________________
કરણ-ઉપકરણ-અંતઃકરણ
૨૯૬
બાજુ પર રહ્યો તો શાસ્ત્રોને શસ્ત્ર બનાવ્યું. જ્યાં અપવાદ ન હતો ત્યાં અપવાદ ગોઠવી દીધો. અપવાદ વિના એકલા ઉત્સર્સની વાતો કરીએ તો ન ચાલે. તે બરાબર નથી. દિગંબરો દિગંબર અવસ્થા સિવાય કોઈનો મોક્ષ માનતા નથી. છેદગ્રન્થો, પ્રાયશ્ચિતના ચળ્યો ભવેતાંબરની મોનોપોલી છે. શ્વેતાંબર સંપ્રદાય ૧૫ ભેદે મોક્ષ માને છે.
કરણ -ઉપકરણ-અંતઃકરણ કરણ એટલે અત્યંતર સાધન. ઈન્દ્રિયનિગ્રહ પૂર્વક કાયયોગ, વચનયોગ, મનોયોગ.
ઉપકરણ એટલે બાહ્ય સાઘન-ચરવળ, મુહપત્તિ, પુસ્તક, મંદિર, મૂર્તિ, ગુરુ
અંતઃકરણ એટલે મતિજ્ઞાનનો ઉપયોગ. આ રીતે સાધનામાં ત્રણ વસ્તુઓ આવે છે. કરણ દ્વારા આત્મામાં જોડાવાનું છે અને અંતઃકરણ સુધારવાનું છે.
જિન પડિમા જિન મંદિરા કંચનના કરે જેહ, બ્રહ્મવ્રતથી બહુ ફળ લહે, નમો નમો શિયળ સુદેહ.
જિન પ્રતિમા જિન મંદિરો, કંચનના બનાવે તેના કરતાં બ્રહ્મચર્ય પાળનારને અધિક ફળ મળે છે. ઉપકરણની કિંમત એક ટકો છે. કરણની કિંમત ૯ ટકા છે અને અંતઃકરણની કિસ્મત ૯૦ ટકા છે. આથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે ઉપકરણ કરતાં કરણ ચઢે અને કરણ કરતાં અંતઃકરણ ચઢે.
ઉપકરણ ઉપર લઈ જાય છે. અધિકરણ નીચે લઈ જાય છે, ઉપકરણની વિધેયાત્મક કિંમત એક ટકો હોવા છતાં નિષેધાત્મક તેની કિંમત સો ટકા છે. આત્માને વિરૂદ્ધ સંસ્કાર, વિરૂદ્ધ પ્રવૃત્તિ અને વિરૂદ્ધ વાતાવરણથી દૂર રાખનાર ઉપકરણ છે. તેનાથી કરણમાં આગળ વધવાનું છે. બ્રહ્મચર્યની સાધના એ કરણની સાધના છે. જેનો દેહ શીયલવંતો બન્યો છે તે અહીં આવે છે. અંતઃકરણની સાધના એનાથી ચઢિયાતી છે.
"કોડી તપ કરી જે ફળ લહીએ તે જીન ધ્યાને લહીશું."
જીનધ્યાનમાં આગળ વધી જે દેહભાન ભૂલી જાય છે તે દેહને છોડીને પરમાત્મદશાને પ્રાપ્ત કરે છે, કલ્યાણમંદિરની પંદરમી ગાથામાં કહ્યું છે કે,
'ध्यानाज्जिनेश ! भवतो भविनः क्षणेन, देहं विहाय परमात्मदशा व जन्ति; तीवानलादु पलभावमपास्य लोके,
चामीकरत्वमचिरादिव धातुभेदाः ।। १५ ।। આ પણ ધ્યાનની વિશેષતા બતાવે છે. અર્થ: હે જિનેશ ! તમારા ધ્યાન થકી ભવ્ય પ્રાણીઓ ક્ષણ માત્રમાં દેહનો
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
