________________
૨૭૬
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૨૬૧ ભાવાર્થ -
સમાધિનું સામ્ય યોગમાર્ગની પ્રથમ ભૂમિકાથી માંડીને વીતરાગતા સુધી તરતમતાની દૃષ્ટિએ અનેક ભૂમિકાવાળું છે, તેથી જેઓને જે પ્રકારનું સમાધિનું સામ્ય પ્રાપ્ત થાય છે તેને અનુરૂપ યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચકના લાભને પ્રાપ્ત કરનારા થાય છે અને જે પ્રકારે યોગાવંચકાદિની પ્રાપ્તિ છે તેને અનુરૂપ અદ્ભુત યોગદૃષ્ટિઓ તેઓમાં સ્કુરણ થાય છે અને તે યોગદૃષ્ટિને અનુરૂપ તેઓ ચૈતન્યના આનંદની સમૃદ્ધિવાળા થાય છે. તેથી ફલિત થાય છે કે સમાધિના સામ્યના પ્રકર્ષ-અપકર્ષને અનુરૂપ યોગની દૃષ્ટિઓ પ્રગટે છે અને યોગદૃષ્ટિને અનુરૂપ આત્માના આનંદની સમૃદ્ધિ પ્રગટે છે. માટે પુદ્ગલજન્ય સુખને છોડીને આત્માના આનંદની સમૃદ્ધિનો ઉપાય ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતો સમાધિસામ્યનો પરિણામ છે.
અહીં કહ્યું કે સમાધિસામ્યના ક્રમથી યોગઅવંચક, ક્રિયાઅવંચક અને ફલાવચંક પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે જે જીવોમાં કષાયોના ઉપશમથી તત્ત્વને અભિમુખ કાંઈક પરિણામ થયો છે તેવા સમાધિવાળા જીવોને ગુણવાન પુરુષનો યોગ ગુણપ્રાપ્તિ પ્રત્યે અવંચક કારણ બને છે અર્થાત્ નિષ્ફળ ન જાય તે પ્રકારે કારણ બને છે; કેમ કે તે જીવમાં થયેલા કષાયના ઉપશમને કારણે ગુણવાન પુરુષમાં વર્તતા ઉત્તમ ગુણોને કારણે, જે ઉત્તમ આચારો વર્તે છે તેને જોઈને તે જીવોમાં વર્તતા ઉત્તમ ગુણો પ્રત્યે તેઓને બહુમાન થાય છે તેથી ઉત્તમપુરુષનો યોગ અવંચક બને છે જેમ મેઘકુમારના જીવને વિરપ્રભુ મળ્યા ત્યારે વિરપ્રભુ પ્રત્યેનો જે બહુમાનભાવ થયો તેથી વિરપ્રભુનો યોગ મેઘકુમારના જીવ માટે અવંચક બન્યો.
વળી, ઉત્તમ પુરુષનો યોગ થયા પછી ઉત્તમપુરુષોને વંદન કરવા આદિની ક્રિયા ગુણો પ્રત્યેના બહુમાનપૂર્વક થાય તેવી સમાધિની પ્રાપ્તિ થઈ છે તેવા જીવો ઉત્તમપુરુષોને જોઈને તેમના ગુણોના સ્મરણપૂર્વક તેઓને વંદનાદિની ક્રિયા કરે છે જેનાથી પોતાનામાં અવશ્ય ગુણવૃદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે તેવા જીવોને ક્રિયા અવંચકનો લાભ થયો છે. આથી જ ક્રિયાવંચક સમાધિવાળા જીવો અન્ય કોઈ સંજ્ઞાને વશ થયા વગર ગુણવાનના ગુણોના સ્મરણપૂર્વક ગુણવાનને વંદનાદિ ક્રિયા કરે છે.
