________________
શાંતિનાથચરિત્ર-ત્રિત્રપદ્રિકા સંપૂર્ણ સૈન્ય અને તે પછી તેની સામે અશનિઘોષનું પૂરું સૈન્ય–આ રીતની ત્યાં સંજના કરી છે, એથી ઊલટું, અહીં, બેઉ શસૈન્યોને ક્રમસર ન ગોઠવતાં, એકબીજા સાથે અલબત્ત, સામસામાંભેળવી દીધાં છે. એટલે કે બંને પક્ષના સૈનિકે, સુભટો ને પ્રાણીઓ વ્યક્તિગત રીતે જ સામસામાં આવી ગયાં છે ને એકબીજા સાથે લડી રહ્યાં છે. આમાં યુદ્ધભૂહની અવ્યવસ્થા નથી, કિન્તુ યુદ્ધની ભીષણતાનું જીવંત નિરૂપણ છે.
આમાં આપણી (જેનારની) ડાબી બાજુએથી લડી રહેલું સૈન્ય અનન્તવીર્યનું છે અને આપણી જમણી બાજુએથી લડી રહેલું સૈન્ય દમિતારિનું છે, એમ કાષ્ઠપટ્ટિકા ઉપર લખેલ લખાણને આધારે સમજાય છે.
યુદ્ધમાં ભાગ લેનારાઓને ચિત્રક્રમ આ પ્રમાણે છે: સૌ પહેલાં બે પદાતિ સૈનિકે (અનન્તવીર્ય તરફી ) હાથમાં ધનુષ્ય લઈને બાણ ફેકી રહ્યા છે. તે પછી લીલા રંગના ઘોડા ઉપર સવાર થયેલ સૈનિક, સામા પક્ષના તરંગના ઘોડા ઉપર સવાર થયેલા યોદ્ધા જોડે ભાલાવતી લડી રહ્યો છે. (બને ઘોડેસવારો સામસામો ભાલાનો પ્રહાર કરી રહ્યા છે.) અને ઘડાઓ વચ્ચે પણ કદ્ધ જામ્યું છે એ, સામસામું માથું ભીડાવીને ઊભેલા ઘોડાઓને જોતાં સમજાય છે, અને ઘોડાઓની આંખો ધથી તંગ થઈ હોવાનું પણ જોઈ શકાય છે.
એ પછી વળી બને પક્ષે બે બે સિપાઈઓ, હાથમાં હાલ તલવાર લઈને, સામસામો પ્રહાર કરતાં દેખાય છે. એમાં દમિતારિના પક્ષના બે પૈકી ઉપરની હરોળમાં ઊભેલા એક સૈનિકના ડાબા ગાલ પર લાલ ડાઘા દેખાય છે, તે શત્રુની તલવારના પ્રહારથી પડેલા જખમમાંથી નીંગળતું લોહી હોવાનું સમજાય છે.
એ પછી બે હાથીઓને સામસામા, એકબીજાની સૂંઢમાં સુંઢ ભેરવીને-સૂઢ ઉલાળીને ભારે બળપૂર્વક લડતા અને પોતાની સુંદને છોડાવવાનો પ્રયાસ કરતા જોઈ શકાય છે. બન્ને હાથીઓ અગાઉની જેમ જ રેનકદાર અને કવચ જેવી ઝૂલથી ઢંકાયેલા છે. અને તેમની પીઠ ઉપર ગોઠવાયેલા હોદામાં એકએક સુભટ (સેનાપતિ હોઈ શકે !) બેઠો છે. અને સામસામા બાણ ફેકી રહ્યા છે,
એક (ડાબી તરફના ) હાથીના હોદ્દા-ઉપર ફરકી રહેલી વજા યુદ્ધની ભીષણતાને પણ ઘડીભર રમ્યતાને ઢોળ ચઢાવી જતી હોય એવો આભાસ જન્માવે છે. ચિત્રકારનો સૌન્દર્યબોધ આ નાનકડી દવાના માધ્યમ દ્વારા પણ સરસ રીતે વ્યક્ત થયો છે, એમ કહી શકાય,
બીજા હાથીના હોદ્દાની પૂંઠે પણ એક વજા ફરકી રહી છે. આ બીજી દવજાના દંડને ઘાટ બાણ જેવો લાગે છે. અને એ દંડ એટલો ઉન્નત છે કે એના ઉપરની વજા, કાષ્ઠપદ્રિકાના પૂર્વાર્ધ અને ઉત્તરાધને જુદા પાડતી સીમારેખાની સાથે ભળી ગઈ છે, સીમારેખા અને દવા બન્નેનો રંગ પીળે જ હોવા છતાં, વજાના અગ્રભાગમાં આછા લાલ રંગની ઝાંય છાંટીને અને તેની કિનારી પર એકદમ આછા શ્યામ રંગનો લસરકે મારીને, વિજાનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ ચિત્રકારે બરાબર દર્શાવ્યું છે. બન્ને હાથીઓની આ બન્ને પક્ષે બળે-કુલ ચાર સૈનિકે સામસામા તલવાર વતી લડી રહ્યા છે. હાથીની પછવાડે બે
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
