________________
શાન્તિનાથત્ર-ચિત્રપટ્ટિકા
ચિત્રની આખી રચનામાં મધ્યભાગ ઉપર સૌથી વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે, જ્યાં એક કરતા વધારે આકૃતિએ ગાઠવવામાં આવી છે. જાડી રેખાઓથી આકૃતિઓની માહ્યરેખા તૈયાર કરવામાં આવી છે. શરીરનો રંગ સામાન્યરીતે ગુલાબી ઝાંયવાળા પીળેા રંગ છે; આ ગુલાબી રંગ, આરપીમેન્ટ પીળા રંગ ઉપર મજીઠીયા (રાતા ) રંગના આછા પાતળા થર કરવાથી અને છે.
'
આ ચિત્રમાં માનવ આકૃતિ ઢારતી વખતે અને તેમાં રંગ પૂરતી વખતે બારીક રેખાએ અને સ્પષ્ટ વળાંકા દર્શાવવામાં આવ્યા છે. પક્ષીની ચાંચ જેવી અણીયાળી નાસિકાવાળી અને ઉપસેલી (ડાળા બહાર દેખાતા હોય તેવી ) આંખાવાળી ધાણા ભાગની બાજુ પરથી દૈખાતી મુખાકૃતિ અને શક્તિશાળી ધડ–એ આ ચિત્રની માનવ આકૃતિઓના ખાસ લક્ષણા છે. શરીરનું સૌંદર્ય વધારવા માટે અલકારોના બહુ છે. ઉપયોગ કરવામાં આવ્યેા છે તેમાંની માનવ આકૃતિઓએ જે પહેરવેશ પહેર્યાં છે તેની ડીઝાઈન બહુ ઝીણવટપૂર્વક કરેલી છે. આ પ્રસ્તુત ચિત્ર-પટ્ટિકામાં આપણને રચનાનુ સરળ સૌંદર્ય, મૃદુ અને સૌમ્ય રંગ તથા કરચલી જેવી રેખાઓનું નિરૂપણ જોવા મળે છે, જો કે ચિત્રા એકસરખાં ( સમાન ) અને એકબીજા સાથે બંધબેસતા ન થાય તેવાં છે, છતાં તેઓ ખૂબ પહેલાનાં સમયનાં સાંસ્કૃતિક વારસાનાં પ્રાચીન સૌંની છાપ ઉપસાવે છે. વળી તે ચિત્રો ઝીણવટપૂર્વક કરેલી મહેનત અને સુશાભન તરફના તેના ઝોક દર્શાવે છે. આ ચિત્ર-પટ્ટિકાનું નોંધનીય લક્ષણ એ છે કે ચિત્રના વિષયવસ્તુ ઉપર આધારિત વિવિધ વિગતા અને વસ્તુઓથી તેનાં ચિતરેલા વિભાગેા ખૂમ ભરચક ( ગીચ ) બની ગયા છે. અહીં આકૃતિઓની રેખાકૃતિઆમાં જે સામીપ્ય છે તે ખૂબ આગળ તરી આવે તેવું છે. તેની સમગ્ર પશ્ચાદ્ભના રંગ, જે માટે ભાગે લાલ છે, તે ચિત્રના રગને સૌમ્ય બનાવવાના ( અર્થાત્ ર્ગની ભડકતા ઓછી કરવાના ) માધ્યમ તરીકે કામ કરે છે. આ ચિત્ર-પટ્ટિકામાં અમુક મહત્ત્વની આકૃતિઓની પશ્ચાદ્ભ માટે વાદળી રંગ પણ પ્રયાજાયા છે. પરંતુ એવું લાગે છે કે કલાકાર ઘણું કરીને આ વાદળી રંગના પ્રયાગથી સંતુષ્ટ નથી. તો પણ આ ચિત્રમાં સમગ્ર રીતે પ્રયેાજાયેલા રંગની અસર પ્રાચીન ચિત્ર-પટ્ટિકાની પરપરા સાથે સાદૃશ્યતા ધરાવતી હોવા છતાં પ્રસ્તુત ચિત્રિત કાòપટ્ટિકાની મૌલિકતા નાંધનીય છે.
તકનીકી અભ્યાસની અગત્યઃ—
કલા-કારીગીરીની પાતાની પ્રક્રિયાઓને વધારે સારી રીતે સમજવા માટેના સાધન તરીકે કલાઇતિહાસવિદ્દને માટે લધુચિત્રોના તકનીકી અભ્યાસ ખૂબ અગત્ય ધરાવે છે. કારણ કે કલાકારની વસ્તુસામગ્રીના જ્ઞાન વિના કલાના ઇતિહાસના અભ્યાસ અધૂરો રહે છે. તદુપરાંત ર્ગા અને ર્'ગના સ્તર (થર) ઉપરના તકનીકી અભ્યાસ, આવા ચિત્રોના સમય નક્કી કરવામાં મહત્ત્વની ચાવીરૂપ બને છે, તે ( તકનીકી અભ્યાસ) અમુક કલાકારના અથવા અમુક સમયના જાણીતા ચિત્રોની કૃતિઓ સાથેની સરખામણીને આધારે અમુક ચિત્રોના નક્કી કરેલા સમયને સમર્થન આપે છે અથવા તેા નકારી કાઢે છે.
નવી નવી રીતેા અખત્યાર કરનાર કલાકારને માટે તા પાતાના રંગા પ્રત્યેાજવાની રીતમાં જ ચિત્રના ખરેખરો પાયા નખાતા હોય છે. ક્લાકારની વસ્તુસામગ્રીના તકનીકી અભ્યાસ દ્વારા, આપણે કલાકારને તેની ચિત્રશાળામાં તેનાં રંગા બનાવતા જોતાં હોઈએ તેવી કલ્પના કરી શકીએ છીએ. જો
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelllbrary.org
