Book Title: Nyaya Siddhanta Muktavali Part 1
Author(s): Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 200
________________ obochwashwood wodoxosoustacotestoas ochwashawowowowows.com sacos costosos boscostososastoto couscouscousticos cercanascostosowas कुर्वत् फलोन्मुखं रूपं यस्य, तस्य भावः कुर्वदूपत्वम् । (अङ्करजनकतावच्छेदकतया सिद्धो जातिविशेषः ।) આમ ક્ષણિક વિજ્ઞાનમાં જેમ કુર્વકૂપવૅન સંસ્કારોત્પાદકતા કહી હતી તેમ ક્ષણિક શરીરમાં પણ કુર્વકૂપવૅન સંસ્કારોત્પાદકતા કહીશું. એટલે હવે અનંત સંસ્કારાદિ કલ્પનાગૌરવ નહિ આવે. નૈયાયિક : ક્ષેત્રસ્થ બીજમાંથી અંકુરજનન કાર્ય થયું, કેમકે તેના સહકારિકારણો | ધરણી, સલિલ સંયોગાદિ ત્યાં ઉપસ્થિત હતા. આ કારણો કુસુલ0 બીજને ઉપસ્થિત ન હતા માટે તેમાંથી અંકુરજનન કાર્ય ન થયું. આમ કુર્વદ્રુપત્વની કલ્પના કર્યા વિના પણ અંકુરજનનાજનનની વ્યવસ્થા થઈ જાય છે માટે કુર્ઘદ્રુપત્ની તથા ક્ષણિક શરીરની કલ્પના નિરર્થક = અપ્રામાણિક છે. એટલે વાસના સંક્રમની અનુપપત્તિનો દોષ હજી ઊભો જ રહ્યો, માટે ક્ષણિક શરીરાત્મવાદ પણ અયુક્ત છે. ટીપ્પણ: ક્ષણિક વિજ્ઞાન માનવામાં જેમ અનંત વિજ્ઞાન અને અનંત વાસના માનવાનું ગૌરવ આવે છે તેમ (૧) કાર્ય-કારણભાવનો લોપ (૨) કૃતનાશ અકૃતાગમની આપત્તિ (૩) બંધ-મોક્ષની વ્યવસ્થાની અનુપત્તિ (૪) જગત્મસિદ્ધ | વ્યવહારોનો અમલાપ (૫) શાસ્ત્ર-નૈરર્થક્ય (૬) પરલોકગમનની અસંગતિ ઇત્યાદિ ઘણાં દોષો ઊભા થાય છે. ઉક્ત દોષોને હવે ક્રમશઃ વિચારીએ. (૧) કાર્ય-કારણભાવનો લોપ : દરેક કાર્ય પ્રત્યે ઉપાદાન અને નિમિત્ત એમ બે પ્રકારના કારણો હોય છે. ઉપાદાન-કારણ એટલે યદુપતા વાર્થ સિદ્ધ મતિ ત,પીવાનમ | ઉપાદાન-કારણ પૂર્વેક્ષણમાં હોય છે, કાર્ય ઉત્તરક્ષણે થાય છે. હવે ક્ષણિકવાદના હિસાબે પૂર્વેક્ષણમાં રહેલું ઉપાદાન તો નષ્ટ થયું તો ઉત્તરક્ષણમાં કાર્ય શી રીતે થઈ શકે ? આ તો એવું બન્યું કે માટી કોઈ ચોરી ગયું અને પછી કુંભારે ઘડો બનાવ્યો ! જો એમ કહો કે કારણ કાર્યને ઉત્પન્ન કરતું ગયું અને જાતે નષ્ટ થઈ ગયું | તો તે પણ બરોબર નથી, કેમકે કાર્યનું જે દલ તે ઉપાદાન કારણ છે. - યદુપત્રિીતે વર્તે તદુપવિતાનમ્ તો કારણ નષ્ટ થયા બાદ તેને કાર્ય શી રીતે ગ્રહણ કરે? અથવા કાર્યના ઉપાદાન-કારણ રૂપ દલ પણ ઉત્તરક્ષણે છે, તો પછી કારણ દ્વિલણસ્થાયી બન્યું એટલે ક્ષણિકત્વ-સિદ્ધાન્ત નાશ પામ્યો. નિમિત્તકરણની વ્યવસ્થા પણ ક્ષણિકવાદના મતે ઘટતી નથી. ઘટ પ્રત્યે દંડ V S ન્યાયસિદ્ધાન્તમુક્તાવલી ભાગ-૧૦ (૧

Loading...

Page Navigation
1 ... 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284