________________
૩૭૮ જે
કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણાનુવાદ પીલવાના કાલમાં પણ તેલ સંભવતું નથી. અને જયારે દળે ત્યારે સાંગરિના બીની બે ફાડ મગ આદિની જેમ જ દેખાય છે. તેથી કરીને વિદલના સંપૂર્ણ લક્ષણોનો સદ્ભાવ હોવાથી સાંગરિ વિદલ જ છે, અને એથી કરીને
दहिए विगयगयाइं धोलवडां धोलसिंहरणि करंबो.
लवणकण दहिअमहिअ, संगरीगाइंमि अप्पडिए॥३॥ એ પ્રવચન સારોદ્ધારની બીજી ગાથાનાં અર્ધભાગની વ્યાખ્યા કરતાં શ્રી આણંદસૂરિએ પોતાની બનાવેલી વૃત્તિમાં લખ્યું છે કે “જીરા અને બલમણ=મીઠાના કણીયાઓથી યુક્ત એવું જે દહિં તે પણ હાથે કરીને મથી નાંખેલું હોય. અને વસ્ત્રવડે ગાળી નાંખ્યું હોય અને તે પણ રાતવાસી રહેલું હોય તો નીવિના પચ્ચખાણવાળાને કહ્યું છે. અને કોઈક દેશમાં તે દહિની અંદર સાંગરિ આદિ પણ નંખાય છે. એ પ્રમાણેની આશંકા કરીને જણાવે છે કે-પરંતુ સાંગરિ આદિ નહિ પડે છતેની વિયાતું છે અને તે સાગરિ આદિ પડવામાં તો વિદલના દોષનો સંભવ હોવાથી ન કલ્પ એમ અર્થથી જાણવું. એ પ્રમાણે બીજા આચાર્યોએ પણ સાંગરિનું વિદલપણું સ્વીકારેલું છે. ગાથા-૧૩૯'' સંદેહ દોલાવલી વૃત્તિ.
હવે તેમાં અસંગત એવી સંમતિના દર્શન થતાં હોવાથી આ સંદેહ દોલાવલી વૃત્તિકાર, અસંબદ્ધપ્રલાપી જ જાણવો. એના મતના આત્માઓમાં આવો જ સ્વભાવ છે, એવું પહેલા અમે જણાવ્યું છે. વાદી પ્રશ્ન કરે છે કે “સંદેહદોલાવલીવૃત્તિકારનું અસંબદ્મલાપીપણું કેવી રીતે?' જો એમ પૂછતો હોય તો સાંભળ. “વિદલનો વિચાર કરતી વખતે વિદલને પ્રતિપાદન કરનારી ગાથામાં સંમતિ બતાવી નથી; પરંતુ ફક્ત ફલિકાવર્ગમાં રહેવાપણું પ્રતિપાદન કર્યું છે. અને તે પણ વિદલપણાની સિદ્ધિ માટે જ જો હોય તો “જે જે ફલિકામાં રહેલું હોય તે તે બધું વિદલ છે એ પ્રમાણે નિયમ સમજવો જોઈએ; પરંતુ એવો નિયમ નથી. કારણકે ફલિકાવર્ગની અંદર રહેલી રાઈ આદિની સીંગો પણ વિદલ થાય. અને તે સંદેહદોલાવલીવૃત્તિકારને પણ સંમત નથી. અને એથી કરીને તિલાં પ્રાયો વિતતાઃ મવત્તિ એટલે ફલિયો પ્રાયઃ વિદલ હોય છે. એમ વૃત્તિકારને તરત જ કહેવું પડ્યું છે. અહિંયા જે પ્રાય: શબ્દ લખ્યો છે તેનાથી ફલિકાની જેમ સાગરીકાદિ પણ વિદલ થતું નથી. એ પ્રમાણેનો વૃદ્ધવાદ હોવાથી. તેમજ શાસનની અંદર તેવા પ્રકારની પ્રવૃત્તિનું દર્શન થતું હોવાથી અમારાવડે કહેવાયેલું હોય છતે કેવી રીતે ફલિકાવર્ગગતપણું પ્રતિપાદક એવી ગાથાની સંમતિના રક્ષણ માટે કેવી રીતે થાય?” ખરેખર આ ખરતરવડે કરીને પોતાના પગની મોજડી પોતાના જ ગળે વળગે છે તે કેમ ન જાણી?. કારણકે પંચેન્દ્રિયપણાની સામ્યતાએ કરીને દેવની જેમ મનુષ્યો પણ ચારિત્રના અનધિકારીપણે પ્રાપ્ત થતાં નથી. વળી આણંદસૂરિકૃત વૃત્તિને સંમતિરૂપે સંદેહદોલાવલી વૃત્તિકારે બતાવી છે. અને તે વૃત્તિ સાંપ્રતકાલે નહિં મલતી હોવા છતાં પણ વર્તમાનમાં જે સર્વ સંમત છે એવા સિદ્ધસેનસૂરિએ કરેલી પ્રવચન સારોદ્ધારની જે વૃત્તિ તેની સાથે વિસંવાદ ઊભો કરનારી એવી વૃત્તિ બીજાઓને પ્રમાણ કેવી રીતે થાય? વળી સંદેહદોલાવલીવૃત્તિ કરવાને કાલે આ વૃત્તિ વિદ્યમાન હોવા છતાં પણ તેને છોડીને આકાશના પુષ્પની જેમ અસત્ એવી અને આ મૂલવૃત્તિથી વિસંવાદ ઊભી કરનારી વૃત્તિ સંમતિ તરીકે બતાવી
