________________
નવકારના પાંચે પદોમાં નમો શા માટે?
૨૭૨
પરોપકાર કરે. એ પણ એક યોગ છે. પરોપકારનો અવસર આવે ત્યારે તે યોગ પકડવો તે શ્રેષ્ઠ છે. કયા વખતે કઈ ચીજ પકડવી અને છોડવી તે વિવેક સાધકે કરવાનો છે. પરમાત્માના શાસનની સાધના એ વિવેકની સાધના છે. જૈન શાસન વિવેકના શિખર ઉપર ઊભું છે. જો જીવ પાસે આ પરોપકાર, ગુરુજનપૂજા નથી તો તેના પ્રતિપક્ષી દોષો જીવનમાં પડેલા જ છે. તેને કદી ધ્યાન ન લાગે, જેને લોભ ઘણો હોય, સંતોષ હોય જ નહીં, તે ધ્યાન કરવા બેસે તો ધ્યાન ક્યાંથી લાગે ? જે વ્યુત્થાન દશામાં પણ પોતાના જીવનમાં ઘણા બધા પાપવ્યાપારોને છોડીને આખું જીવન સુંદર પ્રવૃત્તિમાં જોડી શકે છે. તેને ધ્યાનદશા ઉપકારક બની શકે છે. બહાર આવ્યા પછી બિનજરૂરી વસ્તુ, બીનજરૂરી વ્યક્તિનો પરિચય ઓછો થાય તેને ધ્યાન લાગી શકે છે. તેને જ અંદરમાં જવું સહેલું છે. ધ્યાન અને વ્યુત્થાનદશા પરસ્પર સંકળાયેલા છે, જેમાં વ્યક્તિ અને વસ્તુઓના પરિચયમાં આવવાનું બને છે તે વ્યુત્થાનદશા છે. તેમાં જીવ કેવી રીતે જીવે છે તેનાથી ખબર પડે કે જીવ અંદરમાં કેટલું પામ્યો છે ?
ધ્યાનની પૂર્વ ભૂમિકામાં વ્યવહારધર્મની શુદ્ધતા ઘણી જોઈએ. જેના જીવનમાં પાયાના ગુણો નહીં તેને સીધું ધ્યાન લાગે નહીં. જીવનમાં સંતોષી બનવાનું છે. સંયમી બનવાનું છે, પરોપકારી બનવાનું છે. સંસ્કારી બનવાનું છે. શાંત-પ્રશાંત-ઉપશાંત બનવાનું છે. ધ્યાન સિવાય - વ્યુત્થાન દશામાં શુભાચારો પકડવાના છે. આ રીતે આગળ વધવાનું છે.
જિન શાસનના અસંખ્ય યોગોમાંથી એક પણ યોગ ખોટો નથી. કક્ષાભેદે બધા યોગ ઉપકારક છે. ઊંચે યોગ પર ચઢેલો નીચલી કક્ષાના – યોગવાળાની ટીકા-ટીપ્પણ કરે, નિંદા કરે એ ઉચિત નથી. એ માર્ગ નથી. અહીં નિંદા કરવી એના કરતાં નિદ્રા સારી છે એમ કહી શકાય. બેમાં કોણ સારું? એક નિંદા કરનાર છે. બીજી બાજુ નિદ્રા છે. નિદ્રા ઘાતી પ્રકૃતિ છે. આત્માના ગુણોનો ઘાત કરનાર છે. દર્શનાવરણીય કર્મની પ્રકૃતિ છે. નિંદા કરવામાં પણ ઘાતી એવા મોહનીય કર્મનું પીઠબળ છે.
જિન શાસનમાં ક્યો યોગ નકામો છે ? ને જિન શાસનમાં કયો યોગ સારો છે ?
પોતે જે યોગ આદરે છે તેનાથી બીજા કોઈ પણ યોગની ને તે વ્યક્તિની ટીકા-ટીપ્પણ - નિંદા કરવાનું જે આજે થઈ રહ્યું છે તો જાણવું કે તે આત્મા હજી આત્મભાવમાં ઠર્યો નથી. આવા આડા-અવળા વિકલ્પમાં જે જાય છે તેને એક પણ યોગ આવતો નથી કારણ કે જે આત્મભાવમાં ઠરે તેને નિર્વિકલ્પદશા આવે છે. અને નિર્વિકલ્પદશામાં રહેલાને નિંદા-ટીકાના વિચાર જ ક્યાંથી આવે ? નિંદા કરનારા અનુભવી બની શકતો નથી. જે માણસ જે યોગમાં આગળ વધતો હોય તેને તે યોગ પકડવા દો. તેમાં આગળ વધવા દો. તમને જે યોગ ફાવે તે તમે પકડો. પોતાના યોગની સાધના અને બીજાના યોગની અનુમોદના એ મોક્ષમાર્ગ છે.
નવકારના પાંચ પદોમાં નમો શા માટે ? પુણ્યકર્મ કરતા પુણ્યની અનુમોદના ચઢી જાય છે. પુણ્યકર્મ પાંચ મીનીટ, દશ મીનીટ થાય. અમુક વખતે જ થાય, તેથી વધારે ન થાય - પણ અનુમોદના તો જેટલી કરવી હોય, જ્યાં સુધી કરવી હોય ત્યાં સુધી થાય છે. નવકારમાં પાંચ વખત નમો પદ કેમ મૂકયું?
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
