________________
૬.
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૬૬–૬૭
કંઈક ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરનાર બને છે. આ સાત્ત્વિકચિત્તને નગરની ઉપમા આપેલ છે અને તે સાત્ત્વિકચિત્તરૂપ નગરની પાસે વિવેક નામનો પર્વત છે, તે વિવેકપર્વતના મૂળ પાસે ગૃહસ્થધર્મનું સ્થાન છે; કેમ કે ગૃહસ્થધર્મ સેવનારા શ્રાવકોમાં કંઈક વેિક પ્રગટેલો છે તોપણ મુનિ જેવો મહાવિવેક પ્રગટેલો નથી, તેથી તે ગૃહસ્થો પોતાની ભૂમિકા અનુસાર તત્ત્વાતત્ત્વનો વિવેક કરે છે. તેથી સાધુની જેમ આત્માને દેહથી પૃથક્ જાણીને સર્વ ઉદ્યમથી આત્માના ગુણો પ્રગટ કરવા યત્ન કરતા નથી, પરંતુ દેહથી પૃથક્ આત્મા છે તેમ જાણવા છતાં કંઈક દેહનાં સુખોની પણ લાલસાવાળા છે તેથી ધર્મ, અર્થ અને કામ પરસ્પર અવિરુદ્ધ સેવીને દેશવિરતિનું પાલન કરે છે, તેથી પૂર્ણ વિવેકવાળા સાધુધર્મના સેવનરૂપ વિવેકપર્વતના મૂળમાં રહેલ દેશિવરતિ ધર્મ છે. તે વિવેકપર્વતના મૂળમાં રહેલ ગૃહસ્થધર્મના સ્થાને વારંવાર મોહનું સૈન્ય આવે છે અને વૈરાગ્યવાટીને છિન્નભિન્ન કરે છે.
આશય એ છે કે શ્રાવકો કંઈક વિવેકવાળા હોય છે, મનુષ્યજન્મને પામીને કેવલ ધર્મ સેવવા જેવો છે તેવી બુદ્ધિ ધરાવે છે, આમ છતાં સંસારનો મોહ ગયો નથી તેથી કંઈક ધર્મ સેવે છે તો કંઈક સંસારની પ્રવૃત્તિ પણ કરે છે તેવા વિવેકી શ્રાવકો ભગવાનની ભક્તિ કરીને વીતરાગભાવને અનુકૂળ શક્તિનો સંચય કરે છે, સુપાત્રદાન કરીને સંયમની શક્તિનો સંચય કરે છે કે અન્ય પણ ઉચિત ધર્માનુષ્ઠાનો સેવીને સંયમની શક્તિનો સંચય કરે છે ત્યારે તેમના ચિત્તમાં વૈરાગ્યવાટી કાંઈક વૃદ્ધિને પામે છે તેથી ધનાદિનું કે દેહાદિનું મમત્વ ઘટે છે. તોપણ જ્યારે સંસારની પ્રવૃત્તિ કરે છે ત્યારે વિષયો પ્રત્યે કંઈક સંશ્લેષ પણ થાય છે તેથી વિષયને સેવવાના પરિણામરૂપ મોહનું ટોળું તે વૈરાગ્યવાટીને વૃદ્ધિ પામવા દેતું નથી, તેથી કંઈક પ્રયત્નથી વૈરાગ્યવાટી વૃદ્ધિ પામે છે તો મોહના પરિણામથી કંઈક છિન્નભિન્ન પણ થાય છે. ૬૬ા
શ્લોક
बीजाङ्कुरस्कन्धदलाद्यवस्थामुच्छिद्य पापाः खलु तस्करास्ताम् ।
