________________
૨૨૩
યોગદષ્ટિનાં અજવાળાં–ભાગ-૨
નથી. સાધુ શરીર દ્વારા ભોગ ભોગવતાં નથી. સાધુને યોગની સાધના છે. માટે ભોગ સંસાર નીકળી ગયો છે. શરીર અને પરિગ્રહ સંસાર છે. તમારે (ગૃહસ્થને) ભોગ સંસાર પણ છે. આ ભોગ સંસાર, પરિગ્રહ સંસાર અને શરીર સંસાર, આ ત્રણે સંસારથી તમે સંસાર છો. ભોગી મટીને યોગી બનો તો એક સંસાર નીકળી જાય.
જેનો એક સંસાર (ભોગનો) જાય તો દુર્ગતિ જાય છે. દુર્ગતિનું દુ:ખ રહેતું નથી. પણ જન્મ-મરણનું દુઃખ ઊભું રહે છે.
જેના બે સંસાર જાય એના દુ:ખમાત્ર જાય. દુ:ખ માત્રને ટાળવા માટે ભોગ અને પરિગ્રહ રૂપ બેયને કાઢવા પડે. તો જ દુ:ખમાત્ર જાય છે. જેના ત્રણ સંસાર જાય એને સિદ્ધાવસ્થા આવે છે.
બે સંસારને કાઢવા માટે જ પ્રયત્ન કરવાનો છે. ત્રીજો સંસાર બાધક નથી. બે સંસાર જાય તેની કાળક્રમે ત્રીજો સંસાર નીકળી જ જવાનો છે.
તેરમાં ગુણઠાણે પૂર્ણ આનંદ વેદન છે. પણ તેરમે અશુદ્ધિ તો ઊભી છે. કર્મલિક એક પણ ન હોય તો શુદ્ધિ કહેવાય. એટલે આનંદ વેદન છે, પણ ચાર કર્મની અશુદ્ધિ ઊભી છે. જ્યારે સિદ્ધાવસ્થામાં આનંદ વેદન તો છે જ અને શુદ્ધિ પણ ઊભી થઈ ગઈ છે. આત્મપ્રદેશોની કંપનતા પણ અશુદ્ધિ છે. ઉપયોગમાં કષાય હોવા તે જેમ અશુદ્ધિ છે, તેમ પ્રદેશોની કંપનતા પણ અશુદ્ધિ છે. તમારે એને પણ દુ:ખી કહેવા હોય તો કહી શકો છો. પણ તે દેખાવનું દુઃખ કહેવાય, દશ્યમાં દુઃખ છે, વ્યવહારથી દુઃખ છે, એમ કહો. આ વાત સમજાય છે, કે હવામાં ઊડી જાય છે ? સાંભળીને સ્થિર કર્યું હશે તે પોતાનું થશે.
જિજ્ઞાસા બીજી દષ્ટિમાં જિજ્ઞાસા નામનો ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. જિજ્ઞાસા ગુણના કારણે તત્ત્વ ક્યાંથી મળે તેવી ઉત્કૃષ્ટ કોટિની જિજ્ઞાસા હોય છે. આવી જિજ્ઞાસા હોય ત્યાં કોઈ પણ જાતની પકડ ન હોય. સાચો જિજ્ઞાસુ એકલા તત્ત્વને જ પકડે છે. હંસ જેવી તેની દૃષ્ટિ હોય છે. હંસને ક્ષ—નીર ભેગા કરી આપો તો તે સાર તત્ત્વને – ક્ષીરને જ પ્રાપ્ત કરે છે. અસારપાણીને જુદું કરે છે, ફેંકી દે છે. તેમ તત્વજિજ્ઞાસુ જ્યાં જાય ત્યાંથી અતત્વને બાજુ પર છોડી તત્વને જ ગ્રહણ કરે છે. આવી દષ્ટિ વિકસે તો જ આત્માને લાભ થાય છે.
તત્ત્વની જિજ્ઞાસા વિનાનો ધર્મ નકામો છે. તત્ત્વની જિજ્ઞાસાથી સમ્યક્ત પામીને ઠેઠ વિરતિ સુધી પહોંચી શકાય છે. શાબાશી લેવાનો આ માનવ ભવ છે. તેમાં આપણે નાલેશી લઈએ છીએ.
પ.પૂ. હરિભદ્રસૂરી મ.સા. તત્ત્વની જિજ્ઞાસા ઓળખાવી રહ્યા છે. મોહનીયકર્મનો રસ તૂટે એટલે શુદ્ધિ વધે છે. શુદ્ધિ વધતા શ્રવણનો રસ વધ્યો. એટલે તત્ત્વની જિજ્ઞાસા વધી. જેને આત્મકલ્યાણ કરવું છે, તેને તત્ત્વ સમજ્યા વગર ચાલે નહીં. જેમ જેમ તત્ત્વ જાણતા જાઓ તેમ તેમ જિજ્ઞાસા વધતી જાય છે. જિજ્ઞાસાના બળે જ્ઞાન વધે છે. જ્ઞાનના બળે જિજ્ઞાસા વધે છે. બન્ને અન્યોન્ય વૃદ્ધિ પામે છે. એનો અંત આવતો નથી. જિજ્ઞાસાથી જ્ઞાનની વૃદ્ધિ થઈ, વૃદ્ધિ પામેલું જ્ઞાન નવા નવા જ્ઞાનને ઊભું કરે છે. ક્ષયોપશમભાવ વધતો જાય છે, ક્ષયોપશમભાવ વધતાં ક્ષાવિકભાવને પામે છે.
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
