti bhavakAnane jina21 dinesarA teM'gino labhaMti sivapaddhati tumamihaM hi daTUna no // 17|| sulAsulanalesalA supalivAlasAlA hite 23 pate tava kate hite jinapatI ! nisevaMti te / anaMtasukhakaMkhino sukamale'lino vA24 satA bhavaMti hi potino labhiya ke hitaM kovitA26 ? // 18 // // pizAcIbhASA // 27mAnenonnataphUthalena kahano kothaM 28thalaMto'nalaM ___ lophenaM phalito calena makale3deg tose tathAno alaM / le 31saMsAlakaphIlaphImacalathI tinno mae taM mahaM patto pAsacinottamaM kunakainAkAlaM hi potaM ahaM // 19 // pAtAkaMtamahItale'tivipule daMtehi saMlAcite33 ucce 34cAlunitaMpapiMpakalite vallIkuthAchAtite / mekhATaMparaAtapattalacitacchAye 36cchalaMphomate AsIno phanasekhalo kilikace pAsappahU lAcate // 20 // sAmI pAsapahU hu mohacalaTo nicchATito co tae so 38naTThana halAtitevahitayAkAle Thito nipphae / tenaM te'pi vikopitA vinaTitA saMsAlalanne sulA 39cuttaM tassa na kiM bhavaMti pisunA satthAnapAthAkalA // 21 // // cUlikApizAcI bhASA // 21. he jinezvara !! 22. dRSTvA / 23. hite padau tava kRte hitau dattavAJchitau / 24. yathA sdaa| 25. pramAdinaH / 26. kovidAH / 27. mAnena bhUdhareNa gahanaH / 28. krodhamanalaM dharan / 29. lobhena jalena bharitaH / 30. alamatyarthaM doSAneva makarAn dadhAnaH / 31. re saMsAragabhIrabhImajaladhe ! tvaM mahAn mayA tIrNaH / 32. guNagaNAgAram / 33. saMrAjite / 34. cArunitambabimbakalite / 35. meghADambarAtapatra0 / 36. kSaradambhomade / 37. yastvayA mohacaraTo nirdhATitaH / 38. sa na(na)STvA harAdidevahRdayAgAre sthitaH / 39. yuktaM tsy| 40. svasthAnabAdhAkarAH /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 15 vaMsu uttamu vaMsu uttamu puhavisupasiddha dhaNa-kaMcaNa-ghaNa-rayaNa-sayaNavaggu u maggamuttau bahu mannai dhuri naraha naravariMdu ANaMdajuttau / sAmisalAhaNa-ma(bha?)tti idha phalu ittalau lahaMti bhaviyaNa jiNa ! mAhappu tuha kaha mArisa jANaMti ? // 22 / / maNuyaloyahi maNuyaloyahi rajju Asajji dahadoikappAhivai haviya vivihabahusuhuvabhuMjiya gevijjaNuttarapavarasuhasaehi appA'NuraMjiya / tava viNu kevalu lahiya paya pAvai paramANaMdu nAmamaMtu jaMpaMta tuha bhaviyaNa pAsajiNida // 23 / / visamaAsaNa visamaAsaNa ke vi sevaMti ki(ke)vi dukkaru karaiM tavu ke vi jhANu jhAyaMti cittihi / ki(ke)vi kaTThau ukkiTThatara caraI tujjha daMsaNanimittihi / kaTari kaTari maha puvvabhava-saMciyasukayaapAra ciMtAmaNisama pAsapahu alavi patta suhayAra // 24 // [ apabhraMzabhASA // ] iti pArzvajinapatiramitaguNatativihitasumatiranukSaNaM bhASAbhiraSTabhirabhinuto'rbudavizadabhUdharabhUSaNam / zrIkIrtiratnasukhAni dizatAdiha paratra padaM paraM kalyANacandravitandra vadanAkRtirayaM bhavatAM varam // 25 / / // iti zrIarbudAcalamukhamaNDana-zrImaNDalikavasahImaNDana zrInavaphaNapArzvanAthasyA'STabhASikaM vardhamAnacchandobhiH stotramidamiti // // paM0 somagaNividvadvaraiH zodhanIya(zodhita?)miti // cha /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ hayATAkhATa kAvya- saTIka saM. muni kalyANakIrtivijaya A kAvya eka ja zlokanuM che. temAM ketu sivAyanA sUryAdi ATha grahonAM vAhanAdi sAthe aT dhAtune joDIne banAvelAM nAmo dvArA grahone prArthanA karavAmAM AvI che, ke amAruM rakSaNa karo. A zlokanI TIkA paNa sAthe ApI che, je pratinI zaruAtamAM lakhela zrIvItarAgAya namaH // evA ullekhathI koI jaina vidvAne ( munie / gRhasthe) lakhelI hoya tevuM anumAnI zakAya che. TIkAkAre sarvaprathama zlokano dhvanyartha Apyo che ane pachI eka eka zabdane laI tenI vyutpatti karavApUrvaka ane sandarbharUpe aneka kozono AdhAra ApavApUrvaka, teno artha eka eka grahamAM prasthApita karyo che. je temanA vyAkaraNAdi zabdazAstronA pANDityane sUcave che. teNe je kozo / kozakAronAM nAma, sandarbharUpe pATha sAthe ApyAM che, te che : zabdArNava, halAyudha, dhanaJjaya, sArva, anekArthadhvanimaJjarI, zAzvata, nikhilArtha, kezava, kANva. 'kAvyohAraka' ane 'kANDa' e paNa koI kAvyanA uddharaNarUpa tathA koI kozavAcaka nAma hoya ema jaNAya che. kartA : stutinA kartA athavA TIkAnA kartA tarIke AkhI pratimAM kyAMya koI ullekha nathI. prati paricaya : pATaNanA zrIhemacandrAcArya jaina jJAnamandiranA DA. 391 nI 18370 kra. nI pratinI jherokSanA AdhAre A kRtinuM sampAdana karyu che. pratimAM 1 ja patra che. tenI banne bAjue lakhANa che. akSaro moTA tathA sughaDa che. lekhaka athavA lekhanasaMvatno kyAMya ullekha nathI parantu lekhanazailI uparathI lekhanakALa 18 mo saiko anumAnI zakAya .
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 // 5 // zrIvItarAgAya namaH // saTIkaM hayATAkhATa-kAvyam hayATAkhATa-siMhATAgoTAjATAssazaktayaH / khATa-pATa - saroTATA vAranATA hyavantu naH // 1 // asya dhvanyarthaH kazcidAtmAnaM prati svAziSamurarIkRtya vadati - te vAranATA: sUryAdayo'STasaGkhyAvacchinnagrahAH naH asmAn avantu - rakSantu vA pAlayantu / kathambhUtAste ? hayATAkhATasiMhATAgoTAjATA: - hayena saptAsyavilakSaNenA'Tati lokaM parikrAmyati vA''krAmyatIti hayATaH sUryaH / tadeva kozena vAcyam mArttaNDaH kAzyapi sUryo hayATo lokatApanaH / iti zabdArNavena / candramAH kIdRza: ? AkhATa: sUryasya pRSThi (STha) to gacchatIti AkhATazcandraH / Akhena karaNIbhUtena mRgeNA'rati Akhastu mRgarevatyorAkhurmUSakavAcakaH / ityapi zabdArNave spaSTam / himAMzuzcandramA doSI mRgATAkhATa ityapi / iti halAyudhaH / 17 bhaumaH kIdRza: ? -siMhATa:- zRGgAdibhirbhUtalaM hinasti vA tADayati vA utkhanatIti siMhaH vRSabhaH / tena saptarSimadhyAdhodezenA'Tati gacchatIti siMhATo bhaumaH 1 zRGgI kardamako'tyAgI siMho vRSabha ityapi / iti dhanaJjayaH / kuja: kusUnuH siMhATo bhaumo bhUmisutazca saH / iti sArvaH /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 budhaH / budhaH kIdRza: ? khATaH / haridrUpo budho goTa / goTa: gaurindriye haye cApe sUrye pRthvyA (vya ) Ggavistare / ityanekArthadhvanimaJjaryAm / siMhATagoTAjATA: / - guru: kIdRza: ? ajATa :- ajena pItakariNA'Tati gacchatIti ajATa: / lIlAlapejyaH ajo vai pItanAgakaH // iti kAvyohArakaH / bRhaspatirajoTA'pi // zukraH kIdRza: ? anusandhAna 36 gavA haridazvenA'Tati gacchatIti goTa: iti zAsvata : ( zAzvataH ) / iti kANDaH / hayATazca AkhATazca siMhATazca goTazca ajATazca te hayATAkhATa khATaH - khena sve (zvetAzvenA'Tati gacchatIti khazabdo nAgake saurAjAkAze zvetavAjinIti zabdArNavaH / khATaH zukrassurAcAryo bhArgavazcozanAH kaviH // iti halAyudhaH / zaniH kIdRza: ? pATa:-pena khaJjapAdenA'Tati vA pena mahiSeNA'Tati gacchatIti pATa: / pastu padme khare dehe pAdakha tu varvare // iti nikhilArthaH / pATastu gavi tAmbUle zanau pAraga ityapi // ithi zabdArNavaH / rAhuH kIdRza: ? sarasi vA tadeva aTatIti saroTa: mInaH / saroTena mInenA'Tati gacchatIti saroTATa: rAhuH /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 September-2006 ___19 matsye haMse sArase ca saroTaH parikathyate // iti kezavaH / rAhustamassaroTATa: // iti kANvaH / ketostu rAhuziraHpRthakmAtravivakSayA vivakSitatvamata eva nehocitam (nehoktam) / khATazca pATazca saroTATazca te khATapATasaroTATAH / punaH kathambhUtAH ?sazaktayaH / zaktibhiH SoDazamAtRkAdibhiH saha vartamAnA ityarthaH / vA svasvapatnIbhiH saha vartamAnAH, vA aSTa-durgAdizaktibhiH saheti / ityanena strINAM paraduHkhAsahiSNutA sukhagantRtvabhAvazca sUcitaH / svaduHkhaprahANecchAnukUlatayA tAsAmatrA'tiprasaGgazca / etadvizeSyavizeSaNAvacchinnasUryAdaya: vAranATAH svasvadineSu nATayanti vA svayameva naTanti-iti vAranATa:(TAH), naH avantu / kuto ? yataH sazaktayaH / ataH zaktyA saha vartamAnA no-asmAnapi pAlayantu iti saGkSapAnvayaH //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA prAtA sAraMgamuni praNItA sUkti dvAtriMzikA ___ saM. amRta paTela caMdragacchIya maDAhaDIya zAkhAmAM thaI gayelA ane yadusundarakAvyanAM sarjaka zrIpadmasundara gaNinAM ziSya zrIsAraMgamunio javAlipura (jAlora)mAM vikrama saMvat 1650 mAM gajanI yavanarAja taruNa(?)nAM rAjyakALamAM prastuta sUkti ke suvAkya ke subhASita dvAtriMzikAnI racanA karI che. A eka apUrva kahevAya evo prayAsa che. kAraNa ke mULa kRti apabhraMzapradhAna lokabolImAM racAI che. enI upara kavile pote saMskRtabhASAmAM vRttinI racanA karI che. jo ke Aq eka udAharaNa dhyAnamAM Ave che ke laghuharibhadra upAdhyAya zrImada yazovijayajI mahArAje jainadarzana mujaba dravya-guNa-ane paryAyanI mImAMsA karatA "dravyaguNaparyAyano rAsa' nAmanA granthanI racanA DhAlabaddha gujarAtI bhASAmAM karI che tenI upara saMskRtamAM vRtti racAI che. A dvAtriMzikA, tenI maMgala AryAnI vRtti mujaba 'dodhaka-dohA (13 + 11 mAtrAnAM baMdhAraNavALA) nAmanAM jAtichandamAM nibaddha che, je prasiddha (bhagaNa x 3 x gAgA = bhAnasa bhAnasa bhAnasa gAgAnAM baMdhAraNavALA) dodhaka chandathI bhinna che. (bhI! dodhakaM / chandonuzAsana 2/130). prastuta sampAdanamA traNa pratono upayoga karyo che. temAM pAThAntaro nahivat che ane amuka azuddhionuM sammAna paNa anyonya pAThothI thayuM che. eTale pAThabhedo noMdhyA nathI. A traNa hastaprato lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira-amadAvAdanA hastaprata bhaNDAranI che. te traNeya pratomA 25 x 11 c.m. nAM parimANanAM traNa-traNa pAnAM che. temAMthI (1) bheTasUci 28308 kramAMkanI prathama prata saTIka che. ane paM. nayanasundaragaNie lakhI che. (2) bhe.sU. 15212 kramAMkanI bIjI-pratamAM mAtra vivaraNa che. (3) bhe.sU. 20500 kramAMkanI trIjI pratamA mAtra mULa kRti che. keTalAka zabdo ane arthaghaTano : prastuta dvAtriMzikAmAM keTalAka zabdo ane vRttimAM karAyela artha ghaTano dhyAnArha che. evA keTalAka zabdonI sUci A pramANe che. zabdanI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 21 AgaLa dodhakano aMka Apela che. 1. gaMbhIra (vRtti) =namrajanonA guNadoSano vicAra karanAra, 2. rakSa =rAkhavU, rAkhI levU, 3. vapure =bApaDAM [bappuDa =dezInAmamAlA pa. 387], 4. ruSi =kRpA, 4- vahorai =(vyavaha) vyavahAra kare che, Ape che. 5. sadhara =samartha saddhara / 2 ane 6 sevya, sevayata sevA zabda uparathI nAmadhAtu prayoga. 6 navavIsa =180 > 9 x 20. 21 zlAghayanti =zlAghA zabda uparathI nAma dhAtu. 7 ane 10 - suvAsa = sva > suva + Azraya = Asa > suvAsa =potAno Azraya, tathA suvAsa-sugaMdha-Ama caturAI pUrvaka zleSa karela che. evaM ja payoyuga =dUdha ane pANI banne arthono haMsanAM udA0 mAM zleSa karyo che. 9. duMga =paritApa 14. caTati = caDhe che. 15. jabAdhi =sugandhita padArtha. je mArjAra jevA prANInAM zarIramAM utpanna thAya che. 17. kAra =mAhAtmya, prabhAva, 17. vRtti - jhampayati =aDake che. sparza che. 19. avinItaH acaturANi (vRtti)-asundara. 21. sajjana =mitra, 24-vRtti kusajjana =kumitra. 23. guDala-gaMdu, jhAMkhu, melu (pANInA vizeSaNa tarIke vaparAyuM che.) 26, 10 =sau - sadRza sara-samAna. 27- phuhaDi -phuvaDa strI. 28- taMbA =gAya, (dezInAmamAlA 5.1) 31. cIja =vastu. 31. rulio-(vRtti-)rulitaH =roLyo, nAza pAmyo. sUkti dvAtriMzikA mAMthI prApta thato upadeza. 32 padya pramANa prasatuta laghukRtimAM vipula viSayavaividhya na hoya e svAbhAvika che. chatAM bhagavadbhakti, saujanya, durjanasaMgatyAga, namratA e guNAdhAra che, vagere upadeza-viSayo kavitAmAM sarjAIne ramya ane hRdya banyA che. __ pratyeka dodhakanA pUrvArdhamAM upadeza che, ane uttarArdhamAM tenI puSTimAM uttama udAharaNo che. jemake (1) bhagavAna dInoddhAraka che. zaraNAgatavatsala che. mATe to zrIrAme zaraNAgata bibhISaNane rAvaNagaDhanuM rAjya soMpI dIdhuM, (2) mUrkhane upadeza hAnikAraka bane che. sarpane dugdhapAna viSarUpa ja bane che.. (4) moTAnI maherabAnIthI baLa maLe che. varAha-vAnaroo rAmanI kRpAthI tribhuvanavijetA rAvaNarnu laMkArAjya laI lIdhuM. (5) kAraNa ke samarthanAM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 anusandhAna 36 zaraNAgatane moro zatru paNa kaMI kahI zakato nathI. juo zaMkaranuM vAhana hovAne kAraNe nAMdIne, pArvatInuM vAhana siMha jAti zatru hovA chatAM kAMI ja karato nathI. (6) ahIM kavio eka moTI vAta kahI ke samartha ja, anya samarthane sahAya karI zake che mATe samarthano ja sambandha rAkhavo. seMkaDo nadIo nahIM, paNa megha ja parvatanAM saMtapta dehane zIta- zAtA ApI zake che. (7) zreSTha saMgathI kaniSTha paNa guNAnvita bane che. malayagiri uparanAM nimba vagere vRkSo candana ja kahevAya che ne ?, (8) eTale uttamajanano saMga karavo. bhale ne lokhaMDanI banI hoya paNa te vIMTI lalanAnI aMgulimAM to zobhe ja che. tamArA avaguNo sajjanasaMge kAM to dUra thaze kAM to DhaMkAI jaze (9) kyAre paNa akkaDa na thavuM, ApaNI akaDAI to thoDA ja dinanI mahemAna hoya che, pachI to samaya jatAM evo jhola-jhukAva Ave che ke pAchA UbhA thavuM paNa muzkela lAge. (10) jeno saMga karIo tenI cAra bAbatonI parIkSA karavI 1. mAtA - pitAnI zuddhi, 2. khANIpINInI zuddhi, 3. netronI nirmalatA, 4 mananI zubhaicchAo. jenI A cAra vastu zuddha hoya te ja kSIra-nIra viveka karI zake che. mATe rAjahaMsa samAna e sajjana jananI saMgati yogya che. kAraNa ke vivekathI ja doSa nAza thAya che. (11) bAkI to kAMTA jevI jIbhavALAnI sobata bahu naThArI. bora sAthe bhaLavAthI ja, modakamAM mizra thaIne poSaka banavAno guNadharma dharAvato goLa, madirAnI jema mAdaka banI jAya che. (12) AthI ja durjanano saMga tyAjya che kemake durjana, kAM to aMgArAnI jema bALe, kAM to kolasAnI jema hAtha kALA kare. (13) mATe to loko durjana, vAMkA, vAMkadekhAne navagajanAM namaskAra kare che. ahIM kavio sarasa rIte, 'candrabIja kalA' namanamAM kAraNa rajU kartuM che ke 'adhurI' chatAM bIjanI candrakalAne badhA name che, kAraNa ke te kuTila vAMkI che ane pUnamano candra sampUrNa chatAM koI namana karatuM nathI - kAraNa ke saraLa che. (14) jo zaruAtamAM kaSTa sahana karo, to uccasthAnanI prApti a tenuM phaLa che. kuMbhAranAM TapalAM khAI khAIne ghaDAyela ghaDo, namaNI ramaNInA mastake zobhe che. (15) sarvatra guNa ja pradhAna che. janma ke janmasthaLa nahIM. 'jabAdhi' je mArjAra zarIramAM pedA thAya che. paNa te sugaMdhi hovAthI badhA ane svIkAre che. (16) samarthano doSa koI nA juo. - 'ardhanArInaTezvara' zaMkarane koNa niMde che ? ahIM yAda Ave che ke. "samarathakuM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 nAhi doSa gusAMI.' (17) samarthathI badhA DaratA paNa hoya che. 'baLatA agni' ne nahi paNa 'ThaMDI rALa'ne badhA aDake che. (18) santAna upara mAtA-pitAnAM saMskAra paDatA hoya che. jUo svAti nakSatramA varSenuM pANI, chIpamAM motI bane che. ane kadalIstambha-keLanAM thaDa jevA niHssAra padArthamAM paDatAM kapUra bane che. je pavanamAM UDI jatuM hoya che. jyAre motI TakAU hoya che. (20-21) vasta sArI che ke narasI che te yogya avasare ja khabara paDe che. eTale ja varSARtumAM morano TahUko mITho lAge che ane zaradaRtumA karNakaTu. arthAt cakranemikrame sukha duHkhanI vyAkhyA samayane AdhIna che. (22) have navo viSaya laIne kavi apamAna sahana karanAra karatAM pelI dhULa vadhu sArI ke je tene lAta mAre, tenAM mAthe jaIne paDe che. (23) koI mitra jo zatru bane to, tenAthI dUra jaIne rahe. e mATe, sundara udAharaNa o che ke marudezamAM varSAda paDe tyAre dhULa ne kAraNe kAdava thAya eTale svaccha jalano rAgI rAjahaMsa tyAMthI dUra jaIne mAnasamAM vase che. (24) ane mitra jo ApaNA doSo jAhera kare to mitrano tyAga karavo. eTale 'marmabhedI' mitra e hakIkatamAM zatru che (25) ema chatAM koIka vAra ghaNA loko ApaNo virodha kare to ApaNe mauna rAkhavaM, kAraNa ke durjayo hi mahAjanaH hoya che. (26) have jo koIka bhUtapUrva zatru ApaNane anukULa thaIne sneha varSAve to tene Adara Apavo arthAt jUnuM vaira bhUlI javaM. amAM ja bhaluM thAya che. (27) ane kaMIka hitakArI bAbata hoya to ene sAMbhaLIo. (29-32) ahIM viSaya badalIne kavi svArthanI vAta jaNAve che ke jagata svArthI che. vAcharaDaM paNa gAyane tyajI de che ke jyAre ene dhAvavAnI jarUra na hoya. nIca jana pote jenAthI UMce Ave che tene ja pADe che. eTale kavi kahe che-juo dhUma agnimAMthI pedA thayo ane UMce AkAzamAM jaIne megharUpa banIne varSe che ane agnine ja olavI nAMkhe che, tyAre jagatamAM janma dhAraNa karIne sahuo yazorjana mATe prayAsa karavo, paNa apayaza thAya evaM na karavU. Avo apayaza moTe bhAge 'parAI vastu' upara najara bagADavAthI, ane laI levAthI thAya che. baLavAna rAvaNa paNa sItArnu haraNa karIne apayazapUrvaka nAza pAmyo. chelle kavi jaNAve che ke A badhA sadguNasadvyavahArano sAra eTalo ja ke game ke na game paNa bhagavaMtanuM caraNa-zaraNa svIkAro.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 anusandhAna 36 kavi kRtinAM Arambha ane antamAM bhagavadbhaktinI ja vAta karI che e samagra mAnava bhavanA jIvanasArarUpa sadguNo-baLa - naitikatA namratA paradravyaranispRhA badhuM ja bhagavAnanI bhakti mATe upayogI che ane enAM phaLa rUpa paNa che. -X zrIpArzvajinamAnamya pUrvadigvAkkRtAM svayam / sUktidvAtriMzikAM bhAva-bhedato vivRNomyaham // 1 // tatrAdau nirvighnatAyai maGgalamAcaran kaviH sarasvatInamaskaraNarUpaM, prAkRtAvirbhUtabhASAguNatayA prAkRtagAthayaiva tanmaGgalamAcaSTe. yathA - suhavarANaniANaM sANaMdaM sirisarassaI namiuM / appasubohasavitti suttisuduttIsiaM bemi // 1 // AtmanaH ahaM sUktidvAtriMzikAM bravImi iti granthAbhidhAnaM lokabhASayA 'subhASita batrIzI' iti sUcitam / tatkathanaprayojanamAha kiMbhUtAM ? subodha: sujJAnavattA, tasya savitrImutpAdayitrIm / ata eva loke'pi jJAnavato janasya suvAkyabhASaNaM yazaH saJjAnanaM, prasiddhamidameva prayojanam / kiM kRtvA ? sAnandaM harSaprakarSeNa, zrI sarasvatIM natvA / kIdRzIM ? zubhaM kalyANakAraNaM, varaM pradhAnaM yat jJAnaM, tasya nidAnaM mUlakAraNam / yaduktam - " sarasvatIprasAdena kAvyaM kurvanti mAnavAH " / ityAdyuktivazAt, iti prathamagAthArthaH / ato dodhakavRttaireva granthagrathanaM, tadAdAvapi maGgalAcaraNakaraNArthaM pUrvadodhake bhagavadbhajanalakSaNapratipAdinIM zikSAM vakti mUla- dohA 'bhagata bhAi ! bhagavaMta bhaji, guhira garIbunivAja / dekhi bibhISana kuM dayau, rAvaNagaDha kuM rAja // 1 // he bhakta ! saralahRdaya ! tvaM bhAvena bhagavantaM bhaja sevaya / kiMbhUtaM ? gaMbhIraM praNatajanaguNAguNAdivicArakAriNaM / punaH kIdRzaM ? - garIbunivAja iti dInoddharaNadakSam / tatsvarUpaM dRSTAntena dra (dra ) Dhayati - zrIrAmeNa vyAkhyA -
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 25 caraNazaraNAgataM bibhISaNaM dRSTvA, rAvaNagaDhasya laGkAnagaryAH rAjyaM, tadaiva pradattam // 1 // ___ atha rAvaNAya svastriyoktaM - re ! zaTha ! tvaM sItAM mA rakSa, anarthamUlamityapi zAsanamadaM manyasva, svayaM vinaSTo [bhAvI ca] / ata eva 'mUryopadezo na zreyAn' iti vaktavyatAM vicintyA''ha ca - mUla dohA- mati ma hArahu mUDha kuM, paragaTa de parabodha ! viSadhara kuM paya hoi viSu, kaThina upAya hi krodha // 2 // vyAkhyA - he sajjanAH ! mUDhAya prakaTaM pratyakSaM pratibodhaM dattvA svamati mA hArayata iti, kaNThazoSaM mA kuruta / taddhetumAha - viSadharasya payo dugdhaM pItamitizeSaH, viSamiva bhUtvA kaThinaM krodhamutpAdayatIti tAtparyam // 2 // yadA pratibodhaM prApyA'rhantaM bhajati, tadA kiM syAt ? ityAzaGkinaH zAsti - mUla dohA - ruSi karatA kI rAu kuM abaluM harai-abhimAna / sirarUpI sasi-sUra kuM pakarai rAhu parAMna // 3 // __vyAkhyA - karturarthataH paramezvarasya kRpAprabhAvena abalo'pi mahAdIno'pi, rAjJaH sadaizvaryasya abhimAnaM harati garvaM tyAjayati / tadeva darzayati - kabandhaM vinA kevalaM zirorUpI rAhuH grahaNaparvadine zazinaM sUryaM ca, mahAbalavAniva grasati iti tattvArthaH // 3 // punarapimUla dohA - ruSi karatA kI rAu kuM, abala vahorahiM aMka / vapure vAnara baMdhi varu layau mahAgaDha laMka // 4 // vyAkhyA - kartuH kRpayA abalAH, rAjJe kalaGkaM dadati, yathA varAkainirairbalaM baddhvA tribhuvanavijayino rAvaNasya mahAgaDho mahAdurgo laGkAlakSaNo gRhItaH / iti vicAryam // 4 // vAnarANAM rakSAkaraM rAmaM jetumasamarthasya rAvaNasya zaktirna sphuritA, iti vicAramAkalayyA'tha kathayati vAla
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 mUla dohA vyAkhyA sadharo mAhAtmyavAn, tasya zaraNaM caraNasevanaM, tasya bhayeneti, asya rakSitA balIyAn iti vicintyeti, sadharo pi balavattaro'pi, ariH sapatno, janmani iti AjIvitAntaM, kalahaM na cintayati / tadeva dRSTAntenA''virbhAvayati- (hare: ) Izvarasya yAnaM vRSaH, pArvatyA hariH siMhaH, dvAvapi nirvirodhavRttyA ekasmin saGge tiSThataH paraM vRSabhasya cetasi kiJcidapi bhayaM notpadyate, tad rakSitureva nidAnam iti bhAvArtha: // 5 // " atha kathamapi vipadaM prApya samarthaiH samartha eva sevyaH yathA'naDuhA mahAdevaH zritastathA iti tAtparyamAviSkaroti mUla dohA - sakaja ! sukaji sevahu sakaja, na dharahu nIca jagIsa / giri tapu ghana meTati guhira, niphara nadI nava vIsa // 6 // vyAkhyA samarthAH svakAryasiddhyarthaM samarthAneva sevayata paraM vipatpratIkArAya / nIcairvRttiparebhyo'rthAnnIcajanebhyaH svAzApUraNaM mA dhArayata / yathA dRSTAntamAha gireH mahAparvatasya, tapaM grISmartujanitatApaM, megha eva bahu vRSTvopazAmayati, para navaviMzatirnadyaH iti viMzatihInaM zatadvayaM nadInAmupari vahanti, tathApi niSphalA bhavanti iti, arthAt tApaM na zamayanti iti tattvArthaH // 6 // anusandhAna 36 sadhara saraNa DariM ari sadhara, janami na citavahi jaMga | hara - girijA ke vRSabha - hari supari rahai ika saMga // 5 // - atha ca supArzvasevayA haravRSabha iva suSThu naiva bhavatIti suvAsa - vAstavyavidhirvaratara iti darzayitukAmo nirUpayati : mUla dohA - sAraMga pAsa suvAsa ke jihi~ taha~ bidhi ridhi joi / niMbAdika naga malaya ke soraMbha pAvahi~ soi ||7|| vyAkhyA kaviH svAbhidhAM svAtmopadezarUpadvAreNa paropadiSTyA vakti kuhacit, tatra he sAraMga ! suvAsasya iti svAzrayasya (1) surabhisthAnasya (2), dvayartho'yaM zabdo'vagantavyaH / pArzve samIpe vasanazIlasyeti zeSaH, yathA kathaJcit prakAreNa RddhiH sampat sampadyate / yathodAharaNahetunA dR ( draDhayati malayaparvatasya nimbAdayo'pi kaTutarataravaH te'pi tadeva saurabhyaM sugandhaM prApnuvanti / -- ,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 27 ata eva lokoktyA malaye candanatarusurabhiNA vAyupracAreNa nimba-karIrAdiSu (surabhi) sambhavatIti zrutamiha prasiddham // 7 // athavA yathA nimbAdibhiH susaMsargato mAhAtmyaM prAptaM, tathottamakarAdilagno nirbalo'pi janaH zobhate iti, etadevA''haM - ___ mUla dohA- uttama ke Adari abala, sundara pAvai soha / lalanA ke kari loha kI, mudrA janamana moha // 8 // vyAkhyA - uttamAnAM AdareNa mahattvapradAnena abalo'pi sarvaprakAreNa kSINo'pi sundarAM jaganmohajananIM zobhAM prApnoti / amumevArthaM parArthasaMsUcitadRSTAntenopadarzayati - yathA lalanAyAH vilAsinyAH kare sthitA lehasya mudrA'GgalIyakaM tucchaM nirmUlyaM durvarNamapi susaGgatyA janAnAM manAMsi mohayatiityavadhAryam // 8 // __ atha pUrvoktadodhake 'susaGgaH kAryaH' ityuktaM, sa ca svasaralatayaiva sambhavati, na tu stabdhavRttyA - iti vivecanamAhamUla dohA - ika tIkhe aru atitabadha, darasi upAyahi DhuMga / tihI kuM patana najIkatara, taruNI kuca jyuM tuMga // 9 // vyAkhyA - ekato ye prakRtyA tIkSNAH, tathA'tistabdhAH anamanazIlAH, puna AtmAnaM darzayitvA'nyeSAM cetasi vahnivat paritApamutpAdayanti; teSAM patanaM adhobhAvaH stokaireva dinaiH avagantavyamityadhyAhAraH / yathA tadeva sUcayati - ke iva ? - taruNInAM tuGgA unnatAH kucA iva te'pi pUrvoktadoSadUSitAzciraM nodayonmukhAstiSThanti, svalpakAlenaiva patantIti bhAvaH // 9 // atha pUrvoktataikSNyAdidoSaparihAro vivekavattA caiva syAt, sA kutra bhavatItyAzaGkyA''hamUla dohA - pakha-bhakha-cakha-rukha jihI pavara, tihIM tani takahu vivek| payayuga paTaMtari haMsa sao, ora na paMchI eka // 10 // vyAkhyA - yeSAM ete catvAraH padArthAH pravarAH zlAghanIyA bhavanti / ke te 1. prathamataH pakSazuddhiH mAtR(tA)pitroH pakSadvayaM zubham / atha bhakSyamAhAro mAMsa-madyAdirahitaM vimalamanucchiSTamiti yAvat / tRtIyaM cakSuH kuvyApAravarjakaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 anusandhAna 36 svAlokanaparaM / tathA caturthaM 'rukha' zabdena mana:- pariNatiH citteccheti yAvaduccaiH padaM bhavantIti catvAro'pi prakArA uktAH teSAM vapuSi zarIrAntariti / he sajjanAH iti zeSaH / vivekaM yuktAyuktavicArarUpaM, tarkayata jAnIta / tadeva spaSTayati yathA 'payoyugasya nIra - kSIraikyasya, paTaMtarIti bhinnakaraNakAraNo haMsasadRzo'paraH ko'pi kazcit pakSI nAsti, yena haMsasyaite pUrvArdhapraNItAzcatvAro'pi padArthAH pravarAH krameNa zuddhapakSatA, bhakSyaM muktArUpaM cakSurnirmalaM guNAguNa [ viveka] paraM manaHpariNatiruccA, susthAnavAsarucilakSaNeti rahasyam // 10 // pUrvaM pratipAditA vivekitA nIcajanasaGgatyAgAdeva bhavati, anyathA santopi guNA galantItyupadarzanArthamato brUte mUla dohA , kaMTakikI saMgati kII pari guNa kI pratikUla / vyAkhyA madhura dravya mAdaka mahA, mizrita badarImUla // 11 // kaNTakinAM nijavAkyakaNTakavedhodvejitajagajjanAH arthAd mahAkuTilasvarUpAH, teSAM saGgatirmelaH, tasyAM kRtAyAM pUrvopArjita - guNAnAM rIti: pratikUlA viparItA kuguNarUpA bhavati - ityadho'mumevArthaM dRDhayati-yathA badaryAH kaNTakavatyAH mUlena mizritaM madhuradravyaM guDaprabhRti, mahAmAdakaM madajananaM madireva bhavati iti cintyam // 11 // atha yathA nIcena saGgaM na saGgantavyaM tathA na viroddhavyamiti maticintAmAzritya vadati mUla dohA - dAkhi ma pemu dujIhasuM sujana ! na kari saMgrAma / jArai jarata gahio jarana, sIta karai kara syAMma // 12 // vyAkhyA he sajjana ! tvaM dvijihvena durjaneta samaM prema milanaM mA samutpAdaya, tathA saMgrAmo'pi, arthAt taptena (zItena vA) tena sArdhaM samIpavarttitvaM mA kuru, dvidhA'pi taddhetU Aha duSTasvabhAvo jvalannagnirgRhItaH spRSTaH san karaM jvalayati, tathA zItasvabhAvo'gniH saGgataH karaM zyAmaM karotIti dvividhaM (dhaH) tapta - zItarUpo'pi dahano nAGgIkriyate iti bhAvArtha: / atra hetuvaiparItyadarzanena kadAcit uttarArdhaM pUrvapakSAzrayaNaM kAryaM paraM dvitIyaH pakSaH saGgatirUpo na kArya eva hetusamayenA''ntaroktitAtparyat // 12 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 atha pizunAdhikArAt - asminsaMsAre vako janaH lokAn saMtarjayatIti manasi manyamAnAH svasukhahetave taM bahutaraM pUjyamiva saralAH manyante - ityenamevArthaM zrAvayati mUladohA - kalijugamiM jaga kuTilakuM, bahu mani mAMnahi bIha / citaU dutIya caMda kI lakha jana baMdahi lIha ||13|| vyAkhyA - kalau yuge arthAt duSTe'smin turye yuge, jagacchabdena sarve lokAH, kuTilasya vakrasvabhAvasya manujasya, bhayaM bahutaraM manasi svacetontare manyante cintayanti, arthAt svakAryasiddhyarthaM tamAzrayanti / yathA dRSTAntaM darzayatihe ! sajjanAzcintayata vicArayata, dvitIyAcandrasya kuTilavRttyA nirNatAM rekhAmapi lakSaM janAH vandante, tadudayadizaM sanmukhamuddizya, na tathA'nuktamapi pUrNacandraM saralaM ko'pi praNamatItyartho'vagamyaH // 13 // sA tu pUrvoktazilekhA devapAraNakRte svatanau parAbhavamanubhUya pazcAt punaH svasAhasotpAditadevarSiprasatterudayaM krameNa prApnoti iti lokokti manogocarIkRtyAThantaradodhake tamevArthaM dRDhayati mUla dohA prathama sahai paribhava pragaTa, thiti tasu uMcahi thAna | ghaTa ghaNa ghAi ghario caDhahi, nArIsIsi nidAMna // 14 // vyAkhyA yaH kazcijjanaH prathamaM kiyatkAlaM yAvat, paribhavaM parakRtaghAtapAtAdiduHkhaM sahate, tasyaiva katiciddinAntaraM uccaiH sthAne sthitiravasthAnaM bhavati / atastadevArthaM hetunA saGketayati yathA ghanaiH kumbhakArakRtaghAtairghaTito ghaTaH, nidAne pazcAdeva nArIzirasi caTati sthitimAlambya tiSThati ityavadhAryam // 14 // nigadati 29 atha kathaM mRtpiNDotpanno ghaTaH padamuccametItizaGkAnirAkaraNAya puna mUla dohA gurutA hoti nakhyatraguNa, vara kula baru na vicArI / jana dhanavaMta jabAdhi kuM pakarai pANi pasAri // 15 // he sujanapravara ! gurutvamucvattvaM mahattvavattvamiti yAvat, nakSatraguNeneti sadbhAgyayogajAtajanmanA bhavati, paraM tatra varaM pradhAnaM kulaM tasya balaM kAraNaM mA vicAraya / vyAkhyA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 anusandhAna 36 ato'gre tadevopadezadarzanadvArA vadati iti dhanavanto janAH jabAdhamiti jAtyantaramArjAratanusambhUtaM surabhivastu, tasmai santuSTacittAH santa iti zeSa:, pANi mAnadAnakAraNaM dakSiNahastaM prasArya gRhNate, paraM tadA janmasthAnaguNAguNatAM na carcayanti iti bhAvaH // 15 // - atha ca yathA sA pUrvoktajabAdhi: svaguNavazAnmAnyA, tathA mAnyajanasya punaH lokAH kalaGkakAraNamapi kiJcid dRSTvA na nindanti, tatra punarhetuM no vati ato'gre dodhake / sa cA'yam mUla dohA kucarita dekhi samattha kuM, koi na detu kalaMka / aradhanAri naTa Iza kuM nitu jana namai nizaMka ||16|| samarthasya paramaizvaryavato janasya kucaritramapi dRSTvA tadbhAgyataH, ko'pi kalaGkamapakIrtibhAvaM na datte / yathA darza ardhanArInaTezvarAya sakalajanamanovAJchitapUraNaprabhAvA'nubhAvataH, niHzaGkamiti satyabhAvanayaiva lokA nityaM sadA namanti vandante iti guhyam ||16|| vyAkhyA pUrvoktasyezasya vapuHpratApena mahattvamiti kathayitumanAH punaH sUcayati mUla dohA - vapu tapa jahAM tahAM hai vijayuM, kisahuM na vara viNu kAra / jhaMpi na koU diDha agani sara, chUati sakala jaNa chAra // 17 // vyAkhyA yeSAM vapuSi zarIre, arthAt svazaktito'dhikaH, pratApa: samullasati teSAmeva vijayo'sti paraM keSAmapi balaM vinA, kAraH iti mAhAtmyaM na bhavati, yathApUrvaM tejovRttimanubhUya, pazcAt kathamapi niHpratApIbhUtasyaikasyaiva padArthasyobhayathA'pi dRSTAntamupadezayati yathA ko'pi jana: dRDhAgnijvAlAM na jhampayati, navi (nA'pi) dUrato'pi saGgantumicchati, saiva bhasmabhAvaM prAptA, tadA tAmeva sakalajagat zvAna gardabhAdipramukhamapi spRzati, paraM kAJcid bhItimAkalayati, tathaivedamapi rahasyam // 17 // tat pUrvoktaM pratApavattvaM kSatriyAdikulajAtasyaiva sambhavati, na tu tad honakulajAtasya iti prAyobhAvenA'mumevArthaM samarthayati mUla dohA - santati sIta dupAkhakI, sahaji na upajahi sUra / svAti - kadalIsutau sadA, bhaji bhaji jAi kapUra // 18 // -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 vyAkhyA - dvipakSAnusAreNa vimRSTA zItA kAtarasvarUpA santatiH suto vA sutA vA, sahajeneti prAyazaH sUrA dhRtimanto notpadyante / tadeva Aha lokoktyA - svAtibindutaH samudbhUtaH kadalIsutaH rambhAstambhajAtaH karpUraH naMSTvA naMSTvA yAti / yaduktam - "saMgaivaseNa sAIajalaM siyabhaM ca kelimajjhagayaM / ahimuhapaDiyaM garalaM sappimuhe muttiyaM hoi // tadA pakSadvayasya zItabhAva eva nAzanamUlamiti spaSTArthaH // 18 // atha ca sa eva karpUro balavatprakArAntareNa miracAdisahAyavattArUpeNa tiSThati, ata eva sarvo'pi loka: sahAyamRte saphalabalabhAvaM nA''viSkarotItyetadarthamevAhamUla dohA - atibalavaMta ikela tana, janami na pAvai jIta / mahilAloyana moha kuM, aMjanu vinu avinIta // 19 // vyAkhyA - atibalavantopi ekAkinaH svakAyamAtrA eva, janmani kadAcidapi jayaM na prApnuvanti, tat kathamiti tat, dRSTAntamAtreNa sahAyaM tiraskaroti- mahilAmAM locanAni tIkSNadIrghataralabhAvabhAJji balavantyapi sahAyIbhUtamaJjanaM vinA taruNajanamanomohanArthaM, na vinItAni acaturANi, na tathA zaktimanti bhavanti - iti satyameva cintyam // 19 // atha ca tAnyeva locanAni aJjanavanti tAruNyAvasaraiva (re eva) zobhante, na tu vRddhAvasthAyAM racitADambaratayA bhAntIti samayaucityamAhamUla dohA - sAraMga ! samayavizeSi sabu, bhUSana-dUSana bheda / jarati yuvati ke adhara jyuM, vraNu aru daMtavicheda // 20 // vyAkhyA - he sAraMga ! iti svAmantraNasvarUpaM paropadiSTivacanamapi, sarvopi bhUSaNa-dUSaNarUpo bhedo, vicAra iti, vaktavye - 'ayaM yogyo'yamayogya' iti samayavizeSeNaiva prastAvaucityenaiva bhavati / tatsvarUpamuttarArdhena nivedayati - yathA jaratyA vRddhAyAH adhare kiJciddantadazanaM kathaJcijjAyate, tadA samayAbhAvena lokAH, vilokya iti vadanti - iti zeSaH, ayaM vraNo visphoTo'stIti, tathA yuvatyA adhare visphoTe pi jAte janoktirevaM syAt - dantakSato'stIti,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 anusandhAna 36 yogyAyogyatvaM samayavitarkeNa tarkayatIti spaSTam // 20 // so'pi samayaH zubho vA'zubhaH suciraM kAlaM na tiSThatItyarthaM, punaH svasajjanajanamanaH prerayatimala dohA - paMca paMca dinahai parama, paratikha jana parasaMsa / ghanaritu madhura mayUra sura, saradi sughara sira haMsa // 21 // vyAkhyA - 'paJca paJca dinAni' yAvadityuktiH prasiddhA janAnAM, sUdayavazena pravarAdbhutA prazaMsA iti - 'ayaM vAgmI, samupArjakaH zUraH' ityAdizlAghArUpA bhavati / na tu tAdRzyeva yatra tatra sarvakAlaM sambhavati-iti taddhetusUcakaM vacanaprapaJcaM prapaJcayati - ghanau meghasamaye mayUrasyaiva svaro madhuraHiti loka prazastistathA ca zaradi mayUrasvaraM karNakaTuM vijJAya nindanti / tadA svaraprAdhAnyAt 'haMso guNinAmuttamaH' iti zlAghAM-AcaSTe kurvati iti nAmadhAtuvivakSAyAM zlAghayanti - iti satyaM yuktaM, yaduktaM kAlidAsakavinA - "kasyAtyantaM sukhamupanataM duHkhamekAntato vA / nIcairgacchatyupari ca dazA cakranemikrameNa // // pUrvameghadUte / iti tattvam // 21 // itthaM zrutvA pUrvoktabalasamayAdhInaM sukhaM janena svajanopakArapUrvakaM zatrAvapakArastiraskaraNaM kAryam - ityupadeSTuM sotsAhaM vaco vaktimUla dohA - dAhavacana ripuke dahio, jo jaNu biNu rIsa / sAraMga ! tArthi hi raja sakaja, padahata parasai sIsa // 22 // vyAkhyA - ripordAhotpAdakavacanairvidagdho yo janaH IrSyA vinA 'nIroSaH san sthitaH, tallakSaNAjjanAt, rajo reNureva zlAghyaM, yad vrajanmanujacaraNAhatamutthAya tvaritameva tadAghAtakasya zIrSaM spRzati malinayati - iti marmoktiH // 22 // __ atha kathaJcit kopi vayasyaH kAlAntare kupyati, tadA ki kAryamityAzaGkyA''hamUla dohA - ballabhu jaba pekhi hu vimukha, basi tabu vidura ! vidUra / marudizi rahai na motacara, nirakhi guDala jalanUra ! // 23 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 vyAkhyA yadA kaJcid vallabhaM vimukhaM tyaktapUrvarAgaM, he vidura ! catura ityAmantraNaM, tvaM prekSethAH pazyestadA vidUraM atyantadUraM gatveti zeSaH, vasa vAsaM kuru mA tatra tiSTheti zikSA, ka iveti ? yathA jalasvarUpaM varSAsu sapaGkaM nirIkSya, 'motacara' iti muktAbhuk haMsapakSI marudeze na tiSThati, vallabhaM jIvanaM [jalaM iti yAvat viraGgaM dRSTvA dUraM mAnasasarasiM gatvA sukhaM vasatiiti vAkyazAsanamaGgIkAryamiti bhAvaH ||23|| -- tadA pUrvoktaM dUravAsasvarUpaM tatkAlamevA'vimRSTaM kathamAzrayaNIyamiti zaGkApanodAya bhUyastadeva kAraNaM kathayati mUla dohA vallabha viraci biraMga huA, dohi na hita ke heta ! iku kumIta aru setakaca, samaduhu ke saMketa ||24|| vyAkhyA re sajjana ! yadeti zeSaH, vallabhopi viracyeti doSagrAhI bhUtvA viraGgo bhavati, prAktanaraGgamutsRjati, tadA hitahetuH sukhakAraNaM na bhaviSyati iti vicintyam / yaduktam "bhagne citte kutaH prIti- ratho'prItau kutaH sukham vyAkhyA - 33 11 ityAdi / tat sadRzaupamyahetudvayaM vakti, tat kathamityAha ubhayoH sadRzaH sanaH saGketo'rthAt dRSTAnto yathA, kayorubhayoH ? ekaM tu kumitraM - kusajjanaH, dvitIyaH zvetaH kacaH, tayoriti, tAvapi pUrvaM vallabhau yathA kathaJcid bhavyatayA rakSaNayogyau / paraM viraGgau marmaprakAzi- palitarUpau bhavatastadA sukhotpAdananimittaM nirAkurutAmeveti rahasyam // 24 // [ 1 atha pUrvoktasvarUpo yadaikaH kazcid durmanAH janaH punarekaM palitaM bhavati, tadA svazaktyanurUpaM tasya tyajanaM kriyate eva paraM yadA dvayamapi kusajjanA: kukacAzca bahavo, yatra tatra viruddhaM bahuzaccintayanti tadA kA'nuziSTiriti prastutamAcaSTe - mUla dohA bahu mili rahi birUpa, vidhi mata tabu sevahu mIta / ika kArika tilapiMDakI aru, bhara palIaNa kI rIta ||25|| yadA bahavo militvA sambhUya, virUpavidhi, duHkho
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 anusandhAna 36 tpAdanaprakAraM, racayanti kurvanti, tadA tAn mA virAdhayata, maunamAlambya sevadhvam, he mitrANi ! sajjanA iti prabodhaH, yaduktam "bahubhirna viroddhavyaM, durjayo hi mahAjanaH" [ ] iti vacoyuktyA tatra lokoktyAM vyAkhyAnakathanena dRSTAntadvayaM darzayati-yathA tilapiNDasya kAlimA kuTTanena mizrIbhUtA kiyatI niHkAsyate, tatra maunameva vidheyam, punaryathA pAlitAnAM bharasya rItiH samAgamastaM kathaM nirAkartuM zaktirvisphurati, samayaucityameva vicintya tiraskAro na zreyAneva - iti spaSTArthaH // 25 // itthaM viruddha-vallabhavidhiruktaH, paraM kazcit paro'pi san kadA'pi kenacit prakAreNa premA''viSkurute, tadA kiM karaNIyamiti pRSTe pratyuttaramAzrayatimUla dohA - para jabu ciMtai paramu hita, mili tabu dIjahi mAMna / doSasamai sukha deNa kuM, oSadha sao nAMhI AMna // 26 // vyAkhyA - yadA paro'pi pUrvamaniSTopi kazcit, paramaM hitaM sukhakAritvena prema cintayati, tadA tenApi saGgamya, mAnamityAdaro dIyate, amumevArthaM dRSTAntena dRDhayati- yathA doSasamaye rogotpattau, saukhyaM dAtumarthAt, prItijananaM, auSadha-sadRzamanyat kiJcidapi vastu na syAditi tadA tatkaTukataramapISTaM bhavati- iti tattvam // 26 // ___ tadapyauSadhaM yadA svabandhusevakAdibhiH surakSitaM bhavati, tadaiva zubhamiti rakSaNAya prazasti nirUpayati - mUla dohA - sAraMga ! sakala suvastu kI rakSakani ruci hoi / pheri na phUhari nAri ke kuca avalokai koi // 27 // vyAkhyA - sakalasya samastasya suvastunaH manaHpramodajanakasya padArthasya ruciricchA, rakSakavizeSAdeva bhavati / yaduktam "zastraM zAstraM vANI vezyA vINA narastathA cA'nyat / puruSavizeSaM prAptAH bhavantyayogyAzca yogyAzca // [ ] yadA ruciramapi kucaM na rakSitamaniSTatAmutpAdayati, tatra hetuM darzayati. yathA kazcidapi vilAsI 'phUhaDi' nAryAH dezavizeSoktiriyamiti, arthAt
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 35 zaGkhinIyuvatyA asusaMbhAvitasvazarIrasvarUpAyAH iti yAvat, kucau kurItyA rakSitau kathamapyekavAraM dRSTvA'tyantaM bhagnamanaHpariNAmatayA ko'pi punarnA''lokayati, ata eva vallabhAvapyaniSTau jAyete - iti satyam - // 27 // mUla dohA - sAraMga ! svAratha sakala jaga, parakaji kisa huM na pIra / taraNaka traMbA ku tijai, khiNu aNapIvata khIra // 28 // vyAkhyA - sakalamapi jagat, svArthAya, svakAryakaraNazIlam, paraM kasyA'pi parakAryArtha pIDA nAsti, tadevA''ha- tarNako vatsaH kSaNamapi kSIramapiban, svArthahAnivattayA svavirahajanitadoSamavicAryeti zeSaH 'taMbAM' dezI bhASayA, svajananyai(jananIM) dhenave (dhenuM) tatkAlameva tyajati - iti svArthazcintyaH ||28|| atha kathamapi vatsataro'pi kRtaghnatayA vRddhi prApat, svajananIM (ca) tiraskaroti-iti nIcasvabhAvatvameva te, nIcabhAvabhAvito jano'pyevaM vidadhAtiityenamevA'rthaM darzayati - mUla dohA - vaDapada jitu pAuhi viguNa, pakhi tina ciMtahi pApa / ___agani aMga dhuMa hoi ghanu, agani bujhAvahi Apa // 29 / / vyAkhyA - viguNo'rthAt kRtaghnaH, yataH yasmAdeva, vaDapadamuccapadavIM mahattvamiti yAvat, prApnoti, tasyaiva pakSe tadarthameva, pApaM paribhavaM pIDanaM cintayati, yathA hetumudIrayati - agnerevAGgaM vahnisamudbhUta eva dhUmo, ghano megharUpo bhUtvA, svamuccataraM manyamAnaH varSitveti zeSaH, AtmanA svayaM, svotpattinimittabhUtamagnimeva vidhyApayati tiraskaroti - iti durjanAcAraH // 29 / / atha durjanavRttyA loke'pakItireva saJjAyate, ato'pavAdakAraNaparihArapUrvaM yazograhaNahetumAlambyA''ha ca - mUla dohA - sAraMga ! jagami lehu yasa, ma ma gahi apajasa mUra / vidhi doU hunti vipAka basi, ika sukha iku sira sUra // 30 // vyAkhyA - he sujana ! tvaM jaganmadhye saMsAre yazo gRhNISvA'rjaya / kadAcidapyayazomUlaM - apavAdaM, mA meti tarjanasUcakamavyayadvayaM sambhAvyam / dvayorvipAkavaze kAryotpattisamaye vidhiH svarUpamevaM pariNamayatIdameva dvayaM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 zrAvayatira - ekaM tu lakSasukhakAraNaM, anyad durantaM ziraHzUlaM santApajanakaM bhavediti bhAvArthaH // 30 // so'pavAdaH paravastuvinAzA - 'pahRtilakSaNa eveti, taddhetumudIrya 36 zikSayati mUla dohA - paramacIja paravastu pari, na dharahu jora nisaMka / sIta haraNa rAvaNa sadharu, rulio jihI bidhi raMka ||31|| yataH vyAkhyA paramacIja iti bhASAntareNA'tyantamanoharaM vastu, tadupari bho ! suguNAH ! niHzaGkam nirbhayaM yathA syAttathA, jora iti durvRttyA''lambaM mA dharata mA prayuGgdhvamityanvayaH / tad draDhayituM dRSTAntaM darzayati sItAharaNena, sadharastribhuvanavijetA'pi rAvaNaH raGkavat yathA rulito'rthAt duHkhamanubhUya nissArameva mRtaH, tathA'nyo'pi bhavatIti kutsitAcAraH parihArya : iti zeSaH ||31|| 1 so'pi laGkApatiryadA svavipadviniSThAyai vimanaskatayA'pi svayaM sItAmAdarapUrvakaM samarpya rAmeNa saGgato'bhaviSyattadA rAmo'pi vigataruDabhaviSyatiti satyamevA'rthaM saGketayati mUla dohA ruci aNaruci sAraMga ! rucira, parase jagapati pAu / jANata aru aNajANa kuM, sIta sudhAsada bhAu ||32|| vyAkhyA atra granthaparisamAptyavasaramaGgalAya kaviH svAbhidhAnagrahaNenAtmAnuzAsanavidhaye ca zrIbhagavaccaraNazaraNarUpaM zreyo'nuzAsanaM nirUpayatihe sAraMga ! iti svaparaprabodhakamAmantraNaM, rucyA svamanaH supariNatyA, tathA kAryasiddhyartham - ! arucyA'pi vimanaskatayA, jagatpateH paramezvarasya padau spRSTau zaraNIkRtau rucirAveva santApahArakAvityamamumevArthaM yAthAtathyenaikasyaiva vastunaH svabhAvasvarUpaM manogocarIkRtya spaSTayati yathA jAnate janAyeti yaH pUrvaspRSTAmRtaH zaityamavaiti tathA cA'jJAnAya, yena kadAcidapi tatsvabhAvo na jJAta:, paramubhAbhyAM spRzadbhyAM sudhAyAH pIyUSasya svabhAvaH zItastApanudeva, paraM kathamapi sahajavaiparItyaM na syAditi / samApto'yaM granthaH // 32 // athA'nantaraM svagaNa-gurunAma nirUpakAM svakRtiprasaraNakAraNasvajana
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 parituSTipradArthaM prAkRtagAthAmAha mUla gAthA iya sasigaNadharavAyaga- sArANaM paumasuMdaragurUNaM // sIseNa kayA esA pasarau puNa suyaNajaNamuhao ||33|| vyAkhyA 'iti' iti granthAntamaGgalo'vyayaH, eSA padmasundaragurUNAM ziSyeNa prAkkathitAhnasAraGgeNa kRtA racitA 'sUktidvAtriMzikA', punaH bhUyo bhUya: sujanajanamukhAt prasaratu vistRNAtu / ata eva yathA mayA 'sudaMtabatrIsI' bhASitA tathA sarvepi sajjanAH svayazonubhUtyai 'suvAkyadvAtriMzikA' meva vaktumudyatA bhavantviti dvitIyo'pyanuziSTalakSaNo'rtho'vaseyaH, kiMviziSTAnAM padmasundaragurUNAM ?- zazigaNa0 candragacche mahaDAhaDIyazAkhAyAmityAdhyAhAraH / varA: pradhAnAH vAcakAH vAcanAcAryAH teSAM madhyepi sArANAmuttamAnAmiti svaguruNAM saguNavattApratipAdakaM vacaH saukhyakaraM zreyorthamiti svavinayatAdikaraNakAraNamiti / sampUrNeyaM 'sUktidvAtriMzikA' // 33 // atha kadA'yaM granthaH saJjAta iti zaGkAnirAkaraNAya vivaraNAnte zlokamAha paJcAzannRpasaGkhyAke varSe vikramavatsarAt / caitrazuklatrayodazyAM grantho'yaM racito mudA // 34 // dvAtriMzatAM dodhakAnAM vRttairatyAtmabodhaye / vivRto'pi svayaM zIghraM vizodhyo'tivicakSaNaiH // 35 // zrIjAvAlapure prAjyaM rAjyaM zAsati zaktitaH / gajanIyavanAdhIze taruNe taraNiprabhau // 36 // yAvacchazi - ravI dIpamaNI bhAtau nabhogRhe / tAvadadodhakavRttAnI - mAni nandantu sanmukhe ||37| iti sUktidvAtriMzikAvivaraNaM samAptamiti, granthAgravRttisaGkhyA 198 / zrIrastu kalyANamastu / sUtragrantha 50 | paM0 nayanasundaragaNinA'lekhi || shriiH|| 377 203, B. ekatA evanyU, bereja roDa, vAsaNA, amadAvAda-7
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjagacchIya dharmaghoSavaMzIya zrIharikalazayati-viracitA medapATadeza-tIrthamAlA saM0 ma0 vinayasAgara jinezvaroM ke kalyANakoM se pavitrita tIrtha bhUmi ho, cAhe atizaya kSetra ho aura cAhe jinamandira ho, unakI yAtrA karane kI abhilASA sabhI logoM ko hotI hai / tIrthoM kI yAtrA kara bhAvollasita hokara bhaktagaNa usa tIrthasthAna kI bhUmi ko jinezvaroM se pavitra hone ke kAraNa sparza kara apane jIvana ko dhanya mAnate haiM / tIrthastha mandiroM meM jinabimboM kI arcanA, pUjA aura pravarddhamAna bhAvoM se stavanA kara, zuddha puNya bhAvoM ko ajita kara karma nirjarA bhI karate haiM / uccatama pada prApta karane kA bandhana bhI bA~dhate haiM / pUrva samaya meM tIrthayAtrA kI suvidhA sabake lie sambhava nahIM thI, kyoMki kaNTakAkIrNa aura bIhaDa mArga meM upadravoM kA bhaya rahatA thA, lUTapATa kA bhaya rahatA thA / ataH kisI bhavya saMghapati ke saMgha meM hI loga sammilita hokara tIrthayAtrA kiyA karate the jo jIvana meM prAyaH kara ekado bAra hI sambhava ho pAtI thI / jainAcAryoM aura jainamuniyoM ne baMgAla, bihAra, ur3IsA, AsAma, mahArASTra, Andhrapradeza Adi kSetroM meM sthita tIrthoM kI yAtrA kara apane jIvana ko saphala bhI kiyA thA / jinavardhanasUri aura jayasAgaropAdhyAya Adi se lekara 19vIM zatAbdI taka anekoM ne tIrthamAlAe~ bhI likhI haiM / zatruJjaya, giranAra, AbU,khambhAta, sUrata Adi kI svatantra tIrthamAlAe~ bhI milatI haiN| ina tIrthamAlAoM meM tIrthoM kA pUrNa varNana karate hue tatrastha jinamandiroM kI saMkhyA bhI prApta hotI hai / kaI-kaI tIrthamAlAoM meM kSetroM kI dUriyA~ bhI likhI gaI haiM aura kaI meM mandiroM ke atirikta bimboM kI saMkhyA bhI likhI gaI haiM / isa tIrthamAlA meM kevala bhArata ke eka pradeza kA hissA medapATadeza (mevAr3a) kI tIrthamAlA likhI gaI hai / isI tIrthamAlA meM varNita viSaya kA Age vizleSaNa kiyA jAegA /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 racanA samaya praNetA - isa kRti ke nirmAtA harikalaza yati haiM / harikalaza yati ke sambandha meM koI bhI jJAtavya jAnakArI prApta nahIM hai / isa kRti meM svayaM ko rAjagacchIya batalAte hue dharmaghoSasUri ke vaMza meM batalAyA hai / rAjagaccha kI paramparA meM dharmasUrijI hue haiM / yahI dharmasUri dharmaghoSasUri ke nAma se prasiddha hue / inakA samaya 12vIM zatI haiM / inhIM dharmaghoSasUri se rAjagaccha dharmaghoSagaccha ke nAma se prasiddha huA / zAkambharI nareza vigraharAja cauhAna aura arNorAja Adi dharmaghoSasUri ke parama bhakta the / yahA~ kavi ne dharmaghoSagaccha kA ullekha na kara svayaM ko dharmaghoSasUri kA vaMzaja batalAyA hai / saMbhava hai ki harikalaza ke samaya taka yaha gaccha ke nAma se prasiddha nahIM huA ho ! isI paramparA ke anya paTTadhara AcArya kA bhI ullekha nahIM kiyA hai| praNetA ne racanA samaya kA ullekha nahIM kiyA han / sAtha hI isa tIrthamAlA meM dhulevA kesariyAnAthajI evaM mahArANA kumbhakarNa ke samaya meM nirmita vizvaprasiddha rANakapura tIrtha kA bhI ullekha nahIM kiyA hai / ataH anumAna kara sakate haiM ki isa kRti kA racanA samaya suratrANa allAuddIna ke dvArA cittaur3a naSTa (vikrama saMvat 1360) karane ke pUrva kA honA cAhie | zloka 14 meM 'durge zrIcitrakUTe vanavipinajharannirjharAdyuccazAle, kIrtistambhAmbukuNDadrumasaralasaronimnagAseturamye' likhA hai| isameM kIrtistambha kA ullekha hone se mahArANA kumbhakarNa dvArA nirmApita kIrtistambha na samajhakara jaina kIrtistambha grahaNa karanA cAhie jo 13 - 14vIM zatI kA hai / mahArANA kumbhakarNa kA rAjyakAla vikrama saMvat 1490 se lekara 1525 taka kA hai / imeM IDara ko bhI mevAr3a rAjya ke antargata likhA hai, IDara para adhikAra 13 - 14vIM zatAbdI meM hI huA thA / dUsarI bAta ina sthAnoM para vizAlavizAla dhvajakalaza maNDita aura zikharabaddha anekoM jinamandiroM kA ullekha yaha spaSTa dhvanita karatA hai ki yaha racanA cittaur3a-dhvaMsa ke pUrva kI hai / ataH merA mAnanA yaha hai ki isa kRti kI racanA 14vIM zatAbdI ke prArambha meM hI huI hai / - - 39 harikalaza yati saMskRta sAhitya, chandaH sAhitya aura citrakAvyoM kA praur3ha vidvAn thA / vyAkaraNa para bhI isakA pUrNAdhipatya dRSTigata hotA hai /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 isa stava meM inake praur3ha pANDitya ke sAtha lAlitya, mAdhurya aura prasAda guNa bhI prApta haiM / nAmakaraNa evaM tIrthaparicaya - medapATa arthAt mevADa deza ke tIrthasvarUpa jina-mandiroM kI yAtrA evaM vandanA hone se isa stava kA nAma bhI medapATa deza tIrthamAlA rakhA gayA hai / isa tIrthamAlA kA paricaya isa prakAra hai :1. kavi ne prathama padya meM cauvIsa tIrthaGkaroM ko namaskAra kara dekhe hue tIrthoM kI tIrthamAlA meM vandanA kI hai| 2. isameM 'vAmeya' zabda svastika citra garbhita pArzvanAtha kI stuti kI 4. isameM nAgahada (vartamAna meM nAgadA) sthita navakhaNDA pArzvanAtha ke mandira kA varNana kiyA hai| sAtha hI kavi nAgahRda meM 11 jaina mandiroM kA ullekha bhI karatA hai jinameM zAntinAtha aura mahAvIra Adi ke mandira mukhya haiM / jinamandira meM vAgdevI arthAt sarasvatI devI kI mUrti kA bhI kavi ullekha karatA hai| isameM devakulapATaka (vartamAna meM delavAr3A) meM hemadaNDakalazayukta cauvIsa (cauvIsa devakulikAoM se yukta) tIna mandiroM kA varNana karatA hai, jisameM zrI mahAvIra, RSabhadeva aura zAntinAtha ke mandira haiM / yahA~ kavi kahatA hai ki bhagavAn zAntinAtha gurudharmasUri dvArA bhI vandita haiM arthAt unake dvArA pratiSThita hai / isameM AghATapura (vartamAna meM AhAr3a) jala kuNDoM se suzobhita haiM; vidyAvilAsa kA sthAna hai aura jo mAkanda, priyAla, campaka, japA aura pATalA ke puSpoM se saMkulita hai / vahA~ 10 jinamandira haiM / jinameM pArzvanAtha, Adideva, mahAvIra ke mukhya haiM / / isameM prArambha ke do akSara par3hane meM nahIM A rahe haiM / sambhavataH IzapallIpura (vartamAna meM IsavAla) meM vidyamAna vikrama saMvat 300 kI atyanta purAtana zrI AdinAtha pratimA ko nirantara namaskAra karatA hai| 5.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 41 10. isameM majjApadra (majAvar3A) viSama parvatoM se ghirA huA hai / yahA~ 52 jinAlaya se maNDita prazasta caitya hai / mUlanAyaka zrI pArzvanAtha bhagavAna haiM / aura khAgahar3I meM aneka bimboM se yukta zAntinAtha bhagavAna ko namaskAra karatA hai| isameM padrATaka (bar3audA/bA~savAr3A) grAma meM zreSThatama mahAvIra svAmI kA mandira hai, cauvIsa maNDapikAoM se yukta svarNavarNI pArzvanAtha virAjamAna haiM / dUsarA mandira bhI pArzvanAtha kA hai / usameM bhI virAjamAna samasta jinezvaroM ko kavi namaskAra karatA hai / isa padya meM matsyendrapura (vartamAna meM macInda) meM virAjamAna, pArzvanAtha, zAntinAtha Adi jinavaroM ko namaskAra karatA hai aura zyAmavarNI pArzvanAtha ko namaskAra karatA hai| ___ isa padya meM pahAr3o meM madhya meM kapilavATaka (sambhavataH kelavAr3A) ko kavi ne rAjadhAnI batAyA hai / sambhava hai rAjyoM ke uthala-puthala meM isako rAjadhAnI banAyA gayA ho athavA kumbhalagar3ha ko samRddha karane ke pUrva isako rAjadhAnI ke rUpa meM mAnA ho / isa kapilavATaka meM uttuGga toraNoM se yukta pA~ca jinAlaya haiM, jinameM neminAtha, pArzvanAtha Adi mukhya haiM / una sabako kavi ne praNAma kiyA hai / / vairATa aparanAma varddhanapura (badanora) UMce pahAr3iyoM ke madhya meM basA huA hai / yahA~ teraha jinamandira toraNoM se zobhAyamAna haiM aura unameM AdinAthAdi pramukha mUlanAyaka haiM / parvatoM ke madhya meM hI khadUrotu (?)meM pArzvanAtha kA jinamandira haiM / 12veM padya meM mANDila (mANDala) grAma kA varNana karate hue kavi kahatA hai ki yahA~ para jinezvaroM ke pA~ca mandira haiM, jisameM neminAthAdi mUlanAyaka pramukha haiM / zAntinAtha bhagavAna kI mUrti ATha hAtha U~cI hai| 13. terahaveM padya meM prajJArAjI maNDala (mANDalagar3ha) ke durga para RSabhadeva aura candraprabha ke mandira haiM / tathA vindhyapallI (bijauliyA) meM 11. 12.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 15. zAntinAtha, pArzvanAtha mahAvIra svAmI ke mukhya mandira haiM / 14. isa padya meM citrakUTa (cittaur3a) durga kA varNana karate hue kavi kahatA hai ki jahA~ jharane baha rahe haiM, ucca kIrtistambha hai, jalakuNDa hai, nadI bahatI hai, pula bhI baMdhA huA hai / usa cittaur3a meM somacintAmaNi ke nAma se prasiddha cintAmaNi pArzvanAtha kA vizAla mandira hai| sAtha hI RSabhadeva Adi ke 22 mandira aura haiM jinako maiM namaskAra karatA huuN| padya 15 meM karaheTaka (kareDA) meM vistIrNa sthAna para tIna maNDapa vAlA cauvIsa bhagavAnoM ke dehariyoM se yukta mandira hai| sAtha hI 72 jinAlayoM se yukta jinendroM ko maiM namaskAra karatA huuN| 16. 16veM padya meM kavi sthAnoM kA nAma detA huA - sAlera (sAlerA), jahAjapura maNDala, citrakUTa durga, vArIpura ( ), thANaka (thANA), caGgikA (caMger3I), virATadurga (badanora), vaNaheDaka (baner3A), ghAsaka (ghAsA) Adi sthAnoM meM sthApita jinavaroM ko namaskAra karatA hai / 17. isameM dIkasI (Dabhoka) grAma meM virAjamAna devendroM se pUjita yugAdi jineza ko kavi praNAma karatA hai| 18. isa padya meM aNIhRda (?)meM virAjamAna adhiSThAyaka pArzvadeva ke dvArA sevita pArzvanAtha ko aura nIlavarNI hariprapUjita neminAtha ko namaskAra karatA hai| nacepura (?)meM ATha jinamandira haiM / ve toraNa, dhvajA Adi se suzobhita haiM / varddhamAna svAmI pratimA pittala parikara kI hai / zrIcandraprabha, vAsupUjya, RSabhadeva aura zAntinAtha Adi mUlanAyakoM jo ki sAta jinamandiroM meM virAjamAna haiM unako namaskAra karatA hai| 20. 20veM padya meM ucca DuMgaroM se dhirA huA aura ajeya DUMgahapura (DUMgarapura) aura mahArAjA kumArapAla dvArA nirmApita IDarapura meM RSabhadeva bhagavAna ko tathA talahaTTikA meM vidyamAna samagra caityoM ko kavi namaskAra karatA hai|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 21. 22. padya 21 meM tAraNa (tAraGgA) meM kumArapAla dvArA nirmita ajitanAtha bhagavAna ke mandira meM zrI dharmasUri dvArA saMsthApita jinezvaroM ko vandana karatA hai / isI prakAra ArAsa ( ArAsaNa - kumbhAriyA), posIna (posInA), deverikA (divera), caitra (?) caGgApura (cAGga) Adi meM virAjamAna jinendroM ko bhI namaskAra karatA hai / 43 yaha medapATa deza jo ki cAroM tarapha parvatoM se AcchAdita hai, usake madhya bhAga meM gA~va-gA~va meM vizAla - vizAla aneka tIrthaMkaroM ke deva mandira haiM / jo ki dhvajA patAkAoM aura kalazoM se zobhita hai / inameM se kaI mandiroM ko maiMne dekhA hai aura kaI mandiroM ko maiM nahIM dekha pAyA hU~ / una saba jinezvaroM ko samyaktva kI vRddhi ke lie maiM namaskAra karatA hU~ / 23. deza-deza meM, nagara - nagara meM aura grAma-grAma meM jo bhI acala jinamandira haiM, jinake maiMne darzana kie haiM yA nahIM kie haiM una saba choTe-bar3e mandiroM ko maiM nitya hI vandana karatA hU~ / sAtha hI deva aura manuSyoM dvArA vandita tIna loka meM sthita zAzvata yA azAzvata samasta tIrthaGkaroM ko maiM namaskAra karatA hU~ / 24. isa prakAra rAjagaccha meM udayagiri para sUrya ke samAna zrIdharmaghoSasUri kI vaMzaparamparA meM harikalaza yati ne bhaktipUrvaka tIrthayAtrA karake apane nityasmaraNa ke lie aura puNya kI vRddhi ke lie pramudita hRdaya se tIrthamAlA dvArA stavanA kI hai / isameM kavi ne jina-jina sthAnoM kA nAmollekha kiyA hai unameM se katipaya sthAnoM ke jo Aja nAma haiM ve maiMne koSThaka meM die haiN| anya sthaloM ke nAmoM ke lie zodha - vidvAnoM se yaha apekSA hai ki ve vartamAna nAma likhane kI kRpA kareM / kavi harikalaza yati vyAkaraNa, kAvya, alaGkAra zAstra, chandoM kA to vidvAn thA hI sAtha hI 20veM - 21veM padya ko dekhate hue yaha kaha sakate haiM ki vaha rAga-rAganiyoM kA bhI acchA jAnakAra thA / isa stava mAlA meM prayukta chandoM kI tAlikA isa prakAra hai :
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 bhujaGgaprayAta-1,12,17; anuSThub-2; zArdUlavikrIDita-3,4,5, 11,15,19; indravaMzA-6; sragdharA-7,8,14,22,24; AryA-9; vasantatilakA10,16, 13vA padya aspaSTa hai; upajAti - 18; 19vA -20vA kar3akhA rAga meM gIyamAna dezI-'bhAvadharI dhanyadina Aja saphalo giNaM' meM hai aura 23vA padya mandAkrAntA chanda meM hai| isa tIrthamAlA stava kI prati rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura ke saMgrahAlaya meM granthAGka 22728 para vidyamAna hai / lambAI caur3AI 21 x 8.5 seMTImITara hai / lekhanakAla anumAnataH 16vIM zatAbdI hai / lekhana prazasti nahIM hai / patra saMkhyA 2 hai / prathama patra ke prathama bhAga para aura dvitIya patra ke prathama bhAga para svastika citra bhI aMkita haiN| jisameM zloka saMkhyA 2 aura 17 ke akSaroM kA lekhana hai| patroM ke hAMsie meM padya saMkhyA 9 aura padya saMkhyA 13 bhinna lipi meM likhita haiN| kaI akSara aspaSTa haiN| padya 6 ke prArambha ke do akSara aspaSTa haiM / jahA~ kesariyAnAtha (kAliyAbAbA) aura rANakapura jaise vizvaprasiddha tIrthasthAna hoM, jahA~ zrIjagaccandrasUri jaise AcAryoM ko tapAbiruda milA ho arthAt jahA~ se tapAgacchanAma-prArambha huA ho, jahA~ kharataragaccha kI pippalaka zAkhA ke jinavarddhanasUri, jinacandrasUri, jinasAgarasUri kA cAroM ora bolabAlA ho, jahA~ mahopAdhyAya meghavijayajI kA pramukha vicaraNasthala rahA ho, jahA~ naulakhAgotrIya rAmadeva aura rASTrabhakta mahArANA pratApa ke ananya sAthI dAnavIra bhAmAzAha jaise jisa rAjya meM vittamantrI rahe hoM / jahA~ adhikArI varga meM jaina mantriyoM meM devIcandra mahetA se lekara bhAgavatasiMha mahetA rahe hoM, jahA~ balavantasiMha mehatA jaise svatantratA senAnI rahe hoM aura purAtattvAcArya jinavijayajI jaise isa bhUmi kI upaja hoM usa mevAr3a pradeza kI jaisI prasiddhi jaina samAja meM honI cAhie vaisI nahIM rahI / lIjie, aba paThana ke sAtha bhAvapUrvaka tIrthavandanA kIjie :
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturviMzatiM tIrthanAthAn praNamya, svayaM dRSTatIrthasmRterjAtaharSAt / vicintya svacitte mahApuNyalAbhaM stuve tIrthamAlAM vizAlAM rasAlAm // 1 // sazrIdai (kai? ) rasuraiH sevyaH savAsavasurairnaraiH / sa me yacchatu nairmalyaM saMyamArAdhane jinAH ||2|| nAH ji medapATadeza tIrthamAlA zrIjinendrebhyo namaH // 1 dharA mA ya bhaI saM ya ccha lyaM rma nai tu raiH sevyaH vA sa va su th zrIvAmeya iti nAmagarbhaH svastikaH // Adau samprati rAjakIrtananatho (matho) nAgadezAcitaM / svapnAt zrInavakhaNDanAmaviditaM zrIpArzvanAthaM jinam // vAgdevIM ca jinendradivyabhavaneSvekAdazasvanvahaM, zAntyAdIzvaravIramukhyajinapAn vande trikAlaM tridhA ||3|| zrImaddevakulAdivA (pA? ) Takapure ramye caturviMzatiprAsAdairvarahemadaNDakalazaiH sabimbapUrNAntaraiH / zrIvIraM RSabhAdikAn jinavarAMstIrthAvatArAnapi, zrI zAnti gurudharmasUrivinutaM vande sadA suprabham ||4||
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anusandhAna 36 AghATe jalakuNDamaNDitapade vidyAvilAsAspade, mAkandAli-priyAla-campaka-japA-satpATalAsaGkale // vAmeyAdijinAlayeSu dazasu zrIAdidevAdikAn, vIrAntAn jinanAyakAnanudinaM naumi trisandhyaM mudA // 5 // ....zatAd vikramavatsare sthitaM, zrIIzapallIpurabhizcelAsenaM (? celAsanam) zrIAdidevaM bahubhizcirantanai-bimbaiH sametaM praNamAmi santatam // 6 // majjApadre viSamagiribhirdurgame grAmavarye dvApaJcAzadvarajinagRhairveSTite cArucaitye / zrIvAmeyaM pramuditamanA naumi sarvaijinendraiH zrImatzAnti bahujinayutaM grAmake khAgahaDyAm // 7 // grAme padrATakADhe varajinabhavane svAminaM varddhamAnaM, svarNAbhaM pArzvadevaM triguNavasujinai-24rmaNDitaM toraNasthaiH / natvA cAnyajinendraiH paridhiparigataiH zobhamAnaM subhaktyA nityaM caitye dvitIye jinatatisahitaM pArzvanAthaM navImi ||8|| matsyendrapure pArvaM zAntyAdIzAdi bahujinAn vande / paMkila DabharazAmaladalopama...ture ? vIram // 9 // (?) giryantare kapilavATakarAjadhAnyAM, prodbhAsirAjabhavanotsavazobhitAyAm / prottuGga-paJca-jinavezmasu nemipArzvamukhyAn jinAn pratidinaM praNamAmi sarvAn // 10 // vairATAparanAmni vardhanapure tuGgAdripuNyArhatAM, saikadvAdazadevamandiramahairvibhrAjite nityazaH / zrIAdIzajinAdibimbanivahaM vandAmi, bhaktyA tato, mandArI khadurotudevasadane vAmeyamukhyAn jinAn // 11 // pure paJcadevAlayazrIjinendrAn sadA naumi nemIza-mukhyAnazeSAn / pure mANDilagrAmavAsaM jinaughaM sarUpASTahastonnataM zAntidevam // 12 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 prajJArAjimaNDalakare durge ramye yugAdIza-candraprabhau zAnti-pArzvam mahAvIramukhArhato naumi sarvAn eva snAtradRzva jinaM vindhyapalyAm // 13 // (?) durge zrIcitrakUTe vanavipinajharanirjharAdhuccazAle, kIrtistambhAmbukuNDadrumasaralasaronimnagAseturamye / pArvaM zrIsomacintAmaNimaparajinAnnaumi nAbheyamukhyAnevaM dvAviMzatau zrIjinapatibhavaneSvekacittaH samagrAn // 14 // sthAne zrIkaraheTake jinagRhe zrIsampratIye purA, vistIrNe vasuvedadevakulikAkIrNe tribhUmaNDape / ramye garbhagRhAlayasthajinapai24rvedadvisaMkhyaiH sadA, vAmeyaM sahitaM dvisaptatijinairevaM mudA naumyaham // 15 // sAlera-jAjapura-maNDala-citrakUTa-durgeSu vAripura-thANaka-caGgikAsu / vi( vai )rATadurga-vaNaheDaka-ghAMsakAdau saMsthApitAn jinavarAn gurubhiH praNaumi // 16 // pramodAspadaM muktidaM nAthamekaM, prajAbhAsi dIkasi grAmaramye / praNamAmarezaM yugAdi jinezaM, pramAdApahaM bhAvato'haM namAmi // 17|| mimA kti daMnA thaka mekaM bhA haMpadA mA pra jA bhA si da bhI FIVE FEFFFr ji di gA yu zaM prathamajinetiguptanAmA svastikaH //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 aNIhade zAntarasAmRtaM hRdaM, pArvaM jinaM pArzvasureNa sevitam / hariprapUjyaM harinIladehaM, nityaM stuve nityapade nivAsinam // 18 // nAmnArthena ca yApure vasunau(?) zrIvardhamAnodaye, devAryaM varapittalAparikaraM sattoraNodbhAsitam / zrIcandraprabha[vAsupUjya-vRSabha] zrIzAntimukhyAnahaM, sapta zrIjinamandireSu satataM saMstaumi sarvArhataH // 19 // atha ca DuGgahapurAdajayadurgAvake, zailavalaye stuve ghaTTasImAM jinAn / RSabhamIDarapure kumarajinamandire, naumi talahaTTikAsarvacaityAni ca // 20 // tAraNe'jitajinaM kumaracaitye sthiraM sthApite dharmasUribhirahaM saMstuve / evamArAsa-pausIna-deverikA-caitrabhAvAdricaGgApurAdau jinAn // 21 // deze'smin medapATe girivaranikaTaiH saGkale madhyabhAge, grAme-grAme vizAlA bahujinakalitAH santi mukhyA vihArAH / bAhyepyevaM prabhUtA dhvajakalazayutA bhAnti sarveSu teSu, dRSTA'dRSTeSu nityaM sakalajinapatInnaumyahaM bodhivRddhyai // 22 // deze-deze nagara-nagare grAma-grAme'calAdau, prAsAdA ye nayanapathagAsteSu cAnyeSu nityam / arcAH sarvA gurulaghutarAH staumi tIrthezvarANAM, traulokyasthA suranaranatAH zAzvatA'zAzvatAzca // 23 // itthaM zrIrAjagacchodayagiritaraNerdharmaghoSasya sUrevaMze jAtaH subhaktyA harikalazayatistIrthayAtrAM vidhAya / nityaM smRtyai jinAnAM vipulataralasadbhAvapUrNAntarAtmA, kAMkSan puNyasya vRddhi pramuditamanasA tIrthamAlAM stavIti // 24 / / iti zrImedapATadezatIrthamAlAstavanam // nidezaka prAkRta bhAratI akAdamI 13-e, mena mAlavIya nagara - jayapura-302017
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadbhagavadgItA ke 'vizvarUpadarzana' kA jaina dArzanika dRSTi se mUlyAMkana (1) gItA ke 'vizvarUpadarzana' kI pArzvabhUmi, sthAna tathA mahattva : mahAbhArata ke bhISmaparvAntargata gItA kA varNana hama 'dArzanika kAvya' ina zabdoM meM kara sakate haiM / kurukSetra kI raNabhUmi meM kiye gaye isa zrIkRSNopadeza meM kabhI kabhI dArzanika aMza ubhara Ate haiM to kabhI-kabhI kAvya ke aMza apanA prabhAva dikhAte haiM / Aja upalabdha pUrI sAta sau zlokoM kI gItA kisI ne yuddhabhUmi para kahanA tArkika dRSTi se asaMbhava sI bAta hai / isI vajaha se kaI zodhArthiyoM ne 'mUla gItA' kI khoja kA tathA 'prakSepa' DhU~Dhane kA prayAsa bhI kiyA hai| gItA ke kaI bhaktoM ne isa 'vizvarUpadarzana' adhyAya kI itanI tArIpha kI hai ki jaina dArzanika dRSTi se parIkSaNa tathA mUlyAMkana karanA hameM Avazyaka mahasUsa huA / isa zodhalekha meM hamane yahI prayAsa kiyA hai / DaoN. nalinI jozI 2 gItA ke hareka adhyAya kI pArzvabhUmi alaga alaga hai / dUsarA adhyAya saMjaya ke nivedana se Arambha hotA hai, kucha adhyAyoM meM kRSNa sIdhA kathana karane lagate haiM, 3 tathA kucha adhyAya meM arjuna prazna pUchatA hai aura kRSNa uttara svarUpa adhyAya kA kathana karate haiM / 'vizvarUpadarzana' gItA kA gyArahavA~ adhyAya hai / dasave adhyAya meM kRSNa ne 'vibhUtiyoga' kA kathana kiyA hai / isa jagat meM jo jo vibhUtimat, sattva, zrImat tathA Urjita hai, una saba ko kRSNa ne paramezvara kI vibhUtiyA~ mAnI haiM / ye saba Izvara ke aMzarUpa haiM / " isa darzana se prabhAvita hue arjuna kI jijJAsA jAgRta ho uThatI hai / puruSottama kA samagra aizvaryasampanna rUpa vaha dekhanA cAhatA hai / usako jJAta hai ki isa prakAra kA aizvaryasampanna rUpa cakSudvArA dekhane kA usakA sAmarthya nahIM hai, isIlie vaha bahuta namratA se apanI icchA prakaTa karatA hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 anusandhAna 36 gItopadeza ke pravAha meM yaha 'vizvarUpadarzana' viSaya ko samAviSTa karane kA kAraNa kyA hai ? dArzanika dRSTi se kama mahattva rakhanevAle isa kAvyamaya, adbhuta, romAMcaka, raudra varNana ke mUlasrota kahA~ pAe jAte haiM ? vaidika paramparA ke kauna-kauna se granthoM meM isakA jikra kiyA hai ? aneka mahattvapUrNa viSayoM kI taraha isakI khoja karate karate hama Rgveda ke 'sahasrazIrSA puruSa;' isa sUkta taka pahuMca jAte haiM / Rgveda kA puruSasUkta, yajurveda kA rudrAdhyAya, aneka pramukha upaniSad, zrImadbhAgavata tathA aneka anya purANa tathA gItA kA anukaraNa karanevAlI aneka anya gItAoM meM kisI na kisI svarUpa meM 'vizvarUpadarzana' AtA hI hai / paM. sAtavaLekarajIne isakA itanA vistRta vivecana arthasahita kiyA hai ki vaha isa zodhalekha meM hama doharAnevAle nahIM haiM / jijJAsu paNDitajIkI TIkA dekheM / Adya zaMkarAcArya, DaoN. rAdhAkRSNana, yogI aravinda, lokamAnya TiLaka tathA anya kaI abhyAsakoM ne isa 'vizvarUpadarzana' kI bahuta sarAhanA kI hai| sabhI adhyAyoM kA sAra, gItA-parvata kA sarvocca zikhara, gItA ke suvarNa pAtra kA miSTAnna Adi stutisumanoM dvArA alaGkata aise 'vizvarUpadarzana' kA sahI mUlyAMkana hama jaina dArzanika dRSTi se karanA cAhate haiM / (2) vizvarUpadarzana' kA svarUpa aura varNana isa pariccheda meM gItA ke vizvarUpadarzana kA vistAra se bayAna nahIM kiyA hai| ghaTanAkrama tathA varNanakrama usI taraha rakhake sirpha mudde prastuta kiye haiM / pUrA varNana gyArahaveM adhyAya meM hone ke kAraNa sandarbha bhI nahIM diye haiM / muddoM ke anantara hareka pahalU kA parIkSaNa kareMge / 1. arjuna kI vizvasvarUpa dekhane kI jijJAsA, vizvarUpa dekhane kI asamarthatA / 2. kRSNa dvArA saiMkaDoM hajAroM rUpa, nAnAvidha divyavarNa Adi se yukta AkRtiyA~ ityAdi dikhAnA / dekhane ke lie divya cakSu pradAna krnaa| 3. saMjaya ke dvArA aneka mukha, nayana, alaMkAra, Ayudha, mAlA, gaMdha vAlI AkRtiyoM kA bayAna, sahasra-sUrya-prabhA kA anubhava karanA / 4. arjuna ke dvArA divya puruSa ke deha meM saba prANimAtra, brahmA, viSNu,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 maheza, yakSa, kiMnara, gaMdharva, Aditya, iMdra, rudra, marut, siddhasaMgha, rAjAoM ke samUha tathA kaurava, bhISma, droNa, karNa aura saba yoddhAoM ko dekhnaa| 5. usI rUpa meM caMdra-sUrya, dyAvA-pRthivI, agni Adi paMcamahAbhUta dekhanA / 6. ugra, adbhuta rUpa, yoddhoM dvArA karAla dADhAvAle mukha meM praviSTa honA, asahanIya ugra teja phailanA, kirITa, cakradhArI, caturbhuja rUpa ugra meM pariNata honA, trailokya vyathita honA tathA arjuna kA bhI bhayabhIta, khinna evaM vyathita honA / 7. kRSNa kA kAlarUpa meM nivedana, sabhI yoddhAoM ke mRtyu kI nizciti, arjuna kA nimittamAtra honA, yuddha ke lie preraNA / 8. bhayagrasta arjuna kA usa adbhuta puruSa ko bAra-bAra vaMdana / 9. kRSNa ke zarIra meM yaha sArA dekhakara arjuna kA lajjita honA / kRSNa se pahale kiye hue bartAva ke lie arjuna dvArA kSamAyAcanA / pUrvarUpa meM Ane kI vinatI / 10. kRSNa dvArA kathana- 'maiMne prasanna hokara, kRpA aura yogavizeSa se yaha adbhuta darzana karavAyA hai| koI bhI mAnava yA deva veda, yajJa, adhyayana, dAna, kriyA, tapa Adi se bhI yaha darzana nahIM kara sakatA / / 11. kRSNa kA AkhirI upadeza-yaha darzana kevala ananya bhakti se ho sakatA hai / usI se paramAtmA kA jJAna, darzana aura usa meM praveza zakya hai| jo vyakti paramezvara jaisA (samatvabuddhiyukta) vartana karatA hai, tathA karma karatA hai, bhakta hotA hai, anAsakta aura prANimAtroM ke lie bairarahita hotA hai, vaha Izvara yA paramAtmarUpa hotA hai| ___ aba isakA eka eka pahalU lekara jaina dRSTi se parIkSaNa kA prayAsa kareMge / (1) arjuna kI jijJAsA tathA asamarthatA prakaTa karanA vizva kA gUDha svarUpa jAnane kI jijJAsA to hareka ciMtanazIla
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 mAnava hajAroM sAloM se rakhatA AyA hai| aneka upaniSadoM meM 'ko'haM' prazna ke dvArA isa jijJAsA kA prakaTIkaraNa kiyA hai / kenopaniSad meM 'kena' zabda ke dvArA yahI jijJAsA dikhalAI hai / AcArAMga ke AraMbha meM bhI jIvoM ke astitva ke bAre meM pRcchA kI hai / prazna yaha uThatA hai ki kyA ye jijJAsA raNAMgaNa meM, yuddhaprasaMga meM kI jA sakatI hai ? gItA meM batAe~ hue aneka muddoM ke bAre meM yahI prazna UThatA hai / AtmA kA amaratva, deha kI kSaNabhaMguratA, anAsakta honA, niSkAma hokara karma karanA, svadharmapAlana kI preraNA Adi mudde saMkSepa meM kahe to ThIka haiM lekina pUrA dhyAnayoga, bhaktiyoga Adi kA kathana bilakula ThIka yA tarkasaMgata nahIM lagatA / yaha koI pravacana kA samaya yA tIrthaMkaroM kA samavasaraNa yA dharmasabhA nahIM hai ki aise prazna kiye jAyeM aura itanI savistutatA se uttara bhI diye jAyeM / yaha muddA bhI thoDI dera ke lie bAjU meM rakheMge / jaina darzana kI dRSTi se vizva kA virATa svarUpa dekhane kI jijJAsA bhI ThIka hai lekina khuda kI asamarthatA kI jAnakArI hote hue bhI aisI vinatI karanA aura vaha sarvajJa ne mAnya karanA ThIka nahIM hai / hama kRSNa kI jagaha sarvajJa, tIrthaMkara yA kevalI ko rakhate to jaina darzana kI dRSTi se uttara hai ki vizva kA darzana karanA eka jJAnavizeSa hai / mAnava khuda kI zraddhA, cAritra tathA puruSArtha dvArA AdhyAtmika pragati kare to vizvarUpa usa meM apane Apa prakaTa hotA hai / hareka jIva svataMtra hai / sarvajJa meM vizva ko jAnane kA tathA dekhane kA sAmarthya hai lekina ve apane jJAna kA saMkramaNa nahIM kara sakate / arjuna ne khuda kI asamarthatA to itane spaSTa zabdoM meM prakaTa kI hai ki aisA vyakti to jaina darzana ke anusAra vizvasvarUpa jAna yA dekha nahIM sakatA / (2) kRSNa dvArA rUpadarzana karAnA tathA divya dRSTi kA pradAna (a) pahale to kRSNa arjuna se kahatA hai ki 'pazya meM pArtha rUpANi' isakA matalaba hai ki kRSNa khuda ko paramezvara svarUpa meM prastuta karake kRSNa ke deha ke aMtargata virATa vizvasvarUpa dikhA rahA hai / jaina
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 darzana ke anusAra vizva kI nirmitI, paripAlana tathA saMhAra karanevAlA aura vizva ke virATa rUpa ko khuda meM sameTanevAlA koI bhI Izvara, paramezvara yA IzvarIya avatAra nahIM mAnA gayA hai / 1 sarvajJa agara kevalI isa prakAra khuda ke deha meM aisA virATa darzana kabhI nahIM karavAte / vizva kI samagra vastuoM kA paryAyasahita jJAna unako hotA hai| lekina usameM asalI vizvasvarUpa yathAtathya se dikhAI detA hai koI bhI adbhutatA yA vicitratA nahIM hotI / ve jaba vizvasvarUpa kA kathana karate haiM taba vaha upadeza zabdarUpa hI hotA hai / 10 jaina darzana kI dRSTi se vizvadarzana kI cAha se yA dikhAnevAle kI icchA se bhI yaha virATa vizvadarzana isa prakAra se saMbhava nahIM hai / 53 jaina darzana ke anusAra devoM kA zarIra vaikriyika hotA hai / 99 ve pRthvIpara bhI A sakate hai / apanI vikurvaNA - zakti ke dvArA isa prakAra ke adbhuta rUpa dikhA sakate haiM / isa dRSTi se kRSNa ko devagati kA eka jIva mAnA jA sakatA hai / lekina isameM gItA kI dRSTi se aura kRSNacarita kI dRSTi se bar3I Apatti A sakatI hai / kyoMki kRSNa to mAnava haiM / phira bhI khuda ko paramezvara yA paramAtmA rUpa meM prastuta karate haiM / 12 jaina darzana ke anusAra mAnava yA devagati kA koI bhI jIva isa prakAra kA paramezvara nahIM hotA / kRSNa ke kathanAnusAra agara yaha vizvarUpa dikhAne kI zakti usakI yaugika zakti yA aizvarya mAnA jAya, 13 to tIrthaMkara, kevalI meM bhI aisI anaMta zaktiyA~ hotI haiM / 14 lekina kisI ke anurodha se apanI yaugika zakti kA isa prakAra kA pragaTIkaraNa jaina zAstra ko sammata nahIM hai / (ba) kRSNa jAnatA hai ki arjuna ke carmacakSuoM meM vizvarUpa dekhane kA sAmarthya nahIM hai / isalie vaha kahatA hai ki 'divyaM dadAmi te cakSuH' / jaina darzana ke anusAra ye divyacakSu jJAnacakSu hI ho sakate haiM / jJAnacakSu meM sabakucha dekhane kA sAmarthya bhI hai| lekina khuda ke prayatna ke dvArA prApta kie hue jJAnacakSu se hI sAdhaka dekha sakatA hai / divyacakSu kisI dUsare ne dene kI yA lene kI vastu nahIM hai| jaina darzana ke anusAra kRSNa tathA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 anusandhAna 36 arjuna do svataMtra jIva haiM / aura kabhI bhI eka jIva dUsare kI AdhyAtmika zakti ke bAre meM hastakSepa nahIM karatA / arjuna ko maryAdita samaya ke lie prApta huI isa divya dRSTi kI agara jaina darzana ke anusAra upapatti lagAnI hI hai to hama anavasthita avadhijJAna ke dvArA yaha upapatti lagA sakate haiM / kyoMki yaha avadhijJAna maryAdita kSetra meM, maryAdita kAla meM aura kabhI-kabhI hotA hai / 15 lekina aisA mAnane meM bhI Apatti hai / kyoMki anavasthita avadhijJAna ke dvArA bhI jIva vizva kA adbhuta rUpa meM darzana nahIM kara sakatA, yathAtathya rUpa meM hI kara sakatA hai / jaina darzana ke anusAra yaha kuavadhijJAna mAnA jA sakatA (3.4.5.) saMjaya aura arjuna ke dvArA vizvarUpadarzana kI apUrNatA saMjaya aura arjuna ke dvArA varNita vizvadarzana meM niyojana tathA susaMbaddhatA kA abhAva dikhAI detA hai / gItA meM hI aneka jagaha prakRti kI sahAyatA se vizvanirmitI kI prakriyA kA vistAra se kramabaddha varNana AtA hai / kRSNa kahatA bhI hai ki 'mayA'dhyakSeNa prakRtiH sUyate sacarAcaraM' / 97 agara ye saca hai to kama se kama cara aura acara yAne jaMgama aura sthAvara saba sRSTi ke kucha aMza to nirdiSTa honA apekSita hai / yahA~ to prAyaH svarga ke devatAoM kA hI vistAra se bayAna hai / vanaspatisRSTi, sAgara, nadiyA~ Adi nisargasRSTi tathA narakaloka aura tiryaMca gati ke jIva-inakA kiMcit mAtra bhI ullekha nahIM hai| isakI puSTi ke lie hama yaha kaha sakate haiM ki agara kRSNa ne samUcA vizvadarzana karAyA bhI hai to arjuna ne apane maryAdita sAmarthya ke anusAra jitanI cIjeM dekhIM unakA saMkSepa meM bayAna kiyA hai / isameM bhI kRSNa kA Izvara yA paramezvara hone kA dAvA hai isalie devoM kA varNana hai / aura yuddhaprasaMga hone ke kAraNa rAjAoM aura AyudhoM kA varNana hai / devoM ke varNana meM bhI dyAvA-pRthivI, marut, indra, agni Adi vedakAlIna devatA tathA 'vaidika paraMparA kI dRSTi rakhate hue sRSTi ke nirmAtA, dhartA aura saMhArakartA ke rUpa meM AnevAle paurANika kAla ke deva bhI isameM varNita haiM / '
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 55 isa AMzika vizvarUpadarzana ke bAre meM gItA kI dRSTi se hama Apatti uThA nahIM sakate kyoMki arjuna ko jitanA bhI dikhAI diyA vaha kRSNa kI marjI ke anusAra aura vaha bhI arjuna kI tAtkAlIna divyadRSTi kI maryAdA ke anusAra hI hai / kRSNa ne yathArtha rUpa meM samUcA vizvadarzana karAyA hai yA nahIM isake bAre meM hama kucha nahIM kaha sakate / lekina arjuna ko yuddha kI preraNA dene hetu jitanA vizvadarzana karavAnA Avazyaka thA utanA kRSNa ne jarUra karavAyA hai / 18 jaina darzana ke anusAra koI bhI vyAvahArika hetu sAdhya karane ke lie vastutaH AdhyAtmika dRSTi se kisI aparipakva jIva ko AMzika vizvarUpadarzana karavAnA yaha ghaTanA tIrthaMkara, kevalI sarvajJa Adi vItarAgI vyaktiyoM ke bAre meM kevala asaMbhavanIya hai| (6) ugra vizvarUpa dekhakara arjuna kA bhayabhIta tathA vyathita honA gyArahaveM adhyAyake 32, 33 tathA 34 ina zlokoM meM usa virATa puruSa ke raudra rUpa kA aura asahanIya teja kA varNana arjuna karatA hai / anyAya yoddhAoM ko girinadI ke samAna mRtyumukha meM pravAhita dekhakara arjuna ghabarA uThatA hai, kA~pane lagatA hai aura vyathita bhI hotA hai| jaina darzana kI dRSTi se hama yaha kaha sakate haiM ki agara kisI sarvajJa yA kevalI ke jJAnopayoga se vizva kA yathArtha jJAna hotA hai, to vaha usa vastuniSTha satya ko sahajatA se svIkAra karate haiN| kisI bhI prakAra kI ghabarAhaTa yA khinnatA kI guMjAIza bhI nahIM hotI / hama itanA hI kaha sakate haiM ki vAstavika pAtratA na hone ke kAraNa, tathA kRSNa kI kRpA se yuddha ke bhayAvaha rUpa kA darzana hone se arjuna ghabarA gayA hai| kevalI yA avadhijJAnI jyAdA se jyAdA aise yuddhapariNAma zabdoM meM bayAna kara sakate haiM, pratyakSa dikhAte nahIM (7) kRSNa dvArA kAlasvarUpa-kathana aura yuddhapravRtta karanA (a) bhayabhIta arjuna virATa puruSa kA ugrarUpa dekhakara bhayabhIta hokara kRSNa se pUchatA hai, 'AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo ?' isake bAda kRSNa virATa puruSa ke rUpa meM use batAtA hai ki, 'kAlo'smi lokakSayakRt pravRddhaH / ' isa kAla ko bhayAnaka raudra rUpavAle, saMhAraka, bhISaNa daMSTrAvAle
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 anusandhAna 36 devatA ke rUpa meM prastuta kiyA hai / yuddha meM marane vAle yoddhe isa kAlamukha meM praviSTa hote hue dekhanevAle arjuna se kRSNa kahatA hai ki 'maiM vahI virATa puruSa aba kAla ke rUpa meM pariNata huA hU~ / ' hama pratyakSa-vyavahAra meM bhI anubhava karate haiM ki pracaMDa cakravAta, dhUlivAta, sAgaraprakopa, bhUkaMpa, jvAlAmukhI tathA pahAbhISaNa yuddha Adi prasaMgoM meM mAnava, pazu-pakSI, vanaspatiyoM kA saMhAra dekhakara hameM lagatA hai ki ye 'pratyakSa kAlapuruSa, yama tathA mRtyudevatA kA tAMDavanRtya hai / ' lekina yaha anubhUti aura tattvataH 'kAla' nAma 'dravya' yA 'padArtha'-isameM kucha melajola hai yA mAnavIya bhAvabhAvanAoM kA 'kAla' para kiyA huA pratyAropaNa hai ? - isa para sUkSmatA se gaura karanA cAhie / sRSTi kI vividha ghaTanAoM kA spaSTIkaraNa karane ke lie kAlavAda, svabhAvavAda, pariNAmavAda, karmavAda, niyativAda, samuccayavAda Adi aneka dRSTikoNa vicAravaMtoM ne apanAye haiM / gItA meM hI aThArahaveM adhyAya meM adhiSThAna, kartA, karaNa, karma (vividha ceSTA) tathA daiva ye pA~ca kAraNa mAne gaye haiM / 19 mahAbhArata meM anyatra 'rAjA kAlasya kAraNam' Adi vacana prasaMgopAtta Ate haiM / tathApi una vacanoM ko prAsaMgika tathA arthavAdAtmaka mAnanA hI ThIka hai| jaina darzana ke anusAra bhI hareka kArya ko upAdAna tathA nimittakAraNa hote haiM / tathApi 'kAla' koI ghaTanA meM sAkSAt nimitta nahIM hotA / kAla SaD-dravyoM meM se eka hai tattvArthasUtra ke anusAra 'kAla parivartanakA AdhAra hai / '20 vastuoM ke parivartana dekhakara hama kAla kA astitva jAnate haiM / vAstava meM vaha svayaM anAdianaMta aura parivartana se pare hai / jaina darzanane 'mRtyu' nAmaka devatA kI parikalpanA hI nahIM kI hai / yamadevatA, usake sahakArI(dUta), usake pAza, Adi kI jainadarzana meM kucha saMbhAvanA nahIM hai| hara eka kA AyuSkarma hotA hai / 21 usa karma ke kSINa hote hote isa jIvanaparyAya (gatiparyAya) kI maryAdA samApta honese, kiye hue karma ke anusAra jIva dUsarI gati meM gamana karatA hai / 'mRtyu ke dvArA prANaharaNa' nahIM hotA, hareka prANI apanA AyuSya-karma samApta hone para kAlavaza hotA hai /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 (ba) 'nimittamAtraM bhava savyasAcin' yaha kRSNa ne arjuna ko diyA huA Adeza yA preraNA hai / jaina darzana bhI mAnatA hai ki hameM sukha-dukha Adi dene meM vividha nimitta hote haiM / kiMbahunA ? jIva ko viziSTa gati meM janma, mAtA-pitA, sage-saMbaMdhI, svajana-mitra-zatra, paristhiti (hAlAta) inhIM sukha-duHkhoM kI anubhUti ke lie nimittamAtra hote haiM / kisI kI mRtyu meM nimitta banane kI yaha preraNA jaina darzana kI dRSTi se sarAsara galata hai| 'isako to mRtyu AnevAlI hI hai, maiM sirpha nimittamAtra hU~' aisA galata saMdeza agara tattvajJAna ke AdhAra se jAtA hai to duniyA meM tahalakA maca sakatA hai / vaiyaktika dRSTi se to hareka AcArasaMpanna vyakti ne dUsaroM ko duHkha denA yA mRtyu dene ke vicAra se sadaiva dUra rahane kA prayAsa karanA cAhie / jaina darzana kI dRSTi se kITa-pataMga-vanaspati ko bhI duHkha nahIM pahacAnA hai,22 to mAnava-hatyA, vicAra ke Asa-pAsa bhI nahIM honI caahie| arjana ko kSatriyadharma kA pAlana karane kA AvAhana karanA vyavahAra nayase to ThIka hai, paraMtu dUsaroM ke vadha ke lie nimittamAtra hone kI preraNA denA jaina darzana se bilakula susaMgata nahIM hai| (8,9) bhayagrasta arjuna kA adbhuta virATa puruSa ko bArabAra vaMdana; apane pUrva-vartana kI lajjA tathA pUrvarUpa meM Ane kI vinatI gItA meM zrIkRSNa ke vyaktitva ke cAra pahaluoM kA darzana isa gyArahaveM adhyAya meM hotA hai| yahI isa adhyAya kI vizeSatA hai / isa prasaMga taka kRSNa arjuna kA bhAI, sakhA, sArathI tathA mArgadarzaka hai / isa adhyAya meM prathama kRSNa sahasra mastaka, bAhu, mukha, netravAlA virATa puruSa bana jAtA hai / kAla ke raudra rUpa meM bhI sAmane AtA hai / vismayacakita aura bhItigrasta arjuna ke bAra-bAra vaMdana tathA vinatI se saumya caturbhuja viSNarUpa meM dikhAI detA hai / thoDI dera bAda do hAthavAle vAsudeva kRSNa ke rUpa meM avasthita ho jAtA hai / isa adhyAya meM jitanI adbhutatA aura romAMcakatA hai, vaha jaina dRSTi se parakhane ke pahale hama isakA socavicAra kareMge ki jaina itihAsa meM aura AgamoM meM isa prakAra ke adbhuta prasaMga Aye haiM yA nahIM?
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 anusandhAna 36 khuda bhagavAn mahAvIra ke carita meM adbhutatA ke aMza kaI bAra pAye jAte haiM / trizalA rAnI ke caudaha svapna,23 harinaigameSI deva ke dvArA devAnaMdA brAhmaNI ke udara se garbhastha bAlaka kA apaharaNa aura trizalA ke udara meM sthApana,24 aMguSTha dvArA meruparvata kA calana,25 unake 34 atizaya (adbhuta),26 gozAlaka dvArA choDI gayI tejolezyA se yakSadvArA saMrakSaNa,27 gautama gaNadhara ke mana meM uThe hue praznoM ko jAnakara unakA samAdhAna karanA,28 isa mahimA se prabhAvita hokara gyAraha brAhmaNoM ne mahAvIra ke ziSya bananA29 Adi kitaneka adbhuta yahI siddha karate haiM ki bhagavAn mahAvIra kA janamAnasa para itanA prabhAva hone kA eka kAraNa yaha adbhutatA bhI hai / / kevaliyoM ne samuddhAta ke dvArA apane Atmapradeza cahU~ ora phailAnA,30 AcArya kundakunda kA cAraNa Rddhi se mahAvideha kSetra gamana,31 anyAnya jaina muniyoM kA AkAzagamana, prabhava ne kiyA huA avasvApinI vidyA kA prayoga, 32 sthUlibhadra dvArA siMha kA rUpa dhAraNa karanA23 Adi aneka adbhuta kRtyoM ke nidarzana jaina sAhitya meM vizeSataH carita-sAhitya meM bhare par3e haiN| agara jainiyoM kA ina sArI adbhuta aura romAMcaka ghaTanAoM para vizvAsa hai to gItA ke isa vizvarUpadarzana kI adbhutatA para saMdeha karanA ThIka nahIM hogaa| donoM paraMparAoM meM adbhutatA ke aMza hone ke kAraNa hama eka kI adbhutatA grAhya aura dUsare kI tyAjya aisA to mAna nahIM sakate / agara kareMge bhI to sAmpradAyika abhiniveza hI hogA / adbhutatA ke bAre meM hama ekadUsare kI nindA nahIM kara sakate / donoM paraMparAoM meM bhagavAna mahAvIra aura bhagavAna kRSNa aneka RddhiyoM se sampanna haiM / pharka itanA hI hai ki vaidika paraMparA meM kRSNa ko 'yogezvara' kahA hai / caritoM meM rasa aura alaMkAra kI dRSTi se adbhutatA lAyI jAtI hai / yaha vidhAna agara satya hai to vaha donoM ke bAre meM satya hai / bhagavAna mahAvIra ke pAsa 34 atizaya hamezA upasthita rahate haiM / kRSNa ne bhI prasaMga Ate hI apane yogaizvarya kA prakaTana kiyA hai| agara ina adbhutatAoM kI yojanA mahAvIracarita meM dharmaprabhAvanArtha hai to kRSNacarita meM bhI dharmasaMsthApanArtha hai / jaina darzana ke cikitsaka vicAravaMtoM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 59 ne bhagavAna mahAvIra ke vyaktitvakI khoja lekara yaha vicAra prakaTa kiye haiM ki ye sArI adbhutatAe~ dUra haTAkara bhI unake kAryakartRtva kA mahattva ananya sAdhAraNa hai / kRSNa ke bAre meM bhI yahI vidhAna satya hai / hAlAMki donoM ke kAryakSetra isa saMdarbha meM alaga-alaga hoMge / bhagavAna mahAvIra AdhyAtmika dRSTi se mahAna AtmA haiM to bhagavAna kRSNa nipuNa rAjanItijJa evaM kuzala prazAsaka haiM / yadyapi jaina darzana meM adbhutatA hai tathApi vizvasvarUpa kA varNana jidhara kahIM pAyA jAtA hai vaha gItA kI vizvadarzana kI taraha raudra, bhISaNa aura adbhuta nahIM hai yathAtathya hI hai| phira bhI svarga aura naraka ke sukhaduHkhoM ke varNana meM ye adbhutatA ke aMza dikhAI par3ate haiM / 34 to pharka itanA hI huA ki bhagavAna mahAvIrane yA anya kisI ne adbhutatA dikhAkara kisI mahAsaMgrAma kI preraNA nahIM dI hai aura kRSNa to isa adhyAya meM spaSTa kahate haiM ki tasmAttvamuttiSTha yazo labhasva jitvA zatrUn bhukSva rAjyaM samRddham / mayaivaite nihatAH pUrvameva nimittamAtraM bhava savyasAcin / (gItA 11.33) (10) IzvarI kRpA se isa prakAra kA vizvadarzana, anya sAdhana se nahIM / arjuna bhayabhIta hokara kRSNa se caturbhuja rUpa dhAraNa karane kI prArthanA karatA hai / kRSNa yogazakti se usa prakAra kA rUpa dhAraNa karatA hai| agale tIna zlokoM meM vizvarUpa darzana meM IzvarI kRpA kA sthAna tathA mahattva batAtA hai / vaha kahatA hai, 'maiMne prasanna hokara Atmayoga se yaha rUpa tujhe dikhAyA hai / ananta aura AdirUpa (saba kA Adi) vizva kA yaha tejomaya darzana tere sivAya kisI dUsare ko nahIM dikhAyA gayA hai / isa manuSya loka meM veda, yajJa, adhyayana, dAna, vividha kriyA tathA ugra tapa se bhI yaha nahIM kiyA jAtA / jaina darzana kI dRSTi se isa nivedana meM kaI AlocanArha aMza haiN| gItA kI dRSTi se dekheM to bhI kaI mudde ubharakara sAmane Ate haiN| sAMkhyayoga
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 anusandhAna 36 ho yA jJAnayoga, dhyAnayoga ho yA niSkAma karmayoga hareka meM gItA Akhira meM bhakti, zraddhA, ananyabhAva kA mahattva batAtI hai / bhakti ko 'rAjavidyA rAjaguhya' kahatI hai / yogiyoM meM bhI yogI bhakta ko zreSTha batAyA hai / 35 sAMkhya tathA jJAnamArga meM bhI 'jJAnI bhakta' ko U~cA sthAna diyA hai / 36 isa adhyAya meM to svataMtra rUpa se IzvarI kRpA kA mahattva batAyA hai / matalaba yaha huA kI bhaktimArga to zreSTha haiM, lekina isa prakAra kA adbhuta vizvadarzana Adi karanA hai to ananya bhakti ke sivA dUsarI bhI cIja utanI hI Avazyaka hai, usakA nAma hai 'IzvarI kRpA' / yaha kRpA hI Akhira saba sAdhanoM ke Upara hai / jaina darzana apanA karma aura puruSArtha ke sivA isa prakAra kI IzvarI kRpA meM vizvAsa nahIM rakhatA / vastutaH IzvarI kRpA to dUra, isa prakAra ke Izvara yA paramezvara meM hI vizvAsa nahIM rakhatA / jaina darzana meM kisI bhI taraha kI parAvalaMbitA nahIM hai / Atmatattva para zraddhA, jJAna tathA cAritra ke bala para manuSya apanI AdhyAtmika unnati kara sakatA hai / isa ke bala para hI use manaHparyAya, avadhi tathA kevalajJAna kI prApti ho sakatI hai / 37 vizva kA svarUpa bhI vaha ratnatraya kI ArAdhanA se jAnatA hai, usake lie alaga se kisI sadguru athavA paramezvarI kRpA kI AvazyakatA nahIM hai / veda (zrutajJAna), jJAnaprApti ( svAdhyAya, adhyayana), dAna, tapa Adi saba Asrava rokane ke tathA saMvara ke sAdhana, yAne 'cAritra' hai / 38 zraddhAyukta cAritrapAlana se jIva UrdhvagAmI hokara aMtima dhyeya yAne mokSa taka pahu~catA hI hai / isa gati ko rokanA yA baDhAnA kisI bhI dUsarI zakti ke vaza meM nahIM hai / sArAMza, paramezvarI kRpA kA honA na honA jaina darzana ke mutAbika koI mAyane nahIM rakhatA / khuda ke balapara jo vizvarUpadarzana jaina darzana meM hogA, vaha ni:saMzaya isa prakAra raudra, adbhuta aura cauMkA dene vAlA nahIM hogA / isIlie kevalI kabhI bhayabhIta, kaMpita bhI nahIM hote / AdhyAtmika unnati ke vividha mArgoM ko yakAyaka duyyama sthAna dekara 'IzvarI kRpA' kI sarvoparitA prastuta karanA khuda vaidika paraMparA ke anusAra bhI tarkazuddha nahIM mAlUma paDatA /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 11. ( a ) kRSNa kA AkhirI kathana : ananya bhakti dvArA paramezvara kA darzana kRSNa ke kathanAnusAra jaba IzvarI kRpA aura ananya bhakti kA isa prakAra saMgama ho jAtA hai tabhI yaha vizvadarzana yA paramezvaradarzana zakya hai / isameM yaha muddA upasthita kiyA jA sakatA hai ki calo, gItA kI dRSTi se sahI yaha agara mAnya kiyA to bhI eka Apatti AtI hai / kyA arjuna zrIkRSNa kA ananya bhakta hai ? yuddha ke isa prasaMga taka to arjuna kRSNa ko bhAI, sakhA, mArgadarzaka mAna rahA thA / usI taraha se kRSNa ke sAtha peza AtA thA / yaha isI adhyAya meM arjunane kabUla kiyA hai / 39 arjuna eka kSatriyavaMzIya gRhastha hai / abhI taka to usane bhaktimArga kI ArAdhanA nahIM kI hai / ananya bhakti se Izvara kA jJAna, darzana agara Izvara meM praveza aga zakya bhI hai to arjuna 'ananya bhakta' kahalAne yogya hai kyA ? kRSNa ne isa adbhuta darzana kI jo lIlA dikhAI usake bAda arjuna kRSNa kA ananya bhakta bana sakatA hai / usane kRSNa ko bAra bAra kiyA huA vaMdana isI bAta kA dyotaka hai / bAta to bilakula viparIta huI / arjuna ko ananya bhakti se yaha darzana nahIM huA, isa darzana se vaha ananya bhakta banA / kevala arjuna ko hI yaha vizvadarzana karAne meM kRSNa kA pakSapAtitva hI siddha hotA hai, jo usake paramezvara hone meM bAdhAsvarUpa mAlUma paDatA hai / (ba) paramAtmasvarUpa kauna ho jAtA hai ? 61 gItA meM kRSNa ne kaI bAra 'ahaM', 'mama', 'mAM', 'mat' ina zabdoM kA prayoga kiyA hai / kRSNa = Izvara = paramezvara = paramAtmA ye samIkaraNa agara mAnya kiyA jAya to isa vAkya racanA meM jaina darzana ke 'jIva' aura 'paramAtmA' zabdoM ke bhAvArtha dhyAna meM rakhakara jo bAta kahI hai, vaha saiddhAntika dRSTi se jaina darzana se acAnaka mela khAtI hai / " jo bhI jIva (Izvara jaisI) samatvadRSTi se karma karatA hai, AtmadhyAna meM lIna hai, AtmA kA bhakta hai, sArI sAMsArika AsaktiyoM se pare hai, prANimAtroM ke prati dveSabhAvarahita hai, vaha khuda paramAtmasvarUpa ho jAtA hai / " isa adhyAya ke aMtima zloka kA bhAvArtha hameM kisI bhI jaina adhyAtmagraMtha
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 meM mila jAe to Azcarya kI bAta nahIM hai / saiddhAntika bheda itanA hI hai ki jaina darzana meM 'paramezvara yA paramAtmA ke prati jAne kI' bAta nahIM ho sakatI / jIva khuda hI paramAtmA hai / ratnatraya kI ArAdhanA se jaba jIva ke saba kaSAya aura karmAvaraNa dUra ho jAeMge to vaha khuda hI paramAtmA bana jAegA // 40 abhI taka gyArahave adhyAya ke mudde dhyAna meM rakhakara mUlyAMkana kiyA hai / abhI kucha anya muddoM kI vicAraNA karake upasaMhAra kI ora baDheMge / vizvarUpa-darzana kI jaina dArzanika dRSTi se saMkSipta vicAraNA * donoM paraMparAoM ne vizvadarzana ke bAre meM 'puruSa' kI saMkalpanA apanAyI hai / gItA ne adbhuta virATa puruSa prastuta kiyA / jaina darzana trailokya kA bAhyAkAra viziSTa puruSAkRti batAtA hai, usameM adbhutatA nahIM hai / * mahAbhArata meM kRSNa sAkSAt Izvara, .paramezvara, paramAtmA evaM viSNu kA avatAra hai / dharmasaMsthApanA, sAdhuparitrANa aura duSkRtavinAza isake prayojana haiM / avatArasamApti ke bAda vaha mUlarUpa meM vilIna hotA hai| jaina darzana ke anusAra vaha anekaRddhisaMpanna 'vAsudeva' tathA 63 zlAghA (yA zalAkA) puruSoM meM eka hai / zatruhanana ityAdi kAryoM ke pariNAmoM ke anusAra vaha narakagati meM gayA hai / agale bhavoM meM mokSagAmI hogA / * zrImadbhAgavata meM kRSNa ne yazodAmAtA ko apane mukha meM vizvarUpadarzana karavAyA thA, paraMtu isa vizvadarzana se vaha bhinna hai / jaina darzana meM tIrthaMkara, kevalI Adi vizvarUpa kathana karate haiM, pratyakSa dikhAte nhiiN| * arjuna kRSNa kI kRpA se divya dRSTi pAtA hai / saMjaya tathA vyAsa ko bhI divya dRSTi hai / jainadarzana meM kisI bhI prakAra kA darzana koI eka dUsare ko nahIM karavA sakatA / darzana to usI jIva ke darzanAvaraNIya karma ke kSayopazama Adi se hotA hai, kisI kI kRpA se nahIM /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 * kRSNa ne khuda ke svarUpa meM yaha atyadbhuta darzana karavAyA / yadyapi jaina darzanAnusAra kevalI 'lokapUraNa samuddhAta' ke dvArA apane Atmapradeza samUce vizva meM phailA sakate haiM, tathApi yaha kevala saiddhAntika mAnyatA hai / isakA darzana ve anyoM ko nahIM karavAte / * kRSNa ke kathanAnusAra yaha darzana kevala Izvara kI 'ananya bhakti' se hotA hai / khuda gItA kI dRSTi se bhI arjuna kRSNa kA ananya bhakta nahIM sakhA, baMdhu, sArathI hai| jaina darzana ke anusAra kisI bhI prakAra kA jJAna khuda kA puruSArtha tathA Atmazuddhi para nirbhara hai, bhakti para nahIM / * kRSNa ke kathanAnusAra vizvadarzana meM 'IzakRpA kA bala' aMtarbhUta hotA hai / jaina darzanAnusAra 'Atmabala' hI sarvazreSTha hai / AtmazraddhA, samyakjJAna tathA zuddha AcaraNa se hI saba saMbhava hai, gurukRpA Adi se nahIM / gItA kA vizvarUpadarzana aneka zodhakartAoM ne prakSepa-svarUpa hI mAnA hai / vaidika paraMparAmeM isa svarUpa ke darzana kI jo mahattA hai, usI ke kAraNa yaha gItA meM samAviSTa huA hai / tArkika saMgati kA dRSTi se dekhA jAya to yuddhabhUmi para isa prakAra adbhuta-darzana karavA ke arjuna ko yuddha-prerita karanA susaMgata nahIM lagatA / * jaina darzana anekAntavAdI hai / isa dRSTi se vizvarUpadarzana pUrNataH asatya hai aisA bhI hama mAna nahIM sakate / usameM bhI zakyatA ke kucha aMza to ho sakate haiM / jaina darzana ne vAsudeva kRSNa ke vyaktitva ko aura yaugika zakti ko mAnyatA dI hai / hama pahale hI dekha cuke haiM ki jaina itihAsa-purANoM meM bhI adbhutatA kA darzana kaI bAra hotA hai / saiddhAntika dRSTi se to nahIM lekina kAvyAtmakatA, adbhutatA tathA bhaktimArga kI prabhAvanA kI dRSTi se hI isa vizvarUpa darzana ko hama dekha sakate haiM /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 * * 3 ; . saMdarbha mahAbhArata bhISmaparva adhyAya kra. 25 se 42 gItA adhyAya kra. 2 gItA adhyAya kra. 4, 6, 7, 9, 10, 13, 14, 15, 16. gItA adhyAya kra. 3, 5, 8, 11, 12, 17, 18 gItA 10.41 gItA 11.4 sAtavaLekara, gItA adhyAya kra. 11 vyAkhyA 8. AcArAMga 15. 39(773), sthAnAMga - 9.62 gItA 11.7 10. evamakkhaMti tilogadaMsI, AcArAMga 15.40; sUtrakRtAMga 1.14.16 11. tattvArthasUtra 2.47 12. gItA 11.38 13. gItA 11.8 14. AcArAMga 2.15.1; mahAvIracariyaM, (guNacaMdra pR0 9) 15. tattvArthasUtra 1.23 16. tattvArthasUtra 1.32 17. gItA 9.10 18. gItA 11.34 19. gItA 18.14 20. tattvArthasUtra 5.22 21. tattvArthasUtra 8.11 AcArAMga 1.1.7.176; AcArAMga 1.2.3.63; tattvArthasUtra 7.8 23. kalpasUtra (lalavANI) sUtra 32 24. kalpasUtra (lalavANI) sUtra 30 25. mahAvIracariyaM pR. 118 26. samavAyAMga 34 27. mahAvIracariyaM pR0 279 28. Avazyaka niyukti 600 29. Avazyaka niyukti 601 30. sthAnAMga 8.114 31. paMcAstikAya prastAvanA, pro. e. cakravarti nayanAra, pR0 8 22.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 65 32. dharmavidhiprakaraNa 123 ba. 11 33. (thUlabhaddo) sIharUvaM viuvvai-Avazyaka hAribhadrIya TIkA, pR0 698 34. tattvArthasUtra 3.4, 3.5; 35. tattvArthasUtra 4.21 36. gItA 6.47, 7.18 37. tattvArthasUtra 10.1; uttarAdhyayana 28.35 38. tattvArthasUtra 9.1; 9.2 39. gItA 11.41 40. tattvArthasUtra 10.2; kammakalaMkavimukko paramappA bhaNNae devo / mohapAhuDa - 5; 43 C/o. sanmati tIrtha phirodiyA hosTela, 844 zivAjInagara, puNe 411004
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 vihaMgAvalokana - bhAvasabhara anu0 35 nI prathama prAkRta racanA 'vItarAgavinati' kalpanAsabhara racanA che. vItarAganI vItarAgatA dhyAnamAM hovA chatAM bhaktahRdaya prabhunI pAse kRpAnI apekSA rAkhe ja che, phariyAda karyA vinA raheto nathI. prastuta stotramAM vidhavidha rIte paramAtmA pAse anunayavinaya - yAcanA - vijJapti karavAmAM AvyA che. prAkRtanA abhyAsIo A kRtino rasa mANI zakaze. gAthA 2 mAM maM(haM) pachI bhava vadhArAno che- lipikAranA haste pravezI gayo che. 'bhavadduo maM ( haM) kiMpi jaMpemi' e rIte 17 mAtrA pUrI thaI rahe che. anusandhAna 36 upA. bhuvanacandra bIjI kRti vikhyAta gItakAra samayasundaropAdhyAyanI saMskRta racanA che. vidvattAsabhara ane itihAsamUlya dharAvatI A racanA jaina zramaNoM dvArA saMskRta bhASAnI samRddhimAM keTaluM yogadAna apAyuM che te jaNAvanAra eka dRSTAntarUpa sarjana che. 999 akSarono eka evA cAra caraNanA mahAkAya chanda 'daNDaka'mAM AnI racanA thaI che. AmAM samAyelI aitihAsika-sAmAjika vigatonI carcA saMpAdake vistArathI karI che. mUla pAThamAM kyAMka chandobhaMga thato jaNAya che. pRSTha 10 'nityamakhaNDena' che tyAM ragaNa sacavAto nathI. pR0 11 'sadyaza: purapUrA' mAM paNa garabaDa che. trIjA caraNamAM pR0 13 'pralabdhAlakSA:' ane 'prayogeNAGge' mAM paNa AvI ja sthiti che. saMbhavataH AmAM lekhana doSa ke vAcanadoSa kAma karI gayo haze, daNDaka chanda vegavAna che, varNana baLavAna che, kavinI gurubhakti utkRSTa che, bhASA prakRSTa che. A aMkanuM najarANuM kahI zakAya evI racanA che- lAbhAnanda ( Anandaghana ) jI kRta bAra bhAvanA. sampAdakajI ThIka ja kahe che ke kRtimAM kartAnuM nAma na hovA chatAM kRti AnandaghananI ja che te nizcita karI zakAya ma che. pratanA ante lAbhAnandajIno ullekha che ja. viSayanI rajUAta AnandaghananI yAda devaDAve ja che. bhASAkIya dRSTie pATha vadhu zuddha thavo jarUrI che- ema
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 sampAdake noMdhyuM che te paNa agatyanuM che. anyathA arthaghaTanamAM bhrAnti thaI zake. chapAyela pAThamAM bhramapUrNa vAcananA kAraNe azuddha pATho ThIka ThIka che : azuddha caritaheM kaDI 2 : 3 : 4 : 8 : 9 : 9 : 9 : 13 : 16 : 16 : 18 : 18 : 28 : 32 : 37 : ayANa 38 : sAkhIbhUta 31mI kaDI doho nathI, soraTho che. racanAmAM chanda tarIke jeno ullekha thayo che te chanda cAlatI ane trUTaka prakArano chanda che. 31mI kaDI pachI chanda zIrSaka ApavAnuM rahI gayuM che. vastu ja AyuheM nabhaMta sahajanaMda jamma Na sujAva mala mUladhArI sahi jahi ratanA joMNi parinAya jANa na paMthasu sasaya zuddha caritta heM apANa mAkhI bhUta vastuja Ayu haiM (ho) na bhaMta sahajAnaMda jammaNa subhAva malamUtradhArI sahija hi racanA jANi parinA (A) ya 67 jANana paMtha susamaya zabdakozamAM :- 'sayAnaDAM' jevo ja 'payAnaDA' zabda vaparAyo che, te 'prAjJa' ke 'prajJAna 'mAMthI niSpanna thayo hoya evI sambhAvanA gaNAya. 'Anana' (ka. 35) no artha 'anya' saMbhave. ka. 9mAM 'dhAMna' che teno artha 'dhyAna' bese che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 anusandhAna 36 munIcandranAthanI vadhu racanAo A aMkamAM pragaTa thaI che. te kALanA prabaLa pravAhonI asara kevI hoya che te jANavA - samajavA AvI racanAoM dastAvejI sAdhananuM sthAna thaI zake. jaina nizcaya nayano siddhAnta, nAtha sampradAya, vaiSNava bhakti, jaina kriyAmArga A badhAMnuM saMmizraNa kartAnA jIvanamAM thayuM che ane te A racanAoMmAM UtarI AvyuM che. kavinI AdhyAtmika dRSTi-rucine AsapAsathI je maLyuM tenI maryAdA naDI che. A racanAonI bhASA kALanI dRSTie 18-19mI sadInI ane sthaLanI dRSTie amadAvAda - khaMbhAta vistAranI jaNAya che. - 'caturdaza pUrva pUjA' mAM cauda pUrvagata viSayavastunuM nirUpaNa sundara rIte thayuM che. 'cotrIsa atizaya stavana' mAM tIrthaMkaranA cotrIsa atizayonuM varNana che. bane kRtiono pATha zuddha chapAyo che. 'dodhaka bAvanI' cintana-manananI racanA che. do. 37mAM 'niSara'ne sthAne 'nipaTa' kalpavAnI jarUra nathI. 'sakhara' ( sAro) no viruddhArthI 'nikhara' zabda mAravADImAM che. do. 43- 'pAkha ratInuM pAna' che tyAM 'pAkhara tInuM pAna' vAMcavAnuM che. bhAgyanA dRSTAnta rUpe AmAM kahyuM ke puSkala vRSTi thavA chatAM 'pAkhara'ne traNa ja pAMdaDA hoya che. do. 48 mAM 'pavahe'nI jagyAe 'parva he' joie / mAnadatta ane meghA kRta stavana- sajjhAyo prAya: zuddha chapAI che. thoDI vAcanabhUlo jo ke dekhAya che. pR0 62 'AratI' mAM 'naha cai' che tyAM 'nahacai' vAMcavaM joituM hatuM. nahacai - nihacai eTale nizce- nizcayathI. pR0 62 - sumatinAtha gItamAM 'rAsa leveM' che, paraMtu 'kha' ne badale 'sa' vaMcAyo che. 'rAkha leveM' arthAt bacAvI le. turIyAM = ghoDA. 'hasatI hIM dare' mAM hasatI = hAthI; 'hIM dare' ne sthAne 'hIMDe re' hovAno saMbhava che. A aMkanA sampAdakIya nivedanamAM tathA TraMka noMdhamAM NMM arthAt nezanala mizana phora menyuskripTsa viSe vedhaka avalokano che. hastapratonI noMdhaNI karAvI devA mAtrathI tenI surakSAnI khAtarI maLI jatI nathI. avaidha vecANa-niryAta aTake tevI sacoTa niyaMtraNA sarakAra kadI karI zakavAnI nathI. hastaprato jemanA mATe pUjanIya dhArmika vAraso che teo ja temanuM saMrakSaNa karI zake - cintA sevI zake. jaina bhaNDAro moTA bhAge suvyavasthita ja hoya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ September-2006 che. anya paramparAomAM maTha-mandiranA mahaMta ke pUjArIo hastaka AvI sAmagrI paDI hoya che tenI vyavasthA paNa te te saMpradAyanA zikSita lokone soMpAya to ja bace. jainomAM paNa keTalIka jagyAe hastalikhita sAhitya upAzrayo-jJAnamandiromAM kabATomAM ema ne ema paDyuM hoya che. e sAmagrI yogya saMsthA ke saMghane soMpI devAnI cIvaTa tyAMnA vahIvaTadAroe rAkhavI jarUrI che. ___ anu0 36nI sAmagrI praziSTa - viziSTa che. 'tIrthamAlA stava' jevI kRti aitihAsika mUlya dharAve che. AvI kRti adyApi apragaTa rahI e Azcarya upajAve evI vAta che. anusandhAna jevA patramAM A prakAranI racanAo prakAzita thatI rahe to abhyAsIo-saMzodhako teno lAbha UThAvI zake. A stavamAM tIrtho-nagaro-grAma-mandiro sambandhI tathA itara nAnI moTI vigato-tathyono rAzi bharelo che. sampAdakazrIe kRtino sArAMza ane jarUrI TippaNo ApyAM che. pATha prAyaH zuddha che, keTaleka sthaLe khaNDita che. gA. 90mAM 'samasese' zabda dezya 'samasIsI' (barAbarI, spardhA)- smaraNa karAve che. 'nandi'nI barAbarI karanAra' evo artha karIe to 'nandi' eTale zuM ? e prazna khaDo thAya. gA. 103mAM 'kaccha' no ullekha che te vartamAna kacchano ja che- e saurASTra-kaccha-paMcAla evA sAmIpyathI nizcita thAya che. 85mI gAthAmAM 'panarasa che. AmAM pAThadoSa jaNAto nathI. anya gAthAomAM A ja paddhatie varSanirdeza thayo che :- 'panarasavAsa sayA' (91), 'satarasaMvaccharasayA' (101). be zrAvikAonA vratagrahaNanI sundara prAkRtabhASA baddha TIpa A aMkamAM che. zrAvikAonI dhArmikatA uparAMta temanI zaikSaNika yogyatA paNa AmAM pratibiMbita thAya che. gA. 19mAM 'NAhathavaNIe' che tyAM 'NAsa' hovAnI sambhAvanA gaNAya. _ 'zrIsiddhacakra yantroddhAra'nA kartA candrakIrtisUrine ratnazekharasUrinA ziSya jaNAvyA che parantu prazastimAM ratnazekharasUri mATe 'suvihitaziraHzekhara' evo AdarasUcaka ullekha thayo che, jo guru hoya to tevo ullekha sahajapaNe karyo hota. maho0 vinayasAgarajIe zrIAnandaghanaviSayaka viziSTa ullekha dharAvatI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 36 eka racanA A aMkamAM rajU karI che. ekAMta AtmasAdhaka, sampradAyAtIta AnandaghanajI sarva pakSonA AdaraNIya hatA ane che. temaNe vividha zAstronuM adhyayana vizada rIte karyu hatuM, eTaluM ja nahi, aSTasahasrI jevA granthay adhyApana karAvI zake evI kSamatA dharAvatA hatA e tathya A aitihAsika patramAthI sarvaprathama jANavA maLe che. 'saba jana sabadeM sAdhe' ema kahIne zabda arthAt pAMDityane bAdhaka kahenAra AnandaghanajI svayaM zabdanI duniyAmAMthI pasAra thayA hatA ane tethI ja zabdanI maryAdA jANI cUkyA hatA, tethI ja azabda tarapha vaLavAno temano anurodha vajanadAra Thare che. ____ aSTasahasrI bhaNAve che, ardharAtrinI veLAe bhaNAve che, ghaNI khuzIthI bhaNAve che - AvI vigato temanA vyaktitvanI navI rekhAo anAvRta kare che. teo kharataragacchanA hatA evI anuzruti bahu jUnI che, have temAM A ullekha umerAya che. zIlacandrasarijIe zrIdharmasAgaropAdhyAya sAthenI ghaTanAno ullekha noMdhyo che te paNa sAnanda AzcaryakAraka che. 'aSTalakSI' granthanI khUbIo samajAvato zrIvinayasAgarajIno lekha saMskRtanA abhyAsIo mATe rasaprada banaze. eka caraNanA ATha lAkha artha kevI rIte thAya che te A lekha vAMcavAthI samajAI jAya che. tulanAtmaka saMzodhana kArya (Comparative study) nuM mahattva athavA upayogitAthI ApaNo zreSThivarga ane agraNI munivarga suddhAM eTalo aparicita ke pUrvagrahita che ke saMzodhaka vidvAno dvArA prastuta thatA vicAro ke tAraNo paramparAgata mAnyatAthI jUdA paDatA jaNAya to te varga asvastha thaI UThe che. sadbhAgye munivargamAM paNa have tulanAtmaka-samIkSAtmaka abhyAsanAM pagaraNa thayAM che. 'anusandhAna' jevU saMzodhana sAmayika eka AcArya dvArA sampAdita thAya che. pakSIya dRSTithI nahi paNa zuddha saMzodhaka-buddhithI AvAM patromAM pragaTa thatA lekho ke evAM pustakonI niHsaMkoca samIkSA thAya che. A badhuM AjanA samaya- UjaLu pAsuM che. kramazaH A paddhatithI zramaNavarga suparicita thaI jaze tyAre ghaNI badhI vastuo-vAtonA Ukela A dRSTi saMpaDAvI Apaze. jaina derAsara nAnI khAkhara-370435 ji. kaccha, gujarAta
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhitI : eka spaSTatA vizeSAvazyaka bhASya, zuddhipatra 'anusandhAna'mAM cAreka hapte Apela che. te mudrita 2 pratonA AdhAre cAlatA svAdhyAya daramyAna je zuddhio sUjhI, bhUlo sudhAravA jevI lAgI, te yathAmati sudhAratA jaIe chIe, te che. AmAM koI hastapratonI madada lIdhI nathI. eTale saMbhava che ke amArA zuddhipatramA koI kSati rahI hoya paNa kharI. koInA dhyAna para tevI kSati Ave ane jaNAve to rAjI thaIzuM, ane sudhArIzuM. (2) gata (36mA) aMkamAM DaoN. DhAMkI ane temanA saMzodhanagranthone kendramAM rAkhIne lakhAyela lekhanA pratighoSamAM zrI lAbhazaMkara purohita, manoja rAvala, niraMjana rAjyaguru, nAthAlAla gohila, kAntibhAI bI. zAha, nItIna desAI, vI.ema.kulakarNI vagere vidvajjanonA sarasa ane cintA vyakta karatA patro maLyA che. to DaoN. baMsIdhara bhaTTa, candrakAnta kaDiyA jevA vidvajjanoe ruba-ru paNa pratibhAva ApavA sAthe cintA vyakta karI che. e patro tathA vigato prakAzita karavAnuM hAlanA tabakke jarUrI nathI lAgatuM. kema ke e bAbate koI vacalo rasto zodhavAnA yogya prayatno rahyA hovAnA saMketo prApta thaI rahyA che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasvatInI vilakSaNa dhAtupratimA-amadAvAda (saM. 1790)