________________
નવપદ દશન
૧૨૭
નાશ કરી, સાત્વિકતા ઉત્પન્ન કરે છે. આ બધી વસ્તુઓ જડ છે, અને તે ચેતનાને ઉપઘાત-અનુગ્રહમાં સહાયક છે.
આથી સિદ્ધ થયું કે, જ્ઞાન ગુણ આત્માને જ ગુણ હોવા છતાં પૌગલિક પરાધીનતાથી આત્માની ઓળખાણ ભૂલીને પગલિક વિષયે અને કષાયેના જ પિષણમાં વૃદ્ધિ કરનાર થવાથી જ્ઞાન મટીને અજ્ઞાન કહેવાય છે. જેમ વિધી પુત્ર પણ શત્રુ મનાય છે.
આત્માનું સંપૂર્ણ સુખ મેક્ષમાં છે. તેને અનુકૂલ સમ્યદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે, તેનાથી જે જે જ્ઞાને, દશને કે આચરણે પ્રતિકુલ હેય તે રત્નત્રયીનાં વિધિ જ લેખાય છે.
ઉપરની વ્યાખ્યાથી સિદ્ધ થયું કે, સમ્યકત્ર થયા પછી અજ્ઞાને તે જ્ઞાન તરીકે વ્યવહારમાં લેવાય છે.
આ મતિ આદિ પાંચ જ્ઞાને પૈકી પહેલાં બે સંસારવૃતિ સર્વ જીવોમાં, સર્વકાળમાં, સર્વદશામાં સાથે જ હોય છે, તેમાં સમકિતવાનું છમાં હોય તે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, તરીકે લેખાય છે, અને સમકિત વગરના જીના મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન કહેવાય છે.
પહેલાં ત્રણે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થા ગુણકાણે થાય છે, અને બારમાં ગુણઠાણ સુધી ત્રણે જ્ઞાને રહે છે, ત્યારે ઋજુમતિ મન ૫ર્યવજ્ઞાન છઠે ગુણઠાણે અને વિપુલમતિ મન:પર્યવજ્ઞાન સાતમે ઉત્પન્ન થાય છે. આ બંને છઠાથી બારમા ગુણઠાણા સુધી રહે છે.
