________________
૩૪ર જે
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ કાલકાચાર્યે કારણિક ચતુર્થી પ્રવર્તાવી. અને તે કારણથી ચોમાસાઓ ચૌદશે આચરાણી' એ પ્રમાણે ગ્રંથકારનું વચન વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ તેના વશથી પાક્ષિક, ચતુર્દશીએ આચર્યું” એ પ્રમાણેનું પરાવર્તન કરીને લખાયેલું કોઈક ઠેકાણે દેખાય છે. તેવી જ રીતે જ્યોતિષ કરંડક સૂત્ર-પ્રાભૃત ત્રીજું ગાથા-૮૯
"इत्तो अ अहिगस्सय निष्फत्तिं मे निसामेह' त्ति હવે આનાથી અધિકની નિષ્પત્તિ મારી પાસેથી સાંભળ' ઇત્યાદિ ત્રણ ગાથામાં “સોયના અગ્રભાગમાં સાંબેલું પેઠું' એ ન્યાયને અવગણીને
"छट्ठिसहिआ न अट्ठमि, तेरसिसहि न पक्खि होइ,
पडवइसहिअं कइआवि, इअ भणिअं वीअरागेहिं ॥१॥ , ઈત્યાદિ દશ ગાથાઓ પૂનમની પકિખ માનવાવાળાઓએ દાખલ કરી દીધી છે!! અને એ જ દશ ગાથાની ગોઠવણી પણ ગોવાલીયાના વાક્યની જેવી જણાય છે. એ પ્રમાણે અસત્ય રીતે ગ્રંથ સંમતિ આપ્યાના દર્શન થતાં હોવા વડે કરીને અને સિદ્ધાંતને કલંક દાન દેવાતું હોવાથી. આ બન્ને પણ (આંચલીયો, પૂનમીયો) ખરતરની જેવા હોવા છતાં પણ તેમાં એ એકલા ખરતરને જ નિઃશૂકભવભય રહિત કેમ જણાવ્યો છે?' એમ જો કહેતા હો તો તમારું કહેવું સારું છે. જો કે જવાબમાં કહેવું કે--તું જણાવે છે તે પ્રમાણે આ બને અને ખરતરમાં કોઈ વિશેષ ફેરફાર નથી. તોપણ વિશેષ એ છે કે જે પૂનમીયા આદિની અંદરના કોઈકે તેવી રીતનો પ્રક્ષેપ કરીને કહેલું જ હોવા છતાં તેના વંશવારસોએ તેને સત્યરૂપે માનીને પ્રવર્તાવેલું જણાય છે.”
ખરતર તો પોતાનો પ્રાચીનોએ કહેલું છે એટલેથી અટકી જતાં નથી, પરંતુ સાંપ્રતકાલે પણ નવીન નવીન દાખલ કરી દેવામાં તૈયાર હોવાનું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ સિદ્ધ જ છે. જેવી રીતે જેસલમેરમાં તપાગચ્છીઓએ કરેલી પ્રતિક્રમણવૃત્તિમાં નવાંગીવૃત્તિકારશ્રી અભયદેવસૂરિ-હેમચંદ્રસૂરિ આદિ સ્વયં સિદ્ધ જ પાઠ હોવા છતાં પણ તે પ્રતની અંદર “ખરતરધુરીણ” એ સાત અક્ષરો વચમાં નાંખીને (ગોઠવીને) નવીન પુસ્તક લખી નાંખ્યું. અને એ નવ લખેલ પુસ્તકનો સંવત્સર પણ પુરાતન લખી નાખ્યો ! અને જયારે એ બાબત વાદવિવાદ થયો અને એનો સમ્યગુ નિર્ણય થવા પામ્યો ત્યારે જ “કોઈક મુગ્ધ માણસે આ દાખલ કરી દીધું હોય તેથી શું થયું?” એવી રીતનું બોલતો છતો પણ ક્ષીણપ્રાણપ્રાયઃ થઈ ગયો હતો-આવી વાતોમાં કોઈ આશ્ચર્ય કરવાની સંભાવના કરવાની જરૂર નથી.
પ્રાયઃ કરીને ખરતર આગળ પાછલનો સંબંધ જોયા સિવાય જ જેમ આવે તેમ પોકાર પાડે છે. એથી જ કરીને પોતે ચૌદશનું પખી પ્રતિક્રમણ સ્વીકારનાર હોવા છતાં પણ કોઈકે દાખલ કરી દીધેલી છે જે દશ ગાથાઓ છે.' એને કંઠમાં લટકાવીને ફરતાં કોઈ ઠેકાણે “તેરસિસહિએ ન પફિખએ હોઈ' તેરસની સાથે પાક્ષિક ન હોય! એ પ્રમાણે બોલતાં છતાં લાજતાં નથી! વળી એટલું પણ વિચારતાં નથી કે તે દેશ ગાથાની અંદરની છઠ્ઠી ગાથામાં “પરાંગિ ગ વિશે વાયવં પવિવાં પyur” પ્રાયઃ કરીને પંદરમે દિવસે પકિખ કરવી એમ કેમ કીધું? અને હું શું બોલું છું? અથવા
