________________
૨૬૬
વૈરાગ્યકલ્પલતા/શ્લોક-૨૫૪-૨૫૫ ભાવાર્થ :
ભરત મહારાજા પખંડના સામ્રાજ્યને ભોગવનારા હતા અને તે છ ખંડના સામ્રાજ્યનો ત્યાગ કરીને સંયમ ગ્રહણ કરેલું ન હતું છતાં તે છ ખંડના સામ્રાજ્યને ભોગવતાં ભોગવતાં જ કેવલજ્ઞાનની લક્ષ્મી તેમને પ્રાપ્ત થઈ તે સમાધિનું જ કાર્ય છે. કેવા પ્રકારની સમાધિનું કાર્ય છે, તે બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે અનુપાધિ સમાધિસામ્યનું તે કાર્ય છે.
આશય એ છે કે સામાન્યથી મહાત્માઓ સંયમની આચરણારૂપ ઉપાધિના બળથી સમાધિના પરિણામને પ્રાપ્ત કરે છે અને ઉત્તર-ઉત્તરના આચારો દ્વારા વિશેષ-વિશેષ સામ્યભાવને પ્રાપ્ત કરે છે. તે સ્થાનમાં બાહ્ય આચારોથી મોહનાશને અનુકૂળ અંતરંગ ચક્ર ગતિમાન થાય છે અને તેનાથી સમાધિની પ્રાપ્તિ થાય છે અને ઉત્તર-ઉત્તરના આચારો દ્વારા અંતરંગ ચક્રના પ્રવર્તનના બળથી સમાધિની વૃદ્ધિ થાય છે. પરંતુ ભરત મહારાજાનું પૂર્વભવનું સુઅભ્યસ્ત અંતરંગ ચક્ર હતું તેથી સહસા બાહ્યક્રિયાના ચક્ર વગર અંતરંગ મોહનાશને અનુકૂળ વીર્ય ઉલ્લસિત થયું તેથી બાહ્યક્રિયાની ઉપાધિ વગર સમાધિસામ્યને પામ્યા અને તેના ફળરૂપે કેવલજ્ઞાનની લક્ષ્મી પ્રાપ્ત કરી તેને વચનથી કઈ રીતે કહી શકાય? અર્થાત્ સમાધિના સામ્યનું માહાસ્ય વચનથી કહી શકાય તેવું નથી પરંતુ સેવનના જ સ્વાનુભવથી પ્રતીત થાય તેવું છે. રાજા શ્લોક :
अप्राप्तधर्माऽपि पुरादिमाहन्माता शिवं यद् भगवत्यवाप । समाधिसिद्धा समतैव हेतु
स्तत्रापि बाह्यस्तु न कोऽपि योगः ।।२५५।। શ્લોકાર્ચ -
પૂર્વમાં પ્રાપ્તધર્મવાળી પ્રથમ અરિહંતની ભગવતીમાતાએ જે મોક્ષને પ્રાપ્ત કર્યું તેમાં પણ સમાધિસિદ્ધ સમતા -હેતુ છે પરંતુ બાહ્ય કોઈપણ ચોગ હેતુ નથી. રપપll
