Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૩} લો અહ’ શ્રી શંખેશ્વર પાયે નાથવામને નમઃ
નવ પદ દશે ને,
યાને
મુ મોકોદિ ભાવના
o સયાજ અને એ પણ હક - ૫. સહારાજ શ્રી ચ રભુવિ જયજી ગણિવર
? કારણ કે રિયા માલાલ નાથાલાલ ગાંધી રોડ ઢરાવાહ!
સેટ
(
મહાભા ય સ (T) આતા સમજપૂર્વક આ પુરતક સુપૂણ વાગે.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે હી અહ"શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથસ્વામિને નમઃ
ન વ પદ દર્શન
' યાને પ્રમોદાદિ ભાવના
ઝllulyMll.IfIllullllllllllllllllllllllllllllllllllllll
: સંજક અને સંપાદક પં. મહારાજ શ્રી ચરણુવિજયજી ગણિવર
linuullllllumil^llullllluluuuuillllumilliuuuuullwiાઈhul'lluપણામાdillingualWlhiuullwiા lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllIITબાપIllisl IfIN IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
પણ
: પ્રકાશક : ચિમનલાલ નાથાલાલ ગાંધી મઢેરાવાલા
ભેટ
કિંમત : મહાભાગ્યશાળી આત્મા સમજપૂર્વક આ પુસ્તક સંપૂર્ણ વાંચે.
MAHIMANINAllalllllllllllllllllllllllllhi
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર સં. ૨૪૮૯
વિક્રમ સં. ૨૦૧૯ ૪ ઈ. ૧૯૬૩
(સર્વ હક કર્તાને સ્વાધીન).
શુકકાંતિલાલ ડી. શાહ, ભરત પ્રિન્ટરી, દાણાપીઠ પાછળ, પાલીતાણા
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાચકા પ્રત્યે કાંઇક
544
આપણા પ્રત્યેકના આત્મા નિગાદપણે, પાંચે ભાદર વાયુકાયપણે ચૌદરાજલેાકના પ્રત્યેક પ્રદેશને સ્પર્શીને જન્મ્યા—મર્ચી રખડ્યો વળી મનુષ્ય અને દેવગતિ પામીને પણ શક્તિ અને ઇચ્છા અનુસાર ખૂબ ફર્યો.
અનંતાં પરિભ્રમણા થયાં. નવત્રૈવેયક સુધીના ચાર નિકાયનાં પ્રત્યેક સ્થાનેામાં પણ જઈ આવ્યા. મનુષ્યતિનાં ૧૦૧ સ્થાનમાં પણ અનંતીવાર જન્મ્યા અને મરણ પામ્યા. પક્ષીદશામાં પાંખાની સહાયથી, વિદ્યાધરપણે વિદ્યાની સહાયથી આકાશમાર્ગમાં પણ ઉડાય તેટલુ ઉઠ્યો. પ્રત્યેક સ્થાનના અન તીવાર પ થયેા. સ્વાદ લીધે.
જગતના બધા જ જોવા લાયક, સાંભળવા લાયક, સુધવા, ચાખવા અને સ્પર્શવા લાયક પદાર્થો પણ અન તીવાર ભાગવ્યા અને થે ું સુખ અને પુષ્કળ દુ:ખ આપીને ગયા. દેશનાં, ગામનાં, શહેરાનાં,ઉદ્યાનાનાં, સમુદ્રોનાં અને નદીઓનાં, દેવાનાં, માણસાનાં અને હાથી—ઘેાડા વિગેરે પશુઓનાં વર્ણન પણ વાંચવામાં આછાશ રહી નથી.
સ્વામી, માલિક, સેનાની ઉપરી, રાજા, પતિ, ગુરૂ, અધ્યાપક, અધિકારી જેવાં ઉચ્ચ સ્થાને ઉપર પણ અનંતીવાર આરૂઢ થયેા અને પટકાણા. ટુંકાણમાં કહીયે તે જગતનાં કાઈપણ સુખ અનતીવાર ભાગવ્યાં અને બદલામાં એનાથી અનંતગુણાં દુ:ખે। પણ આપણા આ જીવવડે અનતીવાર ભાગવાયાં.
હવે તેા થાક લાગવા જોઇએ. જો થાક લાગ્યા હાય તા અરિહંત–સિદ્ધ-આચાર્ય-ઉપાધ્યાય-સાધુ–સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન–ચારિત્રતપને બરાબર સમજીને અર્પણભાવે આરાધક બને. આ નવ પદને સમજવા. આ પુસ્તકને અનેકવાર વાંચવા ઉદ્યમવંત થાવ. પુસ્તકને કેદમાં પુરશેા નહી. રખડતું મુકશે! નહી. આશાતના થવા દેશે નહિં. પ્રકા શ ક
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તા વ ના [નવપદ-દશન અંગે થોડો વિચારણા ]
ઘણું માણસને એવા પ્રકનો થાય છે કે બધા પુસ્તકમાં ધર્મની જ વાત કેમ લખાઈ હસે ? આનો ઉત્તર એજ છે કે જગતમાં બીજી બધી કળાઓ જીવમાત્રને લેકસંજ્ઞાથી પણ જલદિ ગમી =રૂચી, જાય છે. અભ્યાસથી તુરત હસ્તગત પણ થઈ જાય છે, માટે જ જ્ઞાનિ પુરૂષોને કહેવું પડ્યું છે કે,
बाबत्तरिकलाकुसला, पंडिअपुरिसा अपंडिआ चेव । - सव्वकलाण पवर',. धम्मकल' जे न जाणंति ॥
અર્થ–બહોરોર કલાઓના પારગામ થએલા પંડિત પુરૂષ કહેવાયા હોય તે પણ જેઓ સર્વકલાઓમાં શ્રેષ્ઠ ધર્મકલા સમજ્યા ન હોય તો તેવાઓ અપંડિત જ છે. વાસ્તવમાં તેઓ પંડિત નહી પણ મૂખ જ છે.
કારણ કે જગતની બધી શ્રેષ્ઠ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિનું અસાધારણ કારણ ધર્મ જ છે. કેઈ મહાપુરૂષ ફરમાવે છે કે,
स्म्येषु वस्तुषु मनोहरतां गतेषु, रे चित्त? खेमुपयासि किमत्र चित्र, पुण्यं कुरुष्व यदि तेषु तवास्ति वांछा,
पुण्यं विना नहि भवन्ति समीहितार्थाः અથ– હે જીવ! ચિત્તને આકર્ષણ કરનારી. જગતની સારી સારી વસ્તુઓ જોઈને તું કેમ લલચાય છે વળી તને તેમાં નવાઈપણ લાગતી હશે.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ડ્રા૨a Iકે એકના ઘરમાં લક્ષ્મીના, આભૂષણોના, વસ્ત્રોના, પક્વાનોના ઢગલા થયેલા દેખાય છે. જ્યારે બીજા કેટલાકે લક્ષ્મી, આભૂષણે તો ઠીક પણ પહેરવા પૂરત જેવાં તેવાં વસ્ત્રો પણ પામતા નથી. પક્વાને ઘણી મોટી વાત છે પણ કેટલાકે પેટપૂર અનાજ પણ પામતા નથી.
૨ મનુષ્યપણુ બધાનું સરખું હોવા છતાં કઈ રાંક, કેાઈ રાજા, કેઈ સ્વામી, કેઈ સેવક, કેઈને પગચંપી કરાવવી ગમે છે ત્યારે કેટલાક પગચંપી કરીને પેટ ભરે છે.
૩ કેટલાકે વિષ્ટા-વમન, સડેલાં મડદાં વિગેરે વસ્તુને જોઈ સુગ કરે છે અને કેટલાક તેજ વિષ્ટા વિગેરે અપવિત્ર વસ્તુ ઉપાડીને જગ્યા સાફ કરે છે.
૪ કેટલાક શેઠ સાહેબ કહેવાય છે, કેટલાક મજુર-હમાલ; ઘાટી, વિતરા કહેવાય છે. કેટલાક દરરોજ સેંકડો હજાર કે લાખ પણ કમાય છે. કેટલાક પોતાના ખર્ચા પુરતું પણ કમાતા નથી.
૫ કેટલાકને અણગમતાં પકવાન રઈ ફુટ ફેકી દેવાં પડે છે. કેટલાક ભીખ માગીને પણ જેવું તેવું ઠંડું, લૂખું, એઠું પણ સંપૂર્ણ પામી શકતા નથી.
૬ કેટલાકે વસ્ત્રોને થીગડું દેતા નથી. સાધારણ જુનું થાય કે છાંડી દે છે. કેટલાં ફાટેલાં થીગડાવાળાં જુનાં વસ્ત્રો પણ સુખપૂર્વક મેળવી શક્તા નથી.
૭ કેટલોને રહેવા જુદા જુદા ઘણું સુંદર મકાન-બંગલા હવેલીઓ હોય છે. જુદા-જુદા સ્થાને ઉપર હવા ખાવા વિગેરે સ્થળોમાં પણ બંગલા હોય છે. કોઈ બીચારા–બાપડા સ્થાનના અભાવે કુટપાયરી ઉપર-કેવળ ભૂમિ પર સુવે છે.
૮ કેટલાકને પિતાની લક્ષ્મી ચોરાઈ જવાને, ઘલાઈ જવાને, બળી જવાનો ભય સદાકાળ રહે છે. કેટલાક બારેમાસ ખીસ્સા ખાલી. ભુખ્યા, અ૫-ઓછું કે બિલકુલ જમ્યા વગર જ સુઈ ગયા હોય છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ સાધનસંપન્ન માણસો સુધાને ભુખને બેલાવે છતાં રીસાયેલી રાંડની માફક આવતી નથી. સાધનસંપન્નને સુધાની-ભુખની ઘણી ગરજ કરવી પડે છે તે પણ આવે ન આવે તે વૈદ્યરાજને બોલાવવા પડે છે. ક્ષુધા માટે ફરીયાદ કરવી પડે છે. વૈદ્યરાજ પણ ઔષધની લાગવગથી સુધાને મનાવે છે.
૧. કેટલાક બીચારા પામરને સુધા હેરાન કરે છે. પછી છેડતી નથી. બારે માસ “ભૂખે મરીયે છીયે ના પિકાર કરાવે છે, રેવડાવે છે, નિસાસા નખાવે છે, કુતરાઓની એંડમાં પડેલું પણ ખાવાની ઈચ્છા કરાવે છે.
૧૧ કેટલાકને હજારો સલામ, પ્રણામે, નમસ્કાર કરવા આવે છે, તેમાં પણ કંટાળો આવે છે. કેટલાકે બીચારા સલામ ભરવા છતાં પ્રસન્નતા પામતા નથી.
૧૨ કેટલાકને કયારે પણ રોગ થતો નથી, તાવ પણ ન આવે. બારેમાસ આગ્ય રહે છે. વૃદ્ધાવસ્થા પણ તેમનાથી ડરતી રહે છે, પાસે આવતી નથી. સદાકાળ સશક્ત સાવધાન દેખાતા હોય છે.
જ્યારે બિચારા કેટલાક બારેમાસ રેગથી રીબાતા જ હોય છે. ક્ષયરોગ (ટી. બી.) પક્ષઘાત, સંગ્રહણી, કેન્સર, પાંડુ કે, અતિસાર, કમળો, હિન્ટારીયા વિગેરે અનેક જાતના ભયંકર અને દુર્ગાન કરાવનારા રોગે તે તે માણસને હેરાન કરતા જ હોય છે.
કેટલાકને એક છોકરો કે છોકરી પણ થતાં નથી. એક-એત્રણ કે ઘણી પત્નીઓ પરણવા છતાં સિદ્ધરાજ જયસિંહ જેવાઓને એક બાળકની પણ પ્રાપ્તિ થઈ નહી.
છે જ્યારે કેટલાકને ઘણું છેકરા-છોકરી થાય છે. વખતે કંટાળો પણ આવે છે. કેટલાકને છોકરા ઘણા હોય કે એક હોય પણ સારા હાય, રૂપાળા હેય, ભણ્યા-ગણ્યા હેય, કમાઉ હેય; મા-બાપના
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિનયી અને ભક્ત હોય ભગવાનની પેઠે માતા-પિતાની આજ્ઞા પાળે, સેવા ઉઠાવે છે.
કેટલાકને છોકરા એક હેય કે ઘણું હેય પણ ઈટાળા જેવા હોય છે. છંદગી સુધી માતા-પિતાને ભારભૂત રહે છે. સુખ આપતા નથી પણ દુઃખ આપે છે. માતા-પિતાની લક્ષ્મી, ઘરબાર, દાગીના, વાસણ વેચી આબરૂ પર પાણી ફેરવી માતા-પિતાને નિરાધાર કરી મૂકે છે. માતાપિતાની સેવા કરવી દુર રહે પણ ઉલ્ટા મરતાં સુધી મા-બાપ પાસે સેવા કરાવે છે. મા-બાપ કમાય અને છોકરાની આજીવિકા ચાલે. માતા મરે ત્યાં સુધી છોકરાઓને સેઈ કરી જમાડે છે.
કોઈ બાપડાને એક બૈરી હેય, કાણી હોય, કાળી હૈય, કદરૂપી હેય, રાગિણ હય, અશક્ત હોય છતાં લક્ષ્મીજીની પેઠે પતિ ઉપર સત્તા ચલાવે છે. દિવસમાં બે-ચાર વાર રીસાય છે. તુંકારા, જાકારા, અપમાન, ગાળ આપે છે. બારેમાસ બિચારા પતિને ક્તરાની માફક ભરવાડ કરીને હેરાન–હેરાન કરી મુકે છે. પિતે સારૂં ખાઈ જાય. નબળું પતિ સારું રાખે છે. બાળકોને પણ દિનરાત ગાળો, શ્રાપ, મારના વર્ષાદ વર્ષાવે છે.
કેઈ કવિ કહે છે કે, " काणा काली कुरूपा कटुरटनपरा गेहिनी स्नेहहीना."
વળી કઈ મહાભાગ્યશાળી આત્માને એક હેાય કે અનેક હોય પણ મહાસતી હોય. પતિભક્તા હોય વાપી તેં મા મને નનનનના પતિને માટે પ્રાણ પણ અર્પણ કરવામાં અચકાય નહી તેવી હોય છે. રૂપવતી હોય, સ્વામીને જમાડી જમે. સુતા પછી સુ, જાગ્યા પહેલી જાગે. સર્વકાળ મધુર ભાષિણું હોય છે. તે
કેઈ સુરવર મધુર કંઠવાળા હેય છે. આદેયવચની હૈય છે. યશસ્વી હોય છે, જ્યાં જાય ત્યાં વહાલા લાગે છે. પધારો પધારો!
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખમાખમા થાય છે. લોકે ટોળાં મળી સામૈયા કરે છે. કુલના હાર પહેરાવે છે. જયજયકાર બોલાવે છે.
ત્યારે કેટલાકના અવાજ સાવ ખોખરા.ઊંટ, ગધેડા કાગડા જેવા હોવાથી સાંભળનારને અભાવ થાય છે. તેવાઓનું બેલેલું પિતાના આપ્ત માણસને પણ ગમતું નથી. ધન ખરચે, સેવા કરે પણ અપયશજ પામે છે. - કેટલાકને ઘરોમાં રાચ-રચીલું, પહેરવા-ઓઢવા-પાથરવા જોઈએ તેનાથી અનેકગણું સિલક રહે છે–ખુટતું નથી. સીલિક હોય ને નવું આવે છે. ઋતુ-તુની વસ્તુઓ અનુકુલ આવતી જ રહે છે. જ્યાં જ્યાં જાય ત્યાં બધી વસ્તુ–ચીજો, સામગ્રી પછવાડે દોડી આવે છે. વગડામાં, સમુદ્રમાં પરદેશમાં ક્યાંઈ ખામી રહેતી જ નથી.
જ્યારે કેટલાક બારે માસ વસ્તુ માત્ર માટે સીદાતા–લલચાતા જ હોય છે. જોઈતું ઈચ્છેલું મલતું નથી. થોડું મળે, અધુરૂં મળે, ખરાબ મળે, અનાદરથી મળે. જ્યાં જાય ત્યાં શું કરશું, ક્યાં ઉતરશું, કોના પાસે માગીશું, આવું આખી જીંદગી સર્વકાળ રહે છે.
આ બધી ઉપર બતાવેલી ઘટના ડાહ્યા માણસને ચેકસ સમજવા-વિચારવા જેવી છે અને ઉપરના લેકમાં જ્ઞાની પુરુષોએ જણાવી દીધું છે કે – | હે જીવ તને જે ઉપર બતાવેલી બધી જ સારી વસ્તુઓ ગમતી હેય અને જોઈતી હોય તે પુણ્ય કર. પુણ્ય વિના ઇચ્છિત વસ્તુ મળતી જ નથી. દુઃખ વગરનાં એકલાં સુખ જોતાં હોય તે પાપ વગરનો એક ધર્મ કરવા સાવધાન થાવ.
કોઈ વખતે એવું પણ બેલતા સંભળાય છે કે “ આ તો બધી કુદરતની કરામત છે.” આવા શબ્દો અવિચારક અને ગતાનુગતિક લેકેના વહેતા મુકાએલા છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમ વનસ્પતિએ લાખા પ્રકારની છે. બધાના છે. કાઈ કડવી છે, કાઈ મધુર છે, કાઈ તીખી છે, કાઈ રાગનાશક છે, કાઈ રાગ કરનાર છે. આ ચાકસ જુદાં છે જ,
સ્વભાવ જુદા કેાઈ ખાટી છે. બધાનાં ખીજ
તેમ જગતના મનુષ્યેાના ઉપર બતાવેલા દાખલાઓ મુજબ સુખદુઃખના ભેદનું કારણ ગયા જન્મના પુણ્ય-પાપને જ આભારી છે. જેમ અહીં કોઈ દાન દેનાર, બ્રહ્મચર્ય શુદ્ધ પાળનાર, તપશ્ચર્યા કરનાર, સેવા કરનાર, મધુર ખેલનાર, સર્વસ્વનેા ત્યાગ કરનાર લેાકેામાં આદર પામે છે તેમ ઉપર બતાવેલા દાનાદિ ધર્મના પ્રતાપે જીવ ત્રીજા ભવામાં પણ ધર્મ અને સુખ અને પામે છે.
સુખનાં કારણ ઉંચામાં ઉંચાં જગતમાં બે છે. એક ગુણ અને બીજું પુણ્ય. એકલા ગુણવાળેા આત્મા વહેલા મેાક્ષમાં જાય છે. ગુણ અને પુણ્ય એ વસ્તુવાળા જીવ મેાક્ષ ન મળે ત્યાંસુધી દેવ અને મનુષ્યનાં દુઃખ વગરનાં સુખ જ ભેગવે છે અને ગુણ વગરના પુણ્યવાળા જીવ એક એત્રણ ભવ સુખ ભાંગવી પાછા નરક અને પશુગતિમાં ભટકનારા બને છે.
માટે ગુણુ અને પુણ્યના ખપી આત્માએ શ્રી વીતરાગ શાસનદેવ-ગુરૂ અને ધર્મ ત્રણેને બરાબર સમજવા અને આરાધવા સાવધાન થવું પડશે.
દેવ-ગુરૂ-ધર્મ ને સમજવા માટે આ પુતક પ્રવેશ રૂપ બનશે; કારણ કે આ પુસ્તકમાં પરમાત્મા શ્રી જિનેશ્વરદેવાના નામ-સ્થાપના-ય-ભાવ ચાર નિક્ષેપો બતાવવામાં આવ્યા છે અને ચાર નિક્ષેપાનું વર્ણન કરતાં પ્રસંગાપાત ૩૦ વિસી અને ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવાનાં નામ ગણાવવામાં આવ્યાં છે.
સાથેાસાથ શાશ્વતી પ્રતિમા અને શાશ્વત ચૈત્યાનાં સ્થાના અને સખ્યાનુ વણું કર્યું છે. દ્રવ્યર્જિન વર્ણન કરતાં ભૂત-ભવિષ્ય
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦.
અનંતકાળના જિનેશ્વરદેવાનું વર્ણન કર્યું છે અને વર્તમાન ભાવ જિનેશ્વર ૨૦ તીર્થંકરદેવાના નામ, ક્ષેત્ર, સમય, પરિવાર આદિ બતાવ્યુ છે.
ઉપર બતાવેલા વર્ણનથી એક ઇશ્વરની માન્યતાનું નિરાકરણ થાય છે. પ્રતિમાના વર્ણનથી પ્રતિમાના અસ્તિપણામાં સંશય હાય કે નિષેધ કરનારા હોય તેમની દિલલેા નકામી થાય છે. દ્રવ્ય જિનેશ્વરદેવાના વર્ણનથી કાળને તદ્દન ટુઢા માનનારને અથવા સાંસારની શરૂઆત-સમાપ્તિ માનનારને, નવું જાણવાનું અને પેાતાની ભૂલ કબુલ કરવાનું પ્રાપ્ત થાય છે. વિદ્યમાન ૨૦ સર્વજ્ઞ તીથંકરના વર્ણન વાંચવાથી; સનની વિદ્યમાનતા સમજાય છે. સાથેાસાથ જૈન ધર્મ માટે ક્ષેત્રની વિશાળતા ધ્યાનમાં આવી જાય છે.
શ્રી જિનેશ્વરદેવાના ચાર નિક્ષેપા સમજવાથી શ્રી અરિહંત પદ્મની અન’તતા લક્ષમાં આવી જાય તો એક જ પદના જાપથી ૫૦ સાગરાપમના કક્ષયની વાત તદ્દન સાચી સમજા જાય છે અને શ્રદ્ધાવૃદ્ધિ થવાથી જાપ કરવાની તાલાવેલીમાં ખૂબ જ પ્રેાત્સાહન વધે છે અને ઉત્તરાત્તર આત્મા ચેા ચડે છે.
પછી સિદ્ધપરમાત્માનું વર્ણન શરૂ થાય છે. સિદ્ધપરમાત્માએ પણ કેટલા થયા? તે વસ્તુ પણ વાચકને સમજવાથી સિદ્ધ ભગવંતાનુ અનાદિકાળથી અત્યાર સુધી મેાક્ષ પધારેલાનું પ્રમાણ ધ્યાનમાં આવે છે. તે મહાપુરૂષોના મેાક્ષગમનકાળની, રત્નત્રયીની આરાધનાની પરાકાદાને ધ્યાનમાં રાખી આરાધના કરવાથી નમેા સિદ્ધાણુંના ભુતાવૈલા ફળની પણ યથાતા નક્કી થઇ જાય છે. અનંતાનંત સિદ્ધ ભગવ તાનું ધ્યાન લાવવાથી નમે સિદ્ધાણુ પદના જાપ એકાગ્રતામય બને છે.
પછી નમા આયરિયાણ' પદનું વર્ણન શરૂ થાય છે. નમે આયરિયાણ` ષદમાં આવી જતા કેવલી ભગવંતા, મન:પર્ય વજ્ઞાની
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભગવંતે, અવધિજ્ઞાની ભગવંત, પૂર્વધર ભગવંતો, ગણધર ભગવંતો, યુગપ્રધાનાચાર્યો, શાસનપ્રભાવક ભગવંતે અને પાટપરંપક ભગવંતોનાં કેટલાંક નામે પણ વર્ણવવામાં આવ્યાં છે.
જે વાંચવાથી વાચકોને શ્રી વીતરાગ શાસનના સૂરિ ભગવંત સમજવાનું અને તે મહાપુરૂષોના અજોડ ચારિત્રનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. તે મહાપુરૂષો જૈનશાસન પામ્યા પછી કેટલાક તે તે જ ભવમાં મેક્ષમાં પધારનાર હોય છે.
કેટલાક ત્રીજા, પાંચમા અને સાતમા વિગેરે અતિ અલ્પકાળમાં મેક્ષમાં પધારે છે. તે મહાપુરૂષોનાં પ્રત્યેક ભનાં વર્ણન વાંચવા મળે તો ગુણગ્રાહી આત્માને અનુમોદના અને પૂજ્યભાવ પ્રગટવા સાથે વીતરાગ શાસન ઉપર પણ અતિ પ્રમાણે રાગ થયા વિના રહે નહિ.
આવા મહાપુરૂષોનાં જીવન ચરિત્રો ઉત્તરોત્તર ભવોમાં સમ્યગદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર અને તપની પરાકાષ્ટાએ પહોંચેલાં હોવાથી સંપર્કમાં આવનારા આત્મા પરદેશી રાજા, દૃઢપ્રહારી, અર્જુનમાળી જેવા મહાનાસ્તિક અને અનાચારોથી ભરેલા મનુ પણ શ્રી જેને શાસનની મહાન આરાધકેની ગણનામાં મુકાયા છે.
આ પંચમકાળમાં થયેલા સૂરિ ભગવે તેનાં જીવન ચરિત્રો વાંચવા-વિચારવા અને સમજવાને અવકાશ મળે તો નહિ પામેલાઓને પણ જૈનશાસનની પ્રાપ્તિ થાય–પ્રશંસા કરવા અને અનુમોદના કરવાને શુભ લાભ સાંપડે અને મસ્તક પણ નમી જાય તેવા આચાર્ય ભગવંતે સર્વ ક્ષેત્ર અને કાળમાં અનંતા થયા છે.
શ્રી વીતરાગ શાસનમાં ૧૫ ક્ષેત્રોની ૧૭૦ વિજમાં થયેલા સૂરિ ભગવંતો પૈકી કેટલાક વીશસ્થાનકે આરાધી જિનેશ્વર દેવ થવાના હોય છે. કેટલાક જયાનંદ કેવળી જેવા પૂર્વોનાં આયુષ્ય ભોગવી લાખો આત્માઓને શ્રી વીતરાગ શાસનન રસીઆ બનાવનારા થાય છે.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
આવા અઢીદ્વીપના ત્રણે કાળના અનંતાનંત આચાર્ય ભગવાને ધ્યાનમાં રાખી ધ્યાન કે જાપ કરનાર આત્માએ અલ્પકાળમાં સંસારતા પાર પામનાર અને તેમાં જરાપણુ શંકા કરવા જેવું નથી.
ત્યાર પછી નમા ઉવજ્ઝાયાણ` પદ આવે છે. ઉપાધ્યાયપદવી આચાર્ય પદની પહેલી ભૂમિકા છે. મુનિપણાના બધા ગુણાથી યુક્ત આત્માએમાંથી કાઈક અતિ ઉચ્ચ આત્મા જેમનાં સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાનચારિત્ર ઘણાં નિર્માલ હેાવા સાથે ખીજી અનેક ચેાગ્યતા હાય તેને જ ઉપાધ્યાયની પદવી પ્રાપ્ત થાય છે.
પછી તેએ બારે માસ સર્વ સૂત્રનું અધ્યયન-અધ્યાપન કરાવવા સાથે ગુચ્છને વિનયાદિ ગુણાથી વાસિત બનાવવાનુ` કાર્ય પણ કરાવતા રહી બીજા સ્વયાગ્ય ગુણાની ખીલવટ કરતા રહે છે અને છેવટે અતિ યેાગ્યતા પામેલા ઉપાધ્યાય ભગવાને ગુરૂએ સર્વ સંમત્ત આચાર્ય પદવી પણ આપે છે.
ઉપાધ્યાય ભગવંતા પણ ભૂત અને વર્તમાનકાળમાં સમય–ક્ષેત્રમાં અનંતાનત થયા છે. તે મહાપુરૂષાના ગુણાના અભ્યાસપૂર્વક સંખ્યા ધ્યાનમાં રાખી, ધ્યાન અને જાપ કરનાર આત્મા મહાનિર્જરા કરી અલ્પ સંસારી થાય છે.
પછી નમેા લાએ સવ્વસાદૂર્ણ પદ શરૂ થાય છે. જેનુ અનતાકાળથી ચારે ગતિમાં સામ્રાજ્ય જામેલુ છે. આખુ જગત જેની આજ્ઞા શિરસાવદ્ય માને છે, એવા મેાહરાજાના લશ્કર સામે બરાબર બાથ ભીડનાર રાગ-દ્વેષના અભેદ્ય કિલ્લાને ભેદનાર, હજારા કેશરી સિંહ જેવા બળવાન કામકેશરીને નિમૂળ નાશ કરનાર અને અનુક્રમે બધા જ આત્મશત્રુઓને નાશ કરી નિર્ભયનગર (મેાક્ષનગર)માં જઇ અક્ષયસ્થિતિ પ્રાપ્ત કરનાર વીતરાગ શાસનના મહામુનિરાજો સગુણાના ભંડાર હોય છે.
પ્રસ્તુત મુનિપદમાંથી ઉપલાં ચાર પદે પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. મુનિપણામાંથી જ ઉપાધ્યાયપદ, સૂરિપદ, તીથંકરપદ, સિદ્ધપદ પ્રાપ્ત
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
કરી શકાય છે. નમે લાએ સવ્વસાહૂણં પદમાં ચારે પદાની સંભાવના રહેલી છે. પાંચ પરમેષ્ટિ ભગવંતા અને ચાર પ્રકારના શ્રી સંઘને સેવા અને સહાય મુનિપદમાંથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. રત્ન૩ચીની પ્રાપ્તિ, રક્ષણ અને પ્રચાર પણ મુનિપદથી થાય છે માટે મુનિષદ અતિ ઉપકારી સ્થાન છે.
તેથી પાંચમા મુનિષદમાં મુનિપણાના ગુણ્ણા અને પ્રકારા બતાવવામાં આવ્યા છે. આ મુનિપદને સર્વક્ષેત્ર અને કાળથી વિચારાય તા ઉપરનાં પદે થકી કાંય અધિક અનજ્ઞાનત મહામુનિરાજોથી બનેલું સમજી શકાય છે.
વીતરાગના મહામુનિરાજોના ગુણાને સમજવાપૂર્વક સંખ્યાને ધ્યાનમાં રાખો નમા લેાએ સવ્વસાદૃણ'ની આરાધના પામનાર આત્મા અતિ અલ્પકાળમાં સંસાર–સમુદ્રના પાર પામી શકે એમાં જરાપણ આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી.
ઉપરના પાંચ પદેામાં પેલાં એ પદા ત્રણ પદો ગુરૂનાં છે. ત્રીજો નંબર ધને!
દેવનાં છે. અને ખીજા હાવાથી ત્રીજામાં સમ્યન–જ્ઞાન–ચારિત્ર અને તપનું વર્ણન આવે છે. કારણ કે— નાને નાર્ માવે, સળેોત્ર સહર | चारित्तेण न गिन्हाइ, तवेण परिसुज्झइ ॥
અ—જગતનું સ્વરૂપ પાપ-પુણ્ય, ગતિ-આગતિ, સુખ-દુઃખ આ બધું જ્ઞાનથી સમજાય છે. જડ-ચેતનની ઓળખાણ જ્ઞાનથી જ થાય છે. દાન-શ્રદ્દા દેવ-ગુરુ-ધર્મ ને જ્ઞાનથી સમજનાર તે ત્રણે ઉપર સંપૂર્ણ વિશ્વાસવાળા થાય તેનું નામ શ્રદ્દા છે. શ્રદ્ધાથી જ શ્રી વીતરાગદેવાએ ઉપદેશેલ ધર્મ આત્માને કરવા ગમે છે. ઉત્તરાત્તર ખરાબના ત્યાગ અને સારાને સ્વીકાર વધવા લાગે છે. ચારિત્ર પાપને આવવાના બધા માર્ગ બંધ કરે છે. મનથી-વચનથી અને કાયાથી પાપાને આવતાં સર્વથા બંધ કરવાં તેનુ નામજ ચારિત્ર છે.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તપશ્ચર્યા વડે નિકાચિત કર્મોને પણ નાશ કરીને આત્મા સુવર્ણની પેઠે શુદ્ધ થાય છે. અર્જુનમાળી અને દઢપ્રહારી, ચંદ્રશેખર રાજા જેવા મહા પાપી જીવો તપસારૂપ અનિવડે કર્મમળને બાળીને શુદ્ધ થયા છે.
તેથી છઠ્ઠા-સાતમા-આઠમા-નવમા સ્થાને ઉપરક્ત સમ્યદશન-જ્ઞાન-ચારિત્ર-તપનું વર્ણન થયું છે.
તથા પ્રસંગ પામ દાન-શીલ-તપ-ભાવના અને દ્વાદશાંગીનું પણું વર્ણન કરાયું છે. આ બધા ગુણ-ગુણને સમજનાર આત્મા નિર્વિદન મોક્ષમાર્ગનું આરાધન કરી શકે છે.
આ પુસ્તકનાં ત્રણ નામે અર્થથી પ્રાપ્ત થાય છે. પહેલું “નવપદ દશન” બીજુ “અમેદ ભાવના” ત્રીજું ત્રણે કાળની ચૌદ રાજલકની યાત્રા આ ત્રણ નામ યથાર્થ હોવા છતાં શીઘ્રતાથી ઉપલક જોઈ જનારને નવપદનું દર્શન થાય છે. અને તીર્થવંદનના ખપી–અર્થી આત્માઓને આ નિબંધ વાંચી જવાથી તીથવદનને પણ જરૂર લાભ પ્રાપ્ત થાય છે અને વિચારકને અર્થથી પ્રમાદ ભાવના પણ થાય છે.
પ્રશ્ન–પ્રતિમાજી અને ચિત્યનું વર્ણન હોય તે તે તીથ કહેવાય છે પરંતુ અહીં તો નવપદનું વર્ણન કરાયું છે. બધાં પદને તીર્થ કેમ કહેવાય ?
ઉત્તર–જૈનશાસનમાં તીર્થ તે કહેવાય છે કે જે આશ્રિત જીવને તારે “ જેહથી તરીકે તે તીરથ રે” તીર્થકર ભગવાન જગતના અજોડ તારક છે અથવા નવે પદો છોને સંસાર સમુદ્રથી તારનાર છે.
વળી શ્રી જિનેશ્વરદેવોની સાથે સંકળાયેલ કલ્યાણક ભૂમિઓ ચિત્ય, પ્રતિમાઓ, પાદુકાઓ સ્તુપ આ બધા જ તીર્થ શબ્દથી
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
મેલાય છે. તે બરાબર છે આવાં સિદ્ધગિરિ વગેરે તીર્થા અથવા નદીશ્વર વિગેરે તીર્થા જાગતા આત્માઓને અવશ્ય તારક થાય છે.
તથા ચાર પ્રકારના શ્રીસંધ પણ તીર્થ ગણાય છે. દ્વાદશાંગી પણ તીર્થ ગણાય છે. ગણધર ભગવંતા પણ તીથ ગણાય છે. કારણ કે તીને કરે છે, સ્થાપે છે તે તીર્થંકર કહેવાય છે. એટલે ઉપરની ત્રણ વસ્તુને સ્થાપનારકરનાર માટે તીર્થંકર જિનેશ્વર કહેવાય છે.
પ્રશ્ન—નવપદ દર્શન અને ત્રણે કાળની-ચૌદ રાજલાકની યાત્રા આ બે નામેા યથાર્થ લાગે છે. પરંતુ પ્રમેાદભાવના નામ બરાબર સમજાતું નથી. માટે સમનવા.
ઉત્તર--અપાતારશેષોષાનાં, વસ્તુતત્ત્વાહોનાં 1
गुणेषु पक्षपाता यः स प्रमोदः प्रकीर्तितः ॥ १॥ અથ—દોષોથી સ ́પૂર્ણ મુક્ત થએલા અર્થાત્ સર્વ ગુણા પામેલા અને વસ્તુમાત્રનું સંપૂર્ણ રહસ્ય~તાત્પર્ય ઐદપ બરાબર સમજેલા એવા ગુણી પુરૂષાના ગુણાને પક્ષપાત કરવા, બહુમાન કરવું, પુષ્ઠિત થવું તેવા ગુણી આત્માને અર્પિત થઇ જવુ અથવા અર્પિત થવાની સત્ય ભાવના ભાવથી આનું નામ પ્રમાદભાવના કહેવાય છે.
ઉપર બતાવેલા નવપદેશમાં પાંચ ગુણી છે, અને ચાર ગુણા છે, નવે પદા પ્રત્યે અતિ ખૂહુમાનપૂર્વક આદર પ્રકટ થાય તો જ આરાધન થયું ગણાય છે.
આ નવ પદ્મમાં તીની કલ્પના પ્રકટ થાય. તી તુલ્ય માનીને આરાધના થાય . અર્થાત્ પરમતારક બુદ્ધિ પ્રકટ થાય તા જ તે તે આરાધક આત્માની તી વંદના સલ બને છે.
ત્યારે જ આત્માને નવપદનુદન અને ચૌદ રાજલેાકમાં રહેલ અરિહત ભગવંતા અને સિદ્ધભગવતા વિગેરે નવે. પદની ત્રણે કાલની યાત્રા ફૂલવતી બને છે.
•
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
બસ એ જ અરિહંતાદિ પાંચ પરમેષ્ઠિ-ચાર પ્રકાર શ્રી સંધ સમ્યગદર્શનાદિ અને દાન-શીલાદિ ગુણો પ્રત્યે હમેશ પૃષબુદ્ધિ અને સમજવાની ભાવનાવૃદ્ધિ થતી જાય તેનું નામ જ પ્રમોદભાવના છે. | ચિંતામણિરત્ન, કામકુંભ, કામધેનુ અને કલ્પવૃક્ષ તથા દેવમનુષ્યનાં બધા મિત્રભાવે મળનાર સુખસાધનો નવપદની આરાધના કરનાર આત્માને સદાકાળ સાથે રહેનારાં બને છે.
બધી લબ્ધિઓ, સંપત્તિઓ અને ઔષધિઓ પણ નવપદની અનન્યભાવે આરાધના કરનાર આત્માને સર્વકાળ સાથે રહે છે. માટે જે દુર્ગતિ અથવા દુઃખોથી સર્વથા મુક્ત રહેવું હોય અને બધા સુખની જરૂર હોય તો નવપદોને સમજવાના ખપી બનો !
દલિલો કરનારાઓ પ્રત્યે સમાધાન–
પ્રશ્ન-ભૂતકાળના વ્યાકરણ- કેષ-કાવ્ય-ન્યાય-પ્રકરણસિદ્ધાન્ત આદિ અનેક વિષયોના અનેક ગ્રન્થના અસાધારણ વિદ્વાનો શ્રીવિનયવિજય ઉપાધ્યાય જેવા પણ ગ્રન્થ બનાવતાં ખૂબ જ જાણે ભય પામતા હોય તેવી રીતે પિતામાં ગ્રન્થ બનાવવાની યોગ્યતા નથી એ ભાવ બતાવતા હોય છે. જે " . જ્યારે અત્યારે તે આ પુસ્તકના લેખક જેવા બીસ્કૂલ આવડગતના અભાવવાળા પૂરા પાંચ પ્રતિક્રમણના અર્થ પણ નહી સમજેલા પણ આવા ગ્રન્થો બનાવવા તૈયાર થઈ ગયા છે તો શું ભૂતકાળમાં આવા ગ્રન્થ બન્યા નથી. અથવા તો ભૂતકાળના વિદ્વાન મહર્ષિઓ કરતાં પણ આ ગ્રન્થ વધારે સારો દેખાશે? શું કારણ આ પુસ્તક બનાવવું પડયું છે ? * ઉત્તર–હું પોતે એમ જ સમજુ છું કે મારામાં ગ્રન્થ બનાવવાની એક પણ સામગ્રી તૈયાર હતી નહીં. હમણાં પણ મને એમજ લાગે છે કે શ્રી વીતરાગ શાસનના પુસ્તકે બનાવવાની જરાપણું શક્તિ નથી અને મેં પોતે આ પુસ્તક બનાવ્યું પણ નથી.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરંતુ ઘણા વર્ષોથી પ્રાતઃકાળે તીર્થ વંદન તરીકે વિચારવાની પડેલી ટેવ અને થોડા ઘણા વાંચનોગે ભેગી થયેલી સામગ્રી જાળવી રાખવા લખી લીધેલી. મારા જેવા જ અતિ અલ્પમતિ જીને ધારવા-વાંચવા-વિચારવા ઉપગમાં આવશે એમ ધારીને છપાવી છે.
આ પુસ્તકનો બધો જ માલ શ્રી જિનેશ્વરદેવનો, ગણધરદેવાનો અને પૂર્વના મહર્ષિપુરૂષોને છે. સારૂં તેટલું બધું પૂર્વ પુરૂષનું છે અને આ પુસ્તકમાં ન ગમે તેવું હાય-હશે તે બધું મારી મતિમાંદ્યતાનું વિલસિત સમજવું.
આ પુસ્તકમાં કોઈ કોઈ સ્થાને પુનરૂક્તતા આવી હોય, આવી હશે પણ તે તે પ્રકરણને અનુરૂપ માનીને લખી છે એમ સમજવું..
છેવટે વિદ્વાનો, સજજને અને ગુણગ્રાહી વાચક મહાશયોને એજ પ્રાર્થના કે મારા અતિ અલ્પક્ષોપશમના કારણે અથવા પ્રેસદોષથી આ પુસ્તકમાં જે કાંઈ શ્રી જિનાજ્ઞા વિરૂદ્ધ લખાયું–છપાયું હોય તે તે સ્થળોએ સુધારીને વાંચવા કૃપાવંત થશે અને લેખકને સૂચના મળશે તે પુનઃ મુદ્રણના પુણ્ય અવસરે સુધારવા ધ્યાન અપાશે. ઇતિ. સં. ૨૦૧૯ માગશીર્ષ,
લેખક, : વીર સં. ૨૪૮૯ ઈ. સ. ૧૯૬ર પંન્યાસ ચેરણવિજય ગણી. શુફલા એકાદશી,
દાદર, જૈન જ્ઞાનમંદિર, (મૌન એકાદશી)
૬ એલેન, મુંબઈ ૨૮ .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિ ષ ચા નુ કે મ
જ
પ્રકાશકનું નિવેદન . . . . . . ૩ પ્રસ્તાવના • • • • • • • ૪ સહાયકોની નામાવલિ . . . . . ૨૨ પુસ્તકના પ્રકાશન અંગે. • • • • • ૨૫ શુદ્ધિપત્રક. . . . , : • • ૨૬ પીઠિકાના ૫૦ દુહાઓ . . . . . ૧ નમો અરિહંતાણું • • • • • • ૮ જિનેશ્વરદેવોનાં સામાન્ય નામ . ભરતક્ષેત્રની ત્રણ વીસી, ૨૦ વિરહમાન ભગવાન
અને ચાર શાશ્વત જિનેશ્વરદે . • • • ૧૦ બાકીના ચાર ભરત અને પાંચ અરવત ક્ષેત્રાની ૨૭ ચોવિસીઓ ૧૨ ઉત્કૃષ્ટકાળના પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રના ૧૬૦ જિનેશ્વરદેવો . ૨૩ થાશ્વતી પ્રતિમાજીનાં સ્થાને-ચેની સંખ્યા-પ્રતિમાજીની સંખ્યા વૈમાનિક ચિત્ય અને પ્રતિમાજી • • • • ૨૮ ભુવનપતિ ,
, • • • • ૩૦ તિસ્થલક ,
. . . . . . ૩૦ બંતર-વાણવ્યંતર અને જ્યોતિષીમાં ચેત્યો અને પ્રતિમાજી ૩૨ અશાશ્વતી પ્રતિમાજી અને ચિત્યો હોવાના પાટણનગર-પુર-ગ્રામ ઘણું પ્રકારની પ્રતિમાઓ બને છે . . . . ૪૪ પ્રતિમાની પૂજાથી દેવપાળ, દમયંતી, આર્કકુમાર, સ્વયંભવ ભટ્ટ
અને રાજા રાવણને થયેલા લાભ • • • બાવાજીની ડાબલીની કથા . . . . • પર દવ્ય જિનેશ્વદેવેની સમજણ, પ્રમાણુ અને સંખ્યા . ૫૩ મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં હાલ છદ્મસ્થ જિનેશ્વરદે હેવા અંગે વિચાર પ૬
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
90
૭૦.
૮૫
૮૭
ભાવનિક્ષેપઃ ૨૦ વિહરમાન ભગવાન ક્યાં છે? . . ૨૦ જિનેશ્વરદેવના જન્મ-દીક્ષા–મેક્ષગમન કાળની સમજ . નમો સિદ્ધાણું પદ વિચાર પ્રારંભ . . . દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવથી સિદ્ધભગવંત થયેલાની સમજણ . નમો આયરિયાણું પદ વિચાર • • • • ૮૩ ગણધરદેવાનાં નામે • • • • • • ૮૪ યુગપ્રધાન ભગવંતોનાં નામ. . . . પભુ શ્રી મહાવીરસ્વામી પછી ચાલેલી ક્રમસર પટ્ટાવલિ દેવર્કિંગણિ ક્ષમાશ્રમણની પાટ પરંપરા ખરતરગચ્છની પાવલિના ૩૬ થી ૫૮ સુધીના પટ્ટધરો . ૮૮ પ્રભાવક જૈનાચાર્ય ભગવંતોનાં ચેડાં નામ. . . ૮૯ નમે ઉવન્ઝાયાણું પદ વિચાર • • • • • ૯૧ ઉપાધ્યાય ભગવંતોનાં ચેડાં નામ • • •
૯૩ નમો લોએ સવ્વસાહૂણું પદને પ્રારંભ . . . ૫ શ્રી વીતરાગના મહામુનિરાજોના બાહ્ય–અત્યંતર આચારે : ૯૫ ગુણોની પ્રાપ્તિ થવાથી મુનિપદમાં પડેલાં અનેક અભિધાને ૯૮ મહામુનિરાજે અને મહાસતી સાવી ભગવતીનાં થોડાં નામે ૯૯ ચોવીશ જિનેશ્વરનો તીર્થકાળ અને થનારા
મહામુનિરાજની સંખ્યા • • • • ૧૦૧ ત્રણ તીર્થકર અને ચક્રવર્તી મહાપુરુષો ૧૬–૧૭-૧૮ મા
જિન વખતે ધર્મ આરાધનાની અતિ સુંદર તક . ૧૦૫ ત્રીજે અને ચોથે શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘ . . . - ૧૦૭ શ્રાવક-શ્રાવિકા વર્ગની શક્તિને સદુપયોગ • • ૧૦૯ સુશ્રાવકે અને સુત્રાવિકાઓનાં ચેડાં નામે • • ૧૧૦ વર્તમાન ૨૪ જિનેશ્વરદેવોના સંઘની સંખ્યા અને
જુદા જુદા ગુણધારી મહામુનિરાજે • • • ૧૧૨ સમ્યગદર્શન વિચાર પ્રારંભ :
૧૧૪ સુદેવ–સુગુસુધર્મની સમજણ . . . . ૧૧૫
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
જીવને સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિ અંગે સમજણ . . . ૧૧૭ ભવાભિનંદપણું અનુબંધ હિંસાની સમજણ. • ૧૧૯-૧૨૦ સભ્ય જ્ઞાન પદ વિચાર • • • • • ૧૨ દ્વાદશાંગીનાં ૧૨ અંગેનાં નામે • • • • ૧૨૮ દૃષ્ટિવાદ સૂત્રમાં આવનારી સામગ્રી અને ચૌદ પૂર્વનાં નામે ૧૨૯ બાર ઉપાંગનાં નામો . . . . . ૧૨૯ છ છેદ સૂત્રો, ૧૦ પન્ના, ચાર ભૂલ સૂત્ર, નંદી અનુગ
બધા નામની યાદિ • • • • • ૧૩૦ આઠમું ચારિત્રપદ વિચાર . . . . . ૧૩૩ નવમું તપ પદ વિચાર . . . . . ૧૩૬. અતિ અનુમોદનીય તપશ્ચર્યા કરનારા કેટલાક મહાપુરૂષોનાં
નામની યાદી • • • • • • ૧૩૮ ચારેગતિના સમ્યકત્વધારી આત્માઓ . . . ૧૪૪ અદ્ધપુદ્ગલ પરાવર્ત જેટલા કાળમાં ચોક્કસ મેક્ષમાં પધાર
નારા પંચપરમેષ્ઠિભગવંતે . . . . ૧૪૫ ચરમશરીરી અપુનબંધક અને શુલપાક્ષિક આત્માઓ . ૧૪૬ શ્રી જિનેશ્વરદેવના આત્માઓની જૈનશાસન (સમ્યફવ) પામ્યા પછી તે મેક્ષમાં પધાર્યા સુધીની ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર
આરાધનાએ • • • • • • • ૧૪૮ ગણધર ભગવંતની આરાધનાએ. • • • ૧૫૪ યુગપ્રધાનો, શાસનપ્રભાવકે અને પાટપરંપક આચાર્ય ભગ
વંતની આરાધનાઓ • • • • શ્રી વીતરાગ શાસનના ઉપાધ્યાય ભગવંતોની આરાધનાઓ ૧૫૯
- સાધુભગવંતો અને સાધ્વી ભગવતીએની આરાધનાએ . • • • • ૧૬૦ શ્રી વીતરાગશાસનમાં થયેલા શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓની
આરાધનાઓ • • • • • • ૧૪ શ્રાવોના દેશવિરતિ ધર્મની આરાધનાઓ . • ૧૬૭
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ
અભયદાન મહાધમ સુપાત્રદાન મહાધર્મ અને તેની સમજણ. અનુક‘પાદાન શ્રી વીતરાગશાસન માન્ય છે ઉચિતદાનની સમજણુ અને આવશ્યકતા પ્રુતિદાનમાં પણ લાભ અને તેની સમજણ . ભ્રહ્મચર્યાં મહાગુણની આરાધના સર્વથી અને દેશથી મન— વચ–કાય શીલવ્રતધારક મહાપુરૂષો અને મહાસતીએ ભાવના
ભરતચક્રવર્તી ને કેવલજ્ઞાન
કૃષ્ણવાસુદેવનુ અઢાર હજાર મુનિરાજ્જેને વંદન . ચાર મુનિરાજાએ પેાતાના મામા મુનિરાજને વંદન
મરૂદેવી માતા મહામુનિરાજ તદ્રષિ પ્રહારી ચાર
સ્થૂલભદ્રસ્વામિના લઘુબાંધવ શ્રીયકજી મહા મુનિરાજ આ મેતા પ્રસન્નચંદ્ર રાજષિ
·
યુવરાજ વલ્કલચીરી
માક્ષમાં જવા માટે ઉત્તરાત્તર ઉપયેગી ૧૬ ખાખતા શત્રુંજયગિરિરાજ ઉપર માસે પધારેલા મહામુનિરાજો .
ગિરનાિિગર મહાતી સમ્મેતશિખરતી અને મુનિવર—સ`ખ્યા .
અષ્ટાપદ અને આનુ
કોટીશીલા ઉપર મેાક્ષ પધારેલા મુનિવરોને કાળ અને સંખ્યા
ઉપસ’હાર
•
ઉપર મેાક્ષમાં પધારેલા ૨૦ જિનેશ્વરદેવે
૧૬૯
૧૭૧
૧૭૪
૧૭૫
૧૭૬
૧૮૦
૧૮૧
૧૮૨
૧૮૩
૧૮૪
૧૮૫
૧૮૬
૧૮૭
૧૮૯
૧૯૨
૧૯૬
૧૯૯
૨૦૧
૨૦૨
૨૧૧
૨૧૨
૨૧૪
૨૧૫
૨૧૭
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
અત્યાર સુધી અમારા તરફથી પ્રગટ થયેલાં પુસ્તક પ્રકાશનામાં મદદ આપનાર મહાભાગ્યશાળી આત્માઓની નામવાર યાદી.
500
રકમ
નામ
૧૦૦૦) સરીયદ જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૧૫૦૦) શ્રી વાવ જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૫૦૦) શ્રી ધીણેાજ જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૬૦૦) મેાટા ખુંટવડા જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૮૦૦) નવા ડીસા જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૪૦૦) સીપાર જૈન જ્ઞાન ખાતુ ૫૦૦) જુના ડીસા જૈન જ્ઞાન ખાતું
ગામ
તા. મેસાણા અનાસકાંડા વાયા નવાડીસા
તા. મેસાણા
તા. ભાવનગર
( બનાસકાંઠા )
તા. મેસાણા (બનાસકાંઠા)
૮૦૦) સાણંદ જેઠાવેણાના ઉપાશ્રય જ્ઞાન ખાતું [અમદાવાદ] ૫૦૦) રાજપુર (ડીસા) ઉપધાનમાં ઉપજેલ જ્ઞાનદ્રવ્ય ૨૦૦) શ્રી ભાલેર જૈન જ્ઞાન ખાતુ (બનાસકાંઠા) ૩૦૦) વેજલપુર-ભરૂચ વીશા પેરવાડ ઉપાશ્રય જ્ઞાન ખાતું ૫૦૦) દાદર જૈન જ્ઞાનમંદિર ઉપાશ્રય જ્ઞાન ખાતું મુંબઈ ૨૮ ૫૦૦) શેઠશ્રી ભગુભાઈ ચુનીલાલ સુતરીયા મારફત અમદાવાદ ૨૦૦) શેઠ અંબાલાલ ગેાકલદાસ વીસનગરવાલાની
વીસનગર તા. મેસાણા
મારફત ૫૦૦) શેઠ ચુનીલાલ લલુભાઇના સ્મરણાર્થે
હા. તેમના સુપુત્રા ચીમનભાઇ તથા વર્ષિલાલભાઈ
સમી તા. મેસાણા
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
૬૦૦) શ્રી ભિલડીયાજી તીર્થમાં સ, ૨૦૧૩ ના
સામાસામાં થયેલા જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી હા. મેપાણી ચીમનલાલ ચાથાલાલ વગેરે. ૨૦૦) શાહ ચતુરદાસ અમુલખ હ. પેાતે સમી-તા. મેસાણા ૧૦૦) વડેચા નથુચંદ મગનલાલ હા. અચરતલાલ મેસાણા ૪૦૦) શાહ ઝવેરચંદ હીરાચંદ સાજીના સ્મરણાર્ય.
૨૦૦) પેાતાના ઘરના હા. તેમના ધર્મ પત્ની જેકારમેન ૧૦૦) શાહ તલકચંદ જગજીવન જેકારબેનના ભાઈ ૫૦) છગનલાલ લવજીભાઈ જેકેારબેનના મામા ૫૦) લીલાધરભાઈ ગાધકડાવાલા તેમના સગા ૪૦૦) મેાટા ખુંટવડા, વાયા-મહુવા
૨૦૦) રાકાણી ચુનીલાલ છગનલાલ
હા. ચંદુભાઈ અખાભાઈ શાન્તિભાઈ ૨૫૦) 'દુલાલ અડીયાવાળા હા. માધવજી મેાતીચ'દ કલાણા ૨૦૦) બેન ચંદનબેન નાથાલાલ ગાંધી
હા. મુલચંદ્ર ધેલાચંદ્રની પેઢી. માઢશ ૨૦૦) મેન સમુબેન (નરપતલાલ મનસુખલાલ ફ્રાફાણી કુવાળાવાળાનાં મેન) (બનાસકાંઠા) ૧૦૦) અમરતલાલ ચુનીલાલ સાયાણી સરીયદ, વાયા પાટણ ૧૦૦) લહેરચં≠ મછાચ', સરીયદ, વાયા પાટણ તા. મૈસાલુા ૧૦૦) લહેરચંદ ઘેલચ'દ
૧૦૧) ચુનીલાલ ઘેલચ ૧૦૧) હીરાલાલ જીવણુભાઈ ૧૦૦) શાહ પુનમચંદ્ર ઘેલચ',
91
"9
99
99
13
99
11
91
""
×
"
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
)
૨૪ ૧૦૦) શાહ સરૂપચંદ મંછાચંદ
, ૧૦૦) ભેગીલાલ હાથીભાઈ શાહ, , , ૧૦૦) નગીનદાસ હાથીભાઈ શાહ, ૧૦૦) શાહ છવાચંદ રવચંદ વાયડ વાયા પાટણ (તા. મેસાણા) ૧૦). શાહ મ ગલજી ૨વચ દે ૧૦૦) શાહ ખાતે . સમો છે ૧૦૦) મહેતા સુરચંદનગીનચંદ કનાસાને પાડો (તા. મેસાણા) ૧૦૦) શાહ પુંજીરામ બેચર મેરવાડા ઊંઝા ૧૦૦) શાહ ભીખાલાલ બેચર , ઊંઝા ) ૧૦૦) શાહ ભીખાલાલ મુલચંદ લુણવા ઊંઝા , ૧૦૦) શાહ ઉમેદચંદ ભુરાભાઈ શાહપુર
ચુનાળાનો ખાંચો અમદાવાદ ૧૦૦) લખાજી દલાજી ગુડાબાલેતરાવાળા હા. રાજમલભાઇ
મુંબઈ ૧૦૦) મણીભાઈ સેમાભાઈ પટેલ નારવાલા (હાલ ભરૂચ) ૧૦૧) સંઘવી સ્વરૂપચંદ મગનલાલ વાસડા (વાવ) બનાસકાંઠા ૧૦૧) શાહ વલમચંદ તલકચંદ , , , ૧૦૧) મહેતા ચીમનલાલ કાલીદાસ માડકા (વાવ) ૧૦૧) મહેતા મણીલાલ માવજી અમરસી માડકા (વાવ) ૧૦૧) દેશી ચુનીલાલ સાવચંદ માડકા (વાવ) , ૧૦૨) મહેતા અમુલખ જગસી કાઠી (વાવ) , ૧૦૧) દેશી રીખવચંદ ડાયાલાલ વાવ . ૩૦૦) શ્રી બેણપ જેને જ્ઞાન ખાતું બનાસકાંઠા બેણપ ૩૦૧) પ. પૂ. ગુરૂદેવ શ્રીમાન પં. મ. સુંદરવિજયજી : "
ગણિવરના ઉપદેશથી મેરવાડા જૈન જ્ઞાન ખાતું.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫ ૧૦૧) શાહ મફતલાલ જેસિંગલાલ થરાદવાળા નાડીસા ૧૦૧) શાહ મફતલાલ મોહનલાલ ૧૦૧) શાહ મંગુલાલ અમથાલાલ પટણી
અમારાં પ્રકાશને પિકી નીચેના ગળે સિલિક છે
અને હાથોહાથ ભેટ અપાય છે. પિષ્ટથી મેલાતાં નથી.
૧ પંચપરમેષ્ઠી મહામંત્ર યાને જેનધર્મનું સ્વરૂપ [ લગભગ
અપાઈ ગયું છે. ] ૨ સુભાષિત સૂકત સંગ્રહ પ્રિકૃત–સંસ્કૃત.] ૩ સુભાષિત સૂકતસંગ્રહ–ગુજરાતી [૧૧૩ વિષય ૨૦૦૦ કા] ૪ પૂજાપ્રનેત્તરી–જેમાં ૧૦૦ પ્રશ્નોત્તરોને સંગ્રહ છે.
૨૦૦૩ ની સાલથી અત્યાર સુધી લખાવેલ
છપાવેલ પુસ્તકોમાં આસરે થયેલો વ્યય. ૩૩૦૦) પંચપરમેષ્ઠિ મહામંત્ર નકલ ૧૦૦૦ ૧૫૦૦) સંસ્કૃત-પ્રાકૃત સુભાષિત સૂક્તસંગ્રહ નકલ ૬૦૦ ૮૦૦) ગુજરાતી પઘમંજુષા નકલ ૧૦૦૦ ૩૦૦) ધર્મ—નીતિ પઘાવલી નકલ ૧૨૫૦ ૧૦૦) અણગારના શણગાર નકલ ૧૦૦૦ ૨૦૦) દીક્ષા વિરોધ બીલને પ્રતિકાર પુસ્તિકા ૧૨૫૦ ૧૫૦) દીક્ષા વિધિ બીલ માટે પત્રિકાઓ
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦૦) હેમપ્રકાશ ભાગ ૨ માં સહાય પં. શ્રી ભક્તિવિજયજી
તથા તપસ્વી શ્રી ગુણવિજયજી મ. ના કહેવાથી. ૪૦૦) સિદ્ધહેમ માર્ગોપદેશિકા લેખક શ્રી શિવલાલ નેમચંદને - સહાય પં. શ્રી કાન્તિવિજયજી મ. ના કહેવાથી ૪૦૦) યતિજિતક૯૫-શ્રાદ્ધજિતકલ્પ અને આલોચના કણિકા
લખાવી. પ૭૦) બીજીવાર ઉપરનાં ત્રણ પુસ્તક તથા પ્રતિષ્ઠાકાવ્ય અને
બારસા લખાવ્યા ૩૫૦) સુભાષિત સૂતસંગ્રહ અંશ ૧ લે નકલ ૫૦૦ ૩૫૦) પૂજાપ્રશ્નોત્તરી નકલ ૧૦૦૦ ૧૭૦૦) સુભાષિત સૂક્ત સંગ્રહ ભા. ૧ [ત્રીજી ચેથા અને
બારમા પુસ્તકને સુધારે વધારે.] ૧૫૦) એક સંસારનું ટૂંકું ચિત્ર ૧૫૦૦) નવપદ દર્શન યાને પ્રમોદ ભાવના નકલ ૧૦૦૦
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુદ્ધિ પત્રક
પૃષ્ટ પંક્તિ
૯ ૯ ૧૦ ૧૯
૧૪ ૧૪
૫ ૧૭
૨૨
૨
* *
અશુદ્ધ
શુદ્ધ નમે
નામે કેવલજ્ઞાનસ્વામી
કેવલજ્ઞાનીસ્વામી અજિતનાથ સ્વામી અજિતનાથ સ્વામીઅંકેપિમ
અકૅપમ મહર્તિકનાથ
મુદ્દર્તિકનાથ સર્વા
સર્વામાધીના
માધીનાથ વિમલનાથ
વિમલનાથ सयाइ
सयाई વિદ્યુત
વિધુત કુમાર ૨૦ કોટાકોટી પહેલાની લગભગ વીશ કેટકેટી
સાગરેપમ પહેલાની જિનાલયમાં
જિનાલમાં શૌર્યપુરી
શૌરિપુરી પ્રસિદ્ધ
પ્રસિદ્ધિને પ્રતિમા
પ્રતિમાઓ
૨૮ ૩૦ ૩૭
૬ ૧૮ ૨૦
૪૦ ૪૧ ૪૩ ૪૩ ૪૪ ૪૭ ૫૦
૭. ૨ ૨૦ ૨૩ ૨૦ ૧૪
અક પૂજન ચંદ્વયુધરાજા જિનનામનું અઢીÁાપ -
૫૧.
ચક્રાણુધરાજ જિનનામકર્મનું અહીદીપ
૧૫ ૪
પ૩
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦ ૭૦
૨૪ ૧૨ ૧૮
એરવત જગતમાં ध्मातं
૧૧૦
સિદ્ધઃ
૮૪
૨૨
અરવત જગતમાં ध्यातं सिध्या नभो થાય જિનેશ્વરદે ચતુષ્ટય સનિપાત સ્વયંપ્રભસ્વામી, સંભૂતિ સુમતિબુદ્ધ ઈનકાદિનયુરિ સમ્યગદર્શન વીશે પચ્ચીસ સગ્ગદર્શન ભષણે નિગ્રન્થ કેટકેટી
૮૭
૧૫
૯૪
૧૪
नमो થાય જિનેશ્વરદેચતુષ્ટયા સન્નિપાતના સ્વયંભવસ્વામી સંભૂતિ સુપ્રતિબુદ્ધ ઈન્દ્રન્નિસૂરિ સમ્યગ્રદર્શન પચીસ-પચ્ચીશી સમ્યગદર્શન ભૂષણે નિર્ઝન્ય , કટાકેટી સાગરોપમ કટાકેટી જ્ઞાતિ અવસર ચત સમ્યગદર્શન સમ્યક્ત્વ સમ્યક્ત્વ સમ્યકૃત્વ સમ્યકત્વ
૨૧
૧
૧૦૬
કેટી
૧૧૦ ૧૧૦ ૧૧૨ ૧૧૪ ૧૧૪ ૧૧૫ ૧૧૫
૭ ૧૨ ૮. ૮
જ્ઞાનિ અવરચિત સમ્યકદર્શન સમ્યકત્વ સમ્યકત્વ સમ્યકત્વ સમ્યકત્વ
૪
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
૧૧૫
૧૧૭
૧૧૭
૧૧૭
૧૧૮
૧૧૮
૧૧૯
૧૧૯
૧૧
૧૨૦
૧૨૧
,,
,,
زر
56
૧૨૧
૧ર૧
૧૨૧
૧૨૨
દરર
૧૨૨
૧૨૨
૧૨૨
૧૨૪
૧૨૪
૧૨૪
૧૮
૧૯
૬
૧૦
૧૦
૧૭
૨૨
૩
છ
૧૪
૧૮
સ
૮
૧૦
૧૨
૧૫
૧૬
૧૭
૨૦
')
૧૨
૨૨
૧૭
૨૩
૨૪
સમ્યકત્વધારી
સમ્યકત્વધારી
ધર્મ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
>"
પ્રારભાય
સમ્યકત્વ
સમ્યવ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ
સમ્યકલ
»
૨૯
પા
સભ્યત્વ
>>
આત્મજ્ઞાની તે
જલાદિથી
દાનાદિ
સમ્યક્ત્વધારી સમ્યક્ત્વધારી ધર્મ છે,
સમ્યક્ત્વ
સમ્યક્ત્વ
સમ્યક્ત્વ
સમ્યક્ત્વ
""
""
પ્રારંભ થાય
સમ્યક્ત્વ
""
»
,,
.
સમ્યક્ત્વ
સમ્યક્ત્વ
દ્વૈપા
સમ્યક્ત્વ
""
99
59
આત્મતત્ત્વ વિચારક તે અગ્ન્યાદિથી જ્ઞાનાદિ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૩૦
૧૪ ૨૦ ૧૦
૧૨૫ ૧૨૬ ૧૨૭ ૧૨૮ ૧૨૮ ૧૨૮ ૧૨૮ ૧૩૩ ૧૩૬
૧૦ ૧૧
અકલેદ્ય
અલેદ્ય નિત
ध्नन्ति તેનાથી
તેનાથી ભાગે
ભાગે સમ્યકત્વ
સમ્યક્ત્વ દર્શનાવરણીય
દર્શનાવર્ષીય અંતરાયકર્મના ક્ષયથી અંતરાયક સમ્યકત્વ
સમ્યકત્વ સમ્યગદર્શન ચારિત્રાણિ સમ્યગદર્શન–
જ્ઞાન ચારિત્રાણિ સમ્યકત્વ
સમ્યક્ત્વ
૧૯
१७
2)
૧૩૬ ૧૩૭ ૧૪૦ ૧૪૦
૧૧
१४४
૫
૧૪૪
૧રા છટ્ઠના માસના સમ્યકધારી અનુત્તરનાં સમ્યકધારી સમ્યકત્વધારી સમ્યકત્વધારી
૧૨ વર્ષ દૃના માસક્ષપણ સમ્યક્ત્વધારી અનુત્તરનાં મલી સમ્યક્ત્વધારી સમ્યત્વધારી સમ્યકત્વધારી
૧૩
૧૪૪ ૧૪૪
૨૨ ૨૪ ૩
૧૪૪ ૧૪૪ ૧૪૫ ૧૪૬ ૧૪૬ ૧૪૮
ક્ષાયિક સમ્યકત્વ અવશ્વમેવ પાડવાઈ પ્રાપ્ત
હાછેલાના આગળ જનીની
૧૭ ૧૫ ૧૯ ૨૪. ૧૧
ક્ષાયિક સમ્યકૃત્વ અવશ્યમેવ પડિવાઈ પ્રાપ્તિ સહા છેલ્લાના આગલા જનનીની
૧૪૮
૧૪૯ ૧૫૦
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
૧૩
પૂછી સમ્યકત્વ
સમ્યક
૧૫
૧
મા પ્રમણ ઉપખંહણ સમ્યકત્વ
૧૪
૧૫ર ૧૫૪ ૧૫૪ ૧૫૪ ૧૫૫ ૧૫૮ ૧૫૮ ૧૬૦ ૧૬૧. ૧૬૧ ૧૬૨ ૧૬૨ ૧૬૨ ૧૬૩ ૧૬૪
શાસો
માત્ર પ્રમાણુ ઉપવૃંહણ સમ્યકત્વ
સ્મ શાસ્ત્રો પત્નીઓ વિસ્તારવાળાં
સહસ્ત્ર પૃચ્છના અઠમ ગજસુકુમાર સમ્યકત્વ
૭
પત્નીઓના વિસ્તૃતવાળા સહસ્ત્ર પૃચ્છના અટમ ગજકુમાર સમ્યકત્વ
૧૧
૧૭
૧૬૫
ગુજરેશ્વર ભણવા જેનાગમે
૧૬૭ ૧૬૭ ૧૬૮ ૧૬૯ ૧૭૧ ૧૭૩
ગુજેરેશ્વર જાણવા જનગમો હિં સ્ત્ર અશ્વ જઘાચરણ
અદ્રકી અંધારણ કાંઠા સમ્યક્ત્વ
કાઠાં
સમ્યકત્વ
૧૭૩ ૧૭૪ ૧૭૪ ૧૭૪
વસે સભ્યત્વ
૨૦ ..
સમ્યકત્વ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૧
૧૭૬
૧૭૬
૧૭૭
૧૭૯
૧૦૭૯
૧૮૧
૧૮૩
૧૮૪
૧૮૪
૧૮૪
૧૮૮
૧૯૩
૧૯૫
૧૯૬
૧૯૯
૨૦૧
૨૦૧
૨૦૧
૨૦૩
૨૦૬
૨૦૬
૨૦૬
૨૦૭
૨૧૫
૨૩
૫
૧૭
૧૦
૧૨
૨૧
७
પ
૨૨.
ર
૨૪
૨૧
૨૩
૧૫
૨૧
૨૨
202043
૨૧
૧૨
૧૫
૧૭
રર
સમ્યકત્વધારી
સાધિમ
સમ્યકત્વ
શાસનના
મુક્ત
સેક
ભાર
હેવાથી
સમ્યકત્વ
નિકાચિત
માનુષ
લે કાને
મેતાય
શૂલપાની
નિકે
વસ્ત્રા
૩૨
મય–દ્વારા
થાવપુત્ર
શુક્ર
શુક્ર
પૂજા
પધાય
સમ્યક્ત્વધારા રામિ
સમ્યક્ત્વ
શાસનને
लुम्ल
સેકડે
ભતૃ હિર
હાવાથી
શૂલપાણિ
સૈનિક
વસ્ત્રો
મહાવૈગ્ય
મહાવૈરાગ્ય
વિરતિની પ્રાપ્તિશુદ્ધ
શુદ્ધ સહા-સમ્યક્ત્વ
પ્રાપ્તિ
સહણા સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ-૫ંચા-વિરતિની પ્રાપ્તિ પ‘ચાચા
ચારમય આરાધના
રમય આરાધના
દ્વારા
થાવįાપુત્ર
શુક
શુક
પૂજે
પધાર્યા
સમ્યક્ત્વ ઉપાર્જન
માતુલ
લેાકેા
મેતા
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
ॐ अर्ह नमो चउव्वीसाए तित्थयराण उसभाइ-महावीर-पज्जवसाणाणं । નવપદ દર્શન યાને પ્રમોદાદિ
ભાવનાઓ
મંગલાચરણ अनन्तविज्ञान-मतीतदोष-मबाध्यसिद्धान्त-ममर्त्यपूज्यं । श्री वर्धमानं जिन-माप्तमुख्यं स्वयंभुवं स्तोतुमहं यतिष्ये ॥१॥
सर्वारिष्ट-प्रणाशाय, सर्वाभिष्टार्थदायिने । सर्वलब्धिनिधानाय, गौतमस्वामिने नमः ॥२॥ ओकारं बिन्दुसंयुक्तं, नित्यं ध्यायन्ति योगिनः ।
कामदं मोक्षदं चैव ॐकाराव नमो नमः ॥३॥ यस्याः प्रसादपरिवधि तशुद्धबोधाः पारं व्रजन्ति सुधियः श्रुततेायराशेः । सानुग्रहामयि समीहितसिद्धयेऽस्तु, सर्वत्रशासनरता श्रुतदेवताऽसौ॥४॥
अज्ञानतिमिराम्धानां, ज्ञानाञ्जनशलाकया । नेत्रमुन्मीलितं येन, तस्मै श्रीगुरवे नमः ॥५॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
નવપદ દેશન
મૂલ થ
ॐ ह्रीं नमो अरिहंताण ं ॐ ह्रौ नमो सिद्धाण' । ॐ ही नमो ¡ आयरियाण ं । ॐ नमो उवज्झायाण ं । ॐ हूँी नमो लोए सव्व સાળ । ૐ ह्री नमो दंसणस्स । ॐ ही नमो नारणस्स । नमो चारित्तस्स । ॐ ह्रीं नमो तस्स । અભિધેય વર્ણન
પ
વાંદી વીર જિનેશ્વર, વલી ગૌતમ ગણરાય; વાણીને વંદન કરી, પ્રણમી નિત્રગુરુપાય. ૧ પ્રમાદભાવ પ્રગટાવવા, રતીવંદના હેત; સંક્ષેપે કહીશુ. હવે, નવપદના સંકેત. ૨ અરિહં'ત–સિદ્ધ–સૂરિવરા, વાચક ને મુનિરાય, દશ ન–જ્ઞાન–ચારિત્ર–તપ, જપુ મહાસુખદાય. ચાર નિક્ષેપા જિન તણા; સકલ સિદ્ધ ભગવાન, ૐસમયક્ષેત્ર કેવલધરા, પ્રભુ લાવ પ્રધાન. ગણધર
3
૪ત્રિપદી પામી જિન થકી, દ્વાદશાંગી રચનાર; ત્રણે કાલ ગણધર પ્રભુ, પ્રણમું ભાવ ઉદાર. અઢી દ્વીપ ત્રણ· કાળના, સકલ સૂરિ શિરદાર; સઘલા ગણધર દેવને, નમિયે નેહ અપાર, દ
પ
૧. સરસ્વતી ૨. ત્રણે કાલના બાહ્ય અભ્યંતર, જ ́ગમ–સ્થાવર તીર્થોને વાંદવા સારૂ ૩. અઢી દ્વીપ ૪. ઉપષ્ટ વા વિગમેઇ વા લુવેઈ વા.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
થયા અને થનાર જે, સર્વ લધિ ભંડાર, ગણધરદેવને વંદતાં, લહીયે ભવને પાર. ૭ પ્રથમ શિષ્ય જિનદેવના, સકલ મુનિ ગુરુરાય, ગુણરત્ન-રત્નાકરા, નમિયે ગણધર પાય. ૮
* યુગપ્રધાન તીર્થંકર-ગણધર પછી, સૂરિવૃન્દ શિરતાજ યુગપ્રધાન સૂરિ વંદતાં, સીજે સઘળાં કાજ. ૯ જિનશાસન મુનિવૃન્દમાં, સર્વશ્રેષ્ઠ પંકાય; યુગપ્રધાન સૂરિ દેવના, પ્રેમે પ્રણમું પાય. ૧૦
આચાર્યદેવે મન:પર્યવ-૭ એહિ-સૂરિ, પૂરવધર સૂરિરાય; લબ્ધિધર સૂરિવર બધા, ગુણગણના સમુદાય. છત્રીશ-છત્રીશીલ ગુણે, રત્નતણ ભંડાર. જિનશાસન સૂરિ સર્વને, વંદુ વારંવાર. ૧૨ સર્વક્ષેત્ર ને કાળના, જિનશાસન રખવાળ; ૧૯ગુણમણિગણ રહણગિરિ,મુનિવૃન્દ ૧૧ભૂપાળ. ૧૩
ઉપાધ્યાય ભગવંતો જિનઆણા શિર પર ધરે, ન કરે લેશ પ્રમાદ;
ભણે ભણાવે સૂત્રને, ઉપાધ્યાય મહાભાગ. ૧૪
પ. સર્વ સૂરિવરમાં ૬. મુકુટતુલ્ય છે. મન:પર્ય વજ્ઞાની, અવધિજ્ઞાની, પૂર્વધર શતકેવલી વિગેરે અનેક લબ્ધિ પામેલા ૮. ઘણું ગુણ પામેલા ૯. બારસે છ— ગુણે ૧૦. રોહણાચલ જેમ રત્નોની ખાણ છે તેવા ગુણોની ખાણ તુલ્ય ૧૧. મુનિના સમુદાયમાં રાજા સમાન
૧૧
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
નવપદ દર્શન
વિનય કરે સૂરિવૃન્દને, સ્વયં વિનયની ખાણ; વિનય ભણાવે શિષ્યને, વંદુ વાચક ભાણ. ૧૫
વીતરાગના મુનિવરે ચરણ-કરણ દે સિત્તરી, ગુણગણુના ધરનાર; મસ્તક પર જિનદેવની, આણાવહી ફરનાર. ૧૬ રત્નત્રી મહાવ્રતધરા, પાળે પ્રવચન માય, અઢાર સહસ શીલાંગના, રથધરી મુનિરાય. ૧૭ સર્વક્ષેત્ર ને કાળના, જિનવરના અણગાર; ત્રિકરણ–ાગે-વંદતાં, અ૯૫ થાય સંસાર. ૧૮
સમ્યગદર્શન આતમ ગુણરતને વિષે, ૧૩ચિન્તારત્ન સમાન; દર્શન જિનવર દેવનું, પામે ૧૪પુણ્ય અમાન. ૧૯ અહ૫ સંસારી જીવમાં, આતમ એલખ થાય; ગુણ ગ્રહણે આદર વધે, ભવ દુખકર સમજાય. ચેથા ગુણઠાણ થકી, પ્રકટપણે જસ હોય; સમ્યગદર્શન ગુણ સમ, ગુણ બીજે નહિ કોય. ૨૧ જેનાથી સંસારની, અતિ અલ્પતા થાય; જસ"આગમ પાછળ બધા, ગુણ આવી ઉભરાય. ૨૨
૧૨. ચરણસિત્તરી અને કરણસિત્તરી ૧૩. ચિંતામણિ રત્ન સમાન ૧૪. અલ્પ સંસારી અને પુણ્યાનુબંધિપુષ્યવાળો ૧૫આવ્યા પછી.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દરશન
સમ્યગદર્શનથી બધા, વિવેકના સમુદાય; આતમના હિતકર બને, ષવૃન્દ શેષાય. ૨૩ તે શ્રી સમકિત ભાવના, સઘળા શુભ પર્યાય; પ્રકટ થાય સ્થિર ભાવથી, મહાનંદ વર્તાય. ૨૪ ઉપશમ ક્ષયઉપશમ તથા, ક્ષાવિકભાવ બધાય; પ્રકટ થયા જે જીવમાં, હું વંદુ તસ પાય. ૨૫
સમ્યગજ્ઞાન જેથી જીવ અજીવની, સમજણ સર્વ પ્રકાર; પ્રકટ થાય ભવિ જીવમાં, ઘટે તાસ સંસાર. ૨૬ દર્શન નિમલતા વધે, સંયમ ખુબ સધાય; ખીલે તપશક્તિ ઘણી, સમ્યજ્ઞાન પસાય. ૨૭ જડ-ચેતન જુદા પડે, ગુણ અવગુણ સમજાય, વીતરાગ આદર વધે, સમ્યજ્ઞાન પસાય. ૨૮ દેવ-ગુરુને ધમાં , ગુણ આદર ઉભરાય; પ્રકટે તત્ત્વ વિચારણા, સમ્યજ્ઞાન પસાય. ૨૯
સમ્યકૂચારિત્ર જગના ઉત્તમ જીવના, ઉત્તમ જે આચાર;
રત્નત્રયી વિકસાવવા, વંદુ વારંવાર. ૩૦ ૧૬. બધા વિકા. આ જગતના બધા વિવેકે સમ્યત્વની ગેરહાજરીમાં સંસાર વધારે છે, આત્માનું અહિત કરનારા થાય છે. પરંતુ સમ્યક્ત્વ આવ્યા પછી વિવેક આત્માના પક્ષનો થવાથી દોષોના સમુદાયને નાશ કરનાર અને આત્માનું હિત કરનાર બને છે.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેન
પંચ મહા-પરમેષ્ઠિમાં, જે પ્રગટી ગુણખાણું; મુજ ઘટમાં આવી વસે, તે મુજ જન્મ પ્રમાણુ, ૩૧ પંચ મહાપરમેષ્ઠિના, જે ગુણના સમુદાય; આવે અનુભવ જ્ઞાનમાં, નરભવ સમ્પ્લે થાય. અંતિમ નવગુણુ સ્થાનકા, પામ્યા જેનરરાય; રત્નત્રયી ગુણુ ૧૮રત્નની, પ્રગટ રિદ્ધ દેખાય. સમ્યક્ તપ
૩૨
૩૩
જિનઆણા અનુસાર જે, તપના ખાર પ્રકાર; સમજી આદરનારના, અલ્પ થાય સોંસાર. ૩૪ જયણા જીવદયા અને, જિનઆણા અનુસાર; તપના ભેદ તમામથી, અલ્પ થાય. સંસાર. સંવર–સમતા નિર્જરા, જેહમાં હાય સદાય; તે તપ બાર પ્રકારને, પ્રભુ' મન-વચ–કાય. વીતરાગની વાણી
૩૫
૩
ત્રિપદી પામી જિન થકી, રચતા ગણુધર રાય; દ્રશ્ય-ગુણુ પર્યાયમય, દ્વાદશાંગી કહેવાય. જેણે જિનવર મુખ થકી, પામી શ્રુતના સાર; રચિયાં દ્વાદશ અંગને, શ્રી જિનવર ગણુધાર જિનવર અથ પ્રકાશતા, સૂત્ર રચે ગણુધાર; દ્વાદશાંગી જેણે સુણી, ધન્ય તાસ અવતાર. અઢી દ્વીપ ત્રણ કાળની, ગણુધર ર॰રચના જે; ૧૭. છઠ્ઠાથી ચૌદમા સુધી ૧૮. ગુણારૂપી રત્નાની ૧૯. ત્રિપદી ૨૦. દ્વાદશાંગી.
૩૭
૩.
૩૯
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
મુજ મનમંદિર સ્થાપીને, પ્રણમુ વધતે નેહ. ૪૦ વાણી જિનવર દેવની, સંઘ ચતુર્વિધ માય; કણ્ અમીરસ કુપિકા, પ્રણમુ મન-વચ-કાય. પુણ્યદયથી પામીયા, જિનવાણીનેા સાર; વળી ભવાભવ પામશે, ધન્ય તાસ અવતાર.
વીતરાગના શ્રાવકા
જિનવાણી જિનબિ’અને, જિનવરના અણુગાર; નિત જેના ચિત્તમાં વસ્યા, ધન્ય તાસ અવતાર. સમકિત સાથે ઉચ્ચર્યાં, શ્રાવકનાં વ્રત ખાર; જિનઆણા મસ્તક ધરે, ધન્ય તાસ અવતાર. ચતુવિધ શ્રીસંઘ
ત્યાગી ત્રણ ગુણસ્થાનકા અગ્યારદરનાર; શ્રી જિનવરના સંઘને, વંદું વારવાર. ચાર ગતિના સમતિધારી જીવા ઉપશમ-ક્ષયઉપશમ અને, ક્ષાયિક સમકિતધાર; ચાર ગતિ સમકિતધરા, પ્રણમું પ્રેમ અપાર. સલ અને મુજ ભાવના, પ્રકટે પુણ્ય સુયેાગ; તે ભવ ભવ મુજને મળે, સમકિતધર સ યેાગ. ધ દાયક ઉપકારી
の
રત્નત્રયી જિનદેવની, હું પામ્યા જસ પાસ; ત્રિકરણ ચેાગે તેહના, અનુ ભવભવ દાસ. ૨૧. પહેલા ત્રણ ૨૨. ચેાથાથી ચૌદમા સુધી
૧
૪૨
૪૩
૪૪
૪૫
૪૬
૪૭
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
રત્નત્રયી રાધના, મારી જાસ પસાય; દેવ-મનુષ્ય મહાભાગ્યના, પ્રણમું પ્રેમે પાય. ૪૯ રત્નત્રયી આપી મને, કર્યો ઘણો ઉપકાર; દેવ મનુષ્ય તે સર્વને, પ્રણમું વારંવાર. ૫૦
| નમો અરિહંતાણું જિનેશ્વરદેવનું ધ્યાન-સ્મરણ, જાપ, ઉપાસના કરનારને તીર્થંકર પરમાત્માના ચાર નિક્ષેપ બરાબર સમજવા જોઈએ. કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ ફરમાવે છે કે
नामाकृतिद्रव्यभावैः पुनतत्रिजगज्जनं ।
क्षेत्रे काले च सर्वस्मिन्नर्हतः समुपास्महे ॥ અર્થ—અઢી દ્વીપમાં, પન્નર ક્ષેત્રમાં, ૧૭૦ વિજેમાં, ત્રણે કાલમાં, ત્રણે લેકના દેને, મનુષ્યને અને અસુરોને, નિર્મળ બનાવનારા જિનેશ્વરદેવના નામને, પ્રતિમાઓને દ્રવ્યને અને ભાવને અમે ઉપાસના કરીએ છીએ.
પ્રશ્ન-જિનેશ્વરદેવનાં નામ અને પ્રતિમાઓ તે સમજાઈ? પરંતુ દ્રવ્ય અને ભાવ કોને કહેવાય ? તે બરાબર સમજાવે.
ઉત્તર–જે હમણાં વર્તમાન કાલમાં કેવલજ્ઞાન સહિત પૃથ્વીતળ ઉપર વિચરે છે. સમવસરણમાં બેસીને દેશના આપે છે. સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા રુપ ચાર પ્રકારના સંઘાત્મક તીર્થની સ્થાપના જેમણે કરી છે. માત્ર મેક્ષ કલ્યાણક એક જ જેમનું બાકી છે, બીજાં ચાર કલ્યાણ કે થઈ ગયાં છે તે ભાવ તીર્થકર કહેવાય છે.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
આ સિવાય જેઓનાં પાંચ કલ્યાણક થઈ ગયાં છે. જેમનાં પાંચે કલ્યાણકે હવે થવાનાં બાકી છે. અથવા જેમનાં ૧-૨-૩ કલ્યાણક થયાં હેય, ચોથું ન થયું હોય તે બધા જિનેશ્વર દે દ્રવ્ય જિનેશ્વર દેવ કહેવાય છે. नामजिणा जिणनामा, ठवणजिणा पुण जिणि द पडिमाओ, दवजिणा जिणजीवा, भावजिणा समवसरणत्था ॥१॥
અથ–અરિહંત-જિન વિગેરે સામાન્ય અને ઋષભઅજિત આદિ વિશેષ નામે આ બધાં નામે તે નામજિન કહેવાય છે. લેગસ્સનું ધ્યાન તે નામજિનમાં ગણાય છે તથા - શ્રી જિનેશ્વર દેવેની પ્રતિમાઓ શાશ્વતી અને અશાશ્વતી બંને પ્રકારની તે સ્થાપનાજિન કહેવાય છે, જિનેશ્વર દે મોક્ષમાં પધાર્યા છે, અને ભવિષ્યમાં મોક્ષમાં પધારવાના છે વલી હમણું છદ્મસ્થપણે વિદ્યમાન છે, તે બધા જિનેશ્વરના જીવ કહેવાય છે, અને તેઓ દ્રવ્યજિન કહેવાય છે. હાલ વતમાન કેવલી દશા ભેગવતા ૨૦ વિહરમાન જિને તે ભાવજિન કહેવાય છે,
જિનેશ્વર દેવાનાં સામાન્ય નામે અરિહંત-જિન-જિનેશ્વર પારગત, ત્રિકાલજ્ઞ, ક્ષિણાષ્ટકમ, શિવ, શંકર, જગદીશ્વર, પરમાત્મા, પરમેષ્ઠિ, પરમ પુરુષ, પૂરણ, ચિદાનંદ, પરમદેવ, જ્યોતિ સ્વરુપ, અજર, અમર, અકલ, અવ્યાબાધ, લેકેશ, સ્વયંભૂ ; પુરુષોત્તમ, કેવલી, દેવાધિદેવ બોધિદ, ધર્મદાયક, ધર્મસારથિ, ધર્માધાર, ઈશ્વર, તીર્થકર
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
નવપદે દેશન
સર્વજ્ઞ, સદશી, સ્યાદ્વાદી, ધનાયક, અભયદ, સ્વયંસ બુદ્ધ, સા, વીતરાગ, પરમાત્મા, અરિહા, અરુહ, વિશ્વ ભર, ત્રિલેા કનાથ, પરમાદર્શી, ભગવાન, જગતપ્રભુ વિગેરે શ્રી જિનેશ્વર દેવાનાં સામાન્ય નામે હજાર પણ બની શકે છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવાનાં વિશેષ નામેા અને આ ભરતક્ષેત્રની વર્તમાન ચાવીસી
૧ ઋષભદેવસ્વામી, (આદીનાથ-આદીશ્વર) ૨ અજિતનાથસ્વામી, ૩ સંભવનાથસ્વામી, ૪ અભિનંદનસ્વામી, ૫ સુમતિનાથસ્વામી, ૬ પદ્મપ્રભસ્વામી, ૭ સુપાર્શ્વનાથસ્વામી, ૮ ચંદ્રપ્રભસ્વામી, ૯ સુવિધિનાથસ્વામી, ( પુષ્પદ ંતસ્વામી ) ૧૦ શીતલનાથસ્વામી, ૧૧ શ્રેયાંસનાથસ્વામી, ૧૨ વાસુપૂજ્ય સ્વામી, ૧૩ વિમલનાથસ્વામી, ૧૪ અનંતનાથસ્વામી, ૧૫ ધર્મનાથસ્વામી, ૧૬ શાન્તિનાથસ્વામી, ૧૭ કુન્થુનાથસ્વામી, ૧૮ અરનાથસ્વામી, ૧૯ મલ્લિનાથસ્વામી, ૨૦ મુનિસુવ્રતસ્વામી, ૨૧ નમિનાથસ્વામી, ૨૨ નેમનાથસ્વામી, (અરિષ્ટનેમિ) ૨૩ પાર્શ્વનાથસ્વામી, ૨૪ મહાવીરસ્વામી, (વર્ધમાનસ્વામી) ભરતક્ષેત્રની અતીત ચાવીશી
ની ૧ કેવલજ્ઞાનસ્વામી, ૨ નિર્વાણીસ્વામી, ૩ સાગરદેવસ્વામી, ૪ મહાયશસ્વામી, ૫ વિમલનાથસ્વામી, ૬ સર્વાનુભૂતિસ્વામી, ૭ શ્રીધરસ્વામી, ૮ શ્રીદત્તસ્વામી, ૯ દામેાદરસ્વામી, ૧૦ સુતેજસ્વામી, ૧૧ સ્વામીનાથસ્વામી, ૧૨ મુનિસુવ્રતસ્વામી, ૧૩ સુમતિનાથસ્વામી, ૧૪ શિવગતિસ્વામી, ૧૫ અસ્તાદ્યસ્વામી, ૧૬ નમિનાથસ્વામી, ૧૭ અનિરૂદેવસ્વામી, ૧૮ યોાધરસ્વામી,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદે દેશન
૧૯ કૃતાર્થં સ્વામી. ૨૦ જિનેશ્વરસ્વામી, ૨૧ શુદ્ધમતિસ્વામી, ૨૨ શિવ કરવામી, ૨૩ સ્પંદનદેવસ્વામી, ૨૪ સંપ્રતિનાથ
સ્વામી.
૧૧
ભરતક્ષેત્રની અનાગત ચેવિસી
દેવશ્રતસ્વામી,
૧ પદ્મનાભસ્વામી, ૨ સુરદેવસ્વામી, ૩ સુપાર્શ્વનાથસ્વામી, ૪ સ્વય’પ્રભસ્વામી, ૫ સર્વાનુભૂતિસ્વામી, ૭ ઉદયનાથસ્વામી, ૮ પેઢાલનાથસ્વામી, હું પાટીલદેવસ્વામી, ૧૦ શતકીર્તિ સ્વામી, ૧૧ સુવ્રતસ્વામી, ૧૨ અમમસ્વામી, ૧૩ નિષ્કષાયસ્વામી, ૧૪ નિષ્કુલાકસ્વામી, ૧૫ નિમ સસ્વામી, ૧૬ ચિત્રગુપ્તસ્વામી, ૧૭ સમાધિજિનસ્વામી, ૧૮ સ`વરદેવસ્વામી, ૧૯ યશોધરસ્વામી ૨૦ વિજયદેવસ્વામી ૨૧ મલ્લદેવસ્વામી ૨૨ દેવપ્રભુસ્વામી, ૨૩ અનંતવીય સ્વામી, ર૪ ભદ્ર કરસ્વામી, વર્તમાનકાળે પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રામાં હાલ વિચરતા કેવલીદશામાં રહેલા ૨૦ જિનેશ્વરદેવાનાં નામેા
૧ સીમ’ધરસ્વામી, ૨ ચુગમધરસ્વામી, ૩ બાહુસ્વામી, ૪ સુબાહુસ્વામી, ૫ સુજાતસ્વામી, ૬ સ્વયં પ્રભસ્વામી, ૭ ઋષભાનનસ્વામી, ૮ અનંતવીય સ્વામી, ૯ સુરપ્રભસ્વામી, ૧૦ વિશાલદેવસ્વામી, ૧૧ વધરસ્વામી, ૧૨ ચંદ્રાનનસ્વામી, ૧૩ ચંદ્રખા ુસ્વામી, (ભદ્રખાહુસ્વામી) ૧૪ ભુજંગદેવસ્વામી, ૧૫ નમિનાથસ્વામી, (નેમિપ્રભ) ૧૬ ઈશ્વરદેવસ્વામી, ૧૭ વીરસેનસ્વામી, ૧૮ મહાભદ્રસ્વામી, ૧૯ દેવયશાસ્વામી, ૨૦ અજિતવીય સ્વામી.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
દરેક કાળમાં અઢીદ્વીપમાં ચેસ થનારા
ચાર શાશ્વત જિનેશ્વર દેવનાં નામે ૧ ઋષભાનનસ્વામી, ૨ ચંદ્રાનનસ્વામી, ૩ વારિણસ્વામી, ૪ વર્ધમાનસ્વામી.
આ સિવાયના બાકીના ચાર ભરતક્ષેત્રો તથા પાંચ અરવતક્ષેત્રોના ત્રણે કાલના જિનેશ્વરદેવોની ૨૭ ચેવિસીઓનાં નામે પ્રાપ્ત થાય છે. તથા મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટ કાળમાં ૧૬૦ વિજમાં અજિતનાથસ્વામી સમકાળે ૧૬૦ જિનેશ્વર થયા છે. તેઓનાં નામે પણ પ્રાપ્ત થતાં હોવાથી શ્રદ્ધાળુ આત્માઓને જાણવા-વાંચવા-કંઠસ્થ કરવાની ઈચ્છાવાળાઓ માટે આગળ આપવામાં આવેલ છે.
તથા હવે પછી લખેલા જિનેશ્વરદેવોનાં નામે માં ટુંકા નામે લખ્યા છે પરંતુ જાણનાર કે વાંચનાર મહાશયે દરેક જિનેશ્વરદેવનાં નામે સાથે (આચાર્ય, ઉપાધ્યાય કે સાધુમુનિરાજોના નામ સાથે મહારાજ શબ્દ જોડીને બેલાય છે તેમ) સ્વામી શબ્દ જરૂર લગાડીને જ બેલવા ટેવ પાડવી જોઈએ જેમકે ઋષભદેવસ્વામી, અજિતનાથ સ્વામી, રત્નપ્રભસ્વામી, અમિતનાથ સ્વામી વિગેરે સમજવું. - ૪ ધાતકીખંડના પૂર્વ ભારતમાં અતીત ચેવિસી
૧ શ્રી રત્નપ્રભ, ૨ અમિતનાથ, ૩ અસંભવનાથ, ૪ અકલંકનાથ, ૫ ચંદ્રસ્વામી, ૬ શુભંકરનાથ, ૭ સત્યનાથ, ૮ સુન્દરનાથ, ૯ પુરંદરનાથ, ૧૦ સ્વામીનાથ. ૧૧ દેવદત્ત, ૧૨ વાસવદત્ત, ૧૩ શ્રેયાંસનાથ, ૧૪ વિશ્વરૂપ, ૧૫ તપસ્તા,
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૬ પ્રતિબંધનાથ, ૧૭ સિદ્ધાર્થનાથ, ૧૮ સંયમનાથ, ૧૯ અમલનાથ, ૨૦ દેવેન્દ્રનાથ, ૨૧ પ્રવરનાથ, ૨૨ વિશ્વસેન, ૨૩ મેઘનંદન, ૨૪ સર્વજ્ઞનાથ, ૫ ધાતકીખંડના પૂર્વ ભારતમાં વર્તમાન ચાવીસી
૧ યુગાદિનાથ, ૨ સિદ્ધાન્તનાથ, ૩ મહેશનાથ, ૪ પરમાર્થનાથ, ૫ સમુદ્ધરનાથ, ૬ ભૂધરનાથ, ૭ ઉદ્યોગનાથ, ૮ આર્થવનાથ, ૯ અભયનાથ, ૧૦ અપ્રકંપનાથ, ૧૧ પદ્મનાથ, ૧૨ પદ્માનંદ, ૧૩ પ્રિયંકરનાથ, ૧૪ સુકૃતનાથ, ૧૫ ભદ્રેશ્વર, ૧૬ મુનિચંદ્ર, ૧૭ પંચમુષ્ઠિ, ૧૮ ત્રિમુઠિકનાથ, ૧૯ ગાંગિકનાથ, ૨૦ પ્રવણનાથ, ૨૧ સર્વગનાથ, ૨૨ હેન્દ્રનાથ, ૨૩ ઈન્દ્રદત્ત, ૨૪ જિનપતિ. ૬ ધાતકીખંડના પૂર્વ ભારતમાં અનાગત ગ્રેવીસી
૧ શ્રી સિદ્ધનાથ, ૨ સમ્યનાથ, ૩ જિનેન્દ્રદેવ, ૪ સંપ્રતિનાથ, ૫ સર્વનાથ, ૬ મુનિનાથ ૭ વિશિષ્ટનાથ, ૮ અપરનાથ, ૯ બ્રહ્મશાનિત, ૧૦ પર્વતનાથ, ૧૧ કામુકનાથ, ૧૨ ધ્યાનવરનાથ, ૧૩ શ્રી કલપનાથ, ૧૪ સંવરનાથ, ૧૫ સ્વસ્થનાથ, ૧૬ આનંદનાથ, ૧૭ રવિચંદ્ર ૧૮ પ્રભવનાથ, ૧૯ સાનિધનાથ; ૨૦ સુકર્ણનાથ, ૨૧ સુકર્માસ્વામી, ૨૨ અમમનાથ, ૨૩ પાર્શ્વનાથ, ૨૪ શાશ્વતનાથ. ૭ ધાતકીખંડના પશ્ચિમભરતક્ષેત્રમાં અતીત ગ્રેવીસી
૧ વૃષભનાથ, ૨ પ્રિયમિત્ર, ૩ શાન્તનુસ્વામી, ૪ અમૃદુનાથ, ૫ અતીતનાથ, ૬ અવ્યક્તનાથ, ૭ કલાશતનાથ,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
નવપદ દશન
૮ સર્વજિન, ૯ પ્રબુદ્ધનાથ, ૧૦ પ્રવૃજિનનાથ, ૧૧ સૌધર્મનાથ, ૧૨ તમે દીપનાથ, ૧૩ વાસેન, ૧૪ બુદ્ધિનાથ, ૧૫ પ્રબંધનાથ, ૧૬ અજિતનાથ, ૧૭ પ્રમુખનાથ, ૧૮ પલ્યોપમનાથ, , ૧૯ અંકેવિન, ૨૦ નિષિતનાથ, ૨૧ મૃગનાભ, ૨૨ દેવેન્દ્રજિન, ૨૩ પ્રાયશ્ચિતનાથ, ૨૪ શિવનાથ. ૮ ધાતકીખંડના પશ્ચિમભરતક્ષેત્રમાં વર્તમાન ચાલીસી
૧ વિવેન્દુનાથ, ૨ કરણનાથ, (કપિલનાથ) ૩ વૃષભનાથ, ૪ પ્રિયતેજનાથ, ૫ વિમર્શનાથ, ૬ પ્રશમજિન, ૭ ચારિત્રનાથ, ૮ પ્રભાદિત્ય, ૯ મંજુકેશી, ૧૦ પીતવાસ,૧૧ સુરરિપુ, ૧૨ દયાનાથ, ૧૩ સહસ્રભુજ, ૧૪ જિનસિંહ, ૧૫ રેપકનાથ, ૧૬ બાહુજિન, ૧૭ પલિલનાથ, ૧૮ અગનાથ, ૧૯ યોગનાથ, ૨૦ કામરિપુ, ૨૧ અરણ્યબાહુ, ૨૨ નેમિનાથ, ૨૩ ગર્ભજ્ઞાની, ૨૪ અજિતનાથ. ધાતકીખંડના પશ્ચિમભરતક્ષેત્રમાં અનાગત ચોવીસી
૧ રત્નકેશ, ૨ ચકહસ્ત, ૩ સાંકૃતનાથ, ૪ પરમેશ્વર, ૫ સુમૂર્તિનાથ, ૬ મુર્તિકનાથ, ૭ નિકેશનાથ, ૮ પ્રશસ્તિક, ૯ નિરાહાર, ૧૦ અમૃતિનાથ, ૧૧ કિજનાથ, ૧૨ વેતાંગ નાથ, ૧૩ ચારૂનાથ, ૧૪ દેવનાથ, ૧૫ વયાધિકનાથ, ૧૬ પુષ્પનાથે, ૧૭ નરનાથ, ૧૮ પ્રતિકૃતનાથ, ૧૯ મૃગેન્દ્રનાથ, ૨૦ તનિધિક, ૨૧ અચળનાથ, ૨૨ અરણ્યકનાથ, ૨૩ દશાનન, ૨૪ શાન્તિકનાથ,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન ૧૦ પૃષ્ણરાદ્ધદ્વીપમાં ભરતક્ષેત્રમાં અતીત ચોવીસી
૧ શ્રી મદગનનાથ, ૨ મૂર્તિ સ્વામી, ૩ નિરાગસ્વામી, ૪ પ્રલંબિતનાથ, ૫ પૃથ્વી પતિ, ૬ ચારિત્રનિધિ, ૭ અપરાજિત, ૮ સુબેધક, ૯ બુધેશનાથ, ૧૦ વૈતાલિકનાથ, ૧૧ ત્રિમુષ્ટિકનાથ, ૧૨ મુનિબોધનાથ, ૧૩ તીર્થ સ્વામી, ૧૪ ધર્માધિક, ૧૫ વમેશનાથ, ૧૬ મમાદિકનાથ, ૧૭ પ્રભુનાથ, ૧૮ અનાદિનાથ, ૧૯ સર્વતીર્થનાથ, ૨૦ નિરૂપમનાથ, ૨૧ કુમારિકનાથ, ૨૨ વિહારાગ્રનાથ, ૨૩ ધણસરદેવ, ૨૪ વિકાસનાથ. ૧૧ પુષ્કરાદ્ધદ્વીપમાં પૂર્વભરતક્ષેત્રમાં
વર્તમાન ચોવીસી ૧ જગન્નાથસ્વામી, ૨ પ્રભાસનાથ, ૩ સરસ્વામી. ૪ ભરતેશનાથ, ૫ ધર્માનનસ્વામી, ૬ વિખ્યાતનાથ, ૭ અવસાનકનાથ, ૮ પ્રબંધકનાથ, ૯ તપનાથ, ૧૦ પાઠકનાથ, ૧૧ ત્રિકારનાથ, ૧૨ ગતનાથ; ૧૩ શ્રીવાસા, ૧૪ શ્રી સ્વામી, ૧૫ સુકમેંશનાથ, ૧૬ કર્મોતિકનાથ, (કર્માતકનાથ) ૧૭ અમલેદનાથ, ૧૮ ધ્વજાંશિક, ૧૯ પ્રસાદનાથ, ૨૦ વિપરીતનાથ, ૨૧મૃગાંકનાથ, ૨૨ કાટિકનાથ, ૨૩ ગજેન્દ્રનાથ, ૨૪ ધ્યાનજ્ઞનાથ. ૧૨ પુષ્કરાÉદ્વીપના પૂર્વભરતક્ષેત્રમાં
અનાગત ચાવીસી ૧ વસંતધ્વજ, ૨ ત્રિમાતુલ, ૩ અઘટિતસ્વામી, ૪ ત્રિખંભનાથ, ૫ અચેલનાથ, ૬ પ્રવાદિકનાથ, ૭ ભૂમાનંદ, ૮ ત્રિના મનસ્વામી, ૯ સિદ્ધાન્તનાથ, ૧૦ પૃથગનાથ, ૧૧ ભગનાથ, ૧૨ સ્વામીનાથ, ૧૩ શ્રી પ્રવાસિકનાથ, ૧૪ મડલનાથ,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
નવપદ દેશન
૧૫ મહાવસુ, ૧૬ ઉદીય ́તુ, ૧૭ હૃદુરિકનાથ, ૧૮ પ્રોાધનાથ, ૧૯ અભયાંકનાથ, ૨૦ પ્રમાદનાથ, ૨૧ દારિકનાથ, ૨૨ વ્રતસ્વામી, ૨૩ નિધાનનાથ, ૨૪ ત્રિકમ કનાથ,
૧૩ પુષ્કરાદ્વીપના પશ્ચિમ ભરતક્ષેત્રમાં અતીત ચાવીસી
૧ પદ્મચંદ્ર, ૨ રક્તાંગનાથ, ૩ અચેગિકનાથ, ૪ સર્વો નાથ, ૫ શ્રી ઋષિનાથ, ૬ હરિભદ્રસ્વામી, છ ગણાધિપનાથ, ૮ પારત્રિકનાથ, ૯બ્રહ્મનાથ, ૧૦ મુનીન્દ્રનાથ, ૧૧ દ્વીપકનાથ, ૧૨ રાજિષનાથ, ૧૩ શ્રી વિશાખનાથ, ૧૪ અચિંતિતનાથ, ૧૫ રવિસ્વામી, ૧૬ સામત્ત, ૧૭ શ્રી જયનાથ, ૧૮ મેાક્ષનાથ, ૧૯ અગ્નિભાનુ, ૨૦ ધનુષ્યાંગ, ૨૧ રેશમાંચિત, ૨૨ મુક્તિનાથ, ૨૩ પ્રસિદ્ધનાથ, ૨૪ શ્રી જિનેશનાથ.
૧૪ પુરા
દ્વીપના પશ્ચિમ ભરતક્ષેત્રમાં વર્તમાન ચાવીસી
૧ શ્રી પદ્મપદ્મ, ૨ પ્રભાવક, ૩ ચેાગેશ્વર, ૪ શ્રી ખલનાથ, ૫ સુષમાંગનાથ, હું અલાતીત, છ મૃગાંકનાથ, ૮ કલ’એકનાથ, ૯ બ્રહ્મનાથ, ૧૦ નિષેધકનાથ, ૧૧ પાપહર, ૧૨ સુસ્વામી, ૧૩ મુક્તિચંદ્ર, ૧૪ અપ્રાશિક, ૧૫ નદીતટનાથ, ૧૬ મલધારીનાથ, ૧૭ સુસંયમ, ૧૮ મલયસિંહ, ૧૯ અક્ષેાભનાથ, ૨૦ દેવધર, ૨૧ પ્રયચ્છનાથ, ૨૨ આગમિકનાથ, ૨૩ વિનીતનાથ, ૨૪ રતાનંદનાથ,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૫ પુષ્કરાદ્વીપના પશ્ચિમ ભારતમાં અનાગત ચાવીસી
૧ પ્રભાવક, ૨ વિનયેન્દ્ર, ૩ સુભાવસ્વામી, ૪ દિનકર, ૫ અગસ્તેય, ૬ ધનદનાથ, ૭ પૌરવનાથ, ૮ જિનદત્ત, ૯ પાર્શ્વનાથ, ૧૦ મુનિસિંહ, ૧૧ આસ્તિકનાથ, ૧૨ ભવાનંદનાથ, ૧૩ નૃપનાથ, ૧૪ નારાયણ, ૧૫ પ્રથમાંક, ૧૬ ભૂપતિનાથ, ૧૭ દોસુનાથ, ૧૮ ભવભીક, ૧૯ નંદનનાથ, ૨૦ ભાર્ગવનાથ, ૨૧ પરાનસ્ય, ૨૨ કિલિવષાદ, ૨૩ નવશિક ૨૪ ભરતેશ, ૧૬ જબૂદ્વીપમાં અરવતક્ષેત્રમાં અતીત ગ્રેવીસી ૧ શ્રી પંચપ, ૨ જિનહરસ્વામી, ૩ સંપુટિકનાથ, ૪ ઉજ્જયંતિક, ૫ અધિષ્ઠાયક, ૬ અભિનંદન, ૭ રનેશનાથ, ૮ રામેશ્વર, ૯ અંગુષ્ટમ, ૧૦ વિનાશકનાથ, ૧૧ આરેષનાથ, ૧૨ સુવિધાનનાથ, ૧૩ પ્રદત્તનાથ, ૧૪ શ્રી કુમારનાથ, ૧૫ સર્વ શૈલ, ૧૬ પ્રભંજનનાથ, ૧૭ સૌભાગ્યનાથ, ૧૮ દિનકરદેવ, ૧૯ ગ્રતાધિનાથ, ૨૦ સિદ્ધિકર, ૨૧ શારીરિક, ૨૨ કલ્પદ્રુમ, ૨૩ તીર્થોધિનાથ, ૨૪ ફલેશનાથ, ૧૭ જબુદ્વીપમાં એરવતક્ષેત્રમાં વર્તમાન ચાવીસી
૧ ચદ્રાનનસ્વામી, ૨ સુચંદ્ર, (ચંદ્રનાથે) ૩ અગ્નિણ, ૪ નંદિષેણ, ૫ ઋષિદત્ત, ૬ વ્રતધર, ૭ સેમચંદ્ર, ૮ ચાર્થસેન, ૯ શતાયુષ, ૧૦ શિવસુત, ૧૧ શ્રેયાંસનાથ, ૧૨ સ્વયંજલ, ૧૩ સિંહસેન, ૧૪ ઉપશાન્ત, ૧૫ ગુપ્તસેન, ૧૬ મહાવીર્ય, ૧૭ પાસ્વામી, ૧૮ અભિધાન, ૧૯ મરૂદેવ, ૨૦
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
શ્રીધરનાથ, ૨૧ સામકંબુ, ૨૨ અગ્નિપ્રભ ૨૩ અગ્નિદત્ત, ૨૪ વીરસેન, ૧૮ જબૂદ્વીપમાં એરવતક્ષેત્રમાં અનાગત ચાવીસી ૧ સિદ્ધાર્થનાથ, ૨ વિમલનાથ, ૩
વિષ, ૪ નંદિષેણ, ૫ સુમંગલ, ૬ વાધરનાથ, ૭ નિર્વાણનાથ, ૮ ધવજ, ૯ સિદ્ધસેન, ૧૦ મહાસેન, (મહસેન) ૧૧ વીરમિત્ર, ૧૨ સત્યસેન, ૧૩ ચંદ્રવિભુ, ૧૪ મહેન્દ્રનાથ, ૧૫ સ્વયંજલ, ૧૬ દેવસેન, ૧૭ સુવ્રતનાથ, ૧૮ જિનેન્દ્રદેવ, ૧૯ સુપાર્શ્વનાથ, ૨૦ સુકેશલ, ૨૧ અનંતક, ૨૨ વિમલનાથ, ૨૩ અજિતસેન ૨૪ અનિદત્ત, ૧૯ ધાતકીખંડના પૂર્વ એરવતક્ષેત્રમાં અતીત ચાવીસી - ૧ વાસ્વામી, ૨ ઈન્દ્રયત્ન, ૩ સૂર્યાસ્વામી, ૪ પુરવ ૫ સ્વામિનાથ, ૬ અવબોધ ૭ વિકમસેન ૮ નિર્ધાટિકનાથ, ૯ હરીન્દ્રનાથ, ૧૦ પ્રતેરિક ૧૧ નિર્વાણનાથ, ૧૨ ધમહેતુ, ૧૩ ચતુર્મુખનાથ, ૧૪ જિનકૃતેન્દુ ૧૫ સ્વયંક ૧૬ વિમળાદિત્ય, ૧૭ દેવભદ્ર ૧૮ ધરણેન્દ્રનાથ, ૧૯ તીર્થનાથ, ૨૦ ઉદયાનંદ, ૨૧ શિવાર્થનાથ ૨૨ ધાર્મિકનાથ, ૨૩ ક્ષેત્રસ્વામી, ૨૪ હરિશ્ચંદ્ર, ૨૦ ધાતકીખંડના પૂર્વએરવતક્ષેત્રમાં વર્તમાન ચાવીસી
૧ અપશ્ચિમનાથ, ૨ પુષ્પદંત, ૩ અતદેવ, ૪ સુચારિત્ર નાથ, ૫ સિદ્ધાનંદ, ૬ નંદકનાથ, ૭ પ્રકૃપનાથ, ૮ ઉદયનાથ, ૯ રુકમેન્દ્ર, ૧૦ કૃપાલનાથ, ૧૧ પેઢાલનાથ, ૧૨ સિદ્ધેશ્વર, ૧૩ અમૃતતેજ, ૧૪ જિતેન્દ્રસ્વામી, ૧૫ ભેગલીનાથ, ૧૬
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
૧૯
સર્વા સ્વામી, ૧૭ મેઘાનંદસ્વામી, ૧૮નંદીકે ૧૯ હરનાથ ૨૦ અધિષ્ઠાયક, ૨૧ શાન્તિકનાથ, ૨૨ નંદિકનાથ, ૨૩ કુંડપા, ૨૪ વિરાચન,
૨૧ ધાતકીખંડના પૂર્વ અરવતક્ષેત્રમાં અનાગત ચોવીસી
૧ વિજયપ્રભ, ૨ નારાયણ, ૩ સત્યપ્રભ ૪ મહામૃગેન્દ્ર ૫ ચિંતામણિ, ૬ આસેાગિન, ૭ દ્વિમૃગેન્દ્ર, ૮ ઉપવાસિત, ૯ પદ્મચંદ્ર, ૧૦ બેાધકેન્દ્ર ૧૧ ચિતાહિક ૧૨ ઉત્તરાહિક, ૧૩ અપાશિક, ૧૪ દેવજ્રલ, ૧૫ નારિકનાથ, ૧૬ અમેઘનાથ, ૧૭ નાગેન્દ્રનાથ, ૧૮ નિલેાપલ, ૧૯ અપ્રક ́પનાથ, ૨૦ પુરાહિત, ૨૧ ઉભયેન્દ્રનાથ, ૨૨ પાર્શ્વનાથ, ૨૩ નિયસ, ૨૪ વિયેાષિત,
૨૨ ધાતકીખંડના પશ્ચિમઐરવતક્ષેત્રની અતીત ચેાવીશી ૧ સુમેરુકસ્વામી, ૨ જિનકૃત, ૩ ઋષિકેલી, ૪ અશસ્તદ ૫ નિમનાથ, ૬ કુટિલકનાથ, ૭ વર્ધમાનસ્વામી, ૮ અમૃતેન્દ્ર ૯ શંખાનંદ ૧૦ કલ્યાણુવ્રત ૧૧ હરિનાથ, ૧૨ બાહુસ્વામી, ૧૩ ભાવનાથ, ૧૪ સુભદ્રનાથ ૧૫ પતિપ્રાપ્ત, ૧૬ વિયેાષિત ૧૭ બ્રહ્મચારી, ૧૮ અસ`ખ્યાગતિ, ૧૯ ચારિત્રૈશ ૨૦ પારિ ામિક, ૨૧ ક'બેાજનાથ ૨૨ વિધિનાથ, ૨૩ કેાશિકનાથ ૨૪ મે શનાથ,
૨૩ ધાતકીખડના પશ્ચિમઐરવતક્ષેત્રની વર્તમાન ચાવીસી
૧ ઉપાદિતસ્વામી, ૨ જિનસ્વામી, ( જયસ્વામી ) ૩ સ્વમિત, ૪ ઈન્દ્રજિત, ૫ પુષ્પકનાથ, ૬ મડિકનાથ, ૭પ્રહત
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
નવપદ દેશન
નાથ, ૮ મદનસિંહું, હું હસ્તનિધિ, ૧૦ ચંદ્રપાર્શ્વ ૧૧ અશ્વમેધ, ૧૨ જનકાદિનાથ, ૧૩ વિભૂતિક, ૧૪ કુમરીપેડ ૧૫ સુવાપનાથ, (સુવિપનાથ) ૧૬ હરિવાસ, ૧૭ પ્રિયમિત્ર, ૧૮ ધર્માં દેવ ૧૯ ધર્મચંદ્ર, ૨૦ પ્રવાહિત, ૨૧ નંદિનાથ, ૨૨ અશ્વામિક, ૨૩ પૂર્વનાથ, ૨૪ ચિત્રકનાથ,
૨૪ ધાતકીખંડના પશ્ચિમઐરવતક્ષેત્રમાં અનાગત ચાવીસી
૧ રવીન્દ્રનાથ, ૨ સુકુમાલ, ૩ પૃથ્વીવંત, ૪ કુલપરાધા, ૫ ધનાથ, હું પ્રિયસેામ, છ વારૂણુદેવ, ૮ અભિનંદન, ૯સભાનુ, ૧૦ સદૃષ્ટનાથ, ૧૧ મૌષ્ટિકનાથ, ૧૨ સુવણૅ કેતુ, ૧૩ સોમચ’ઇ, ૧૪ ક્ષેત્રાધિપ, ૧૫ સૌઢાતિક, ૧૬ કુમૈષુક, ૧૭ તમેારિપુ, ૧૮ દેવતામિત્ર, ૧૯ કૃતપા, ૨૦ મહુન, ૨૧ અધેારિક, ૨૨ નિઃક ભુનાથ, ૨૩ દૃષ્ટિસ્વામી, ૨૪વક્ષેશનાથ,
૨૫ પુષ્કરાદ્ધ્દ્વીપના પૂર્વ ઐરવત ક્ષેત્રમાં અતીત ચાવીસી
૧ કૃતાન્તનાથ, ૨ એરિકનાથ, ૩દેવાદિત્ય, ૪ અનિધિ, ૫ પ્રચંડનાથ, ૬ વેણુકનાથ, ૭ ત્રિભાણુનાથ, ૮ બ્રહ્માદિનાથ, ૯ વાંગનાથ, ૧૦ વિરેાહિતનાથ, ૧૧ અપાપક, ૧૨ લેાકેાત્તર, ૧૩ જલધિનાથ, ૧૪ વિદ્યોતન, ૧૫ સુમેરુ, ૧૬ સુભાષિત, ૧૭ વત્સલનાથ, ૧૮ જિનાલનાથ, ૧૯ તુષારિક, ૨૦ ભુવનસ્વામી, ૨૧ સુકાલિક, ૨૨ દેવાધિદેવ, ૨૩ આકાશિક, ૨૪ અખિકદેવ,
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ર૬ પુષ્કરાદ્વીપના પૂર્વઐરાવતક્ષેત્રમાં
વર્તમાન ગ્રેવીસી ૧ નિષામિતનાથ, ૨ અક્ષપાસ, ૩ અચિતકર, ૪ નયાદિનાથ, ૫ પણ પંડુનાથ, ૬ સ્વર્ણનાથ, ૭ તપનાથ, ૮ પુષ્પકેતુ, ૯ કમિકનાથ, ૧૦ ચન્દ્રકેતુ, ૧૧ પ્રહારિતનાથ, ૧૨ વીતરાગ ૧૩ ઉદ્યોતનાથ, ૧૪ તપોધિકનાથ, ૧૫ અતીતનાથ, ૧૬ મરુદેવસ્વામી, ૧૭ દામિકનાથ, ૧૮ શીલાદિત્ય, ૧૯ સ્વસ્તિકનાથ, ૨૦ વિશ્વનાથ, ૨૧ શતકનાથ, ૨૨ સહસ્તાદિનાથ, ૨૩ તમોકિંત, ૨૪ બ્રહ્માંકનાથ, ર૭ પુષ્કરાદ્ધદ્વીપના પૂર્વઐરવતક્ષેત્રમાં
અનાગત ગ્રેવીસી ૧ યશધર, ૨ સુવતનાથ, ૩ અભયઘોષ, ઇનિવણિક, પત્રતવસુ. ૬ અતિરાજ, ૭ અશવનાથ, ૮ અર્જુનદેવ,૯તપચંદ્ર, ૧૦ શારીરિકનાથ, ૧૧ મહસેન, ૧૨ સુશ્રાવકદેવ, ૧૩ દઢપ્રહાર, ૧૪ અંબરિક, ૧૫ વૃષાતીત, ૧૬ તુંબરનાથ, ૧૭ સર્વશીલનાથ, ૧૮ પ્રતિરાજ, ૧૯ જિતેન્દ્રિય, ૨૦ તપાદિનાથ, ૨૧ રત્નાકરસ્વામી, ( રત્નકરસ્વામી) ૨૨ દેવેશનાથ, ૨૩ લાંછનનાથ, ૨૪ પ્રવેશનાથ, * ૨૮ પુષ્કરાદ્ધદ્વીપના પશ્ચિમ ઐરવત ક્ષેત્રમાં
અતીત ચાવીસી ૧ સુસંભવનાથ, ૨ પછાભનાથ, ૩ પૂર્વાશનાથ, ૪ સૌંદર્યનાથ, ૫ ગેરિકનાથ, ૬ ત્રિવિક્રમનાથ, ૭ નારસિંહનાથ, ૮ મૃગવસુ, ૯ સેમેશ્વર, ૧૦ સુભાનુનાથ, ૧૧ અપા
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેન
પમલ્લ, ૧૨ વિષેાધનાથ, ૧૩ સંજમિકનાથ, ૧૪સમાધીના સ્વામી, ૧૫ અશ્વતેજા, ૧૬ વિદ્યાધરનાથ, ૧૭ સુલે ચન, ૧૮ માનનિધિ, ૧૯ પુંડરીકસ્વામી, ૨૦ ચિત્રગણુ, ૨૧ માણહીન્દુ, ૨૨ સર્વાંકલનાથ, ૨૩ ભૂરિશ્રવા ૨૪ પુછ્યાંગનાથ
૨૨
૨૯ પુષ્કરાષ્ટ્ર દ્વીપના પશ્ચિમ ઐરવતક્ષેત્રમાં વર્તમાન ચાવીસી
૧ ગાંગેયનાથ, ૨ નલવશા, ૩ ભજિનનાથ, ૪ ધ્વજાધિકનાથ, સુભદ્રનાથ, હું સ્વામિનાથ, ૭ હિતકનાથ, ૮ નંદિઘાષ, ૯ રૂપવીયનાથ, ૧૦ વનાભ, ૧૧ સંતાષનાથ, ૧૨ સુધર્માસ્વામી, ૧૩ ફલાદિનાથ, ૧૪ વીરચંદ્ર, ૧૫ મેાઘાનિક ૧૬ સ્વેચ્છનાથ, (સ્વચ્છનાથ) ૧૭ કાપક્ષયનાથ, ૧૮ અકાળનાથ, ૧૯ સંતાષિતનાથ, ૨૦ શત્રુસેન, ૨૧ ક્ષેમવાન, ૨૨ દયાનાથ, ૨૩ કીતિનાથ, ૨૪ શુભનાથ.
૩૦ પુષ્કરાતૢ દ્વીપના પશ્ચિમ એરવતક્ષેત્રમાં અનાગત ચાવીસી
૧ અક્રેષિતનાથ, ૨ વૃષભસ્વામી, ૩ વિનયાનંદ, ૪ મુનિનાથ, ૫ ઈન્દ્રકનાથ, ૬ ચંદ્રકેતુ, ૭ ધ્વજાદિત્ય, ૮ વસુબેાધ, ૯ વસુકીતિ ૧૦ ધર્મ બાધ, ૧૧ દેવાંગનાથ, ૧૨ માચિકનાથ, ૧૩ સુજીવનાથ, ૧૪ યશેાધર, ૧૫ ગૌતમસ્વામી, ૧૬ મુનિશુક્રનાથ, ૧૭ પ્રોાધનાથ. ૧૮ શતાનિકનાથ, ૧૯ ચારિત્રનાથ, ૨૦ શતાન ́દસ્વામી, ૨૧ વેઢાનાથ, ૨૨ સુધાનાથ, ૨૩ જ્યાતિમુ ખ, ૨૪ સૂર્ય કનાથ.
ઇતિ પાંચ ભરતક્ષેત્ર અને પાંચ ઐરવતક્ષેત્રમાં ત્રણ ત્રણ
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ચિોવીસીમાં (અતીત-વર્તમાન-અનાગત) થએલા શ્રી જિને વરદેવનાં ૭૨૦ નામે સંપૂર્ણ થયાં. - હવે આ અવસર્પિણીકાળના ચોથા આરાના મધ્યકાળમાં જ્યારે શ્રી અજિતનાથ સ્વામી વિચરતા હતા તે કાળ ઉત્કૃષ્ટકાળ કહેવાય છે. તે કાળમાં અઢીદ્વીપનાં પન્નર ક્ષેત્રમાં એક સિત્તેર વિજમાં એક જ કાળમાં ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવે વિચારતા હતા, જેમાંથી દશ નામે ઉપરની વર્તમાન વીસીના બીજા જિનેશ્વરનાં લખાઈ ગયાં છે.
હવે ૧૬૦ વિજમાં સમકાલે થએલા ૧૬૦ જિનેશ્વરદેનાં નામે બતાવાય છે. ૧ જબુદ્વીપના મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ૩ર વિજયમાં
થયેલા ૩ર જિનેશ્વર દે. ૧ જયદેવ, ૨ કર્ણભદ્ર, ૩ લક્ષ્મીપતિ, ૪ અનંતવીર્ય, ૫ ગંગાધર, ૬ વિશાલચંદ્ર, ૭ પ્રિયંકર, ૮ અમરાદિત્ય, ૯ કૃષ્ણનાથ, ૧૦ ગુણગુપ્તનાથ, ૧૧ પદ્મનાભ, ૧૨ જલધરદેવ, ૧૩ યુગાદિત્ય, ૧૪ વરદત્ત, ૧૫ ચંદ્રકેતુ, ૧૬ મહાકાય, ૧૭ અમરકેતુ, ૧૮ અરણ્યવાસ, ૧૯ હરિહર, ૨૦ મેન્દ્રનાથ, ૨૧ શાન્તિદેવ, ૨૨ અનંતકૃત, ૨૩ ગજેન્દ્રનાથ, ૨૪ સાગરચંદ્ર, ૨૫ લક્ષમીચંદ્ર, ૨૬ મહેશ્વરદેવ, ૨૭ ઋષભદેવ, ૨૮ સૌમ્યકાતિ, ૨૯ નેમિપ્રભ, ૩૦ અજિતપ્રભ, ૩૧ મહીધરસ્વામી, ૩ર રાજેશ્વર સ્વામી.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
નવપદ દેન
ર ધાતકીખંડના પૂર્વ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૩ર વિજયામાં થયેલા ૩૨ જિનેશ્વરદેવા
૧ વીરચંદ્ર, ૨ વત્સસેન, ૩ નીલકાન્તિ, ૪ મુજકેશી, ૫ સિમનાથ, હું ફ્રેમ કરસ્વામી, ૭ મૃગાંકનાથ, ૮ મુનિભૂતિ ૯ વિમલનાથ, ૧૦ આગમિકનાથ, ૧૧ નિષ્પાપસ્વામી; ૧૨ વસુંધરાધિપ, ૧૩ મલ્લિનાથ, ૧૪ વનદેવસ્વામી, ૧૫ અલભૃતસ્વામી, ૧૬ અમૃતવાહન, ૧૭ પૂર્ણ ભદ્ર, ૧૮ વાંકિત, ૧૯ ક૫શાખ, ૨૦ નલિનીદત્ત, ૨૧ વિદ્યાપતિ, ૨૨ સુપાનાથ, ૨૩ ભાનુનાથ, ૨૪ પ્રભજનનાથ, ૨૫ વિશિષ્ટનાથ, ૨૬ જલપ્રભનાથ; ૨૭ મુનિચંદ્ર, ૨૮ ઋષિપાલ, ૨૯ કુડગદત્ત, ૩૦ ભૂતાન, ૩૧ મહાવીર, ૩ર તીર્થેશ્વર,
૩ ધાતકીખંડના પશ્ચિમ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૩૨ વિજયામાં થયેલા ૩૨ જિનેશ્વરદેવા.
૧ ધર્મ દત્ત; ૨ ભૂમિપતિ, ૩ મેરૂદત્ત,૪ સુમિત્રનાથ, ૫ શ્રીષેણુ નાથ, ૬પ્રમાન ૬, ૭ પદ્માકર, ૮ મહાધેાષ, ૯ ચ'દ્રપ્રભ, ૧૦ ભૂમિપાલ, ૧૧ સુમતિષેણુ, ૧૨ અતિશ્રુત(અચ્યુત)૧૩ તી ભૂતિ ૧૪ લલિતાંગ; ૧૫ અમરચંદ્ર, ૧૬ સમાધિનાથ, ૧૭ મુનિ ચંદ્ર, ૧૮ મહેન્દ્રનાથ, ૧૯ શશાંકનાથ, ૨૦ જગદીશ્વર, ૨૧ દેવેન્દ્રનાથ, ૨૨ ગુણુનાથ, ૨૩ ઉદ્યોતનાથ, ૨૪ નારાયણુ, ૨૫ કપિલનાથ, ૨૬ પ્રભાકર, ૨૭ જિનદીક્ષિત, (જિનક્રિક્ત) ૨૮ સકલનાથ, ૨૯ શીલારનાથ, ૩૦ વાધર, ૩૧ સહસ્રાર, ૩૨ અશાકનાથ.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
૫
૪ પુષ્કરા દ્વીપમાં પૂર્વ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૩૨ વિજચેામાં થયેલા ૩૨ જિનેશ્વરદેવા,
।
૧ મેઘવાહન, ૨ જીવરક્ષક, ૩ મહાપુરૂષ, ૪ પાપહેર, ૫ મૃગાંકનાથ, શુરસિંહ, છ જગતપૂજ્ય, ૮ સુમતિનાથ, ૯ મહામહેન્દ્ર, ૧૦ અમરભૂતિ, ૧૧ કુમારચંદ્ર, ૧૨ વાષિણ, ૧૩ રમણનાથ, ૧૪ સ્વયંભૂ, ૧૫ અચલનાથ, ૧૬ મકરકેતુ, ૧૭ સિદ્ધાર્થનાથ, ૧૮ સક્લનાથ, ૧૯ વિજયદેવ, ૨૦ નર સિહ, ૨૧ શતાનંદ, ૨૨ વૃંદારક (વ્રુન્દાકર) ૨૩ ચંદ્રાતપ, ૨૪ ચિત્રગુપ્ત, ૨૫ દેઢરથ, ૨૬ મહાયશા, ૨૭ ઉષ્માંકનાથ, ૨૮ પ્રદ્યુમ્નનાથ, ૨૯ મહાતેજ, ૩૦ પુષ્પકેતુ, ૩૧ કામદેવ, ૩૨ સમરકેતુ.
૫ પુષ્કરા દ્વીપમાં પશ્ચિમ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૩ર વિજચેામાં થયેલા ૩૨ જિનેશ્વર દેવા.
૧ પ્રસન્નચંદ્ર, ૨ મહાસેન, ૩ વજ્રનાથ, ૪ સુવણૅ ખાડું ૫ કુચંદ્ર, ૬ વાવીય, ૭ વિમલચંદ્ર, ૮ યશોધર, ૯ મહાઅલ, ૧૦ વસેન, ૧૧ વિમલનાથ, ૧૨ ભીમનાથ, ૧૩ મેરુપ્રભ, ૧૪ ભદ્રગુપ્ત, ૧૫ સદૃઢસિંહ, ૧૬ સુવ્રતનાથ, ૧૭ હરિશ્ચંદ્ર, ૧૮ પ્રતિમાધર, ૧૯ અતિશ્રય, (અજિતનાથ) ૨૦ કનકકેતુ, ૨૧ અજિતવીય, ૨૨ ફલ્ગુમિત્ર, ૨૩ બ્રહ્મભૂતિ, ૨૪ હિતકરનાથ, (દિનકરનાથ) ૨૫ વરુણુવ્રુત્ત, ૨૬ યશકીતિ, ૨૭ નાગેન્દ્રનાથ, ૨૮ મહીધરનાથ, ૨૯ કૃતપ્રા. ૩૦ મહેન્દ્રનાથ, ૩૧ વધુ માનસ્વામી, ૩૨ સુરેન્દ્રદત્ત.
૪
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
આ બતાવેલાં શ્રી જિનેશ્વરદેવેનાં વિશેષ નામે છાપેલી ચેપડીમાં જેવાં છપાયેલાં મળ્યાં તે પ્રમાણે અહિં ઉતાર્યા છે. કેઈ કેઈ નામમાં થોડો સુધારે (બે-ત્રણ જગ્યાએ ) કર્યો છે. આ લખાણમાં કઈ સત્તાવાર સાધન દ્વારા ભૂલો સમજાય તે પંડિત પુરૂષે જરૂર અમને સૂચવશે તે ફરીને છપાવવાના પ્રસંગે સુધારે થઈ શકે.
પહેલાં બતાવેલાં અરિહંતાદિ સામાન્ય અને ઋષભાદિ વિશેષનામે અને હજી બીજા પણ અઢીદ્વીપનાં ત્રણે કાલનાં શ્રી વીતરાગદેવેનાં સુનામ દ્વાદશાંગીમાં બતાવેલાં હેય. દેવ, મનુષ્ય, વિદ્યાધરેથી સ્તવાતાં, ધ્યાન કરાતાં, ગવાતાં, વખણાતાં હોય, વીતરાગ દેવની આજ્ઞા અનુસાર હોય તે પ્રત્યેકે પ્રત્યેક શ્રી જિનેશ્વર દેવનાં નામને મારા હજારે વારલાખાવાર-કોડેવાર નમસ્કાર થાઓ. ठवणजिणा पुण जिणिंद पडिमाओ
અથ–સ્થાપના જિન એટલે શ્રી જિનેશ્વરદેવની પ્રતિમાઓ.
અને તે પ્રતિમા બે પ્રકારની હોય છે, શાશ્વતી અને અશાશ્વતી.
પ્રશ્ન–શાવતી પ્રતિમાજી કોને કહેવાય? અને તે ક્યાં હેય છે?
ઉત્તર–જે વસ્તુ કેઈએ બનાવી નથી અને કદાપિ તેનો નાશ થતો નથી, જેની આદિ નથી અને અંત પણ નથી. તેવા પદાર્થો બધા શાશ્વત પદાર્થો કહેવાય છે.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
૨૭
પ્રશ્ન—શુ જગતમાં એવી કઈ વસ્તુ હાય ખરી ? કે જેના કયારેય ઉત્પાદ થયા જ ન હેાય અને નાશ પણ થવાના ન હેય એવા ઘેાડાં નામેા ઉદાહરણ તરીકે બતાવા.
ઉત્તર- —આ જગતમાં એક નહિ પણ અનેક વસ્તુએ શાશ્વતી છે કે જે કયારે પણ ઉત્પન્ન થઇ નથી અને નાશ પણ થવાની નથી. જેમકે મેરુપર્વત, વષધર પર્વતા, (ચુલ, હિંમવંત, મહાહિમવંત, નિષઢ, નીલવંત વગેરે) માનુજેાત્તર પર્વત, રત્નપ્રભા વિગેરે પૃથ્વીએ, ચંદ્ર, સૂર્ય-ગ્રહનક્ષત્ર-તારાઓનાં વિમાને, માર દેવલાકનાં વિમાને, ભુવનપતિ, વ્યંતર, વાણવ્યંતર દેવાને રહેવાનાં સ્થાન વિગેરે બધા શાશ્વત પદાર્થો અનાદિ અનંત છે, તેમજ શાશ્વત ચા અને પ્રતિમાઓ પણ અનાદિ અનંત છે.
પ્રશ્ન—આ તા બધાં સ્થાને છે, આકાર નથી, ત્યારે ચૈત્ચા અને પ્રતિમા તે વ્યવસ્થિત આકાર છે. આકાર
કેવી રીતે બન્યા?
ઉત્તર્—મેરૂ વિગેરે પતા અને ચંદ્ર-સૂર્ય –ગ્રહાર્દિકનાં વિમાન વગેરે બધા જ શાશ્ર્વત પદાર્થો વ્યવસ્થિત આકારાવાળા જ છે અને તેજ પ્રમાણે જિનચૈત્યેા અને જિન પ્રતિમામેના આકાર છે અને તે ઉપરના મેર્વાદિની પેઠે શાશ્વતા છે.
પ્રશ્ન—શાશ્વતાં ચૈત્ચા કેટલાં ? અને પ્રતિમાજી કેટલાં છે ? ઉત્તર્—ભુવનપતિ, વૈમાનિક અને તિક્ષ્ણàાકમાં ચૈત્ચા ત્રણે મલીને ૮૫૭૦૦૨૮૨ અને ત્રણે સ્થાનમાં પ્રતિમાજી
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૫--૨૮-૩૬૦૮૦ છે. તે નીચેની બે ગાથાઓ દ્વારા સિદ્ધ થાય છે.
सत्ताणवइ सहस्सा लक्खा छप्पन्न अट्ठकोडीओ। बत्तीससय बासिआइं तिअलोए चेइए वंदे ॥१॥ पनरस कोडि सयाई कोडिबायाल लक्ख अडवन्ना। छत्तीस सहस असिई सासयबिबाइं पणमामि ॥२॥
પ્રશ્ન–આ ત્રણ સ્થાને સિવાય બીજી કઈ જગ્યાએ શાશ્વતઐ અને પ્રતિમાઓ હોય છે?
ઉત્તર–વ્યંતર–વાણવંતર અને જ્યોતિષના દરેક સ્થાનમાં એક એક ચૈત્ય હોય છે અને બધી જગ્યાએ ૧૮૦ પ્રતિમાજી (દરેક ચામાં) હોય છે અને વ્યંતર અને વાણવ્યંતર તેમજ તિષનાં નગરે અને વિમાને અસંખ્યાતાં હોવાથી ચિત્ય તથા બિંબ પણ અસંખ્યાતાં જ હોય છે.
વૈમાનિક ચિત્ય અને પ્રતિમાઓ દેવલોકનાં નામે ચિત્ય સંખ્યા પ્રતિમા સંખ્યા ૧ લું સૌધર્મ
૩૨૦૦૦૦૦ ૨૭ ક્રોડ ૬૦ લાખ ૨ જું ઈશાન ૨૮૦૦૦૦૦ ૫૦ કૌડ ૪૦ લાખ ૩ જું સનકુમાર ૧૨૦૦૦૦૦ ૨૧ કોડ ૬૦ લાખ ૪ શું મહેન્દ્ર
૧૪ કોડ ૪૦ લાખ ૫ મું બ્રહ્મલેક
૭ કોડ ૨૦ લાખ ૬ ડું લાંતક
૯૦ લાખ ૭ મું મહાશુક્ર
४००००
૭૨ લાખ ૮ મુ સહસ્ત્રાર
૧૦ લાખ ૮૦ હજાર
૦ ૦ ૦
૪૦૦૦૦૦
૫૦૦૦ ૦
૦ ૦ 5.
૦.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૪૦૦
૭૨૦૦૦
૯ મું આણત | ૧૦ મું પ્રાણત ૧૧ મું આરણ |. ૧૨ મું અય્યત |
૫૪૦૦૦
૮૪૯૬૭૦૦ ૧૫૨૯૪૦૬૦૦૦ ઉપરના બાર દેવલોકના દરેક વિમાનમાં પાંચ પાંચ સભાઓ હોય છે.
મૂલ ચિત્યમાં ૧૨૦ બિંબે હેાય છે. દરેક સભામાં ૧૨-૧૨ બિંબ હોય છે. પાંચ સભાના ૬૦ બિંબ ભેળવતાં
૧૮૦ પ્રત્યેકનાં થાય છે. નવ રૈવેયકનું પ્રથમ ત્રિક ૧૧૧
૧૩૩૨૦ , બીજું ત્રિક ૧૦૭
, ત્રીજું ત્રિક ૧૦૦ અનુત્તર વિમાન પાંચમાં
અહિં સભાઓ નથી માટે બિંબે ૧૨૦ હોય.
૧૨૮૪૦
૧૨૦૦૦
e..,
શાં
૧૦૦
૩૮૭૬૦
કુલ ૧૫૨૯૪૪૪૭૬૦
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
નવપદ દર્શન - ભુવનપતિના દશ નિકામાં જિનચૈત્ય
અને બિંબ–પ્રતિમાઓ ૧ અસુરકુમારદ. દિશામાં ૩૪ લાખ જિનચૈત્યો છે | ક-૧૧૫ર૦૦૦૦૦૦
ઉત્તર દિશામાં ૩૦ લાખ૬૪ળખ | ૨ નાગકુમાર દ. દિશામાં ૪૪ લાખ7 - | *-૧૫૧૨૦૦૦૦૦૦
ઉત્તર દિશામાં ૪૦ લાખ કાપ્ત | ૩ સુવર્ણકુમારદ. દિશામાં ૩૮ લાખ | -૧૨૯૬ ૦૦૦૦૦૦
, ઉત્તર નિકાય ૩૪ લાખ૨ લાખ | ૪ વાયુકુમાર દ. નિકાય ૪૦ લાખ -- | -૧૩૬ ૮૦૦૦૦૦૦
ઉ. નિકાય ૩૬ લાખ)%ાખ પ દ્વીપકુમાર દ. નિકાય ૪૦ લાખો, જ
–૧૩૬૮૦૦૦૦૦૦ 5 ઉ. નિકાય ૩૬ લાખjકળખ ૬ દિકકમાર ૬. નિકાય ૪૦ લાખ 55 | છક–૧૩૬૮૦૦૦૦૦૦
, ઉ. નિકાય ૩૬ લાખનાનું ૭ ઉદધિમાર દ. નિકાય ૪૦ લાખ ટન | છ–૧૩૬ ૮૦૦૦૦૦૦
છે, ઉ. નિકાય ૩૬ લાખJ૩૬ધાબ | ૮ વિત કમારદ. નિકાય ૪૦ લાખ -
ક૬-૧૩૬૮૦૦૦૦૦૦ , ઉ. નિકાય ૩૬ લાખ કરાખ ૯ સ્વનિતકુમાર દનિકાય ૫૦ લાખ = ૬-૧૭૨૮૦૦૦૦૦૦
, ઉં. નિકાય ૪૬ લાખ) (૬ના ખI ૧૦ અગ્નિકમાર ૬. નિકાય ૪૦ લાખ જ ઇ-૧૩૬૮૦૦૦૦૦૦
, ઉ. નિકાય ૩૬ લાખ લાખ
૭૭૨૦૦૦૦૦
૧૩૮૯૬ ૦૦૦૦૦૦ તિલોકમાં જિન ચઢ્યો અને જિનબિંબોની સંખ્યા
જબુદ્વીપમાં સ્થાન ચિ બિંબ પ્રત્યેકમાં મેરૂનાં ચાર વને અને ચૂલા ૧૭ ૨૦૪૦ ૧૨૦
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
૪
ગજદૅ તાકાર ચાર પવ તા ઉપર વખારા પા ૧૬ ઉપર ૧૬ વષધર પર્વત ૬
વર્ષ પર ઉપરના દૂહા ૬ ઉપર
""
ચિત્ર-વિચિત્ર જમક-શમક ચાર ૪ ગાળ વૈતાઢય પવ તા ચાર
૪
દીધ વૈતાઢય પવ તા ૩૪ ઉપર ૩૪
૧૦
નાના દશ દૂહા ઉપર કાંચન ગિરિએ ૨૦૦ ઉપર ૨૦૦ જ જીવૃક્ષ અને તેના પરિવાર
ભૂત નાના વૃક્ષો ઉપર સીતા વિ. મહાનદીએ
ચૌદ ઉપર
'તર નદીએ ખાર ઉપર ૩૨ વિજયાની ૬૪ નદીએ
ઉપર
ગજપદ ગિરિએ ૮ ઉપર
દેવકુમાં ઉત્તર કુરૂમાં
ધાતકીખંડમાં એ ઇષુકાર વધારે હાવાથી ઉપરની સંખ્યાને ડખલ કરીને એ
૨૩૪
૧૪
૧૨
૬૪
૬૩૫
૪૮૦
૧૯૨૦
૭૨૦
७२०
૪૮૦
૪૮૦
૪૦૮૦
૧૨૦૦
૨૪૦૦૦
૨૮૦૮૦
૧૬૮૦
૧૪૪૦
૭૬૮૦
૯૬૦
૧૨૦
૧૨૦
૭૬૨૦૦
3
શ
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૧૨૦
૨૦
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
નવપદ દશન
૧૫૨૬૪૦
૧૨૦
६४०
૧૨૦
વધારતાં
૧૨૭૨ પુષ્કરવરદ્વીપાદ્ધમાં પણ ૧૨૭૨ માનુષ્યોત્તર પર્વત ઉપર ૪ સૌધર્મ ઈશાનની ઈન્દ્રાણીએના નંદીશ્વરમાં
४८०
૧૨૦
૧૯૨૦
૧૨૦
૩૮૩૮૮૦
૩૧૯ પર ૪
નંદીશ્વર દ્વીપ ઉપર ચિ રુચક દ્વીપ , , કુંડલદ્વીપ
w
६४४८
४८१
૧૨૪ ૧૨૪ ૧૨૪
૪૯૬
૩૨૫૯ ૩૯૧૩૨૦ ઉપર જણાવેલ ત્રણ લેકના ચિત્ય અને પ્રતિમાઓની કુલ સંખ્યા ઉદ્ઘલેકમાં ચિત્ય ૮૪૭૦૨૩ બિંબે ૧૫૨૯૪૪૪૭૬૦ અધેલોકમાં , ૭૭૨૦૦૦૦૦ ૧૩૮૯૬૦૦૦૦૦૦ તિચ્છલકમાં , ૩૨૫૯
૩૯૧૩૨૦
ચેત્યો કુલ ૮૫૭૦૦૨૮૨
પ્રતિમા કુલ ૧૫૪૨૫૮૩૬૦૮૦ વ્યંતરમાં તથા વાણવ્યંતરમાં અસંખ્યાતા ચૈત્યો અને અસંખ્યાતા બિંબે છે.
જ્યોતિષી ચરમાં અને સ્થિરમાં અસંખ્યાતા ચૈત્ય અને અસંખ્યાતા બિંબે છે.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૩૩
વ્યંતર તથા વાણુવ્યંતર નિકામાં ભવને અસંખ્યાતાં છે અને પ્રત્યેક ભવનમાં એક એક જિનચૈત્ય હોવાથી ચિત્યો પણ અસંખ્યાતાં છે. - તથા જ્યોતિષીઓમાં ચર અને સ્થિર એમ બે પ્રકાર છે. બંનેના સાથે લેવાથી ચંદ્ર અને સૂર્ય પણ અસંખ્યાતા છે અને ચંદ્ર-સૂર્ય એક એકની નિશ્રાએ ક્રોડેની સંખ્યામાં ગ્રહનક્ષત્ર અને તારાઓ હોય છે.
અને ત્યાં પણ એક એક વિમાનમાં એક એક જિન ચિત્ય હોવાથી તિષીમાં પણ ચિત્ય અને પ્રતિમાઓ અસંખ્યાતી જ હોય છે.
પ્રશ્ર–આ બધા જિનબિંબોનું પ્રમાણ કેટલું હોય?
ઉત્તર–શાશ્વત જિનબિંબનું પ્રમાણ જઘન્ય સાત હાથનું અને ઉત્કૃષ્ટ પાંચસે ધનુષમાન હોય છે એમ જાણવું.
પ્રશ્ન–શાશ્વત પ્રતિમાજી ક્યા જિનેશ્વરદેવોની હોય છે?
ઉત્તર–બધી શાશ્વતી પ્રતિમાઓ ઋષભાનન, ચંદ્રાનન, વારિણુ અને વધમાન આ ચાર નામથી વિભૂષિત હોય છે.
પ્રશ્ન-ઉપર બતાવેલા જિનરાજનાં નામોમાંથી પહેલા અને છેલ્લા તે અહિં થયા છે, બીજા બે ક્યાં થયા હશે ?
ઉત્તર–આ ચાર નામે પણ અનાદિ અનંત શાશ્વતાં છે. આ નામના શ્રી જિનેશ્વરદેવ અઢીદ્વીપમાં ચેકસ થાય
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
નવપદ દર્શન
છે એટલે ૧૫ ક્ષેત્રામાં અને ૧૭૦ વિજયે માં (મહાવિદેહની ૧૬૦ તથા પાંચ ભરત અને પાંચ ઐરવત) સર્વકાળમાં ઉપરના ચાર નામધારક તીથ કર પરમાત્માએ જરૂર હેાય છે.
ઉપર વર્ણન કરાએલાં ભુવનપતિ-ન્ય તર-જયાતિષ-વૈમાનિક અને તિર્થ્યલેાકમાં રહેલાં શાશ્વતāત્યા અને શાશ્વતી પ્રતિમાઓને મારા એવા સુદિવસેા કયારે જાગશે કે હું પાતે તે સ્થાનમાં જાતે જાઉં અને દરેક પ્રભુજીને અને ચૈત્યાને ભક્તિભાવમાં તરખેળ બની નિહાળું, વાંદું, પૂજન-અર્ચન કરૂ. વર્તમાનકાળમાં પણ હું અહી રહ્યો છતે। સર્વજ્ઞ પર માત્માનાં વચને તદ્દન સાચાં માનીને ઉપર વર્ણન કરાએલા ચેત્યા અને ખિએને મારા ચિત્તમદિરમાં પધરાવીને પ્રભુજીના ચરણ કમલેામાં મારૂં મસ્તક સ્થાપન કરીને હું હજારાવાર-લાખાવાર-ઢાડાવાર નમસ્કાર કરૂ છું અને ભાવના ભાવુ' છું કે હવે પછીના દરેક ભવામાં શ્રી જિનેશ્વરદેવની શાશ્વતી પ્રતિમાઓને ભાવપૂર્વક, શ્રદ્ધાપૂર્વક, વિનયપૂર્વક, આદરપૂર્વક, સેવા-સત્કાર સન્માન-પૂજનાદિ ખુબ ખુબ કરનારેશ અનુ.
તી કે પ્રતિમાજી ભગવાન સામે બેસીએ તાપણુ આપણું ચિત્ત જે અસ્થિર હાય તે વંદન-પૂજન, સ્તવનાદિ કરવા છતાં લાભ અતિ અલ્પ જ થાય છે જયારે પ્રતિમાજી કે તીં અમે તેટલું દૂર હાય પરંતુ આપણું ચિત્ત ખરાખર લાગી જાય તે ચેાક્કસ માટા લાભ થવા સભવ છે.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૩૫
સ્થાપના નિક્ષેપે બીજો પ્રકાર અશાશ્વત
ચેત્ય અને પ્રતિમાજી
સૌરાષ્ટ્ર દેશ શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર જિનાલયે નાના-મોટાં લગભગ ૮૦૦ છે, આસરે ૧૬૦૦૦ જેટલી જિનપ્રતિમાજી છે, તેમાં કોતરેલી પ્રતિમાને પણ સમાવેશ થાય છે, તથા પાલીતાણા સિદ્ધાચળની તલાટી ઉપર બાબુનું જિનાલય છે તેમાં ૮૦૦, પ્રભુજી લગભગ છે તથા આગમમંદિરમાં ૪૫૦ જિનબિંબે છે તથા ૧૫ જિનાલયે, ગુરૂકુળ, ગામ, ધર્મશાળાઓ, બાલાશ્રમ, અને બંગલાઓમાં હાલ વિદ્યમાન છે. કદમ્બગિરિ તીર્થમાં ૨૫૦૦ લગભગ જૈન પ્રતિમાજી હાલ વિદ્યમાન છે.
સૌરાષ્ટ્રમાં જિનાલયવાળાં ગામો. મહુવા, દાઠા, તળાજા, (અહિં પહાડ ઉપર ત્રણ સુંદર ચૈત્ય છે) ઘોઘા, ભાવનગર, શહેર, અમરેલી, બગસરા, ટાણા, દીર, તણસા, રાજપુરા, જસપરા, ત્રાપજ, કોલીયાક, ગારીયાધાર, સાવરકુંડલા, ઘેટી, જેસર, હાથસણી, દેપલા, મેટા ખુંટવડા, દીવ, ઉના, દેલવાડા, અજાર, (અહિં આઠ લાખ વર્ષની પ્રાચીન અજાહર પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા બિરાજમાન છે) પ્રભાસપાટણ, (આ તીર્થ જૈનોનું કોડો વર્ષનું ચંદ્રપ્રભસ્વામીનું તીર્થ મનાય છે) વેરાવલ, માંગરેલ, વણથલી, પોરબંદર, ભાણવડ, જુનાગઢ-ગિરનાર તીર્થ, (આ જૈિનોનાં પાંચ મહાતીર્થ પૈકીનું એક તીર્થ ગિરનાર છે અહિં
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૬
નવપદ દશન
૨૨માં જિનેશ્વર નેમનાથસ્વામીનાં દીક્ષા, કેવલજ્ઞાન, અને મેક્ષ થયેલ છે. આ તીર્થનાં ઉર્જિત, રૈવતાચલ વિગેરે નામે પણ છે) બારેજા, જામનગર, ભલસાણા, ધ્રોળ, લતીપુર, ટંકારા, મેરબી, વાંકાનેર, રાજકોટ, ગંડલ, ધોરાજી. સેનગઢ, વલ્લભીપુર, બેટાદ, ચૂડા, રાણપુર, લીંબડી, સીયાણી, વઢવાણ શહેર, જોરાવરનગર, સુરેન્દ્રનગર, લખતર, ધ્રાંગધ્રા, હળવદ, મૂળી, સાયલા, સુદામડા, વીંછીયા, વિગેરે.
કચ્છ દેશ ભદ્રેશ્વર, (શ્રી સુધર્માસ્વામી ગણધરના હાથે અંજનશલાકા થયેલ પ્રભુજી શ્રી મહાવીરપ્રભુનું આ તીર્થ વર્તમાનકાળે કચ્છદેશનું મહાતીર્થ ગણાય છે.) અંજાર, મુદ્રા, માંડવી, ભુજ, ભુજપુર, સુથરી, નળીયા, કઠારા, જખૌ, તેરા, નાનીખાખરબીદડા, આસંબીયા, કેડાય, લાયજા, ડુમરા, કટારીયા, લાકડીયા, આધાઈ. ભચાઉ, ભીમાસર, ભુટકીયા, આડીસર, પલાંસવા, સાંતલપુર, વિગેરે.
| ગુજરાત મુંબઈ, (હિંદુસ્તાનનું મોટું શહેર. ઘણા ઉપનગરથી શેભતું નાના-મોટા ૧૦૦ જિનાલય હેવા સંભવ છે) અગાસી, વાપી, દમણ, બગવાડા, પારડી, વલસાડ, બીલ્લી મેરા, ગણદેવી, નવસારી, સીસેદરા, કાલીયાવાડી, મરેલી, સુરત, (સુરતમાં પરાઓ અને શહેરમાં ૫૦ જિનાલય છે, રાંદેરમાં ચાર જિનાલય છે. ૪૦૦૦ ધાતુ-પાષાણુની પ્રતિમા
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૩૭ -
છે) અંકલેશ્વર, માંગરોલ, ઝગડીયા, બારડેલી, બુહારી, વ્યારા, આમેદ, ગાંધાર, કાવી, જબુસર, પાવાગઢ, પારેલી, વડોદરા, સીનેર, ડભોઈ, છાણ, પાદરા, બેરસદ, પેટલાદ, ભરૂચ (આ તીર્થ ૧૧૮૬૦૦૦ વર્ષનું પ્રાચીન છે, આ તીર્થ અશ્વાવબેધ અને સમળી વિહારના નામથી પણ પ્રસિદ્ધ છે) સેજીત્રા, ખેડા, માતર, બારેજા, આણંદ, નડીયાદ, કપડવંજ, ગોધરા, વેજલપુર, મહુધા, લુણાવાડા, દેગામ, નરેડા, અમદાવાદ (આ શહેર જેનેની જનપુરી છે. વર્તમાન જન જગતમાં રાજનગર–અમદાવાદ મે ખરે છે, અહિં નાનામેટાં લગભગ ૨૫૦ જિનાલ અને પ્રાય ૧૦ હજાર જિન પ્રતિમાજી બિરાજે છે.) ખંભાત, (અહિં ૫૫ મેટાં જિનાલય અને ૨૫૦૦ લગભગ પ્રભુજી વિદ્યમાન છે.) સાણંદ, ગોધાવી, બાવળા, ધોળકા, ધંધુકા, ધોલેરા, કઠ, સાબરમતી, કલોલ, રાજપુર, કડી, શેરીસા, પાનસર, ભયણ, વામજ, કડી, રાંધેજા, પેથાપુર, મોટી આદ્રજ, વિજાપુર, માણસા, ઉંદરા, ઉપરીયાળા, વિરમગામ, રામપુરા, માંડલ, પાટડી, બજાણા, દસાડા, ઝીંઝુવાડા, આદરીયાણા, કુવર, વેડ, રાકુ, શંખેશ્વર મહાતીર્થ (આ તીર્થ નવમાં વાસુદેવ શ્રી કૃષ્ણ મહારાજથી શરૂ થયું છે, અને કટાકોટી પહેલાની પ્રતિમાજી બિરાજમાન છે. અહિં ૧૫૦ જિન પ્રતિમાજી બિરાજે છે) ચંદુર, સમી, મુંઝપુર, દુધખા, નાયકા, રાધનપુર, (અહિં ૨૫ જિનાલય અને ૧૫૦૦ જિનપ્રતિમાજી છે) વારાહી, પંચાસર, હારીજ, ચાણસ્મા, લીંચ, મહેસાણા, વડનગર, વિસનગર, ખેરાલુ,
UTT
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
નવપદ દર્શન
શીપેાર, ઇડર, (અહિં પહાડ ઉપર બાવન જિનાલય શાન્તિનાથસ્વામીનું અતિ સુંદર મંદિર છે.) વડાલી, ટીટાઇ, પોશીના નાના, મેટા પેાશીના, તારંગા, કુંભારીયાજી, પાલણપુર, સિદ્ધપુર, ઉંઝા, ગઢ, મેતા, વડગામ, પાટણ, (અહિ' લગભગ જિનાલયમાં ૫૦૦૦ પ્રતિમા વિદ્યમાન છે) ચારૂપ, (અહિં પાંચ લાખ સાડી છાસી હજાર વર્ષ પહેલાંની પ્રતિમાજી છે,) મેત્રાણા, સરીયદ, થરા, મારવાડા, સુઈગામ, એણુપ, માડકા, તીગામ, વાવ, ભારાલ, સાચાર, થરાદ, વાતમ, વાસણા, પાલડી, લવાણા, ભાભેર, કુવાળા, તેરવાડા, દીવેદર, ભીલડીયાજી તીર્થ, જુનાડીસા, નવાડીસા, રાજપુર, ખીમત, રામસે, મડાર, પાંથાવાડા, પાંચેાટ, ધીણેાજ, રણુંજ, મણુંદ, કંથરાવી ઉનાવા, ગાંભુ, માઢેરા, ક'બેાઈ, 'ખરી, ખેમાણા, થરા, ધાય©ાજ, સાંકરા, કુણઘેર, વાંસા, ઉષ્ણુ વિગેરે.
મારવાડ
રાજસ્થાન-આમ્રૂ, (જૈનેાના પાંચ મહાતીથ પૈકીનુ' ત્રીજી તી અહિં જિનાલયેાની કેતરણી જગતભરમાં અજોડ છે.) અચલગઢ, ચદ્રાવતી, (૧૦-૧૧ મા સૈકામાં આ શહેરમાં લગભગ ૧ લાખ જૈનો વસતા હતા.) શીરાહી, (અહિં હાલ ૧૪ મંદિશ ૪ હજાર જિનપ્રતિમા બિરાજમાન છે.) વરમાણુ, જીરાઉલા, મુડસ્થલ, રાણકપુર, (અહિં ૮૪ મ`ડપનું અતિ રમણીય જિનાલય છે) સાદડી, ઘાણેરાવ, મુછાળા મહાવીર, વરકાણા, નાડોલ, નાડલાઇ, પીંડવાડા, બામણવાડજી, નાણા, દીયાણા, નાંદીયા, (જીવિતસ્વામી વાંઢીયા) આ ત્રણ ગામેામાં
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
22
મહાવીર પ્રભુજીની જીવિતસ્વામીની પ્રતિમાજી છે.) લોટાણા, નિતેડા, બેડા, અજારી, સેમેસર, કેરટા, રાતા મહાવીર, નાકેડા, કાપરડાજી, ફલોધીપાર્શ્વનાથ, ઓસીયા, જાવા, શીવગંજ, ઝાલર, સુવર્ણગિરિ, ભાંડવાજી, વાગરા, શીયાણા, ગઢશીવાણા, જોધપુર, મેડતા, પીપાડ, જેતારણ.
મેવાડા કાલુ, કેકીન, બીલાડા, પાલી, જેસલમેર, (અહિં જૈન મંદિરે નવ છે. ૬૬૩૬ પ્રતિમાજી છે. પ્રાચીન તાડપત્રીય સુંદર જ્ઞાનભંડાર પણ છે.) અમરસાગર, લોદ્રવા, જત, દેવીકોટ, બ્રહ્મસર, બાડમેર, પિકરણ ફલેદી, બીકાનેર, ઉદયપુર, દયાળશાહને કી, કડા, સમીના ખેડા, આઘાટપુર, કેસરીયાજી, સાંવરાજી, દેલવાડા, નાગદા, અભૂતજી, ચિત્તોડગઢ, અજમેર, જયપુર, અલવર, રાયણ પાર્શ્વનાથ, નવા શહેર, નાગર, મહાવીરજી વિગેરે,
માળવા ઉજૈન (આ ઉજજેણીનગરી કોડે વર્ષ જુની-પૂરાણી છે) મક્ષીજી, રતલામ, સેવાલીયા, સાવલી, માંડવગઢ, તારાપુર, ધાર, લક્ષ્મણ, મંદસર, પાવર, ઈદેર, પાર્શ્વનાથ, અમીઝરા, બુરાનપુરા, ગ્વાલીયર, (ગેપગિરિ ) રાજગઢ, બુંદી કટા.
મહારાષ્ટ્ર અને ખાનદેશ ઠાણા, કલ્યાણી, ભીમડી, કુપાકજી, આ કેલા, અંતરીક્ષજી, મુક્તાગિરિ, ભાંડુકજી, કુંજ, નાસિક, જાલના, હેમ
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
નવપદ દશન કુટગિરિ, તિનેલી, પુના, કોલ્હાપુર, સાંગલી, કરાડ, નિપાણી, માલેગામ, સંગમનેર, બીજાપુર, હુબલી, શેલાપુર, અહમદનગર, યેવલા, બાલાપુર, માઈસેર, બેંગલોર, મદ્રાસ, બેઝ વાડા, વિગેરે.
પૂર્વ દેશ અને બંગાળ દિલ્હી, હસ્તીનાપુર, આગ્રા, શૌર્ય પુરી, ચંપાપુરી, ભદૈની, બનારસ, કાશી, ભેલપુર, સિંહપુરી, ચંદ્રપુરી, પટણા, (ચંદ્રગુપ્તનું પાટલીપુત્ર) બીહાર, કાનપુર, કુંડલપુર, (ગુબ્બરગામ,) ગુણીયા, (ગુણશીલવન) રાજગૃહી–પાંચ પહાડ, (રત્નગિરિ, ઉદયગિરિ, સુવર્ણગિરિ, વિપુલાચલ, વૈભારગિરિ) પાવાપુરી, (પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પહેલી દેશના અને નિર્વાણભૂમિ) ગીરડી, ઋજુવાલુકાનદી, (ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવને કેવલજ્ઞાન સ્થાન) મધુવન, સમેતશિખર, (જૈનેના પાંચમાનું ચોથું તીર્થ. અહિં ૨૦ જિનેશ્વરદેવે ર૭૩૪ મુનિ સાથે મોક્ષે પધાર્યા છે.) અરદ્વાન, (વર્ધમાન નગર) કલકત્તા, કાસીમબજાર, મૂશદાબાદ, મહીમાપુર, કટગોલા, બાલચર, અજિમગંજ, ક્ષત્રિયકુંડ, કાકંદી, નાથનગર, મંદારગિરિ, સુલતાગંજ, અ
ધ્યા, રત્નપુરી, લખનૌ, મથુરા, (આ નગરી વિકમની આઠમીનિવમી સદીમાં જૈનની મહાનગરી તરીકે પ્રસિદ્ધ હતી. લાખ જેને વસતા હતા) કાંપિપુર, (કંપીલાજી) વગેરે.
અહિં બતાવ્યાં છે એ સિવાય પણ હજુ ઘણું નાનાંમોટાં શહેર અને ગામે જિનમંદિરે અને પ્રતિમાજીથી અલંકૃત હેવા સંભવ છે, અમને નામે મલ્યાં તેટલાં અહિં જણાવ્યાં છે.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
પ્રશ્ન–જેના ઈતિહાસમાં મહત્વપૂર્ણ પ્રસિદ્ધિ પામેલાં ખાસ ખાસ તીર્થોનાં નામો પણ અહિં બતાવાયાં નથી તેનું કારણ શું ?
ઉત્તર–શ્રાવસ્તી નગરી, ભીલપુર, મીથિલા, કૌશાંબી, પુરીમતાલ, અહિચ્છત્રા, તક્ષશીલા, વિતભયપત્તન, બદરીકેદાર, પુરીકાપુરી, દ્વારિકાપુરી, વિશાલપુરી, વિગેરે ઘણું જન નગરીઓ, સેંકડો જૈન મંદિર અને હજારો પ્રતિમાજી અને લાખે જેન શ્રાવકોની જાહેરજલાલીથી શેભતી હતી. આજે તો તે નામશેષ જણાય છે અને કઈ કઈ નગરીઓ હોવા છતાં જેને ત્યાંથી ચાલ્યા ગયેલા છે.
પ્રશ્ન–અષ્ટાપદ તીર્થ અંગે અનેક લોકે અનેક વાતો લખે છે તેમાં જૈનદષ્ટિએ સત્ય શું છે?
ઉત્તર–દક્ષિણ, ઉત્તર, પૂર્વ અને પશ્ચિમ બધી બાજુથી વાવચ્ચ શ્રી ઋષભદેવસ્વામીની વિનીતા (અયોધ્યા) નગરી વસેલી હતી, અને અધ્યા નગરીની પૂર્વ દિશાએ (જુનાગઢ શહેર અને ગિરનાર પર્વતની પેઠે) અષ્ટાપદ પર્વત રહેલો છે. બીજી વાત ભરતક્ષેત્રની લંબાઈ ૧૪૪૭૧–૫ ચૌદ હજાર ચારસે ઈકોતેર જોજન અને ઓગણીસીયા પાંચ ભાગ જેટલી છે, દક્ષિણ પદ્ધ ભરતને મધ્ય ખંડ પણ ઓછામાં ઓછો ચાર હજાર જેજનને હોય તો તેના ગાઉ ૪૦૦ ગુણ કરીએ તે પણ ૧૬ લાખ ગાઉ થાય છે અને તેજ વસ્તુને ધ્યાને લેવા સાથે પૂર્વાચાર્યોએ શત્રુંજયથી પૂર્વ દિશામાં અષ્ટાપદ ૧૮૫૦૦૦
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
ગાઉ બતાવ્યો છે; જુઓ, દીપવિજયજીકૃત અષ્ટાપદ પૂજા ઢાલ ૧ લી ગાથા ૧૦ મી. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે, અષ્ટાપદને હિમાલય કે કૈલાસ તરીકે ઓળખવે તે ભૂલ ભરેલું છે.
પ્રશ્ર–અષ્ટાપદ પર્વત ઉપર કેમ જઈ શકાતું નથી ?
ઉત્તર–બીજા જિનેશ્વર અજિતનાથ સ્વામીના ભાઈ સગરચક્રવતીના પુત્ર દ્વારા ગંગા નદીની નીંક બનાવી અષ્ટાપદ ફરતી ભરી દેવાઈ હોવાથી વિદ્યા શક્તિ વિનાના મનુષ્ય જઈ શકતા નથી. હમણા ત્યાં દેવે અને વિદ્યાધર પૂજા-ભક્તિને લાભ પામે છે.
પ્રશ્ન-આજકાલ કઈ કઈ જગ્યાએથી જિનપ્રતિમા નીકળે છે તેનું કારણ શું?
ઉત્તર–આપણા આદેશમાં નૃપતિએનું પરસ્પર કુસંપના કારણે બળ ઘટતું ગયું અને પરદેશી અનાર્યો આવવા લાગ્યા તેઓની ધર્મ અસહિષ્ણુતાના કારણે તેમના દ્વારા લાખ ગમે ધર્મસ્થાનેને નાશ થયે, તેવા ભયકાળમાં રક્ષણ માટે આસ્તિકોએ પ્રભુમૂર્તિઓને જમીનમાં પધરાવેલી, આ કાળમાં પાણીથી જમીન ધોવાઈ જતાં અથવા ખેદકામ થતાં પ્રતિમાઓ નીકળે છે.
હમણું નજીકમાં પણ ભયણ, પાનસર, શેરીશા; વામજ, વણથલી, ખંભાત, એટાઘાણાજ, વલી, (પાટણ નજીક) સેઢા, કલાણા, ભીલડી, ભેરોલ, કુવાળા અને મારવાડ, મેવાડ, માળવામાં અનેક જગ્યાએ જિન પ્રતિમાજી નીકળ્યાં છે.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
તથા શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર એક સુવર્ણ ગુફા નામની ગુફા છે તથા ગિરનાર પર્વત ઉપર કાંચન બલાહકનામની ગુફા છે આ બંને ગુફાઓમાં હજારે જૈન પ્રતિમાં હમણું વિદ્યમાન છે, એમ શાસ્ત્રોમાં જણાવેલું છે.
પ્રશ્ન-આ કાળમાં આટલા પ્રતિમાજી પણ આસ્તિકો દ્વારા પૂજાતા નથી તો પછી ભૂતકાળમાં આના થકી વધારે પ્રતિમાજી હશે ખરા? અને પૂજા વિગેરે બરાબર થતું હશે? - ઉત્તર–અત્યારે જિનપ્રતિમા લાખ, દેઢ લાખ કે બે લાખ માંડ હશે જ્યારે જૈને ૩૦ લાખથી વધારે હોવા સંભવ છે. તે પ્રમાણે ભૂતકાળમાં લખે જિનપ્રતિમા હતી અને કેડની સંખ્યામાં જૈન હતા. બીજી વાત તે કાળે મુનિરાજે અને સાધ્વીજીની સંખ્યા પણ ઘણું હતી, તેથી શ્રદ્ધાળુ વર્ગ માટે ભાગ હતો. અનેક રાજાઓ પણ જૈન હતા. એટલે જિન પ્રતિમાની સંખ્યા ક્રોડબે ક્રોડની હેવા છતાં થોડી જણાતી હતી.
હમણું જે શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ, ગિરનારના નેમનાથસ્વામી, શેરીશા પાર્શ્વનાથ, અજાહર પાર્શ્વનાથ, સ્તંભન પાર્શ્વનાથ, અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથ; ચાપ શામળા પાર્શ્વનાથ, કેશરીયા પ્રભુ વિગેરે લાખ વર્ષની પ્રાચીન પ્રતિમાં વિદ્યમાન છે, તેની સમકાલીન હજારે પ્રતિમાં આજે અલભ્ય છે, તેથી સંભવ છે કે માટે ભાગ જૈન પ્રતિમાઓનાશ પામી હશે અથવા ભંડારી દેવાઈ હશે.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન શ્રી વીતરાગની પ્રતિમાઓ સેનાની, ચાંદીની, પંચ ધાતુની, પાષાણની, કસવટીની, ફટીકની, ચંદનની, રતનની, હીરાની, નીલમની, પરવાળાની, મિતીની, પિખરાજની, હાથીદાંતની, વિગેરે અતિ ઉત્તમોત્તમ દ્રવ્યની બનાવાય છે.
પ્રતિમા બનાવવાના પ્રકાર આરસ વિગેરે દ્રવ્યમાં ઘડેલી, લેપ્ય પદાર્થો વડે બનાવેલી, પહાડ અથવા પાષાણમાં કોતરેલી, ગુંથેલી, ચણેલી, ચીતરેલી, આવી અનેક પ્રકારે એક આંગુલથી યાવત ૫૦૦ ધનુષ પ્રમાણવાલી જન પ્રતિમા હોય છે.
જિન પ્રતિમાજીની વિદ્યમાન ભૂમિએ આપણુ વસવાટનું ક્ષેત્ર ભારતક્ષેત્ર કહેવાય છે તેવાં બીજા ચાર ભરતક્ષેત્ર, પાંચ એરવતક્ષેત્ર તથા પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવની પ્રતિમાઓ આજે કોડોની સંખ્યામાં વિદ્યમાન છે.
પ્રશ્ન-ભરતક્ષેત્રો અને એરવતક્ષેત્રો કયા કયા દ્વીપમાં કેટલાં કેટલાં હોય છે?
ઉત્તર–૧ લાખ જન થાળીના આકારવાળા આ જબૂ નામના દ્વીપમાં એક ભરતક્ષેત્ર, એક અરવતક્ષેત્ર, એક મહાવિદેહક્ષેત્ર રહેલ છે. તથા ધાતકીખંડ અને પુષ્કરવર અદ્ધ દ્વીપમાં બે ભરતક્ષેત્ર, બે ઐરાવત ક્ષેત્ર અને બે મહાવિદેહ ક્ષેત્ર છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
પ્રશ્ન–જબૂદ્વીપ, ધાતકીખંડ અને પુષ્કરવરદ્વિીપ આ ત્રણે સરખા છે કે ભિન્ન છે?
ઉત્તર–જબૂદ્વીપ થાળીના આકારવાળો. ગેળ છે અને ૧ લાખ જન વિસ્તારવાળે છે જ્યારે ધાતકીખંડ વલયના અથવા બંગડીના આકારવાળે અને બધી બાજુ ચાર લાખ
જન વિસ્તારવાળે છે, જ્યારે પુષ્કરાદ્ધદ્વીપ પણ વલયાકાર અને બધી બાજુ આઠ લાખ જન વિસ્તારવાળે છે.
પ્રશ્ન-ભરતાદિ ક્ષેત્રોનું પ્રમાણ કેટલું?
ઉત્તર–ભરત અને એરવતક્ષેત્રો (જબુદ્વીપમાં) ઉત્તર દક્ષિણ પર ૬-૬ પાંચસે છવીશ જન અને એક જનના ૧૯ ભાગ પૈકીના છ ભાગ પ્રમાણ છે અને પૂર્વ-પશ્ચિમ ૧૪૪૭૧ યેાજન પાંચ કલા મુજબ પહેલાઈ-લંબાઈ બતાવેલી છે.
અને મહાવિદેહ ક્ષેત્રનું પ્રમાણ ઉત્તર-દક્ષિણ ૩૩૬૮૪ જન અને ચાર કલા છે તથા પૂર્વ-પશ્ચિમ સંપૂર્ણ એક લાખ એજનનું જાણવું.
મન જે ક્ષેત્રોમાં અથવા જે કાળમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવ સાક્ષાત્ વિદ્યમાન હોય ત્યાં હંમેશાં દર્શન થતાં હોવાથી પ્રતિમા બનાવવાની શી જરૂર ?
ઉત્તર-મહાવિદેહક્ષેત્રમાં સદાકાળ શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા વિચરતા હોવા છતાં જયાં વિચરતા હોય તેટલા એક નાના પાંચ-દશ ગાઉના પ્રદેશના મનુષ્ય દર્શનને લાભ લઈ શકે
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
નવપદ દ્વરા ન
પરંતુ લાખા ગાઉના વિસ્તારવાળા ક્ષેત્રમાં બધા મનુષ્ય હંમેશ દન નજ પામી શકે અને ભરત-ઐરવતક્ષેત્રામાં પણ પ્રભુજી કાળથી કે ક્ષેત્રથી વિદ્યમાન હેાય તે સિવાયના ક્ષેત્ર કાળના મનુષ્યાને દન મલી શકે નહી, માટે પ્રતિમાનું અવ લખન અવશ્ય જરૂરી છે.
વલી પ્રભુજી પધારેલા હેાવા છતાં મલકે, વૃદ્ધો અને અશકતા દર્શન કરવા ઘણા દુર સુધી ન પણ જઈ શકે જ્યારે જિનાલય નજીક હાવાથી, સર્વકાલીન હેાવાથી, સ્થિર હાવાથી આરાધક આત્માને પ્રભુજીની અવિદ્યમાનતામાં ખૂબ જ ઉપકારક થાય છે.
વલી વિચરતા પધારેલા જિનેશ્ર્વદેવા ખહૂ દુર હાવાથી દિવસમાં એકવાર પ્રાયઃ દર્શન કરી શકાય. જ્યારે જિનાલય નજીકમાં હાવાથી બે વાર, ત્રણ વાર કે વારંવાર દર્શન કરી શકાય.
પ્રશ્ન—પ્રભુજીની પ્રતિમા એક જિનેશ્વરદેવની ૧ ડાય અથવા ૨૪ જિનેશ્વરદેવાની ૨૪ હાય તે કામ ચાલી શકે છે પરંતુ અનેક પ્રતિમાજીની શી જરુર ?
ઉત્તર—આ બધી પ્રતિમા એકજ જગ્યાએ હાતી નથી અને છે નહી. ક્ષેત્ર ઘણાં મેટાં, આસ્તિકાના સમુદાય ઘણા મેાટાં એ હીસાબે આરાધક જીવાને આરાધ્ય સામગ્રીની જરુર ખરીને ?
જેમ તીર્થંકરદેવ પધાર્યા હોય તે દેશમાં, તે નગરમાં, તે
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ગામમાં ને પરામાં વસતા માણસે પણ અપ્રમાદી હોય તે તત્કાળ લાભ પામી શકે છે. બાકીના નગર–ગામ કે ઉપનગરના પ્રમાદી જી કેટલાકને સમાચાર પણ વખતે પહ. ચતા નથી, અને દર્શનથી રહી જાય છે. રાજા બાહુબલિને ઋષભદેવસ્વામી પધાર્યા અને વિહાર કરી ગયા સાંભળી હૃદયફાટ શેક થયે હતો તેમ ઘણે અફસેસ કરવા વખત આવે છે.
તેમ દુર દુર વસતા શ્રાવકને પછી તે નગરમાં, ગામમાં કે ઉપનગરમાં પિતા-પિતાની આરાધના ધ્યાનમાં રાખી જિનાલયે કરાવવા ભાવના જાગે તે સ્વાભાવિક છે. અને નગરનું કે પિોળનું જિનાલય હોવા છતાં કેટલાક આસ્તિકે પિતાના ઘરમાં પણ જિનાલય વસાવતા હતા. અને આજે પણ વસાવે છે, અને પોત-પોતાની અનુકુલતા અનુસાર વંદન-પૂજનધ્યાન-જાપ કરી આરાધના કરે છે.
પ્રશ્ન-ફક્ત આપણા આ ભરતક્ષેત્રમાં ક્રોડે પ્રતિમાજી હતાં એમ કહેવાય છે તે બરાબર છે?
ઉત્તર–શ્રી જેને ઈતિહાસના વર્ણને વાંચનારને યુક્તિથી પણ કોડે પ્રતિમાજી હોવાની વાત જરૂર સાચી લાગ્યા વિના રહેશે નહી. શંકા કરવાનું કારણ નથી.
જુઓ, શ્રી પાર્શ્વનાથસ્વામી અને મહાવીરસ્વામીની વિદ્યમાનતામાં જે પ્રતિમાઓ હતી, તે સંભવ છે કે કોડની સંખ્યા હોય. ત્યાર પછી સંપ્રતિ રાજાએ ૧૫ ક્રોડ પ્રતિમા ભરાવી છે. કુમારપાળ, વસ્તુપાળ, આભૂમંત્રી, ઉદાયનમંત્રી,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
બાહડમંત્રી, જગડુશાહ, પેથડશાહ, અને હીરસૂરિમહારાજના સમકાલીન તથા અન્યાન્ય આચાર્ય ભગવંતોના કાળમાં બનેલી પ્રતિમા જે અખંડ રહી હોય તે બે-ત્રણ કોડની સંખ્યામાં પણ થઈ જવા સંભવ છે.
પ્રશ્ન–એક જ જિનેશ્વરદેવની એક પ્રતિમા કે સેંકડો હજારે, લાખે પ્રતિમાના દર્શનમાં કાંઈ લાભની ઓછાશવધારો ખરે કે ?
ઉત્તર–જીના ભાવલાસ ઉપર આધાર છે, કોઈને સમૂર્ણિમવૃત્તિથી કે ગતાનુગતિકદશાથી દર્શન થતાં હોય તેને એક હોય કે અનેક હેય, લાભ થાય કે ન પણ થાય જ્યારે કોઈ ભાગ્યશાળી જિનપ્રતિમાને દેખી ખૂબ ખૂબ ઉલ્લાસ અનુભવે છે, તેને અતિપ્રમાણ પણ લાભ થવા સંભવ ખરો જ. એક દેરાસરમાં એક પ્રતિમા હેય, ઘણી હોય, સેંકડો હોય, તે જેવાથી ભારે ઉત્તેજન પણ જરૂર મલે છે જ. વાવડી પ્લોટ, અમદાવાદ, પાટણ, ખંભાત, સુરત, ભરૂચ, જેસલમેર, શીહી, વિગેરે પ્રતિમાથી ભરચક સ્થાને અને શત્રુંજયાદિ તીર્થોને ભેટનારા શ્રદ્ધાળુ આમાને કે આનંદ થાય છે તે તે તેમને આત્મા અને સર્વજ્ઞ ભગવાન જ જાણે.
બાકી આપણે લોક વહેવારથી વિચારાય તે સંસારી મનુષ્યને એક જ જાતનાં ઘણાં વસ્ત્રો ગમે છે, એક મનુષ્યને ઘણી પત્નીઓ ગમે છે. ઘણુ બંગલા ગમે છે, ઘણાં પકવાને ગમે છે, ઘણું રાચ-રચિલું ગમે છે, ઘણા મિત્રો ગમે છે, ઘણું દ્રવ્ય મલે તે ગમે છે, પિતાના પણ હંમેશાં નવા નવા
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દ્વેશન
૪૯
ફાટા પડે તે તે ગમે છે, પેાતાને પસંદ પડેલા સંત, દેશનેતા વિગેરેના એક-બે નહી પણ હજાર ફ્રાટા વિગેરે પડેલા જોવા, સાંભલવા મલતાં આનંદ થાય છે.
ત્યારે આ તે। શ્રી વીતરાગદેવની પ્રતિમા નાની કે મેાટી, એક, બે કે સેકડા, હજારાનાં જ્યારે દર્શન થાય ત્યારે દન કરનાર આત્માને વીતરાગનું ભાન કરાવે છે. વારવાર દન કરવાથી જીવને વીતરાગપણુ ખૂબ જ અભ્યસ્ત થાય છે. અનંતાકાળથી ખાવાઇ ગયેલુ. આત્માનું સાચું સ્વરૂપ વીતરાગદશામાં છે, એ પ્રતિમાજીને વારંવાર જોવાથી આત્માના સૌંસાર ટુંકા થઈ જાય છે.
પ્રશ્ન—શ્રી વીતરાગની પ્રતિમાનાં દર્શન-પૂજા–ધ્યાન કરવાથી આત્માને શું લાભ થાય ?
ઉત્તરગીતાનું નનોધ્યાયન મનતે વીતરાગતાં,
इलिका भ्रमरीध्यानाद् भ्रमरी जायते क्रमात् .
અ—શ્રી વીતરાગના દર્શન-પૂજન-ધ્યાન-જાપ કરવાનું સારૂં ફળ વીતરાગતા છે; જેમ ઇયળની પાસે ભમરી ગણગણાટ કરે છે, તે ઇયળને ત્રણ ઈન્દ્રિય છે. મરીને તેજ ઇયળને જીવ ભમરી થાય છે, તેમ ઘણા આદરપૂર્વક, સમજણુ પૂર્ણાંક, રસપૂર્વક, ખપીપણાથી જિનેશ્વરદેવની પ્રતિમાને વારવાર જોવાથી આત્માના રાગ-દ્વેષ ચાક્કસ ઘટી જવા જોઇએ, ઘટી પણ જાય છે.
E
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭
નવપદ દેશન
અને તેજ કારણને ધ્યાનમાં રાખીને સાક્ષાત્ શ્રી જિને વરદેવા, ગણધર મહારાજાએ અને હજારેા-લાખાની સંખ્યામાં કેવલી ભગવંતા વિગેરે સાક્ષાત્ જ્ઞાની મુનિરાજે વિચરતા હાવા છતાં ભરતચક્રવતી, સગરચક્રવર્તી, ચંદ્રયશારાજા, ચદ્રેયુધરાજા, મહાપદ્મચક્રવતી, જયાનંદરાજા, રામચંદ્રમહા રાજા, પાંચ પાંડવે, વિગેરે મહાપુરૂષાએ હજારા અને લાખે રતનની, સુવર્ણની, ચાંદીની, સ્ફટીકની, જિનપ્રતિમાઓ ભરાવી અને શ્રી શત્રુ ંજય, અષ્ટાપદ, ગિરનાર, સમ્મેતશિખર, વિગેરે તીર્થો ઉપર પધરાવ્યાના શાસ્ત્રોમાં ઠામ-ઠામ પુરાવા આજે પણ જોવા મલે છે.
પ્રશ્ન—જિનપ્રતિમા વીતરાગતા આપે છે, એ વાત દલીલથી સમજાવા.
ઊત્તર—જેમ માતા-પિતાને ફેટા કે ગુરૂમહારાજને ફેાટા અથવા પેાતાના ઉપકારી પુરૂષને ફ્ાટા માણસને ભક્તિરાગ ઉત્પન્ન કરે છે. મિત્ર કે સ્નેહીઓને દેખવાથી સ્નેહરાગ પ્રકટે છે, પુત્ર-પુત્રીને જોવાથી વાત્સલ્યભાવ પ્રકટે છે. પત્નીને જોવાથી કામ-રાગ પ્રકટ થાય છે, તેજ પ્રમાણે શ્રી વીતરાગની પ્રતિમાનાં દર્શન કરવાથી શ્રદ્ધાણુ સમજણવાલાને વીતરાગતા પણ પ્રકટ થવાની ચૈગ્યતા પ્રકટે છે. જગતની વસ્તુમાત્ર વિચારવાથી લાભ-અલાભનુ કારણ થાય છે નજરે જોવા છતાં વિચાર નહિ કરનારને કે તદ્ન સમજણુ વગરના મનુષ્યને લાભ-નુકસાન ન પણ થાય.
પ્રશ્નન—વ માનકાળના શ્રદ્ધાલુ મનુષ્યેાને તથા ભૂતકા
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૫૧
લમાં પણ શ્રદ્ધાવાલા સ્ત્રી-પુરૂષને જિનપ્રતિમાનાં દેશનવંદન-પૂજનથી સાક્ષાત્ કે ભવાંતરમાં લાભ થવાના દાખલા હેય તે બતાવે ?
ઊત્તર–દેવપાલ એક ગૃહસ્થનાં ઢોર-પશુ ચરાવનારે હતું, તેને શ્રી જિનપ્રતિમાના અવલંબનથી તેજ ભવમાં રાજ્ય મલ્યું. અનાયદેશમાં જન્મેલા આદ્રકુમારને અભયકુમારે મેકલેલી પ્રતિમાના દર્શનથી જાતિસ્મરણ, દીક્ષાની ભાવના, ઉદ્યમ, પ્રાપ્તિ, મેક્ષ બધાનું પ્રથમ કારણ જિનપ્રતિમા દર્શન છે. સ્વયંભવસૂરિ જિનપ્રતિમા જોઈ જૈનધર્મ પામ્યા છે, વીતભય પાટણના રાજા ઉદાયન પ્રભુ મહાવીરદેવની મૂર્તિ પામ્યા પછી જૈનધર્મ પામ્યા હતા. દમયંતી ગયા જન્મમાં અષ્ટાપદ ઉપર ચોવીશ જિનેશ્વરની પૂજા વિગેરે વડે ઉત્તરોત્તર આરાધક સામગ્રીને પામી. રાવણ રાજા અષ્ટાપદ ઉપર જિનપ્રતિમા સન્મુખ તન્મય બની જિનનાનું પુણ્ય બાંધ્યું. આવાં અનેક ઉદાહરણે વિદ્યમાન છે.
લાભ તેને થાય છે જે તન્મયપણું પામે, જેમ વીતરાગના સાચા મુનીશ્વર, દેવાંગના જેવી સ્ત્રીઓને ગોચરી જવા વિગેરે પ્રસંગોમાં વારંવાર દેખે છતાં રાગ ઉત્પન્ન થતો નથી.
તેમ પરમાર્થના અજાણ યથાર્થ વસ્તુ સ્વરૂપમાં પ્રવેશ નહિ કરનારા ગતાનુ-ગતિક ઘેટાંના ટોળાં જેવા અંધ માણસેની મંડલી જેવા માણસે શ્રી વીતરાગની પ્રતિમાનાં દર્શન પૂજા વિગેરે હજારવાર કરે તે પણ તેવાઓને સમ્યકત્વ કે ધિબીજને લાભ થતો નથી.. "
મ
'
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
નવપદ દ્વેશન
જેમ ખાવાજીની ડાખલીમાં પાર્શ્વમણિ વર્ષો સુધી પડયે રહે પરંતુ ડાખલીનેા કાટ પણ ન ઉતરે તે પછી લેતું મટીને સારું થવાની વાત તા દુર જ રહી.
પ્રશ્ન—ખાવાજીની ડબીની સ્પષ્ટ વાત સમજાવે.
ઊત્તર——એક કેાઈ નિસ્પૃહ ચેગીરાજ હતા. તેઓ કંચનકામિનીના સ્પર્શથી પર હતા. તેમને એક સ્પશ પાષાણ (પાર્શ્વ - મણિ) મલ્યા હતા.
તેમણે તે મણિને લેાઢાની એક કાટવાળી ડબીમાં રાખ્યું હતા. ડખીમાં સે। વ મણિ રહ્યો. એકદા ગુરૂની વય સમાપ્તિના સમયે ગુરૂએ આ પાર્શ્વ મણિ શિષ્યાને આપ્યા. શિષ્યે એ પૂછ્યું, આ પત્થરમાં કયા ગુણેા છે? ગુરૂ કહે આ રત્ન છે, હાથમાં હાય તે માણુસ પાણીમાં મુડે નહિ અને લેહ વિગેરે ધાતુને સ્પર્શ કરવાથી સુવણૅ થઈ જાય છે. શિષ્યેાએ પૂછ્યુ—
તે પછી આ ડાખલીના લેાહને સુવણૅ કેમ ન બનાવ્યું? અને મણિને રખીમાંથી બહાર કાઢયા. ગુરૂજીએ મિથુ ઉપરનાં વિયેલાં ચિંથરા ફેકી દર્દીધાં અને ડમીમાં મણિ પધરાવ્યેા. અસ તુરત જ ડબી સેાનાની બની ગઈ.
1
અહિં મણિ ડબીમાં રહ્યા છતાં ડખીને ચીથરા વિઘ્ન કરનારાં હાવાથી મણિ–ડબીના સંચાગ થયેા જ નહાવાથી ડીના પલ્ટો ન થયા.
તે જ પ્રમાણે અજ્ઞાનાવરણથી ઘેરાયેલા જીવાને જિન
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દુન
પ૩
પ્રતિમાના સ્વરૂપની સમજણુ ન થાય તે સમ્યકત્વ કે ખેાધિમીજની પ્રાપ્તિ થવી અશકય છે.
પહેલાં વર્ણન કરાએલા અહીદ્વીપ, પન્નર ક્ષેત્ર, એકસે સિત્તર વિજયમાં અને ચાર નિકાય દેવાના ધર્મસ્થાનામાં રહેલી શ્રી જિનેશ્વરદેવાની નાની-મોટી પ્રતિમાએ પ્રત્યેકે પ્રત્યેકને મારા હજારા વાર, લાખાવાર નમસ્કાર થા.
અને ભાવના ભાવું છું કે, હુ` મેાક્ષમાં જાઉં ત્યાં સુધી મને પ્રત્યેક ભવમાં, દરેક વયમાં, પ્રત્યેકે પ્રત્યેક વર્ષ-માસપક્ષ કે દિવસમાં, પ્રત્યેક ક્ષણમાં અને શ્વાસેાશ્વાસમાં ભગવાન શ્રી વીતરાગના સ્વરૂપ દર્શનના વિરહ થશે. નહિં. પ્રશ્ન—દ્રવ્યતીથ કર એટલે શું?
તીથ કરદેવાના ત્રણે કાલમાં
ઊત્તર-་નિ નિળનીવા રહેલા આત્માએ દ્રવ્યજિન કહેવાય છે.
જેએ અઢીદ્વીપમાં, પત્તર ક્ષેત્રામાં, (પત્નર કર્મભૂમિ ક્ષેત્રા સમજવાં) એકસા સિત્તર વિજયામાં જન્મ પામી, દીક્ષિત બની, ચાર ઘાતીકના ક્ષય કરી, કેવલજ્ઞાન પામી, સર્વજ્ઞસદશી થયા પછી તીર્થની સ્થાપના ( ૧ સાધુ–સાવીશ્રાવક-શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘ, ૨ ગણધર મહારાજ અને ૩ દ્વાદશાંગી રચના આ ત્રણેયને તીથ કહેવાય છે, આ ત્રણ જગતમાં તરવાનાં, સ`સાર સમુદ્ર પાર પામવાનાં અજોડ સાધન છે, તે ત્રણ ચીજો જેનાથી થાય છે તે તીથ કર કહેવાય છે)
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
કરી ભવ્ય જીને રત્નત્રયીનું દાન આપી મેક્ષમાં પધારી ગયા છે.
તથા ભવિષ્યકાલમાં અઢીદ્વિીપમાં જન્મ પામી જગતના સર્વ સંસારી પદાર્થોને બાહ્ય-અત્યંતર ત્યાગ કરી ભાવ ચારિત્ર પામી, ઘાતિકને ક્ષય કરી, સર્વજ્ઞ, સર્વદશી બની આત્માને પરમાત્મભાવ પ્રકટ કરી ચોક્કસ તીર્થની સ્થાપના કરવાના છે, જગતના પ્રાણિગણને ભાવધર્મનું દાન આપશે તથા સ્વર્ગ–મૃત્યુ-પાતાલવાસી જેને રત્નત્રયીની ઓળખાણ અને આરાધના કરવી, આઠે કર્મોને ક્ષય કરી જરૂર મેક્ષમાં પધારશે.
તથા વર્તમાનકાળે જે જિનેશ્વર પરમાત્માઓ ગૃહસ્થ દશામાં હોય (બાલક હય, યુવરાજ હૈય, મહારાજાધિરાજ હોય, અથવા ચક્રવર્તી હેય) તથા ચારિત્રધારી બન્યા છતાં સર્વજ્ઞ પરમાત્મદશા ન પામ્યા હોય.
અર્થાત્ જેમનાં પાંચે કલ્યાણક થઈ ગયાં હેય, (એક પણ બાકી ન હોય) તથા જેમનાં પાંચે કલ્યાણક હવે પછી થવાનાં હોય (એક પણ ન થયું હોય) તથા જેમનાં એક (ચ્યવન કલ્યાણક) બે (વન કલ્યાણક અને જન્મ કલ્યાણક) અથવા ત્રણ (ચ્યવન-જન્મ અને દીક્ષા ત્રણ કલ્યાણક થયાં હેય એક કેવલજ્ઞાન ન થયું હોય) તે સઘળાય દ્રવ્યજિનેશ્વરદે કહેવાય છે. કહ્યું છે કે
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
પપ
जेअ अइआ सिद्धा, जेअ भविस्संतिणागए काले । संपइअ वट्टमाणा सव्वे तिविहेण वंदामि ॥१॥ અર્થ–જેઓ અતીતકાળે મેક્ષમાં ગયા છે, તથા જેએ ભાવિકાળે (ચક્કસ) મેક્ષમાં પધારવાના છે, અને વર્તમાનકાળે જેઓ છદ્મસ્થદશામાં (કેવલજ્ઞાન પામ્યા નથી) છે, તે ત્રણે કાળના શ્રી જિનેશ્વરદેવને હું મન-વચન-કાયાએ કરી વંદન કરું છું.
આ રીતે જેમ વર્તમાન અવસર્પિણીકાળમાં શ્રી ઋષભદેવસ્વામી વિગેરે ૨૪ જિનેશ્વરદેવ થયા, અને આની પહેલાંના ઉત્સર્પિણી કાળમાં કેવલજ્ઞાનીસ્વામી વિગેરે ૨૪ જિનેશ્વરદે થયા, આ બંને (ઉત્સર્પિણ અને અવસર્પિણકાળ) કાળનું એક કાળચક્ર કહેવાય છે, અને એક પુદગલ પરાવર્ત કાળમાં આવાં અનંતા કાલચક્રો થાય છે. કહ્યું છે કે___ “ उस्सप्पिणी अणता पुग्गल परिअट्टओ मुणेअव्वो"
અથ–ઉત્સર્પિણી (અવસર્પિણી) એ અનંતી જાય ત્યારે એક પુદ્ગલ પરાવર્તકાળ થાય છે.
તેથી ભૂતકાળ અનંતે વહી ગયેલ છે તેમાં અનંતાનંત પુદ્ગલપરાવર્તે થઈ ગયાં છે, તેથી ફક્ત આ ભરતક્ષેત્રમાં જ અનંતાનંત ચોવીસી જિનેશ્વરદે થયા છે. કહ્યું છે કે
આગે ચાવીસી હુઈ અનંતી, હસે વાર અનંત” આવાં વચને પણ તીર્થંકરદેવના અનંતપણાની સિદ્ધિ કરનારાં છે.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
તથા બાકીનાં ચાર ભરતક્ષેત્રો અને પાંચ ઐરાવતક્ષેત્રોમાં પણ આપણા આ ભરતક્ષેત્રની માફક અન્યૂનાધિકપણે ભૂતકાલે અનંતાનંત વીસી શ્રી જિનેશ્વરદે થયા છે, કારણ કે ફક્ત એક પુદગલપરાવર્તમાં અનંતી ચોવીસી જિનેશ્વરદેવે થાય છે, અને પુદ્ગલપરાવર્તે અનંતાનંત વહી ગયાં હોવાથી તીર્થંકર પરમાત્માઓ પણ અનંતકાળે અનંતાનંત વીસી થાય તે બરાબર છે.
તથા પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અવસર્પિણી–ઉત્સર્પિણીકાળ નથી ત્યાં સદાકાળ ચોથા આરા જેવો સ્વભાવ પ્રવર્તમાન હેવાથી તીર્થંકરદેવ (૧ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૩૨ વિજય હાય છે, તેમાં ચાર વિજયેમાં તીર્થંકર પરમાત્મા હેય છે; બાકીની ૨૮ વિજયમાં કેવલી ભગવંતે હોવાથી ત્યાં જૈનધર્મ અનાદિ અનંત હોય છે) સદાકાળ વિદ્યમાન રહેવાથી એક કાલચક જેટલા કાળમાં અસંખ્યાતા તીર્થકરદે થાય છે.
પ્રન–એક જિનેશ્વરદેવ મેક્ષ પધાર્યા પછી બીજા જિનેશ્વરે દેવને અંતરકાળ ઘણું પડે એટલા કાળમાં જિનેશ્વરદેવને વિરહ પડે તેથી સદાકાળ વિદ્યમાનતા કેમ ઘટી શકે? કારણ કે એક વિદ્યમાન જિનેશ્વરદેવ મોક્ષમાં પધાર્યા પછી બીજા જિનેશ્વરદેવને જન્મ થાય અને પ્રભુજી ત્યાસી લાખ પૂર્વના થયા પછી દિક્ષા લઈને કેવલજ્ઞાન પામે છે, તેથી આટલા મોટા વિરહકાળમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવની વિદ્યમાનતા કેમ ઘટી શકે ?
ઉત્તર–અહિં બે વિચારે વાંચવા મલ્યા છે. તે વાંચ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
પ૭
કેની જાણ ખાતર લખું છું. એક મત એમ જણાવે છે કે, તીર્થંકર પરમાત્માઓ, ચક્રવત મહાપુરૂષ, બલદે અને વાસુદેવ તથા પ્રતિવાસુદે આ ૬૩ શલાકા મહાપુરૂષો એક જ ક્ષેત્રમાં એક સાથે બે હોય નહિ એટલે ભરતાદિ ૧ ક્ષેત્રમાં કે ૩૨ પૈકીની ૧ વિજયમાં એક જ કાળમાં બે જિનેશ્વરદેવે; બે ચક્રવતીઓ, બે બલદે, બે વાસુદેવે, બે પ્રતિવાસુદેવ થાય નહિ, એ મતાનુસારે એક જિનેશ્વરદેવ મોક્ષમાં પધાર્યા પછી બીજા જિનેશ્વર પરમાત્માનો જન્મ થાય.
બીજો મત એમ જણાવે છે કે, મહાવિદેહક્ષેત્રમાં સદાકાળ જિનેશ્વરદેવે વિચરતા પામીએ. આ વસ્તુને સિદ્ધ કરવા તે મહાપુરૂષોની એવી દલીલ છે કે, એક જિનેશ્વરદેવના પરિવારમાં ૧૦ લાખ કેવલી ભગવાન હોય છે. એમાંથી જેટલા મેક્ષમાં પધારે છે, તેટલા મુનિરાજે નવા કેવલી ભગવંતે બને છે, એટલે કેવલી ભગવંતેની સંખ્યામાં ન્યૂનાધિકતા થતી નથી, તથા સાધુને સમુદાય સે કોડ (એક અબજ) હોય છે, તે જ પ્રમાણે સાધ્વીને પરિવાર પણ સે કોડ (એક અબજનો) હોય છે. અહિં પણ કઈ સાધુ કે સાધ્વીજી મહારાજ મેક્ષમાં પધારે કે સ્વર્ગસ્થ થાય ત્યારે જરુરી દીક્ષિતે તેટલા વધે છે.
એટલે એક કેવલી તીર્થકર મહારાજ વિચરતા હોય ત્યારે ત્યાસી લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા, ખ્યાસી લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા, એકાસી લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
નવપદ દશન
એંસી લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા, અને છેલ્લા એક લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા, એમ ત્યાસી જિનેશ્વરદેવે છસ્થદશામાં રાજા-મહારાજાપણે વિચરતા પામી શકાય છે. - જ્યારે વિદ્યમાન કેવલી જિનેશ્વર મેક્ષમાં પધારવાના હશે તેની અગાઉ અમુક વર્ષો પહેલાં ત્યાસી લાખ પૂર્વના છદ્મસ્થ જિનેશ્વર દીક્ષિત થાય અને કેવલી જિનેશ્વર મેક્ષમાં પધારે તેજ સમયમાં કેવલજ્ઞાન પામી સર્વજ્ઞ-સર્વાદશી બને.
અને જે પૂર્વના કેવલી જિનેશ્વરને પરિવાર; સાધુસાથ્વી અને કેવલી મુનિઓને હોય છે. તેઓ નવીન થયેલા કેવલી જિનેશ્વરને પરિવાર લેખાય છે, તેથી ઉપર બતાવેલી સંખ્યામાં સત્યતા સચવાઈ રહે છે, અને જે કેવલી જિનેશ્વરદેવ મેક્ષમાં પધાર્યા પછી; અવાંતર થનારા જિનેશ્વરદેવને કેવલજ્ઞાનને વિલંબ થાય તે પણ ઉત્કૃષ્ટ છ માસનું અંતર પડે છે, એટલા નાના કાળમાં સાધુ-સાધવીની સંખ્યામાં વખતે ઘટ-વધ ન પણ થાય એ બનવા યોગ્ય છે.
અને જે ૮૩ તીર્થંકરદેવેને છઘસ્થ માનવામાં ન આવે તે ઉપરની દશ લાખ કેવલીની અને સે કોડ સાધુ અને સે ક્રોડ સાધ્વીની સંખ્યામાં ન્યૂનાધિકતા ઉભી થયા વિના રહેશે નહિ. આટલા મોટા (ત્યાસી લાખ પૂર્વના) અંતરમાં
આ બધા કેવળી ભગવંતો અને મુનિરાજ મેક્ષ અને સ્વર્ગા. દિકમાં પધારી ગયા હોય. શ્રી જિનેશ્વરદેવની અવિદ્યમાનતામાં પણ આટલી મોટી સાધુ-સાધ્વી સંખ્યા નવી બને, ટકી રહે, સચવાઈ રહે એ બધું વિચારણીય જણાય છે.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
પ્રશ્ન—ત્યારે “ એક ક્ષેત્રમાં એક સાથે એ તીર્થંકરદેવા
27
ન હાય આ વાકયમાં આવતા વિધને જવાબ શું
આપી શકાય?
૫૯
ઊત્તર—એક ક્ષેત્રમાં એક સાથે એ કેવલી તીર્થંકરદેવ વિચરતા ન હેાય, આવા જો અ લેવામાં આવે તે ઉપરના અને મતાને વિરોધ આવશે નહિ અને કેવલી ભગવતા અને સાધુ-સાધ્વીની સંખ્યામાં પણ વિરોધ આવશે નહિ.
તત્ત્વ કેવલીગમ્ય છે, એમાં કયે સાચા અથવા અને અપેક્ષાએ સત્ય હોય તે, તે તે વસ્તુના સાક્ષાત્ જ્ઞાની મહાપુરૂષાના જ્ઞાનથી સત્ય હૈાય તેજ આપણે આદરવા ચેાગ્ય છે.
તેથી પાંચે મહાવિદેહક્ષેત્રામાં ભૂતકાળમાં, અન ́તાન'ત વીસીએ તી કર પરમાત્મા થયા છે (અહિં મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૧૦ ક્ષેત્રો કરતાં અસંખ્યાત ગુણા જિનેશ્વરદેવા સમજવા) અને વર્તમાનકાળમાં એક અવસર્પિણી જેટલા કાળમાં અસંખ્યાતા થયા છે.
તથા જ્યારે આ ભરતક્ષેત્રમાં બીજા તીથ'કર અજિતનાથસ્વામી વિચરતા હતા તે કાળમાં, ૧૦ ક્ષેત્રોમાં, ૧૦ જિનેશ્વરદેવે વિચરતા હતા. તથા પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રની ૧૬૦ વિજચામાં ૧૬૦ જિનેશ્વરદેવા વિચરતા હતા. આવા ઉત્કૃષ્ટ કાળે પણ અનંતા કાળે અનંતીવાર આવતા હેાવાથી ૧૭૦ જિનેશ્વરા પણ અનંતાનંત થયા છે.
આ પ્રમાણે અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કમ ભૂમિક્ષેત્રોની ૧૭૦ વિજ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૦
નવપદ દ્વન
ચેામાં ભૂતકાળે અનંતાનંત ચાવીસીએ, અનંતાનંત વીસીએ અને અનંતાનંત ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવા થયા છે; તે સંખ્યાથી અનંતગુણા હજી ભવિષ્યકાળે ચાક્કસ થવાના છે.
જેમનાં પાંચે કલ્યાણક થઈ ગયાં છે, જેમનાં પાંચ કલ્યાણકા હવે થવાનાં છે, જેઆ સર્વજ્ઞ-સર્વદેશી બનીને તીની સ્થાપનાદ્વારા જગતના ભવ્ય જીવાને ઉપકાર કરી ગયા છે, જે ભવિષ્યકાળે અનંતાનંત ભવ્ય જીવાને ચાક્કસ ઉપકાર કરવાના છે, જેએનાં આઠે કર્મ ક્ષય થઇ ગયાં હાવાથી મેાક્ષમાં પધારી ગયા છે, જેએનાં આઠ કમ વિદ્ય માન હેાવાથી હાલ સંસારવતી હાવા છતાં ભવિષ્યકાળે ભવસ્થિતિ પરિપાક પામીને, આઠ કનેા ચાક્કસ ક્ષય કરવાના છે, અને માક્ષમાં અવશ્ય પધારવાના છે, એવા અઢીદ્વીપના ૧૫ કભૂમિક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજચેના ત્રણે કાલના અનંતાનંત તીથ કર પરમાત્માઓને હું મ્હારા માનસ મ ંદિ રમાં પધરાવીને તે તે બધા મહાપુરૂષો જિનેશ્વર પરમાત્માના ચરણુ કમલમાં મારૂં ઉત્તમાંગ સ્થાપન કરીને, ત્રિકરણુયાગ મેળવીને હજારાવાર, લાખેાવાર, ક્રોડાવાર નમસ્કાર કરૂ છું.
જિનેશ્વર દેવના ભાવ નિક્ષેપ
પ્રશ્ન—ભાવ નિક્ષેપેા કાને કહેવાય ?
ઊત્તર જે વસ્તુ જેવી હાવી જોઇએ તેવી સાક્ષાત્ અથ માં અનુભવાય તે ભાવનિક્ષેપ કહેવાય. જેમકે તીથ કરદેવ તીથને કરે છે તેથી તે તીર્થંકર. અહિં દ્વાદશાંગી, ગણુધર
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
અને સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા રૂ૫ તીર્થની સ્થાપના પ્રભુજી કેવલજ્ઞાન પામ્યા પછી તુરત જ કરે છે, તેથી પ્રભુ તીર્થકર કહેવાય છે અને પ્રભુજી વિદ્યમાન રહે ત્યાં સુધી હંમેશ ચાર પ્રકારના સંઘરૂપ તીર્થ થયા જ કરતું હોવાથી પ્રભુજીને બધે જ કેવલજ્ઞાન પર્યાય તીર્થકર તરીકે યથાર્થ રૂપે રહે છે.
તથા તે પ્રભુજીનો આકાર, ફોર્ટ, પ્રતિમા તે પ્રભુજીની સ્થાપના કહેવાય છે, તેજ વસ્તુના ભૂત-વર્તમાન-ભવિષ્ય પર્યાયે તે દ્રવ્ય કહેવાય છે, જેમ સુવર્ણદ્રવ્યના કલશ, કુંડલ, મુકુટ, ઝાંઝર, કંદરે, પચી, હાર, કડાં, વિગેરે પર્યાયે કહેવાય છે, તેમ ભૂતકાળે તીર્થની સ્થાપના કરી લાખે-ક્રોડ, સંખ્યાતા–અસંખ્યાતા જીવેને પ્રતિબંધ પમાડી જગતના ભવ્ય જીવમાં રત્નત્રયીની પ્રભાવના કરી મેક્ષમાં પધારેલા તે, અને ભવિષ્યમાં આર્યક્ષેત્રમાં મધ્યખંડમાં જન્મ પામી, દીક્ષા લેઈ, કર્મ, ખપાવી કેવલજ્ઞાન પામી તીર્થની અવશ્ય સ્થાપના કરી ભવ્ય જીવોને મોક્ષ નગરીમાં લઈ જનાર બનવાના છે તે, તથા હમણાં ચ્યવન, જન્મ અને દીક્ષા, બે અથવા ત્રણ કલ્યાણક થયાં હોય તે સર્વ દ્રવ્ય તીર્થકર કહેવાય છે, અર્થાત્ વર્તમાન કેવલીપણા સિવાયની તે મહાપુરૂષેની ભૂત-વર્તમાન અને ભવિષ્ય અવસ્થા દ્રવ્ય જિનેશ્વર કહેવાય છે. જેમકે
जेभ अइआ सिद्धा जेअ भविस्संति णागए काले । सपइ य वट्टमाणा सव्वे तिविहेण वंदामि ॥१॥ તે પ્રભુજીનાં ઋષભદેવસ્વામી, કેવલજ્ઞાનસ્વામી, પદ્મનાભ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સ્વામી, વિગેરે નામ કહેવાય છે.
ભાવજિનેશ્વરનાં નામ, આકાર અને દ્રવ્ય ઓળખાવનારા નિક્ષેપા કહેવાય છે. જેમ ભૂતકાળના ધનવાન કે ભવિષ્યના ધનવાનને ધનવાન કહેવાથી કેઈ તેને ઓળખતું નથી, પરંતુ વર્તમાન ભાસમાન પદાર્થ આબાલ-ગોપાલ સમજી શકે છે.
તેમ વર્તમાનમાં ચાર પ્રકારના સંઘની, ગણધદેવની, દ્વાદશાંગીની સ્થાપના કરતા હોવાથી જિનેશ્વર પરમાત્માએ તીર્થકર કહેવાય છે તે આબાલ-ગોપાલ સમજી શકે છે.
તથા શ્રી જિનેશ્વરદેવ કેવલજ્ઞાન પામે, સર્વજ્ઞ-સર્વદર્શી થાય, કાલેકના, જીવાજીવના, સર્વ કાલના, સર્વ ભાવના જ્ઞાતા બને, સાથેસાથ તીર્થંકર નામકર્મનો ઉદય પ્રારંભ થવાથી તેમના ઐશ્વર્યને પ્રકાશનારા આઠ મહાપ્રાતિહાર્યો, ચેત્રીશ અતિશ, ચાર પ્રકારને સંઘ, અને ચાર નિકાયના દેવ-દેવીઓની સર્વકાલીન વિદ્યમાનતા અને રૂ, સુવર્ણ, રત્નમય સમવસરણ, આ સર્વ શ્રી જિનેશ્વરદેવનું ધર્મચકીપણું અને ભાવ તીર્થંકરપણું સાક્ષાત્ બતાવે છે.
વર્તમાનકાળે અઢીદ્વિપમાં, પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં આઠમી નવમી-ચઉવીસમી અને પચ્ચીસમી વિજયેમાં ૨૦ જિનેશ્વરદેવે વિચરે છે.
જબુદ્ધીપના મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૧ સીમંધરસ્વામી, પુષ્કલાવતીનાએ આઠમી વિજયમાં, ૨ યુમંધરસ્વામી, વિપ્ર નામાં ૨૫મી વિજયમાં, ૩ બાહુસ્વામી
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદું ન
વત્સનામા નવમી વિજયમાં, ૪ સુખાહુસ્વામી, નલિનાવતી નામે ચેાવીશમી વિજયમાં.
૬૩
ધાતકીખંડ પૂર્વ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં
૫ સુજાતસ્વામી, ૬ સ્વય’પ્રભસ્વામી, છ ઋષભાનનસ્વામી, ૮ અન’તવીય સ્વામી.
ધાતકીખડ પશ્ચિમ મહાવિદેહમાં
૯ સુરપ્રભસ્વામી, ૧૦ વિશાલદેવસ્વામી, ૧૧ વાધર સ્વામી, ૧૨ ચંદ્રાનનસ્વામી.
પુષ્કરવર દ્વીપાના પૂર્વ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૧૩ ચંદ્રબાહુસ્વામી, (ભદ્રબાહુસ્વામી) ૧૪ ભુજ...ગદેવસ્વામી, ૧૫ નેમિપ્રભસ્વામી, ૧૬ ઇશ્વરદેવસ્વામી. પુષ્કરવર દ્વીપાના પશ્ચિમ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં ૧૭ વીરસેનસ્વામી, ૧૮ મહાભદ્રસ્વામી, ૧૯ દેવયશાસ્વામી, ૨૦ અજિતવીય સ્વામી.
આ વીશ તીર્થંકરદેવા ૧૭ મા કુન્થુનાથસ્વામી મેાક્ષ પધાર્યા પછી અને ૧૮ મા અરનાથસ્વામીના જન્મ પહેલાં, દશ અમજ અને ચાપન લાખ વર્ષ થી કાંઈક વિશેષ કાળ ન્યૂન એવા ત્યાસી લાખ પૂર્વકાળ કુન્થુનાથ સ્વામીના તીના બાકી હતા ત્યારે આ વીશે જિનેશ્વરદેવા જન્મ પામ્યા હતા અને ૨૦ મા મુનિસુવ્રતસ્વામીના તી પ્રવતમાનકાળે દશરથ રાજાના રાજ્યકાળ સમયમાં વીશ જિનેશ્વરદેવેા દીક્ષિત
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪
નવપદ ન
થયા છે, અને એક હજાર વર્ષે બધા પ્રભુજી સર્વજ્ઞ, સર્વ દેશી થયા છે, અને આવતી ચાવીશીના ૭ મા જિનવર ઉદયનાથ પ્રભુ મેાક્ષમાં પધાર્યાં પછી અને આઠમા પ્રભુજીતા જન્મ પહેલા ૨૦ પ્રભુજી મેાક્ષે પધારશે.
પ્રશ્ન—મહાવિદેહ ક્ષેત્રના શ્રી જિનેશ્વરદેવાના જન્મકાળ અને મેાક્ષગમન સુધીના કાળ અર્થાત્ સંપૂર્ણ આયુષમાં ભરતક્ષેત્રમાં ૧૪ જિનેશ્વર થાય, આ વાત વિસ્તારથી સમજાવે.
ઉત્તર—મહાવિદેહક્ષેત્રામાં સર્વકાળ અને અંતર પડયા વગર શ્રી જિનેશ્વરદેવા થાય છે, અને તેમનાં સવનાં આયુષ્ય સદાકાળ ૮૪ લાખ પૂર્વનાં જ હોય છે. અહિં ભરતક્ષેત્રામાં અને અરવતક્ષેત્રોમાં ઉત્સર્પિણી, (ચડતા કાળ) અવસર્પિણી (પડતા કાળ) કાળ હાવાથી અવસર્પિ`ણીના પહેલા ૧૦ જિનેશ્વરદેવાનાં ઘટતાં-ઘટતાં પણ પૂર્વનાં આયુષ્ય હાય છે, પછી ૮૪ લાખ વર્ષ, ૭૨ લાખ વર્ષ એમ ૨૪મા પ્રભુ ફક્ત ૭૨ વના જ હેાય છે, અને ઉત્સર્પિણી કાલના ૧ લા પ્રભુ ૭૨ વર્ષના આયુષ્યવાળા હોય અને ૧૪ મા પ્રભુજી ૮૪ લાખ વર્ષોંના હાય ત્યાર પછી ૧૫ મા પ્રભુજી ૧ લાખ પૂર્વના આયુષ્યવાળા થાય અને છેલ્લા ૨૪ મા પ્રભુ ૮૪ લાખ પૂર્વ આયુષ્યવાળા હાય તથા ઉત્તરાત્તર ઘટતાં અને વધતાં, મેટાં-નાનાં આંતરા હૈાય છે.
આ વસ્તુ ધ્યાનમાં લેવાય તા ચાખ્ખું સમજાય એવુ` છે કે, વર્તમાન ચેાવીસીના અરનાથવામી આદિ ૭ તીથંકરદેવા અને ભાવિ ચાવીસીના પદ્મનાભાદિ ૭ જિનેશ્વરદેવાનાં આયુષ્ય
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૬૫
અને અતરકાળ એકઠા કરાય તાપણુ ૮૪ લાખ પૂર્વ જેટલેાજ કાળ થાય છે તે નીચે મુજબ.
ગયા
યના
દેશ અમજ અને ચાપન લાખ વર્ષથી કાંઈક અધિક કાળે ન્યૂન ૮૩ લાખ પૂર્વ જેટલેા કાળ શ્રી કુન્થુનાથસ્વામીના તીના બાકી હતા ત્યારે . મહાવિદેહક્ષેત્રના ૨૦ જિનેશ્વરદેવાને જન્મ થયા એટલે ૧૦ અબજ અને ૫૪ લાખ વર્ષ ઝાજેરા ન્યૂન ૮૩ લાખ પૂર્વનું વય ૨૦ જિનેશ્વરદેવાના ભગવાયા પછી શ્રી અરનાથસ્વામીનું તીથ થયું અને દશ અબજ અને ચાપન લાખ વર્ષ પછી શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું તીથ થયું ત્યારપછી કેટલાક હજારો વર્ષ ત્યારે ૨૦ જિનેશ્વરદેવા ૮૩ લાખ પૂર્વ વર્ષ થઈ, રાજ્ય ત્યાગી, સંયમ સ્વીકારી ૧ હજાર વર્ષ કેવલી થયા, ત્યારપછી (મુનિસુવ્રતસ્વામીના તીથ પછી) ૧૧ લાખ ૮૪ હજાર વર્ષે શ્રી મહાવીરસ્વામીનું નિર્વાણુ, ત્યાર પછી ૮૪ હજાર વર્ષે આવતી ચાવીસીના શ્રી પદ્મનાભસ્વામીનું તીથ થશે. ત્યારપછી ૧૦ અમજ ૬૫ લાખ ૮૪ હજાર વર્ષે ૭ મા જિનેશ્વરદેવના તીને પ્રારંભ અને પછી ૧૦ અમજ ૭૮ લાખ અને પ૨૦૦૦ વર્ષ લગભગ ન્યુન એક લાખ પૂર્વ જેટલુ` છ મા ઉડ્ડયનાથસ્વામીનું તીથ ચાલ્યા પછી ૨૦ જિનેશ્વરદેવા માણે પધારશે.
પ્રશ્ન—ભરતક્ષેત્ર અને ઐરવતક્ષેત્રની સાથે મહાવિદેહ. ક્ષેત્રની અસમાનતા બતાવે.
▸
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
ઊત્તર--ભરત--અરવતક્ષેત્રામાં કાળચક્રના ઉત્સપિ ણી અવસર્પિણી એ વિભાગ હાવાથી છ છ આરાના ક્રમે મનુ ખ્યામાં, વસ્તુ માત્રમાં ચડતી-પડતી હોય છે અને ઉત્સપિ ણીના પહેલા-ખીજો આરા ૨૧-૨૧ હજાર વર્ષના હાય, ત્રીજો ૧ કાટાકાટી સાગરાપમને, ચેાથેા બે, પાંચમે ત્રણ અને છઠ્ઠા ચાર કાટાકાટી સાગરોપમના હોય છે.
તેજ પ્રમાણે અવસર્પિણીને ૧ લે! ચાર, બીજો ત્રણ, ત્રીજો એ અને ચોથા એક કાટાકેાટી સાગરોપમને હાય છે. ઉત્સપિ ણીને ત્રીજો અને અવસર્પિણીના ચોથા ૪૨૦૦૦ વર્ષ ઓછા એક કાટાકાટી સાગરોપમના સમજવા તથા ભરતઅરવતમાં ઉત્સર્પિણીના ચોથા-પાંચમા અને છઠ્ઠામાં અને અવસર્પિણીના પેલા-ખીજા અને ત્રીજા આરા, આ છ આરાના ૧૮ કોટાકોટી સાગરોપમ કાલમાં કેવલ યુગલિક મનુષ્યા હાય છે અને અવસર્પિણીના પાંચમા આરામાં છેલ્લા જિનેશ્વરદેવ પ્રણીત ધર્માંની આરાધન! જરૂર હેાય છે. ચાર પ્રકારનેા સંઘ પણ હોય છે, આરાધક જીવા સંસાર ટુંકા થાય તેવી આરાધના પામે છે. છટડા અને પહેલા-બીજા આરામાં પ્રાયઃ ધર્મને અભાવ હેાય છે.
મહાવિદેહક્ષેત્રામાં સવકાળ કેવલી ભગવ'તા વિચરતા હાય છે, પાંચ મહાવિદેહની ૨૦ વિજ્રયામાં અંતર વિના કેવલી તીથ કર વિચરે છે, તે સિવાયની ૧૪૦ વિજયે માં સામાન્ય કેવલી ભગવંતા હૈાય છે, તેથી મહાવિદેહની ૧૬૦ વિજયમાં અને ભરત-એરવતક્ષેત્રાના અવસર્પિણીના ત્રીજામાં
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
એક અને ચોથામાં ૨૩ તથા ઉત્સર્પિણીના ત્રીજામાં ૨૩ અને ચોથામાં ૧ જિનેશ્વરદે થતા હોવાથી મોક્ષમાર્ગ ચાલુ હોય છે.
ભરતએરવતક્ષેત્રના જિનેશ્વરદે ૧ લા ચોરાશી લાખ પૂર્વાયુ અને ઘટતા ઘટતા છેલ્લા ફકત ૭૨ વર્ષાયુના હેય છે, તથા પહેલા ૫૦૦ ધનુષ દેહમાન અને છેલ્લા જિનેશ્વરદેવનું સાત હાથ શરીરનું દેહમાન હોય છે.
પરંતુ મહાવિદેહક્ષેત્રના બધા જિનેશ્વરદેવેનું ૮૪ લાખ પૂર્વાયુ અને ૫૦૦ ધનુષ દેહમાન હોય છે, ત્યાં કેવલી ભગવંતને વિરહ પડતા જ ન હોવાથી મોક્ષમાર્ગ બંધ થતું નથી. બધા જિનેશ્વરદે ૮૩ લાખ પૂર્વની વય પૂર્ણ કરી, દીક્ષા લેઈ એક લાખ પૂર્વ (કાંઈક ન્યૂન) કેવલજ્ઞાન ભેગાવી મેક્ષ પધારે છે, બધા જિનેશ્વરદેવને પરિવાર ૮૪ ગણધર, ૧૦ લાખ કેવલી, ૧ અબજ સાધુ અને ૧ અબજ સાધ્વીને હોય છે.
બધા ક્ષેત્રોના બધા તીર્થંકર પરમાત્માઓ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન સહિત જન્મ પામે છે, બધા જિને શ્વરદેવ દીક્ષિત થવાની સાથે જ મન:પર્યવજ્ઞાની થાય છે, બધા જિનેશ્વરદેવ કેવલજ્ઞાની થવા પહેલાં કેઈને દીક્ષા આપતા નથી, ઉપદેશ આપતા નથી, પ્રાયઃ મૌન રહે છે. સાથે દીક્ષા લેનાર સાધુઓની પણ પ્રભુજી ચિંતા સેવતા નથી. તથા બધા જ જિનેશ્વરદેવે ભેગાવલિકર્મને ઉદય હોય તેજ પ્રાણિગ્રહણ અને રાજ્ય સ્વીકારે છે, ન હોય તે કુમાર અને
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
નવપદ દેશન
બ્રહ્મચારી અવસ્થામાં દીક્ષા લેઇ તીર્થ સ્થાપી, જગતને ઉપકાર કરી મેક્ષે પધારે છે. બધા જિનેશ્વરદેવા વઋષભનારાચ સંધયણ અને સમચતુસ્ર સ ંસ્થાનવાળા હોય છે, બધા જિનેશ્વરદેવે પાદેપગમન અનશન કરી મેાક્ષ પધારે છે. બધા જિનેશ્ર્વરદેવાનાં પાંચ કલ્યાણક થાય છે, બધા જિને શ્વરદેવાની માતા ગર્ભ માં ચૌદ સ્વપ્ન દેખે છે, બધા જિને વરદેવાના જન્મ વખતે ૫૬ દિકુમારિકાએ આવી સૂતિકમ કરે છે, બધા જિનેશ્વરદેવને મેરૂપર્યંત ઉપર જન્માભિષેક થાય છે. બધા જિનેશ્વરદેવે જઘન્ય ૧ દિવસ (મલ્લિનાથસ્વામી) ઉત્કૃષ્ટ એક હજાર વર્ષ (ઋષભદેવસ્વામી) છદ્મસ્થપણે વિહાર કરે, પરિષહા અને ઉપસર્ગાથી નિભ ય રહી કમ ખપાવે છે.
બધા જિનેશ્વરદેવા આઠ પ્રાતિહાર્યાં, ૩૪ અતિશય, ૩૫ વાણીના ગુણા યુક્ત હોય છે. અને અઢાર દૂષણાથી મુક્ત હાય છે, બધા જિનેશ્વરદેવાના શરીરમાં ૧૦૦૮ ઉંચામાં ઉંચાં લક્ષણા હાય છે.
પ્રશ્ન—માટલી મેાટી સંખ્યામાં સાધુએ અને સાધ્વીએ સાથે વિચરતા હોય તે તેમને ઉતરવાની જગ્યા કયાં મલે ? આહાર-પાણી દરેકને પૂરતાં કાણુ šાવરાવી શકે? વસ્ત્ર– પાત્ર શી રીતે પુરાં થાય ? અરે ભાઈ, ગામ તે શું ? નગ૨માં પણ વસવાટ કયાં મલે?
ઊત્તર—જેમ રાજા-મહારાજાઓ અને ચક્રવતી કે વાસુ દવાની સેના ક્રોડાની સંખ્યામાં હાવા છતાં તે બધી એક જ
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દ્વન
૬૯
સ્થાનમાં રહેતી નથી. સમગ્ર રાજ્યમાં જુદા જુદા દેશમાં ફેલાયેલી રહે છે, તેમ પ્રત્યેક શ્રી જિનેશ્વરદેવાના પરિવાર પણ બધે। સાથે જ વિચરતા હાય એમ નથી; પરંતુ સમગ્રક્ષેત્રમાં જુદા જુદા આચાર્યાની નિશ્રાયે વેરાયેàા અને ફેલા
ચેલે। હાય છે.
વલી મહાવિદેહક્ષેત્રની ૩૨ પૈકીની એક વિજય પણ ભરતક્ષેત્ર કરતાં કેઇ ગુણી મેાટી હાવાથી સાધુ-સાધ્વીની આટલી માટી સંખ્યા પણ સમાઈ શકે છે.
આ પ્રમાણે વર્ણન કરાયેલા વીશ અમજ સાધુ, વીશ અમજ સાધ્વી, એ ક્રોડ કેવલી મહામુનિરાજો, અને ૧૬૮૦ સેલસેા એસી ગણધરદેવાના પરિવારથી પરિવરેલા વીશ વિહુરમાન જિનેશ્વરદેવાને મ્હારા હ્રદય મંદિરમાં પધરાવીને, વારંવાર (જ્યારે યાદ આવે ત્યારે) તે મહાપુરૂષોના ચરણકમલમાં મારૂં મસ્તક સ્થાપન કરીને હું હજારાવાર, લાખાવાર, ક્રોડાવાર, અખ્ખવાર નમસ્કાર કરૂ છું.
રાગદ્વેષ અજ્ઞાનનું, જ્યાં નહિ નામ નિશાન; તે જિનવર વીતરાગને, હું વંદું મહુમાન. ૧ સગપણુ વીતરાગતા, અને યથાર્થ નાણુ, પ્રકટ થયાં પૂરણપણે, વંદું તે જિનભાણુ. ૨
.
ચાર નિક્ષેપા, ખાર ગુણુ, ચÎતીસ અતિશયધાર; શ્રી જિનવર શરણું મલે, તે તરીચે સ`સાર. જ્ઞાન પૂર્ણ પ્રકટયા પછી, આપે જે
ઉપદેશ
૩
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
બ્રમણ મીટાવે ભવતણું, વંદુ દેવ જિનેશ. * - પાંત્રીશ વાણી ગુણવડે, કરે જગત ઉપકાર;
તે જિનવર જપ ધ્યાનથી, ઉતરીયે ભવપાર. ૫ નમો અરિહંતાણું પદનો જાપ કરનાર મહાભાગ્યશાળી આત્માઓ, બતાવેલા શ્રી જિનેશ્વરદેવના ચારે નિક્ષેપાને ધ્યાનમાં રાખીને જાપ–ધ્યાન કે સમરણ કરે તે એક નમે અરિહંતાણું પદ વડે પણ અનંતાનંત અરિહંત પરમાત્માએને નમસ્કાર કરવાને લાભ મેળવી શકે છે. નમો સિદ્ધાણું પદ વિચાર પ્રારંભ પ્રશ્ન-સિદ્ધ ભગવાન કેને કહેવાય?
ઉત્તર–આ જગતમાં વિદ્યાસિદ્ધ, મંત્રસિદ્ધ, અંજનસિદ્ધ, પસિદ્ધ, એમ અનેક પ્રકારના સિદ્ધપુરૂષ હોય છે, પરંતુ આપણા નમે સિદ્ધાણં પદમાં બતાવેલા સિદ્ધ ભગ વંતે સંસારી સિદ્ધોથી જુદા સમજવા.
આ નીચે બતાવેલી ગાથા સમજવાથી સિદ્ધ ભગવંતે બરાબર સમજાઈ જશે. ध्यातं सितं येन पुराणकर्म, योवागतो निर्वृति सौधमूर्ध्नि । ख्यातोऽनुशास्ता परिनिष्ठिताओं यः सोऽस्तु सिधो: कृतमंगलो मे ॥१॥ ' અર્થ:-આ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરનારૂં ભૂતકાળમાં બાંધેલું કર્મ જેમણે બાળીને ભસ્મ કરી નાંખ્યું છે. ઉપલ
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ક્ષણથી નવાં બંધાતાં કર્મો સાવ બંધ થઈ ગયાં છે, કારણ વિના કાર્ય શી રીતે બને? અને કમને ભાર નાશ થવાથી તુંબડું પાણી ઉપર આવી જાય છે, તેમ ચૌદ રાજલકની ઉપર જ્યાં અનંતા સિદ્ધો રહેલા છે, ત્યાં પહોંચીને સ્થિર થયેલા છે, તથા જેમના સર્વ કાર્યો સંપૂર્ણ થયાં છે. જેઓ જગતના પ્રાણી માત્રને (પિતાના દષ્ટાંતથી) જાગૃત બનાવે છે, આજ કારણથી જગતના જ્ઞાની પુરૂષોમાં પ્રસિદ્ધ થયેલા સિદ્ધ ભગવંતે અમારૂં મહામાંગલિક કરનારા બને.
सिद्धाण बुद्धाण पारगयाण परंपरगयाण ।
लोअग्गमुवगयाण नभो सया सव्व सिद्धाण ॥१॥ ભાવાર્થ –પરમાર્થથી જેમનાં સર્વ કાર્યો સંપૂર્ણ થયાં છે, એવા, તથા સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી બનેલા, સંસાર સમુદ્રના પારને પામેલા, અર્થાત્ સર્વ પ્રકારના રોગ-શેક–સંગવિગ-જન્મ–જરા-મરણ-ભય-ઉદ્વેગ-આપત્તિઓથી પર થએલા
છે, વલી અનંતા કાલથી મોક્ષમાર્ગ ચાલતું રહેવાથી એક-બેત્રણ એમ અનેક આત્માઓ કર્મ પીંજરમાંથી છુટા થતા હોવાથી અનંત કાળે અનંતા મોક્ષમાં ગયેલા, અને લેકના અગ્રભાગ ઉપર જઈને સ્થિર થયેલા, એવા અઢીદ્વીપ ક્ષેત્રના કઈ પણ વિભાગમાંથી મેક્ષમાં પધારેલા સર્વ સિદ્ધ પરમાત્માઓને મારે નમસ્કાર થાઓ.
પ્રશ્ન–સિદ્ધ ભગવંતે કેટલા થયા હશે ? ઉત્તર- પાંચ ભરતક્ષેત્ર અને પાંચ ઐરાવતક્ષેત્રોના
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
જિનેશ્વરદેવોની સંખ્યા થકી આચાર્યો, ઉપાધ્યાયે, સાધુઓ અને સાધ્વીઓ દરેક બેલે અસંખ્યાતગુણ મેક્ષમાં પધાર્યા હોય છે, એમ સમજવું.
કારણ કે, એક કાળચક્રમાં પાંચ ભરત અને પાંચ એરવતક્ષેત્રોમાં પ્રત્યેકમાં ફક્ત ૪૮ જિનેશ્વરદેવ થાય છે અને તેમનું સમગ્રનું મળીને પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં બે કટાકેટી સાગરે પમ એટલે કાળ તીર્થ ચાલતું હોવાથી, તીર્થંકર પરમાત્માઓ કરતાં આચાર્યાદિ મુનિરાજે અસંખ્યાતા મેક્ષમાં જાય એ બરાબર છે.
અને પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોમાં ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણીકાળને ભેદન હોવાથી, તેમજ સદાકાળ ચોથા આરા જે જ કાળ હેવાથી, અનાદિ અનંત ધર્મમાર્ગ ચાલુ રહેતું હોવાથી, પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોની વિશ વિજયમાં (સદાકાળ વિશ વિજયોમાં એક એક જિનેશ્વરદેવ સમકાળે ૨૦ વિચરતા હોવાથી) એક પછી એક પ્રાયઃ અવિચ્છિન્ન જિનેશ્વરદેવે વિચરતા હોવાથી એક કાળચક્ર જેટલા કાળમાં જિનેશ્વરદેવે અસંખ્યાતા થાય છે.
અને પ્રત્યેકના તીર્થના આચાર્યો, ઉપાધ્યાયે, સાધુઓ અને સાધ્વીઓ મલીને પણ એક જિનેશ્વરદેવ થકી કોડ ગુણાં થાય, અસંખ્યાતા થાય નહિ.
અને પાંચ ભરતક્ષેત્રો, પાંચ ઐરવતક્ષેત્રો અને પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોના એક કાળચક જેટલા કાળમાં દશ ક્ષેત્રોમાં
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૭૩
પ્રત્યેકમાં ૪૮-૪૮ તીર્થંકર પરમાત્માઓ થાય છે, ઉત્કૃષ્ટકાળમાં બે વખત મળીને ૧૭૦–૧૭૦ અઢીદ્વીપમાં થાય છે, અને પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં અસંખ્યાત કેટકેટી જિનેશ્વર પરમાત્માઓ થાય છે.
અને સમગ્ર અઢીદ્વીપના એક કાલચક્ર જેટલા કાળમાં અસંખ્યાતા જિનેશ્વરદેવ થાય છે અને સર્વ જિનેશ્વરદેવના તીર્થકાળના સંખ્યાતગુણ જ મોક્ષગામી આત્માઓ થાય છે. અને એક પુદ્ગલપરાવર્ત જેટલા કાળમાં પાંચ ભારતમાં અને પાંચ અરવતક્ષેત્રોમાં અનંતી ચોવીસી તીર્થંકરો થાય છે. અને એવી સીએથી પણ અસંખ્યાત ગુણ વીસીઓ તીર્થ. કર પરમાત્માઓ પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોમાં થાય છે. ઉત્કૃષ્ટ કાળના ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવો પણ અનંતા થાય છે, અને અઢીદ્વીપના તીર્થંકરદેવોની સંખ્યાથી સંખ્યાતગુણા આત્માઓ (આચાર્ય. ઉપાધ્યાય-સાધુ-સાધ્વીઓ વિગેરે) મેક્ષમાં પધારેલા હોય છે તેમ સમજવું.
દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ અને ભાવથી મોક્ષમાં પધારેલા સિદ્ધ ભગવંતેની સમજણ નીચે મુજબ છે.
એક પુદ્ગલપરાવર્તકાલમાં અઢીદ્વીપના પન્નર કર્મભૂમિક્ષેત્રોમાંની ૧૭૦ વિજમાંથી અનંતા તીર્થંકર પરમાત્માએ સિદ્ધ ભગવંતે થયા છે.
તીર્થંકર પરમાત્મા થકી સંખ્યાત ગુણ ગણધરદેવે સિદ્ધ ભગવંતે થયા છે. ૧૦.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ગણધરેદે થકી પણ સંખ્યાતગુણા યુગપ્રધાનાચાર્યો, શાસનપ્રભાવકે, વાચનાચાર્યો, ઉપાધ્યાય, મુનિ મહારાજાએ અને સાધ્વીજીઓ સિદ્ધ દશાને પામ્યા છે. - આ રીતે અનંતાનંત પુદગલપરાવત ભૂતકાળ ગયે હોવાથી અનંતાનંત તીર્થંકરદેવે સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત ગણધરદેવ સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત યુગપ્રધાને સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત શાસનપ્રભાવકે અને પટ્ટપરંપક આચાર્ય ભગવંતે સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત ઉપાધ્યાય ભગવંતો સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત મહા મુનિરાજે સિદ્ધ થયા છે, અનંતાનંત સાદેવીજી મહારાજે સિદ્ધ થયા છે. અનંતાનંત શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ સિદ્ધ થયા છે, અને અન્ય લિંગિઓ પણ અનંતાનંત સિદ્ધ ભગવંતે થયા છે.
પ્રશ્ન-જૈનધર્મ સિવાય બીજા ધર્મ પાળનારા પણ મેક્ષમાં જઈ શકે ખરા? અને તે પછી આ કાળમાં પણ ગમે તે ધર્મ પાળવામાં વાંધે નથી ને? કારણ કે મોક્ષ મેળવવાની લાયકાત દરેક ધર્મમાં રહેલી છે.
ઉત્તર–માર્ગ બે પ્રકારના હોય છે. એક રાજમાર્ગ ધોરીમાર્ગ અને બીજે નહિ વટાએલે, અને પા ગાઉ, અર્થે ગાઉ જતાં મુસાફરને ભૂલા પાડે, ઘેર અટવીમાં રખડાવે, સુધાતૃષાથી કે સિંહ-વાઘ ચિત્તા વિગેરેના આક્રમણથી જાનને નાશ કરાવે, ચોરાદિથી માલ-મિલકતની બરબાદી કરાવે, તે હેય છે.
પહેલો રાજમાર્ગ ગણાય છે, રાજમાર્ગે ચાલતાં નાનાં
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૭૫
બાળકે પણ નિર્ભયપણે જઈ શકે છે. માલ-મિલ્કત અને જાનમાલની આબાદી રખાવે છે. નબળા સ્થાનમાં નહિ પણ સારા અને ઈચ્છિત સ્થાને પહોંચાડે છે.
આ દૃષ્ટાંતથી સર્વવિરતિ સાધુનું લિંગ તે ધોરીમાગ છે. સાધુલિંગથી જ અનંતાનંત આત્માએ મેક્ષમાં જાય છે; ગયા છે, અને જવાના છે, તેમાં કેઈક આત્મા જેમ મરૂદેવી માતા હાથીની અંબાડી ઉપર બેઠેલા ગૃહસ્થ રાજમાતાના વેશમાં રહેલા વસ્ત્ર બદલે કર્યા સિવાય, સાધ્વીને વેશ લીધા સિવાય, વ્રત-પચ્ચકખાણ ઉચર્યા સિવાય કેવલજ્ઞાન પામી મોક્ષમાં પધારી ગયાં.
તેમ કેઈક જીવ તાપસ હોય, સંન્યાસી હોય, કોઈપણ લિંગવેશધારી હેય, છતાં મરુદેવીમાતાની પેઠે ચરમશરીરી આમા હાય, હળવા કમી હોય, તીર્થંકરદેવની કે કઈ અતિ ઉચ્ચ આત્માની આત્મસિદ્ધિ, અથવા આરાધના દેખવાથી કે સાંભળવાથી, અનિત્યાદિ ભાવનાઓ કે મિથ્યાદિ ભાવનાઓમાં આરૂઢ થઈ, આઠે કર્મો ક્ષય કરી અંતકૃત કેવલી થઈ ક્ષે પધારી જાય છે, તે અન્યલિંગ સિદ્ધ કહેવાય છે. એવા આત્માઓ અનંતાનંત કાળ જવાથી અનંતા થયા હોય તે બનવા ગ છે.
પરંતુ જેમ ભરત મહારાજા આરીસાભુવનમાં, ચક્રવતીપણામાં કેવલજ્ઞાન પામ્યા, પરંતુ આયુષ ઘણું હતું તેથી મુનિવેશ પામી, પૃથ્વીતળ ઉપર ઘણે કાળ વિચય. લાખે, કોડે આત્માઓને ઉપદેશ સંભળાવી મોક્ષગામી બનાવ્યા.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
નવપદ દર્શન
અને પછીથી સાધુલિંગમાં મેક્ષમાં પધાર્યા હોવા છતાં જિહી. लिंग सिद्ध भरहो
અથ–ભરત મહારાજા ગૃહસ્થ વેશે સિદ્ધ થયા, આ વચન કેવલી થયા તે ચેકસ સિદ્ધ થવાના છે એ અપેક્ષાએ સમજવું.
એવી જ રીતે “ શ્રેષ્ઠીરી ચ અનાિમિ ” અર્થ-વકલચરીય અન્યલિંગે સિદ્ધ થયા જાણવા, આ વાત પણ ઉપરની ભરતચક્રવતની પેઠે જ બની છે, જેમ મહારાજા ભરત ચક્રવતદશામાં કેવલી થયેલાને ઉપચારથી સિદ્ધ થયેલા માન્યા છે, પરંતુ પછીથી મહામુનિ વેશમાં ક્રોડ વર્ષ સુધી કેવલીપણે વિચાર્યા છે.
તેમ પ્રભુ મહાવીરદેવના શિષ્ય થયેલા પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિના નાના ભાઈ વલ્કલચીરી પણ તાપસાશ્રમમાં જન્મેલા હેવાથી વલ્કલ પહેરનારા હેવાથી વલ્કલચીરી કહેવાય છે, પાછલથી તેઓ તાપસ મટીને યુવરાજ થયા છે, લગ્ન પણ થયાં છે, સંસારમાં કેટલોક કાળ ગયા પછી પોતાના પૂજ્ય પિતાશ્રી સોમચંદ્રરાજર્ષિ જેઓ તાપસાશ્રમમાં હૈયાત છે, પુત્ર વિયોગથી અંધ થયા છે, તેમને વલ્કલચરી વંદન કરવા જાય છે.
ત્યાં જઈ પિતાને ભેટી ખુબ જ પિતાના કૃત્યની નિંદા કરે છે. પછીથી તાપસાશ્રમની ભૂમિમાં ફરતાં પિતાનું છોપરૂં જોઈ અંદર જઈ તાપભાંડેની ધૂળ ખંખેરવા રૂપ પ્રમાજના કરતાં જાતિસ્મરણ થાય છે અને ગયા જન્મનું મુનિપણું
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૭૭
યાદ આવે છે અને પછીથી ભાવનારૂઢ દશામાં કેવલજ્ઞાન પામી, મુનિવેશ પામી, કેટલેક કાળ વિચરી મેક્ષ પધાર્યા છે.
ભરત મહારાજા અને વકલચીરીના દષ્ટાંતથી અન્યલીગે સિદ્ધની વાત સમજાય તેવી છે, નિચેડ એજ કે, મરૂદેવી. માતાની માફક જે અલ્પાયુ હોય તે જ પોતાના પૂર્વ વેશમાં મેક્ષ જાય છે. અન્યથા તે આયુષ ઘણું હોય તે ચક્કસ વીતરાગ શાસનના મુનિશનો સ્વીકાર કરે જ. જૈન મુનિવેશ લીધા વિના અન્યલિંગને વેશ કે ગૃહસ્થવેશ રાખે નહિ.
પ્રશ્ન-ભરત મહારાજા ગૃહસ્થદશામાં અને વકલચીરી અન્યલિંગના વેશમાં કેવલજ્ઞાન પામ્યા, આ વાત તો સાચી છે ને ? તે પછી ગૃહસ્થ કે અન્યલિંગીએ પણ કેવલીભગવાન તે થઈ શકે છે ને ? સાધુ થયા વિના મેક્ષ મલે જ નહિ; આવું ચક્કસ તે નહિ જ ને?
ઉત્તર–મહામુનિ દશામાં લાખે-ક્રોડ કે અન્ને મો પધારે ત્યારે ગૃહસ્થલિંગી એક-બે અને અન્યલિંગી એક-બે મેલે જાય તે ધોરીમાર્ગ ન કહેવાય પરંતુ વરWહિંતો નો “ચારિત્રથી જ મેક્ષ ” આ ધેરીમાર્ગ ગણાય છે.
પ્રશ્ન-તે પછી અન્યલિંગે અને ગૃહસ્થલિંગે અનંતાનંત મેક્ષ ગયા છે, આ હિસાબે બધા બેલે અનંતાનંત મોક્ષે ગયેલા હોવાથી ગૃહસ્થલિંગી અને અન્યલિંગી લાખ કે કોડમે ભાગ કેમ કહેવાય ?
ઉત્તર–કાળ અનંતે ગયે છે, અનંતાનંત પુદ્ગલપ
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
SC
નવપદ દર્શન
રાવર્ત વહી ગયા છે, અનંતકાળે એક મેક્ષમાં જાય તે પણ અનંતાનંતકાળના જ ભેગા થાય તે પણ અનંતાનંત થાય છે, અનંતાના અનંતા ભેદ બને છે.
જેમકે અનંતા પુદ્ગલપરાવર્ત પહેલાં પણ સિદ્ધ ભગવંતોની સંખ્યા પાંચમે અનંતે હતી. આજે પણ પાંચમે અનંતે છે, હજી ૩ અનંતા પગલપરાવર્તે વહી ગયા પછી પણ સિદ્ધ ભગવંતેની સંખ્યા પાંચમે અનંતે જ હશે.
ક્ષેત્રથી સિદ્ધ ભગવંત આ અઢીદ્વિપ લાંબો-પહેળે ૪૫ લાખ યોજન પ્રમાણ છે, તેની પરિધી-જગતી-કિલો ત્રણ ગુણ છાજેરે હોય છે, એટલે એક કોડ અને તેતાલીશ લાખ જેજન આસપાસ તેનું માપ થાય છે.
જેમાં ચાર લાખ જન લવણ સમુદ્ર, અને ૧૬ લાખ જન કાલેદધિ સમુદ્ર રહેલા છે અને ૨૫ લાખ જનમાં ૧ લાખ જન જંબુદ્વીપ, તથા આઠ લાખ જન ધાતકીખંડ, તથા સેલ લાખ યેાજન પુષ્કરાવ દ્વિપ અર્થે રહેલા છે.
આ ૨૫ લાખ એજનમાં પણ ઘણા મોટા-મોટા પર્વતે છે, ઘણું મેટી-મોટી નદીઓ પણ છે, દ્રો અને વને પણ ઘણાં છે યુગલિકાનાં ક્ષેત્રો પણ છે.
આ સમગ્ર સમયક્ષેત્ર (અઢીદ્વીપમાંથી) માંથી, એક વાલાઝ ભાગ પણ છેડયા વગર) દરેક સ્થાનમાંથી અનંતા
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
9.
આત્માઓ મોક્ષે પધાર્યા છે, અર્થાત એવી કેઈપણ જગ્યા જ બાકી રહેતી નથી કે જે સ્થાનમાંથી અનંતાનંત આત્માઓ મેક્ષમાં ગયેલ ન હોય.
પ્રન–શાસ્ત્રોમાં એવું વર્ણન છે કે, મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં પણ પન્નર કર્મભૂમિક્ષેત્રમાં જન્મેલો હોય તો પણ મધ્યખંડમાં. જ હેય, ત્રીજા-ચોથા આરા જે કાળ હોય, આત્મા ભવ્ય હાય, ભવસ્થિતિ પરિપાક થયા પછી વીતરાગનું શાસન પામેલે ચારિત્રધારી મનુષ્ય મેક્ષ પામી શકે છે, એટલે સમગ્ર અઢીદ્વિીપમાંથી મુક્ષમાં જવાની વાત શી રીતે ઘટી શકશે ?
ઉત્તર–ઉપરની બધી વાત સાચી છે, પન્નરકમભૂમિક્ષેત્રના કેઈક મહામુનિરાજ ચરમશરીરી હાય, અંતકૃત કેવલી થઈ મોક્ષે પધારવાના હોય, તેવા કેઈ મહાપુરૂષ નંદીશ્વરાદિકની યાત્રાએ જતા હેય, રસ્તામાં ખુબ જ ઉંચી ભાવનાઓમાં ક્ષપકશ્રેણિએ આરૂઢ થઈને અંતકૃત કેવલી થઈ સિદ્ધ થાય છે.
અથવા અન્ય કઈ મહામુનિરાજ ચરમશરીરી હોય, ધ્યાનારૂઢ હેય, આયુષ સાવ થેડું હોય, એવા સમયે કોઈ પૂર્વને વિરોધી અથવા ઈર્ષાલુ મિથ્યાદષ્ટિ દેવ વા દેવી, પ્રસ્તુત મુનિરાજને મારી નાંખવા, ધ્યાનભ્રષ્ટ કરવા ત્યાંથી ઉપાડીને સમુદ્રાદિકમાં ફેંકી દેવા ઊંચકીને આકાશમાં ચાલે છે, તેવા સમયે ધ્યાનારૂઢ મુનિરાજ ક્ષપકશ્રેણુ આરૂઢ થઈ, અંતકૃત કેવલી થઈ, મેક્ષમાં પધારે છે.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦
નવપદ દર્શન
અબ્જો વર્ષે આવા એકાદ બનાવ બને. સખ્યાતાઅસખ્યાતા વર્ષે એકાદ બનાવ બની જાય, તેપણ એક કાલચક્રમાં ક્રોડા બનાવેા થાય. એક પુદ્ગલપરાવર્ત્તમાં અનંતા થાય. અનંતા પુદ્ગલપરાવર્તે અનંતાનંત થાય. આ રીતે લવણુસમુદ્ર કે કાલેાદધિસમુદ્ર ઉપરના બધા ભાગે। અથવા મેરૂ પર્વત અને વધર પર્યંત ઉપરના ભાગે; સીતા-સીતાદા વિગેરે નદીઓ ઉપરના ભાગેા, દેવકુર્વાદિ યુગલિકક્ષેત્રોના ઉપ રના ભાગેા, વિગેરે તમામ સ્થાને ઉપર થઈને, સહરણથી લઈ જવાતા અંતકૃત કેવલી થઇને, સિદ્ધ થયેલા ૪૫ લાખ યેાજન અઢીદ્વીપમાંથી પ્રત્યેક સ્થાનથી અનંતાનંત સિદ્ધ ભગવતા થયા છે, તે વાત કાળની અનંતતાને સમજનાર આત્માને ચાક્કસ સમજાય તેવી છે.
કાલથી સિદ્ધ થયેલા આત્માએ
કાલથી એક કાલચક્રમાં અસ`ખ્યાતા આત્માએ મેક્ષમાં પધારે છે. આવાં અનંતાકાલ ચક્રો વડે એક પુદ્ગલપ રાવત્ત થાય છે એટલે એક પુદ્ગલપરાવ માં અસંખ્યાતા અનંતા આત્માએ મેક્ષમાં જાય છે, પુદ્ગલપરાવર્તો પણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ, સૂક્ષ્મ, માદર ભેદે અન તાન'ત વહી ગયા છે. એટલે સિદ્ધ પરમાત્માએ પશુ પ્રત્યેક વાલાગ જેટલા પ્રદેશને સ્પશીને અનંતાનંત થઈ ગયા છે. ભાવથી સિદ્ધ થયેલા આત્માઓ
પ્રત્યેક ભાવાનું અવલંબન પામીને અનંતાનંત મહાપુરૂષષ મેાક્ષમાં પધાર્યાં છે કહ્યુ છે કે
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
जोगे जोगे जिण सासम्मि, दुक्खक्खयं पजंता । इक्किक्कम्मि वता, अणतो केवलं पत्ता ॥१॥
અર્થ–વીતરાગપ્રભુજીએ પ્રકાશેલા અસંખ્યાતાયેગે છે, તે પૈકીના પ્રત્યેક યુગને અવલંબીને સંપૂર્ણ દુઃખને નાશ કરવાનો પ્રયાસ કરતા શ્રી જૈનશાસનને વિષે અનંતા આત્માઓ કેવલજ્ઞાન પામ્યા છે.
અઢીદ્વીપમાંથી આઠ કર્મને ક્ષય કરીને સર્વ જી લોકના અગ્રભાગ ઉપર જઈને સ્થિર થાય છે, ત્યાં એક આત્મા જેટલા આકાશ પ્રદેશ ઉપર સ્થિર થયા છે, તેટલા જ આકાશે અન્યૂનાધિકપણે અવગાહીને અનંતાનંત આત્માઓ સિદ્ધ થયા છે. વળી એકાદ પ્રદેશ મુકીને અનંતાનંત આત્માઓની બીજી અવગાહન પડેલી છે, વળી એક પ્રદેશ છેડીને અનંતા સિદ્ધ ભગવંતની ત્રીજી અવગાહના છે, એમ બધી બાજુથી એક સંપૂર્ણ અવગાહનાને સ્પર્શેલી ચૂનાધિક પ્રદેશની અસંખ્યાતી અવગાહનાએ પણ સિદ્ધ પરમાત્માએની પડેલી છે.
તેથી સંપૂર્ણપણે વિચારતાં સિદ્ધશીલા ઉપરના સિદ્ધ સ્થાનમાં થાળીના આકારે ૪૫ લાખ એજનમાં જેટલા અસંખ્યાતા આકાશ પ્રદેશ છે, તેટલી અનંતાનંત સિદ્ધ ભગવં. તેની અવગાહનાઓ છે, એમ સમજવું.
શ્રી જૈનશાસનમાં આઘપ્રવર્તક મહાપુરૂ શ્રી તિર્થંકર
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
દેવે એક ક્ષેત્રમાં એક થાય છે, તેમનું શાસન પાંચ ભરત, પાંચ અરવતક્ષેત્રમાં, અવસર્પિણીકાલના ૧૭ મા જિનેશ્વરદેવના તીર્થ પર્યત અસંખ્યાત કાલ અને પછીના ૭ જિનેશ્વરદે વેનું તીર્થ સંખ્યાત કાળ ચાલે છે, અને એજ પ્રમાણે ઉત્સર્પિણીકાલના ૭ જિનેશ્વરદેવેનું તીર્થ સંખ્યાને કાળ અને પછીના ૧૭ જિનેશ્વરદેવનું તીર્થ અસંખ્યાતકાળ ચાલે છે.
તેમાં શ્રી તીર્થકરદે મેક્ષે પધાર્યા પછી પ્રભુ શ્રી વીતરાગના શાસનમાં સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકારૂપ ચતુ. વિધ શ્રી સંઘનું ગક્ષેમકર સ્વામિત્વ પામેલા તથા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવ સાપેક્ષ અતિ ઉચ્ચ-ઉચ્ચતર-ઉચ્ચતમ રત્નત્રયીનું આરાધન કરનારા, પંચાચારની આરાધનામય જીવન જીવનારા હોય તેમને આચાર્ય ભગવંતે કહેવાય છે, તેમાં પણ ગુણ સાપેક્ષ ભેદે પડેલા હોય છે, તે એકકસ સમજવા ગ્ય છે.
જેમનાં આઠે કર્મ ક્ષય થવાથી ૧ અનંતજ્ઞાન, ૨ અનંતદર્શન, ૩ અવ્યાબાધ સુખ, ૪ અનંત ચારિત્ર, ૫ અક્ષયસ્થિતિ, ૬ અપીપણું ૭ અગુરુલઘુદશા, ૮ અનંતવીર્ય.
જેમનામાં આઠ મહાગુણ પ્રકટ થયા છે, જેઓ ૧૫ ભેદે સિદ્ધ થયા છે, જેમનામાં અનંત ચતુષ્ઠય પ્રગટ થયેલ છે, જેમનાજન્મ-મંજરા, મરણ, રેગ-શોક-ભય વિગ-સંગઅંતરાયાદિ નિર્મલ નષ્ટ થઈ ગયા છે, અને લેકના અગ્ર ભાગ ઉપર જઈને બિરાજમાન થયેલા છે. અત્યારે છેલ્લામાં છેલ્લા સિદ્ધ ભગવાન થયા હોય, ત્યાં સુધીના અનંતાનંત
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૮૩.
સર્વ સિદ્ધ ભગવંતને મારા હૃદય મંદિરમાં પધરાવીને, તે સર્વ પ્રત્યેકે પ્રત્યેકના ચરણ-કમલમાં મારું મસ્તક સ્થાપન કરીને હજારો વાર, લાવાર, ક્રોડેવાર હું નમસ્કાર કરું છું. નમો આયરિયાણું પદ વિચાર પ્રારંભ
પ્રથમ શ્રી ગણધર ભગવંત શ્રી જિનેશ્વરદેવ દીક્ષિત થયા પછી શ્રી મલ્લિનાથ સ્વામી તેજ દિવસે અને શ્રી ઋષભદેવસ્વામી ૧ હજાર વર્ષ સુધી અતિ ઉચ્ચતર ચારિત્ર પાળીને અને બાવીશ જિનેશ્વરદે યથાસમય ઉચ્ચત્તર ચારિત્રદશામાં રહી ચાર ઘાતિકને સંપૂર્ણ ક્ષય કરી કેવલજ્ઞાન-કેવલદર્શન પામે છે.
તેજ ક્ષણે ચાર નિકાયના ઈન્દ્રાદિદે આવે છે, અને સમવસરણની રચના કરે છે, કે તત્કાળ દેવ અને મનુષ્યોથી સમવસરણ ભરાઈ જાય છે. પ્રભુજી પ્રથમ દેશના (સર્વજ્ઞસર્વદશી થયા પહેલાં તીર્થકરદે દેશના આપતા નથી) આપે છે. તેમાં એકી સાથે પ્રાયઃ હજારે આત્મા સર્વ વિરતિધર થાય છે.
તેમાંથી તે કાળના મનુષ્યમાં મહાપુરૂષ તરીકે ગવાયેલા, રાજા-મહારાજાઓ કે શ્રેષ્ઠિ સાર્થવાહ, કુલ-જાતિ સંપન્ન આત્માએ, બીજબુદ્ધિના નિધાન એવા મહાપુરુષોને પ્રભુજી ઉપનેઇ વા વિગમેઈ વા યુવેઇ વા આ ત્રણ પદે સંભળાવે છે.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
આ ત્રિપદીનું અવલંબન પામીને તેજ સ્થાનમાં, તેજ ક્ષણમાં, સંપૂર્ણ દ્વાદશાંગી અને ચૌદ પૂર્વની રચના કરે છે. તેઓ સ્વયં દ્વાદશાંગી અને ચૌદ પૂર્વના સૂત્રાર્થ –તદુભયના સંપૂર્ણ પારગામી થાય છે. સંપૂર્ણ ગણિપિટકના ધારક અને સક્ષર સન્નિપાત"જ્ઞાતા થાય છે. સર્વ લબ્ધિરૂપ મહાનદીએના સમુદ્ર તુલ્ય હોય છે, ચતુર્વિધ શ્રી સંઘના ગુરૂ ગણાય છે, શ્રી જિનેશ્વરદેવના પહેલા નંબરના શિષ્ય હોય છે, તેઓ ગણધરદેવ કહેવાય છે.
શ્રી ગણધરદેવ: વર્તમાન ચાવીશ જિનેશ્વરપરમાત્માએના ગણધરે ૧૪૫ર ચૌદ સે બાવન થયા છે, તેમાં છેલ્લા પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના ગણધરાદિ લખીએ છીએ.
૧ ઈન્દ્રભૂતિસ્વામી, ૨ અગ્નિભૂતિસ્વામી, ૩ વાયુભૂતિસ્વામી, ૪ વ્યક્તસ્વામી, પ સુધર્માસ્વામી, ૬ મંડિતસ્વામી, ૭ મૌર્યપુત્રસ્વામી, ૮ મેતાર્યસ્વામી, ૯ પ્રભાસ સ્વામી, ૧૦ અખંડિતસ્વામી, ૧૧ અચલછાતાસ્વામી.
યુગપ્રધાન મહાપુરૂષે. વર્તમાન ચોવીશ જિનેશ્વરદેવના યુગપ્રધાનાચાર્યો અસં. ખ્યાતા થયા છે, પરંતુ અહિં ફક્ત છેલ્લા જિનેશ્વર મહાવીરપ્રભુના શાસનમાં થયેલા યુગપ્રધાનાચાર્યો લખીએ છીએ.
૧ સુધર્માસ્વામી, ૨ જંબુસ્વામી, ૩ પ્રભવસ્વામી, ૪ સ્વયંસ્વામી, ૫ યશભદ્રસૂરિ, ૬ સંભૂતિવિજયસ્વામી, ૭ ભદ્રબાહુસ્વામી૮ સ્થૂલભદ્રસ્વામી, ૯ મહાગિરિસ્વામી, ૧૦
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
આર્ય સુહસ્તિસૂરિ, ૧૧ ગુણસુન્દરસૂરિ, ૧૨ શ્યામાયસૂરિ, ૧૩ સ્કંદિલાચાર્ય, ૧૪ રેવતીમિત્રસૂરિ, (પેલા) ૧૫ શ્રી ધર્મસૂરિ, ૧૬ ભદ્રગુપ્તસૂરિ, ૧૭ શ્રી ગુપ્તસૂરિ, ૧૮ આર્યવાસ્વામી, ૧૯ આર્ય રક્ષિતસૂરિ, ૨૦ પુષ્પમિત્રસૂરિ, ૨૧ વાસેનસૂરિ. ૨૨ નાગહસ્તિસૂરિ, ૨૩ રેવતી મિત્રસૂરિ, (બીજા) ૨૪ સિંહ, ગિરિસૂરિ, ૨૫ નાગાર્જુનસૂરિ, ૨૬ ભૂતદિન્તસૂરિ, ૨૭ કાલકસૂરિ, ૨૮ સત્યમિત્રસૂરિ, ૨૯ હારિલસૂરિ, ૩૦ જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ, ૩૧ ઉમાસ્વાતિસૂરિ, ૩૨ પુષ્પમિત્રસૂરિ,(બીજા) ૩૩ સંભૂતિસૂરિ, ૩૪ માઢરસંભૂતિસૂરિ, ૩૫ ધર્મરત્નસૂરિ, ૩૬ ચેષ્ટાંગસૂરિ, ૩૭ ફલ્યુમિત્રસૂરિ, ૩૮ ધર્મષસૂરિ, ૩૯ શીલમિત્ર, ૪૦ વિનયમિત્રસૂરિ, ૪૧ રેવતીમિત્રસૂરિ, (ત્રીજા) ૪૨ સ્વપ્નમિત્રસૂરિ, ૪૩ અત્રિસૂરિ.
આ ૪૩ યુગપ્રધાને પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવ મેક્ષમાં પધાર્યા પછી ૧૪૦૦ વર્ષ સુધીમાં થયા છે, ત્યારપછીના લગભગ ૧૧૦૦ વર્ષમાં યુગપ્રધાનાચાર્ય થયા નથી, હવે પછીના કાળમાં યાવત્ પાંચમા આરાના છેડા સુધી ૧૯૬૧ થવાના છે, તેમાં છેલ્લા દુપ્રભાચાર્ય નામના યુગપ્રધાન ભગવાન થશે. શ્રી મહાવીરદેવની ચાલેલી પદ્ધ પરંપરામાં થયેલા
આચાર્યભગવંત ૧ સુધર્માસ્વામી, ૨ જંબુસ્વામી, ૩ પ્રભવાસ્વામી, ૪ સ્વયંભવસ્વામી, ૫ યશોભદ્રસૂરિ, ૬ સંભૂતિવિજય, તથા ભદ્રબાહુસ્વામી, બે ૭ સ્થૂલભદ્રસ્વામી, ૮ આર્ય મહાગિરિ
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
તથા આર્ય સુહસ્તિસ્વામી, બે ૯ સુસ્થિતસૂરિ, અને સુપ્રતિબુ દ્વસૂરિ, ૧૦ ઈન્દ્રન્નિસૂરિ, ૧૧ આર્યદિન્નસૂરિ, ૧૨ સિંહગિરિસૂરિ, ૧૩ વાસ્વામી, ૧૪ વજસેનસૂરિ, ૧૫ નાગેન્દ્રસૂરિ, ચંદ્રસૂરિ, નિવૃત્તિસૂરિ, અને વિદ્યાધરસૂરિ, એ ચાર ૧૬ સામંતભદ્રસૂરિ, ૧૭ વૃદ્ધદેવસૂરિ, ૧૮ પ્રદ્યોતનસૂરિ, ૧૯ માનદેવસૂરિ, ૨૦ માનતુંગસૂરિ, ૨૧ વરસૂરિ, ૨૨ જયદેવસૂરિ, ૨૩ દેવાનંદસૂરિ, ૨૪ વિક્રમસૂરિ, ૨૫ નરસિંહસૂરિ, ૨૬ સમુદ્રસૂરિ, ૨૭ માનદેવસૂરિ, (બીજા) ૨૮ વિબુધપ્રભસૂરિ, ૨૯ જયાનંદસૂરિ, ૩૦ રવિપ્રભસૂરિ, ૩૧ યશદેવસૂરિ, ૩૨ પ્રદ્યુ મ્નસૂરિ, ૩૩ માનદેવસૂરિ, (ત્રીજા) ૩૪ વિમલચંદ્રસૂરિ, ૩૫ ઉદ્યોતનસૂરિ, ૩૬ સર્વદેવસૂરિ, અને વર્ધમાનસૂરિ બે ૩૭ શ્રી દેવસૂરિ, ૩૮ સર્વદેવસૂરિ, (બીજા) ૩૯ યશોભદ્રસૂરિ, તથા નેમિચંદ્રસૂરિ, ૪૦ મુનિચંદ્રસૂરિ, ૪૧ અજિતદેવસૂરિ, ૪૨ વિજયસિંહસૂરિ, ૪૩ સેમપ્રભસૂરિ, તથા મણિરત્નસૂરિ, બે ૪૪ જગતચંદ્રસૂરિ, ૪૫ દેવેન્દ્રસૂરિ, ૪૬ ધર્મઘોષસૂરિ, ૪૭ સેમપ્રભસૂરિ, ૪૮ સેમતિલકસૂરિ, ૪૯ દેવસુન્દરસૂરિ, પ૦ સોમસુન્દરસૂરિ, ૫૧ મુનિસુન્દરસૂરિ, પર રત્નશેખરસૂરિ, ૫૩ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ, ૫૪ સુમતિસાગરસૂરિ, (ઉફે સુમતિ સાધુસૂરિ) ૫૫ હેમવિમલસૂરિ, ૫૬ આનંદવિમલસૂરિ ૫૭ વિજયદાનસૂરિ, ૫૮ વિજયહીરસૂરિ, ૫૯ વિજયસેનસૂરિ, ૬. વિજયદેવસૂરિ, ૬૧ વિજયસિંહસૂરિ.
અહિં તપગચ્છની પરંપરામાં થોડો સમય આચાર્યપદવીઓ ન થવાથી ૬૨ થી ૭૧ સુધી ફક્ત પંન્યાસ અને
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
ગણિપદ ધરનારા મહાપુરૂષે થયા છે, જેમનાં પુણ્યપૂર્ણ અભિધાને આ પ્રમાણે છે.
દર પંન્યાસ સત્યવિજયગણી, ૬૩ પંન્યાસ કપૂરવિજયગણી, ૬૪ પં. સમાવિજયગણું, ૬૫ ૫૦ જિનવિજયગણી, ૬૬ ૫૦ ઉત્તમવિજયગણ, ૬૭ પં૦ પદ્મવિજયગણી, ૬૮ પં. પવિજયગણું, ૬૯ ૫૦ કીર્તિવિજયગણ૦ ૭૦ ૫૦ કસ્તુરવિજયગણી, ૭૧ પંન્યાસ મણિવિજયગણી, (દાદા) જૈનાગને પુસ્તકારૂઢ કરાવનાર આચાર્ય દેવદ્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણની પંચમ ગણધર સુધર્માસ્વામીથી
સ્વ સુધીની પરંપરા ૧ સુધર્માસ્વામી, ૨ જંબુસ્વામી, ૩ પ્રભવાસ્વામી, ૪ સ્વયંભવસૂરિ, ૫ થશેભદ્રસૂરિ, ૬ આર્યસંભૂતિવિજય, તથા ભદ્રબાહુવામી, ૭ સ્થૂલભદ્રસ્વામી, ૮ આર્થમહાગિરિસૂરિ, તથા આર્ય સુહસ્તિસૂરિ, ૯ સુસ્થિતસૂરિ, તથા સુપ્રતિબુદ્ધસૂરિ, ૧૦ ઈન્દ્રન્નિસૂરિ, ૧૧ દિન્નસૂરિ, ૧૨ સિંહગિરિસૂરિ, ૧૩ વાસ્વામી, ૧૪ વજસેનસૂરિ, ૧૫ ચંદ્રાચાર્ય, ૧૬ આર્ય રક્ષિતસૂરિ, ૧૭ આર્થરથસૂરિ, ૧૮ પુષ્પગિરિસૂરિ, ૧૯ ફશુમિત્રસૂરિ, ૨૦ ધનગિરિસૂરિ, ૨૧ શીવભૂતિસૂરિ, ૨૨ શ્રી ભદ્રસૂરિ, ૨૩ આર્યનક્ષત્રસૂરિ, ૨૪ આર્ય રક્ષસ્વામી, ૨૫ શ્રી નાગસૂરિ, ૨૬ જેહિલસૂરિ, ૨૭ વિષ્ણુસૂરિ, ૨૮ કાલકસૂરિ, ૨ સંપલિપ્તસૂરિ, તથા ભદ્રસૂરિ, (બીજ)-૩૦ વૃદ્ધસૂરિ, ૩૧ સંઘપાલિતસૂરિ, ૩૨ હસ્તિસૂરિ, ૩૩ શ્રી ધર્મસૂરિ, ૩૪
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સિંહસૂરિ, ૩૫ જંબુસૂરિ, ૩૬ નંદિકસૂરિ, ૩૭ દેશિગણિસૂરિ, ૩૮ સ્થિરગુપ્તસૂરિ, ૩૯ કુમારધર્મસૂરિ, ૪૦ દેવદ્ધિગણિ ક્ષમાક્ષમણ.
ખરતરગચ્છની પરંપરા ભગવાન શ્રી સુધર્માસ્વામી મહારાજની ૩૫ પાટે સુધી ઉપર તપગચ્છની પરંપરા પ્રમાણે આચાર્ય ભગવંતે થયા જાણવા.
૩૫ આચાર્ય મહારાજ ઉદ્યોતનસૂરિમહારાજ થયા, ૩૬ શ્રી સર્વદેવસૂરિમહારાજના ગુરૂભાઈ અને મહાચારિત્રપાત્ર ધરણેન્દ્રવંઘ શ્રી વર્ધમાનસૂરિમહારાજ થયા, ૩૭ જિનેવરસૂરિ, ૩૮ જિનચંદ્રસૂરિ, ૩૯ અભયદેવસૂરિ, (નવાંગી ટીકાકાર) (અહિં સુધી ખરતરગચછનું નામ પણ નથી) ૪૦ જિનવલભસૂરિ, (ખરતરગચ્છના આઘાચાર્ય) ૪૧ જિનદતસૂરિ, (ખરતરગચ્છ જેમને દાદાસાહેબ તરીકે ઓળખે છે) ૪૨ જિનચંદ્રસૂરિ, (બીજા) ૪૩ જિનપતિસૂરિ, ૪૪ જિનપ્રબોધ સૂરિ, ૪૫ જિનેશ્વરસૂરિ, (બીજા) ૪૬ જિનચંદ્રસૂરિ, (ત્રીજા) ૪૭ જિનકુશલસૂરિ, ૪૮ જિનપદ્યસૂરિ, ૪૯ જિનલબ્ધિસૂરિ, ૫૦ જિનચંદ્રસૂરિ (થા) ૫૧ જિનદિયસૂરિ, પર જિનરાજ સૂરિ, ૫૩ જિનવર્ધનસૂરિ, ૫૪ જિનચંદ્રસૂરિ (પાંચમા) ૫૧ જિનસાગરસૂરિ, ૫૬ જિનસુંદરસૂરિ, ૨૭ જિનહર્ષસૂરિ, ૫૮ જિનચંદ્રસૂરિ, (છ) (કવિવર રાજસુન્દરજી વિરચિત ચેપાઈના આધારે)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
શ્રી જૈનશાસનમાં મહાન શાસનપ્રભાવકે ૧૧ લાખ અને ૧૬ હજાર થવાના છે તે પૈકી હજારોની સંખ્યામાં થયા છે, તેમાંથી કેટલાક પ્રસિદ્ધ
મહાપુરૂષનાં નામે અહિં બતાવાય છે. ૧ આર્યખપુટસૂરિ, ૨ પાદલિપ્તસૂરિ, ૩ વૃદ્ધવાદિસૂરિ, ૪ સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ, ૫ સિદ્ધસેનસૂરિ, (બીજા) આ નામના અનેક આચાર્ય શાસનપ્રભાવક થયા છે, ૬. હરિભદ્રસૂરિ, (૧૪૪૪ ગ્રન્થ બનાવનાર યાકિનીમહત્તરાસુ) ૭ હરિભદ્રસૂરિ, (બીજા) આ નામના પણ અનેક આચાર્ય થયા છે, ૮ કાલકસૂરિ, ઉફે કાલકાચાર્ય, આ નામના પ્રસિદ્ધ આચાર્યો પાંચ થયા છે, ૯ જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ, ૧૦ જિનદાસગણિમહત્તર, ૧૧ ધર્મદાસગણું, ૧૨ સંઘદાસગણી, ૧૩ વીરસૂરિ, (વીરાચાર્ય) ૧૪ જિનપ્રભસૂરિ, ૧૫ અભયસિંહસૂરિ, ૧૬ સિદ્ધસેનસૂરિ, (બપ્પભટ્ટસૂરિના ગુરૂ) ૧૭ બપ્પભટ્ટસૂરિ, ૧૮ નન્નસૂરિ, ૧૯ ગોવિંદસૂરિ, ૨૦ ધનેશ્વસૂરિ, ૨૧ મલવાદીસૂરિ, ૨૨ જયતિલકસૂરિ, ૨૩ દેવચંદ્રસૂરિ, (કલિકાલસર્વજ્ઞના ગુરૂ) ૨૪ હેમચંદ્રસૂરિ, (કલિકાલસર્વજ્ઞ) ૨૫ અભયદેવસૂરિ, (બીજા) ૨૬ મલધારહેમચંદ્રસૂરિ, ૨૭ વર્ષ માનસૂરિ, (અવિચ્છિન્ન વર્ધમાનતપ સંપૂર્ણ કરનાર) ૨૮ વાદિવેતાલશાન્તિસૂરિ, ૨૯ વાદિદેવસૂરિ, (સ્યાદ્વાદ રત્નાકરના પ્રણેતા) ૩૦ રત્નાકરસૂરિ, (રત્નાવતારિકાના પ્રણેતા) ૩૧ રત્ન સિંહસૂરિ, ૩૨ સોમદેવસૂરિ, ૩૩ મહિલષેણસૂરિ.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
શ્રી જૈનશાસનમાં થયેલા સૂરિjરદનાં નામોમાંથી બહુ ઓછા સૂરિપંગનાં નામે સંઘરાયાં છે, તે પણ કાળજીથી શોધાય તે હજારે મહાપુરુષનાં આજે પણ નામે મેળવી શકાય એમ છે.
એમ અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કર્મભૂમિક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજમાં ભૂતકાળમાં અનંતાનંત ગણધરદેવ થયા છે, અનંતાનંત યુગપ્રધાન સૂરિવરે થયા છે, અનંતાનંત પટ્ટપરંપક અને શાસનપ્રભાવક જૈનાચાર્યો થયા છે.
વર્તમાનકાળે (અવસર્પિણું પ્રમાણ કાળમાં) અસંખ્યાતા કેટકેટી ગણધરદેવે, યુગપ્રધાનાચાર્યો અને શાસનપ્રભાવકે થયા છે.
અતીત અને વર્તમાનકાળમાં મળીને અનંતાનંત કેવળી ભગવંત થયા છે, અનંતાનંત મન:પર્યવજ્ઞાની થયા છે, અનંતાનંત અવધિજ્ઞાની થયા છે, અનંતાનંત પૂર્વધર મહાપુરુષો થયા છે, અનંતાનંત અગ્યાર અંગ, બાર ઉપાંગ વિગેરે સૂત્રાર્થ—તદુભયના રહસ્યને પાર પામેલા થયેલા છે.
અઢીદ્વિીપમાં ભવિષ્યકાળે પણ અનંતાનંત ગણધરદે, અનંતાનંત યુગપ્રધાનાચાર્યો, અનંતાનંત શાસનપ્રભાવક સૂરિપુરંદરે, શાસન ધુરંધરાચાર્યો થવાના છે.
તથા વર્તમાનકાળમાં પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રની ૧૬૦ વિજમાં કોડેની સંખ્યામાં કેવલી ભગવંતે, મન ૫ર્યવજ્ઞાની ભગવંતે, અવધિજ્ઞાની ભગવતે, એકથી યાવત્ ચૌદ પૂર્વ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
સુધીના પૂર્વધર ભગવંતે દ્વાદશાંગી અને અગ્યાર અંગાદિ સ્વાર્થના રહસ્યને પામેલા હાલ વિદ્યમાન વિચરે છે.
એમ ત્રણે કાળના અઢી દ્વીપમાં થયેલા, થતા અને થવાના સમ્યગદર્શન–જ્ઞાન ચારિત્ર અને તપની પરાકાષ્ઠાને પામેલા શ્રી વીતરાગ શાસનના સેનાધિપતિ પંચાચાર પાલન-પ્રચારણ, પ્રવીણ ગીતાર્થભાવાચાર્ય દશાને પામેલા ની મારવા પદની સંપૂર્ણ યોગ્યતાને પામેલા તથા છેડાથી ચૌદમાં ગુણઠાણાની ભૂમિકામાં રહેલા હોય એવા સર્વક્ષેત્ર અને સર્વકાળના અનંતાનંત ભાવાચાર્ય ભગવંતને મારા હજારેવાર, લાખેવાર, કોડોવાર, અવાર નમસ્કાર થાઓ.
નમો ઉવજઝાયાણું પદ વિચાર
પ્રશ્ન-આચાર્યભગવંતોમાં અને ઉપાધ્યાય ભગવંતોમાં શું ભેદ છે?
ઉત્તર–ભગવાન શ્રી જિનેશ્વરદેવના શાસનના રક્ષણહાર રાજવીની ભૂમિકાને ભાવનાર આચાર્ય ભગવંતે કહેવાય છે, જ્યારે આચાર્ય ભગવાન પ રાજાના યુવરાજની ભૂમિકાને સંભાળનારા ઉપાધ્યાય ભગવંતે કહેવાય છે.
જેમ રાજા થવાને ચગ્ય હોય તેને જ યુવરાજ પદવી અપાય છે, તેમ જે મહાનુભાવે આચાર્ય પદવીને લાયક દેખાય અને ભવિષ્યમાં આચાર્ય પદવી ભાવી શકે તેવા દેખાય તેવા મહાપુરૂષોને પ્રાયઃ ઉપાધ્યાયપદ આપવામાં આવે છે.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
ઉપાધ્યાય થનારા મહાપુરુષોમાં સમ્યગદર્શન-જ્ઞાનચારિત્ર–તપ એ સર્વ વસ્તુ ઘણાં ઉચ્ચ–ઉચ્ચતમ હોય છે, તથા તે મહાપુરુષે પિત–પિતાના કાળનાં સર્વ સૂત્રે, નિયુક્તિ, ચૂર્ણિ, ભાષ્ય, ટીકાઓના રહસ્ય પૂર્ણ પારગામી હોય છે, તથા અન્યા દશનેનાં પણ શાસ્ત્રોના પાર પામેલા હોય છે.
તે પણ પિતાના વડીલ ગુરુદેવે (આચાર્ય ભગવંતે) ની હાજરીમાં માત્ર મૂલ સૂત્રની જ વાચના આપે છે, અર્થની આપતા નથી કહ્યું છે કે –
અર્થ સૂત્રના દાન વિભાગે, આચાર જ ઉવઝાય; ભવ ત્રીજે જે લહેશવસંપદ, નમીએ તે ઉવઝાય રે ભવિકા.
આ કારણથી ગુણની દષ્ટિએ ઉપાધ્યાય ભગવંતે પણ આચાર્ય ભગવંતો સમાન ગણાય છે, અને તેથી આચાર્ય દવી પામેલા પણ સૂત્રની વાચના આપતા હોય ત્યાં સુધી તેઓ પણ ઉપાધ્યાય પદમાં લેખાય છે.
એજ કારણથી સૂરિપદના મોટામાં મેટા પર્યાય પદને પામેલા શ્રી ગૌતમસ્વામી વિગેરે ગણધર મહારાજાઓ પણ શ્રી જિનેશ્વરદેવેની હાજરીમાં ઉપાધ્યાય લેખાયા છે, જુઓ ગૌતમસ્વામી મહારાજનો જાપ મંત્ર. ॐ ही श्री अरिहंत उवज्झाय गौतमस्वामिने नमः
આ વસ્તુને વિચારતાં આચાર્ય અને ઉપાધ્યાય અભેદરુપે સમજાય છે, તેઓ આચાર્ય મહારાજની વિદ્યમાનતામાં મૂલ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સૂત્રની વાચના આપતા હોય અને અવિદ્યમાનતામાં અર્થની વાચના પણ આપે.
આજ કારણથી આચાર્ય ભગવંતેની પેઠે ઉપાધ્યાય પણ અનંતાનંત થયા હોય અને થવાના હોય તે બરાબર છે.
પ્રશ્ન–શાસ્ત્રોમાં અને ઈતિહાસમાં મોટા ભાગે આચાર્યભગવંતેનાં નામે વાંચવા-સાંભળવા મળે છે, પરંતુ ઉપધ્યાય ભગવંતેનાં નામે ખાસ મળતાં નથી તેનું શું કારણ?
ઉત્તરધર્મનાં મૂખ્ય ગણાતા બધાં કાર્યો અંજનશલાકા, પ્રતિષ્ઠા, દીક્ષા પ્રદાન, વ્યાખ્યાન દાન, પ્રાયઃ આચાર્યભગવં. તેની મુખ્યતાએ થતાં હોવાથી ઉપાધ્યાય ભગવંતે, આચાર્ય મહારાજાઓની નિશ્રામાં હોવાથી ઉલ્લેખ તે આચાર્ય મહારાજાઓને જ થાય તે બનવા ગ્ય છે.
બીજી વાત એ પણ છે કે મોટા ભાગના ઉપાધ્યાય ભગવંતે પાછલથી આચાર્ય પદવીને પામતા હોવાથી ઉપાધ્યાયનાં નામે ઓછાં મલે તે બનવા યોગ્ય છે, પણ અન્યૂનભાવથી પરમેષ્ઠિનું ચોથું પદ નમો ઉવઝાયાણું પદ તેમની અસ્તિતાને અને અનંતતાને સિદ્ધ કરે છે.
હવે અહિં ડાં ઉપાધ્યાય ભગવંતેનાં નામે બતાવાય છે.
૧ મહેન્દ્ર ઉપાધ્યાય, ૨ ધર્મકીતિ ઉપાધ્યાય, ૩ મહી સમુદ્ર ઉપા, ૪ લબ્ધિસમુદ્ર ઉપા, ૫ અમરનંદી ઉપા, ૬ જિનમાણિક્ય ઉ, ૭ ધર્મહંસ ૬, ૮ આગમમંડન ઉપા, ૯ ઈન્દ્રહંસ ઉપા, ૧૦ ગુણસમ ઉપા, ૧૧ અનંતહસ ઉપા,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૨ સંઘસાધુ ઉપા, ૧૩ સકલચંદ્રજી ઉપા, ૧૪ શાન્તિચંદ્ર ઉપા, ૧૫ સામવિજય ઉપા, ૧૬ વિમલહે ઉપા, ૧૭ કલ્યાણુવિજય ઉપા, ૧૮ કીર્તિવિજય ઉપા, ૧૯ ભાનુચદ્ર ઉપા, ૨૦ નયવિજય ઉપા, ૨૧ વિનયવિજય ઉપા, ૨૨ યશેાવિજય ઉપા, ૨૩ માનવિજય ઉપાધ્યાય ૨૪ સિદ્ધિચંદ્ર ઊ
૪
જેએ આચાર્ય ભગવ`તાની આજ્ઞામાં વતતા હાય, અંગ-ઉપાંગાદિ તે તે કાળના સર્વ શાસ્ત્રોના પારગામી હાય, સર્વકાળમાં સ્વાધ્યાયમાં તલ્લીન રહેતા હાય, શિષ્ય વર્ગને વાચના આપવામાં અપ્રમાદી અનેનિપુણ હાય, ગ્રહણ–આસેવન શિક્ષા આપવામાં કુશળ હેાય, બહુશ્રુતની ૧૬ ઉપમાઓને લાયક હાય, સર્વ કાળમાં અપ્રમાદ પ્રધાન જીવન હાય, ખાવના ચંદન જેવી ઉપદેશ વાણીથી પ્રાણિગણના સંસારતાપને મુઝાવવાની શક્તિવાળા હાય, તથા પચ્ચીશે-પચ્ચીશી ગુણગણથી અલંકૃત હેાય.
એવા ઉપાધ્યાય ભગવંતે અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કર્મભૂમિક્ષેત્રાની ૧૭૦ વિજયામાં ભૂતકાલે અનંતાનંત થયા છે, વત માન કાળે (એક અવસર્પિણી જેટલા કાળમાં) અસંખ્યાતા કાટાકાટી થયા છે, ભવિષ્યકાળે અનતાન ત થવાના છે.
શ્રી વીતરાગદેવાની આજ્ઞાને સ`પૂર્ણ અનુસરનારા, છઠ્ઠાથી ચૌદમા સુધી નવ ગુઠાણાની ભૂમિકાને પામેલા, પામતા અને પામવાનાં સર્વ ક્ષેત્રના અને સર્વ કાળના પ્રત્યેકે પ્રત્યેક વાચક પાઠક ઉપાધ્યાય ભગવંતને મારા હજારાવાર, લાખાવાર, ક્રોડાવાર, અખ્ખવાર નમસ્કાર થાએ.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
નમો લોએ સવ્વસાહૂણું પદને
વિચાર પ્રારંભ પ્રશ્ન–સાધુ કહેવા કેને? ઉત્તર–પશમિક, ક્ષાપશમિક વા ક્ષાયિક ત્રણ પૈકી એક સમ્યકતવ ચક્કસ પામેલા હેય.
પ્રશ્નઔપશમિક સમ્યકત્વને કાળ અંતમુહૂર્ત પ્રમાણ હોવાથી સર્વકાળ ઔપશમિક હેઈ શકે નહિ, વલી ત્રણચાર-પાંચ ભવથી અધિક સંસારવાળા જીવને ક્ષાયિક પણ નજ હોય તે પછી ત્રણ સમકિતવાળા કેમ ઘટી શકે ?
ઉત્તર–ત્રણ-ચાર ભવથી અધિક સંસાર બાકી હેય તેવા જીવમાં ક્ષાપશમિક સમ્યકત્વ જ સર્વકાળમાં હોય, પરંતુ કેઈ આત્મા ઔપશમિક ભાવમાં પણ ચારિત્ર પામે છે, અને કેઈક આત્મા ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામી ચારિત્ર પામનારા પણ હોય છે એટલે ઉપરને ઉત્તર અદૂષિત જાણ એટલે મેટા ભાગના ચારિત્રધારી આત્મા ક્ષાપશમિક સમ્યકત્વવાળા હોય છે.
તથા જેઓમાં અજ્ઞાનતા, અવિરતિ અને મિથ્યાત્વ નાશ પામ્યાં હોય અથવા મંદ થયાં હય, પાતળાં પડયાં હોય,
જેમનામાંથી રાગદ્વેષની ગ્રન્થી ભૂદાઈને નાશ પામી હેય તેથી રાગદ્વેષ તદ્દન મંદ થયા હોય, પાતળા પડી ગયા હોય,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
તથા જેઓ બાહા-અત્યંતર પરિગ્રહથી મુક્ત હોય, બાહ્ય નવ પ્રકાર અને અત્યંતર ૧૪ પ્રકારના પરિગ્રહને સમજીને ત્યાગી થયા હોય,
તથા “સમ્મદર્શન-જ્ઞાન–ચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ” આ રત્નત્રયીમય જીવન હોય, દેવગુરુ ધર્મમાં અવિહડ નેહ હોય, ઓળખાણ હેય, આદર હોય, સ્વાધ્યાય અને પચ્ચકખાણમય આખી જીંદગી હોય.
ત્રણ ગુપ્તિએ ગુપ્તા હોય, ત્રણ દંડ (મનદંડ-વચનદંડકાયદંડ) મુક્ત હોય, ત્રણ ગારવા અને ત્રણ શલ્ય નાશ પામ્યાં હોય,
ચાર કષાયે, (ક્રોધ-માન-માયા-લેભ) ચાર સંજ્ઞા, (આહાર-ભય-મૈથુન-પરિગ્રહ નામની) અને ચાર વિકથા, (રીકથા-ભક્તકથા-દેશકથા-રાજકથા) આ ત્રણે ચેકડીથી મુક્ત હોય તે મુનિરાજ કહેવાય.
તથા પાંચ અવતે (હિંસા-અસત્ય-ચારી-મથુન-પરિગ્રહ) રહિત હય, પાંચ ઈન્દ્રિયને જય હય, પાંચ વિષયમાં અવિકાર હેય) નિદ્રા તદ્દન અલ્પ હય, પ્રમાદે પણ બહુ ઓછા હોય,
તથા સમકિતનાં પાંચ દૂષણ રહિત હય, પાંચ લક્ષણે અને ભૂષણે સહિત હોય, તથા પાંચ આચાર, પાંચ સમિતિ પાંચ મહાવ્રતમાં સતત સાવધાન હોય, અર્થાત્ સંપૂર્ણ પાલનારા હેય, અતિચાર રહિત પાલન હોય.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
સૂક્ષ્મ-માદર, ત્રસ-થાવર છકાય જીવાની મન-વચનકાયામાં દયા હોય અને જયણા પણ ચાક્કસ હાય.
૯૭
તથા બાહ્ય-અભ્યંતર (છ–છ પ્રકાર) બારે પ્રકારના તપમાં તલ્લીન હાય, તરખેાળ હાય, ખાર પૈકી કેાઈને કોઈ તપની હાજરી જરૂર હાય, તથા સાતે ભયથી મુક્ત હાય.
તથા આઠે મદથી મુનિરાજો મુક્ત હાય, અષ્ટ પ્રવચન માતામય જીવન હાય, અને આઠ કના નાશની જ તાલાવેલી હાય.
તથા નવવાડથી વિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય પાલતા હાય અને નવ નિયાણાના દોષોને ટાળતા હાય.
તથા વીતરાગના મુનિરાજો દુવિધ યતિધર્મને પાળતા હોય, અને દશ આશાતનાઓને ટાળતા હાય, સત્તર પ્રકારના સંયમને સાચવતા હેાય, સાધુના ૨૭ ગુણેાથી શાભતા હોય, તથા અનુબંધ હિંસા, અનંતાનુબંધિ કષાય, કૃષ્ણલેશ્યા અને રૌદ્રધ્યાન આ ચાર વસ્તુ સર્વથા નાશ પામી હાય.
તથા ચરણ સિત્તેરી અને કરણ સિત્તરીના આરાધક હાય, અને અઢાર સહસ શીલાંગ રથના ધારી હાય, તથા દ્રવ્ય ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવ પ્રમાણે સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તપના આરાધક હાય.
આવા પ્રભુ વીતરાગદેવના શાસનના મુનિરાજો હાય છે. ઉપ૨ વર્ણન કરાએલા ગુણુધારક મુનિરાજે ઉપાધિભેદ્દે
૧૩
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮
નવપદ દર્શન
જુદા જુદા બતાવાય છે.
જ્ઞાન ગુણથી મતિ શ્રુતજ્ઞાની હોય, તે અષ્ટ પ્રવચન માતાના જ્ઞાનથી પ્રારંભીને ચોદ પૂર્વના જ્ઞાનવાળા, એક-બેત્રણ–ચાર–પાંચ-છ-સાત- આઠ-નવ—દશ-અગ્યાર બાર-તેરચૌદ પૂર્વના જ્ઞાની, સૂવાથં–તદુભયના જ્ઞાનવાળા હેય, અવધિજ્ઞાની હય, મન:પર્યવજ્ઞાની હોય, કેવલજ્ઞાની હેય.
ચારિત્રગુણથી સામાયિક, છેદેપસ્થાપનીય, પરિહાર વિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મ સં૫રાય, અને યથાખ્યાત આ પાંચ માંથી યથાયેગ્ય કેઈપણ ચારિત્ર પામેલા હેય.
તથા બકુશ, કુશીલ, ગુલાક, નિગ્રન્થ અને સ્નાતક આ પાંચ પૈકી કેઈપણ ચારિત્રની આરાધના પામેલા હેય.
આવા મુનિરાજેમાં કઈ કઈ ક્ષપકશ્રેણિ આરૂઢ હેય, ઉપશમશ્રેણુ આરુઢ હેય, વિદ્યાચારણ હોય, જંઘાચારણ હય, સ્વયં બુદ્ધ હય, પ્રત્યેકબુદ્ધ હોય, બુધબાધિત હય, ભગવાન વીતરાગ શ્રી તીર્થંકર દેવે હય, ગણધરદેવો હોય, યુગપ્રધાને હેય, આચાર્યો હોય, ઊપાધ્યાય હાય, પ્રવર્તક હેય, પંન્યાસ હય, ગણુવચ્છેદક હય, ગણી હેય, સ્થવિર હેય, સામાન્ય મુનિપદ ધારક હય, સાધ્વીજીઓ હોય, સાલંબન હેય, નિરાલંબન હેય, જ્ઞાની હેય, દશની હેય, ચારિત્રી હેય, ધ્યાની હય, મૌની હેય, તપસ્વી હેય, વૈયાવચ્ચી હેય, બાલ હય, ગ્લાન હેય, ક્ષુલ્લક હેય,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
વૃદ્ધ હોય, ઊપસર્ગ અને પરિષહ સહતા હેય, વાચના આપતા હય, વાચના લેતા હોય તેવા| મુનિરાજોનાં ડાં નામો
ભરતચક્રી મહા મુનિરાજ, બાહુબલિ મુનિ, અંધકમુનિ, ઝાંઝરીયા મુનિ, કીર્તિધર મુનિ, સુકેશલ મુનિ, ખંધકસૂરિના ૪૯૯ શિષ્ય, બલભદ્ર મુનિ, ગજસુકુમાર, જાલિમાલિ– ઉવયાલિ, રામચંદ્ર મુનિ, મહાબલમુનિ, થાવગ્યા મુનિ, ધન્નાકાનંદી, ધનાજી, શાલીભદ્રજી, દઢપ્રહારી, મેતા મુનિ, સ્થૂલભદ્ર મુનિ વિગેરે.
સાધ્વીજી મહારાજે બ્રાહ્મી, સુંદરી, સીતાજી, દમયંતી, દ્રૌપદી, સુભદ્રા, કલાવતી, જયંતી, મદનરેખા, અંજનાસુંદરી, નર્મદાસુંદરી, રાજીમતી, ચંદનબાળા, મૃગાવતી, પ્રભાવતી, સુયેષ્ઠા, પૂ૫ચૂલા વિગેરે " -
જેઓનું ચારિત્ર અષિત, અકલુષિત, સ્ફટિક જેવું શુદ્ધ નિર્મળ, નિરતિચાર હેય અને છઠ્ઠા–સાતમાથી યાવત્ ચૌદમા ગુણઠાણા સુધી નવ ગુણે પૈકી કઈ પણ ગુણઠાણે બિરાજેલા હોય તેવા.
અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કર્મભૂમિક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજમાં ભુતકાલમાં અનંતાનંત મહા મુનિરાજે (સાધુઓ અને સાધ્વીઓ) થયા છે, વર્તમાનકાલે (એક અવસર્પિણ જેટલા કાળમાં) અસંખ્યાતા કેટકેટી થયા છે. ભવિષ્યકાલે પણ અનંતાનંત
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
નવપદ દશન
મહા મુનિરાજે થવાના છે.
તે સર્વક્ષેત્રના અને સર્વ કાલના નામે લેાએ સવ્યસાહૂણું પદની યેગ્યતા પામેલા સર્વ ભાવ સાધુઓને તથા ભાવ સાધ્વીઓને, મારા હજારોવાર, લાખાવાર, કોડેવાર, અવાર નમસ્કાર થાઓ.
પ્રશ્ન-એક અવસર્પિણ જેટલા કાલમાં આચાર્ય ભગવંતે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે, મહા મુનિરાજે તથા સાધ્વીજી મહારાજાએ અસંખ્યાતા કટાકોટી બતાવ્યા છે. તે જરા દલીલથી સમજાવે તે ઠીક !
ઊત્તર–અહિં આપણું (ચાલુ વર્તમાન તીર્થંકરદેવના તીર્થની) ભરતક્ષેત્રની આચાર્યાદિની સંખ્યા જાણવાથી અઢી દ્વીપની સમજાઈ જશે તે વાત નીચે મુજબ છે.
પહેલા તીર્થકર શ્રી ઋષભદેવસ્વામીનું તીર્થ ૫૦ લાખ કેટી સાગરોપમ સુધી ચાલ્યું હતું, તેમાં ભરત મહારાજના વંશમાં બીજા તીર્થકર અજિતનાથ સ્વામી થયા છે. બે તીર્થકરદેવેના વચગાળે ભરત મહારાજાની ગાદી ઉપર અસંખ્યાતા કેટકેટી રાજાઓ થયા છે. અને દરેક મહાપુરૂષોએ ચક્કસ દીક્ષા લીધી છે.
માતાનું સંતાને પિ મરતāરાના: ..
अजितस्वामिनं यावदनुत्तरशीवालयाः ॥ અર્થ–ભરત મહારાજાની પછી તેમની રાજ્ય પરંપરામાં અજિતનાથ સ્વામી સુધીના તમામ રાજાઓ મોક્ષમાં અથવા
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
અનુત્તર વિમાનમાં ગયા છે.
આ અર્થથી સિદ્ધ થાય છે કે, દીક્ષિત થયા સિવાય અને ઉચ્ચામાં ઉગ્યું ચારિત્ર પાળ્યા સિવાય પાંચ અનુત્તર વિમાન અને મેક્ષમાં જઈ શકાતું નથી, તેથી જેમ અસં.
ખ્યાતા રાજાધિરાજે દીક્ષિત બન્યા છે તે “યથા રાજા તથા પ્રજા” એ ન્યાયથી રાજાઓ થકી અનેક ગુણ પ્રજાજન દીક્ષિત થયા હોય તે બનવા છે.
બીજી વાત કાળની વિચારાય તે એક પલ્યોપમ કાળ અસંખ્યાતા વર્ષને છે, તેવાં ૧૦ કટાકેટી પલ્યોપમથી એક સાગરેપમકાળ થાય છે, તેવાં ૫૦ લાખ કેટી સાગરોપમ સુધી શ્રી ઋષભદેવસ્વામીનું તીર્થ ચાલ્યું છે, તેટલે કાળ અવિચ્છિન્ન ધર્મ રત્નત્રયીની આરાધના ચાલુ રહેલ છે.
તેથી શ્રી ઋષભદેવસ્વામીના તીર્થમાં અસંખ્યાતા કોટાકેટી આચાર્ય ભગવંતે, અસંખ્યાતા કેટકેટી ઉપાધ્યાયભગવંતે અને અસંખ્યાતા કેટકેટી સાધુ મુનિરાજે તથા સાધ્વીજી મહારાજે પણ અસંખ્યાતા કેટકેટી થયા છે, એમ જાણવું.
તથા શ્રી અજિતનાથ સ્વામીનું તીર્થ ૩૦ લાખ કેટી સાગરોપમ ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે, સાધુ મુનિરાજે, અને સાધ્વીજી મહારાજે. અસંખ્યાતા કેટકેટી થયા જાણવા. તથા શ્રી સંભવનાથસ્વામીનું તીર્થ ૧૦ લાખ કટી સાગ
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
નવપદ દશન
રેપમ ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે બધા બેલે અસંખ્યાતા જાણવા.
તથા શ્રી અભિનંદન સ્વામીનું તીર્થ ૯ લાખ કેટી સાગ. રેપમ ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે બધા બેલે અસંખ્યાતા જાણવા.
તથા શ્રી સુમતિનાથ સ્વામીનું તીર્થ ૯૦ હજાર કેટી સાગરેપમ ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે બધા બેલે અસંખ્યાતા જાણવા.
તથા શ્રી પદ્મપ્રભુસ્વામીનું તીર્થ ૯ હજાર કેટી સાગરેપમ ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે બધા બેલે અસંખ્યાતા જાણવા.
શ્રી સુપાર્શ્વનાથસ્વામીનું તીર્થ નવસે કેટી સાગરેપમ સુધી ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે, સાધુ મુનિરાજે, અને સાધ્વીજી મહારાજે, દરેક અસંખ્યાતા થયા છે.
શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામીનું તીર્થ ૯૦ કે ટી સાગરોપમ સુધી ચાલ્યું હોવાથી આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે દરેક બેલે અસં. ખ્યાતા થયા છે.
શ્રી સુવિધિનાથ સ્વામીનું તીર્થ ૯ કટી સાગરોપમ સુધી ચાલ્યું છે, અહિં પણ (ઉત્તરોત્તર ઘટતે કાળ હેવા છતાં) અસંખ્યાતે કાળ તે જરૂર છે જ છતાં અહિંથી અસં. જતિ પૂજાને પ્રારંભ થયો છે, તે પણ આચાર્ય ભગવંતે,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દ્રન
ઉપાધ્યાય ભગવંત અને સાધુ-સાધ્વી બધા ખેાલે અસ`ખ્યાતા
થયા જાણવા.
જો કે શ્રી સુવિધિનાથસ્વામીના તીર્થમાં અસ યતિઓનુ ઘણું જ જોર જામ્યું હશે વળી વીતરાગ શાસનને નુકશાન પશુ મેઢા પ્રમાણમાં પહેાંચ્યું હશે, તેપણ ધ્યાનમાં રાખવું કે, શ્રી જયાનંદ જેવા રાજાધિરાજ આ તીર્થમાં જ થયા છે, તેઓ ખાલકાળથી ચુસ્ત જૈન હતા, મહાપ્રતાપી હતા, પ્રૌઢ પુણ્યશાળી હતા, તેમણે સાલ હજાર વિદ્યાધર રાજાએના ઉપરી ચક્રાયુદ્ધ ચક્રવતી ને યુદ્ધમાં હરાવ્યા હતા, તથા ત્રણ હજાર રાજાઓના માલિક પદ્મરથરાજાને યુદ્ધમાં હરાવી પાંજરામાં પુરી ક્રોડાના સૈન્ય વચ્ચે પેાતાને કેદી બનાવ્યેા હતેા, તેમણે મેટા–મેાટા યક્ષ-યક્ષણીઓને પણ પેાતાના પુણ્ય અને સાત્ત્વિક ભાવથી વશ કર્યો હતા, તેમણે શ્રી જૈનશાસનને એક છત્ર બનાવ્યું હતું, અને પ્રાન્તે હજારો ગમે રાણીઓ અને પ્રધાનવગ સાથે દીક્ષા લઇ કેવલજ્ઞાની થઈ ૮૪ લાખ, વર્ષ પર્યંત ચારિત્ર પાળી ક્રોડા આત્માઓને શ્રી વીતરાગ શાસનને સ્વાદ ચખાડી હજારા, લાખા ભવ્યાત્માઓમાં શ્રી રત્નત્રયીની પરભાવના કરીને મેક્ષે પધાર્યા છે.
૧૦૩
શ્રી શીતલનાથસ્વામીનું તીથ સે સાગર।પમ અને છાસઠ લાખ ને છવ્વીશ હજાર વર્ષે ન્યૂન એક ફાટી સાગરોપમ સુધી ચાલ્યું છે, અહિં પણ આચાય ભગવતા, ઉપાધ્યાય ભગવંત અને સાધુ–સાવી અસંખ્યાતા થયા જાણવા.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
નવપદ દેશન
શ્રી શ્રેયાંસનાથસ્વામીનું તીથ ૫૪ સાગરાપમ, શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામીનુ' તીથ ૩૦ સાગરોપમ, શ્રી વિમલનાથસ્વામીનુ’ તીર્થં ૯ સાગરાપમ, શ્રી અનંતનાથસ્વામીનું તી ૪ સાગરાપમ, શ્રી ધર્મ નાથસ્વામીનું તીથ પેાણા પાપમે ન્યૂન ૩ સાગરાપમ સુધી ચાલ્યું, આ મા કાળ મળીને ના પડ્યેાપમ ન્યૂન ૧૦૦ સાગરોપમ કાળ થાય છે, દશ કોટાકેાટી પન્ચે પમે એક સાગરે પમ થાય છે, આટલા મેટા શાસન કાળેમાં વચગાળે દરેક તીર્થમાં અસંયતિઓનુ જોર જામેલું હાવા છતાં પણ પ્રત્યેક જિનેશ્વરદેવના તીર્થ માં ઓછા પ્રમાણમાં પણ અસંખ્યાતા આચાર્ય –ઉપાધ્યાય-સાધુ-સાધ્વી થયાં જાણવાં.
પ્રશ્ન—જ્યારે સામા જોરદાર બીજા ધર્મની માન્યતાવાળા મતા વૃદ્ધિ પામતા હાય તેવા ધર્મ લેાકેાને વધુ પસંદ પડે માટે જૈન સાધુ-સાધ્વી એછાં થાય એ સંભવિત નથી ?
ઉત્તર—જો કે આ દરેક તીર્થોમાં ઓછા-વધુ પ્રમાણમાં અસંયતિ પૂજાયાની વાતે જાણવા મલે છે, એમ હાવા છતાં તીર્થંકર પરમાત્માએ મેાક્ષમાં પધાર્યા પછી પણ કેવલી ભગવંતા, મન:પર્ય વજ્ઞાની ભગવંતા, અધિજ્ઞાની ભગવંતા, ચૌદ વિગેરે પૂધર ભગવતા, અને અનેક લબ્ધિના ધારક મહા મુનિરાજો, અને પ્રભાવક શ્રાવકા પણ ક્રોડાની સંખ્યામાં રહેવાથી, તથા પ્રસ્તુત દરેક જિનેશ્વરદેવાના તીમાં વાસુદેવા, પ્રતિવાસુદેવા અને મલદેવે વિગેરે રાજા-મહારાજાઓ પણ શ્રદ્ધા સંપૂર્ણ પણે જૈનધમ આરાધનારા હાવાથી જન
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૦૫
ધમની પ્રભાવના અસામાન્ય હેય તે બનવા છે.
શ્રી શાતિનાથસ્વામીનું તીર્થ અર્થે પલ્યોપમ તથા શ્રી કુંથુનાથસ્વામીનું તીર્થ એક હજાર કેટી વર્ષે જુન પા પલ્યોપમ સુધી ચાલ્યું છે અને શ્રી અરનાથસ્વામીનું તીર્થ એક હજાર કેટી વર્ષ ચાલ્યું છે.
વાચક મહાશયેએ ધ્યાનમાં રાખવાનું કે, આ ત્રણે શ્રી જિનેશ્વરદેવે ગૃહસ્થદશામાં છ ખંડના ચકવતી રાજાધિરાજ હતા, એવા મહાપુરૂષોએ દીક્ષા લીધી હશે ત્યારે છ ખંડના આર્યો અને અનાર્યો પ્રત્યેક ઉપર કેવી અજોડ છાપ પડી હશે?
આખી દુનિયાના માલિક ચક્રવતી રાજા પોતે જ મનુષ્ય રાજા મટીને ધર્મરાજા બન્યા હશે, મનુષ્ય અને દેવ-દેવીઓ જેમની સેવામાં ક્રોડગમે હાજરી આપતા હશે તે કાળમાં શ્રી વીતરાગ શાસનની જાહેરજલાલી, શાસનપ્રભાવના, શાસસનને વિજય વાવટે કેટલો ફરકતો હશે? આ આનંદ જેણે નજરોનજર જે હેય તેજ અથવા વિશિષ્ટજ્ઞાની સિવાય બીજા કેણ જાણી શકે ? આ ત્રણે જિનેશ્વરદેવના પણ પત્યે૫મકાળમાં પણ ઓછામાં ઓછા પણ અસંખ્યાતા સાધુસાવી થયેલાં જાણવાં કારણ કે કાળ અસંખ્યાત છે માટે.
હવે પછીના છ તીર્થંકરદેવેનું તીર્થ ૬૫ લાખ અને ૮૪ હજાર વર્ષ ફક્ત ચાલ્યું છે, તે પણ અહિં અજોની સંખ્યામાં આચાર્ય ભગવંતે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે અને સાધુ
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સાધ્વી થયા જાણવાં.
આ તીર્થોમાં નવમા મહાપદ્મચકવતી જેવા (વિષ્ણકુમાર મુનિરાજના નાના ભાઈ) ધર્મ ધુરંધર ચકવતી રાજાએ, વાસુદેવે, બલદે, પ્રતિવાસુદેવ અને કેડોની સંખ્યામાં જૈન ધર્મની શ્રદ્ધાવાલા રાજા-મહારાજાઓ અને શેઠ-શાહુકારે થયા હોવાથી શ્રી વીતરાગ શાસન મહાપ્રભાવશાળીપણે પ્રવર્તમાન રહ્યું છે.
આ વાત તે એક જ ભરતક્ષેત્રને આશ્રયીને લખી છે. આ પ્રમાણે બાકીના ચાર ભરત અને પાંચ ઐરાવતક્ષેત્રોની હકી કત પણ અહિંની લગભગ સમાન જાણવી. પરંતુ પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રોની ૧૬૦ વિજયેનું ક્ષેત્ર પ્રમાણ પણ ઘણું મેટું છે અને ત્યાં ૧૦ કટાકેટી સાગરોપમ સંપૂર્ણ કાળમાં શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માએ અસંખ્યાતા થતા હોવાથી પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોમાં આચાર્ય ભગવંતે, ઉપાધ્યાય ભગવંતે અને સાધુ મહામુનિરાજે તથા સાધ્વીજી મહારાજાએ અસંખ્યાતા કટાકેતી થયા જાણવા.
પ્રશ્ન-એક જ ભરતક્ષેત્રમાં ફક્ત ૧ કટાકેટી કાળ જ ધર્મ પ્રવર્તતે હોવા છતાં પણ અસંખ્યાતા કેટકેટી આચાર્ય ભગવંતો વિગેરે થાય છે, જ્યારે પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રોનું ક્ષેત્રફળ ઘણું જ મેટું તથા કાળ પ્રમાણ દશગણું મેટું હોવા છતાં પણ આચાર્ય ભગવંતે વિગેરે અસંખ્યાતા (કેટી થાય છે, અને સમગ્ર અઢીદ્વીપનું પ્રમાણ પણ અસંખ્યાતા કેટકેટી થાય છે, આ બધાનું એક જ માપથી માપ થવાનું
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
- ૧૦૭
કારણ શું?
ઉત્તર–શ્રી વીતરાગ શાસનની ગણના-આંક સંખ્યા ઘણી જ મેટી છે, આશયથી ભરેલી છે, એક એક સંજ્ઞાના નામે પણ અનેક હોય છે, તે ન્યાયથી અસંખ્યાતાના અસં
ખ્યાતા ભેદ પડે છે, એટલે ત્રણે જગ્યાએ અસંખ્યાતા કટાકેટીનું લખાણ વિરુદ્ધ ન સમજવું.
ત્રીજો અને એથે શ્રાવક-શ્રાવિકા સંઘ
જેઓમાં ઔપશમિક, ક્ષાપશમિક તથા ક્ષાયિક આ ત્રણ માહેલું એક સમ્યકત્વ નિયમ હોય.
તથા જેઓએ અહિંસાદિ પાંચ અણુવ્રતે, દિશાપરિ. માણાદિ ત્રણ ગુણવ્રતો તથા સામાયિકાદિ ચાર શિક્ષાવ્રતને ગુરુગમથી બરાબર સમજવાપૂર્વક શ્રદ્ધાની મુખ્યતાએ શક્તિ અનુસાર એક-બે યાવતુ બાર સુધી શ્રાવકેનાં વ્રતોને સ્વીકાર કર્યો હોય.
તથા જેમનામાં ચેાથું, પાંચમું ગુણઠાણું ચડતા પરિણામે અનુભવાતું હોય, તેથી જ ભગવાન શ્રી વીતરાગદેવની વાણી સાંભળવામાં ઘણે રસ હોય, શ્રી વીતરાગની વાણી શેરડીસાકર—દ્રાક્ષ અને અમૃત થકી પણ ઘણું મીઠી વાણી લાગતી હોય.
ભીખારીને નિધાનના લાભથી, ભુખ્યાને ઘેબરના લાભથી, તરસ્યાને અમૃતના લાભથી, સંસારીજીવને.- આંગણે કલ્પવૃક્ષ ઉગવાથી, ચિંતામણિ રત્ન મલવાથી, ઘેર કામધેનુ ગાયનું
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
: ૧૦૮
નવપદ દશન
ટેળું આવવાથી, કામકુંભની પ્રાપ્તિ થવાથી, એટલે આનંદ થાય તેથી અનેક ગુણે આનંદ શ્રી વીતરાગની મૂર્તિના દર્શને નથી થાય, શ્રી વીતરાગની આજ્ઞા અનુસાર વચન અને વર્ત. નવાળા ગુરુદેવ મલવાથી થાય, શ્રી વીતરાગની વાણી સાંભળવાને ચેન બને તે થાય, શ્રી વીતરાગદેવનું શાસન પામેલા શ્રાવક-શ્રાવિકા આવા જ હોય.
વળી જેમને શ્રી વીતરાગ શાસનના ગીતાર્થ ભાવાચાર્યો, ગીતાર્થ ભાવવાચકો, ગીતાર્થો અને ગીતાર્થની નિશ્રામાં વસેલા મુનિરાજે અને સાધ્વીજી મહારાજાઓનાં સમ્યગ્દશન-જ્ઞાનચારિત્ર પ્રત્યે અતિ પૂજ્યભાવ હોય. - તથા જેમનામાં શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓને યોગ્ય ૨૧ પૈકીના કોઈ પણ ગુણો પ્રકટ થયા હોય, ભવભીતા અતિ પ્રમાણ હોય.
સંસારની ભયંકરતાનું સંપૂર્ણ ભાન હોય, શ્રી વીતરાગનું શાસન સમજાયા પછી સંસાર કે ભાસે? ઝેરી ઝાડ જે, અંધારા કુવા જે, ભયંકર અટવી જેવ, રાક્ષસેના વસવાટ જેવો, ચોર લોકેની પલિલ જે, અતિ ભયંકર દુષ્કાળ જેવ, શત્રુઓના સમુદાય જે અને કાંઠા અને વહાણ વગરના સમુદ્ર જેવ, સંસાર હમેશાં મનમાં ચાલ્યા કરતા હોય.
બારે માસ ત્રિકાલ જિનપૂજા, શ્રી વીતરાગ શાસન પ્રત્યે બહુમાન, શ્રી સંઘ પ્રત્યે અતિ આદર, નિત્ય નવીન ભણ
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૦૯
વાની તાલાવેલી, ભણેલું સંભાળવું, ગુરુ પુરુષની સેવા, પરદાર–પરપુરુષ ત્યાગ અને સ્વદાર–સ્વપુરુષ સંતેષ, હમેશાં નમુક્કારસહિતાદિ યાવત્ એકાસણું, આયંબિલ-ઉપવાસાદિતપશ્ચર્યામાં શક્ય આદર હોય, અભક્ષ્ય-અનંતકાય, રાત્રિભેજન વિગેરે ત્યાગ, કર્માદાન ત્યાગ, હમેંશા સુપાત્રદાન, અભયદાન, અનુકંપાદાન આદિ દાને પ્રત્યે શક્તિ અનુસાર આદર ચાલુ જ હોય.
શક્તિઓને સદુપગ લક્ષ્મી હોય તે જિર્ણોદ્ધાર, સાધમિકેદ્ધિાર, તીર્થોદ્ધાર, દીન-દુખી–ગરીબ-અનાથ-અપંગ–અશક્ત-રેગી-નિર્ધન– પીડિત–આંધળાં–લુલાં-પાંગળાં નિરાધાર મનુષ્ય અને પશુએને દુખ મુક્ત કરવા બનતું કરતા હોય.
બુદ્ધિ અને શરીરની શક્તિઓ વડે સેવા અને ઉપકાર કરીને જીંદગીને સફલ બનાવતા હોય; દરેક જીવના આશિવંદ લેતા હોય, બધાં ખોટાં કૃત્યથી અળગા રહેતા હોય.
વલી શ્રી વીતરાગ શાસનના શ્રાવકે કેવા હોય છે? જેમનામાં વિદ્યાગુરૂએ, માતા-પિતા વિગેરે તેમજ કુલના વડિલે પ્રત્યે ઘણું જ ભક્તિ-બહુમાન હેય.
પત્ની, પુત્ર, પુત્રીઓ, બહેને પરિવાર અને કુટુંબીઓ પ્રત્યે નેહ-સન્માન હોય, વાત્સલ્યભાવ હોય, તથા નેકર, ચાકરે, ગુમાસ્તાઓ, સેવકે આશ્રિત તરફ અતિ ઉદાર ભાવ હોય.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
તથા અનિત્યાદિ ૧૨ અને મિથ્યાદિ ચાર ભાવનાઓ, ચાલુ ઉભયકાળ આવશ્યક પ્રતિક્રમણ કરતા હોય, પ્રતિવર્ષ તીર્થોની યાત્રા કરતા હોય, પર્વ તિથિઓમાં પૌષધ હય, તથા દાનશીલ–તપ અને ભાવનાઓમાં સમજણપૂર્વક આદર હેય.
ચાર મહા વિગઈએ, સાત વ્યસન, પન્નર કર્માદાને, અને દેશ-કાલ-જ્ઞાનિ-લેક અને ધર્મવિરૂદ્ધ આચરણને ત્યાગ હોય.
અનુબંધહિંસાના ત્રિકરણ નથી ત્યાગ હેય, હેતુ અને સ્વરૂપહિંસાની સમજણ અને શકય ત્યાગ જરૂર હોય.
ભગવાન શ્રી વીતરાગદેએ ફરમાવેલાં, શ્રાવકને આચરવા ગ્ય બધાં જ આચરણે અવરચિત સચવાતાં હોય, તથા ત્યાગવા ગ્ય સર્વને શક્ય ત્યાગ અવશ્ય હેય. | સર્વકાળમાં પંચ મહાપરમેષ્ઠિનું ધ્યાન ચાલુ હય, નવપદનું ધ્યાન, ગુણણું–જાપ, ચાલુ હોય, વિરતિ ઘણી જ હાલી હેય, અવિરતિ અળખામણું હોય.
સર્વવિરતિ લેવાની તીવ્ર ઈચ્છા હોય, બેધિની પ્રાપ્તિ અને સમાધિમરણની બધી સામગ્રીઓમાં ખુબ જ આદર હોય.
એવા એવા અનેક ગુણ ગણધારક શ્રી વીતરાગના શ્રાવકે હોય છે, તેવા મહાનુભાવ સુશ્રાવકેનાં અતિ અલપ નામે અહિં બતાવાય છે. - ૧ મહારાજા ભરત ચકવતી, બાહુબલિ મહારાજા ર તેમના મુખ્ય પાટવી રાજા સૂર્યયશા, ૩ રાજા દંડવીર્ય, (ભરત
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
વિગેરે ક્રમસર દંડવીર્ય સુધીના આઠ રાજા આરીસાભુવનમાં કેવલી થયા હતા) ૪ સગર ચક્રવતી, ૫ જયાનંદ રાજા, હું મઘવાસનત્કુમાર ચક્રવતી ૭ અશાકચંદ્ર રાજા, ૮ મેઘરથ રાજા; ૯ સત્યવાદી રાજા હરિશ્ચંદ્ર, ૧૦ શ્રીપાલરાજા, ૧૧ મહાપદ્મ ચક્રવતી, ૧૨ મહારાજા રામચંદ્ર, ૧૩ રાજ રાવણ, ૧૪ ભિષ્મપિતા ગાંગેય, ૧૫-૧૯ પાંચ પાંડવા, ૨૦૨૧ મહારાજા કૃષ્ણ અને બલભદ્ર, ૨૨. મહારાજા મેઘનાદ, ૨૩ મહારાજા શ્રીચંદ્ર, ૨૪-૩૩ આણુંઃ-કામદેવાદિ ૧૦ શ્રાવકા, ૩૪ મહારાજા શ્રેણિક, ૩૫ અભયકુમાર, ૩૬ ઉદાયી રાજા, પુણીયા શ્રાવક, ૩૭ મહારાજા સંપ્રતિ, ૩૮ પરમાત્ મહારાજા કુમારપાલ, ૩૯ મહામંત્રી વિમલશાહ, ૪૦-૪૧ આંધવ ખેડવી વસ્તુપાલ-તેજપાલ, (મહા મત્રીશ્વરે) ૪૨ મહામંત્રી શાન્ત મહેતા, ૪૩ જગડુશાહ; (સવાર્કાડથી શત્રુ’જય ઉપર સંઘમાળ પહેરનાર) ૪૪ ઉદાયનમંત્રી, ૪૫ માહુડમંત્રી, ૪૬ આંખડમ`ત્રી, ૪૭ પેથડશાહ, ૪૮ પુનઃડશાહ, ૪૯ જગડુશાહ, (ત્રણ દુષ્કાળ ઉતરાવનાર) ૫૦ આભૂશાહ, (થરાદ વાળા) ૫૧ દયાલશાહ, પર ભામાશાહે, ૫૩-૫૪ રાજીયા-વજીયા વિગેરે એવા એવા જે કાઈ ભૂતકાળમાં સુશ્રાવર્કા થયા હોય.
તથા મહાસતી સુશ્રાવિકાઓનાં થાડાં નામ અપાય છે. બ્રાહ્મી, સુંદરી, ચંદ્રકલા, વિજયસુંદરી, કમલસુન્દરી, કલાવતી, દમયંતી, મયણાસુંદરી, મદનમંજરી, રાજીમતી, સીતા, સુભદ્રા, શીલવતી, અંજનાસતી, શ્રીદેવી, દેવકી,
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
નવપદ દશન
હિણી, કુંતી, દ્રૌપદી, રૂકમિણી, સત્યભામા, શીવાદેવી, મદનરેખા, મનેરમા, મૃગાવતી, પ્રભાવતી, ચેલણા, સુજયેષ્ઠા, પદ્માવતી, સુલસા, રેવતી, જયંતી, નંદાદેવી, પુષ્પચૂલા, નર્મદા સુન્દરી, તથા ૨૪ જિનરાજેની જનનીઓ, સ્થૂલભદ્રજીની ૭ ભગિનીઓ યક્ષા વિગેરે. અનુપમાદેવી (તેજપાલપત્ની)
એમ ભૂતકાલે અઢીદ્વીપમાં ૧૫ કર્મભૂમિત્રોની ૧૭૦ વિજયેમાં સમ્યકુદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર-તપને શક્તિ અનુસાર દેશવિરતિ શ્રાવકપણું આરાધનારા, તથા શક્તિ અનુસાર દાનાદિ ગુણોમાં જાગ્રત રહેનારા, ઔપશમિક, ક્ષાપશમિક, કે ક્ષાયિક ત્રણ પૈકી એક સમકિત જરુર પામેલા, ચોથા કે પાંચમા ગુણઠાણમાં વર્તનારા, ભાવથી શ્રાવક અને શ્રાવિકા દશાને પામેલા અનંતાનંત આત્માઓ થયા છે. તથા વર્ત. માનકાળે અસંખ્યાતા કોટાકોટી થયા છે, તે સર્વની શ્રાવકદશાની, ચોથા-પાંચમા ગુણઠાણાની, મેક્ષની સન્મુખ લઈ જનારી જૈનશાસનની પ્રભાવના ફેલાવનારી અનેક આત્માઓને ધર્મમાં આકર્ષણ કરનારી સ્વભાવદશાને પ્રકટ કરનારી બધી જ આરાધનાએાએ યુક્ત શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને મારા હજારે વાર, લાવાર, કોડેવાર, અજેવાર, નમસ્કાર થાઓ. વર્તમાન ચોવીશીના ર૪ જિનેશ્વરને સંઘ
શ્રી ઋષભદેવસ્વામી વિગેરે ૨૪ જિનેશ્વરદેવે પાસે દીક્ષિત બનીને પ્રભુના શિષ્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ પામેલા, તથા જિનેશ્વરદેવનાં હાથ દીક્ષિત શિષ્યા સાધ્વીજી થયેલાં, તેમજ
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૧૩
તીર્થકરદે પાસે શ્રાવકનાં વ્રત પામેલા. શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓની સંખ્યાવાર યાદિ અહિં બતાવાય છે. પ્રભુજી પાસેથી ત્રિપદી પામીને દ્વાદશાંગી રચનાર ગણ
ધર શિખ્યો ૧૪૫૨ પ્રભુજી પાસે દીક્ષા પામી કેવલજ્ઞાન પામેલા શિષ્ય ૧૭૬૧૦૦
, અવધિજ્ઞાન પામેલા શિષ્ય ૧૩૩૪૦૦ , મન ૫ર્યવ પામેલા શિષ્ય ૧૪૫૫૯૧ , સંપૂર્ણ ચંદ પૂર્વ ભણેલા
શિષ્ય ૨૩૯૮ ,, વૈક્રિય લબ્ધિધારક બનેલા
શિષ્ય ૨૪૫૨૦૮ , દેવે અને મનુષ્યની સભા
માં વાદ લબ્ધિવડેજિત મેળવવાની શક્તિવાળા શિષ્ય ૧૩૬૨૦૦ વિશેષ લબ્ધિ રહિત આરા.
ધક મુનિરાજ શિષ્ય ૧૯૮૬૦૫૧
કુલ સંખ્યા ૨૪૪૮૦૦૦ તથા ૨૪ જિનેશ્વરદેવની સાધ્વી સંખ્યા ૪૪૪૬૪૦૬
,, ની શ્રાવક , ૫૫૪૮૦૦૦ તથા , ન શ્રાવિકા , ૧૦૫૩૮૦૦૦
આ પ્રમાણે અનંતાનંત જિનેશ્વરદેવના વીર્થોમાં અને પુર૧૫
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
નવપદ દશન
પરામાં અનંતાનંત શ્રી સંઘે (થાથી ચૌદમા સુધીના ગુણઠાણામાં રહેલા) અત્યાર સુધી (અઢીદ્વીપમાં ૧૫ ક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજ
માં) થયા છે, તે સર્વ શ્રી સંઘને મારા હજારેવાર, લાખેવાર, ક્રોડેવાર, અવાર, મારા નમસ્કાર થાઓ.
શ્રી સમ્યગ્દર્શન વિચાર પ્રારંભ
આત્માના સર્વ ગુણોમાં મુખ્ય ગુણ સમકિત છે. સમ્યકત્વ વિના જ્ઞાન તે અજ્ઞાન લેખાય છે, ચારિત્ર પણ સંસાર ઘટાડી શકતું નથી. સમ્યકત્વના અભાવમાં તપશ્ચર્યા પણ અગ્નિશમ અને કમડ આદિની માફક આત્મકલ્યાણ કરવાના બદલે સ્વપરનું અકલ્યાણ કરનારી પણ થાય છે. સમ્યકત્વના અભાવમાં વિનય અને વિવેક જેવા અતિ ઉત્તમ ગુણે પણ સંસારની વૃદ્ધિનું કારણ બને છે. આ સમ્યકત્વના જ્ઞાની પુરુ
એ દર્શન-સમકિત–મુક્તિબીજ–તત્ત્વસંવેદન–તત્ત્વશ્રદ્ધાતત્ત્વચિ દુખાંતકાર સુખારંભ, સમ્યગુદર્શન વિગેરે સાથે અને ઘટમાન નામે બતાવ્યાં છે. વલી આ સમ્યગદર્શનને ૧ ધર્મવૃક્ષનું મૂલ, ૨ ધર્મનગરનું દ્વાર, ૩ ધર્મમહેલને પા, ૪ ધર્મ અમૃતને થાળ ૫ ગુણરત્નની તીજોરી, ૬ ગુણ સામગ્રીને આધાર, એવી છે ઉપમાઓ આપી છે.
આ સમ્યગદર્શનની પ્રાપ્તિ થયા પછી જ સુદેવ-સુગુરુસુધર્મની સ્પષ્ટ ઓળખાણ થાય છે, દેવ, ગુરુ, ધર્મ પ્રત્યે અચળ અને અમેય શ્રદ્ધા, બહુમાન અને આદર પ્રગટે છે. કુદેવ-કુગુરુ-કુધર્મ પ્રત્યેનો પ્રતિબંધ સર્વથા નષ્ટ થાય છે.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૧૫
રાગ-દ્વેષની ગ્રન્થી ભેરાઈ જાય છે, અનંતાનુબંધિ ક્રોધમાન-માયા-લોભ ચાલ્યા જાય છે. સમ્યકત્વ મેહનીય, મિશ્ર મેહનીય, અને મિથ્યાત્વમોહનીય, (ક્ષાયિક સમ્યકત્વ થવાથી) સર્વથા નાશ પામે છે.
શુદ્ધ તની ગવેષણ પ્રગટે છે. અનાદિકાળના અસદુ રાહે નિમૂલ નાશ પામે છે. શ્રુતજ્ઞાનમાં તિવ્ર પિપાસા જાગે છે. દેવ-ગુરૂધર્મ જ આત્માનું સર્વસ્વ સમજાય છે. તથા દેવ-ગુરુ-ધર્મની ઉપાસનામાં તન્મયતા પ્રગટે છે અને સર્વસ્વ અર્પણતામાં પણ આત્મા ખચકાતું નથી.
બધા પ્રકારના વિવેકે આત્માનુલક્ષી બની જાય છે. ગુણ-અવગુણ ઓળખવાની શક્તિ ખીલે છે. ગુણ સમજાય ત્યાં ત્રિકરણગ વિકાસ પામે છે. ગુણોમાં નમી જાય છે, અજોડ ગુણાનુરાગ ચક્કસ ગુણોની ગવેષણ પણ કરાવે છે. ગુણ-ગુણી પ્રત્યેને ઉપેક્ષાભાવ સર્વથા અદશ્ય થઈ જાય છે.
વર્તમાનકાળમાં પણ શ્રી વીતરાગદેવની વાણ, શ્રી વીતરાગદેવની પ્રતિમાઓ, શ્રી વીતરાગના સાચા સાધુ-સાધ્વી પ્રત્યે અવિહડ રાગ પ્રગટ થાય છે. સમ્યકત્વધારી આત્મામાં વારંવાર પરલોકના વિચાર આવ્યા જ કરે છે, સમ્યકત્વધારી આત્માની અત્યંતર પ્રવૃત્તિ પ્રાયઃ આત્માનુલક્ષી હેય છે.
પ્રશ્ન-સુદેવ કોને કહેવાય ?
ઉત્તર–રાગ-દ્વેષ અને અજ્ઞાનતા નિમૂલ નાશ પામ્યાં હાય તથા સર્વજ્ઞતા, વીતરાગતા અને યથાર્થ ભાષણ વગેરે
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
અનંત ગુણે પ્રગટ થયા હોય, તે અરિહંત પરમાત્માએ અને સર્વ કર્મમલને ક્ષય કરી મેક્ષમાં પધારેલા સર્વ સિદ્ધ ભગવંતે સુદેવ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન–સુગુરુ કેને કહેવાય?
ઉત્તર–જેમનામાંથી મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાનતા, અને અવિરતિ ચાલ્યાં ગયાં હોય, સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર-તપમય જીવન હેય, રાગ-દ્વેષની ગ્રન્થી ક્ષય પામી હેય, બાહ્યઅત્યંતર પરિગ્રહના ત્યાગી હોય, અનેક સદ્દગુણોને વિકાસ વધતું હોય, તેવા સૂરિવરે, વાચકવરે, અને મુનિપ્રવરે સુગુરૂ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન-સુધમ કેને કહેવાય ?
ઉત્તર—ધર્મના બે પ્રકાર છે, સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ, ધર્મના ત્રણ પ્રકાર દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર ઘર્મના ચાર પ્રકાર દાન-શીલ-તપ-ભાવના. ધર્મના પાંચ પ્રકાર સર્વથા હિંસાને ત્યાગ, સર્વથા અસત્ય ત્યાગ, સર્વથા અદત્ત ત્યાગ, સર્વથા બ્રહ્મચર્ય પાલન, સર્વથા મમતા ત્યાગ, (સર્વથા રાત્રિભેજન ત્યાગ) ધર્મને છ પ્રકાર-છ પ્રકારના અને બચાવવાની સંપૂર્ણ કાળજી.
તથા નિગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર, શબ્દસમભિ રુદ્ર અને એવભૂત સાત નાની અપેક્ષાએ ધર્મ સાત પ્રકા૨ને છે. અષ્ટ પ્રવચન માતાના ભેદથી ધર્મ આઠ પ્રકારનું છે, વલી જીવ-અજીવ-પુણ્ય-પાપ-આશ્રવ-સંવર-નિર્જરા-બંધ
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૧૭.
અને મોક્ષની હેય-રેય અને ઉપાદેયતાની સંપૂર્ણ સમજણથી ધર્મ નવ પ્રકારને થાય છે. અથવા પૃથ્વી-અપ-તે-વાયુ-વનસ્પતિ-બે ઈન્દ્રિય, ત્રણ ઈન્દ્રિય, ચાર ઈન્દ્રિય અને પાંચ ઈન્દ્રિયવાલા જીને મન-વચન-કાયાથી બચાવવાની ઉપયોગીતાએ પણ નવ પ્રકારને ધમતથા ક્ષમા, મૃદુતા, ઋજુતા, નિર્લોભ, તપશ્ચર્યા, સંયમ, સત્ય, શૌચ, અકિંચનત્વ અને બ્રહ્મચર્યની આરાધનાથી ધર્મ દશ પ્રકારે પણ કહેલ છે.
ઉપર મુજબ દેવ-ગુરુ ધર્મમાં પ્રગટેલે આદર જીવને સમ્યકત્વ પમાડે છે. પામેલાનું સમ્યકત્વ સ્થિર અને ઉજવલ બનાવે છે.
પ્રશ્ન-જીવ સમ્યકત્વ કયારે પામે ?
આ સંસારમાં અનંતાનંત જીવરાશિમાં રહેલા જીવે ભવ્ય અને અભવ્ય એમ બે પ્રકારના છે, તેમાં અભવ્ય જીવોમાં મોક્ષ પામવાની લાયકાત ન હોવાથી વ્યવહારરાશિમાં આવે તે પણ મનુષ્ય જન્મ, આર્યક્ષેત્ર અને આર્યકુલાદિ પામે તે પણ વખતે જેની દીક્ષા જેવા આરાધક સાધને સાંપડે તે પણ મેક્ષ પામે જ નહિ.
ભવ્ય પણ ભવ્ય અને જાતિભવ્ય એમ બે પ્રકારના છે, તેમાં જાતિભવ્ય સ્વયંભૂરમણ સમુદ્રના તળની માટીની પેઠે સામગ્રી મલવાની જ ન હોવાથી કેઈપણ મેક્ષમાં ગયા નથી, જતા નથી, અને જવાના પણ નથી.
મન–બસ, ત્યારે વધેલા ભવ્યજીવે બધા જ મોક્ષમાં
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
નવપદ દાન
જવાના એમ ખરું ને?
ઉત્તર–બધા મેલમાં જવાના એ ચોક્કસ નથી, પરંતુ ભવ્ય જીવ જ મેક્ષમાં જાય છે એ વાત ચોક્કસ છે.
પ્રશ્ન-કેવા ભવ્ય મોક્ષમાં જાય?
ઉત્તર–જેને ભવસ્થિતિ પરિપાક થયો હોય તેવા આત્માઓ મેક્ષમાં પધારે છે, અને ૧૫ ક્ષેત્રોમાં ૧૭૦ વિજએમાં સર્વકાલ પ્રાયઃ મોક્ષગમન ચાલુ હોય છે.
પ્રશ્ન–ભવસ્થિતિ પરિપાક થયો છે અથવા હવે મારે સંસાર ટુંકે છે, એ આપણે કેમ જાણી શકીએ?
ઉત્તર–કેવલજ્ઞાની ભગવંતે અથવા વિશિષ્ટજ્ઞાની મહારાજેના જ્ઞાનથી અથવા શ્રી વીતરાગ શાસનની ઉંડી સમજણવાળા આત્માને અલ્પ સંસારી જીવનાં લક્ષણે સમજી શકાય છે, તેમાં પણ જ્ઞાની ભગવંતે નિશ્ચયથી કહી શકે છે, અનુ. ભવી વ્યવહારથી સમજી શકે; જ્ઞાની ભૂલે નહિ, અનુભવી છદ્મસ્થ વખતે ભૂલે પણ ખરા!
પ્રશ્ન-જીવને સમ્યકત્વ પામવા માટે પ્રથમ પગથીયું કર્યું?
ઉત્તર–બારે માસ વીતરાગની વાણીનું શુદ્ધ વાંચન હોય, ગીતાર્થ, નિસ્પૃહ જેનાચાર્યોનાં વ્યાખ્યાન સાંભળવા મળતાં હોય, દ્રવ્યાનુયોગાદિ ચારે અનુયોગેમાં ઉત્તરોત્તર પ્રવેશ વધતે હોય, દેવ-ગુરુ-ધર્મની પરીક્ષાપૂર્વક આદર-બહુમાન વધતાં હોય, તેવા નિકટભવી આત્માને સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ થવી
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સુલભ ગણાય.
પ્રશ્ન-સમ્યકુવા પામેલા આત્મા ચેકસ મેક્ષ મેળવી
ઉત્તર–સમ્યકત્વ પામેલા આત્મા મોટાભાગે અલ્પકાળમાં રત્નત્રયી પામી મેક્ષ મેળવી શકે છે.
પ્રશ્ન-સમ્યકત્વ પામ્યા પછી પણ સંસાર પરિભ્રમણ કરવું પડે ખરું?
ઉત્તર–સમત્વ એટલે સાચી સમજણ. આ સાચી સમજણ થવાથી હેય-સેય ઉપાદેયનું સંપૂર્ણ ભાન થાય છે, એટલે સંસારમાં રખડાવનારાં, મેહ વધારનારાં, બધાં કારણે એાળખાવાં શરુ થાય. ઉત્તરોત્તર ત્યાગભાવના શરુ થવા લાગે, એટલે સર્વવિરતિ અથવા દેશવિરતિ પણ લેવાને પ્રારંભમય છે, અને અનંતકાળથી આ જમાવીને બેઠેલી ભવાભિનંદિતા, અનુબંધ હિંસા, કૃષ્ણાદિ ખરાબ લેગ્યાએ, રૌદ્ર પરિણામે આત્માથી અળગાં થઈ જાય છે.
પ્રશ્ન–ભવાભિનંદિતા એટલે શું?
ઉત્તર–કેવલ સંસારની જ ઓળખાણ. આત્મા અને શરીર જુદા છે, આ વિચાર આવે જ નહિ. કેઈ સમજાવે, પુસ્તકેમાં દલિલ સહિત વાંચવા મલે તે પણ વાત ગળે ન ઉતરે.
સંસાર જ સારું લાગે. દેને, પશુઓને, નજરે જોઈ દેવગતિ કે રાજ્યાદિ મેળવવા ચારિત્ર પણ ગ્રહણ કરે, વેર
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ર૦
નવપદ દશન
તપ પણ કરે, વખતે શાસ્ત્રો પણ ખૂબ ભણે, પરંતુ અત્યંતરપણે સંસાર જ સારે લાગે, મોક્ષમાં જવાની ઈચ્છા જ ન થાય, ભાવાભિનંદી જી અનંતીવાર ચારિત્ર પામે પણ સમ્યકત્વના અભાવે દેવ, મનુષ્યનાં સુખે ભેગવી પાછા ચોરાશી લાખ યોનિમાં પરિભ્રમણ શરુ કરે.
પ્રશ્ન–અનુબંધહિંસા એટલે શું?
ઉત્તર કેવળ હિંસાનાં જ પરિણામ, હિંસા થાય નહિ પણ હિંસાનું પાપ લાગે. જેમ પથારીમાં પડેલા કસાઈ કે માછીમાર પિતે પાપ ન કરી શકે પરંતુ પાપની શીખામણ આપે, સાંભળી-દેખી રાજી થાય. સિંહ, વાઘ, દીપડા, બીલાડી, સમળી, બાજ, શકરા વિગેરે જાનવરે અને બળીદાન લેનારા દેમાં લગભગ હિંસાનાં પરિણામ ચાલુ જ રહે છે. બીજા જીને પ્રસંગે પામી હિંસાના વિચારે પ્રગટે છે. આત્મામાં અલ્પકાળ કે ઘણે કાળ સ્થિર થયેલા હિંસાના અધ્યવસાય તેનું નામ અનુબંધહિંસા અને આ અનુબંધહિંસા હેય ત્યાં પ્રાયઃ રૌદ્રધ્યાન આવ્યા વિના રહે નહિ, આવા જીવમાં કૃષ્ણાદિ અશુભ લેશ્યાઓ પણ જરુર હોય.
પ્રશ્ન-સમ્યકત્વના પ્રકાર કેટલા ?
ઉત્તર–ત્રણ પ્રકાર ઔપશમિક, ક્ષાપશમિક, અને ક્ષાયિક, તેમાં ઓપશમિક આખા સંસારમાં એક જીવને વધારેમાં પાંચવાર થાય છે. તેની સ્થિતિ અન્તમુહુર્તની હોય છે. તેને ચેથાથી અગ્યાર સુધી આઠ ગુણઠાણાં હોય છે.
અને 1 સરિણા ચાલુ
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૨૧
પ્રશ્ન–ક્ષા પશમિક સમ્યકત્વની સ્થિતિ કેટલી ?
ઊત્તર–ક્ષાપશમિકની ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ છાસઠ સાગરેપમાં ઝાઝેરી હોય છે. જઘન્ય અન્તમુહૂર્ત પ્રમાણ હોય છે, ક્ષાપશમિક સમ્યકત્વ જીવને વધારેમાં વધારે અસંખ્યવાર પણ થાય છે, મોટા ભાગના જીવમાં ક્ષાપશમિક સમ્યકત્વ જ હોય છે, તે ચેથાથી સાતમા ગુણઠાણા સુધી લાભે છે.
પ્રશ્ન–ક્ષાયિક સમ્યકત્વની સ્થિતિ કેટલી ?
ઊત્તર–તેત્રીશ સાગરોપમ ઝાઝેરી હોય છે, ક્ષાયિક સમ્યકત્વ આવેલું જતું નથી, આવતા ભવનું આયુષ ન બંધાયું હોય તો નિયમાં જીવ મોક્ષમાં જાય છે, આયુષ બાંધ્યા પછી ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામનાર આત્મા ત્રણ-ચાર કે પાંચમા ભવે મોક્ષ પામે છે. આ વાત કૃષ્ણ વાસુદેવના ભવેથી
સ સિદ્ધ થયેલી છે, અને આ ભરતક્ષેત્રમાં કેઈ આત્મા ભવાંતરથી ક્ષાયિક સમ્યકત્વ લઈને અવતરે ખરા, પરંતુ આ કાલના આ ભરતક્ષેત્રમાં નવું ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામે નહિ.
આ ત્રણ પિકીન કેઈ પણ સમ્યકત્વની હાજરીમાં થયેલા જ્ઞાન–ચારિત્ર અને તપ આત્માનુલક્ષી બને છે, માટી નિજ રા થાય છે, શ્રી વિતરાગદેએ ફરમાવેલાં તમાં રસ વધે છે. સમ્યકત્વધારી આત્માને સંસારરસ લુખે અને સ્વાદ વગરને લાગે છે.
સમ્યકત્વની ગેરહાજરીમાં નવ પૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન પણ ૧૬
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
નવપદ દશન
અજ્ઞાન લેખાયું છે, કૈવેયક સુધી પણ લઈ જનાર ચારિત્ર પણ ભાવચારિત્ર ગણાયું નથી, અગ્નિશર્મા, જમદગ્નિ, માયન અને તામલિ તાપસ જેવા ઘેર ઉગ્ર તપસ્વીઓના તપને પણ અજ્ઞાન કષ્ટ તરીકે જ વર્ણવ્યાં છે.
અને સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થયા પછી અષ્ટ પ્રવચન માતાનું જ્ઞાન, અને અષ્ટ પ્રવચનમાતાનું સંપૂર્ણ પાલન પૂરતું ચારિત્ર પણ રત્નત્રયીમાં લેખાય છે.
ઉપર વર્ણન કરાયેલા પશમિક, ક્ષાયોપથમિક, અને ક્ષાયિક સમ્યકત્વના ચેથાથી ચૌદમાં ગુણઠાણ સુધીના, પંચમહાપરમેષ્ઠી ભગવંતના, ચાર પ્રકાર શ્રી સંઘના અને ચાર ગતિના સમ્યકત્વધારી અનંતાનંત આત્માઓના ત્રણે કાળના ઉલ-ઉજ્વલતર-ઉજવલતમ અધ્યવસાય સ્થાનને મારા હજારેવાર, લાખેવાર, કોડેવાર નમસ્કાર થાઓ.
૭ મા પદે સમ્યગ્રજ્ઞાનપદ વિચાર
સમ્યગ જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, અને કેવલજ્ઞાન, આ પાંચમાં પહેલા બે ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ છે, અને પાછલનાં ત્રણ આત્મપ્રત્યક્ષ છે, તેમાં પણ ત્રણ પૈકીનાં પહેલાં બે આત્મપ્રત્યક્ષ હેવા છતાં અધુરાં ગણાય છે, જ્યારે કેવલજ્ઞાન અધુરું નથી, સંપૂર્ણ છે.
આત્મામાં સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થવાથી ઓછામાં ઓછું
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન :
૧૨૩
અષ્ટ પ્રવચન માતાનું જ્ઞાન અને વધારેમાં વર્તમાનકાળનું તમામ શ્રુતજ્ઞાન અને પૂર્વનું જ્ઞાન વિગેરેને જ્ઞાનમાં સમાવેશ થાય છે.
સમ્યગજ્ઞાની જીવ સંસાર અટવીમાં ભૂલો પડતો નથી, વલી સમ્યજ્ઞાની આત્મા પ્રાયઃ પાપાચરણ કરે નહિ, અને પુદ્ગલ પરવશતાથી કદાપિ થઈ જાય તોપણ કર્મને બંધ બહુ અલ્પ થાય છે, અને સમ્યગજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પછીનાં બધાં ધર્મનાં અનુષ્ઠાને દાન-શીલ–તપ વિગેરેથી નિર્જરા ઘણી થાય, પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાય અને દેવગતિ પ્રાગ્ય કર્મ બંધાય છે. - પ્રશ્ન–જ્ઞાનની પહેલાં સમ્યગ શબ્દ લગાડવાને અર્થ શું?
ઉત્તર–જેમ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અને અવધિજ્ઞાન છે તેજ પ્રમાણે તેના પ્રતિપક્ષી મતિ અજ્ઞાન, શ્રુતઅજ્ઞાન, અને વિર્ભાગજ્ઞાન પણ છે, આ ત્રણે જ્ઞાન ગમે તેટલાં વિશાળ હોય તે પણ અજ્ઞાન જ માનેલાં છે.
પ્ર –જગતના પદાર્થોને સમજાવવાની તાકાત જેનામાં હોય તે જ્ઞાન કહેવાય છે, તેમાં જ્ઞાન અને અજ્ઞાન ભેદ શી રીતે ? 1 ઉત્તર-પદાર્થ બેધક જ્ઞાન કહેવાય છે, તે જ્ઞાન જાતિની સામાન્ય વ્યાખ્યા છે, પરંતુ જે આત્મતત્તવની ઓળખાણ કરાવે, આત્માને સંસારનાં વધતાં જતાં બંધનેથી બચાવે, વિષયે અને કષાયે આત્માના ભયંકર શત્રુઓ તરીકેનું
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
નવપદ દશન
-
ચોક્કસ ભાન કરાવે, જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર રત્નત્રયી આત્માના સહભાવી ગુણેની ઓળખાણ કરાવે તે સમ્યજ્ઞાન કહેવાય છે.
અને જે સંસારનાં સુખની જ શોધ કરાવે “ આભવ મીઠા પરભવ કેણે દીઠા પરિવાર, પૈસા, પુદ્ગલ, પત્નીમાં જ બેભાન બનાવે, પરલોકના વિચાર આવે નહિ, પરલકની વાત ગમે નહિ, દાન-શીલ-તપ અહિંસા-સત્ય-અસ્તેય બ્રહ્મચર્ય અસંગતાદિ પરલોકનાં સાધને નહિ, આવા મનુછે કે દેવે ગમે તેટલા વિદ્વાન હેવા છતાં તેઓ અજ્ઞાની જ લેખાય છે. અજ્ઞાનના બે અર્થ થાય છે, તેમાં નાસ્તિજ્ઞાન અજ્ઞાન અને કુત્સિતં જ્ઞાનં અજ્ઞાન તેમાં જે વસ્તુ જેવી હોય તેવી સંપૂર્ણ સમજાવી ન શકાય તેવું જ્ઞાન તે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન પણ કેવલજ્ઞાનની અપે ક્ષાએ અજ્ઞાન કહેવાય છે, પરંતુ જે વસ્તુ જેવી હોય તેનાથી વિપરીત જણાવે તે અજ્ઞાન કહેવાય; જેમકે શક્તિમાં ચાંદીનું ભાન કરાવે છે. ઘણાં મેટાં પણ અજ્ઞાને જ જાણવાં, પુદગલ પિષક અને જાણવાં. આત્મજ્ઞાની તે જ્ઞાન જાણવાં.
પ્રશ્ન-જ્ઞાન એટલે જાણવું અને જ્ઞાન જેને હેય તે જ્ઞાની કહેવાય છે, અને અજ્ઞાની એટલે જ્ઞાન વગરને મૂર્ખ, આ અર્થ જગતમાં પ્રસિદ્ધ છે, એને ઉત્તર?
ઉત્તર–જ્ઞાન આત્માને સહભાવી ગુણ છે, જેમ અગ્નિમાં ઉષ્ણતા ગુણ છે, જેમ કપાસમાં તતા ગુણ છે, તે બધા ગુણે સહભાવી કહેવાય છે, તે પોતાના આશ્રય જલાદિથી અળગા પડતા નથી, તેમ આત્માના શાનાદિ ગુણે આત્માથી
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપ ન
અળગા પડતા નથી.
જેમ જલના વિરાધિ અગ્નિના જલને સમાગમ થાય કે તુરત જ જલની શીતલતાને સદંતર નાશ થઈ જવાની સાથેાસાથ જલની અસ્તિતા પણુ ભયમાં મુકાય છે.
તેમ આત્માને આત્માના વિરોધિ તત્ત્વા પુદ્ગલેાના સમા ગમ થવાથી આત્માના જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર મૂલ ગુણા ઢંકાઈ ગયા છે, પુદ્ગલના પોષક અજ્ઞાન ગુણેા મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાયા, અને ચેાગેાનું સામ્રાજ્ય જામી ગયુ છે.
૧રપ
પ્રશ્ન—જેમ અગ્નિના પુષ્કલ સહયાગથી પાણી મળી જઈ પાણીનું નામ નિશાન પણ ભુંસાઇ જાય છે, તેમ પુગલેાના અતિ પ્રમાણ સહયાગથી આત્માને નાશ કેમ થત! નથી ?
ઉત્તર—આત્મા, અક્ષય, અભેદ્ય, અછેદ્ય, અકલેદ્ય, અદાહ્ય, નિત્યદ્રષ્ય હાવાથી અન તાકાળથી અનંતાનંત પુદ્દગલ દ્રવ્યેના સહયોગ થવા છતાં તેના નાશ થયે નથી, થતા નથી, થવાના પણું નથી.
પરંતુ જેમ માટીના સમુહમાં ઢંકાઈ ગયેલા મહાતેજસ્વી રત્ને, મણુિએ અને હીરાએ પેાતાના પ્રકાશ આપી શકતા ન હેાવાથી માટીના ટેકરામાં માટીની કિંમતના જ લેખાય છે, તેમ પુદ્ગલના સમુદાયથી ઢંકાઈ ગયેલે આત્મા ચૌદ રાજલેાક જેટલે વિસ્તૃત થવાની શક્તિવાળા, લેાકાલેાક પ્રકાશના શક્તિધારી, અનંત શક્તિસ`પન્ન હેાવા છતાં કુન્થુઆદિ શરી ૨માં રહીને રાંક દશા, લેગવતા અનુભવાય છે, તે પ્રતાપ
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
નવપદ દશન
-
યુગલને છે.
પ્રશ્ન–આટલી મટી શક્તિવાળે ચૈતન્ય સ્વરુપ આત્મા જડ એવા પુદ્દગલેથી ઢંકાઈ જાય; આ વસ્તુ કેમ ઘટી શકે ?
ઉત્તર–વ્યક્તિના બળ થકી સમુહનું બળ સદાકાળ સર્વ જગ્યાએ મેટું જ હોય છે, સૂર્ય અને ચંદ્ર ઓછા તેજસ્વી નથી, તેઓ બંને હજારે ગાઉ સુધી પિતાને પ્રકાશ પહો. ચાડી શકે છે. તેઓ પણ વાદળાંના સમુદાયથી ઢંકાઈ જાય છે, વળી જે ગજરાજ મોટા મેટા ઝાડોને ઉખાડી નાંખવાની તાકાતવાળે હેવા છતાં તણખલાનાં સમુદાયનું બનેલ રાંઢવું હાથીના ડેમમાં પડવાથી હાથી બંધાઈ જાય છે.
પ્રશ્ન-આત્મા ચત ગુણ યુક્ત હોવા છતાં જડ પુદ ગેલેથી ઉપઘાત-અનુગ્રહ પામે છે, આ વાત કેમ માની શકાય?
ઉત્તર–સાક્ષાત્ અનુભવાય છે, પછી માનવાને વાંધે શું ? બદામ, પિસ્તા, ઘી, દુધ, બ્રાહ્મી વિગેરે પદાર્થોના સેવનથી બુદ્ધિ વિકાસ પામે છે, તથા તડબુચ, કલિંગ, કપિત્થજાંબુ, બોર, વાલ વિગેરે વાયુકારક ધાન્ય અને ઠંડા ખેરાકથી બુદ્ધિને નાશ થાય છે. કહ્યું છે કે
तडबुजं कलिगं च भोज्यं शीतं च वातुलं । बन कपित्थं बदरी जंबु फलानि इन्ति विषणां ॥
તથા અનેક પદાર્થો એવા છે કે, જેનાથી ચૈતન્ય નષ્ટ થાય છે, અને કેટલાક એવા પદાર્થો પણ છે કે, જેનાથી મનુગના રેગો નાશ પામે છે, મરતે બચી જાય છે, દીનતાને
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૨૭
નાશ કરી, સાત્વિકતા ઉત્પન્ન કરે છે. આ બધી વસ્તુઓ જડ છે, અને તે ચેતનાને ઉપઘાત-અનુગ્રહમાં સહાયક છે.
આથી સિદ્ધ થયું કે, જ્ઞાન ગુણ આત્માને જ ગુણ હોવા છતાં પૌગલિક પરાધીનતાથી આત્માની ઓળખાણ ભૂલીને પગલિક વિષયે અને કષાયેના જ પિષણમાં વૃદ્ધિ કરનાર થવાથી જ્ઞાન મટીને અજ્ઞાન કહેવાય છે. જેમ વિધી પુત્ર પણ શત્રુ મનાય છે.
આત્માનું સંપૂર્ણ સુખ મેક્ષમાં છે. તેને અનુકૂલ સમ્યદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે, તેનાથી જે જે જ્ઞાને, દશને કે આચરણે પ્રતિકુલ હેય તે રત્નત્રયીનાં વિધિ જ લેખાય છે.
ઉપરની વ્યાખ્યાથી સિદ્ધ થયું કે, સમ્યકત્ર થયા પછી અજ્ઞાને તે જ્ઞાન તરીકે વ્યવહારમાં લેવાય છે.
આ મતિ આદિ પાંચ જ્ઞાને પૈકી પહેલાં બે સંસારવૃતિ સર્વ જીવોમાં, સર્વકાળમાં, સર્વદશામાં સાથે જ હોય છે, તેમાં સમકિતવાનું છમાં હોય તે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, તરીકે લેખાય છે, અને સમકિત વગરના જીના મતિઅજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિર્ભાગજ્ઞાન કહેવાય છે.
પહેલાં ત્રણે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થા ગુણકાણે થાય છે, અને બારમાં ગુણઠાણ સુધી ત્રણે જ્ઞાને રહે છે, ત્યારે ઋજુમતિ મન ૫ર્યવજ્ઞાન છઠે ગુણઠાણે અને વિપુલમતિ મન:પર્યવજ્ઞાન સાતમે ઉત્પન્ન થાય છે. આ બંને છઠાથી બારમા ગુણઠાણા સુધી રહે છે.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
નવપદ દર્શન
- તથા કેવલજ્ઞાન તેરમે ગુણકાણે ઉપજે છે, તેરમે અને ચૌદમે સદાકાળ રહે છે, તેમજ સિદ્ધ પરમાત્માઓમાં પણ કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન આદિ અનંતભાગે હેય છે, કેવલજ્ઞાન થવાથી સૂર્યની પ્રભામાં બીજા ગ્રહના તેજની પેઠે ઉપરના ચારે જ્ઞાને (નાશ પામે છે, અદશ્ય થઈ જાય છે) સમાઈ જાય છે.
આ પાંચ જ્ઞાનેમાં પહેલાં ત્રણ સમ્યકત્વ થવાથી થાય છે, મન:પર્યવજ્ઞાન સર્વવિરતિની પ્રાપ્તિને અનુસરે છે, જ્યારે કેવલજ્ઞાન ઘાતિ ચાર કર્મો (જ્ઞાનાવણ્યકર્મ દશનાવણીય, મેહનીય અને અંતરાય કર્મના ક્ષયથી) ના ક્ષય પછી થાય છે.
આ પાંચ જ્ઞાનમાં (શ્રતજ્ઞાન સિવાયના ચારજ્ઞાન મુંગા છે, ફક્ત એક શ્રુતજ્ઞાન જ સ્વને તથા પરને પ્રકાશે છે, તેથી બધા વ્યવહાર શ્રુતજ્ઞાનની સહાયથી જાણી શકાય છે.
આ શ્રુતજ્ઞાન એટલે દ્વાદશાંગી. આવી દ્વાદશાંગીની રચના ગણધર મહારાજાએ (તીર્થંકરદેવની પાસેથી ઊપનેઇ વા વિગમેઇ વા યુવેઇ વા ત્રણ પદે પામીને તીર્થંકરદેવની સાનિધ્યથી તથા પિતાની ગણધરલબ્ધિના બળથી) કરે છે.
દ્વાદશાંગીનાં ૧ર અંગે ૧ આચારાંગ, ૨ સૂત્રકૃતાંગ, ૩ સ્થાનાંગ, ૪ સમવાયાંગ, ૫ વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞપ્તિ, (ભગવતીસૂત્ર) ૬ જ્ઞાતાધર્મકથાગ, ૭ ઉપાસક દશાંગ, ૮ અંતકૃતદશાંગ, ૯ અનુત્તરપપાતિકદશાંગ,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદે દ્વેશન
૧૨૯
૧૦ પ્રશ્નવ્યાકરણ, ૧૧ વિપાક સૂત્ર, ૧૨ દેષ્ટિવાદ, આ ખારે અંગે। મળી એક દ્વાદશાંગી સ`પૂર્ણ શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય છે. આ છેલ્લા બારમા અંગમાં પાંચ વિષયા હૈાય છે. ૧ પરિકર્મ, ૨ સૂત્ર, ૩ પૂર્વાનુયેાગ, ૪ પૂર્વાંગત ૫ અને ચૂલિકા.
આમાં ચાથું જે પૂગત છે તેમાં ૧૪ પૂર્વાને સમાવેશ થાય છે, આ ચૌદ પૂર્વાનાં નામે મતાવાય છે.
૧ ઉત્પાદ પૂર્વ, ૨ અગ્રાયણીપૂ, ૩ વીય પ્રવાદ, ૪ અસ્તિ પ્રવાદ, ૫ જ્ઞાનપ્રવાદ, ૬ સત્યપ્રવાદ, ૭ આત્મપ્રવાદ, હું કર્મીપ્રવાદ, ૯ પ્રત્યાખ્યાનપ્રવાદ, ૧૦ વિદ્યાપ્રવાદ, ૧૧ કલ્યાણુ, ૧૨ પ્રાણાવાય, ૧૩ ક્રિયાવિશાલ, ૧૪ લાખ દુસાર,
આ ચૌદે પૂર્વે ઉત્તરાત્તર મહાપ્રમાણુ અને મહાઅથી ભરપૂર, ગભીર અને ઘણી લબ્ધિઓ, ઘણી વિદ્યાએ, ઘણા મત્રો, ઘણી શક્તિઓ, ઘણી આમ્નાયાથી ભરપૂર હાય છે. દ્વાદશાંગીમાંથી ઊત્પન્ન થયેલા ઉપાંગાદિ સૂત્રો. ૧૨ ઉપાંગસૂત્રો
૧ ઉવવાઇ, ૨ રાયપસેણી, ૩ જીવાભિગમ, ૪ પન્નવણા, ૫ સૂર્ય પન્નતિ, ૬ ચંદન્નતિ, છ જ બુદ્ધીપપન્નત્તિ, ૮ નિરયાવલિ, ૯ કüવડિસિયા, ૧૦ પુષ્ક્રિયા, ૧૧ પુષ્કચૂલિયા, ૧૨ વદિસા.
૧૭
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
નવપદ દશન
છે છેદ સુત્રો ૧ દશાશ્રુતસ્કંધ, ૨ બૃહત્ક૯૫, ૩ વ્યવહાર, ૪ જિતક૯૫, ૫ નિશીથ, ૬ મહાનિસીથ.
દશ પયના ૧ ચઉસરણ પન્ના, ૨ આઉરપચ્ચકખાણપયન્ના, ૩ મહાપચ્ચખાણ, ૪ ભત્તપન્ના, ૫ તંદુવેયાલિય, ૬ ગણિવિજજા, ૭ ચંદાવિજય, ૮દેવેન્દ્રસ્તવ, ૯ મરણ સમાધિ, ૧૦ સંથારા પયને.
ચાર ભૂલ સુત્રો ૧ આવશ્યક, ૨ દશવૈકાલિક, ૩ ઉત્તરાધ્યયન ૪ પિંડનિયુક્તિ.
૧ નંદિસૂત્ર, ૨ અનુગદ્વાર સૂત્ર.
ઉપર બતાવેલ દ્વાદશાંગી પૈકી દષ્ટિવાદ વિચ્છેદ થયું હવાથી ૧૧ અંગોને સાથે મેલવવાથી ૪૫ આગમે કહેવાય છે.
પ્રશ્ન–પંચાંગી એટલે શું?
ઉત્તર–ઉપર બતાવેલાં ૪૫ ભૂલ સૂત્રો ઉપર નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂણિઓ અને ટીકાઓ રચાય છે, તેઓને મૂલ સૂત્ર સાથે મેળવતાં પાંચ થાય છે.
પ્રશ્ન–મૂલસૂત્ર હતાં તે પાછલથી નિર્યુક્તિઓ વિગેરે થવાનું કારણ શું ?
ઉત્તર–સૂત્રે બહુ જ ટુંકાણમાં હોય છે, તેમાં ઘણી
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૩
ગંભીરતા હોવાથી મેટામોટા બુદ્ધિશાળી વિદ્વાને પણ ભૂલા પડી જાય છે, તેથી જેમ જેમ કાળબળે #પશમ ઘટવા લાગ્યો તેમ તેમ શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી વિગેરે મહાઉપકારી પુરુષેએ નિયુક્તિ વિગેરે બનાવવાથી સૂત્રો સમજવાની સુગમતા થઈ.
પ્રશ્ર–મૂલ સૂત્ર ઉપર નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂણિ અને ટીકા બનાવનારાઓએ વિશિષ્ટજ્ઞાનને અભાવ હોવાથી કયાંક ભૂલ કરી નાંખી હેય તે ગુહને ખરે કે નહિ?
ઉત્તર–આ બધા મહાપુરુષો ભૂલ કરે તેવા હતા જ નહિ; કારણ કે નિયુક્તિકાર તો ભદ્રબાહુસ્વામી છે, તેઓ ચૌદપૂર્વધર હતા. એટલે પ્રાયઃ ચોદપૂર્વધર ભૂલે જ નહિ, ભાગ્યકાર અને ચૂર્ણિકારે પૂર્વના અવશેષ ભાગે રહેલા હતા તે કાળના સમર્થ બુદ્ધિશાળી અને શ્રુતજ્ઞાનના તે તે કાળના પારગામી હતા. -
તેમણે જોયું કે ભવિષ્યકાળે આગમના ગુઢાર્થે સમજવા અશકય છે, તેથી તેમણે જેટલું સંપૂર્ણ નિશંક સમજાયેલું હતું તેટલું લખ્યું છે, તેમને પણ જ્યાં સંદેહ જણાય ત્યાં કેવળગમ્ય કહીને છેડી દીધું છે.
તથા ટીકાકાએ ટીકા કરવા પહેલાં પૂર્વના ટીકા ગ્રન્થો, નિયુક્તિ, ભાષ્ય, સૂણિએ અને ગુરૂપુરૂષને સાથ મેળવ્યો હતો. કયાંક-કયાંક પાવતી જેવી દેવીની સહાય મેળવી ટીકાઓ રચી છે; તથા ન સમજાયું ત્યાં તત્ત્વ કેવલીગમ્ય કહીને છેડી દીધું છે.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩ર
નવપદ દશન
તેથી જે જે સૂત્રો ઉપર નિર્યુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણિ, ટીકા અને દીપિકાની રચના થઈ છે, તે બધાં સૂત્રોના ભાવને સ્પષ્ટ સમજાવનાર હોવાથી પડતા કાળમાં થનારા મંદમતિ જીને ખુબ જ ઉપકાર કરનારાં બન્યાં છે.
તથા નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચુર્ણિ વિગેરેના પ્રણેતાએ મહાબુદ્ધિશાળી, ભવભીરુ, ખુબ જ શ્રદ્ધાસંપન્ન, અને શાસનમાન્ય મહાપુરુષ હોવાથી નિયુક્તિઓ, ભાળે, ચૂર્ણિ, ટીકાઓ, અને દીપિકાએ પણ સૂત્રોના જેટલું જ મહત્વ ધરાવનારાં ગણાય છે.
આ શ્રુતજ્ઞાનને દ્રવ્યાનુયોગ, ગણિતાનુયેગ, ચરણ-કરણાનુગ. અને ધર્મકથાનુગમાં સમસ્ત શ્રુતજ્ઞાનને સમાવેશ થાય છે. '
વલી આ દ્વાદશાંગીમાંથી ઉદ્ભૂત થયેલા તથા ચારે અનુયેગોને અનુસરનારા હજારોની સંખ્યામાં બનેલા ગ્રન્થ આજે પણ શ્રી વીતરાગ શાસનને જાણવા, સમજવા ઈચ્છનાર આત્માએની જ્ઞાનક્ષુધાની તૃપ્તિ કરાવી રહેલા છે.
આ પાંચ જ્ઞાનમાં ત્રણ જ્ઞાને ચારે ગતિના સંક્ષિપંચેન્દ્રિય સમ્યકત્વધારી આત્માઓમાં યથાયોગ્ય હોય છે.
તથા ચોથું મન:પર્યવજ્ઞાન સર્વવિરતિધર, છઠું-સાતમું ગુણઠાણું પામેલા મહા મુનિરાજેમાં જ હોય છે.
તથા પાંચમું કેવલજ્ઞાન સંગ્નિ પંચૅન્દ્રિય મનુષ્ય સર્વ વિરતિધર તેરમા–ચદમાં ગુણઠાણાવાળા વીતરાગ મહામુનિવમાં હોય છે, તથા સર્વ સિદ્ધ ભગવંતમાં હોય છે.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
આ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન, તથા કેવલજ્ઞાનના, ત્રણે કાળના, ચેાથાથી ચૌદમા ગુરુસ્થાન સુધીના પાંચ મહા પરમેષ્ટિ ભગવંતામાં અને ચાર પ્રકારના શ્રી સથેામાં અને ચાર ગતિના જીવામાં અતિ ઉજ્વલ, ઉજવલતર, ઉજ્વલતમ સર્વ અધ્યવસાય સ્થાનાને તથા અઢીઢી૫માં ક*ભૂમિના પન્નર ક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજચેામાં ત્રણે કાલમાં થઇ ગયેલી પ્રવત માન અને થવાની અનંતાનંત ભગવાન શ્રી વીતરાગેાની દ્વાદશાંગીને તથા દ્વાદશાંગીએમાંથી પ્રગટ થયેલા દ્વાદશાંગીનાં અવિધિ દ્રવ્યેા, સપ્તભંગી, સાતનય, નવતત્ત્વનાં પોષક, રત્નત્રયીના પ્રકાશક, મેાક્ષમાગને અનુકુલ, જિનાજ્ઞાપેાષક દ્રવ્યાનુયેાગ, ગણિતાનુયાગ, ચરણકરણાનુયોગ અને ધર્મ કથાનુયોગને અનુસરનારા જગતભરમાં જેટલા ગ્રન્થ રત્ના વિદ્યમાન હોય તે સર્વને મારા હજારોવાર, લાખેાવાર, કોડાવાર, અખ્ખવાર નમસ્કાર થા,
આઠમે પઢે ચારિત્ર પદ્મ વિચાર પ્રાર’ભ
૧૩૩
સમ્યક્રચારિત્રના સામાન્યથી બે ભેદ છે. સવિકૃતિ અને દેશવિરતિ; તેમાં દેશવિરતિમાં એક જ સામાયિકચારિત્ર લાભે છે, તેના ત્રણ પ્રકાર છે, સમ્યકત્વ સામાયિક, શ્રુતસામાયિક, અને દેશિવરતિસામાયિક ત્રણ ભેદ છે, તેમાં સમ્યક્ત્વ સામાયિક અને શ્રુતસામાયિક ચાથા અને પાંચમા એ ગુણઠાણું હોય છે, જ્યારે દેશિવરતિસામાયિકને એક જ પાંચમુ ગુઠાણુ હાય છે; અને તે દેશવિરતિસામાયિકવાળા જીવ જ
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪
નવપદ દર્શન
દેશ ચારિત્રધર કહેવાય છે.
કેશવિરતિ ચારિત્રના ૧ વશાની દયા પ્રધાન અનુબંધહિંસા વિરમણ સ્વરુપ સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત વિરમણાદિ બાર વતના ઉચ્ચારભેદે બાર ભેદ થાય છે. બાર અથવા એક, બે, ત્રણ વિગેરે વત ઉચ્ચરનાર અવશ્ય સમ્યક વધારી હોય તે જ દેશવિરતિ ચારિત્ર ગુણ પ્રગટ થાય છે. | સર્વવિરતિ ચારિત્ર પાંચ મહાવ્રતાત્મક જ છે, આમાં એકાદિ વ્રત લેવાનું નથી, પરંતુ પાંચે ભેગાં જ લેવાય છે.
તેમાં પણ પાંચ ભારત અને પાંચ ઐરવતક્ષેત્રોમાં વચલા ૨૨ જિનેશ્વરદેવના મુનિરાજે તથા મહાવિદેહક્ષેત્રે પાંચમાં સર્વ તીર્થંકરદેવના મુનિરાજે ચાર મહાવ્રતધારી હોય છે, તેઓને પરિગ્રહની વિરતિમાં મિથુનવિરતિનો સમાવેશ માનેલે હોય છે.
આ સર્વવિરતિ ચારિત્રના પાંચ પ્રકાર છે, સામાયિક, છે પસ્થાપનીય પરિહારવિશુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસંપરાય અને યથાખ્યાત ચારિત્ર છે.
સામાયિક તથા દેપસ્થાપનીય બે ચારિત્રોને છટકું, સાતમું, આઠમું, નવમું. એમ ચાર ગુણઠાણ હોય છે, પરિ. હારવિશુદ્ધિને છઠું, સાતમું બે ગુણઠાણાં હોય છે, સૂક્ષ્મસંપરાય ચારિત્રને ફક્ત એક દશમું ગુણુઠાણું હોય છે, જ્યારે યાખ્યાતચારિત્રને અગ્યારથી ચૌદ સુધી છેલ્લા ચાર ગુણઠાણાં હોય છે.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપ કન
૧૩૫
તથા આ પાંચ ચારિત્રને યથાસ ભવ આરાધન કરનારા પાંચ પ્રકારના નિગ"થા કહેલા છે, પુલાક, અકુશ, કુશીલ, નિગ્રંથ, અને સ્નાતક.
તેમાં પુલાક, અકુશ અને પ્રતિસેવા કુશીલ, આ ત્રણ ભેદ્દે સામાયિક તથા છેદેપસ્થાપનીય ચારિત્રમાં લાલે છે.
તથા કષાયકુશીલ, સામાયિક, છેદાપસ્થાપનીય, પરિહારવિશુદ્ધિ, તથા સૂક્ષ્મસ'પરાય, આ ચારે ચારિત્રમાં યથાયેાગ્ય લાભી શકે છે.
તથા નિગ્રંથ અને સ્નાતક એ ભેદ્દા યથાખ્યાત ચારિ. ત્રમાં જ હાય છે.
આ બે પ્રકાર સ*વિરતિ તથા દેશવરતિ ચારિત્રોમાં સર્વ વિરતિ ચારિત્રના સર્વ પ્રકારે કમ ભૂમિક્ષેત્રોમાં જન્મેલા સજ્ઞિપંચેન્દ્રિય મનુષ્યેા જ પામે છે.
ત્યારે દેશવિરતિ ચારિત્ર સજ્ઞિ ચેન્દ્રિય મનુષ્ચા તથા તિયા બનેમાં યથાયાગ્ય હોય છે. દેશિવરતિ પામેલા મનુષ્યા થકી તિય ચા અસંખ્યાતગુણા હોય છે.
અઢીદ્વીપમાં કભૂમિ પન્નરક્ષેત્રની ૧૭૦ વિજયામાં ભૂતકાળે થયેલા, વર્તમાનકાળે વિદ્યમાન રહેલા અને ભવિષ્યકાળે થનારા સામાયિક, છેદેપસ્થાપનીય, પરિહારવિષ્ણુદ્ધિ, સૂક્ષ્મસ'પરાય અને યથાખ્યાત ચારિત્રોને આરાધનારા, તથા ત્રણેકાળમાં દેશવરતિ ગુણુને આરાધનારા અનંતાનંત પંચ ૫૨મેષ્ટિ ભગવંતાના અને ચાર પ્રકાર શ્રી સધના આત્માઓના
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬
નવપદ દશન
પાંચમાથી ચૌદમાં ગુણઠાણ સુધીના ચારિત્રના અસંખ્યાતા લકાકાશ જેટલા અતિ નિર્મલ, નિર્મલતર, નિર્મલતમ અધ્યવસાયસ્થાનેને મારા હજારેવાર, લાવાર, કોડેવાર, અજોવાર નમસ્કાર થાઓ.
નવમે પદે તપપદ વિચાર શ્રી વીતરાગ શાસનમાં “સમ્યગ્દર્શનચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગ” આ રત્નત્રયીની આરાધના વડે જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ રત્નત્રયીમાં ત્રીજા ચારિત્રપદમાં જ તપને સમાવેશ થાય છે.
પ્રશ્ન-નવપદમાં તપને સ્વતંત્રપદ જુદું ગણવેલું છે, તપથી જ ચારિત્ર શેભે છે, તપથી જ નિકાચિત કર્મોને પણ ક્ષય થાય છે, તપ વિના ચારિત્ર સાવ લુખું જણાય છે, તે પછી જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર ત્રણને જ મેક્ષનાં કારણ કેમ કહ્યાં? તપને કેમ છેડી દેવાયું? અથવા ગૌણ કેમ મનાયું?
ઉત્તર-જૈનશાસનમાં એક પણ વસ્તુ એકાત નથી પરંતુ સાપેક્ષપણે મુખ્યતા–ગૌણતા જરુર હોય છે, જેમકે જ્ઞાન વિના બધું જ નકામું કહેવાય છે, પરંતુ સમ્યકત્વ વિનાનું જ્ઞાન નકામું છે, એટલે સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ પછી અલ્પ જ્ઞાન જેટલું આત્મહિતકર બને છે તેટલું સમ્યક્ત્વ વિના પૂર્વેનું જ્ઞાન પણ ફલપ્રાપક થઈ શકતું નથી. - તત્ત્વનિએડ એજ છે કે, સમ્યકત્વ સહિત જ્ઞાન લાભ કારક થાય છે, સમ્યજ્ઞાન સહિત ચારિત્ર લાભકારક થાય છે,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
૧૩૭
સમ્યગ્નાન સહિત ચારિત્ર લાભકારક થાય છે, અને સમ્યગ્ ચારિત્ર સહિત જ તપ ક્લપ્રાપક થાય છે.
પરંતુ ચારિત્ર વિનાનું તપ નકામું છે, જ્ઞાન વિના ચારિત્ર નકામું છે, અને સમ્યકત્વ વિના જ્ઞાન–ચારિત્ર અને તપ ત્રણે નકામાં છે, અને તેથી જ જમગ્નિ, અગ્નિશાઁ, દ્વૈપાયન વિગેરેનાં ઘાર તપ પણ સ્વપરના અકલ્યાણ કરનારા થયાં છે.
માટે જ ચારિત્ર-તપના અભેદ્ય માનીને ચારિત્રમાં તપને સમાવેશ કરીને જુદું કહેલ નથી ચારિત્રધારી નિયમા છ ખાદ્ય, છ અભ્યંતર તપમાં કેાઈને કાઈ તપમાં હોય છે.
જ્ઞાનવડે સંસારનું સ્વરુપ સમજાય છે. હેય-જ્ઞેય-ઉપાદેય સમજાય છે, દનવડે તેની સત્યતા પૂરવાર થાય છે, જ્ઞાની પુરુષોનાં વચનેમાં વિશ્વાસ પ્રગટે છે, ચારિત્ર નવા કને આવતાં અટકાવે છે, તપશ્ચર્યા ભૂતકાળે ખાધેલાં કર્મોને બાળીને ભસ્મ કરી ખેરવી નાંખે છે.
અને ચારિત્ર સહિત તપવડે આત્મા સસાર વધતા અટકાવે છે. મેાક્ષની સન્મુખ થતા જાય છે. તપવડે અતિ નિખિડ અને નિકાચિત કર્મો પણ ક્ષય પામે છે, તપના પ્રભાવથી માટી મેાટી લબ્ધિએ પણ પ્રગટ થાય છે, મત્રા અને વિદ્યાએ વશ થાય છે, અષ્ટ મહાસિદ્ધિએ પણ તપથી જ પ્રગટે છે.
તપના પ્રભાવથી જિનનામકર્મ, (તી કરપદવી) ચક્રવતી પદવી, ખલદેવ, વાસુદેવ અને ઈન્દ્ર અહં ઈન્દ્રપશુ વિગેરે જગતનાં બધાં મેટાં સ્થાને શ્રી વીતરાગ આજ્ઞાપૂર્વકના
૧૮
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
નવપદ દશન
-
-
ચારિત્ર સહિત તપથી જ પ્રાપ્ત થાય છે.
આ તપના શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માઓએ બાર ભેદ બતાવ્યા છે.
અનશન, ઉદરિકા, વૃત્તિ સંક્ષેપ, રસત્યાગ, કાયકલેશ, અને, સંલીનતા આ છ બાહ્યતપ કહેવાય છે, તથા છ અભ્યતર પ્રાયશ્ચિત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાર્યોત્સર્ગ
આ બાર પ્રકારના તપથી કષાય, વિષય અને આહારલેલુપતા ઘટવા શરુ થાય છે, કેમે કરીને નાશ પામે છે. અને સંવર, સમતા અને નિર્જરાની વૃદ્ધિ થાય છે, તાકાત વધે છે. આવા ચારિત્ર સહિત તપશ્ચર્યાના આરાધક આત્માએનાં નામે ચેડાં જણાવાય છે.
૧ ઋષભદેવસ્વામી ગયા ત્રીજા ભવમાં અતિ પ્રમાણુ તપ કરી જિનનામ નિકાચિત્ત કરી, ત્યાંથી સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં દેવઋદ્ધિ ભેગવી, ભરતક્ષેત્રે અવતરી દીક્ષા લઈ ૧૩ માસ ૧૦ દિવસ ૪૦૦ ચઉવિહાર ઉપવાસ કર્યા હતા.
૨ શ્રી અપભદેવસ્વામીના પુત્ર બાહુબલિરાજર્ષિએ ચારિત્ર લઈ ૧ વર્ષના ચલવિહાર ઉપવાસ કર્યા હતા.
૩ શાનિતનાથ સ્વામીના આત્મા આઠમા ભાવમાં વાયુધ ચકવતી દીક્ષિત થયા પછી મુનિદશામાં એક વર્ષના ચઉવિહાર ઉપવાસ કર્યા હતા.
૪ ચરમજિનેશ્વર શ્રી મહાવીરદેવના આત્મા પચ્ચીશમાં ભવમાં નંદન નામના મહામુનિરાજે એક લાખ વર્ષ જાવજીવ માસક્ષમણે ૧૧૮૦૬૪૫ માસક્ષમણ કર્યાં હતાં.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૩૯
૫ શ્રી ઋષભદેવવામીનાં પુત્રી શ્રીમતી મહાસતી સુંદરીદેવીએ ૬૦ હજાર વર્ષ સુધી ગૃહસ્થપણામાં આયંબિલ તપશ્ચર્યા કરી હતી. જેની સંખ્યા ૨ ક્રોડ, ૧૯ લાખ, ૬૦ હજાર આયંબિલ થયાં છે.
૬ ગઈ ચોવીસીના સાગર સ્વામી જિનેશ્વર સમયે થયેલા શ્રી ચંદ્રકેવળીના આતમા આગલા ત્રીજા ભવના ચંદશેઠે અવિચ્છિન્ન વર્ધમાન આયંબિલ તપ સંપૂર્ણ આરાધ્યો હતો.
૭ કૃષ્ણ વાસુદેવના પિતા શ્રી વસુદેવજીના આત્મા ત્રીજા ગયેલા જન્મ નંદીષેણ મુનિરાજે વેયાવચ્ચના અભિગ્રહ સહિત ૫૪ હજાર વર્ષ છઠના પારણે છઠ કર્યા હતા.
૮ ચેથા ચક્રવતી સનકુમારના આત્માએ ગયા ત્રીજા ભવમાં વર્ધમાન આયંબિલતપ અવિચ્છિન્ન આરાધ્યે હતો.
૯ સનકુમાર ચકવતએ મહાઋદ્ધિનો ક્ષણવારમાં ત્યાગ કર્યો. સેળ મહારે શરીરમાં ઉત્પન્ન થયા તેપણ ૭૦૦ વર્ષ ઘર અને વીર તપશ્ચર્યા આરાધી હતી.
૧૦ નવમા મહાપદ્મ ચક્રવતીના મોટાભાઈ વિષ્ણુકુમાર મહામુનિરાજે છ હજાર વર્ષ ઘોર-વીર તપ કર્યો હતો. જેમને મેટી–મેટી લબ્ધિઓ સાક્ષાત્ હતી.
૧૧ પાંચ પાંડવે પિકીના સહદેવજીના આગલા જન્મમાં વર્ધમાન આયંબિલ મહાતપ અવિચ્છિન્ન સંપૂર્ણ આરાધ્યું હતું.
૧૨ બાકીના ચાર પાંડેએ ગયા જન્મમાં કનકાવલિ,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
મુક્તાવલિ, રત્નાવલિ, અને સિંહનિક્રીડિત મહાત આ ધ્યા હતા.
૧૩ બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતીના આગલા ત્રીજા ભવના બે ભાઈ મુનિરાજે ચિત્ર અને સંભૂતિએ ઘણા વર્ષો સુધી માસક્ષપણ વિગેરે મહાતપશ્ચર્યા કરી હતી.
૧૪ કૃષ્ણ વાસુદેવના વડીલબંધુ મહારાજા બલભદ્રજીએ દીક્ષા લેઈને ૧૧પ એક સાડા પંદર વર્ષ સુધી પક્ષ, માસ, બે માસ વિગેરે મહાતપશ્ચર્યા કરી હતી.
૧૫ ભરતક્ષેત્રના છેલ્લા કેવલી શ્રી જંબુસ્વામીજીના આગલા ત્રીજા ભવમાં રાજકુમાર શીવકુમારે ૧૨ છઠના પારણે આયંબિલ તપ કર્યો હતે, અથવા ૧૨ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થપણમાં જ નિરસ આયંબિલો કર્યા હતાં.
૧૬ શ્રી પાર્શ્વનાથસ્વામીના તીર્થમાં થયેલા મહાબલ (મલયસુંદરી મહાબલ) રાજર્ષિએ દીક્ષા લેઈ ઘણું મહાન પરિષહાને સહન કરવાપૂર્વક તપશ્ચર્યા કરી હતી અને ઉપસર્ગ પામી કેવલી થઈ ક્ષે ગયા. '
૧૭ મહામુનિ મેતાર્ય માસક્ષપણના પારણે સનીને ઘેર વહેરીને પારણું કર્યા વિના કેવલી થઈ મેણે ગયા.
૧૮ પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામી દીક્ષા લેઈ ૧રા વર્ષમાં ફક્ત ૩૪ એકાસણું કર્યા હતાં બાકીના નવ માસી, બે છમાસી, (પાંચ દિન ઉણા) ત્રણમાસી બે, અહીમાસી બે, દેઢમાસી બે, બેમાસી છ, માસના ૧૨ વાર, પક્ષ ૭૨, ૨૨૯
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૪૧
છઠ્ઠું, ૧૨ અર્જુમ, ભદ્રે ૨, મહાભદ્ર ૪, સતાભદ્ર ૧૦, દિવસ આ ત્રણ પ્રતિમાના ૧૬ દિવસ.
૧૯ પ્રભુ મહાવીરદેવના પ્રથમ ગણધરદેવ ગૌતમસ્વામીએ ૩૦ વર્ષ છટ્ઠના પારણે છઠ્ઠે કર્યો હતા.
૨૦ ધન્નાકાકીએ દીક્ષા દિનથી છટ્ઠના પારણે આયબિલ તેપણ માખી ન વાંછે તેવા શુષ્ક આહાર જાવવ અભિગ્રહ ધારી, શરીરમાં લાહીનું મિઠ્ઠું પણ રહ્યું ન હતું. સર્વા સિદ્ધદેવ થયા.
૨૧-૨૨ ધન્નાજી અને શાલીભદ્રજી દીક્ષા લઈ ૧૨૫ વર્ષ જાવજીવ પક્ષ-માસાદિ મેાટા તપેા જ કરીને કને ક્ષય કરી નાખી સર્વાંČસિદ્ધ વિમાને ગયા.
૨૩ ઢંઢને તેમનાથ પ્રભુના શિષ્ય અને કૃષ્ણવાસુદે વના પુત્ર છ માસના ચવિહાર ઉપવાસ કરી કેવલી થયા. ૨૪ દૃઢપ્રહારી (મહાપાપી ચાર) દીક્ષા લઈ છ માસ ચવિહાર–ઉપવાસ, અને ઘેર ઉપસર્ગો અને પરિષહેા સેગવી કેવલી થઈ માક્ષે ગયા.
૨૫ મુનિરાજ ક્ષેમષિની તપશ્ચર્યા અને અભિગ્રહાનુ વર્ષોંન સાંભળીને મેટા–મેટા તપસ્વીઓના પણ ગવ ઉતરી જાય. ક્ષેમ ના તાને સાંભળે અને સાચુ' અનુમેદન આવી જાય તે સંસાર અલ્પ બની જાય.
૨૬ ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવના શિષ્ય તિષ્યગમહામુનિરાજે આઠ વર્ષ સુધી છટ્ઠના પારણે છઠ અને બધાં પારણાં
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
નવપદ દશન આયંબિલથી કર્યા હતાં.
૨૭ પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવને શિષ્ય કુરૂદત્તમહર્ષિ અઠ મના પારણે અઠમ. પારણું બધાં જ આયંબિલથી કરતા હતા.
૨૮ શ્રેણુક રાજાના પત્ની સાથ્વી થયેલાં મહાસેનકૃષ્ણએ વર્ધમાન આયંબિલતપ અવિચ્છિન્ન સંપૂર્ણ આરાધ્ય હતે.
૨૯ પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવને શાસનમાં પાંચમા આરામાં પ્રભુજીના નિર્વાણ પછી ૧૩૦૦ વર્ષે થયેલા હારિલવંશના તત્ત્વાચાર્યના યક્ષમહત્તરના શિષ્ય કૃષ્ણસૂરિ મહાતપસ્વી હતા. તેઓ એક વર્ષમાં ૩૪ ફક્ત પારણાં સિવાય બધા ઉપવાસ કરતા હતા. તેમને પંચમકાળે પણ આમેસહિ, ખેલેસહિ, વિપસહિ, જલેસહિ, લબ્ધિઓ પ્રગટ હતી.
૩૦ વીરાચાર્ય ૧૨ કેડ સેનામહેર અને સાત પત્નીઓ ત્યાગી દીક્ષા લઈ જાવજજીવ અઠાઈ ઉપર છ વિગઈના ત્યાગપૂર્વક પારણું કરતા હતા. મિથ્યાષ્ટિયો પણ તેમનાથી પ્રતિબોધ પામ્યા હતા. યક્ષની સહાયથી તેઓ અષ્ટાપદની યાત્રા કરી શક્યા હતા.
૩૧ તાર્કિક શિરોમણિ સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ મહારાજે આઠ વર્ષ સતત આયંબિલ કર્યા હતાં.
૩૨ ભગવાન મહાવીરદેવના ૪૪ મા પટ્ટધર જગતચંદ્રસૂરિ મહારાજે ૧૨ા વર્ષ સતત આયંબિલને તપ કર્યો હતે. તેમના તપથી મોટા મોટા રાજાએ તેમને બહુ માનતા હતા.
૩૩ આચાર્ય વર્ધમાનસૂરિ મહારાજ (વસ્તુપાલ-તેજપાલ સમકાલીન) વર્ધમાન આયંબિલતપ સંપૂર્ણ અવિચ્છિન્ન આરે
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૪૩
વ્યા હતા. તપશ્ચર્યામાં શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથના ધ્યાનમાં કાળધર્મ પામી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથના અધિષ્ઠાતા દેવ થયા છે.
૩૪ પુનમીયા ગચ્છના પરમદેવસૂરિમહારાજે પણ વર્ધમાનતપ સંપૂર્ણ અવિચ્છિન્ન આરાધ્યા હતા. આવા તપસ્વી જૈનશાસનમાં અનંતાનંત થયા છે.
શ્રી જનશાસનમાં પ્રસિદ્ધ કેટલાંક તપનાં નામ | શ્રી વીશસ્થાનક, મહાતપ સર્વત શિરોમણિ અનંતાનંત શ્રી જિનેશ્વરદેવ અવશ્ય આરાધે છે. નવપદ આચાર્લી મહાતપનું શ્રીપાલ–મયણાસુંદરી જેવા અનંતાનંત આત્માઓએ આરાધન કર્યું છે; વધમાન આચાસ્ત મહાતપ પણ શ્રી ચંદ્રકેવલીના આત્મા ચંદન શેઠ જેવા અનેક આત્માએ આરા ધના કરી સંસાર સાગરને અલ્પ બનાવ્યું છે.
સિવાય કનકાવલી, મુક્તાવલિ, રત્નાવલિ, સિંહનિકી. ડિત, દ્વિતીયા સેભાગ્ય પંચમી, અષ્ટમી, મૌન એકાદશી, ચતુર્દશી, રેહિણી, વષીતપ વિગેરે શ્રી જૈનશાસનમાં અનેક પ્રકારની આરાધનાનાઓ છે.
આ અનશન તથા બીજા ઉનાદરી વિગેરે પાંચ બાહ્ય, છ અત્યંતરતપના ભેદ-પ્રભેદે ઘણ થાય છે, અને તે કાળ ગયે છે, જિનેશ્વરપરમાત્માએ અનંતા થયા છે, તેમના તીર્થોમાં મુનિરાજે પણ અનંતાનંત થયા છે, તેમના વડે શ્રી વીતરાગ આજ્ઞા અનુસાર કરાયેલા નાના-મોટા છઠઅઠમ, દશમ, દ્વાદશ, અઠ્ઠાઈ, પક્ષ, માસ, બેમાસ, છમાસ,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
નવપદે દેશન
ખરમાસ વિગેરે રત્નત્રયીના પોષક મેાક્ષમાગ અનુકૂલ સંસાર પાર પમાડનાર પ્રત્યેકે પ્રત્યેક તપસ્વી આત્માઓના બધા જ તપના પ્રકારોને મારા હજારાવાર, લાખાવાર નમસ્કાર થાએ.
ચાર ગતિમાં રહેલા સમ્યકત્વધારી જીવા દેવગતિમાં આર દેવલાકે, નવ ચૈવેયકે, પાંચ અનુત્તરનાં ૮૪૯૭૦૨૩ વિમાનામાં, જીવનપતિમાં, દશ ભુવનપતિના સાત ક્રોડને પહેાંતેર લાખ નગરામાં, વ્યતરા તથા વાણુન્યતરાનાં અસંખ્યાત નગરામાં, તથા ચર અને સ્થિર જ્યેાતિષી ચંદ્રો; સૂર્ય, ગ્રહે, નક્ષત્રો, અને તારાઓનાં (સૂર્ય-ચંદ્ર સરખા પરંતુ અસંખ્યાતા, ગ્રહેા, નક્ષત્રો, તારાએ અનેકગુણા) અસંખ્યાતા કાટાકાટી વિમાને છે, આ ચાર નિકાયના દેવા અને દેવીએમાં જેટલા સમ્યકધારી આત્માએ હેાય તેમને તથા
મનુષ્યગતિમાં અઢીદ્વીપમાં પાંચ ભરત, પાંચ અરવત, પાંચ મહાવિદેહક્ષેત્રો (૧૭૦ વિજયામાં) તથા અકમ ભૂમિમાં દેવકુરુક્ષેત્રો ૫, ઉત્તરકુરુક્ષેત્રો પ,હરિવ ક્ષેત્રો ૫, રમ્યકક્ષેત્રો પ, હિમવ તક્ષેત્રો ૫, હિરણ્યવતક્ષેત્રો ૫ કુલ ૩૦ યુગલિકક્ષેત્રોમાં તથા ૫૬ અંતરદ્વીપક્ષેત્રોમાં બધા મલીને ૧૦૧ મનુષ્યનાં ક્ષેત્રોમાં સમ્યકત્વધારી આત્માએ હોય તેમને
તિય ચગતિમાં સન્નિપ`ચેન્દ્રિય તિય ચા, જલચરજીવામાં સ્થલચરજીવામાં, ખેચરજીવામાં ઉપરિસપ`જીવામાં, ભુજપરિસર્પ જીવામાં જેટલા સમ્યકત્વધારી આત્માએ હોય તેમનેનર્કગતિમાં સાત નરકાના ૪૯ પ્રતીમાં જેટલા સમ્યકત્વધારી આત્માઓ હાય તેમને
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૪૫
ચારે ગતિના ચોથા ગુણઠાણે રહેવા, ઔપશમિકક્ષાપશમિક તથા ક્ષાયિકસમ્યકત્વ પામેલા, ચડતા પરિણામવાલા, નિર્મલ, નિર્મલતર, નિર્મલતમ, અધ્યવસાયવાલા સર્વ જીને મારા હજાશવાર, લાખેવાર, ક્રોડેવાર, નમસ્કાર થાઓ. શ્રી વીતરાગ શાસન પામીને પડેલા પરંતુ અદ્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત પહેલાં અવશ્ય મેક્ષ પામનારા
આત્માઓ આ સંસારમાં સર્વ જી કમને આધીન રહેલા છે,
कथवि जीवो बलिओ कत्थवि बलिआई कम्माई।
અર્થ– કઈવાર જીવ કર્મથી બલવાન થાય છે અને કેવા કર્મો જીવથી બલવાન બને છે.
તેમાં પણ જીવની બલવત્તરતા મેક્ષમાં જવાના નિકટકાલમાં જ પ્રગટે છે, સિવાયને અનંતાનંતકાળ કર્મની સત્તામાં જ ફસાયેલા રહે છે, તેથી કેઈક જ સમ્યક્રવ પામીને, કેઈક દેશવિરતિ પામીને, કઈ સર્વવિરતિ છટકું, સાતમું ગુણઠાણું પામીને, કઈ જીવ વળી ઉપશમણિ ઉપર ચઢીને ૮ મા, ૯ માં, ૧૦ મા, ૧૧ મા, ગુણઠાણાને સ્વાદ ચાખે છે.
કેઈક જીવ મતિ-શ્રુતજ્ઞાન પામીને, કેઈક જીવ દેવાદિ. ગતિમાં અથવા ચારિત્રગુણથી અવધિજ્ઞાન પામીને, ઋજુમતિ
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
મન:પર્યવજ્ઞાન પામીને, કઈ જીવ સામાયિક ચારિત્ર પામીને, કેઈ જીવ છેદે પસ્થાપનીય ચારિત્ર પામીને. કેઈક પરિહારવિશુદ્ધિ ચારિત્ર પામીને, વલી કેઈ સૂમસં૫રાય ચારિત્ર પામીને
કેઈક આત્મા ગીતાર્થભાવાચાર્યપદ પામીને, ગીતાર્થભાવ વાચકાણું પામીને, ભાવથી સાધુ કે સાધ્વીદશા પામીને, વલી કઈ ભાવથી શ્રાવક, શ્રાવિકાપણું પામીને, ભાવથી ચોથું, પાંચમું, છટડું, સાતમું, આઠમું, નવમું, દશમું, કે અગ્યા૨મું, યથાયોગ્ય ગુણસ્થાન પામીને પડી ગયા હય, હમણાં ચારગતિમાં ગમે તેવી દશા ભેગવતા હોય, પરંતુ અવશ્વમેવ અદ્ધ પુદ્ગલપરાવર્તનકાળમાં મેક્ષ પામવાના છે.
આવા આત્માઓ દરેક કાળમાં અભવ્યથકી અનંતગુણા અને સિદ્ધભગવંતેથી અનંતમા ભાગે વર્તતા હોય છે, તે બધા જીવો શ્રી વીતરાગ શાસનને વાદ પામીને પડયા હેવાથી અને અરિહંતાદિ સ્થાને પામીને મેક્ષ જવાના છે, તેથી તે સર્વ અનંત પડિવાઈ જીવને પંચ પરમેષ્ઠિનું પદ પામ નારા હોવાથી મારા હજારેવાર, લાખાવાર, ક્રોડેવાર, અજોવાર નમસ્કાર થાઓ. - શુકૂલપાક્ષિક અપુનબંધક અને ચરમશરીરી
જે આત્માઓ અત્યારસુધી જૈનધર્મ કયારે પણ ન પામ્યા હોય, અથવા પામીને પડેલા હોય, અગર આરાધના કરતાં આગલ વધેલા પરંતુ હમણાં ચાલુ ભવમાં આ શરીરથી જ આઠે કર્મ ક્ષય કરી અવશ્ય મેક્ષ પામવાના હોય, જેવા કે
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ્મ ન
૧૪૭
મરુદેવી માતા, કામલક્ષ્મી, વેવિચક્ષણ, ચુલનીરાણી (બ્રહ્મદત્તચક્રીજનની) સાદ્દાસ રાજા (રામચંદ્ર પૂર્વજ) દઢપ્રહારી ચાર, અર્જુનમાલી, પૃથ્વીચ'દ્ર રાજા, ગુણસાગર શ્રેષ્ઠિ પુત્ર, વિગેરે જેવા આત્માએ જેએ અત્યારે ગૃહસ્થપણામાં વીતરાગશાસન પામેલા હાય, અત્યારે જૈનધર્મના અંશ પણુ પામ્યા ન પણુ હેાય, પરંતુ અવશ્યમેવ આ ચાલુ જન્મમાં જ મેક્ષ મેળવવા માટે સવિરતિ પામશે, સર્વજ્ઞ થશે, સર્વ ક્રમ ક્ષય કરશે, તે ચરમશરીરી આત્માઓને—
તથા અપુન ધક આત્માઓ કે જેમણે બાંધેલાં કમ ભાગવવા પૂરતા જ સંસારમાં રહેવાનુ છે, જેએ નવાં ચીકણાં અને ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ રસવાળાં કમ હવે બાંધવાના નથી, જેમના કષાયે પાતળા પડી ગયા છે, જેમનાં અઢાર પાપ
સ્થાને નબળાં પડયાં છે. જેમની રાગ-દ્વેષ ગ્રન્થી પણ શિથીલ થઈ ગઈ હાય છે, જેમના સ'સારસ પણ નમળેા પડી ગયે છે તે અપુન ધક આત્માઓને—
તથા જેઓ છેલ્લા યુગલપરાવતમાં દાખલ થયા હોય તે શુદ્ધપાક્ષિક આત્મા કહેવાય છે, અથવા જેમના અદ્ધ પુદ્ગલપરિમાણુ સંસાર બાકી હોય, તે આત્મા શુક્લ પાક્ષિક કહેવાય છે.
એવા ચરમશરીરી આત્માએ, અપુનઃ ધક આત્માએ તથા શુક્લપાક્ષિક આત્માએ મનુષ્યભવમાં, ચારગતિમાં, અને ચૌદ રાજલેાકમાં યથાયેાગ્ય રહેલા છે, તે સવમાં શ્રી વીતરાગશાસન પામવાની તૈયારી, નિકટતા તથા ચૈાગ્યતા પ્રગટેલી હાવાથી મારા પ્રણામ થાઓ.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
નવપદ દર્શન
મારા આત્માના રત્નત્રયીના અથવા સમકિતના
દાયક અને પોષક આત્માઓ મારે આત્મા અનંતાનંત જીવરાશીપ જલથી પૂર્ણ ભરેલા સંસાર સમુદ્રમાં અનંતકાળથી પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે તથા અઢાર મહાપાપે ૫ આવર્તામાં ખુબ જ ગુંચવાઈ રહ્યો છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને રોગની મહા ભયં. કર જાળમાં ફસાઈ ગયેલ છે, તેવાને અત્યાર અગાઉના કેઈપણ ભવમાં કઈ મહાપુરુષ દ્વારા સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થઈ હેય, રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ થઈ હય, નમસ્કાર મહામંત્રની પ્રાપ્તિ થઈ હેય. અષ્ટ પ્રવચન માતા અને છ આવશ્યકની પ્રાપ્તિ થઈ હોય.
તથા ચાલ જન્મમાં મારા આ આત્માને જે મહાપુરુષ દ્વારા સમ્યગ્દર્શનની રત્નત્રયીની અથવા વીતરાગનાં વચનની સમજણ મલી હોય કે પ્રાપ્તિ થઈ હોય.
તથા ભવિષ્યકાલે મેક્ષમાં જાઉં ત્યાં સુધીમાં મારા જીવને સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રના દાયક મહાપુરુષે તથા સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્રના સહાયક અને પોષક મહાપુરુષો.
એમ ત્રણેકાળના મારા આત્માના રત્નત્રયીના દાયક, રહાયક અને પોષક આત્માઓને મારા હજારેવાર, લાવાર,
ડેવાર, અબ્બેવાર નમસ્કાર થાઓ. પરમાત્મા જિનેશ્વરદેવાની વીતરાગ શાસન પામ્યાથી
મેક્ષમાં પધાર્યા સુધીની આરાધના કાળની આદિ પ્રારંભ ન હોવાથી અનંતકાળ વહી ગયે
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદદશન
૧૪૯
છે, અનંતાનંત પુદ્ગલપરાવર્ત પણ વીતી ગયાં છે, તેથી એક એક ક્ષેત્રમાં પણ અનંતાનંત વીસીએ અને વીસીએ શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માઓ થયા હોવાથી અઢીદ્વીપમાં પન્નરક્ષેત્રમાં એકસો સિત્તર વિજયમાં અનંતાનંત શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માએ થયા છે તે તે સમજાય તેવી વાત છે.
પ્રત્યેક જિનેશ્વર પરમાત્માએ ૨૭–૧૩–૧૨–૧૦-૯-૭ થાવત્ છેલ્લામાં છેલ્લા (મેક્ષમાં જવાના આગલા ત્રણ ભ) ત્રણ ભવ બાકી રહે ત્યારે પણ જનશાસન પામે છે. ઉચ્ચામાં ઉંચું આચરણ પામે અને રત્નત્રયી પણ અતિનિર્મલ, નિર્મલતર, નિર્મલતમ આરાધતાં એક, બે, ત્રણ યાવતુ. વિશ સ્થાનકોની પણ અજબ આરાધના કરી જિનનામકર્મ આદિ બીજી પણ બધી પુણ્ય પ્રકૃતિએને નિકાચિત ભાવે બાંધે છે.
અતિ પ્રમાણ ભાવદયા પ્રગટ થાય છે, જેમ પ્રભુમહાવીરદેવના આત્માએ પચીશમા નંદન નામના મુનિવરના ભાવમાં એક લાખ વર્ષ ચારિત્ર આરાધ્યું અને માસક્ષમણના પારણે માસક્ષમણે કરી અગ્યાર લાખ એંસી હજાર છસે પીસ્તાલીસ માસખમણે કર્યો અને વીશસ્થાનકેની આરાધના કરી જિન. પદ નિકાચિત કર્યું. - શ્રી શાંતિનાથ સ્વામીના આત્માએ બાર ભવ, પાર્શ્વનાથ સ્વામીના આત્માએ દશ ભાવ ઉચ્ચ–ઉચ્ચતર ચારિત્રની આરાધના કરી જિનનામકર્મ ઉપાર્જન કર્યું, તથા શ્રી ઋષભદેવસ્વામીના ત્રીજા (છેલલાના આગળ) ભવમાં વનાભ ચક્રવતી
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
નવપદ દર્શન
ભવની આરાધના અજબ હતી.
શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માઓના આત્માઓની વરાધિ પામ્યા પછીની પ્રત્યેક આરાધના બીજા મુનિરાજોની આરાધનાઓ કરતાં ઘણું જ (અતિચાર વગરની) નિમલતર હવા સાથે દર્શન કરનાર કે સાંભળનાર આત્માને આકર્ષણ કરાવનારી હોય છે.
પ્રભુજી છેલ્લા એટલે જિનેશ્વર થવાના ભાવમાં મધ્યખંડમાં, આર્યદેશમાં, રાજવીના કુળમાં, પટરાણીની કુક્ષિમાં મતિજ્ઞાન–શ્રુતજ્ઞાન અવધિજ્ઞાન તથા નિર્મલતર સમ્યકત્વ સહિત અવતરે છે. તે મહાપુરૂષના વનકાળે, (જનીની કુક્ષિમાં અવતાર) જન્મકાળે, (બાળકરૂપે જન્મ) દીક્ષા સમયે, કેવળજ્ઞાન સમયે અને એ સમયે ચૌદ રાજલેકમાં પ્રકાશ થાય છે
તથા ચૌદે રાજમાં સર્વ જી એટલે મહા દુખિયા નારકી-નિગેદિયા અને બધા સ્થાનના પશુઓ પણ ક્ષણવાર દુખમુક્ત થઈ આનંદ પામે છે. કલિકાલ સર્વરે કહ્યું છે કેજ નરવ મોને, ચા વાપર્વણુ છે
पवित्रं तस्य चारित्रं, को वा वर्णयितु क्षमः ॥१॥ અર્થ–જેમના પાંચે કલ્યાણક રૂપ મહાપર્વોમાં નારી જીવે પણ આનંદ પામે છે તે મહાપુરૂષ જિનેશ્વરદેવનું યથાર્થ ચરિત્ર વર્ણન કરવા કેણુ સમર્થ થઈ શકે ?
એટલે સ્વયં જ્ઞાનવાન જિનેશ્વરદેવને જે ભેગાવલિકમ
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧પ૧
બાકી હોય તે જ લગ્ન કરે અને રાજ્યસન ઉપર બેસે. અન્યથા શ્રી નેમનાથસ્વામીની માફક લગ્ન અને રાજ્ય બંનેને ત્યાગ કરીને ચારિત્ર સ્વીકારે છે, અને શ્રી પાર્શ્વનાથસ્વામી તથા શ્રી મહાવીરસ્વામી વિવાહિત થયા છે, પરંતુ કુમારપણે જ દીક્ષિત થયા છે, રાજ્ય લીધું નથી. પ્રભુજી સંસારમાં પણ વધી ગયેલું પુણ્યનું કર્જ ચુકાવવા જ રહે છે, શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માએ સંસારમાં રહ્યા છતાં પણ સારા મનુષ્યોથી નિંદ્ય અને સંતપુરૂષાથી ધિકકારાયેલા શીકાર, માંસાહાર, મદિરાપાન વેશ્યાગમન આદિ તમામ પાપાચરણથી મુક્ત રહેવા સાથે પત્નીઓ અને રાજ્યમાં પણ જલ-કમળ સ્વભાવે રહીને નવાં કર્મના લેપ લાગવા દેતા નથી.
શ્રી જિનેશ્વરદેવે પિતાના ગયા જન્મથી સાથે આવેલા ત્રણ જ્ઞાનથી બધું જાણતા હોવાથી દીક્ષા સમય નજીક આવતે જાય તેમ તેમ બંધન-મુક્ત થવાની તૈયારી કરતા રહે છે, તેટલામાં કાતિકદે પિતાને આચાર માનીને પ્રભુજીને દીક્ષા લેવાની તૈયારી કરવાની સૂચના આપવા આવે છે.
અઢીદ્વીપમાં પન્નર ક્ષેત્રમાં અત્યારસુધી થયેલા સર્વ જિનેશ્વરદે શાશ્વતિક આચારની માફક દીક્ષા દિનથી એક વર્ષ પહેલાથી વાર્ષિકદાન આપવું શરૂ કરે છે. જેમાં ૮૦ રતીને એક સેનામહેર એવા એક કોડ ને આઠ લાખ સેનામહેર દરરોજ દાનમાં આપે છે, જેનું વજન ૫૬૨૫] મ સુવર્ણ થાય છે. પચીસ મણી સવાબસે ગાડાં ભરાય તેટલું દાન આપી એક વર્ષ પર્યત જગતના મનુષ્યને દુખ મુક્ત બનાવી પ્રભુજી દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫ર
નવપદ દશન
ચારિત્ર લેવાના જ ક્ષણે મહારાગી પ્રભુજીમાં શું મન ૫ર્યવજ્ઞાન પ્રગટે છે, છતાં પ્રભુજી પ્રાયઃ મૌન રહેવા પૂર્વક કાઉસ્સગ્ગદશામાં છટઠ, અઠમ, અઠાઈ, પક્ષ, માસ, બે માસ, ત્રણ માસ, ચાર માસ, પાંચમાસ, છમાસ અને બાર માસના ઉપવાસ કરીને ઠંડીના, તાપના, પવનના, ડાંસમચ્છરના, પશુઓના, મનુષ્યનાં, દેના પરિષહ અને ઉપ સર્ગોને અદીનભાવથી, ક્ષમાભાવથી, સિંહના જેવી સાત્વિક વૃત્તિથી સહન કરીને કર્મક્ષય કરી કેવલજ્ઞાન પામે છે.
કેવળી ભગવાન થયા પછી મહાપુણ્યપ્રકષ તીર્થકર નામકર્મના વિપાકેદયથી આકર્ષાઈને આવેલા મનુષ્યો અને દેવતાઓને ધર્મ સંભળાવે છે. લાખો-કોડે આત્માઓ પ્રભુ જીની દેશના સાંભળી પિતાના ભાવે પૂછી મનના બધા જ સંશય ટાળી વૈરાગ્ય પામી રાજ્ય ઋદ્ધિ, લક્ષમી, પત્ની, પુત્ર-પુત્રીઓ, ઘરબાર, માલ-મિલકત ત્યાગી ચારિત્ર લેનારા, શ્રાવકધર્મ લેનારા છેવટ સમ્યકત્વ પામનારા બને છે. - આખી જીંદગી પૃથ્વીતળને પાવન કરી ઋષભદેવસ્વામી જેટલા કેવળજ્ઞાન પર્યાય ભેગવનારા શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માએ કોડ મનુષ્યોને સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિનું દાન આપી પ્રાતકાળ નજીક આવતાં માસ વિગેરે સુધીનું પાપગમન અનશન કરીને મેક્ષે પધારે છે, પ્રભુજી મોક્ષે પધાર્યા પછી પણ તે મહાપુરૂષોએ વાવેલ ધર્મવૃક્ષ રૂપ પ્રભુનું તીર્થ સેંકડે, હજારે, લાખે, કોડે વર્ષો સુધી ચાલુ રહેવાથી સંખ્યાતીત મનુષ્ય મોક્ષમાં ગમન કરનારા બને છે, તે બધે
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૫૩
પ્રભાવ શ્રી જિનેશ્વરદેવના જિનનામકર્મ પુણ્યપ્રકષને જ છે.
શ્રી જિનેશ્વરદેવે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન સહિત જન્મ પામતા હોવાથી પિતાને ચાલુ ભવ સંપૂર્ણ જાણે છે અને તેથી જ ઉદયગત કર્મોને ધ્યાનમાં રાખી બધી પ્રવૃત્તિઓ કરવાની હોવાથી ભેગાવલિ કમ હેય તે લગ્ન અને રાજ્યને સ્વીકાર કરે છે. ભેગાવલિ કર્મના ઉદયે ચક્રવતી પણ થાય છે, હજારે રાણીઓ પણ પરણે છે.
સંસારમાં રહીને પણ તે મહાપુરુષને બીજા રાજા-મહારાજાઓ કે લક્ષ્મીની પેઠે કુવ્યસને, ખરાબ આચરણે જેવાં કે શીકાર, માંસભક્ષણ, મદિરાપાન, પરસ્ત્રીગમન, લડા ઈઓ, મનુષ્ય-પશુના વધ કરવાના પ્રસંગે આવતા જ નથી.
પરંતુ શ્રી જિનેશ્વર મહાપુરુષોના રાજ્યકાળમાં સર્વ જીવને અભયદાન મલે છે. તેમના મહાપુણ્યોદયથી દુભી ક્ષે પડતા નથી, મહારે આવતા નથી, ઈતિઓ-ઉપદ્ર, પર. ચકના ભયને સર્વથા અભાવ રહે છે, મનુષ્ય પ્રાયઃ ધર્મમય જીવન જીવનારા અને મહાસુખીદશા ભેગવનારા હોય છે.
અનંતાનંત આત્માઓમાં શ્રી જિનેશ્વરદેવના આત્માઓ સ્વભાવસિદ્ધ જુદા હોય છે, જેમ પત્થરની ખાણમાં કેહીનુર, કૌસ્તુભ વિગેરે જાત્યરને હોય છે, તેમ જિનેશ્વરદેવના આત્માઓ પણ ભવસ્થિતિના પરિપાકના અભાવે માટી અને પત્થર સાથે રહેલાં રત્નની પેઠે સંસારમાં સર્વ પ્રાણિઓ સાથે કર્મના આવરણેથી વિંટાએલા પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪
નવપદ દર્શન
મક્ષ જવાના આગલા થડા ભાવે પહેલાં (ચરમાવ7માં) શ્રી જિનેશ્વરદેવના આત્મા સમ્યકત્વ પામે છે અને પછી ત્રણ ભવ, પાંચ ભવ, સાત ભવ, નવ ભવ, દશ ભવ, બાર ભવ, તેરભવ, વિગેરે ભ પ્રાયઃ દેવ, મનુષ્ય કવચિત્ પશુ-નારકના પણ ભ થાય છે. મહાવીર પ્રભુના તે ર૭ મેટા અને લાખેફોડે નાના ભાવે પણ થયા છે.
પ્રભુજી વરાધિ (ઉંચામાં ઉચું સમ્યકત્વ) પામ્યા પછી બીજા સર્વ મુનિરાજે થકી અધિક આરાધનાએ પામે છે, તે મહાપુરૂષામાં પ્રત્યેક આત્મપ્રદેશે રમે રેમે જગતના પ્રાણી ઉપર મૈત્રીભાવ અને ભાવદયા પ્રગટ થવાથી તેમની ભાવદયા અલૌકિક અને અસામાન્ય હોય છે.
જે હેવે મુજ શક્તિ ઈસી, સવ્વી જીવ કરૂં શાસનરસી ” જગતના પ્રાણીમાત્રને જનશાસનના રસિયા બનાવું, પ્રાણીમાત્રના દુખને નાશ કરું, પ્રાણીમાત્રને સુખીયા બનાવું, પ્રાણીમાત્રના વૈર શમાવું, પ્રાણીમાત્રને પરસ્પરના મિત્રો બનાવું.
આવી ઉજજવળ, ઉજ્જવલતર, ઉચ્ચ નિમલ ભાવનાપૂર્વક મનુષ્યગતિના બધા ભામાં સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન–ચારિત્ર–તપને અતિ પ્રમાણ આદર અને આરાધના કરી વીસ્થાનકે અથવા એક, બે, ત્રણ વિગેરે સ્થાનકેનું આરાધન કરીને સર્વગુણે, સર્વશક્તિ, સર્વ ઐશ્વર્યને ભંડાર શ્રી તીર્થંકર નામકર્મ બાંધે છે.
ગણધરદેવામાં સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, ત૫ (સમગ્ર સાધુઓ-ઉપાધ્યાય અને આચાર્ય મહારાજાઓ થકી) અતિ ઉચ્ચતર હેય છે, તેમનામાં પ્રશમ, સંવેગ, નિર્વેદ, અનુ
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૫૫
કમ્પા અને આસ્તિકય આદિ મહાગુણે પણ અજબ હેય છે. પ્રભુજી પ્રત્યેને વિનય અને વૈયાવચ્ચ પણ અતિ પ્રમાણ હોય છે.
તેમનામાં આજ્ઞા પ્રધાનતા, મહાવૈરાગ્ય, અતિચાર વગરનું ચારિત્ર, અપ્રસ્તદશા, તથા છઠ, અઠમ, દશમ, દ્વાદશ, અઢાઈ, દશ, પક્ષ, માસ, બે માસ, ત્રણ માસ, ચાર માસ, છમાસ, વિગેરે અગ્લાન તપશ્ચર્યા તેમજ સ્થવિર, તપસ્વી, ગલાન, વૃદ્ધ, બાળ મુનિએ પ્રત્યે પણ ગૌચરી વિગેરે લાવી આપી ઉદારભાવે વેયાવચ્ચ, નાના-મોટાનું અતિ પ્રમાણ બહુમાન, વાત્સલ્ય, સ્થિરીકરણ, ઉપબૃહણ ઉપરાંત અમેઘદેશનાની શક્તિ વડે હજાર કે લાખે આત્માઓને રત્નત્રયીની પરભાવના તે ઉપરાંત સર્વકાળ શિષ્યવર્ગમાં વાચનાપ્રદાન પણ અવિચ્છિન્ન ચાલુ હોય છે, તે મહાપુરૂષે તપથી, વૈયાવચ્ચથી કે દેશના કે વાચનાથી જરા પણ થાકતા નથી, કલાની અનુ ભવતા નથી, તેમને આઠે પ્રહર અને સાઠે ઘડી સમતા, સંવર અને નિર્જરામય વખત વ્યય થાય છે.
તે મહાપુરૂષમાં બધી લબ્ધિઓ, બધા ગુણે, બધી આમિકશક્તિઓ પરાકાષ્ઠાએ હોવા છતાં ક્રોધ, માન, માયા, લેભ કે રાગ-દ્વેષ વિગેરે મેહરાયના એક પણ સિનિક બિરાદરની હાજરી હોતી નથી.
તે મહાપુરૂષોના નામનું સ્મરણ તથા તે મહાપુરૂષનાં સાક્ષાત્ દર્શન કે ભાવથી કરાએલ વંદનવિધિ આત્માની મોટી નિર્જરાનું કારણ બને છે, ૧૫૦૩ તાપસે જેવા આત્માઓને
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
નવપદ દશન
તત્કાળ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્તિનું પણ કારણ બની જાય છે.
આવા (જેમના ગુણોનું વર્ણન ભૂતકાળના મહાન આત્મા પણ નથી કરી શકયા તેવા) ગણધરદેવે અઢીદ્વીપમાં પન્નરક્ષેત્રોમાં એક સિત્તર વિજયમાં અત્યારસુધીના કાળમાં અનંતાનંત થયા છે, તે સર્વની આખી જીંદગીનાં રત્નત્રયીનાં બધાં જ આરાધનેની હું વારંવાર અનુમોદના કરું છું.
તથા તે સર્વ મહાપુરૂદ્વારા આ પૃથ્વીતળ ઉપર ચાર પ્રકારના શ્રી સંઘને તથા ચાર નિકાયના દેવ-દેવીને તથા કઈ તિર્યંચજીને રત્નત્રયીન, સમ્યગ્દર્શનના-બેધિબીજ પ્રાપ્તિના કે અપુનબંધક ભાવપ્રાપ્તિના ઉપકાર થયા હોય તે સર્વની પણ હું વારંવાર ભૂરિ ભૂરિ અનુમોદના કરું છું. યુગપ્રધાને, શાસનપ્રભાવક, અને પાટપરંપર
આચાર્ય ભગવંત શ્રી વીતરાગ તીર્થકરદે મોક્ષ પધાર્યા પછી ગણધરદેવે પણ તેમની પહેલાં તેમની સાથે અથવા તેમની પછી થોડા . સમય બાદ મેક્ષમાં પધાર્યા પછીને બધા જ સમય શ્રી સૂરિભગવંતે, યુગપ્રધાને જ શ્રી વીતરાગ શાસનનું સુકાન સંભાળનારા અને સાચવનારા હોય છે.
વીતરાગ શાસનના આચાર્ય ભગવંતેમાં કેવલજ્ઞાની ભગ વંતે પણ હાય તથા મન:પર્યવજ્ઞાનિઓ, અવધિજ્ઞાનિઓ, ચૌદ પૂર્વધર શ્રુતકેવલી ભગવંતે તથા તેર–બાર અગ્યાર દશ વિગેરે યાવતું એક અર્ધા-પા પૂર્વને સૂત્રાર્થ–તદુભયને
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
પામેલા, દ્વાદશાંગી, અગ્યાર અંગ, ઉપાંગ, છેદ-મૂલ વિગેરે તે તે કાળના સંપૂર્ણ શ્રુતના પારગામી આચાર્ય ભગવંતા હાય છે.
૧૫૭
આચાય.. ભગવ તેમાં સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન–ચારિત્ર–તપ ઘણું જ ઉંચુ હાય છે, નિર્મળ હોય છે, તેને ત્યાગ પણ અજોડ હાય છે, શ્રી વીતરાગ શાસનના આચાય ભગવત પ્રાયઃ બધી વિગયા અને બધા સ્વાદના ત્યાગપૂર્વક એછામાં એછું. એકાસણું કરનારા હાય છે, તેમનામાં મદ્ય-વિષયકષાય-નિદ્રા અને વિકથા પ્રાયઃ અદૃશ્ય થયેલાં હાવાથી તે મહાપુરૂષોના સકાળ સ્વાધ્યાય, ધ્યાન કે જાપમાં જ વપરાય છે.
પેાતાના ગુરૂદેવે પ્રાયઃ તેમની સપૂર્ણ પરીક્ષા કરીને પછી આચાય પદવી આપતા હોવાથી વલી તેમની રત્નત્રયીમાં કયાંય આછાશ ન દેખાતી હૈાવાથી તથા અશન-પાનાદ્વિ અને વજ્રપાત્રમાં તદ્દન અમૂર્ચ્છ અને અગૃદ્ધતા હેાવાથી તે મહાપુરૂષોની કાઈપણ કયારે પણ નિંદા કરતુ` નથી. પરંતુ તે મહાપુરૂષોમાં ત્યાગ, જ્ઞાન અને પ્રતિભાની પરાકાષ્ટા જાવાથી શિષ્યવગ પણ ખૂબ વૈરાગ્ય વૃદ્ધિ પામતા રહે છે. આખા ગચ્છને શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્મા અને ગણધર ભગવંતા જેવી પૂજ્યબુદ્ધિ સ્થિરભાવ પામેલી છે.
તેએ પ્રાયઃ માટા ફુલના હેાવાથી સૂર્ય જેવા પ્રતાપી, ચન્દ્ર જેવા શાન્ત, મેરૂ જેવા ધીર, સમુદ્ર જેવા ગ‘ભીર જણાવાથી ચક્રવતી આ, વાસુદેવા, બલદેવા, પ્રતિવાસુદેવા, રાજામહારાજાએ અને અોતિ, ક્રોડપતિ શેઠ-શાહુકારા ઉપર
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
નવપદ દશન
પણ તે મહાપુરુષના ત્યાગ, વૈરાગ્ય, ગાંભીર્ય, માધુર્ય અને જ્ઞાન શક્તિઓની અજબ છાપ પડવાથી મોટાં માણસોનાં પણ આકર્ષણ વધવાથી શ્રી વીતરાગદેવના અહિંસાદિમય ત્યાગ પ્રધાન ધર્મને પુષ્કળ ફેલા થાય છે.
શ્રી વીતરાગ શાસનના આચાર્ય ભગવંતે છત્રીશ-છત્રીશ ગુણગણધારી હોવાથી તથા જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યાચારમય જીવન હોવાથી દેવતાઓ અસુર અને વિદ્યારે પણ ખેંચાઈને તેમની વાણીને લાભ લેવા આવે છે.
ઉપદેશશક્તિ અમોઘ અને આદેય નામકર્મના ઉદયવાળા હેવાથી પ્રાયઃ તે મહાપુરુષોના ઉપદેશની ખૂબ અસર થતી હોવાથી હજારોની સંખ્યામાં સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ તથા સમ્યકત્વ પામનારા પણ થાય છે, દેશદેશ-ગ્રામાનુગ્રામ વિચારે છે, મોટી મોટી અટવીઓ ઉલ્લંઘે છે, તેમનાં દર્શન પણ ભવ્યાત્માઓના કલ્યાણને જ પોષનારાં બને છે.
તે મહાપુરુષે ગચ્છરક્ષક આચાર્ય નવા સ્થાપીને અધિકાધિક આરાધના કરવા અથવા સર્વ કર્મને ક્ષય કરવા ગચ્છને ત્યાગ કરી એકાકી વિહાર કરતા પર્વતની ગુફાઓમાં, સ્મશાનમાં, નિજન ભયંકર અટવીઓમાં, સિંહ, વાઘ, સર્ષ, અજગર, રાક્ષસ, આદિ ક્રૂર પ્રાણીઓથી ઉપદ્રવવાળા સ્થાનમાં જઈ દિવસે કે મહિનાઓ સુધી કાઉસ્સગ ધ્યાનમાં રહીને, સુધાતૃષા, તાપ-શીત આદિ પરિષહાને સહન કરતા તથા દેવ, મનુષ્ય, પશુઓ દ્વારા આવતા ઘર ઉપસર્ગને અદીન
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૫
ભાવથી ક્ષમાપૂર્વક સાત્વિકવૃત્તિએ સહન કરે છે, માસ–માસ, બબેમાસ વિગેરે મોટા તપ કરીને કર્મની ચિક્કણતાને મિટાવી સર્વ કર્મ ક્ષય કરી કેવલજ્ઞાન પામે છે, અથવા સંસાર બાકી હોય તે અવધિ મનપર્યવાદિ જ્ઞાને, આમ સહી વગેરે લબ્ધિઓ, અણિમાદિ સિદ્ધિઓને પામનારા બને છે, આખી જીંદગી પૂર્વેના આયુષ ભેગવતાં પણ જરાપણુ અતિચાર લગાવ્યા વિના મન-વચન-કાયાએ શુદ્ધ સંયમ પાળીને માસ વિગેરેનાં પાપગમનાદિ અનશન કરીને અનુત્તરવિમાનાદિ દેવલોકમાં ઉપજીને એકાદ મનુષ્યને ભવ કરી રાજા-મહારાજાઓના કુલમાં જન્મીને પૃથ્વીચંદ્ર ગુણસાગર વગેરે મહાપુરૂષોની પેઠે સર્વસ્વનો ત્યાગ કરી સંજમ લેઈ, શુદ્ધ સંયમ આરાધી સર્વકર્મ ક્ષય કરી મેક્ષે પધારે છે. શ્રી વીતરાગ શાસનમાં ઉપાધ્યાય ભગવંતોની
આરાધના શ્રી વીતરાગ શાસનમાં બધી પદવીઓ ગુરૂમહારાજાઓ દ્વારા સંપૂર્ણ પરીક્ષા થયા પછી જ અપાય છે, વીતરાગ શાસનના સૂરિપંગ કેઈપણ પદવી, જાતિકુળ આદિ સંપન આત્મા હોય તેને જ એગ્યતાઓ જોઈને આપે છે, એટલે ઉપાધ્યાય લંગડા, તુલા, કાળા, કદરૂપા. બેડોળ, ઠીંગણા, વામના હાય જ નહિ પરંતુ રાજકુમાર જેવા અથવા શેઠ-શાહકાર જેવા ખૂબ રૂપાળા હોય છે.
તેમનામાં સાધુપણાનાં બધાં આચરણે જ્ઞાન, દર્શન,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
નવપદ દશન
ચારિત્ર-તપ અકલંક હવા સાથે ભવિષ્યમાં આચાર્ય થવા જેવી બીજી ઘણી લાયકાત ધરાવનાર આત્માઓને જ ગુરૂએ ઉપાધ્યાય પદવી આપે છે. તેઓ વીતરાગ શાસનના સર્વ શાસ્ત્રોના સૂત્રાર્થ પાર પામેલા હોવા સાથે પરદર્શનના બધા શાસ્ત્રી જાણેલાં હેવા સાથે ઘણા દેશની ભાષાઓના પણ જાણકાર હોય છે.
શિષ્યને ભણાવી શકતા હોય તેને જ ઉપાધ્યાય કહે વાય છે એટલે આઠે પ્રહર વાચના, પૃચ્છનાદિથી થાકે નહિં, સાયણા, વાણું, ચેયણા, પડિયણું પણ ભૂલે નહિ. ગચ્છને માતા પિતાના બાળકને સાચવે તેમ સાચવે. માર્ગ ભ્રષ્ટ થવા ન દે, ગચ્છના સાધુઓ અને સાધ્વીઓના ચારિત્રની ખૂબ રક્ષા કરે, ત્યાગ–તપસ્યા પણ ખુબ હેય, પ્રાયઃ એછામાં ઓછું એકાસણું કરે, આચાર અને ઉપદેશમાં શ્રી વીતરાગની આજ્ઞા શિરસાવંઘ હોય છે. ગુરૂદેના વિનય-વૈયાવચ્ચ, બહુમાન-આદર ઉચિત પણ અજોડ સાચવે તેવા ઉપાધ્યાય ભગવંતે હોય છે. શ્રી વીતરાગ શાસનના સાધુ અને સાક્વી
મહારાજાઓ આર્યદેશમાં અને આર્યકુલમાં જન્મેલા જિનેશ્વરદે, સામાન્ય કેવળી ભગવંતે, ચૌદ પૂર્વધરે, ગણધરદે, મનઃ૫. Wવજ્ઞાનીઓ, અવધિજ્ઞાનીઓ, શેષપૂર્વધરે અથવા અગ્યાર અંગ વિગેરે સમસ્ત સ્વ૫ર શાસ્ત્રોને પાર પામેલા ગીતાર્થ ભાવાચાર્યોની દેશનાએ સાંભળીને મહામુનિરાજ કે સાધ્વીજી
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
મહારાજાઓના ચારિત્ર-તપશ્ચર્યા અને ત્યાગને જોઈને ગયા જન્મમાં પોતે કરેલાં આરાધનાનાં સ્મરણે થવાથી વિરાગ્ય પામેલા.
તથા પિતાની ઉપર અત્યંત વાત્સલ્યવાલા માતા-પિતા અને તીવ્ર રાગવાળી આઠ, સેળ, બત્રીશ, સે, પાંચસે, હજાર કે હજારે પત્નીએાના પુત્રો, દાસ-દાસીઓના મોટા વિસ્તૃતવાળાં રાજ્ય અને અજેની લક્ષમી તથા સુખસગવડોના ત્યાગ કરનારા.
શ્રી ઋષભદેવવામિ ભારતમહારાજા સૂર્યપશારાજા વગેરેની અસંખ્યાતી પાર્ટીના રાજાઓ સિવાય પણ શ્રી જિનેશ્વરદેવના કટાકેટી સાગરોપમ વર્ષ તીર્થકાળમાં અને મહાવિદેહક્ષેત્રના સર્વકાળમાં તથા આખા સંસારચક્રમાં થયેલા.
ધનાજી-શાલિભદ્રજી, ધન્ના કાકંદી, થાવસ્ત્રાપુત્ર, જકુમાર, મેઘકુમાર, સુબાહુકુમાર, મૃગાપુત્ર, દેવકીના છ પુત્ર, ગજસુકુમાર, રાજા કીર્તિધર, સુકેશલ, સનકુમાર ચક્રવતી, શ્રી જિનેશ્વરદેવ સાથે દીક્ષા લેનાર હજારો રાજા-મહારાજાઓ, ચક્રવતી રાજા સાથે દીક્ષા લેનાર હજારે નરવરે, મહારાજા બલભદ્ર, રામચંદ્ર, મહાબલ જેવા અઢીદ્વીપમાં અનંતકાળે અનંતા ધર્મવીરે સંયમધર થયા છે. - તથા બ્રાહી, સુંદરી, ચંદનબાળા, મૃગાવતી, દ્રૌપદી, સીતા, સુભદ્રા, દમયંતી, મદનરેખા, મલયસુંદરી, મદનમ: જરી. રાજીમતી, અંજના. સુચેષ્ઠા, કલાવતી, પુષ્પચૂલા, બધા શ્રી જિનેશ્વરદેવ પાસે ચારિત્ર ગ્રહણ કરનારી અનંત
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
નવપદ દશન
કાળમાં અનંતાનંત સાધ્વીજી મહારાજાએ સંયમધર થયાં છે.
મોટા મોટા રાજ્યઋદ્ધિભેગ સામગ્રીને કચરાની માફક ત્યાગ કરીને નીકળેલા. હિંસા, અસત્ય, ચોરી, મૈથુન, પરિગ્રહમાત્રને બાહ્ય–અત્યંતર મન-વચન-કાયાથી કરણ, કરાવણ અને અનમેદનથી ત્યાગ કરનારા શ્રી જિનેશ્વરદેવની આજ્ઞા તથા ગુરુદેવની આજ્ઞાને સર્વથા અર્પણ થઈને વિચરનારા.
જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યા ચારનું સંપૂર્ણ પાલન કરનારા, અઢાર સહસ્ત્ર શીલાંગના રથને વહન કરનારા, સર્વજીવ સાથે મૈત્રીભાવને પામેલા, ગુણી આત્માએના ગુણ અનુમોદનમાં તરબળ બનેલા, વાંચના, પચ્છના, પરાવર્તન, અનુપ્રેક્ષા, ધર્મકથામય સ્વાધ્યાયથી ઓતપ્રોત બનેલા, સર્વકાળ છઠ, અટકમ, દશમ, દ્વાદશ, અઠાઈ, પક્ષ, માસ, બે માસ વગેરે તપશ્ચર્યામાં તલ્લીન રહેનારા.
તપ, વેયાવચ્ચ, ધ્યાન, સ્વાધ્યાય, કાઉસ્સગ જાપ, વગેરે કઈ પણ આરાધના વડે આત્માને નિર્મળ બનાવનારા, જ્ઞાનામૃત ભેજનના સ્વાદવડે બધા શબ્દ, ૫, ગંધ, રસ, સ્પર્શના તેવીશ વિષયના ત્યાગ કરનારા, દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી અભિગ્રહો ધારણ કરીને જ (મોટા તપના પારણે પણ) ગેચરી વહેરવા જનારા, સંજ્ઞા, વિકથા, કષાય, નિંદા, પ્રમાદ, પર ભાવ, વાસનાઓથી સાવ પર થયેલા.
પર્વતની ગુફાઓમાં, સમશાનમાં, ભયંકર વનમાં જઈને દિવસે કે મહિનાઓ સુધી ધ્યાનમાં રહીને સુધા,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દેશન
૧૬૩
તૃષા, શીત, તાપ વિગેરે પરિષહા અને દેવ-મનુષ્ય કે તિય"ચાના ભયંકર અસહ્ય ઉપસર્ગાને પણ બહાદુરીપૂર્વક એટલે કે દીનતા લાવ્યા વગર, દ્વેષ કર્યાં વગર સાત્ત્વિકભાવે સહન કરનારા.
ખ"ધકસૂરિના ૪૯ શિષ્યા, ખધકમુનિરાજ, આંઝરીયામુનિરાજ, ગમારમુનિ, સુકેશલમુનિ, મેતાય મુનિ, મહાઅલમુનિ, ઉદાયનરાજષિ, દૃઢપ્રહારી, વગેરે મહામુનિરાજો પ્રાણાન્ત પણ પાછા હઠયા નહિં, પરંતુ ક ના ક્ષય કરીને જ વિમેલા. બધા પ્રતિકુલ-અનુકુલ ઉપસર્ગો-પરિષùા ઉપર જય મેળવનારા.
પાર્શ્વ મણિ વગેરે રત્ના અને પાષાણુ, કંચન અને કાદવ, શત્રુ અને મિત્ર. નીચ અને નરેશ, રાય અને રક, વિલાસે અને વિષ્ટા, ઇન્દ્રાણી સમાન સ્રીઓનેા સમુહ અને શમ— મડદાનેા ઢગલે, રોગ અને આરોગ્ય, વંદ્યક અને નિ ંદ્ઘક, પૂજા કરનાર કે ઉપસર્ગ કરનાર, મહિનાઓ સુધીની ક્ષુધા અને પરમાન્નનું ભેાજન, એ બધામાં જેમને સમાનભાવ પ્રગટ થયેલા હાય છે તેવા.
વળી મેરુ પર્વત જેવા ધીર, સમુદ્ર જેવા ગ...ભીર, સૂર્ય જેવા પ્રતાપી, ચંદ્ર જેવા સૌમ્ય, ભારડ જેવા અપ્રમત્ત, વસ્તુ માત્રના ત્યાગી, નિદ્રા ઉપર પણુ જિત મેળવનારા, હાસ્ય, રતિ, અતિ, ભય, શાક, જુગુપ્સા, રાગ-દ્વેષના બધા કારણેાથી અલગ થયેલા.
એવા અનંતાનંત ચાવીસી, નંત ઉત્કૃષ્ટકાલના એકસે સિત્તર
અનંતાન ંત વીશી, અનંતાજિનેશ્વરદેવાના તીર્થમાં,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૧૬૪
નવપદ દર્શન
સર્વ ક્ષેત્રોમાં, સર્વકાલમાં, અત્યાર સુધી થયેલા શ્રી વીતરાગ શાસનના અનંતાનંત સાધુ મહારાજાઓ અને અનંતાનંત સાધ્વીજી મહારાજાઓની રત્નત્રયીની મેક્ષમાર્ગને અનુકૂલ સંસારનાં બંધનેને તેડાવનારી જ્ઞાનની, દર્શનની, ચારિત્રની, તપની, છડા, સાતમા, આઠમા, નવમા, દશમા, અગ્યારમા, બારમા, તેરમા, ચૌદમાં ગુણઠાણામાં ચઢતા પરિણામ યુક્ત બધી આરાધનાઓને હું વારંવાર અનુમોદું છું, વખાણું છું, પ્રશંસા કરું છું, જેવાની-આરાધવાની ઈચ્છા કરું છું અને વારંવાર નમસ્કાર કરું છું. શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓની ઉત્તરોત્તર આત્મવિકાસ વધારનારી અને મોક્ષની સન્મુખ લઈ જનારી
આરાધનાએ પન્નર કર્મભૂમિક્ષેત્રોમાં, આર્યકુલમાં જન્મ પામીને સુદેવ, સુગુરૂ, સુધર્મને યેગ પામીને ભવસ્થિતિ પરિપાકને પામેલા, ભાવથી શ્રી વીતરાગનું શાસન પામેલા, ઉપશમ, ક્ષાયોપશમ કે ક્ષાયિક સમ્યકત્વને પામેલા, ચોથા, પાંચમા ગુણઠાણે ચઢતા પરિણામે વર્તનારા.
બારે માસ સમજણપૂર્વક સૂત્રાર્થ–તદુભય સમજવા સાથે વિધિ સહિત બારે માસ સવાર-સાંજ પ્રતિક્રમણ કરનારા, બને તેટલે નમસ્કાર જાપ કરીને નવ લાખ, પન્નર લાખ, ક્રેડ, આઠ ક્રોડ એકાગ્રતાથી જાપ કરનારા, બારે માસ, ત્રણ કાળ અથવા શક્તિ અનુસાર જિનપૂજન કરનારા, ગીતાર્થ ગુરૂના ગે અવશ્ય વ્યાખ્યાન સાંભળનારા અને આખી
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
જંદગી વ્યાખ્યાને દ્વારા પીસ્તાલીશ આગમે અને અનેક ગહનગ્રન્થના હાર્દને વિદ્વાન ગુરૂઓ પાસે પામીને બહુશ્રુત શાસ્ત્રના જ્ઞાતા બનેલા વ્યવહાર અને આજીવિકા સિવાય બધે સમય જૈનશાસનના ધર્મગ્રંથ વાંચવામાં વાપરનારા.
શક્તિ અનુસાર વષીતપ, વીશસ્થાનક, વર્ધમાનતપ, સૌભાગ્ય પંચમી વિગેરે તપની આરાધના કરનારા, યથાશક્તિ બારે માસ સુપાત્રદાન આપનારા, સાધમિભાઈઓને પણ અનેક પ્રકારના (પારણાં–ઉત્તરપારણાં) જમણવારે વિગેરે ગોઠવીને ધર્મમાં જોડનારા. - સાત વ્યસન, ચાર મહાવિગય, અભક્ષ્ય, અનંતકાય, રાત્રિભેજન, પરસ્ત્રી, વિગેરે પાપોના ત્યાગ કરનારા શ્રાવકના સમ્યકતવમૂલ બાર વ્રતો પૈકી એક, બે, ત્રણ શક્તિ અને સમજણ અનુસાર વ્રતે ઉચ્ચરીને દેષ લગાડયા વગર આરાધનારા.
નમસ્કારમંત્રને અનેકવાર નવલાખ જાપ કરનારા, હંમેશ સેંકડે કે હજારના પણ જાપ કરનારા, શ્રી વીતરાગની મૂર્તિ, વીતરાગની વાણી અને વીતરાગના મુનિવરે (સાધુ-સાધ્વી) ઉપર ઘણે રાગ, ભક્તિ, બહુમાન-આદર ધારણ કરનારા
સાધુ-સાધ્વીને વસતિ, વસ્ત્ર–પાત્ર, અશન, પાન, ખાદીમ, સ્વાદીમ, ઔષધ આદિ નિર્દોષ વહેરાવનારા, શરીરની અશાતાએ ટાળનારા, બધી પ્રતિકુળતાઓ મટાડનારા.
સમ્યગ્દર્શનની આરાધનાઓ શ્રી વીતરાગ જિનેશ્વર
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સાક્ષાત્ વિચરતા હોય તે શ્રેણિક રાજા વિગેરેની પેઠે પહેચાય ત્યાંસુધી જિનરાજનાં દર્શન કરવા જનારા, જૈનમંદિરે અને પ્રતિમાઓ ભરાવનારા.
નાના-મોટા તીર્થોને સંઘ કાઢી સંઘવી બની હજારો સાધુ-સાવી શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ અને જૈન દેરાસર સાથે છરી પાળતા, મુસાફરી કરતાં ૨સ્તામાં આવતા જિનાલયે, પૌષધશાલાઓ, સાધર્મિ બંધુઓની ભક્તિ કરતા, ઉદ્ધાર કરાવતા, ગુપ્તદાને આપતા, સાતે ક્ષેત્રોમાં શક્તિ અને વિવેકથી ધનને વાવતા.
ભરત ચક્રવર્તી, સગરચક્રવતી, મહાપદ્મચકવત, રામલક્ષ્મણ, પાંડે, સંપ્રતીરાજા, ગુરેશ્વર કુમારપાળ, વિમળશાહ, બાહડમંત્રી, આમ્રભટ, આભૂશાહ, પેથડશાહ, વસ્તુ પાલ-તેજપાલ જેવાઓની પેઠે છતી શક્તિએ હજારે, લાખો જિનાલયે અને જિનપ્રતિમાઓ, તીર્થોદ્ધાર અને જિર્ણોદ્ધાર કરાવી જૈનશાસનની મહાપ્રભાવનાઓ ફેલાવનારા.
પડતા, ખસી જતા, જેનેને સ્થિર કરવા, તેમને બધી અનુકુલતાઓ કરી આપનારા માતા-પિતાની પેઠે, ભાઈભગિનીની પેડે, પુત્ર-પુત્રીની પેઠે, સાધમિકેનું વાત્સલ્ય કરનારા, શ્રી વીતરાગ શાસનની પ્રભાવના કરનારા, કરાવનારા, જેમાં સાંભળી આનંદ પામનારા. - જ્યારે જ્યારે શક્તિસંપન્ન રાજા-મહારાજાઓ અને મોટા મેટા ધનવાન આત્માઓ ભાવથી જનધર્મ પામ્યા હતા, પામતા હતા ત્યારે જનધમ ખુબ વૃદ્ધિ પામતે હતે. જીવ
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
દયા વિગેરે ધર્મનાં અંગે ખૂબ જ ખીલતાં-વિકાસ પામતાં હતાં.
જગતના કેઈ પણ આત્માને અહિંસાદિ ધર્મના આરાધક બનાવવાની બધી શકય પ્રવૃત્તિઓ ગોઠવીને જગતને જનશાસનના રસિયા, પ્રશંસક અને અનુમોદક બનાવનારા.
સમ્યજ્ઞાનની આરાધનાઓ શક્તિ અનુસાર જ્ઞાનભંડારે લખાવનારા, છપાવનારા, ચિત્રાવનારા, સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને પ્રતિકમણ, પ્રકરણ, મોટા-મોટા ગ્રન્થ ભણવાની અનુકુળતા અને જણવા આકર્ષાય તેવી વ્યવસ્થા ગોઠવીને હજારે, લાખે આત્માએને ધ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરાવનારા.
જ્ઞાન-જ્ઞાનીઓની આશાતના ટાળવાપૂર્વક ભક્તિ, બહુમાન-આદર વધારનારા, અનેક લોકો વ્યાખ્યાન સાંભળવા ભાગ્યશાળી બને તેવી સગવડ (દેવે જેમ સમવસરણ બનાવે છે તેમ) પેથડશાહ, વસ્તુપાલ આદિની પેઠે, ( રાત્રે પણ સાધુએ પુસ્તક વાંચી શકે તેવી અગ્નિકાયના આરંભ વગ૨ની ) વ્યાખ્યાનશાલાએ કરાવનારા, બારેમાસ કુમારપાલ, આભૂમંત્રી વિગેરેની માફક લહીયાએ રાખીને પંચાંગી આગમે અને આગમાનુસારી સમ્મતિતક વિગેરે ગળે લખતા જ રહે તેવા સાધને વધારનારા, અનેકને જેનાગના વ્યાખ્યાન શ્રવણના રસિયા થવાની સગવડ વધારનારા. સમ્મચારિત્ર અથવદેશવિરતિ ધર્મની આરાધના
આણુંકામદેવાદિની માફક, સુલસા-રેવતીની માફક,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
નવપદે દેશન
કુમારપાળરાજાની પેઠે, દેવાની પરીક્ષામાં પસાર થાય તેવાં અણુવ્રતા અને શિક્ષાત્રતાનાં અતિ નિલ આરાધન કરનારા હોય.
જીવદયા અને જીવજયણા શકય ખુબ સચવાતી હૈાય. મૃષાવાદ–ચારી કરણ, કરાવણ ત્યાયાં હાય.
સ્વદારા સંતાષ, પરસ્ત્રી વેશ્યા આદિને મન, વચન, કાયાથી ત્યાગ હાય.
પરિગ્રહના પરિમાણુમાં અચલ હોય, પુણીયા શ્રાવકે વધારાની ઈચ્છા કરી નથી.
કર્માદાના અને પ્રમાદાચરણા, હિસ્ર વસ્તુએના વ્યાપારાના બહિષ્કાર હાય.
બારે માસ બધા જ વધારાના સમયમાં સામાયિકા ઘણાં થતાં હાય, સુશ્રાવકે અને શ્રાવિકાએ પાછલી રાત્રે બે, ત્રણ, ચાર વિગેરે સામાયિકા કરતા હોય છે.
શકય હોય તે બારેમાસ દશ તિથિ, પાંચથિ આદિ મહાપર્વોમાં પૌષધ-દેશાવગાસિક, અતિથિસ‘વિભાગ, તે આરાધતા હાય, જેમાં સાધુ-સાધ્વી ઉપરાંત શ્રાવક-શ્રાવિકાએના પણ સંવિભાગ થતા હોય.
સમ્યતપની આરાધના
ભગવાન વીતરાગના શાસનમાં જન્મેલા મહાભાગ્યશાળી આત્માએ પ્રાયઃ બારેમાસ સવારમાં ઓછામાં ઓછા નવકાર
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
સહિત અને સાંજે ચઉવિહાર પચ્ચખાણ જરૂર કરનારા હોય છે.
દશતિથિ, પાંચતિથિ, પર્વતિથિ ઉપવાસ, આયંબિલ, એકાસણાં, બેસણાં,નીવિ-વિયત્યાગ, દ્રવ્યત્યાગ, રસત્યાગ, જરુર કરે છે, અને શક્તિ અનુસાર દ્વિતીયા, પંચમી, અષ્ટમી, મૌન એકાદશી, ચતુદશી; પૂર્ણિમા, રોહિણી આદિ નાનામોટા અનેકતપ ગુરૂગમથી જાણું-ઉચ્ચરીને આરાધનારા થાય છે.
અવસર સાંપડે તે છ૬-અમ-અtઈ, દશ, પન્નર, માસશમણાદિનું એકવાર, અનેકવાર. આરાધન કરે છે. નવપદ આયંબીલતપની નવ એળી યાવત્ જાવજીવ પણ આરાધે છે.
ઉપર ગણવેલા, નહિ ગણાવેલા શ્રી વીતરાગ શાસનમાં અનેક તપના પ્રકારે છે, તેમાં શક્તિ અનુસાર કરે, બીજા એને કરવામાં સહાય કરે, ભક્તિ-પરભાવનાઓ કરે, અનમેદના, બહુમાન કરે, ભવોભવ તપશ્ચર્યા ઉદયમાં આવે તેવું કરે.
* અભયદાનની આરાધના . મોટા મોટા રાજ્ય પામી કુમારપાળરાજાની પેઠે, અકબર બાદશાહની પેઠે પિતાના રાજ્યોમાં તથા મિત્રરાજ્યમાં (લાગવગથી) અમારિપડહ વગડાવવા તથા શેઠ-શાહુકારે, શ્રીમંત પિતાની લક્ષમીનો સદુપયેગ કરવા કસાઈઓને, માછીમારોને, ખાટકીઓને પાપ છેડી દેવાના ઉપાયો સમજાવવા, નેહથી–લાગવગથી પૈસા આપીને પણ હજારે, લાખે ૨૨
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
જીને, સેંકડે ને મરણના મુખમાં ગયેલાને છોડાવી લેવા વગેરે હિંસાનાં પાપ સદંતર બંધ કરાવવાં.
મહારાજા કુમારપાળે આખી જીંદગી અઢાર દેશમાં નાનામોટા જીવોની હિંસા સદંતર બંધ કરાવી હતી.
શ્રી હીરસૂરિ મહારાજના ઉપદેશથી અકબર બાદશાહે પિતાનાં સંદેશમાં છ માસ (જેમાં પોતાના મુસલમાનધર્મના તહેવારે પણ લેવાયા છે) જીવહિંસા બંધ કરાવી હતી.
હુમાયુન બાદશાહના દીવાન ભેરૂશાહે નવલાખ ગુલામે (હિંદુસ્તાનમાંથી રૂપાળા છોકરા-છોકરીઓને પકડાવી ઈરાક વિગેરે દેશમાં વેચવા એકઠા કરેલા)ને છેડાવી પિતાના પૈસા આપી પિતા-પિતાના સ્થાને પહોંચતા કર્યા હતા.
મરતા (મારી નાખવા લઈ જવાતા) એક-બે જીવને પણ ભાવથી બચાવનારા ભાગ્યશાળી છે.
બલભદ્ર મુનિરાજ (કૃષ્ણવાસુદેવના મેટા ભાઈ) પિતાની તપશક્તિથી અટવીના સિંહ, વાઘ, ચિત્તા, દીપડા વગેરે પ્રાણીઓને જીવહિંસા કરતા નિવાર્યા હતા તથા એક મહામુનિરાજે પિતાની તપશક્તિથી ૨૪ જનની અટવીમાં સર્વ પ્રાણીઓને અહિંસક બનાવ્યા હતા અર્થાત અહિંસાના આરાધક થયા હતા.
બુદ્ધિ, લક્ષમી, રાજ્ય, રાજ્યાધિકાર, લાગવગ આદિ કે. પણ સગવડ પામીને અકબર જેવા હિંસક-માંસભક્ષી આત્મા એમાં પણ દયાભાવ પ્રગટ કરાવીને હજારે પશુઓ, પક્ષીઓ
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશના
૧૭૧
કે નિરાધાર માણસને મરણના મુખમાંથી છોડાવી સર્વકાલીન અભયદાન આપનારા–અપાવનારા જગતભરમાં કે નાનામેટા વિસ્તારમાં અભયદાનના ઢોલ વગડાવ્યા હોય.
સુપાત્રદાનની આરાધના રત્નચિન્તામણિ, કલ્પવૃક્ષ, કામકુમ્ભ અને કામધેનુ થકી પણ અનેક ગુણે ચડી જાય તે દુર્લભ નરભવ, આર્યક્ષેત્ર, આર્ય કુળ અને શ્રી જિનેશ્વરદેવનું શાસન પામીને પુણ્યાનું બંધિપુણ્યના ઉદયથી ઉત્તમ માતા-પિતા-પત્ની, પરિવાર પામીને ચિત્ત, વિત્ત અને પાત્રને સુગ પામનાર શ્રેયાંસકુમાર જેવા, ચંદનબાલા જેવા, જિર્ણશેઠ જેવા બધા સુયોગ પામનારને ઘેર.
છદ્રસ્થદશામાં રહેલા શ્રી જિનેશ્વરદેવ સ્વયં પધાર્યા હોય, પુંડરિક સ્વામી અને ગૌતમસ્વામી જેવા ગણધરદેવો પધાર્યા હેય, થોડા વખતમાં કેવલજ્ઞાન પામવાના હય, તેજ ભવમાં અવશ્ય મોક્ષ પામવાના હોય, મન:પર્યવ કે અવધિજ્ઞાનવાલા હોય, ચૌદ-તેર-બાર યાવત્ એક પૂર્વ, અર્ધાપૂર્વ, પા પૂર્વના જ્ઞાની હોય, અગ્યાર અંગાદિ વર્તમાન સમશ્રત પારગામી આચાર્ય ભગવંતે (યુગપ્રધાને, શાસનપ્રભાવક) હેય, ઉપાધ્યાય ભગવંતે, જંઘાચારણ, વિદ્યાચારણ મહામુનિરાજે હય, ધનાકાકંદી, ધન્ના-સાલિભદ્ર, ક્ષેમષિ, કૃષિ, બલદેવષિ, મહાબલષિ જેવા મહામુનિરાજે કે ચંદનબાલા, મૃગાવતી, બ્રાહ્મી, સુંદરી, સીતાજી જેવા સાધ્વીજી મહારાજાઓ, રત્નપાત્ર જેવા, સુવર્ણપાત્ર જેવા મહાગુણના ભંડાર
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ર
નવપદ દર્શન
વહેરવા પધાર્યા હોય અને સર્વઉચિત, સર્વ આદર, બહુમાન ભાવનાપૂર્વક વહેરાવવાના, નજરે દેખવાના, અનુમોદન કરવાના, સદ્દભાગ્ય સાંપડયાં હેય.
આવા ઉત્તમોત્તમ શુભપાત્રો એક ભવમાં અનેકવાર પધાર્યા હોય, આખા સંસારચક્રમાં અનેકવાર પધાર્યા હોય, ચિત્ત-વિત્તપાત્ર સુગથી અશન-પાન-ખાદીમ–સ્વાદીમવસતિ–વસ્ત્ર–પાત્ર ઔષધ, આસન આદિ વહોરાવવાના સુઅવ. સરે સાંપડયા હેય
વલી નાના-મોટા છ-રિ પાલતા તીર્થના સંઘે કાઢવાના શુભ અવસર સાંપડયા હોય, જેમાં સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ હજાર હોય, લાખો હોય અને તેમને જમાડવાને, પહેરામણિએ કરવાને, તપશ્ચર્યાનાં ઉત્તરપારણાં કે પારણાં કરાવ વા, બ્રહ્મચર્યાદિ વ્રતે ઉચ્ચરનારા, અભક્ષ્ય-અનંતકાય ત્યાગ નારા, રાત્રિભેજન ત્યાગનારા, ચાર મહાવિગયો ત્યાગ કરનારા, સાત મહાવ્યસને ત્યાગનારાઓ, સામાયિક-પ્રતિક્રમણ-પૌષધ કરનાર, નવલાખ નમસ્કાર જાપ કરનારાઓને, પ્રભાવનાઓ, લહાણીઓ, પહેરામણિએ કરવાના શુભ અવસર આવ્યા હોય.
જેમણે સંપ્રતિરાય, કુમારપાલ-ભૂપાલ, વસ્તુપાલ-તેજપાલ પેથડશાહ, આભૂસંઘવી વગેરેની પેઠે, ભરત ચક્રવતીમહાપદ્મચક્રવતીની પેઠે હજારે, લાખે, કોડો, જન મંદિરે કરાવ્યાં હોય, જિનપ્રતિમા ભરાવી હોય, સંઘમાળ-તીર્થમાળ-ઉપધા. નમાળે પહેરીને (કુમારપાલ સમકાલીન) મહુવાના જગડુશાહની પેઠે અતિ પ્રમાણુ ચઢતાભાવે ઉછામણિએ બોલી જૈન
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
-
શાસનની પ્રભાવના ફેલાવી હોય.
ભગવતી વગેરે આગમ વંચાવી સંગ્રામની વિગેરેની પેઠે ઉછામણિ આદિ વડે દેવદ્રવ્ય-જ્ઞાનદ્રવ્યાદિની ઉપજ કરાવી હેય, જિર્ણ જિનાલયના ઉદ્ધાર કરાવ્યા હેય.
શ્રી વીતરાગ શાસન સમજવાપૂર્વક જીવાજીવાદિ તના જાણકાર, સંસારમાં ન છૂટકે રહેલા, સંસારને અંધારા કુવા જે, ઝેરી ઝાડ જે, સરકારના કેદખાના જે, રાક્ષસે, ચોરે, શ્વા પદે, સર્પોથી ભરેલી અટવી જે, વહાણને કંઠી વગરના સમુદ્ર જે માનનારા, ઉત્તમોત્તમ સાધમિ જૈન શ્રાવક-શ્રાવિકાઓના ગુપ્તદાનાદિ કરીને સાધમિ ભાઈ. એના ઉપખંહણ, સ્થિરીકરણ, વાત્સલ્ય કરીને વીતરાગ શાસનને વધાર્યું કે મજબુત બનાવ્યું હોય, કઈ પણ ઉત્તમ પ્રકારે દ્વારા હજાર, લાખે, કોડેને નવા જનધર્મ આરાધનારા બનાવ્યા હેય, ભાવશ્રાવકો બનાવ્યા હોય.
ભરત મહારાજ, દંડવીર્ય રાજા, વસ્તુપાલાદિની માફક બારેમાસ સાધમિએને જમાડવાના સુદિવસે સાંપડયા હેય, સૂર્યયશારાજાની પેઠે બારેમાસ હજારે પોષાતી ભાઈ–બહેનને જમાડીને પ્રભાવનાઓ વહેંચાવી હોય.
આવા પંચપરમેષ્ઠિ મહાભગવંતે, ચાર પ્રકારના શ્રીસંઘ, અને ક્ષાયિકાદિ સમ્યકત્વ પામેલા આત્માઓ, રત્નપાત્ર જેવા, સુવર્ણપાત્ર જેવા, રૂપ્યપાત્ર જેવા, તામ્રપાત્ર જેવા શુભ પાત્રમાં દાન દેનારા, અનુમંદના કરનારા, સર્વક્ષેત્રના સર્વકાળના ભાગ્યશાળી આત્માઓ.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
નવપદ દશન
-
અનુકંપાદાન શ્રી વીતરાગ શાસન પામીને સમ્યકત્વ પામ્યા પછી અથવા પામવા સારુ દીન-દુખી—ગરીબ, અનાથ, નિરાધાર, અશક્ત, અપંગ, નિર્ધન, અંધ, બધીર મુંગા, પાંગળા, પીડિત, રેગી, તુલા, લંગડા, મનુષ્યને કે પશુઓને જોઈને, સાંભળીને, જેમના ચિત્તમાં રેમ—રમ દયાના અંકુર પ્રગટ થયા હોય પછી પોતાની શક્તિ સર્વસ્વ ખરચી નાંખીને (હુમાયુન બાદશાહના દીવાન) ભેરશાહ વિગેરેની પેઠે ખોરાક, પાણી, વર, ઓઢવાનાં, પાથરવાનાં, રહેવાનાં અને એષધ અનુપાનાદિ વસ્તુ આપીને, અપાવીને, તેવાઓના સંપૂર્ણ દુઃખે દૂર કરાવીને.
રેતાઓને, સીદાતાઓને દીલાસા આપી નિર્ભય બનાવ્યા હાય, સર્વકાલીન સુખીયા બનાવ્યા હેય, સતત બારબાર, ચારચાર, ત્રણત્રણ દુષ્કાળ પડયા હોય તેવા ભયંકર ભૂખમરાના રાક્ષસ જેવા કાળમાં જેમ (સંભવનાથ સ્વામીના આત્માએ ગયા ત્રીજા ભવમાં) ક્ષેમાપુરી નગરીના રાજા વિમલવાહને અને ભદ્રેસરના જગડુશાહશેઠે અને હીરસૂરિ મ. ના શ્રાવક રાજીયાવજીયા ભાઈઓએ આખા જગતને દુષ્કાળ ઉતરાવ્યું. અનાજ વગેરે આપી જગત સમસ્તને મરણના મુખથી બચાવી લીધું અને સમ્યકત્વ આદિ પામી સંસારને ટુંકે બનાવી નાખનારા.
કોઈપણ દીન-દુખી મનુષ્ય કે પશુને જોઈ જેમના ચિત્તમાં અનુકંપાના અંકુરા ખીલી નીકળતાં આશા કરીને આવેલા બીચારા આત્મા પાછા ન જતા હોય પણ આનંદ પામીને જતા હોય. જેઓ લુલાં, અપંગ, ઘરડાં, થાકેલાં, માંદા,
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૭૫
બચ્ચાંને સાચવવાની પાંજરાપોળે ખેલાવી બધા નિર્વાહ પુરા પાડીને કેઈ જીવને અન્યાય ન થઈ જાય તેવી કાળજી રાખનારા હેય.
શ્રી જિનેશ્વર પરમાતમાઓની સતત સર્વજીવને ભલામણ છે કે જે લક્ષ્મી મલી હેય તે બારેમાસ સર્વકાલ દીન, અનાથ, ગરીબ, દુખી, રેગી, કેઈને જરુર આપે, દ્વાર ઉઘાડાં રાખે, હાથ ઉદાર રાખે, મનને મોકળું રાખો, સર્વજીવનાં દુઃખ ટાળી દુખીઆએના આશીર્વાદ લે. ક્ષુધા, તરસ, રેગ, ટાઢ, તડકા કેવા ભયંકર છે તેને પોતાના અનુભવથી માપ કરીને જેટલાના દુઃખ મીટાવી શકાય તેટલાને મીટાવે, આશીર્વાદે જેતા હોય તે ઉપકાર કરે.
ઉચિતદાન ઉચિતદાનને સાચે અર્થ વિવેક છે, વિવેકી આત્મા તેજ કહેવાય કે પિતાને કરવા ગ્ય પિતાની શક્તિ અનુ. સાર જરૂર કર્યા કરે, કરતે રહે, કરી છુટે, કરીને જપે, વિવેકી આત્માઓ જે કરે તે પિતાની ફરજ સમજી કરે, મારે કરવું જ જોઈએ એમ માનીને કરે, હું કરું છું તેમાં શું નવાઈ, હું કરવાની શક્તિ-સામગ્રી પામેલ છું, માટે મારે ફરજીયાત કરવા એગ્ય હેવાથી કરૂં છું, મારા જે ન કરે તે બીજાને કહી પણ કેમ શકાય? આવી પિતાની ફરજ વિચારીને. | શ્રી વીતરાગ શાસનને પામેલા સમ્યકત્વધારી આત્માઓ શ્રી જનશાસનની આબરૂ વધારવા માટે શરીરથી, લક્ષ્મીથી,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬
નવપદ દશન
રાજ્યાધિકારની સહાયથી, બુદ્ધિથી, લાગવગથી, શ્રી વસ્તુ પાલ-તેજપાલાદિકની પેઠે, પૂજ્યસ્થાનમાં રહેલ દેવ-ગુરૂ, ધમનું ભક્તિભાવથી આદર-બહુમાનથી કરવાપૂર્વક
પિતાના માતા-પિતા વિદ્યાગુરૂ સાધર્મિબંધુઓ ભાઈઓભગિનીઓ, પુત્ર-પુત્રીઓ, ઈ-કુવા, મામા-મામી, માસામાસી, શ્યાલા-શ્યાલી, ભગિનીપતિ, પુત્રી પતિ, પાડોસી કુટુંબી–ન્યાતિ ગામ-દેશ રાજા-રાજ્યાધિકારીઓ કેઈનું પણ (પિતાની આવક-જાવક ધ્યાનમાં રાખીને શક્તિને વિચાર કરીને સત્કાર કરે જેની જેટલી નજીકતા તેનું તેટલું શક્ય સચવાય.)
વલી ગામમાં, દેશમાં અન્યલીંગીઓના ધર્મસ્થાને બાવા, યેગી, સંન્યાસી, ફકીર, મઠ-મંદિર-મરજી વગેરેના ઉદ્ધાર, આજીવિકા, ભરણ-પોષણ, સન્માન-સત્કાર પણ વીતરાગ શાસ નની ઉદારતાનાં વખાણ કરાવવા શકય કરવા જેમ મહામાત્ય વસ્તુપાલ-તેજપાલાદિકે એ કરેલાં.
એટલે સમ્યકત્વ પામેલા દેવ-ગુરૂ-ધર્મને સમજણપૂર્વક અર્પણ થયેલા મહાનુભાવેનાં બધાં ઉચિતવિધાને શ્રી વીતરોગશાસનને નિર્વિદન બનાવવા જીવરક્ષણ આદિને પોષણ અપાવવા ધર્મસ્થાનને અબાધિત-સુરક્ષિત બનાવવા હેવા જોઈએ.
શ્રી વીતરાગ શાસનના કીર્તિદાન કેટલાક ભેળા માણસે કીર્તિદાનને અવગણે છે, તે ખોટું છે, કીર્તિદાન પણ શ્રી જિનશાસનનાં પાંચ દાને પૈકી
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૭૭
પાંચમું દાન છે, માટે ધર્મનું ચોક્કસ અંગ છે. કીર્તિદાન બીજાઓને અનુકરણ અને અનુમોદન કરવા માટે છે, જેને સાંભળીને બીજાઓ કરનારની અને જૈન ધર્મની પ્રશંસા કરે છે. એકનું દેખીને બીજાઓને દાન કરવાની ઈચ્છા થાય છે.
જગતમાં શ્રી વીતરાગ શાસનની ઉદારતા અજોડ અને અમેય છે. શ્રી વીતરાગ શાસન પામેલા રાજા-મહારાજાઓ અને શેઠ-શાહુકારે, ધનપતિ કુબેરેએ ફક્ત અભયદાન, સુપાત્રદાન, અને અનુકંપાદાને આપીને વિસામે લીધે નથી. જગતભરમાં શ્રી વીતરાગ શાસનને ડંકો વગડાવવા ભાટ-ચારણેને પણ મેટા ધનવાન બનાવી નાંખ્યાના ઇતિહાસમાં જાવડશાહ, આમ્રભટ, સમરાશાહ, વસ્તુપાલ-તેજપાલ, કુમારપાલ, પેથડશાહ વિગેરેના દાખલાઓ હયાત છે.
અને તેથી જ મહમદ બેગડાની સભામાં બ્રહ્માનંદ બારેટે જન શાહુકારેના વખાણ કર્યા તે બાદશાહથી ન ખમાયાં અને ખેમા દેદરાણીએ બાદશાહને આખે દેશ દુષ્કાળ ઉતરાવીને ખુશ કર્યાની ઈતિહાસમાં પ્રસિદ્ધ વાત છે.
શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માએ એક–એક દીક્ષા ગ્રહણના એક વર્ષ પહેલાં હમેશાં એક ક્રોડ ને આઠ લાખ સોનામહોર અને તે એક સુવર્ણ મુદ્રા ૮૦ રતિ વજનવાળે પચ્ચીસ મણ આ સવા બસે ગાડા ભરાય તેટલું પ૬૨૫ મણ સુવર્ણ મુદ્રાનું દાન આપી જગતનું દારિદ્ર દુર કરીને દીક્ષા ગ્રહણ કરે છે.
એટલે શ્રી વીતરાગ શાસન પામેલા મહાપુણ્યવાન લક્ષમી
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮
નવપદ દર્શન
પતિઓ કીર્તિદાને પણ જ્યાં જ્યાં જરૂર જણાય ત્યાં ત્યાં જરૂર આપતા રહે છે જ.
બ્રહ્મચર્ય ભીષ્મત્રત આ જગતમાં પશુ-પક્ષી બધી જાતો અને મનુષ્ય નરનારી વગેરે વાસનામુકત નથી. અનંતકાળ ગયે, દેના બેંગે પણ જીવ અનંતીવાર ભેગવી આવ્યા હોવા છતાં કહ્યું છે કે
अप्राप्तवभ्रमादुच्चैः प्राप्तेष्वप्यनंतशः ।।
कामभोगेषु मूढानां समीहा नोपशाम्यति ॥१॥ અથ–આ જીવને બધા પ્રકારના કામ-ભેગે અનંતીવાર મળવા છતાં જીવ જાણે છે કે મને કયારે પણ મલ્યા નથી, હું પહેલા જ પામે છું, આવી વાસનાઓમાં આશક્ત થયેલા જવાની ઈચ્છાઓ નાશ પામતી જ નથી. આ સંસારી સર્વજીને આ સ્વભાવ હોવા છતાં કઈ કેઈ સાત્વિક આત્મા પુરૂષ કે નારી એવા એવા બ્રહ્મચર્ય પાળનારા હોય છે કે તેમને દેવે પણ ચલાવી શકતા નથી.
બ્રહ્નચર્ય પાળવાના બે પ્રકાર છે. એક સર્વ પ્રકારના નારી જાતિ (દેવાંગના, મનુષ્ય સ્ત્રી અને પશુ નારી)ના મનવચન કાયાથી ભેગવવાનાં પચ્ચકખાણ તે શ્રી વીતરાગ શાસનના સાધુઓ અને સાધ્વીઓ સાચવે છે.
તેમાં કેટલાક મહાપુરુષનાં જૈનગ્રન્થોમાં લખાયેલાં અને મને જાણવા મળેલામાંથી પણ કેટલાંક નામ જણાવું છું, શ્રી જિનેશ્વરદે નેમનાથસ્વામી અને મલિનાથ સ્વામી બાલબ્રહ્મ
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૭૯
ચારી હતા, સિવાય બધા જિનેશ્વદેવ (શાન્તિનાથ સ્વામી, કુન્થનાથ સ્વામી, અરનાથ સ્વામી, હજારે સ્ત્રીઓ ત્યાગ કરનારા) એક બે અથવા ઘણું રાણીઓના ત્યાગ કરનારા હતા.
બે સિવાયના બધા ચક્રવતી અને (વાસુદેવના મોટાભાઈ) બધા બલદેવ તથા શ્રી વીતરાગ શાસનમાં થયેલા સર્વ ગણધરદેવે વિગેરે મુનિ-મહારાજાએ એક, બે, આઠ અથવા સેંકડો-હજારો સ્ત્રીઓના ત્યાગ કરી સાધુ થયેલા હતા.
તથા શ્રી જિનેશ્વરદે પાસે, ગણધરદેવે પાસે પરંપરામાં થયેલાં સર્વકાળનાં સાધ્વીજી મહારાજાએ કેટલાક કુમાર બ્રહ્મચારિણે સાધ્વીજી થયાં હતાં, અને કેટલાક ગૃહસ્થાવાસ ભેગવી મુક્ત ભેગી થઈ ત્રિવિધે-ત્રિવિધે ત્યાગીબ્રહ્મચારી થયાં હતાં.
કેટલાક મહાપુરૂષો અનેક પત્નીઓને ત્યાગ કરી ખીલતી જુવાનીમાં શ્રી વીતરાગ શાસનમાં મુનિરાજ થયા હતા. દેવકી રાણીના છ પુત્રો (કૃષ્ણ વાસુદેવના મોટા ભાઈઓ) બત્રીશબત્રીશ, ગજસુકુમાર (કૃષ્ણ વાસુદેવના નાનાભાઈ) તુરતના પર
લા બે બાળાઓ, ધન્નાકાનંદી ૩૨, શાલિભદ્રજી ૩૨, અનંતીસુકુમાર ૩૨, ધનાજી (શાલિભદ્રના બનેવી) આઠ, શીવકુમાર (જંબુસ્વામીનો આગલો ત્રીજે ભવ) ૫૦૦, સુબાહુકુમાર પ૦૦, શ્રી ચંદ્રરાજર્ષિ, જયાનંદ રાજર્ષિ સેંકડો, પૃથ્વીચંદ્રરાજ ૧૬, ગુણસાગર વણીક પુત્ર ૮,(આ બંને શંખરાજા અને કલાવતી રાણીનો છેલ્લે ૨૧ મે ભવ) બૂકુમાર ૮, મેઘકુમાર ૮, મેતાર્યમુનિ ૯, કયવને શેઠ ૭, શાંખકુમાર
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૦
નવપદ દશન
પ્રદ્યુમ્નકુમાર અનેક રાણીઓ અને પત્નીઓને ત્યાગ કરી ચારિત્રધારી થઈ ક્ષે ગયા છે.
આવા શ્રી વીતરાગ શાસનના સાહિત્યમાં લાખ મહાપુરૂષ, રાજા-મહારાજાઓ અને લક્ષ્મીપતિએ દેવાંગના જેવી પત્નીએને ત્યાગ કરીને શ્રી જિનેશ્વરદેવની સાથે શ્રી જિનેશ્વર દો વગેરે તારક પુરુષોના ઉપદેશ સાંભળીને પહેલી વયમાં, બીજી વયમાં કે ત્રીજી-ચોથી વયમાં પનીઓના રાગને તેડીને, વિકારનાં બંધને છેદીને સાધુએ થયાના અને સાધ્વીએ થયાના અને દેવે પણ ન ચલાવી શકે તેવા મહાપુરૂષના દાખલા વાંચવા-સાંભળવા-જાણવા મળે છે.
સાધ્વીજીએ બ્રાહ્મી, સુંદરી, દમયંતી, સીતાજી, રાજીમતી, દ્રૌપદી, ચંદનબાલા, કૃષ્ણ વાસુદેવની (રૂકમણિ પ્રમુખ) આઠ મહા પટ્ટરાણીઓ અને હજારે કુમારીકા પુત્રીઓ મદનરેખા, મૃગાવતી, મલયસુંદરી, સુભદ્રા, સુયેષ્ઠા, પુષ્પચૂલા, પ્રભાવતી, જયાનંદરાજાની અને શ્રી ચંદ્રરાજાની સેંકડો રાણુઓ, જંબુકુમારની આઠ પત્નીઓ, આઠ સાસુમાતાએ વિગેરે.
જેમ દરીયાના પેટાળમાં રત્નને પાર નથી, તેમ રાની ખાણ જેવા શ્રી જિનશાસનમાં બ્રહ્મચારી સ્ત્રી-પુરૂષનાં નામે શોધવા બેસાય તે ગ્રન્થ ભરાય તેટલા હમણાં પણ મળી શકે તેમ હોવા છતાં પણ થોડાં નામે રજુ કર્યા છે.
સ્થૂલભદ્રસ્વામીનું અજો બહાચારી મહાપુરૂષોમાં પણ મેખ નામનેધાણું છે, તે પ્રમાણે શ્રાવક-શિરોમણી વિજય
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૮૧
શેડ-વિજયા શેઠાણી, સુદર્શનશેડ, અચંકારીભટ્ટા સતી સીતાજી, મલયાસુંદરી, નર્મદાસુંદરી, મદનરેખા, શીલવતી, સુભદ્રા, દ્રૌપદી, વિગેરે મહાપુરૂષ અને મહાસતીએએ હજારે પરીક્ષાઓ અને યાતના-વિડંબનાઓને સહન કરીને પણ ક્ષીરસમુદ્રના નીર જેવું અતિ ઉજજવળ વિશુદ્ધ શીલ પાળેલું હતું.
તથા જેનેતર ઈતિહાસમાં પણ મહારાજા ભર્તુહરિ તથા ગોપીચંદ, મીરાંબાઈ જેવાં અમૂલ્ય રત્ના હજારે થયાં છે, જેમણે પિતાના શીલને બચાવવા અધમેના હુમલાથી રક્ષણ કરવા વહાલા પ્રાણેને પણ અગ્નિમાં અર્પણ કર્યા છે.
આવી વાસનાઓ અને અત્યાચારોથી ભરપૂર વાતાવરણ વાળા આ વીસમી અને એકવીસમી સદી જેવા કાળમાં પણ શ્રી વીતરાગ શાસનમાં સેંકડો યુવાને અને હજારે બાળાઓ અનેક આકર્ષક મોહબંધનેને તેડીને ચારિત્રધારી થયેલા (મૂર્તિપૂજક તથા સ્થાનકવાસી સમાજમાં) અને નિર્મલ બ્રહ્મ ચર્ય આરાધી રહેલા જોવાય છે.
આખા સંસારચક્રમાં અઢીદ્વીપમાં સર્વ ક્ષેત્રમાં અને કાળમાં કેઈપણ મહાભાગ્યશાળી આત્મા મનથી, વચનથી, કાયાથી, સંપૂણ કે દેશથી અર્થાત્ સાધુ જીવન જીવીને કે ગૃહસ્થ જીવન જીવીને પણ ત્રિવિધ-ત્રિવિધ (પરસ્ત્રી–પરપુરૂષ ત્યાગ) શીલત્રત પાળનારા આત્માઓના શીલવતને મારા હજારેવાર, લાખાવાર નમસ્કાર થાઓ.
ભાવનાઓ આત્માને ભાવનાની સમજણ અને પ્રાપ્તિ ન થાય ત્યાં
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
નવપદ દશન
સુધી દાન, શીલ અને તપશ્ચર્યા જેવાં અતિ ઉચ્ચ અને નિર્મલ અનુષ્ઠાને અને આચરણે સંપૂર્ણ ફલ આપનાર થતાં નથી.
જેમ મૂલ વગરનું ઝાડ, મસ્તક વિનાનું શરીર, જલા વગરનું સરોવર, ચંદ્ર વિનાની રાત્રી, અને લુણ વગરનું ભજન નકામાં-નિસ્તેજ અને નિરસ લાગે છે, તેમ બધાં અનુષ્ઠાને પણ નિર્મળ ભાવનાએ વિના લગભગ અફળ રહે છે.
ઘણું દાન આપનારા, નિર્મલ શીલ પાળનારા અને ઘરવીર તપશ્ચર્યા કરનારા પણ વિપરીત ભાવનાના યોગે કમઠ, અગ્નિશર્મા, જમદગ્નિ, પરશુરામ, દ્વૈપાયન અને અંધકસૂરિ વિગેરે સંસારમાં ભટકનારા થયા છે, અને ભાવનાના શુભ
ગથી સંસારમાં રહ્યા છતાં પણ કેટલાક મહાપુરુષે મેક્ષ ગામી પણ થયા છે.
મહારાજા ભરત ચક્રવતી પોતાના રાજ્યમહેલમાં સ્નાન કરી વેશભૂષણ તથા અલંકો વડે શરીરને શોભાવી દર્પણમાં જોવા આરીસાભુવનમાં પધાર્યા. દર્પણમાં દેખતાં ફક્ત એક વીંટી નીચે પડી ગઈ અને આંગળીની શોભામાં ઓછાશ દેખાઈ.
પછીતે એક પછી એક આભૂષણે મુકુટ, કુંડલ, હાર, અદ્ધહાર, બાજુબંધ, કડાં, અને છેલ્લે વસ્ત્રો પણ કાઢી નાંખ્યાં,
ભા દેખાતી અદશ્ય થઈ, મનમાં અનિત્યભાવના પ્રગટ થઈ, બધી શોભા બહારની છે, ભાડે લીધેલી, માગી લીધેલી, ઉછીની લીધા જેવી છે. આ બધું ન હોય તે શરીર તે મડદું છે, એમ ભાવના ભાવતાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૮૩
પ્રશ્ન– આવી ભાવના ભાવનારા અને લખનારા આજે કેવલજ્ઞાન કેમ પામતા નથી?
ઉત્તર–ભરત મહારાજા જેવા મહાપુરુષે ઘણે કર્મને બજે આગલા ભાવમાં હલકે કરીને વધી પડેલાં કેવળ પુણ્યને જ જોગવવા આ છેલ્લે જ અવતાર લેવાથી પવનના જોરથી શરીર ઉપરનું વસ્ત્ર (આવરણ) ખસી જાય છે, પણ પવન (કેદખાનામાં રહેલા માણસના) ભીંતે કે બારણાં તોડી શકતે નથી, તેમ બહુ અલ્પકર્મો ભાવનાના વેગથી નાશ પામતાં વાર નથી લાગતી,
ઋષભદેવસ્વામીના બીજા પુત્ર મહારાજા બાહુબલિ ચારિત્રધારી થવા છતાં અને એક વર્ષ સુધી ચારે આહારના ત્યાગ કરી ધ્યાનમાં એક જ જગ્યાએ સુધા, તૃષા, તાપ, ઠંડી, વિગેરે (આપણા જેવાથી અસહ્ય) કષ્ટ ભેગવવા છતાં ફક્ત અભિમાનના યોગથી કેવળજ્ઞાન પામ્યા નહિં પરંતુ મનમાં પિતાની લઘુતા આવવાથી અને બીજા મહામુનિરાજોના ગુણોને અતિ પ્રમાણ આદર પ્રગટ થવાથી મુનિ માત્રને વંદન કરૂ વાની ભાવના ભાવતા સ્થાનમાંથી પગ ઉપાડવાની સાથે જ કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા.
મહારાજા કૃષ્ણવાસુદેવ કઈવાર નેમનાથસ્વામી પધાર્યા હોવાથી સપરિવાર કૃષ્ણ મહારાજા દેશના સાંભળવા ગયા, દેશના સાંભળી અઢાર હજાર મહામુનિરાજોને અતિ ઉજ્વલભાવથી વંદન કર્યું, ભાવ એટલા વધી ગયા અને અતિ શ્રેષ્ઠ ત્રણ લાભ થયા.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧ જિનનામકર્મ નિકાચિત કર્યું, ૨ ક્ષાયિક સમ્યકત્વ પામ્યા, ૩ આયુ સાતમી નરકનું તુટીને ત્રીજીનું થઈ ગયું.
तिथ्ययरत्तं सम्मत्तं खाइयं सत्तमीइ तइयाए ।
आउं पंदणरण बद्ध दसारसिहेण ॥१॥ આ વાત નેમનાથસ્વામીના મુખથી જાણીને કૃષ્ણ મહારાજાએ ફરીને વંદન કરવાની ઈચ્છા જાહેર કરી પરંતુ પ્રભુ કહે છે હવે એવા ભાવ આ ભવમાં આવવા શકય નથી.
એક રાજાના ચાર પુત્રો માતાના ઉપદેશથી (મુનિરાજ થયેલા) પિતાના સગા મામા શીતલનામના મહાગુણવાન આચાર્ય ભગવાનને વંદન કરવા ચાલ્યા, રસ્તામાં જ ભાવ વધી જવાથી દીક્ષા લીધી અને વંદન માટે આગળ વધ્યા.
વિહાર કરતાં આગળ વધી રહ્યા છે, તેમાં માતાએ કરેલા માતુઘલઆચાર્ય ભગવાનના ગુણેની અનુમોદના અને વંદન કરવાની અને ભેગા થયા પછી વૈયાવચ્ચ કરવાની ભાવના ભાવતાં જે ગામમાં આચાર્ય ભગવાન છે તે ગામની ભાગોળે પહોંચ્યા અને સૂર્યાસ્ત થઈ ગયા.
ગામની બહાર દેવકુલમાં (યક્ષમંદિરમાં) રાત રહ્યા, રાત્રિમાં વંદન કરવાની ભાવના ભાવતાં ચારે મુનિરાજે કેવલજ્ઞાન પામ્યા. કૃત્યકૃત્ય થવાથી ચાર મુનિરાજે ગામમાં વંદન કરવા ગયા નહિ.
આ બાજુ આ ચાર મુનિરાજેના મામા આચાર્ય મહા
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન .
૧૮૫
રાજને ચાર ભાણેજ મુનિ આવી ગામ બહાર રહ્યા છે, સવારમાં આવવાના છે, એવા સમાચાર મળેલા હોવાથી તેમની સવારમાં ઘણી જ રાહ જોઈ પણ ન આવ્યા એટલે આચાર્ય સામા આવ્યા અને તેમને કેવળજ્ઞાની થયેલા જાણી પિતાની અલ્પતા ભાવતાં આચાર્ય મહારાજ પણ કેવલજ્ઞાની થયા.
મરૂદેવી માતા ઋષભદેવ સ્વામીએ દીક્ષા લીધી અને પુત્ર વિરહ થયો. પિતાના મહાવિનયી પુત્ર ઉપરના રાગથી માતાને વારંવાર રેવું આવી જાય. ભરત મહારાજા પણ અતિ વાત્સલ્ય ભાવથી ખુબ દીલાસા આપે, પરંતુ માજીને પુત્ર વિરહ હેરાન કર્યા જ કરે.
વળી વિચારો આવે, ક્યાં આ રાજમહેલ અને કયાં વનવગડામાં ભટકવું, કયાં અહિંના દેવએ લાવીને આપેલાં કઃપવૃક્ષનાં ફળોને આહાર અને ક્ષીરસમુદ્રના પાણીનું પાન, અને કયાં ભિક્ષામાં મળેલ નિરસ અને ઠંડે સ્વાદ વગરને આહાર, કયાં અહિંની સુખશય્યા અને કયાં પર્વતની ગુફાઓ અને શમશાન ભૂમિએ, આવા વિચારમાં મરુદેવીમાતાનાં ચક્ષુઓ ઉપર પડલ આવી ગયાં.
એક હજાર વર્ષે શ્રી ઋષભદેવસ્વામીને કેવળજ્ઞાન થયું. ભરત મહારાજા માજીને હાથી ઉપર બેસાડીને સમવસંરણની નજીક લાવ્યા અને કહ્યું માજી! જુએ આપના પુત્રની ઠકુરાઈ, તત્કાલ માજીને હર્ષનાં આંસુ આવતાં પડલ ફાટી ગયાં અમે પુત્રની અદ્ધિનાં દર્શન થયાં. ૨૪
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬
નવપદ દર્શન
વિચારવા લાગ્યાં, હું તે મારા પુત્રના દુઃખે આખે વગરની થઈ, રેઈ–ઈને શરીરને અધું કરી નાંખ્યું, અને પુત્ર તો આવી મોટી ઋદ્ધિ પામ્યા છતાં સામું પણ જેતા નથી. આવા વિચાર પછી તુરત જ અન્યત્વભાવના શરૂ થઈ.
કેના છોરૂ કોના વાછરૂ, કેન માય ને બાપ” આ સંસારમાં કઈ કેઈનું નથી. ઋષભદેવ તે વીતરાગ છે, આવી ભાવનામાં આરુઢ થયેલાં મરૂદેવી માતા હાથી ઉપર જ કેવલજ્ઞાન પામી આયુષ પણ સમાપ્ત થવાથી જ્ઞાનાવણ્ય વિગેરે આઠે કર્મ ક્ષય કરી મેલે પધાર્યા.
મહામુનીશ્વર ઢંઢણુ તેઓ કૃષ્ણવાસુદેવના પુત્ર હતા, અને તેમનાથસ્વામીના શિષ્ય હતા, તેમણે વલબ્ધિથી આહાર મલે તે જ પારણું કરવું એ અભિગ્રહ લીધેલ હતું, અને ગયા જન્મના અંતરાયને ઉદય થવાથી મહા ધનવાન અને શ્રદ્ધાળુ દ્વારિ. કાનગરીમાં એમને છ માસ સુધી આહાર મલ્યો નહિ.
એકવાર કૃષ્ણમહારાજના પ્રશ્નથી અતિ ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્ર પાળનાર તરીકે ઢંઢણ મુનિનાં નેમનાથવામીના મુખથી વખાણ સાંભળીને દ્વારિકા નગરીમાં મુનિને દેખીને હાથી ઉપરથી ઉતરીને વિધિસહિત વંદન કર્યું.
કૃષ્ણવાસુદેવના વંદનને દેખીને એક ગૃહસ્થ મુનિને બેલાવી ઘણા ભાવથી પડિલાવ્યા. મુનિ પણ આહાર મલવાથી નહિં, પરંતુ અંતરાય તુટેલે જાણીને ખુશી થયા, અને સમવસરણમાં આવ્યા. પ્રભુ પાસે આહાર મુકી પિતાને
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૮૭
અંતરાય તુટયાનો હર્ષ વ્યક્ત કર્યો.
પ્રભુજી કહે છે તે ઢંઢણ! આતે ત્રણ ખંડના રાજાના વંદનના પ્રભાવે તમને આહાર મળે છે, પરંતુ સ્વલબ્ધિને આહાર નથી, સર્વજ્ઞપ્રભુનાં વચન સાંભળી આહાર પરઠવવા ચાલ્યા. આત્મા કર્મ બાંધતાં વિચાર કરતો નથી, એમ આત્મનિંદા કરતાં મુનિરાજ કેવલજ્ઞાન પામ્યા.
દઢપ્રહારી મહાર આ ચાર બ્રાહ્મણના ઘેર જન્મ પામવા છતાં કુછ દે ચડી જવાથી બધાં જ અકૃત્ય કરનાર થયો. તેણે હિંસા, જુડ, ચેરી અને મિથુનની મર્યાદા વટાવી હતી અને અનેક ગુંડાઓને આગેવાન થયું હતું.
છેલામાં છેલ્લી તેણે એક ગરીબ નિઃસહાય બ્રાહ્મણના ઘરમાં ધાડ પાડી હતી. બ્રાહ્મણના ઘરમાં કશું ન મળવાથી અપશુકન માનીને તેના ઘરમાં રંધાયેલી રસોઈની ચેરી કરીને તેનાં નાનાં તરફડતાં બાળકોને જોતાં છતાં ખાઈ ગયે.
તેટલામાં બ્રાહ્મણ ઘેર આવી ગાળે દેવા લાગે, તેને પણ ખગ્નના પ્રહારથી મારી નાંખ્યું. ત્યાં તાજી વિયાયેલી ગાય વિફરી, મારવા આવી તેને પણ તલવારના ઘાથી મારી નાંખી, તેટલામાં તેની ગર્ભવતી સ્ત્રી સામી આવી, તે પણ ગાળના વર્ષાદ વર્ષાવવા લાગી, તેને પણ પાટુ મારવાથી મરણ પામી, ગભ પણ બહાર નીકળી ગયે અને જેતાજોતામાં તરફડીને મરણ પામે.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
નવપદ દશન
આ ચાર મહાપાપિ થયા પછી દઢપ્રહારીને વિચાર થયે, ઘણું ખરાબ થયું, મારા બધાં પાપના મહેલ ઉપર આ શિખર ચડયું. હું મહા અધમ છું. આ જગતમાં મારા જેવો અધમ, પાપી, નિર્દય, દુષ્ટ મનુષ્ય મલ અશકય છે. હવે મારે જીવવું ધિક્કારને પાત્ર છે.
હમણાં ને હમણાં મારે મરવું તેજ વ્યાજબી છે, આવા ચક્કસ વિચાર કરીને ગામને અને સાથીદારોને ત્યાગ કરીને મારવાની સગવડ શેધતો વનમાં ચાલ્ય; અને ધ્યાન
સ્થ મહામુનિરાજને ભેટે થયે, સુનિરાજે ધ્યાન પાળી ઉ. દેશ આપ્યો.
મરવાથી પાપને નાશ થતું નથી, પરંતુ આત્મનિંદા, દશન-જ્ઞાન-ચારિત્ર અને તપથી પાપેને ચોક્કસ નાશ થાય છે. મુનિને ઉપદેશ ગમ્યો, દીક્ષા લીધી અને તેજ મહામુનિ રાજ પાસે અભિગ્રહ લીધે, મારાં પાપે મને યાદ આવે
ત્યાં સુધી મારે સર્વ પ્રકારના આહારનો ત્યાગ રાખ, કાઉસ્સગ્ય ધ્યાનમાં જ રહેવું, મૌનપણે જ રહેવું તથા ઉપસર્ગ અને પરિષહેને પ્રતિકાર કર નહિં.
બસ, આ પ્રમાણે મુનિવેશ ધારણ કરીને તેજ નગરીના પૂર્વ દિશાના દરવાજે કાઉસગ્ગ ધ્યાન લગાવ્યું નગરના લે કે તેની ઉપર તેણે આપેલા અસહ્ય ત્રાસના કારણે ખુબ જ ક્રોધાવિષ્ટ હતા, એટલે તેને જોઈને તાડન-તરજન કરવા લાગ્યા.
દેઢ માસ સુધી પૂર્વ દિશાના દરવાજે લોકોના આક્રોશ,
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
તાડન, તરજન, ક્ષુધા, તૃષા, ટાઢ, તાપ બધું સમભાવે સહન કર્યું અને ક્રમશઃ ચારે દરવાજે ધ્યાન લગાવ્યું, નગર મોટું હતું. હજારે માણસે આવી તેને ઉપસર્ગો કરીકરીને થાક્યા.
અને દઢપ્રહારી મુનિરાજે ભાવના ભાવી કે હે જીવ! આ બધા લેણીયાત છે, મેં પિતે આ સર્વને દુઃખે આપવામાં ખામી–ઓછાશ રાખી નથી, એ બધાને હું ચોક્કસ દેવાદાર છું, મેં પોતે કરેલાં પાપ મારે પિતાને જ ભેગવવાં પડશે, આતો મારાં પાપના ફલરૂપે માત્ર વાનગી જ છે.
હે જીવ, પાપ કરતાં ભય પામ્યું નથી અને બહાદુરી પૂર્વક પાપ આચર્યા છે, તે હવે પાપનાં ફળને પણ ભય પામ્યા સિવાય બહાદુરીથી જ ભેગવવાં જોઈએ; આ પ્રમાણે કેવળ આઠે પ્રહર આત્મનિંદા, પિતાના અનાચારની નિંદા કરવામાં અને બહાદુરીપૂર્વક ઉપસર્ગો અને પરિષહ સહવામાં છ માસે ગયા. બધાં પાપો ક્ષય થયાં, કેવળજ્ઞાન પામી તેજ ભવે મોક્ષે ગયા.
નવમા નંદરાજાના મહામાત્ય શ્રીયકજી. આ મહાપુરૂષ પ્રસિદ્ધ અને મહાબ્રહ્મચારી સ્થૂલભદ્રસ્વામીના સગા ભાઈ થાય છે. તેઓ પિતાજી શકપાલ મંત્રીના અકાલ મરણ પછી મહાઅમાત્યની પદવી ભેગવતા હતા. રાજાઓ અને રાજાના પ્રધાને રાજ્યના-કામ-કાજેથી રાતદિવસ નવરા થતા નથી, એટલે વડિલેપાર્જિત બધી સામ
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ગ્રીને ભગવટે સુલભ છે, ફક્ત કુલપરંપરામાં આવેલ શ્રી વીતરાગમાગ જગતના જીથી સાચવી કે આચરી શકાતે નથી, શ્રીયક મંત્રીશ્વર પણ રાજ્યકાર્યમાંથી ક્ષણવાર નિવૃત્ત થતા જ નહિ અને ધર્મનું કશું જ સામાયિકાદિ અનુષ્ઠાન આચરી શકતા નહિં
એકવાર તેમનાં સાદી થયેલાં સગાં સાત બહેને વિહાર કરતાં પાટલીપુત્ર શહેરમાં પધાર્યા. બહેનેના સગપણે સાધ્વીજી મહારાજને વંદન કરવા ગયા. સવારમાં વહેલા ગયા હતા એટલે જીંદગીમાં નહિં કરેલ નવકાર સહિત પચ્ચકખાણ સાધ્વીજીએ આપ્યું અને મંત્રીશ્વરે શરમથી લીધું.
મોટાં બહેન સાથ્વી પાસે ડીવાર બેસીને, પછી બીજાં યક્ષદિના બેન પાસે ગયા. ડો દિવસ ચડી ગયું હતું, ધર્મને ઉપદેશ ચાલ્યો, પિરિસી થવા આવી, બીજા બહેને પિરિસીનું પચ્ચકખાણ આપ્યું, મંત્રીશ્વરે લીધું.
ત્યાંથી ઉઠીને ભૂતા નામનાં ત્રીજાં બહેન સાધ્વીજી પાસે જઈને “મથએણ વંદામિ” કહીને બેઠાં, ત્યાં પણ ઉપદેશ સાંભળવામાં કલાક દેઢ-કલાક ચાલ્યો ગયે, સાધ્વીજીમહારાજે સાઢપેરિસી પચ્ચખાણ આપ્યું અને મંત્રીશ્વરે સાધ્વીની દાક્ષિણ્યતાથી લીધું.
ત્યાંથી ચોથા નંબરનાં બેન ભૂતદિન્ના પાસે જઈ વાંદીને બેઠા, તેમણે ઉપદેશ સંભળાવ્ય, વખત પણ દેઢ કલાક ચાલી ગયે, સાધ્વીજી મહારાજે પુરિમાદ્ધનું પચ્ચખાણ
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧
આપ્યું અને દાક્ષિણ્યતાના ભંડાર એવા મંત્રીશ્વરે લીધું, અને ત્યાંથી ઉઠીને પાંચમા, છ સેણા, અને વેણ સાધ્વીજી પાસે જઈને બેઠા.
ત્યાં પણ બે સાધ્વીજીના ઉપદેશમાં ત્રણ કલાક ચાલી ગઈ અને અવનું પચ્ચખાણ સાધ્વીજીના મુખથી લેવાયું, થોડા દિવસ જ બાકી રહેલે, અને ઉઠીને સાતમાં રેણું નામના સાધ્વીજી મહારાજ પાસે ગયા. લગભગ દિવસ સંપૂર્ણ થવાની તૈયારી કરતો હતો, અને સાધ્વીજીએ સંભાયું કે ભાઈ, અમારા આજના સમાગમથી તમારે આજનો દિવસ રાત્રિભેજન ન કરવું પડે તો ઘણું જ સારું. મંત્રીશ્વરે દાક્ષિયતાથી ઉપવાસનું પચ્ચકખાણ લીધું.
મંત્રીશ્વર ઘેર પહોંચ્યા જિન્દગીમાં કયારે પણ તપ કરેલ હતું નહિં, આજે માત્ર યક્ષાસાધ્વી આદિ સાત બહેનાના દાક્ષિણ્યતાથી ત૫ લીધે અને ઘેર ગયા પછી શરીરમાં સુધાને હુમલો થયો અને શુભ ભાવનાઓએ સાથ આપ્યો.
હે આત્મા ! જરા પણ વિકલ કરીશ નહિં, ગભરામણ લાવીશ નહિં, આ જીવ અનંતકાળથી સંસારમાં ભટકે છે, ખાવા-પીવામાં ઓછાશ રહેલી નથી, અનેક મેરુ પર્વત જેવડા ઢગલા થાય તેટલું ધાન્ય-ઘાસ અને માંસાદિને આહાર મારે જીવે કર્યો છે, અને લવણસમુદ્રના પાણીથી, પણ અનેકગણું પાણી પણ મારા જીવે પીધું છે, જીવ બિચારે લાલચીએ છે, એને કયારે પણ તૃપ્તિ થઈ નથી, થવાની નથી, માત્ર શ્રી વીતરાગ વચને સમજાય અને પરિણામ પામે
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૨
નવપદ દશન
તે જ જીવની અનંતકાળની સુધા અને તૃષા શમન પામે.
કાણા બુંદાવાળા ભાજનમાં ગમે તેટલું અન્ન-પાણું નાંખવાથી ભાજન કયારે પણ ભરાતું નથી જ, ભરાવાનું પણ નથી જ તેમ આ મારૂં શરીર પણ ચાલુ જન્મમાં હજારાવાર હજારે કિંમતી વસ્તુઓ નાંખીને ભર્યું પરંતુ એક બે નહિ પરંતુ ઘણા છિદ્રો હેવાથી હજી સુધી ભરાયું નથી તે હવે ભરાશે એવી આશા રાખવી નકામી જ છે.
તે પછી મારાં મહાતપસ્વી ભગિનીઓએ મારા ઉપર કરેલો મહાન ઉપકાર અને આજે આખા દિવસમાં મારા ઉપર કરેલી શ્રી વીતરાગ વચનામૃતની વૃષ્ટિનો છંટકાવ અને તેના તપરુપ પ્રાપ્ત થયેલા અંકુરા ખરેખર મારા આત્માને ભાગ્યશાળી બનાવનારા થયા છે, તેને હું આજે સ્વાદ ચાખીને ભાગ્યશાળી થયે છું, તે મારા પુણ્યના ઉદયની પરાકાષ્ઠા જ ગણાય.
સુધાન મહાન ઉદય થવાથી શરીરની સ્થિતિ વિચિત્ર બનવા લાગી, પરંતુ મહામંત્રીશ્વરની પરિણામધારા પિતાનાં સાત મેટાં બહેનના જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર-તપ-ત્યાગની, તેમની દેશના શક્તિથી, તેમના આબાલ બ્રહ્મચર્યની અને પિતાને ધરેલી તપશ્ચર્યાની અપૂર્વ ભેટની ચઢતા પરિણામે અનુમોદના ચાલુ રહી સુઘાવેદનીની અસહ્ય પીડાથી પ્રાણ નીકળી ગયા, મંત્રીશ્વરનો મહાન્ આત્મા સ્વર્ગના સુખ ભેગવવા ચાલ્યા ગયે.
મહામુનિરાજ આયમેતાર્ય પ્રભુ મહાવીરદેવના શાસનમાં અને રાજા શ્રેણિકની રાજ
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૯૩
ધાની રાજગૃહી નગરીમાં મેતાર્યમુનિરાજ એકવાર માસક્ષમણના પારણે એક સેનીના ઘેર વહોરવા પધાર્યા. સેની પણ જરૂર આસ્તિક હશે, કારણ કે બારેમાસ રાજા શ્રેણિકનાં સુવર્ણભૂષણ બનાવનાર હતું, અને તેથી જ તે જૈનમુનિઓ પ્રત્યે આદરભાવવાળ પણ હશે. | મુનિરાજને ધર્મલાભ સાંભળીને સોનાર ઉભે થઈ ચાર ડગલાં સામે ગયે. ઘણે આદર આપ્યો. ચિત્તની પ્રસન્નતા બતાવી; પિતાનું ઘડવાનું કામકાજ પડતું મુકીને મુનિરાજને રસેડામાં વહેરવા લઈ ગયો. સંભવ છે કે– રડું અને ઘડવાની જગ્યા સાવ જોડાજોડ હશે.
મુનિરાજ બહાર ઉભા રહ્યા અને તેની ઘરમાંથી તાજા બનાવેલા લાડવાને થાળ લઈને બહાર આવ્યો, તે દરમ્યાન ઘડવાના સ્થાન ઉપર શ્રેણિકરાજા માટે બનાવેલા સેનાના ૧૦૮ ચેખા (જવલા) લગભગ તૈયાર થઈ ગયેલા પડેલા. એક ઝાડ ઉપર બેઠેલા કૌચપક્ષીએ જોયા, અને નીચે ઉતરી બધા જવલા ચણી લીધા. આ બનાવ મુનિરાજે સાક્ષાત જોયે.
આ બાજુ મોદકને થાળ લઈને તેની બહાર આવ્યો અને અતિ આગ્રહ કરીને ભાવથી લાડવા મેતાર્યમુનિરાજને વહેરાવ્યા અને મુનિએ પણ પિતાના મુનિપણાને દોષ ન લાગે તે મુજબ મેદઠ વહેર્યા. સેની પણ આવા શુભ પાત્રને દાન આપી મનમાં ઘણું જ ખુશી થયે અને પિતાના ઘડવાના સ્થાનમાં આવ્યો.
૨૫
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
જોયું જવલા દેખાયા નહિં. તર્ક-વિતર્ક થયા. હમણાં જ હું આ જગ્યાએ જવલા મુકીને જ ઉઠે છું. બીજે કે ઈપણ આ સાધુ સિવાય અહિં આવ્યું નથી માટે જરૂર જવલા સાધુએ જ લીધા હોવા જોઈએ. લક્ષ્મી તે મોટા મુનિનાં પણ મન ચલાવી નાંખે છે. " અને મુનિ ગોચરી વહેરીને ચાલવા લાગ્યા કે તુરત જ પાસે જઈ હાથ પકડી ઉભા રાખ્યા. મારે સેનાના જવ આપી ઘો અને પછી જાવ. જવલા તમે જ લીધા છે. અહિં બીજું કઈ આવ્યું નથી, આમ મુનિરાજ ઉપર આક્રોશ કરીને બેલવા લાગે. આ જગતની અજ્ઞાનતાને ધિક્કાર થાઓ ! અજ્ઞાન, પરવશ બનેલા સોનીએ સુપાત્રદાનનું પુણ્ય બઈ નાંખ્યું અને મુનિને આકેશ-ગાળ અને નાશ કરવાનું પાપ પ્રગટ થયું.
મુનિરાજ વિચાર કરે છે, જે હું કૌંચ પક્ષીનું નામ આપીશ તે પણ તેનાર સાચું માનશે નહિ અને પક્ષીને નાશ કરી નાંખશે તેનું મહાપાપ મને લાગશે માટે મારે મૌન રહેવું જ વ્યાજબી છે. અઘટમાન સાચું બેલાએલું જુઠું કહેવાય છે.
આમ વિચાર કરી મુનિ મૌન રહ્યા. મુનિરાજના મૌનપણથી સનીની શંકા વધારે મજબુત થઈ, અને સાધુને સંભળાવી દીધું કે જ્યાં સુધી મારા જવલા પાછા નહિં આપો ત્યાં સુધી જવાશે નહિં એટલું જ નહિ પરંતુ ગુને કબુલ કરાવવા સારૂ પિતાના ઘરમાં પડેલું આળું ચામડાનું દેરડું
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દ્વેશન
૧૯૫
પલાળીને મુનિરાજના શિર-મસ્તક ઉપર તાણીને બાંધી દીધું. મહામુનિરાજે પોતાના બચાવ કર્યાંજ નહિ.
ગ્રીષ્મકાળનેા સખત તાપ, આરેમાસની તીવ્ર ટ્વાર તપશ્ચર્યાં. આજે એક માસના ઉપવાસ પછી ૩૧ મે દિવસ. ઘણા કાળના તપના પરિણામે શરીરમાં ઘણી કૃતાતા હતી જ, ઉપરથી આવેલા ઉપસત્રથી મુનિરાજ જરાપણુ કષાયને વશ થયા નહિ.
અને ભાવનારૂઢ થયા હે આત્મન્ ! જાગતે રહેજે, જરાપણ રાંક અનીશ નહિ, ક્રોધ લાવીશ નહિં, સેનીને દ્રેષ ભાવીશ નહિ, સેાની નિમિત્તમાત્ર છે. સંસારવતી બધા પ્રાણીએ કમ આધીન છે. ગયા કાળનાં શુભાશુભના ઉયથી જીત્ર સુખ-દુઃખ પામે છે. આજે મારા અશુક્રને ઉદય મારે સમ ભાવે બહાદુરીપૂર્વક સહન કરવા જોઈએ.
કષાય થશે તે કમ અંધાશે અને કમ ખંધાશે તે વળી સંસાર વધશે. સંસારમાં ભટકવુ પડશે, નરકાદિ ચારે ગતિએમાં અત્યારે ભેગવાય છે, તેના કરતાં હારેગુણું અને લાખેા-ક્રોડા વર્ષ સુધી ચાલે તેવું મહાદુઃખ છે, તે પાછું શરૂ થશે. ત્યાં વળી કષાયેા થશે અને નવાં કર્યાં અંધાશે. આમ અનતકાળથી કમની પરંપરા ચાલુ છે તેને મૂલમાંથી નાશ કરવાના અત્યારે અતિ સુઅવસર પ્રાપ્ત થયા છે.
માટે હું આત્મન્ ! જરાપણ પ્રમાદમાં પડીશ નહિં. તી કર પરમાત્માને પણ ઉદય આવેલા કર્મ અવશ્ય ભાગવવા પડયાં છે, ભાગવવા પડશે. મહા ઉપકારી પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવને છદ્મસ્થ અવસ્થામાં ઝુલપાન ધીસંગમદેવ, ચ'ડકૌષિક,
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
ગોશાળ અને આભીર લોકેએ ઘણા અસહ્ય ઉપસર્ગો કર્યા હતા, અને કરૂણાના ભંડાર પ્રભુજીએ સમતાભાવે સહન કર્યા હતા. આ પ્રમાણે ભાવના ભાવતાં મેતાર્યમુનિરાજ કેવળજ્ઞાન પામી, આઠે કર્મ ક્ષય કરી અંતકૃત કેવળી થઈને મોક્ષે પધારી ગયા.
શ્રી પ્રસન્નચંદ્ર રાજષિ જબૂદ્વીપના ભરતક્ષેત્રના મધ્યખંડમાં પિતનપુર નગરના યુવાન નૃપતિ પ્રસન્નચંદ્રજીએ પ્રભુ મહાવીરની દેશના સાંભળી વૈરાગ્ય પામી અનેક રાણીઓ એક જ લઘુ પુત્ર અને વિશાળ રાજ્ય પ્રધાનને ભળાવી ચારિત્રધારી થયા હતા અને પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની સાથે વિહાર કરતા રાજગૃહીનગરી પધાર્યા પછી ભગવાનની આજ્ઞા પામીને ગુણશીલવનની નજીકના એક ભાગમાં પગ ઉપર પગ ચઢાવીને સૂર્ય સામી ચક્ષુ સ્થાપીને ધ્યાનમાં રહ્યા હતા.
આ બાજુ શ્રેણિકરાજા અને અભયકુમાર વગેરે ભાવુક આત્મા પ્રભુજીની દેશના સાંભળવા પ્રભુજીને વંદન કરવા મેટા પરિવારથી તેજ રસ્તે થઈને ચાલ્યા કે જ્યાં મહામુનીશ્વર પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ ધ્યાનસ્થ ઉભા હતા.
ત્યાં થઈને ચાલતા સૈનિકે પૈકીના એક સુમુખ (નામ તેવા જ ગુણવાળા) નામના સૈનિકે વખાણ કર્યા. ધન્ય છે આ મહાપુરૂષને ! જેણે આવી યુવાનવયમાં રાજ્ય, ઋદ્ધિ, રાણીઓને ત્યાગ કરીને આવું દુષ્કર ચારિત્ર આરાધી રહ્યા છે.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
બીજા દુર્મુખ ( નામ તેવા જ દુર્ગણવાળા ) નામના સૈનિકે નિંદા કરવી શરૂ કરી. અરે, આવાના વખાણ કેમ કરે છે? જેણે બાળક, પુત્ર અને યુવાન રાણીઓ અને મોટું રાજ્ય નાલાયક પ્રધાનને (બિલાડાને દુધ ભળાવવા સમાન) ભળાવીને આવું વર્તન આદર્યું છે, તેથી તેનું કલ્યાણ તો નહિં જ થાય પરંતુ રાણીઓના શીલના નાશનું અને પુત્રના ઘાતનું મહાપાપ જરૂર લાગશે.
દુર્મુખડૂતનાં વચન સાંભળી ધ્યાનમાં રહેલા રાજર્ષિ પ્રધાને ઉપર ક્રોધે ભરાયા. પ્રધાન સાથે યુદ્ધ શરૂ કર્યું. મનમાં જ જમ્બર-ઘેર યુદ્ધ ચાલ્યું. અહિં મુનિ પિતાનું ભાન અને સ્થાન ભૂલ્યા. રૌદ્રધ્યાન, કૃષ્ણલેશ્યા, અનુબંધહિંસા, અને અનંતાનુબંધી કષાયને વશ થઈ સાતમી નરકે જવાનાં કર્મો બાંધવા લાગ્યા.
મનની લડાઈમાં આત્મા ચારિત્ર ઈને ભયંકર લડવૈ બની ગયે. હથીયારે ખુટી ગયાં, મસ્તકનો મુકુટ પણ હથીયારનું કામ કરશે એમ ધારી મસ્તકે હાથ ગયો. લેચ કરેલ હતો. તે મુંડ હતા. ભાન ઠેકાણે આવ્યું. ચારિત્રનું સ્મરણ થયું. દુર્ભાન થયાની ઘણી આત્મનિંદા પ્રગટ થઈ. ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાન થયું.
અર્થાત્ લેચ કરેલા મસ્તક ઉપર હાથ ફેરવાથી પિતાના મુનિપણાને સંપૂર્ણ ખ્યાલ આવી ગયો. હું રાજવી નથી, પરંતુ સમતાના સમુદ્ર, દયાના દરીયાવ પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવને હું શિષ્ય વીતરાગને સાધુ છું. મારે કોઈ પણ શત્રુ નથી. જગતના
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૮
નવપદ દશન
છએ કાયના, ચારેગતિના, ચૌદ રાજલકવતી બધા જીવ મારા પરમમિત્ર છે. મારું કઈ ખરાબ કરનાર નથી.
મેં પ્રભુશ્રી મહાવીરદેવની પાસે પાંચ મહાવ્રત લીધાં છે, છકાયના વિવિધ-ત્રિવિધ રક્ષણનાં પચ્ચકખાણ લીધાં છે, પત્ની, પુત્ર-પરિવાર અને નવપ્રકારના પરિગ્રહને પણ અરિ હંતાદિની સાક્ષીએ ત્યાગ કર્યો છે. મારે હવે પત્નીએ અને પુત્રાદિ સાથે કશે સંબંધ છે જ નહિં.
મારો આત્મા અનંતકાળથી આ સંસારમાં ભટકે છે. પત્ની-પુત્રાદિના ખોટા મેહમાં મેં મારા પુણ્ય સમુહો બરબાદ કર્યા, અને તેજ પત્ની-પુત્રો અને રાજ્ય-રમાની મેહજાળમાં ફસાઈ ઘણી લડાઈઓ કરી. ઘણું માંસાહાર-મદિરાપાન કરી સંખ્યાતીત છને નાશ કરી મહા ચિકણાં પાપ બાંધી અનંતીવાર સાતે નરકમાં પણ હું જઈ આવ્યો છું અને ભયંકર દુઃખો ભેગવી આવ્યો છું.
ભેગે રોગના ઉત્પાદક છે, દારા નરકની કાર છે, રાજ કુગતિને તાજ છે, અને શબ્દ-રૂપ-રસ-ગંધ અને સ્પર્શનને આનંદ તે તે ચારગતિના ફંદ છે. સમુદ્રના તરંગ છે. આ અથિર, અસરાલ, દુર્ગતિદાયક રાજ્યાદિ સાધને મને યાદ આવ્યા અને તેને માટે મેં ભયંકરમાં ભયંકર અનુબંધ હિંસા કરી નાખી. મારા આવા આચરણને-દુર્ગાનને હજાર વાર ધિક્કાર થાઓ. આ પ્રમાણે પિતાને ક્ષણવાર થયેલા દુધ્ધ નની ઘણી નિંદા કરતા મહામુનિરાજ શ્રી પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ કેવલજ્ઞાન-કેવલદર્શન પામ્યા..
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૧૯૯
યુવરાજ શ્રી વલચીરી તેઓ ઉપર વર્ણન કરાએલા પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિના સગા નાના ભાઈ હતા. રાજા સોમચંદ્ર જ્યારે વૈરાગ્ય પામી તાપસી દીક્ષા લઈ વનમાં જવા તૈયાર થયા ત્યારે તેમનાં ધર્મપત્ની ધારણીદેવી પણ રાજાની સાથે તાપસી થઈ આત્મકલ્યાણ સાધવા સાથે જ ગયાં હતાં.
તાપસી દીક્ષા લેવા ગયા ત્યારે રાણીને ગર્ભ રહેલાની ખબર હોવા છતાં પિતાને દીક્ષામાં વિદન થવાના ભયથી પતિને વાત જણાવી નહિં અને વનવાસ ગયા પછી તેમણે પતિને વાત જણાવી અને ક્રમે કરી સંપૂર્ણ સમયે પુત્રને જન્મ થયો.
રાણ ધારણુની અતિ સુકોમળ કાયા, પ્રસુતિને પ્રસંગ અને અનુકુળ સગવડના અભાવના કારણે રાણું અ૫દિવસોમાં જ અવસાન પામ્યાં. રાજર્ષિ સેમચંદ્ર તાપસને રાણીનું મરણ ખુબ જ અસહ્ય લાગ્યું. રેગ-શેક, વિયેગ આ બધા જ કર્મનાં ફલ છે. ઢગલાબંધ સુખને પણ સુકા પર્ણના ઢગલાને વાયુની પેઠે વિસરાળ થતાં વાર લાગતી નથી.
ધારણદેવીના મરણથી તુરતના જન્મેલ બાળકની ઉછેરનું કાર્ય પણ રાજર્ષિના મસ્તક ઉપર આવી પડયું. દુઃખ ગમે તેટલાં આવે તેને જીવ અનિચ્છાએ પણ જરુર ભેગવી શકે છે જ એ ન્યાયે સેમચંદ્ર રાજર્ષિએ પણ ચંદ્રના બિંબ જેવા બાળકના લાલન-પાલનમાં શણના વિયેગને વિસારી મુકો.
ઝાડની છાલનાં વસ્ત્ર પહેરવાનાં હોવાથી બાલકુમારનું
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦
નવપદ દશન
વકલચીરી નામ થયું અને કેમે કરીને કુમાર ૧૬-૧૭ વર્ષને થો પછી તે પિતાને ઘણાખરા કાર્યમાં ખુબ મદદ કરવા લાગ્યા. તાપસમાં જ ઉછરેલો હોવાથી સંસારની બધી ઘટનાઓથી કુમાર અલિપ્ત જ રહેવા પામ્યો હતો.
માતા-પિતાની દીક્ષા પછી પિતનપુરની ગાદી ઉપર પ્રસજચંદ્ર રાજવી થયા હતા તેમને કેટલોક સમય ગયા પછી નાનાભાઈને જન્મ અને માતાના મરણને સમાચાર જાણવા મળ્યા અને ભાઈને (લઘુબંધવને-બાળકને) બોલાવી લેવા ઈચ્છા થઈ પરંતુ પિતા પાસેથી કેવી રીતે છુટો પાડવે એ વિચારેમાં કેટલોક વખત પસાર થઈ ગયે.
છેવટે મેક ગઠવીને પિતા તપસ્વી અને બીજા તાપ આશ્રમથી સ્થાનાંતર ગયેલ હોવાથી એકલા પડેલા વલ્કલચીરીને વેશ્યાઓ સાથે ખાન-પાન મેકલીને વલ્કલચીરીને પિતનપુર લાવી યુવરાજ પદવી આપી, લગ્ન પણ કરાવ્યું.
અને રાજ્ય-રમાના સુખને ભેગી બનાવ્યા. વલ્કલચીરી પણ રાજ્યસુખમાં પિતાને સાવ વિસરી ગયે.
આ બાજુ વનમાંથી પાછા આવેલા સેમચંદ્ર તપસ્વીએ પુત્ર વલકલને દીઠે નહિં તપાસ કરવા છતાં પત્તો લાગે નહિ, તેથી ખુબ દુખ થયું, અને રડવું પણ આવી ગયું. પુત્રના મેહમાં રાજર્ષિ તાપસે આંખે ગુમાવી દીધી.
આ બનાવ લાંબા ગાળે પ્રસન્નચંદ્ર રાજવી અને યુવરાજ વકલચીરીને જાણવા મળે અને દુખ લાગ્યું અને તુરત
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
અ૫ પરિવાર સાથે લઈ બંને બંધવા પિતાજી તપસ્વીને વંદન કરવા વનમાં ગયા. પિતાને બંને ભાઈ ખુબ ખુબ ભેટયા. પિતાના અપરાધની ક્ષમાયાચના કરી. તપસ્વી પણ ઘણું વર્ષે બને પુત્રને જોઈ આનંદ પામ્યા. હર્ષનાં આંસુ આવવાથી ચક્ષુનાં પડલ ખુલી ગયાં. તપસ્વી બંને આંખે દેખતા થયા.
કુમાર વકલચીરી પિતાના વનમાં ફરવા લાગ્યો. આગલા પરિચિત સ્થાનેને-વૃક્ષોને જોઈને ખુશી થતો, પિતાના ઉટજ (છાપરું) માં ગયે, તેમાં પડેલા તુંબડાને ઘણી ધુળ ચડેલી જોઈને પિતાના ખેસથી પ્રમાર્જના કરવા લાગ્યું. સાચવીને જયણાથી પ્રમાર્જના કરતાં ઉહાપોહ થયે અને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું. ગયા જન્મમાં આરાધેલું વીતરાગનું મુનિપણું યાદ આવ્યું.
વૈરાગ્ય થયો અને પિતા સેમચંદ્ર તાપસને સાથે લઈ પ્રભુ વીર પાસે ચારિત્ર લીધું અને વિકલચીરી મુનિ મહારા ગ્ય ભાવનામાં વીતરાગ શાસનની અતિશ્રેષ્ઠતા પિતાને મળેલા અતિ દુર્લભ ૧ પંચેન્દ્રિયપણું, ૨ નરભવ, ૩ આર્યદેશ, ૪ ઉત્તમ કુલ, ૫ ઉત્તમ જાતિ, ૬ નિરેગકાય, ૭ ધમી માતાપિતા, ૮ જૈનશાસનમાં જન્મ, ૯ વીતરાગદેવની ઓળખાણ, ૧૦ નિર્ગસ્થ ગુરૂની પ્રાપ્તિ, ૧૧ વીતરાગવાણીની સમજણ, ૧૨ વીતરાગ શાસનની ઉપર અવિહડ રાગ, ૧૩ વિરતિની પ્રાપ્તિ, ૧૪ શુદ્ધ સદ્દહણા, ૧૫ સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ, ૧૬ પંચાચારમય આરાધના.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૨
નવપદ દર્શન
આ સેળ વસ્તુ મહાભાગ્યોદયથી મળી છે તેવી ભાવના ભાવતા કેવલજ્ઞાન પામ્યા. શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર પધારેલા અને ક્ષે
ગયેલા મહાપુરૂષોની સંખ્યાની યાદિ ૧ ભગવાન શ્રી ઋષભદેવસ્વામી પૂર્વ નવાણુંવાર શત્રુંજય , ઉપર સમવસર્યા હતા. જેમની દેશનાઓ સાંભળી લાખે આત્માઓ શત્રુંજય મહાતીર્થની સ્પના-ધ્યાન આદિ પામી સંસારને પાર પામનારા થયા હતા.
૨ પ્રભુ ઋષભદેવસ્વામીના પહેલા ગણધર (શ્રી ઋષભસેન) પુંડરીકસ્વામી પાંચ ક્રોડ મહામુનિરાજે સાથે અનશન કરી કેવલજ્ઞાન પામી ચિત્રી પૂર્ણિમાએ મેક્ષે પધાર્યા છે.
૩ મહારાજા ભરત ચક્રવતી પાંચ ક્રોડ મહામુનિરાજે સાથે અહિં શત્રુંજય ઉપર મેક્ષે પધાર્યા હતા. - ૪ ભરત મહારાજના પાટવીકુમાર આદિત્યયશા રાજા એક લાખ મહામુનિરાજે સાથે અનશન કરી આ તીર્થ ઉપર મેસે પધાર્યા છે.
૫ શ્રી બાહુબલિ મહારાજના પાટવીકુમાર ચંદ્રયશા રાજા ૧૩ ક્રોડ મુનિરાજે સાથે શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન પામી મેક્ષે પધાર્યા છે.
૬ શ્રી ભરત ચક્રવતીની પરંપરામાં ૫૦ લાખ કેટી સાગરેપમ સુધી અસંખ્યાતા રાજાઓ થયા હતા તેમના જ વંશમાં શ્રી અજિતનાથ સ્વામી થયા. આ બધા રાજાઓ મોક્ષમાં કે
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૨૦૩
અનુત્તર વિમાનમાં જ ગયા છે, આમાંથી કેટલાક એટલે અસંખ્યાતા રાજાઓ પરિવાર સાથે શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરી મિક્ષમાં પધાર્યા છે.
શ્રી ભરત મહારાજની ગાદી ઉપર આવેલા અને શ્રી અજિ. તનાથ સ્વામી સુધી થયેલા બધા રાજાએ મેક્ષ અથવા અનુ. ત્તર વિમાનમાં ગયા છે. બધા જ મહાપુરુષોએ શત્રુંજયગિરિને સંઘ કાઢયે હતે. અર્થાત્ ચતુર્વિધ શ્રી સંઘને સાથે લઈ છરી પાળતા શત્રુંજયતીર્થને ભેટયા હતા. બધા મહાપુરુષ એ શ્રી શત્રુંજયાદિ તીર્થો ઉપર જિન કરાવ્યાં છે. તથા શ્રી શત્રુંજય તીર્થને ઉદ્ધાર પણ બધા (અસંખ્યાતા) નૃપતિઓએ કરાવ્યું હતું. તેનું પ્રમાણુ–
भरतादनुसन्ताने, सर्वेऽपि भरतवंशजा। अजितस्वामिनं यावदनुत्तरशिवालयाः ॥१॥ सर्वेऽपि संघपतयः सर्वेऽर्हच्चैत्यकारकाः ।
तीर्थोद्धारकराः सर्वे सर्वेऽखंडप्रतापिनः ॥२॥ આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે અસંખ્યાતા સંઘપતિઓ થયા, અસં. ખ્યાતાજિનાલ થયાં. અસંખ્યાતિ મણિમય, રત્નમય, સુવર્ણમય, રૂયમય, સ્ફટિક રત્નમય, પાષાણમય હસ્તિદાંતમય ચંદનમય અનેક સુપદાર્થોના લેપમય, બીજા-બીજા અતિ ઉત્તમ સાધનમય દ્વારા શ્રીમૂલનાયક ઋષભદેવસ્વામીની પ્રતિમાઓ પણ બની અને પ્રતિષ્ઠિત થઈ હતી.
તેના અંજન કરાવનારા પણ કેવલજ્ઞાની, મન ૫ર્યવજ્ઞાની,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૪
નવપદ દશન
અવધિજ્ઞાની, પૂર્વધર ગીતાર્થ ભાવાચાર્ય ભગવંતે જ હતા. આ બધા મહાપુરૂષે શત્રુંજય ગિરિરાજની સ્પર્શને જરૂર પામ્યા હતા. ( ૭ નિમિ-વિનમિ બે વિદ્યાધરપતિ બંધવ જેડલી દીક્ષા લઈ શત્રુંજયગિરિ ઉપર બે કોડ મહામુનિરાજે સાથે મોક્ષે પધાર્યા છે.
૮ દ્રાવિડ અને વારિખિલ નામે વિદ્યાધરપતી બાંધવા જોડલી વૈરાગ્ય પામી દીક્ષા લઈને શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર દશ કેટી કેવલી મુનિવર સાથે મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૯ નમિ-વિનમિ વિદ્યાધર નૃપતિ મહાપુરૂષની ૬૪ પુ ત્રીઓ પણ શત્રુંજયગિરિ ઉપર અનશન પામી કેવલજ્ઞાન પામી મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૦ અજિતસેન નામના રાજર્ષિ મહામુનિરાજ સત્તર ક્રોડ મુનિરાજે સાથે અનશન આદરી શત્રુંજય મહાતીર્થ ઉપર મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૧ અજિતનાથ નામના મહામુનિરાજ અહિં શત્રુંજયતીર્થ ઉપર અનશન કરીને ચૈત્રી પૂર્ણિમાના દિવસે દશહજાર મુનિએ સાથે મોક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૨ સાગર નામના મહામુનિરાજ એક ક્રોડ મુનિરાજે સાથે અહિં મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૩ શુક રાજાની રાણી અને પિતાની સગી બેન ચંદ્રવતી સાથે વર્ષો સુધી અનાચાર સેવનાર મહાપાપી એવા
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૨૦૫
ચંદ્રશેખર રાજા છેલલા છેલા પ્રતિબંધ પામી પિતાના પાપ ગુરૂ પાસે પ્રકાશી આલોચના પામી. આરાધના કરી શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરી મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૪ બીજા શ્રી અજિતનાથ જિનેશ્વરદેવ અહિં ચોમાસું રહ્યા છે. સંભવ છે કે- તેમની સાથે હજારો-લાખ મુનિરાજે પણ વખતે મોક્ષમાં ગયા હોય.
૧૫ સેલમાં શ્રી શાંતિનાથ જિનેશ્વરદેવ અહિં શ્રી શત્રુ જય મહાતીર્થ ઉપર એક કોડ બાવન લાખ પંચાવન હજાર સાતસે સત્તોત્તર સાધુઓ સાથે ચેમાસું રહ્યા હતા.
૧૬ શ્રી રામચંદ્ર મહારાજ અને ભરત મહારાજ ત્રણ ક્રોડ મુનિ સાથે અનશન આદરી શ્રી શત્રુંજય ઉપર મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૧૭ શ્રી સાર નામના મહામુનિરાજ એક કોડ મહામુનિરાજે સાથે મોક્ષે પધાર્યા છે.
૧૮ મહારાજા કૃષ્ણવાસુદેવના પાટવીકુમાર શાંબકુમાર અને પ્રદ્યુમ્નકુમાર બંને શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર સાડાત્રણ ક્રોડ મુનિરાજે સાથે મોક્ષે પધાર્યા છે.
૧૯ પાંચ પાંડ શ્રી નેમિનાથ સ્વામીને વંદન કરવાને અભિગ્રહ કરી પ્રભુજીનું નિર્વાણ સાંભળી (હસ્તિકલાથી પાછા ફરી) શત્રુજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરીને મેક્ષમાં પધાર્યા છે. (દ્રોપદી રાણી મહાસતી પાંચમા દેવલેકમાં ગયાં છે) આ પ્રમાણે પાંડવચરિત્રમાં કહેલ છે.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬
નવપદ દર્શન
૨૦ છેલા નારદઋષિ મહામુનિરાજ એકાણું લાખ મુનિએ સાથે મોક્ષમાં પધાર્યા છે.
૨૧ વસુદેવ રાજાની રાણીએ, કૃષ્ણ બલભદ્રની અપરમાતાએ પાંત્રીસ હજાર શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર સિદ્ધિપદને પામ્યાં છે.
૨૨ દમિતારિ રાજા મહામુનિરાજ ચૌદ હજાર મુનિરાજે સાથે અનશન કરી મોક્ષ પામ્યા છે.
૨૩ પ્રદ્યુમ્નકુમારની પટરાણી દર્ભિદેવી ગુમાલિશ સે સાધ્વીજી સાથે અનશન કરીને શ્રી શત્રુંજયગિરિ ઉપર ક્ષે પધાર્યા છે.
૨૪ થાવસ્થાપત્ર (વણિકપુત્ર) મહામુનિરાજ એક હજાર મુનિરાજે સાથે શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરીને મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૨૫ થાવગ્ગાપુત્ર મુનિના શિષ્ય શુક્ર પરિવ્રાજક ૧ હજાર મુનિવરે સાથે મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૨૬ શુક્ર પરિવ્રાજકના શિષ્ય સેલક મુનિરાજ દીક્ષા પામી શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર અનશન કરી મેક્ષમાં પધાર્યા છે. - ૨૭ સુભદ્ર નામના મહામુનિરાજ સાતસે મુનિવરે સાથે અનશન કરીને મોક્ષ પામ્યા છે.
૨૮ કૃણવાસુદેવના પિતાનાથી મેટા(દેવકીરાણી પુત્રી છે ભાઈ મુનિરાજે આ તીર્થ ઉપર મેક્ષે ગયા છે.
૨૯ કૃષ્ણવાસુદેવના ઓરમાનભાઈ જાલિ–મયાલિ–ઉવયાલી
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૨૦૭
-
-
-
અહિં ક્ષે ગયા છે.
૩૦ શુકરાજાએ બાહ્યશત્રુને જિતવા શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર છ માસ ધ્યાન કર્યું હતું. બાહ્યશત્રુ જિતાયા પ્રાન્ત અત્યંતર શત્રુઓ ઉપર પણ જિત મેળવાઈ એથી તીર્થનું શત્રુજય નામ થયું.
૩૧ ચંદ રાજાને પિતાની સાવકી માતા વીરમતીએ મંબેલ દરે બાંધી કુકડે બનાવ્યો હતે.
૩૨ વર્ષ પ્રાન્ત શત્રુંજય ઉપરના સૂર્યકુંડમાં નહાવાથી કુકડો મટી ચંદરાજા થયા હતા.
અનંતકાળે આ ગિરિરાજ ઉપર અનંતાનંત જિનેશ્વર દેનાં સમવસરણ થયાં છે. અનંતા ગણધર મહારાજે, યુગપ્રધાન મહારાજે કેવલી ભગવંતે, મન:પર્યવજ્ઞાની ભગવંતે, અવધિજ્ઞાની ભગવંતે, પૂર્વધર ભગવંતે, સાધુ-સાધ્વી અનંતા પધાર્યા છે. અનંતા મોક્ષે ગયા છે.
શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ પણ ભાવનારૂઢ થઈ કેવળી થઈ અનંતા મોક્ષે પધાર્યા છે.
આ ગિરિરાજ ઉપર અલીગી તાપસાદિ લિંગ ધારક આત્માઓ પણ ગિરિરાજના સ્પર્શન, દર્શન-ધ્યાનથી ભાવનારૂઢ થઈ અનંતા ક્ષે ગયા છે. સિદ્ધાચલ સિદ્ધિવર્યા, ગૃહી મુનિ લીંગી અનંત, આગે અનંતા સિદ્ધસે, પૂજ ગિરિ મહાનંદ, શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર ભરતમહારાજાએ જિનાલય
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૮
નવપદ દશન
કરાવ્યાં અને શ્રી ઋષભદેવસ્વામીની મણિમય મૂર્તિ પધ” રાવી હતી.
ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં આ અવસર્પિણ કાળમાં એક કટા-કેટી સાગરોપમ જેટલા સમયમાં અસંખ્યાતા ઉદ્ધાર થયા છે, અને અસંખ્યાતી જિનેશ્વરદેવની પ્રતિમાઓ પણ ભરાવી બેસાડવામાં આવી છે.
પ્રન–શાસ્ત્રોમાં કહેવાય છે કે મોટા ઉદ્ધાર ફકત સલ જ થયા છે. બીજા બધા સૂક્ષ્મ ઉદ્ધાર થયેલા જાણવા એટલે તદ્દન સામાન્ય ઉદ્ધારે ઘણા થયા છે. એમ સમજવાનું ને ?
ઉત્તર–જેમ છેલ્લા આચાર્ય ભગવાન દુપસહસૂરિ મહા રાજ ફકત દશવૈકાલિકસૂત્રના સ્વાર્થ તદુભયજ્ઞાતા હોવા છતાં તે કાળના શ્રી સંઘમાં તેમની રત્નત્રયી ઘણી ઉચ્ચ ગણાઈ હોવાથી યુગપ્રધાન ગણાયા છે.
અને હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ, કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રસૂરિ મહારાજ વિગેરે હજારે મહાપુરૂષે યુગપ્રધાન ગણાયા નથી. કૃષ્ણર્ષિસૂરિ મહારાજ જેવા મહાત્યાગી જાવજજીવ છ વિગઈના ત્યાગી વળી હમેશ સે-બસે-પાંચ ગાથાઓ કંઠસ્થ કરનારા તથા દેવદ્ધિગણુ ક્ષમાશ્રમણ જેવા રત્નત્રયીની પરાકાષ્ટા હેવા છતાં પણ યુગપ્રધાનાચાર્ય ગણાયા નથી.
આ ઉપરથી ઉદ્ધારની બાબતમાં પણ તે તે કાળના ઉદ્ધારેની સરખામણીમાં સૌથી વધારે હોય તેને માટે ઉદ્ધાર
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ ન
૨૦૯
ગણાવાયેા હાય, પરંતુ એનેા અથ એમ સમજવાને નથી જ કે, આ કાળના જાવડશાહ, માહડશાહ, સમરાશાહ, અને કર્માશાહ જેવા આગલા ૧૨ સિવાય બીજા કાઇ થયાજ નથી.
આપણા આ ચાર ઉદ્ધારામાં ક્રોડા ખર્ચાયા હોય ત્યારે તે ભૂતકાળના ચેથા આરાના ઋષભદેવસ્વામીથી અત્યારસુધી થયેલા અસંખ્યાતા ઉદ્ધારા, અમો સેાનામહેારના ખર્ચવાળા અને હજારોની નિહ પણુ વખતે લાખાની સંખ્યામાં મહામુનિરાજાની હાજરી પણ હાય.
પૂર્વાંધા હાય, અવધ-મનઃ૫ વજ્ઞાનીએ હેાય, વિદ્યાચારણ વિગેરે હાય, કેવલી ભગવંતા પણ હોય. ક્રોડા ગમે દેવા, વિદ્યાધરો અને રાજાએ અને અોપતિઓની હાજરી પણ હાય.
છતાં તે તે કાળની ષ્ટિએ સરખાવતાં જ્ઞાની પુરૂષાએ બતાવેલા ૧૨ અને ચાર કુલ ૧૬ મોટા ઉદ્ધાર કહેલા સમજવા.
ટુંકાણમાં સમજવાનું કે, ચેાથા આરામાં અસંખ્યાતા ઉદ્ધારા થયા છે અને લાખા કે કાડાની સંખ્યા સાધુ–સાથ્વીની હાજરીમાં થયા છે, અને અબજો સાનામહેારાના વર્ષાદ વર્ષાવ્યા છે. વળી તદ્દન ચાંદીનાં, સાનાનાં અને રતનનાં પણ મદિરા તથા પ્રતિમાએ બિરાજિત થઈ છે એમ સમજવું. કારણ તે વખતે મહાજ્ઞાનિએ, મેટા રાજાઓ, મેટા ધનાઢયેા, દેવા અને વિદ્યાધરાની હાજરીની મુખ્યતા હતી. વલી અહિં શત્રુજય ગિરિરાજ ઉપર દૂર દૂર દેશાથી શ્રી ભરતમહારાજ વિગેરે લાખા નહિં, ક્રોડા પણુ નહિં પરંતુ
૧૭
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦
નવપદ દર્શન
અબજો સંઘ પણ આવ્યા હતા, કારણ એક કટાકેટી સાગરેપમ કાળ વ્યતીત થયો છે, જેમાં સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવકશ્રાવિકા છ'રી પાળતા, પગે ચાલતા ગિરિરાજનું ધ્યાન કરતાં આવતા હતા.
આ પ્રમાણે અનંતકાળ વ્યતીત થયો હોવાથી શ્રી શત્રુ જય મહાતીર્થની ભૂમિ ઉપર અનંતાનંત મહામુનિરાજે અન શન કરીને મુક્તિ સુખના ભેગવનાર થયા છે.
પ્રશ્ન–જેમ સાધુ-સાધવી મેક્ષમાં ગયા છે, તેમ શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ ગૃહસ્થવેશમાં અને બીજા પણ બાવા-ફકીર સંન્યાસીઓ વિગેરે પણ અનંતકાળે મેક્ષમાં ગયા છે. તેઓ પિત–પિતાના વેશમાં અને આચારમાં પણ મોક્ષ મેળવી શક્યા છે એટલે જૈન મુનિશ સિવાય મેક્ષ મલે જ નહી આ વાત બરાબર નહિંને ?
ઉત્તર--શ્રી જૈનશાસનની બધી આરાધનાઓ ભાવની મુખ્યતા ઉપર છે. ભાવની પ્રાપ્તિ વીતરાગના મુનિપણા સિવાય લગભગ અશક્ય જ ગણાય છે. મોટા ભાગે હજાર કે લાખોની સંખ્યા સાધુ-સાધ્વી મોક્ષ જાય ત્યારે કેઈક જ ભરત મહારાજા, કુર્મા પુત્ર, પૃથ્વીચંદ્ર-ગુણસાગર જેવા ગૃહસ્થપણે સર્વજ્ઞદશા પામે છે. તેવા લાખે ગૃહસ્થ ગૃહસ્થપણે કેવલી થઈ મેક્ષ જાય ત્યારે વકલચીરી જેવા કવચિત અન્યલીંગી કેવલી થઈ મોક્ષે જાય છે. એટલે મેક્ષમાં જવાને ધારીમાગ જૈન મુનિદશા જ સમજવી.
તથા અનંતા શ્રાવક-શ્રાવિકા અને અન્યલિંગીઓ પણ
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દશન
૨૧
પ્રાંતે ભાવથી શ્રી વીતરાગ શાસન, ભાવમુનિ પણું, ક્ષપકશ્રેણી, યથાખ્યાત ચારિત્ર, અને છઠું—સાતમું–આઠમું, નવમું, દશમું, બારમું, તેરમું, ચૌદમું ગુણઠાણું પામીને કેવલજ્ઞાન-કેવલદર્શન પામીને શૈલેશીકરણ પામીને શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજ ઉપર મેક્ષ પામ્યા છે.
તથા અનંતાનંત સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા, આ તીર્થ ઉપર આવી સમ્યજ્ઞાન, સમ્યગ્વારિત્ર, સમ્યતપની આરાધના પામ્યા છે. વલી અનંતા આત્માઓ અહિં સુપાત્રદાનને લાભ પામ્યા છે. અર્થાત્ સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકાની ભક્તિ કરી શકયા છે અને શ્રી વીતરાગ દેવોના શાસનની' પ્રભાવના પણ ખુબ ખુબ કરી ગયા છે. વળી દીન, અનાથ, ગરીબ, નિરાધારના ઉદ્ધાર પણ ખુબ થયા છે.
ઉપર મુજબ શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજનું અવલંબન પામી જે જે આત્માએ રત્નત્રયીની આરાધના પામીને અથવા છેલા અગ્યાર ગુણઠાણ પામીને, સંસાર સમુદ્રને પાર પામ્યા હોય તેવા અનંતાનંત સર્વ મહાપુરૂષોને મારા હજારવાર, લાવાર, કોડેવાર નમસ્કાર થાઓ !
શ્રી ગિરનાર મહાતીર્થ શ્રી ગિરનાર મહાતીર્થ ઉપર વર્તમાન ચોવીસીના બાવી. શમા જિનેશ્વર શ્રી નેમિનાથસ્વામીએ એક હજાર મુનિરાજ સાથે દીક્ષા લીધી છે. તથા કેવલજ્ઞાન પણ ગિરનાર તીર્થ ઉપર પામ્યા છે. વલી ૫૩૬ મુનિવરો સાથે અનશન કરી ગિરનાર પર્વત ઉપર મુક્તિ પામ્યા છે.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાર
નવપદ દુન
આ સિવાય ભૂતકાલમાં અનંતી ચાવીસી જિનેશ્વરદેવે પૈકી અનતા જિનેશ્વરદેવા અનેક મહામુનિવર સાથે મુક્તિ પદને પામ્યા છે, તથા ચાલુ અવસર્પિણીકાળના ઘણા મહામુનિરાજે શ્રી ગિરનાર પર્વત ઉપર અનશન કરી મેક્ષમાં અને દેવલેાકમાં ગયા છે.
અહિં શ્રી ગિરનાર મહાતીર્થના સંપર્કે પામીને માક્ષપુરીમાં પધારનારા પંચમહાપરમેષ્ઠિ ભગવંતા અનંતાનંત થયા છે. તથા ચાર પ્રકારના શ્રી સ ંધેા પણ ચાથાથી ચૌદ સુશ્રીનાં ગુણુઠાણા પામનારા અનંતાનંત મહાપુરૂષો થયા છે, તે સને મારા હજારાવાર, લાખાવાર, ક્રોડાવાર નમ-સ્કાર થાએ.
સમ્મેતશિખર મહાતી
અહિં વત માનચાવીસીના ૨૦ જિનેશ્વરદેવા મેક્ષમાં ૫
ધાર્યાં છે. કુલ ૨૭૩૫૯
૧ શ્રી અજિતનાથસ્વામી એક મુનિરાજે
હજાર
સાથે
૨ શ્રી સ ંભવનાથ સ્વામી
3
૪
મ
७
.
""
99
""
""
99
""
""
99
અભિનદનસ્વામી સુમતિનાથસ્વામી પદ્મપ્રભુસ્વામી ત્રણસે આઠ સુપાર્શ્વનાથસ્વામી પાંચસે ચંદ્રપ્રભસ્વામી એક હજાર
સુવિધિનાથસ્વામી
""
""
99
""
""
""
99
""
""
અનશન માક્ષ
કરી પધાર્યા છે
79
""
99
""
""
""
"9
""
77
""
""
""
""
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૯ ,, શીતલનાથ સ્વામી ,, ૧૦, શ્રેયાંસનાથસ્વામી ,
, વિમલનાથ સ્વામી છ હજાર
,, અનંતનાથ સ્વામી સાત હજાર ૧૩ ,, ધર્મનાથ સ્વામી એકસો આઠ ,,
, શાંતિનાથ સ્વામી નવસે , કુન્દુનાથસ્વામી એક હજાર , અરનાથસ્વામી ,
, મલ્લિનાથ સ્વામી પાંચ ૧૮ , મુનિસુવ્રતસ્વામી એક હજાર ૧૯ , નમિનાથ સ્વામી એક હજાર ૨૦ ,, પાર્શ્વનાથસ્વામી તેત્રીશ , , ,
આ રીતે શ્રી વીશ જિનેશ્વરદેવ સાથે સત્તાવીશ હજાર ત્રણસે ઓગણપચાસ (૨૭૩૪૯) મહામુનિરાજે મોક્ષ પધાર્યા છે. આ સિવાય ભૂતકાળના અનંતાકાળમાં અનંતાનંત ચાવીસી જિનેશ્વરદે પૈકી અનંતાનંત તીર્થકરદે અહિં મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
વલી બીજા પણ અનંતાનંત મહામુનિરાજે અહિં મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
વલી સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક-શ્રાવિકા પણ અનંતાનંત શ્રી સમેતશિખરગિરિનું અવલંબન પામી ચોથાથી ચૌદમા
સુધીનાં ગુણઠાણુ પામ્યા હોય, રત્નત્રયીના આરાધક થયા હોય, ' તેવા શ્રી સમેતશિખર ઉપર થયેલા પંચ મહાપરમેષ્ઠિ
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૪
નવપદે દેશન
ભગવંતા તથા ચાર પ્રકારના શ્રી સંધ રૂપ સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક્રશ્રાવિકારૂપ અનંતાનંત મહાપુરૂષને મારા હજારાવાર, લાખા વાર, ક્રોડાવાર નમસ્કાર થા.
અષ્ટાપદ મહાતી
આ તીર્થં ભરતક્ષેત્રના મધ્યખંડમાં પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર અને દક્ષિણની ખીલ્કુલ વચ્ચેાવચ્ચ શ્રી ભરતરાજાની અચેાધ્યા નગરીની પૂર્વ દિશામાં આવેલુ' છે.
અહિ' શ્રી ઋષભદેવસ્વામી-આદીશ્વર ભગવાન દેશ હજાર મહામુનિરાજો સાથે અનશન કરી મેાક્ષમાં પધાર્યાં છે. તેજ પરમપાવની મહાભૂમિ ઉપર પ્રભુજીના પ્રથમપુત્ર અને આ અવસર્પિણીકાળના પહેલા ચક્રવતી ભરતમહારાજાએ તદ્દન સુવણૅ નુ સિંહનિષદ્યા નામનું ભવ્યાતિભવ્ય જિનાલય કરાવ્યું છે અને ૨૪ જિનેશ્વરદેવાની પ્રત્યેક પ્રભુજીના શરીર પ્રમાણ મણિરત્નાથી બનેલી ૨૪ પ્રતિમા સ્થાપન કરી છે.
આ અષ્ટાપદ મહાતીથ ઉપર આવેલા અન તાકાળની અનતી ચાવીસીના અનંતાનંત ૫ચ મહાપરમેષ્ઠિ ભગવંતા તથા ચાર પ્રકારના શ્રી સંઘેાને મારા હજારાવાર, લાખાવાર નમસ્કાર થાએ.
શ્રી આણુ મહાતીની નિશ્રાએ થયેલા પંચ મહાપરમેષ્ટિ ભગવંતા પૈકી કેઈપણુ અને ચાર પ્રકાર શ્રી સ ંદ્યા જેઆ આબુગિરિનું અવલંબન પામી ચેાથાથી ચૌદમા સુધીનાં ગુણઠાણા પામ્યા હોય તેવા સર્વ પથપરમેષ્ઠિ ભગવંત અને
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવપદ દર્શન
૧૫
ચાર પ્રકારના શ્રી સંઘે સર્વને મારા હજારેવાર, લાખાવાર, કોડેવાર નમસ્કાર થાઓ.
તથા પાવાપુરીમાં પ્રભુશ્રી મહાવીરસ્વામી મોક્ષે પધાર્યા છે તથા ચંપાપુરીમાં શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી મુનિવરે સાથે મોક્ષે પધાર્યા છે. તેવા અનંતા કાળના અનંતાનંત જિનેશ્વરદેવને મારા હજારેવાર, લાખાવાર નમસ્કાર થાઓ.
કેટીશીલા એક તીર્થ * ૧ શ્રી શાંતિનાથસ્વામીના પાટવીકુમાર અને પ્રભુજી પાસે દીક્ષા પામી પ્રથમ ગણધર ચકાયુધ ગણધર (ઘણા મુનિવરે સાથે અનશન કરી કેવલજ્ઞાની થઈ) ઘણુ કેવલી મુનિઓ સાથે અહિં અનશન કરી મેક્ષ પામ્યા છે.
૨ શ્રી કુંથુનાથસ્વામીના તીર્થમાં સંખ્યાતા ક્રોડ સાધુઓ અહિં અનશન કરીને કેવલજ્ઞાન પામી મેક્ષમાં પધાર્યા છે. - ૩ શ્રી અરનાથસ્વામીના તીર્થમાં બાર ક્રેડ મહામુનિરાજે અહિં અનશન કરીને કેવલી થઈને મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૪ શ્રી મલ્લિનાથ સ્વામીના તીર્થના છ ક્રોડ મહામુનિરાજે આ કેટીશીલા ઉપર અનશન કરી કેવલજ્ઞાન પામી મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૫ શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીના તીર્થમાં ત્રણ ક્રોડ મહામુનીશ્વરો અહિં અનશન કરીને કેવલજ્ઞાન પામીને મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
૬ શ્રી નમિનાથ સ્વામીના તીર્થમાં એક કોડ મહામુનિરાજે અહિં કેટીશીલા ઉપર કેવલી થઈ મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
નવપદ દર્શન
પ્રશ્ન-ઉપર જે સંખ્યા બતાવી છે તે બધા મુનિરાજે એક સાથે મોક્ષમાં પધાર્યા છે કે ક્રમસર?
ઉત્તર–સંભવ છે કે તે તે પ્રભુજીના તીર્થમાં થએલા મુનિરાજે કમસર ત્યાં આવી અનશન આદરી સર્વ કર્મ ક્ષય કરી મોક્ષમાં પધાર્યા હશે. એક કાલે ઉપરની સંખ્યા મેસે ગયા હશે એવું લખાણ મળ્યું નથી તેમ તે પ્રમાણે સંભવતું નથી. તત્વ કેવલિગમ્યું.
૭ આ સિવાય પણ બીજા જિનેશ્વરદેવના તીર્થોમાં પણ મુનિરાજે આ કોટીશીલા ઉપર પધારી અનશન કરીને મેક્ષમાં પધાર્યા છે.
આ રીતે આ કેટીશીલા તીર્થ ઉપર જેટલા મહર્ષિ મોક્ષમાં પધાર્યા હોય અથવા સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાનચારિત્ર છેલા અગ્યાર ગુણઠાણું પામ્યા હોય એવા પંચ મહાપરમેષ્ઠી ભગ વંતે ચાર પ્રકારના શ્રીસંઘને મારા હજારેવાર, લાખાવાર, ક્રોડેવાર નમસ્કાર થાઓ.
અઢીદ્વિીપના પનર ક્ષેત્રના એકસો સિત્તર વિજયના તીર્થ સ્થાનને, અનંતાનંત શ્રી જિનેશ્વરદેવેન વનાદિ પંચક લ્યાણ કે વડે પવિત્ર બનેલી તીર્થભૂમિઓને તથા જેનાં નામસ્મરણથી, દશનથી, જાપથી; ધ્યાનથી ભવ્ય રત્નત્રથી પામી શકે; રત્નત્રયી નિર્મળ બનાવી શકે. આવા પંચ મહાપરમેષ્ઠીભગવંતેનાં જે કઈ તીર્થો, પ્રતિમાજી-પાદુકા વિગેરે હોય તે તે સર્વને-પ્રત્યેકને મારા હજારેવાર, લાખાવાર, નમસ્કાર થાઓ.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપસહાર
આ પુસ્તકના પ્રારંભથી સમાપ્તિ સુધી વર્ણન કરાએવા શ્રી જિનેશ્વરદેવાના ચાર નિક્ષેપા, સર્વ શ્રી સિદ્ધભગવતા, બધા જ કેવલિભગવંતા, આચાય ભગવંતા સર્વાં પ્રકારના, સર્વ ઉપાધ્યાય ભગવ ંતે, બધા પ્રકારના મુનિરાજે અને સાધ્વીજી મહારાજે, શ્રાવકા તથા શ્રાવિકાઓ, સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન–ચારિત્રના પ્રકારો, સ`કાલની દ્વાદશાંગીએ, દાન-શીલતપમય આરાધના, સર્વકાલના અને ક્ષેત્રના પંચપરમેષ્ઠિ ભગવ'તા તથા ચાર પ્રકારના શ્રીસ ઘે। અને ચાર ગતિના સભ્યવધારી આત્માઓની ચેાથાથી ચૌદમા ગુણુઠાણા સુધીની બધી ઉજજવલ—ઉજ્જવલતર, નિમલ-નિમ લતર આરાધનાઓને ત્રિકરણયાગથી હું લાખા વાર, ક્રોડાવાર નમસ્કાર કરૂ છું.
તથા આ સમગ્ર ગ્રંથમાં મારી મતિમ દંતાથી કાંઈ પશુ શ્રી વીતરાગદેવાની આજ્ઞા વિરૂદ્ધ લખાઈ ગયુ. હાય તે સર્વ સર્વજ્ઞ ભગવંતાની સાક્ષિએ મિચ્છામિ દુક્કડ' માગું છું. તથા આ કેવળ શ્રદ્ધેય ગ્રન્થ હાવાથી તેની તે વાતેા કે તેનાં તે વચને પણ ઘણા ગયાં હશે તે તે વાર્તામાં વાચકને અઠીક ક્ષમા માગુ છું. સુજ્ઞેયુ કિં બહુના,
૨૧૯ પાષ સુદી ૧ ગુરૂવાર દાદર જૈન જ્ઞાનમદિર, મુંબઈ ૨૮
કેટલીક જગ્યાએ સ્થાન પર આવી જણાય તેની પશુ
લિ ૫. ચરણવિજય ગણી.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ સ ચ ની છે આ ગ્રન્થ નવપદ-દશીન ચાને પ્રસાદ બ્લાવતા અને ત્રણે કાળની ચૌદ રાજલોકની યાત્રા સમજ | વાના અથી આમાને જ ઉપયોગી છે. ઉપરની ત્રણ વસ્તુ પ્રત્યે શ્રી આદર કે વિકાસ તું હોય તો ચા, પુસ્તક લેશો નહિ. લેવાથી કોઇ જ લાભ નથી. - આપ પોતે વાંચશે, પરિવારને યાડોશીઓને મિત્રોને જરૂર થે યાત્રા પર તુ મકતના માલિક અનીને હત્યાં ત્યાં ફેકી દેરો નહિ