Samaysara Part 02

Author(s): Bhagwandas Mansukhbhai Mehta
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 8

અશુભોપયોગ
જે જ્ઞાનપૂર્વક વ્રત-તપ છે તે કાંઈ બાલ શુદ્ધ ઉપયોગ નિરુપરાગ : અશુદ્ધ સોપરાગ
વ્રત-તપ નથી, પણ “પંડિત' વ્રત-તપ છે.
મનોનિગ્રહ અને ઈદ્રિય વિજય કરવા માટે અશુદ્ધોપયોગ - વિશુદ્ધિ પરિણામરૂપ શુભોપયોગ : સંક્લેશ પરિણામરૂપ
ઈચ્છા નિરોધરૂપ તપ અશુભોપયોગ
શુદ્ધોપયોગ બહિરંગ-અંતરંગ તપથી પરદ્રવ્ય સંયોગનું કારણ ઉપયોગ વિશેષ
ઍહિત” - સંવર્તિત થાય છે એમ સ્પષ્ટ શુદ્ધ ઉપયોગ પરદ્રવ્યનું અકારણ : શુદ્ધ
કહ્યું છે. ઉપયોગ જ અવતિષ્ઠ છે, ઈ. નિશ્ચયાભાસી નિશ્ચય વિમૂઢ-વ્યવહાર ૩૩. સમયસાર કળશ-૧૦૩ ૩૩-૩૫ વિમૂઢોની મોહબ્રાંતિ સર્વ કર્મ બંધ હેતુ : જ્ઞાન મોક્ષહેતુ
નિશ્ચયાભાસીઓની કરુણ સ્થિતિ દેહાદિ પરદ્રવ્યમાં અપૂર્વ માધ્યચ્ય ભાવના ૪૯. સમયસાર ગાથા-૧૫૩ ૪૯-૫૪ ૩૬. સમયસાર કળશ-૧૦૪ ૩-૩૮ “વ્રત-નિયમો શીલા ધરતા અને તપ કરતા
શાનમાં પ્રતિચરિત જ્ઞાન એ જ નિષ્કર્મ એવા પરમાર્થબાહ્ય જેઓ છે, તેઓ નિર્વાણ મુનિનું
શરણ
નથી પામતા” સમયસાર કળશ-૧૦૪ (ચાલુ).
જ્ઞાન જ મોહેતુ : અજ્ઞાન જ બંધહેતુ 'स्वयं विन्दन्त्येते परममृतं तत्र निरताः ।'
કેવલ જ્ઞાન સ્વભાવમાં વર્તવારૂપ કેવલ પ્રતિક્રમણ કર્યું છૂટકો : ધ્યાનસુખ અનુભવ જ્ઞાન ભવનથી જ મોક્ષ ધ્યાનસુખ આત્માધીન
“સ્વભાવ” ધર્મમાં વર્તવાનો અભ્યાસ : ૩૯. સમયસાર ગાથા-૧૫૧ ૩૯-૪૩ સમ્યક્વમૂલ દેશ વિરતિ સર્વ વિરતિ ધર્મ જ્ઞાન દિ મોક્ષદેતુ:” જ્ઞાન જ મોક્ષહેતુ
દ્રવ્યથી ભાવથી મહાવ્રત સ્વરૂપ : શુદ્ધ જ્ઞાન કર્માદિ જાત્યંતરથી વિવિક્ત ચિત્
આત્માની સિદ્ધિમાં નિશ્ચય વ્રત જાતિ માત્ર પરમાર્થ આત્મા ઈ. : સમય
આ પ્રકારે પાંચે વ્રતોના દ્રવ્ય-ભાવ આદિ શબ્દ ભેદે પણ ભેદ નહીં. પ્રકારોનો પરસ્પર કાર્યકારણ સંબંધ છે એમ અન્વયાર્થથી સમયાદિનો નામભેદ છતાં કરતાં શુદ્ધ અંતરાત્માની સિદ્ધિ થાય છે વસ્તુ અભેદ
આ જે શુદ્ધ અંતરાત્માની સિદ્ધિ તેમાં ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાન-ક્રિયાથી “મોક્ષ'નો પરમાર્થ
કોટિનું વ્રતપાલન સમાઈ જાય છે. પરમાર્થ-જ્ઞાન-સ્વભાવ સ્થિત જ્ઞાની મુનિનો વ્યવહારભાસીઓની મોહબ્રાંતિનો નિરાસ મોક્ષ
तपसा निर्जरा च । इच्छानिरोधस्तपः । ૪૪. સમયસાર ગાથા-૧૫૨ ૪૪-૪૮
નિશ્ચય વ્રત-તપ રૂપ : શુદ્ધોપયોગ થકી જ જ્ઞાન જ મોક્ષહેતુ : અજ્ઞાન કૃત બાલ મોક્ષઃ આત્મહિતાર્થી મુમુક્ષુએ શું કરવું વ્રત-તપ ---- ---- બંધહેતુ
જોઈએ ? અને કયા ક્રમે પ્રવર્તવું જોઈએ ? પરમાર્થમાં “અસ્થિત'ના વ્રત-તપ બંધહેતુ :
અવ્રતોથી અપુણ્ય થાય છે ને વ્રતોથી પુણ્ય પરમાર્થમાં “સ્થિતના” નહિ
થાય છે : “પરમાર્થ બાહ્ય” જે અજ્ઞાન કૃત વ્રત-તપ તેને “બાલ' વ્રત-તપ કહેલ છે.
તે બન્નેનો પુણ્ય-પાપનો વ્યય-ક્ષય તે મોક્ષ.
૫૫. સમયસાર કળશ-૧૦૫ ૫૫-૫૬ પણ પરમાર્થ અંતર' - પરમાર્થ અંગભૂત | જ્ઞાનાત ધ્રુવમવનમામાતિ મવન' | ઈ.