Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 04
Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
View full book text ________________
६१६ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[ तिङन्तस्वर
नानुदात्तम् । यो भुक्रे यदव्यवायुर्वाति । अत्र व्यवहिते कार्यमिष्यते । ३६७४ पूजनात्पूजितमनुदात्तं काष्ठादिभ्यः । ( ८-१-६७) पूजनेभ्यः काष्ठादिभ्यः पूजितवचनमनुदात्तम् । काष्ठाध्यापकः । * मलोपश्च वक्तव्यः । दारुणाध्यापकः । प्रज्ञाताध्यापकः । समासान्तोदात्तत्वापवादः । एतत्समासे इष्यते | नेह दारुणमध्यापक इति वृत्तिमतम् । पूजनादित्येव पूजितग्रहणे
यदङ्गिति । यद् श्रचतीति क्विन् । 'विष्वग्देवयोश्च -' इति टेरव्यादेशः । कथं पुनः पञ्चमोनिर्देश सति यदद्व्यङ् वायुवति इत्यादौ व्यवधाने भवत्यत आह अत्र व्यवहिते कार्यमिष्यत इति । अत्र च ज्ञापकगुत्तरसूत्रे मूल एवं स्फुटी भविष्यति । पूजनात् । 'काष्ठादिभ्यः -' इति वार्तिकं दृष्टं तदनुरोधेन पूजनादिति बहुवचनस्थान एकवचनमिति व्याचष्टे पूजनेभ्यः काष्ठादिभ्य इति । उत्तरसूत्रे तिक्ष्णादिदं सुबन्तविषयकम् । काष्ठाध्यापक इति । काष्ठादयोऽद्भुतपर्यायाः सन्तः पूजनवचना भवन्ति, समासविषयकं सूत्रमिदम् । उदाहरणे मयूरव्यंसकादित्वात्समासः । मलोपश्च वक्तव्य इति । दारुणमध्यापक इति । समासे कृते विभक्तेर्लुकि स्वाभाविकी मकारनिवृत्तिरित्यनेन वचनेनान्वाख्यायते इति वृत्तिन्यासकारयोर्मतम् । तदेतदाह इति वृत्तिमतमिति । भाष्यवार्तिककैयटास्तु श्रसमास एव क्रिया
यद्वृत्ता । तद्यत्तमिति, न तु डतरडतमविभक्त्यन्तमेदेत्याग्रहः । इदश्च भाष्ये ध्वनितम् | त्र व्यवहिते इति । तेन 'यो जात एव पर्यभूष दित्यादौ निघातप्रतिषेधः सिद्धयति । अत्र मानन्तु 'पूजनात्पूजित 'मिति सूत्रे पूजितग्रहणम् । तद्धि 'काष्ठाध्यापकः' इत्यादौ अनुदात्तताविधानाय । तत्र 'काष्ठादिभ्यः' इति वार्तिकम् । तत्र पूजनादित्येव प्रत्यासत्त्या ससम्बन्धिकतया च पूजित परिग्रहे सिद्धे पूजितमहरणम. नन्तरप्रतिपत्त्यर्थं सदि६ प्रकरणे पञ्चमीनिर्देशेऽप्यानन्तर्यं नाश्रीयत इति ज्ञापयतीत्याहुः । 'यथेच्छप्रवृत्तौ वेति वाच्यम्' । यत्र क्वचन य॒ज॑ते॒ । [ यत्र क्वचन यज॑ते ] । अत्र पक्षे निहतम्, पक्षे आयुदात्तम् । पूजनात्पू । अत्र वृत्तिकृत् - 'काष्ठादिभ्य' इति सूत्रे पपाठ, तद्भ्रमात् । काष्ठादिगणपाठन सूत्रकारेणाऽपि ज्ञापितमेतत् । काष्ठादयोद्भुतपर्यायाः पूजनवचना भवन्ति । उत्तरसूत्रे तिग्रहणादिदं सुबन्तविषयम् । अत्र वृत्तिन्यासादयः - 'समासविषयमेतत् । काष्ठादारुणादीनां प्रवृत्तिनिमित्तिभूताध्ययनाभिरूप्यादिविशेषणत्वेऽसमानाधिकरण्यात्समासाऽप्राप्तौ मयूरव्यंसकादित्वात्समासः । तन्निमित्तविभक्तेलुकि काष्ठाध्यापकादिसिद्धि' रित्याहुः । भाष्यकारास्तु-असमासे एव क्रियाविशेषणीभूतानां दारुणमित्यादीनां मलोपो निपात्यते । युक्तश्चैतत् । समासाधिकाराऽभावात्, मयूरव्यसकादित्वे प्रमाणाऽभावाच्च । श्रत एव 'मलोपो वक्तव्यः'
Loading... Page Navigation 1 ... 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716