Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 04
Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
View full book text ________________
५८८ ]
सिद्धान्तकौमुदी । [ समासस्वर
गात्समासः । इदमेतसद्भयः किम्-यत्प्रथमः । प्रथमपूरणयोः किम्-तानि बहून्यस्य तद्दुः । क्रिया गणने किम् । अयं प्रथमः प्रधानं येषां ते इदं प्रथमाः । द्रव्यगणनमिदम् । गणने किम्-प्रयं प्रथमो येषां ते इदंप्रथमाः । इदंप्रधाना इत्यर्थः । उत्तरपदस्य कार्थित्वात्कपि पूर्वमन्तोदात्तम् । इदंप्रथमकः । बहुव्रीहाविश्यधिकारो 'वनं समासे' ( ३३१२ ) इत्यतः प्राग्बोध्यः । ३८६७ संख्यायाः स्तनः । (६-२-१६३) बहुव्रीहावन्तोदात्तः । द्विस्तना । चतुःस्तना । संख्यायाः किम् - दर्शनीयस्तना । स्तनः किम् - द्विशिराः । ३८६८ विभाषा छन्दसि ( ६-२- १६४ ) द्विस्तनां करोति । ३८६६ संज्ञायां मित्राजिनयोः । ( ६-२-१६५) देवमित्रः । कृष्णाजिनम् । संज्ञायां किम्-प्रियमित्रः । * ऋषिप्रतिषेधो मित्रे । विश्वामित्र ऋषिः । ३६०० व्यवायिनोऽन्तरम् ।
निगमनं भोजनं वा । अनेन प्रथम इदंप्रथम इति । तृतीयापूर्वपदप्रकृतिस्वर एव भवति । यत्प्रथम इति । यत्प्रथमं गमनं यस्य स यत्प्रथमः । इदं प्रधाना इत्यर्थइति । अनेन प्रधानवचनः प्रथमशब्दो न त्वेकत्वसंख्यावचन इति दर्शितम् । तेनात्र गणनाभाव उक्तः । उत्तरपदस्येत्यादि । इह समासस्येति प्रकृतम् । उत्तरपदादिरित्यतः प्रभृति उत्तरपदस्येति च तन्त्रम् । इहोत्तरपदं कार्यित्वेनाश्रीयते तेन यदा कबुत्पद्यते तदा कपि परतो यत्पूर्वं प्रथमेति तदन्तोदात्तं भवति न तु कबन्तम् । कप्प्रत्ययो हि समासस्यैवान्तो नोत्तरपदस्य । ' उत्तरपदावयवाः समासान्ता' इति पचेऽपि प्रथमपूरणयोरिति विशिष्टरूपग्रहणात् । कपस्तत्रानन्तर्भावादुपात्तयोरेव स्वरः । संख्यायाः । संख्यायाः परः स्तनशब्दो ऽन्तोदात्तः स्यात् । दर्शनीयस्त नेति । पूर्वपदप्रकृतिस्वरः । दर्शनीयशब्दोऽनीयर् प्रत्ययान्तो रित्स्वरः । विभाषा । पूर्वसूत्रोक्तं छन्दसि वा स्यात् । द्विस्तनामिति । अन्तोदात्तत्वम् । ('स्वाङ्गाच्चोपसर्जनात्' इति ङीष् । चतुःस्तनेति । पूर्वपदप्रकृतिस्वरेण ' चतेरुरन' इति चतुर् शब्दस्य नित्त्वादायुदात्तत्वम् । अत्रान्तोदात्तत्वाभावात् 'स्वाङ्गात् -' इति ङीष् न ) । संज्ञायां मित्रा । एतयोरुत्तरपदयोरन्त उदात्तः स्याद् बहुव्रीहौ संज्ञायाम् । विश्वामित्र इति । 'मित्रे चर्षों' इति दीर्घः । अत्र 'बहुव्रीहौ विश्व संज्ञायाम्'
अयं प्रथम इति । देवदत्तादिः । अयं प्रथम एषामिति । श्रयं पाकादिः प्रधानमेषामित्यर्थः । उत्तरपदस्य कार्यित्वादिति । समासान्तस्तु समासावयव एवेति भावः । द्विस्तना चतुःस्तनेति । 'द्विस्तनी' त्यादौ तु ङीषि सतिशिष्टत्वादन्तोदात्तत्वं सिद्धमिति तन्नोदाहृतमित्याहुः । विभाषा छन्दसि । पूर्वसूत्रोक्तस्य विभाषा । पचे पूर्वपदप्रकृतिस्वरः । सञ्ज्ञायामिति । एतयोरुत्तरपदयोरन्त उदासी
Loading... Page Navigation 1 ... 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716